Embed Size (px)
Citation preview
شناسي‌ايران‌های‌انسان‌پژوهش
2،شماره5دوره
227ـ250،صص1394پايیز‌و‌زمستان
مطالعه فرهنگ شهروندی در مدیریت شهری تهران لیحه‌شیانيم
حمد‌علي‌محمدیم 21/7/1394تاريخ‌دريافت:
27/2/1395تاريخ‌پذيرش:
چکیدهشهروندی‌شده‌است.برخوردارجذابیت‌خاصي‌در‌مديريت‌شهری‌از‌امروزه‌مفهوم‌فرهنگ‌شهروندی
های‌دموكراتیك‌و‌شاخصي‌كلیدی‌‌های‌مهم‌نظام‌ای‌اجتماعي‌و‌سیاسي‌از‌ويژگي‌پديده‌به‌عنوان
ايجاد‌و‌گسترش‌فرهنگ‌شهروندی‌به‌من‌نيبنابرا‌رود،برای‌جامعه‌مدرن‌به‌شمار‌مي دخالت‌ظور
رسد.بر‌همین‌اساس‌در‌‌ضروری‌به‌نظر‌مي‌ها‌و‌اهداف‌يتها،اولو‌مستقیم‌مردم‌در‌تدوين‌سیاست
كاربرد و روش‌پژوهش‌كیفي با مديريت‌شهری در فرهنگ‌شهروندی بررسي به مقاله فناين
است. شده پرداخته تهران شهرداری‌شهر مديران با مورد‌مصاحبه تحلیل نوع حاضر مطالعه در
ساخت نیمه برای‌مصاحبه استفاده ضمونتحلیل‌م»يافته، نتايج‌حاصل‌از« است. بوده )تماتیك(
مسئوالن‌شهرداری‌پیرامون‌وضعیت‌فرهنگ‌شهروندی‌نشان‌مي و كه‌‌نظرات‌كیفي‌مديران دهد
تعدد‌و‌تكثر‌قوانین‌در‌حوزه‌شهر‌و‌متولیان‌امور‌شهری‌و‌نیز‌قوانین‌و‌مقررات‌مربوط‌به‌وظايف
گیرد‌‌ها‌و‌اقدامات‌صورت‌‌برخي‌فعالیت‌در‌سازمان‌شهرداریسو‌‌از‌يكها‌موجب‌شده‌است‌‌شهرداری
از؛و‌كه‌مجوز‌قانوني‌كامال‌مشخصي‌ندارند،اما‌به‌عنوان‌وظايف‌عرفي‌شهرداری‌در‌حال‌انجام‌است
مشخص‌نكرده‌‌گیرد‌و‌قانون‌‌سويي‌ديگر‌در‌شهرداری‌مجموعه‌كارهايي‌انجام‌نمي را گذار‌نیز‌آنها
مي نهايت در است. شهرداری عهده بر اما مقررات‌‌است و قوانین كه رسید نتیجه اين به توان
االجراء‌در‌سه‌دسته‌مربوط‌به‌شهر،شهروند‌و‌شهرداری‌از‌عناصر‌فرهنگ‌شهروندی‌با‌چالش‌‌الزم
توان‌به‌سه‌مشكل‌اساسي‌توجه‌داشت:عدم‌ضمانت‌اجرايي‌برای‌قوانین‌‌مواجه‌هستند.بنابراين‌مي
در‌قوانین‌و‌مقررات‌شهری‌كه‌هركدام‌‌خألهری،وجود‌و‌مقررات‌شهری،ابهام‌در‌قوانین‌و‌مقررات‌ش
پیامدهای‌خاصي‌را‌به‌دنبال‌خواهد‌داشت.
:شهرداری،شهروندی،فرهنگ،فرهنگ‌شهروندی،مديريت‌شهری.کلید واژگان
[email protected] انشیار‌دانشكده‌علوم‌اجتماعي‌دانشگاه‌تهراند *
[email protected] استاديار‌دانشگاه‌علوم‌بهزيستي‌و‌توانبخشي
2،شماره5شناسي‌ايران،دوره‌‌های‌انسان‌ژوهشنشريه‌پ228
مقدمهشده،برخوردار‌در‌دنیای‌امروز‌مفهوم‌شهروندی‌از‌جذابیت‌خاصي‌در‌حوزه‌مديريت‌شهری
پارادايمی‌ا‌گونه‌به شكل‌‌كه محوريت‌مشاركتَ با اين‌ايده بر تأكید های‌نوين‌مديريتي‌با
است. است‌مشاركت‌شهروندانگرفته بديهي كشوردر به‌امور سرنوشت‌خود، و شهر ،
برنامه كه دارد نیاز مشاركتي سیاستريزی تدوين در مردم مستقیم دخالت ها،فرايند
اهداف‌‌اولويت و بازتاب‌ميها مفهوم‌نسبي‌‌ريزی‌مشاركتي‌به‌كثرت‌برنامه.دهد‌را گرايي‌با
دار توجه يك‌جامعه سطح در قدرت شهروندانتوزيع آن در كه فرايند‌‌مي‌د در توانند
مشاركت‌كنند.گیری‌و‌تهیه‌طرح‌تصمیم به‌اين‌ترتیب‌قدرت‌در‌سطح‌جامعه‌پراكنده‌‌ها
اطالعات‌تخصصي‌كه‌در‌اختیار‌‌تا‌مردم‌از‌طريق‌فرايند‌گفتگو‌و‌مباحثه‌بتوانند‌به‌شود‌مي
های‌مبتني‌‌ها‌و‌برنامه‌حاصل‌آن‌تهیه‌طرحكه،مجهز‌شونداست‌محلييا‌و‌‌مديريت‌كالن
يل‌متعددی‌برای‌مشاركت‌شهروندان‌در‌اداره‌امور‌شهرها‌دالبر‌عاليق‌و‌منافع‌مردم‌است.
مي‌مطرح را آنها كه‌برخي‌از توان‌به‌صورت‌زير‌خالصه‌كر‌شده 1د: های‌‌ارزشگسترش(
مردم و برابری هنجارهای كه مي‌فرهنگي تقويت را تقاضای‌‌ساالری افزايش به و كند
مندی‌از‌آموزش‌و‌‌هايي‌كه‌در‌میزان‌بهرهدگرگوني(2،انجامد‌شهروندان‌برای‌مشاركت‌مي
طبقه‌متوسط‌را‌‌تمايلو‌‌ها‌كرده‌لیهم‌انگیزه‌تحص.مد‌شهروندان‌پديد‌آمده‌استآسطح‌در
است‌افزايش‌داده برده باال مشاركت‌را امكان هم و ،3 موجب( امور در مشاركت‌مردم
افزايش‌پیچیدگي‌روابط‌در‌شهرها‌امكان‌اداره‌امور‌انفرادی‌و(4،افزايش‌كارايي‌شده‌است
(.1380:103ريزی‌شهری،آمرانه‌را‌از‌میان‌برده‌است)مركز‌مطالعات‌برنامه
سازد.مفهومي‌‌فرهنگ‌شهروندی‌نمايان‌ميمشاركت‌در‌عرصه‌شهری‌خود‌را‌در‌قالب
های‌رفتاری‌‌ها‌و‌شیوه‌مجموعه‌حقوق،تكالیف،ارزش‌دربردارندهگسترده‌و‌چند‌معنايي‌كه
های‌معنادار،عالمانه‌و‌عامیانه‌ارجاع‌‌است‌كه‌در‌قلمرو‌تخصصي‌مديريت‌شهری‌به‌فعالیت
های‌‌ها،هنجارها‌و‌نقش‌ارزشپذيری‌با‌دروني‌كردن‌‌دهد.انتقال‌فرهنگ‌در‌فرايند‌جامعه‌مي
زندگي‌شهری‌محقق‌مي تعامل‌میان‌مديران‌و‌شهروندان‌در؛شود‌شهروندی‌در بنابراين،
اين‌فرايند‌است‌كه‌مي‌حوزه تكالیف‌‌های‌مختلف‌شهری‌بخشي‌از تواند‌وضعیت‌حقوق‌و
دهد. بازتاب را مي‌شهروندی شهری مديريت با تواند زمینه كردن های‌‌فعالیتفراهم
تدوين‌نظاموكراتیك‌دم از«یشهروندفرهنگ»موجبات‌ايجاد،حقوق‌مشاركتنامه‌و را
دطريق‌مشاركت عرصهمردم حوزه‌یریگ‌میتصم‌یها‌ر میانهدر خرد‌های‌كالن، فراهم‌و
آور استد. پرسش‌اساسي اين به پاسخگويي درصدد نوشتار و اين اهمیت وجود با كه
تا‌چه‌حد نهاد‌مديريت‌شهری ترين‌اصلي به‌مثابه ضرورت‌شهروندی‌و‌مشاركت،شهرداری
عبارت‌ديگر‌از‌منظر‌مديران‌شهری‌عناصر‌‌به‌بپوشاند؟ جامعه‌عمل خود رسالت به توانسته
شهروندی‌در‌چه‌وضعیتي‌قرار‌دارد؟دهنده‌لیتشك
229فرهنگ‌شهروندی‌در‌مديريت‌شهری‌تهرانطالعه‌م
های پژوهش پرسش وضعیت‌فرهنگ‌شهروندی‌در‌مديريت‌شهری)شهرداری‌تهران(چگونه‌است؟ (1
اند؟و‌راهكارهای‌ارتقاء‌فرهنگ‌شهروندی‌كدمراهبردها (2
روش پژوهشنظرات‌مشاوران‌و‌مديران‌شهرداری‌پیرامون‌فرهنگ‌در‌اين‌مطالعه‌از‌روش‌كیفي‌استفاده‌و
متناسب‌با‌اهداف‌‌نظر‌مصاحبه‌با‌مديران‌صاحبشهروندی‌در‌قالب‌مصاحبه‌بیان‌شده‌است.
نمونه برحسب است‌پژوهش گرفته صورت تعمدی مصاحبه.گیری برای تحلیل نوع
ها‌محسوب‌‌بوده،در‌واقع‌نوعي‌استراتژی‌تحلیل‌داده1«تحلیل‌مضمون»يافته،ساخت‌نیمه
ها،ای‌از‌داده‌ها‌در‌مسیر‌مضامین‌و‌مفاهیم‌مهم‌درون‌مجموعه‌شود‌و‌از‌طريق‌آن‌داده‌مي
مي‌دسته بازسازی و تلخیص بندی، الگوها از توصیفي مضمون تحلیل طرشوند. ي‌احو
داده كه است مي‌فراگیری متصل و متحد يكديگر با را يك‌‌ها مضمون كدگذاری كند.
های‌مختلف‌تقسیم‌و‌‌ها‌برای‌تحلیل‌مضمون‌به‌بخش‌استراتژی‌است‌كه‌از‌طريق‌آن‌داده
در‌حقیقت،يك‌استراتژی‌تقلیل‌داده‌بندی‌شده‌دسته از‌طريق‌وارد‌‌اند. را ها‌است‌كه‌آنها
(.2008:220كند)گیون،اطالعات‌مورد‌استفاده،غني‌و‌پیچیده‌ميكردن‌بینش‌تحلیلي‌و
داده روش‌مجموعه سازمان‌اين دقیق و جزئي شكل به را مي‌ها توصیف و و‌‌دهي كند
مي‌جنبه قرار تفسیر مورد )های‌مختلف‌عناوين‌پژوهشي‌را دهد براون، :2006كالرک‌و
ها(و‌زير‌‌كشف‌مقوالت)مضمون(1:(.بطوركلي‌تحلیل‌هر‌متن‌شامل‌چند‌فعالیت‌است79
2مقوالت، كردن( غربال كمتر، تعداد به مديريت قابل مقوالت ساخت3مجموعه )
(اتصال‌برقرار‌كردن‌بین‌كدها‌از‌طريق‌طراحي‌يك‌مدل4مراتبي‌از‌كدها‌و‌مقوالت،سلسله
)كيتئور برنارد، و 2003رايان مصاحب85: اصلي مضامین روش، اين با مطابق های‌‌ه(.
دست‌يافت.فرهنگ‌شهروندی‌‌به‌تحلیل‌استخراج‌شد‌تا‌بتوان‌بر‌اساس‌آن‌گرفته‌انجام
چارچوب نظری و پیشینه پژوهش
های شهروندی ها و نظریه دیدگاه
ها‌آشنايي‌با‌مفهوم‌فرهنگ‌شهروندی‌و‌داليل‌عدم‌رعايت‌و‌تحقق‌آن‌‌هدف‌از‌طرح‌نظريه
كسي‌نیساست.بر‌اين‌اساس، در‌لغت‌‌دكند‌هرچن‌ت‌كه‌در‌شهر‌زندگي‌ميشهروند‌صرفاً
.بنا‌بر‌تعريف‌برخي‌از‌كارشناسانمعنايي‌فراتر‌دارد‌وليشود‌‌چنین‌معنايي‌از‌آن‌ادراک‌مي
اگر‌منظور‌از‌حقوق‌شهروندی،حقوق‌افراد‌ساكن‌در‌شهرها‌است‌پس‌بايد‌حقوق‌روستايي
ف‌ساده‌شايد‌بتوان‌گفت‌هم‌در‌كنار‌حقوق‌شهروندی‌نمود‌عیني‌داشته‌باشد؛در‌يك‌تعري
كشور‌زندگي‌مي در‌‌مي‌اطالقكنند‌‌شهروند‌به‌تك‌تك‌افرادی‌كه‌در‌يك‌جامعه‌يا شود.
1 thematic analysis
2،شماره5شناسي‌ايران،دوره‌‌های‌انسان‌ژوهشنشريه‌پ230
كنند‌و‌نیز‌افرادی‌كه‌به‌‌افرادی‌كه‌در‌محدوده‌جغرافیايي‌يك‌كشور‌زندگي‌مي،اين‌تعريف
.شوند‌نیز‌شهروند‌تلقي‌مي‌هستندعنوان‌تبعه‌در‌خارج‌از‌مرزهای‌آن‌كشور
فرهنگ‌شهروندی‌بر‌حقوق‌متمركز‌است‌كه‌به‌تعبیری‌در‌سايه‌تالش‌و‌مبارزه‌‌بخشي‌از
جنبش عمومي‌و تقويت‌حوزه تشكیل‌احزاب، است‌و‌‌های‌اجتماعي‌امكان‌اجتماعي، پذير
فرصت عنوان به بیشتر دولت است.نقش شده معرفي عرصه اين ملي»ساز زمینه در
قدرت‌ع باشد،شهروندی‌نبايد‌به‌حق‌رسمي‌مشاركت‌در مومي‌يعني‌دموكراسي‌محدود
نیز‌بايد‌مقتضي‌انگیزه، از‌طرف‌مردم‌و بلكه‌نیازمند‌يك‌دستورالعمل‌سیاسي‌هدفمند‌و
آزادی‌معطوف‌‌توانايي به‌رهايي‌و اين‌امر‌شهروندی‌را بر‌مشاركت‌باشد. منابع‌ناظر و ها
كند‌مي » 1381)لكسو، :109 ويژگي(. مؤثر شهروندان های جديد دوره نحو‌در بدين
شهروندان‌بندی‌مي‌صورت كه مي‌شود يكديگر با همكاری‌مداوم اصول‌عدالت‌‌به پردازند؛
اجتماعي‌را‌برای‌هدايت‌و‌راهنمايي‌اعمال‌خود‌تدوين؛به‌روش‌انتقادی‌و‌سیستماتیك‌فكر
تفاوت‌مي مي‌كنند؛ آنها از و درک را فرهنگي را‌‌های جهاني مشكالت و مسائل آموزند؛
ار بدون‌خشونت‌حل‌مي‌زيابي‌ميبررسي‌و اختالفات‌را سبك‌زندگي‌خود‌را‌‌كنند؛ كنند؛
محیط مي‌برای‌محافظت‌از مي‌زيست‌تغییر را حقوق‌بشر آن‌حمايت‌‌دهند؛ از شناسند‌و
شهامت‌ساختن‌آينده‌مي تالش‌‌كنند؛ اين‌راه در دارند‌و نهايتای‌خوب‌را در امور‌‌و در
دارند.مشاركت‌نیز‌سیاسي‌دموكراتیك
دهد.داری‌پیوند‌مي‌تي.اچ‌مارشال‌توسعه‌تاريخي‌شهروندی‌را‌به‌توسعه‌نظام‌سرمايه
بوده‌‌داری‌يك‌نظام‌برابر‌همراه‌با‌رشد‌سرمايه‌به‌عنوانعالقه‌وی‌توسعه‌حقوق‌شهروندی
به‌نظر‌مارشال‌تا‌قرن‌هجدهم‌و‌نوزدهم‌همراه‌با‌آغاز‌و201و1382:192است)نش، .)
هروندی‌با‌نابرابری‌طبقات‌در‌حوزه‌حقوق‌سیاسي‌و‌مدني‌مالزم‌بود،داری،ش‌رشد‌سرمايه
برای‌جوامع‌سرمايه‌چرا‌كه‌اين‌نوع‌نابرابری اما‌در‌پايان؛رسید‌داری‌ضروری‌به‌نظر‌مي‌ها
ورود‌حقوق‌اجتماعي‌به‌پايگاه‌شهروندی‌كه‌به‌داليل‌زير‌گسترش‌يافت،قرن‌نوزدهم‌با
آمد. آن‌به‌وجود 1تضادهايي‌در كه‌موجب‌گسترش( اصول‌برابری‌خواهانه نمو رشد‌و
شهروندی‌اجتماعي‌شد ،2 شكاف‌بین‌طبقات‌را( افزايش‌درآمدهای‌شخصي‌كه و رشد
داشتبسته‌نگاه‌مي توسعه‌تولیدات‌جمعي‌و‌گسترش‌دخالت‌طبقات‌كارگری)وود‌و(3،
ما‌طبقات‌اجتماعي‌از‌ديد‌مارشال،اگرچه‌شهروندان‌با‌هم‌برابرند‌ا(.27-1999:28،آيزين
ها‌و‌‌برند.او‌از‌دولت‌رفاه‌به‌مثابه‌ابزاری‌برای‌برابر‌كردن‌موقعیت‌در‌وضع‌نابرابری‌بسر‌مي
ولي‌درعین‌های‌غیرعادالنه‌حمايت‌مي‌حذف‌نابرابری نابرابری‌كرد كه های‌حال‌معتقد‌بود
بر‌آن كه‌الزمه‌يك‌اقتصاد‌سالم‌و‌عالوه و‌‌تفاوت‌دهكنن‌منعكسموجه‌بايد‌بمانند‌زيرا ها
(.1381:73شود)فیتزپتريك،قابلیت‌های‌فردی‌محسوب‌مي
تشريح‌‌خود‌را‌بر‌های‌های‌تي‌اچ‌مارشال‌تحلیل‌از‌ايده‌با‌تاثیرپذيریپارسونز‌در‌شهروندی
شهروندی‌كامل‌مبتني‌بر‌برخورداری‌از‌كلیه‌حقوق‌اجتماعي‌شامل‌امنیت‌اجتماعي،رفاه
آموزش اجتماعي، تأمین ساخت.اجتماعي، استوار همگاني بهداشت مفهوم‌‌همگاني،
جامعه اجتماع را آن آن‌چیزی‌است‌كه اجتماع‌‌ای‌مي‌شهروندی‌عضويت‌كامل‌در نامد.
231فرهنگ‌شهروندی‌در‌مديريت‌شهری‌تهرانطالعه‌م
دهد‌و‌بر‌همبستگي‌و‌وفاداری‌متقابل‌اعضا‌تأكید‌‌ای‌يك‌گماينشافت‌را‌تشكیل‌مي‌جامعه
جامعه اجتماع جمع‌ای‌مقوله‌دارد. و يكديگر به اعضاء تعهد آن‌گرد‌ای‌از در ي‌است‌كه
های‌مشترک‌‌اند.برای‌به‌وجود‌آمدن‌چنین‌وضعیتي‌ساختار‌انجمني‌بايد‌مطابق‌ارزش‌آمده
كنند.در‌معنای‌پارسونزی‌جامعه‌شكل‌گیرد.در‌اين‌صورت‌اعضاء‌به‌يكديگر‌تعهد‌پیدا‌مي
شمار به سیاسي انسجام برای مبنای‌جمعي است، اجتماع بازتاب‌عضويت‌در شهروندی
در‌جوامع‌پارسونزبه‌نظر(.1382:109،رود‌و‌ماهیت‌فرد‌در‌آن‌محوری‌است)شیاني‌مي
های،تفاوتگماينشافتشود.در‌‌شهروندی‌به‌معیار‌اصلي‌همبستگي‌ملي‌تبديل‌ميمدرن،
مهم‌بود‌كه‌تعیین‌مي سرزمین‌آن‌قدر قومیت‌يا كرد‌چه‌كساني‌عضو‌‌مبتني‌بر‌مذهب،
ر‌جامعه‌مدرن‌وضعیت‌مشترک‌شهروندی‌شالوده‌كافي‌برای‌د،اماآيندجامعه‌به‌شمار‌مي
مي فراهم همبستگي‌ملي )كیويستو، 1378كند معنای‌كامل(.110-98: شهروندی‌در
سرمايه ظهور نتیجه پارسونز نظر از جامعه‌‌كلمه، تغییرات‌در آمدن پديد يا مدرن داری
عقالنیت‌است سكوالر‌شدن‌و بستر‌م‌سنتي‌نظیر‌شهری‌شدن، ناسبي‌برای‌رشد‌آن‌كه
های‌گراييفراهم‌آوردند.شهروندی‌مدرن‌نیازمند‌يك‌عامل‌سیاسي‌است‌كه‌ديگر‌با‌خاص
(.33:1380ي،حسینتولد،قومیت‌و‌جنسیت‌محدود‌و‌مقید‌نشود)نجاتي
از‌‌نكته متشكل مدني اهمیت‌است‌جامعه فرهنگ‌شهروندی‌حائز در كه ای‌ديگر
باشگاه‌انجمن اتحاديه‌ها، و‌ه‌ها، دولت میانجي و حائل كه است آن نظاير و احزاب ا،
مي محسوب آن‌‌شهروندان تشكیل مبنای و مدني جامعه الينفك جزو شهروندی شود.
عرصه‌محسوب‌مي تمام در داوطلبانه و مشاركت‌جمعي امكان كه را‌‌شود اجتماعي های
تحوالت‌بر‌اساس‌متغ‌فراهم‌مي در‌گسترش‌هنجارهای‌عام‌و‌جهاني، های‌الگويي‌‌یرسازد.
عام‌به بسط بي‌صورت فردگرايي، همه‌گرايي، روابط عاطفي، منابع‌‌طرفي گسترده و جانبه
به‌اين‌ترتیب‌شهروندی‌در‌نظريه‌‌طلبي‌پديد‌مي‌جمعي‌معیارهای‌اكتسابي‌و‌مساوات آيد.
شود.مي‌معنادارداری‌جوامع‌مدرن‌‌پارسونز‌در‌ارتباط‌با‌نظام‌سرمايه
بر‌پايه‌اجتماع‌سیاسي،جامعه‌مدني‌و‌‌شناس‌هابرماس‌جامعه شهروندی‌را انتقادی،
است تبیین‌كرده عمومي‌تعريف‌و مشاركت.حوزه به شرايط‌دسترسي‌برابر بر او نظريه
پیشنهاد‌مي«اجتماعات‌گفتماني»استوار‌شده‌و‌ضرورت نقد‌دو‌س‌كند.را ت‌نهابرماس‌با
كند‌كه‌در‌آن‌بر‌حقوق‌‌را‌مطرح‌مي‌خواهي،سنتزی‌از‌آن‌دو‌فكری‌لیبرالیسم‌و‌جمهوری
سو‌و‌حاكمیت‌و‌مشاركت‌مردم‌از‌سوی‌ديگر‌تأكید‌شده‌است.بنا‌بر‌نظريه‌ها‌از‌يك‌انسان
فرهنگي سیاسي‌و اقتصادی، سلطه از به‌دور خردمندانه و امكان‌گفتگوی‌آزاد هابرماس،
در‌اين‌شرايط‌‌د.تا‌حقوق‌و‌تكالیف‌شهروندی‌در‌جامعه‌رعايت‌شوبايستي‌به‌وجود‌بیايد
برون با ارزشريزی‌ذهنیت‌افراد نسبي وفاق به برخورد و عقايد و دست‌‌ها هنجارها و ها
ساز‌خواهد‌بود،در‌اين‌كنش‌اجتماعي‌‌ساز‌كنش‌تاريخي‌و‌سرنوشتيابند.وفاق،زمینه‌مي
شهروند،(.1382:122شیاني،رود)عام،عقالنیت‌به‌سوی‌تكامل‌اجتماعي‌و‌انساني‌پیش‌مي
بلكه‌جامعه‌انسان‌آزاد‌و‌مختاری‌است‌كه‌فقط‌در‌میان‌يك‌جمع‌زندگي‌نمي ای‌را‌‌كند،
(.شهروندان‌به1378:29محمدی،)دهد‌كه‌انواع‌روابط‌و‌پیوندها‌را‌با‌هم‌دارند‌تشكیل‌مي
2،شماره5شناسي‌ايران،دوره‌‌های‌انسان‌ژوهشنشريه‌پ232
است‌كه‌‌شوند:يكي‌منفعل‌و‌ديگری‌فعال.وجوه‌انفعالي‌همان‌دو‌دسته‌اساسي‌تقسیم‌مي
»هابرماس شدهعضويت حقوق‌‌مي2«دريافت وضعیت از شهروند معنا اين در نامد.
كننده‌‌های‌تضمین‌ای‌برخوردار‌است‌و‌مشاركت‌چنداني‌در‌نهادها،روابط‌و‌رويه‌شده‌تعريف
هابرماس ديدگاه فعال‌شهروندی‌از وجوه 3«شده‌عضويت‌كسب»ثبات‌آن‌وضعیت‌ندارد.
ای‌است‌كه‌‌جذب‌شدن‌فرد‌در‌جامعه‌است.در‌اين‌معنا‌شهروندی‌مستلزم‌مشاركت‌فعال‌و
گويد‌كه‌شهروندی‌نیازمند‌يك(.مارشال‌مي1381:131،فیتزپتريك)سازد‌هويت‌او‌را‌مي
يك‌دارايي مدنیتي‌است‌كه اساس‌وفاداری‌به عضويت‌اجتماعي‌بر از احساس‌مستقیم
عمومي‌محسوب‌مي شهروند‌فعال‌مشخص2000:25شود)وايگهان، ست‌كننده‌افرادی‌ا(.
طور‌كامل‌در‌تكالیف‌عضويتي‌درگیر‌هستند.اين‌نوع‌از‌شهروندی‌به‌معنای‌وفاداری‌‌‌كه‌به
(.از‌اين2001:299های‌سیاسي‌است)ويال،برای‌خدمت‌به‌جامعه،مدرسه،دين‌و‌انجمن
ها‌و‌تعهداتي‌‌كیفیت‌نیز4حیث‌شهروندان‌عالوه‌بر‌حقوق،تعهداتي‌نیز‌دارند.كارلس‌مريام
برای‌ش از‌آن‌‌هروندی‌برميرا يكسان‌است. در‌همه‌كشورها تقريباً شمارد‌كه‌به‌اعتقاد‌او
میهن خدمات‌‌جمله: در شركت حكومت، به احترام قانون، از تابعیت وفاداری، و پرستي
مدني،بازشناسي‌تكالیف‌زندگي‌سیاسي،داشتن‌حداقلي‌از‌خودتنظیمي،توانايي‌پاسخگويي
تن دوران در جامعه نیازهای ايدئولوژیبه از آگاهي اجتماعي، روابط صداقت‌در های‌‌ش،
ايدئولوژی اين مقابل در انتقادگری حكومت، به‌‌اساسي اعتقاد و مسئوالنه صورتي به ها
(.1994:179لیكا‌به‌نقل‌از‌ترنر،)برابری‌مردم
شايد‌منشأ‌اصلي‌بحث‌حقوق‌و‌تكالیف‌شهروندی‌را‌بتوان‌در‌موضوع‌شهروندی‌فعال
و‌در‌اين‌‌شهروندی‌فعال‌با‌مشاركت‌همه‌اعضای‌جامعه‌در‌نهادهای‌حكومتيد.جستجو‌كر
سازمان ميامكانهای‌مديريت‌شهری‌‌پژوهش‌در پذير طبق‌اصول‌دموكراسي، اصالًشود.
مناسب‌نیست‌كه‌گروه‌زيادی‌از‌افراد‌در‌يك‌جامعه‌كار‌و‌زندگي‌كنند‌اما‌از‌فرصت‌اتخاذ
به‌اين‌دلیل‌كه‌شهروندی‌‌‌معهتصمیمات‌در‌مورد‌آينده‌خود‌و‌جا اساساً برخوردار‌نباشند.
دربردارنده مشاركت‌و ستا‌ها‌تیمسئولقبول را شهروندی هابرماس‌اين دوستي‌‌میهن»،
سیاست‌و‌با‌ر‌تفسیر‌هانا‌آرنت‌از‌قلمرو‌عمومي،د(.1994:35هابرماس،)نامدمي«قانوني
بازنمايي‌كرد‌مي،قدرت را فعال توان‌شهروند سیاس‌به. امر به متفاوت‌او و‌‌يسبب‌نگاه
شهروندی‌فعال‌است‌كه‌نمايندگي‌و‌حق‌رأی‌همراه‌با‌ايجاد‌فضايي‌برای‌ابراز‌نظر‌مردم،
تصمیم مشاركت‌شهروندان‌تلقي‌ميمباحثه‌و به‌كرد.گیری‌را شهروندی‌وی‌اين‌ترتیب،
شهروندی‌افراد‌دانست.چرا‌كه‌در‌فضای‌غیر‌يكي‌از‌خصايص‌مهم‌زندگي‌خوب‌مي‌را‌فعال
در‌واقع‌‌و‌گیرند‌كنند‌و‌تكلیفي‌برای‌خود‌در‌نظر‌نميبا‌هم‌پیوندهای‌اجتماعي‌برقرار‌نمي
بنابراين،آرنت‌معتقد‌است‌كه‌قلمرو‌عمومي‌و‌شهروندی‌فعال‌در؛طرف‌هستندخنثي‌و‌بي
دارند‌گريدكيتعامل‌با برای‌‌هدف‌انقالب‌و قرار يك‌فضای‌سیاسي‌آزاد های‌مدرن‌ايجاد
)پدرام، عمومي‌بپردازند امر به برابر و آزاد 1388شهرونداني‌است‌كه بنابراين‌در؛(75: 2 received membership 3 achieved membership 4 Charles Merriam
233فرهنگ‌شهروندی‌در‌مديريت‌شهری‌تهرانطالعه‌م
حوزه ارتباط‌با نقش‌اجتماعي‌شهروندی‌در آرنت، عمومي‌بیان‌شده‌‌یالگوی‌نظری‌هانا
.را‌ملحوظ‌داردسیاسي‌است‌كه‌در‌خود‌حقوق‌و‌تكالیف‌مدني،اجتماعي‌و
با‌تمركز‌ضمني‌بر‌‌افتهي‌توسعهبرايان‌ترنر‌در‌يك‌نظريه از‌شهروندی‌نظريه‌تضاد‌را
عنوان‌نیروهای‌‌های‌اجتماعي‌را‌به‌‌دهد.او‌جنبش‌های‌اجتماعي‌مطمح‌نظر‌قرار‌مي‌جنبش
گیرد‌كه‌حاصل‌آن‌توسعه‌حقوق‌شهروندی‌بوده‌است.موضوع‌شهروندی‌‌پويايي‌در‌نظر‌مي
برای‌نظام تنها نهادهای‌آموزشي‌‌نه درمان، مباحث‌های‌بهداشت‌و در بلكه دولت‌رفاه و
ترنر‌در‌‌شناسي‌در‌ارتباط‌با‌شرايط‌يكپارچگي‌و‌همبستگي‌اجتماعي‌نیز‌اهمیت‌دارد.جامعه
مي نظر در را جنبه دو شهروندی انواع و‌‌تحلیل خصوصي عمومي/ حوزه يكي كه گیرد
1994:220ترنر‌و‌همیلتون،است)ديگری‌موضوع‌شهروندی‌فعال/منفعل‌در‌فرهنگ‌غربي
شناسانه‌شهروندی‌از‌نظر‌ترنر،ايده‌شهروندی‌فعال‌و‌‌عنصر‌اصلي‌الگوی‌جامعه(اما199و
و است عمومي حوزه مسائل و امور در مثبت درگیری فعال شهروندی است. منفعل
مشاركت‌آنان‌آگاهانه، است‌تا امور درگیر‌در دموكراسي‌موفق‌نیازمند‌شهروندان‌فعال‌و
ترنر‌يك‌طرح‌تكمیلي‌و‌تجربي‌برای‌مطالعه‌شهروندی‌ارائه‌داده.تحلیلگرانه‌و‌عقالني‌باشد
تلقي‌كرد.در«شناسي‌تجربي‌شهروندی‌رويكرد‌جامعه»توان‌آن‌را‌مبنايي‌برای‌‌است‌كه‌مي
شود:ي‌به‌شرح‌ذيل‌تحلیل‌ميشناخت‌جامعهطرح‌ترنر‌پديده‌شهروندی‌با‌چند‌پرسش
شهروندی‌از اينكه شكل‌اجتماعي‌شهروندی: دولت‌به‌‌الف( يعني‌از پايین به باال
سمت‌جامعه‌شكل‌گرفته‌است،يا‌از‌پايین‌به‌باال‌يعني‌از‌جامعه‌و‌نهادهای‌مدني‌به‌سمت
دولت؟
عمومي‌بوده‌است،يا‌‌ب(قلمرو‌اجتماعي‌شهروندی:متمايل‌به‌شكل گیری‌در‌حوزهُ
ی‌خصوصي؟حوزه
فعال‌دارد،يا‌منفعل؟اجتماعي‌شهروندی:مشاركت‌شهروندی‌بیشتر‌حالت‌ج(گونه
ايفای به ناظر عمل در و عمدتاً شهروندی اينكه شهروندی: اجتماعي محتوای د(
مسئولیت امتیازات‌‌وظايف، و حقوق به معطوف يا است، بوده شهروندی تكالیف و ها
شهروندی؟
يا اجتماعي نیروهای از دسته كدام اينكه يعني شهروندی: اجتماعي نیروهای و(
اند؟گیری‌شهروندی‌تأثیرگذار‌بوده‌های‌اجتماعي‌در‌شكل‌وهطبقات‌و‌گر
يعني‌اينكه‌چه‌نهادسازی هايي‌برای‌‌ها‌و‌بسترسازی‌ه(ترتیبات‌اجتماعي‌شهروندی:
)ترنر، است؟ گرفته صورت شهروندی تقويت و نجاتي1994تحقق از نقل به
(.1383حسیني،
كارآمد و مطلوب موفق، شهروند د،يك كه است مهارتشهروندی انواع ها،ارای
باشد.شهروندی‌كه‌بتواند‌حقوق«ای‌شهروند‌حرفه»يك‌‌تعبیریها‌و‌به‌‌ها‌و‌توانايي‌ويژگي
های‌‌و‌مسئولیت درک‌‌شغلي‌و‌حرفهشخصي، گفتمانكندای‌خود‌را در انجمن، و های‌‌ها
نقد‌‌های‌خود‌باشد،توانايي‌ها‌و‌نگرش‌اجتماعي‌مشاركت‌كند،درصدد‌ارتقای‌دانش،مهارت
مي دريافت كه اطالعاتي ارزيابي و‌‌و خالق مولد، كارآفرين، همچنین و داشته را كند
2،شماره5شناسي‌ايران،دوره‌‌های‌انسان‌ژوهشنشريه‌پ234
باشد‌دكنندهیتول در؛ تعهدات با مرتبط مفاهیم از ديگر يكي فعال شهروندی بنابراين،
يعني؛پذير‌نامید‌توان‌آن‌را‌شهروند‌مسئولیت‌طور‌صحیح‌مي‌فرهنگ‌شهروندی‌است‌كه‌به
طور‌همزمان‌‌كه‌به‌ای‌اختیاری‌پذير‌بودن‌در‌مقابل‌ديگران‌به‌گونه‌تپاسخگويي‌و‌مسئولی
مسئولیت فرد برای را پاداش و رضايت احساس مي‌يك فراهم آن،ك‌پذير مقابل در ند.
مي قرار منفعل و‌‌شهروند تعهد احساس كمتر و شده درگیر جامعه در كمتر كه گیرد
كند.مسئولیت‌مي
شهروندی اجتماعی
ی‌از‌شهروندی‌اشاره‌كرد‌كه‌ارتباط‌تنگاتنگ‌با‌عملكرد‌مديريت‌شهری‌دارد‌ا‌گونه‌بهتوان‌‌مي
پس‌از‌است.اين‌مفهوم‌اولین‌بار‌توسط‌مارشال‌مطرح‌شد‌كه«شهروندی‌اجتماعي»و‌آن
استقرار‌دولت‌رفاه‌اجتماعي،حقوق‌اجتماعي‌شهروندی‌به‌رسمیت جنگ‌جهاني‌دوم‌و‌با
است شده ايدهشناخته شهروندی و. مدني سیاسي، حقوق به دسترسي معنای به آل
،«مفهوم‌حقوق‌شهروندی»در‌فقدان‌يك‌ايده‌واحد‌از‌‌اجتماعي‌در‌قلمرو‌يك‌دولت‌است.
اند‌حداقل‌حقوق‌را‌به‌عنوان‌كف‌مطالبات‌حق‌‌ناگزير‌شده‌جوامع‌بشری‌در‌سیر‌تحولي‌خود
را‌هرچه‌بیشتر‌و‌با‌‌حقوقن‌ای‌به‌اقتضاء‌خود‌تالش‌كند‌تا‌اي‌شهروندی‌بپذيرند‌و‌هر‌جامعه
بر‌اساس‌عرف‌جهاني‌و‌روندهای‌معمول،گسترش‌كمي‌و‌كیفي‌به‌نقطه‌مطلوب‌برساند.
ای‌از‌تأمین‌حقوق‌شهروندی‌اجتماعي‌هستند.ها‌متولي‌بخش‌عمدهشهرداری
برای‌بهره فرد امنیتحق‌طبیعي‌هر اقتصادی‌و رفاه يك‌حداقل‌استاندارد ،مند‌شدن‌از
شامل تأممزايای درماني، و بي‌نیبهداشتي صورت در و‌اجتماعي كار به اشتغال كاری،
از‌جمله‌شمول‌شهروندی‌تعیین‌حداقل‌سطح‌دستمزد،شرايط‌مساوی‌برای‌احراز‌مشاغل
قول‌‌شود.به‌سخن‌ديگر‌حقوق‌اجتماعي‌به‌خدمات‌رفاهي‌مربوط‌مياجتماعي‌است. به
قوق‌مربوط‌به‌رفاه‌و‌امنیت‌اقتصادی‌شهروندی‌اجتماعي‌شامل‌طیف‌وسیعي‌از‌حمارشال،
شامل را دريك‌جامعه زندگي رايج استانداردهای طبق زندگي حق و است اجتماعي و
:1964مارشال،شود‌و‌با‌نظام‌آموزشي‌و‌تأمین‌اجتماعي‌در‌قرن‌بیستم‌مرتبط‌است)مي
گذران‌امرارمعاش‌و‌‌یحقوق‌اجتماعي‌به‌منظور‌حمايت‌از‌شهروندان‌در‌زمینه(.80-78
اقتصادی‌زندگي،تغییر‌توزيع‌منابع‌بازار‌در‌نظر‌گرفته‌شده‌است‌كه‌در‌چهار‌بخش‌قابل
ها‌‌در‌ارتباط‌با‌سالمت‌و‌خدمات‌خانوادگي،حقوق‌فرصت‌یتفكیك‌است:حقوق‌توانمندساز
كسب‌مهارت با ارتباط حقوق‌در آموزشي، نظام طريق از مشاركت‌اجتماعي و های‌الزم
انتقالي‌و‌حقوق‌جبراني‌در‌‌یها‌با‌مسائل‌امرارمعاش‌اقتصادی‌و‌پرداختتوزيعي‌در‌ارتباط
.مثل‌ناتوانان‌و‌معلوالن؛شده‌عییمورد‌اشخاصي‌كه‌حقوقشان‌تض
بعد‌حقوق‌شهروندی‌اجتماعي‌در‌ادامه‌ابعاد‌شهروندی‌مدني‌و‌سیاسي‌و‌يا‌حتي‌به
بدون‌تحقق‌آن‌ابعا ژانوسكي‌حق‌مشاركت‌شهروندی‌مطرح‌است‌و شرايط‌تعبیر اولیه، د
های‌حیاتي‌شود.اگرچه‌حقوق‌اجتماعي‌به‌جنبه‌تأمین‌حقوق‌اجتماعي‌شهروندی‌مهیا‌نمي
ها‌مشخص‌كرده‌كه‌بدون‌رعايت‌‌افراد‌جامعه‌نظر‌دارد‌اما‌تجربه‌تاريخي‌ملل‌و‌سیر‌حكومت
235فرهنگ‌شهروندی‌در‌مديريت‌شهری‌تهرانطالعه‌م
حقوق‌مدني‌و‌سیاسي‌شهروندان‌و‌به‌رسمیت‌شناختن‌حق‌مشاركت‌آنان‌در‌زندگي‌خود،
مع كشورهای‌تأمین تجربه است. نبوده میسر آنان اجتماعي حقوق برآوردن يا و اش
توسعه‌كه‌از‌پرداختن‌به‌ابعاد‌حقوق‌مدني‌و‌سیاسي‌تعلل‌ورزيده‌و‌در‌مقابل‌تالش‌‌درحال
نشان‌مي‌به‌تأمین‌معاش‌شهروندان‌خود‌داشته دهد‌كه‌بدون‌جلب‌مشاركت‌مردم‌در‌‌اند،
رعايت‌حقو مدني‌و ادای‌فرايندهای‌سیاسي‌و مشاركت‌شهروندان‌و انتظار ق‌شهروندی،
های‌داوطلبانه‌شهروندی‌امری‌بیهوده‌و‌غیر‌قابل‌اجابت‌است.همین‌‌فعالیت‌وظايف‌از‌طريق
شناسي‌داليل‌عدم‌انجام‌حقوق‌و‌شهرها‌و‌آسیب‌الگو‌در‌سطح‌خردتر‌يعني‌اداره‌امور‌كالن
تكالیف‌شهروندان‌در‌حوزه‌شهری‌نیز‌صادق‌است.
هويت‌شهروندی‌فقط‌مربوط‌به‌شأن‌حقوقي‌نیست‌بلكه‌عمدتاً،بريل‌دالپازگا‌به‌نظر
آيد‌و‌هويت‌شهروندی‌به‌حساب‌ميشئون‌دسترسي‌به‌منابع‌اجتماعي‌و‌اقتصادی‌هم‌از
تری‌طبعاً‌آنان‌كه‌برخورداری‌يا‌دسترسي‌بیشتری‌به‌اين‌منابع‌دارند،هويت‌شهروندی‌قوی
بر‌احساس دالپاز برعكس. يا انسجام‌اجتماعي‌از‌طريق‌محرومیت‌دارند‌و زدايي‌و‌‌تعلق‌و
مي‌توانمندسازی‌گروه جهت‌تقويت‌هويت‌شهروندی‌تأكید كند‌های‌مختلف‌اجتماعي‌در
(.1392به‌نقل‌از‌محمدی‌و‌شیاني،2000)دالپاز،
های پژوهش یافتهاز‌هر‌يابي‌به‌نظرات‌مشاوران‌و‌مديران‌شهرداری‌پیرامون‌فرهنگ‌شهروندی‌‌به‌منظور‌دست
صاحب پرسش‌معاونت گرفت. قرار مصاحبه مورد و انتخاب نوع‌‌نظری اين مقدماتي های
مصاحبه‌چنین‌طرح‌شده‌است:هستید مستحضر معاونت‌چنانچه دارای تهران طبیعتاً‌‌شهرداری كه است مختلفي های
های‌‌و‌فعالیت‌ها‌و‌وظايف‌بسیاری‌را‌بر‌عهده‌دارند؛به‌عنوان‌اولین‌پرسش‌تا‌چه‌حد‌كارها‌فعالیت
سیاست و راهبردها دقیق‌معاونت‌مربوطه‌مبتني‌بر به‌طور قانوني‌است؟ نظر‌‌های‌مصوب‌و به تر
در‌شهر‌‌مي شهروند‌و‌مديريت‌شهری، امور‌شهر، موانع‌و‌مشكالت‌مربوط‌به‌اداره رسد‌بخشي‌از
ه‌است.لطفاً‌تهران‌به‌خاطر‌عدم‌رعايت‌حقوق‌و‌تكالیف‌شهروندی)فرهنگ‌شهروندی(در‌اين‌زمین
بیان‌نمايید؟پرسش‌دوم‌اينكه،مربوطه‌‌نظرات‌خود‌را‌پیرامون‌فرهنگ‌شهروندی‌برحسب‌معاونت
شود‌كه‌مجوز‌قانوني‌مشخصي‌نداشته‌و‌هیچ‌جا‌به‌‌هايي‌انجام‌مي‌گاهي‌اوقات‌در‌شهرداری‌فعالیت
قانوني‌وجود‌دارد.ایخألهآنها‌اشاره‌نشده‌است.در‌واقع‌در‌اين‌موارد‌در‌حوزه‌فرهنگ‌شهروندی‌با
توان‌يافت؟در‌معاونت‌شما‌چه‌مصاديقي‌برای‌خأل‌قانوني‌مي
مصاحبه برای مضمون تحلیل روش از استفاده صور‌با مضامین‌‌ت‌های گرفته
طريق‌فن‌شده‌استخراج قالب‌فرهنگ‌شهروندی‌از به‌دست‌‌های‌بیان‌در زير مفاهیم شده
ها‌است.آيد‌تحلیل‌نتايج‌مصاحبه‌ات‌اصلي‌ميآمد.مفاهیمي‌كه‌در‌زير‌هر‌كدام‌از‌موضوع
2،شماره5شناسي‌ايران،دوره‌‌های‌انسان‌ژوهشنشريه‌پ236
وضعیت فرهنگ شهروندی در مدیریت شهری چگونه است؟شده‌به‌اين‌سوال‌در‌قالب‌مفاهیم‌زير‌قابل‌تفكیك‌هستند.های‌داده‌پاسخ
شهر امور اداره در مسئولیت‌مردم و مشخص‌نبودن‌جايگاه مي: نظر به‌‌به رسد
بايست‌مردم‌نقش‌‌يار‌انتخاب‌بشود‌و‌در‌آن‌مي‌محله‌جای‌اسم‌مديريت‌محله،بهتر‌بود‌اسم
باشند، داشته محله‌حال‌دركلیدی سلسله‌حاضر از بخشي شده‌ها اداری اند،مراتب
آور‌برای‌شهرداری؛بايد‌نقش‌مردم‌‌بايست‌اين‌نهاد‌خودجوش‌باشد‌و‌الزام‌كه‌مي‌درصورتي
ق‌قانون‌مشخص‌چه‌مسئولیتي‌در‌اداره‌شهر‌مشخص‌شود،جايگاه‌انسان،اينكه‌مردم‌بر‌طب
دارند،نقش‌شورای‌شهر‌نیز‌نافي‌حضور‌مردم‌نیست.
مردم‌بايستي‌توانايي‌داشته‌باشند‌كه:عدم‌وجود‌سازوكار‌پرسشگری‌توسط‌مردم
هايي‌صرف‌شده‌است.ها‌در‌چه‌زمینه‌از‌مجريان‌و‌متصديان‌امر‌بپرسند‌كه‌بودجه
امو نظارت‌مردم‌در ر‌شهرعدم‌چگونگي‌اعمال‌كنترل‌و بايست‌نقش‌مردم،مي:
كامل‌طورريزی‌و‌اجرا‌به‌‌گذاری،برنامه‌چگونگي‌اعمال‌كنترل‌و‌نظارت‌آنان‌هم‌در‌سیاست
مشخص‌و‌صريح‌باشد.
امور‌شهری عدم‌احساس‌اثربخشي‌مردم‌در مردم‌زماني‌احساس‌مفید‌بودن‌و:
عده‌بشود،بايست‌نقش‌مردم‌تبديل‌به‌يك‌قا‌كنند‌كه‌در‌امور‌مشاركت‌مي‌سودمندی‌مي
ای‌‌های‌مؤثر‌در‌اختیار‌مردم‌قرار‌بگیرد‌تا‌زمینه‌حال‌امكانات‌الزم‌و‌همچنین‌آموزش‌درعین
برای‌مشاركت‌آنان‌فراهم‌بشود.
در‌زمینه‌تغییر‌دائمي‌بودجه‌و‌منابع‌و‌در:تغییر‌مداوم‌بودجه‌و‌منابع‌امور‌شهری
ها‌قانوني‌وجود‌ندارد.نتیجه‌رهايي‌و‌ناكارآمدی‌طرح
نداشتن‌مباني‌اولیه:های‌مختلف‌شهری‌یه‌مباني‌و‌اصول‌الزم‌برای‌فعالیتعدم‌ته
ها‌با‌تغییر‌مديران‌ابتر‌باقي‌بماند.بسیاری‌از‌طرح‌شود‌ميو‌اصول‌كلي‌يكسان‌كه‌موجب
سطوح‌مختلف به‌خألهای‌قانوني‌در توجه اين‌زمینه‌مي: توان‌به‌سه‌سطح‌‌در
ه كه كرد اشاره شهری مديريت و شهروند هستند.شهر، تكالیف و حقوق دارای ركدام
نمي مشكالتي‌كه مسائل‌و بي‌‌شهرداری‌بر باشند‌چه مجوز آنان‌با چه بايست‌وارد‌شود
دهد‌‌مجوز،زيرا‌آنان‌متولي‌مخصوص‌به‌خود‌را‌دارا‌هستند.شهرداری‌كارهايي‌را‌انجام‌مي
ز‌هم‌ندارد،ولي‌بهتر‌دهد،مجو‌كه‌فاقد‌مجوز‌قانوني‌هستند.شهرداری‌كارهايي‌را‌انجام‌نمي
است‌كه‌آنان‌در‌حیطه‌اختیارات‌شهرداری‌قرار‌بگیرد.
فقدان مدیریت هماهنگ و یکپارچه در اداره امور شهر برنامه در شفافیت فعالیت‌عدم و فرهنگي‌ريزی و اجتماعي معاونت :های
است.ه‌شداندازها،راهبردها‌به‌طور‌شفاف‌و‌همراه‌با‌جزيیات‌مشخص‌ن‌ها،چشم‌ريزی‌برنامه
237فرهنگ‌شهروندی‌در‌مديريت‌شهری‌تهرانطالعه‌م
فشار‌دولت‌بر‌كارآمدی‌و‌مسائل‌شهری توان‌به‌‌از‌ديگر‌مشكالت‌شهرداری‌مي:
ربط‌و‌به‌وجود‌آوردن‌‌ناخواه‌موجب‌حاشیه‌بي‌بعد‌دولتي‌آن‌اشاره‌كرد،بخش‌دولتي‌خواه
شود.چنین‌مسائل‌بوروكراتیك،مانع‌كارايي‌اين‌بخش‌مي‌شود‌و‌هم‌نیروی‌كار‌مازاد‌مي
افتهي‌توسعهكشورهای در:و‌نیز‌تأمین‌منابع‌به‌خود‌مردم‌عدم‌واگذاری‌مسئولیت،
اين‌واگذاری‌مسئولیت‌و‌تأمین‌منابع‌به‌واگذار به‌حاكمیت‌محلي‌اتفاق‌افتاده‌و ی‌كارها
،نه‌اين‌واگذاری‌مسئولیت‌رخ‌افتهین‌توسعهكشورهای صورت‌همگن‌رخ‌داده‌است،ولي‌در
را‌به‌طور‌مستقل‌خود‌‌افزوده‌ارزشه‌مالیات‌يا‌داده‌و‌نه‌تأمین‌منابع.به‌طور‌مثال‌نتوانست
تأمین‌كند.
ترين‌خأل،عدم‌تعیین‌دقیق‌رابطه‌‌بزرگ:مشخص‌نبودن‌رابطه‌مردم‌با‌مسئوالن
آمايش‌سرزمین،نقش‌شوراها‌و‌حكومت حكومت‌مركزی‌و‌حكومت‌محلي‌است،اينكه‌در
مركزی‌تا‌چه‌میزان‌است. محدوديت‌منابع و ماليافزايش‌انتظارات‌مردم نسبت‌به: انتظارات‌مردم‌هرروز
دست ولي هستند؛ بهتر كیفیت با بیشتر امكانات خواهان هرروز و شده بیشتر گذشته
از‌‌معاونت‌مالي‌اداری،هرروز‌محدودتر‌مي و‌تصويب‌قوانین‌گرفته‌تا‌تأمین‌‌نامه‌نيیآشود.
خدمات.منابع‌و‌ارائه
ی‌منافعي‌را‌به‌مردم‌رسانیده‌شهردار:ها‌مندی‌شهرداری‌از‌اجرای‌طرح‌عدم‌بهره
ها‌شود‌و‌اين‌سود‌به‌جیب‌دولت‌روانه‌شده‌و‌اطالعات‌‌بي‌آنكه‌خود‌صاحب‌سود‌اصلي‌طرح
.گیرد‌بسیار‌گنگ‌است‌در‌اختیار‌شهرداری‌قرار‌مي‌‌یحسابدار
شهرداری از دولت حمايت كمبود : قوانین‌‌نیقوان‌درهم در هم و باالدستي
محدوديتدست‌نيیپا نه‌از‌‌و؛ری‌وجود‌داردهای‌بسیا‌ي، قبال‌آنان‌نه‌از‌طرف‌دولت‌و در
گردد‌كه‌‌گیرد،برخي‌از‌مسائل‌نیز‌به‌آمايش‌سرزمین‌برمي‌ي‌صورت‌نميتيحما‌طرف‌مردم،
است‌به‌طور‌‌مي اين‌امر خألهای‌استراتژيكي‌هم‌متوجه بايست‌توسط‌دولت‌انجام‌شود؛
شود‌يا‌به‌داخل‌آورده‌شود.وكاری‌بايد‌به‌حاشیه‌تهران‌برده‌‌مثال‌اينكه‌چه‌كسب
شهرداری های واگذاری به عدم یکپارچگی و جامعیت در مسئولیتتوان‌به‌اين‌مورد‌اشاره‌كرد‌كه‌از‌يك‌طرف‌مسئولیتي‌به‌‌از‌جمله‌خألهای‌قانوني‌ديگر،مي
مي شهرداری‌داده‌‌شهرداری‌واگذار به كامل و راهبردهايش‌جامع و راهكارها منتها شود
ها‌به‌‌بايست‌طرح‌عدم‌يكپارچگي‌مسئولیت‌را‌شاهد‌هستیم‌در‌حالي‌كه‌مي‌نشده،در‌واقع
صورت‌تعاملي‌صورت‌گیرد.
شهرداری در تسهیالت و سرمايه بودن نامشخص مي: خألها ديگر به‌‌از توان
نامشخص‌بودن‌بازار‌سرمايه‌و‌بازار‌اخذ‌تسهیالت،اشاره‌كرد.
فعالیت اقدامات‌عملكردی‌شهردار‌ابهام‌در و یها مرزهای‌نامشخص‌فعالیت‌در:
مسجد، اينكه )برای‌مثال مسائلي‌است‌كه جمله از كار‌‌بهداشت‌شهرداری حیطه و...در
توان‌نام‌برد.شهرداری‌هست‌يا‌نه(مي
2،شماره5شناسي‌ايران،دوره‌‌های‌انسان‌ژوهشنشريه‌پ238
شهرداری‌حذف‌قوانین‌دست گیر‌در پا و طي‌‌كشورهای‌توسعه: يافته‌مراحلي‌را
پاگیر‌را‌حذف‌كردند.دست‌و‌نیقوان‌اند‌كه‌با‌توجه‌به‌نیاز‌شهروندان،كرده
ساخت جلوگیری‌از ضمانت‌اجرايي‌در بي‌مجوز‌عدم وسازهای‌خالف‌و بعضي:
نداردای‌وجود‌‌بیني‌كرده‌منتها‌اهرم‌قدرت‌و‌ضامن‌اجرايي‌قوی‌موارد‌نیز‌خود‌قوانین،پیش
وسازهای‌خالف‌و‌بي‌مجوز(.ساخت)
جامعه‌بي اجتماعي و سیاسي نظام در ثباتي متغیر: بسیار بي‌وضعیت ثبات‌‌و
اجتماعي،سیاسي، اقتصاد‌فرهنگي، ای‌صورت‌بگیرد‌يا‌‌برای‌مثال‌تفاهم‌هسته)استی...
كند(.نه،روند‌به‌طور‌كلي‌تغییر‌مي
ريزان‌‌ها‌و‌برنامه‌رابطه‌میان‌استراتژيست:ريزان‌جامعه‌با‌مجريان‌عدم‌ارتباط‌برنامه
ابتر‌در‌كنج‌‌اری‌از‌تحقیقشود‌بسی‌با‌سطوح‌اجرايي‌وجود‌ندارد‌و‌اين‌خود‌موجب‌مي ها
ها‌باقي‌بماند.كتابخانه
عملكرد جامع مديريت عدم مثال: طور به ندارد وجود عملكرد جامع مديريت
های‌‌ربط‌به‌مفاهیم‌حسابداری‌است‌و‌يا‌برنامه‌مفهومي‌از‌ديدگاه‌مديريتي‌آمده‌است‌كه‌بي
ی‌دولتي‌رخ‌نداده‌ها‌سازمان دركدام‌پیاده‌نشده‌و‌استقرار‌بودجه‌‌هیچ‌ساله5شده‌‌بیني‌پیش
است.
نشیني‌هرروز‌‌حاضر‌كه‌حاشیه‌حال‌در:مشخص‌نكردن‌مرز‌شهری‌با‌حاشیه‌شهر
دهد‌و‌‌بیشتری‌رخ‌مي‌رساني‌به‌علت‌دوری‌مسافت‌هرروز‌با‌هزينه‌خدمات‌شود،بیشتر‌مي
ازپیش‌مشخص‌شود.بايست‌نقشه‌و‌مرز‌شهری‌و‌حاكمیت‌مركزی‌بیش‌مي
شهرداری‌استقاللي‌در‌وضع:ی‌در‌وضع‌عوارض‌و‌خدماتعدم‌استقالل‌شهردار
ها‌‌نسلي‌و‌هم‌بین‌نسل‌دهد،ندارد.در‌اين‌میان‌عدالت‌بین‌عوارض‌و‌خدماتي‌كه‌ارائه‌مي
زير‌سؤال‌مي كنید‌كه‌منابعش‌را‌در‌حال‌‌شما‌منافعي‌را‌نصیب‌نسل‌آينده‌مي)رود‌كامالً
ايد(.حاضر‌از‌نسل‌ديگری‌تأمین‌كرده
هماهنگي شهرداری‌عدم دولت‌و میان باالدستي قوانین در راهكارها: جمله از
توجه‌به با توجه‌به‌قوانین‌باالدستي‌و انجام‌مطالعات‌تطبیقي‌میان‌دولت‌و‌شهرداری‌با
شهرها‌استفاده‌خواهد‌شد،در‌واقع‌در‌وضع‌‌كه‌خروجي‌آن‌برای‌كالن‌كشورهای‌پیشرفته
ای‌اقدام‌كرد.هبايست‌به‌صورت‌جزير‌ها‌نمي‌قوانین‌و‌برنامه
های‌‌بخشي‌از‌فعالیت:های‌شهرداری‌به‌بخش‌خصوصي‌واگذاری‌بخشي‌از‌فعالیت
آن‌قسمت‌كه‌حالت‌مبادله‌شهرداری‌حالت‌مبادله بخشي‌نه، و ذيل‌‌ای‌دارد اگر ای‌دارد
كم‌نمي‌بر‌اينكه‌هزينه‌عالوه‌بخش‌خصوصي‌برود، ختم‌ها نفع‌‌به‌گزاره‌استثمار‌ذی‌شود،
.شود‌نهايي‌مي
رويكرد‌شهرسازی‌بر‌رفتار:جانبه‌نسبت‌به‌مسائل‌شهری‌عدم‌داشتن‌رويكرد‌همه
در‌مسائل‌شهری‌و‌معماری‌‌شهير‌های‌اجتماعي،گذارد‌بخشي‌از‌آسیب‌شهروندان‌تأثیر‌مي
جانبه‌به‌مسائل‌‌كشور‌دارد،از‌جمله‌مشكالت،تك‌بیني‌و‌نداشتن‌نگاه‌حداكثری‌و‌ديد‌همه
است.
239فرهنگ‌شهروندی‌در‌مديريت‌شهری‌تهرانطالعه‌م
های‌اجتماعي‌ناشي‌از‌‌از‌جمله‌آسیب:های‌اجتماعي‌ر‌آسیبوسازها‌ب‌تأثیر‌ساخت
نما‌و‌معماری‌ساختمان،نهادينه‌نشدن‌فرهنگ‌حجاب‌در‌جامعه‌هست،از‌طريق‌مشرفیت،
غیرههای‌اپن‌و‌‌های‌بازشو،آشپزخانه‌اندازی،پنجره‌سايه
تجاوز‌به‌حقوق‌ديگران‌از‌طريق‌ريختن‌مصالح،آلودگي‌بصری،وضعیت‌ديوارها:
بيتجاوز آلودگي‌بصری، خیابان، ريختن‌مصالح‌در ها،هويتي‌ساختمان‌به‌حقوق‌ديگران،
حیطه در ... ضخامت‌نامناسب‌ديوارها آرامش، عدم بخش‌‌غريبگي، در ی‌حقوق‌شهروند
گنجد.معماری‌مي
ساخت مختلف‌در عوامل وسازی‌شهری‌درگیری مي: را بخش‌كلي در‌‌دو توان
(عوامل‌انساني.عوامل‌محیطي2ای(و‌‌زمینه)يطیمح(عوامل1بخش‌معماری‌دنبال‌كرد:
از‌جمله‌سازه،قیمت‌مصالح‌و...است‌و‌عوامل‌انساني‌از‌جمله‌حاكمیت‌كه‌بخشي‌از‌آن‌را
ی‌شهر‌و‌بقیه‌هستند.همچنین‌شورا‌دهد،وزارت‌مسكن‌و‌شهرسازی،شهرداری‌تشكیل‌مي
ز‌اشاره‌كرد.وسا‌توان‌به‌فعاالن‌عرصه‌ساخت‌از‌جمله‌عوامل‌ديگر‌مي
برنامهرياثرپذ شهرداری‌ی درآمدزايي منابع نوع از شهری های ها،ريزی‌برنامه:
و‌سیاست‌گیری‌تصمیم به‌سمت‌درآمدزايي‌‌گذاری‌ها بر‌اساس‌اينكه‌رويكرد‌و‌جهت‌ما ها
باشد‌يا‌نه،به‌طور‌كلي‌متفاوت‌خواهد‌شد.
ق‌شهروندی‌ممكن‌است‌اصل‌بر‌رعايت‌حقو:ضعف‌عملكرد‌نظارت‌در‌شهرداری
ای‌تصمیمات‌به‌سمت‌مخالف‌آن‌سوق‌پیدا‌كند،در‌اين‌‌باشد‌منتها‌بر‌اساس‌عوامل‌حاشیه
تقسیم دسته دو به خود نظارتي بخش داشته؛ ضعیفي عملكرد نظارتي بخش حیطه،
(بخش‌نظارتي‌شورای‌شهر‌كه‌خود‌اين‌مسائل‌ناشي‌از‌عدم2(حراست،بازرسي1شود:مي
است....وضع‌نابسامان‌حقوق‌و‌تورم‌و‌مديريت‌صحیح‌كارمندان،
عدم تعامل کارا میان دولت و شهرداریمترو(و‌میان‌دولت‌و‌شهرداری‌‌‌های‌حاكمیت)برای‌مثال‌در‌قضیه‌میان‌دستگاه‌عدم‌تعامل
برد؛هم‌به‌صورت‌مستقیم‌و‌هم‌به‌صورت‌غیرمستقیم،حقوق‌شهروندی‌را‌زير‌سؤال‌مي
شان‌دیعدم‌آگاهي‌مردم‌از‌حقوق‌شهرون
ساز‌در‌امور‌شهر‌و‌ناهماهنگي‌میان‌آنها‌تعدد‌مراكز‌تصمیم‌گیر‌و‌تصمیم
ضعف‌ادبیات‌نظری‌و‌مفهومي‌در‌امور‌شهر
شهر‌ايراني‌و‌اسالمي()عدم‌تعريف‌مشخص‌برای
عدم‌اجماع‌نظر‌متخصصان‌بر‌موضوع‌يا‌روشي‌يكسان
گذار‌دارای‌جايگاه‌‌شورای‌شهر‌از‌ديدگاه‌قانون:عدم‌توجه‌كامل‌و‌مناسب‌به‌قانون
شود.تمامي‌اين‌موارد‌از‌‌گذاری‌درخوری‌متوجه‌آن‌نمي‌ای‌است؛منتها‌در‌عمل،ارزش‌ويژه
زير موجب كه هستند مشكالتي و خألها جوانب جمله از شهروندی حقوق رفتن سؤال
شود‌مختلف‌مي
2،شماره5شناسي‌ايران،دوره‌‌های‌انسان‌ژوهشنشريه‌پ240
واردتي‌بودن‌فرهنگ‌شهرسازی نوعي‌فرهنگ: فرهنگ‌شهرسازی، جامعه‌ما در
است‌و‌در‌اختیار‌گروه‌خاصي‌قرار‌گرفته‌است‌و‌هركس‌با‌توجه‌به‌نیازی‌كه‌بدان‌وارداتي
.آن‌بهره‌گرفته‌است‌از‌داشته،
عموم‌مردم‌از‌اين‌فرهنگ:پايین‌بودن‌آگاهي‌مردم‌در‌زمینه‌فرهنگ‌شهرسازی
نشده آنان‌داده كلي‌به طور به آنان‌نیز نیاز درواقع‌اطالعات‌مورد نیستند. وارداتي‌آگاه
كم‌و‌‌اریبس‌بايست‌شهروندان‌در‌حوزه‌شهرسازی‌داشته‌باشند،ت.دامنه‌اطالعاتي‌كه‌مياس
ي‌نینش‌عقباندازی،فراگیر‌است‌از‌سازه‌گرفته‌تا‌نحوه‌تأمین‌و‌تعمیر‌پاركینگ،پالن،سايه
ها‌‌ساختمان
شهری امور برای‌مشاركت‌در مردم انگیزه پايین‌بودن از: مردم اينكه بر عالوه
ی‌نیز‌برای‌مشاركت‌ندارند.ا‌زهیانگشهروندی‌خود‌آگاه‌نیستند،حقوق
عدم‌وجود‌بستر‌مناسب‌برای‌برخورداری‌مردم‌از‌حقوق‌اجتماعي بستر‌مناسب:
ها‌و‌غیره.Ngo،از‌جمله‌ستینبرای‌برخورداری‌مردم‌از‌حقوق‌اجتماعي،فراهم
مصاديق‌مختلف‌نقض‌حقوق‌شهروندی كف: از شهری، حوزه نمای‌در خیابان،
ها‌در‌كنار‌يكديگر‌از‌جمله‌مصاديق‌‌جواری‌كاربری‌نشیني‌و‌هم‌اندازی،هم‌ها،سايه‌ساختمان
معماری‌ساختما اصل در ما اينها، همه بر عالوه شهروندی‌است، دارایحقوق ...نیز و ن
هستیم.نقايص‌قانوني
ساختمان در الزم نور از استفاده رعايت ها‌عدم ساختم: پالن مثالً‌‌اندر ها،
ساختماني‌كه‌دارای‌طول‌زيادی‌است،از‌وسط‌به‌دونیم‌تقسیم‌شده‌و‌نور‌صرفاً‌توسط‌يك
اتاق‌خواب،نورگیر‌تأمین‌مي نور‌حال‌و‌پذيرايي‌همه‌از‌آن‌طريق‌تأمین‌آشپزخانه‌شود، ،
لباس نیز‌درهمان‌حمام‌فاقد‌نور‌خشك‌مي‌شده، شوند‌كه‌اين‌خود‌موجب‌مشكالت‌و‌‌ها
تمام‌اين‌موارد‌در‌سايه‌ه‌بیماری ای‌پوستي‌و...كه‌ناشي‌از‌نبود‌نور‌كافي‌خورشید‌است.
گنجد.حقوق‌شهروندی‌مي
سازه نوع مورد در قانوني شناسنامه‌خأل قبیل از مكان‌ها نبودن و‌‌دار ها
زلزله‌آسیب برابر پذيری‌در ساختمان: سازه مورد بودن‌مكان‌شناسنامه‌عدم‌ها،در های‌‌دار
پذيری‌در‌برابر‌زلزله...همه‌اين‌موارد‌خألهايي‌هستند،میزان‌مقاومت‌و‌آسیبشده‌ساخته
شود.كه‌در‌قوانین‌وجود‌دارند‌و‌موجب‌مغفول‌ماندن‌حقوق‌شهروندان‌مي
بتن‌نامرغوب نداشتن‌پاركینگ‌و طبقات، رعايت‌ارتفاع عدم سودجويي‌بیشتر:
ار میزان جمله از اساسي قوانین بعضي موجب‌شده طبقات،دالالن میان استاندارد تفاع
شود.گذاشته‌پاداشتن‌بتن‌مرغوب‌و...زير‌‌مطلوب‌جهت‌داشتن‌پاركینگ،زانیم
عدم وجود ضمانت اجرایی در حد استاندارد
در‌بخش‌معماری‌و‌شهرسازی‌دارای‌دو‌فاز‌هستیم؛نخست،بخش‌قوانین‌و‌دوم‌عملیات.با
از‌لحاظ)ستینحد‌استانداردهای‌مطلوب‌های‌اجرايي‌در‌شهر‌تهران،در‌‌اين‌توجه‌ضمانت
نما،تراكم،كیفیت‌ساخت(.
241فرهنگ‌شهروندی‌در‌مديريت‌شهری‌تهرانطالعه‌م
شهر سطح در ايراني و اسالمي معماری الگوی رعايت عدم هويت: های‌‌عدم
توان‌‌هويت‌اسالمي‌و‌ايراني(.از‌روی‌نما‌و‌معماری‌به‌هويت‌مكان‌نمي)تهرانمشخص‌در
.پي‌برد.اينها‌از‌جمله‌خألهای‌قانوني‌در‌اين‌زمینه‌هست
بي ساختمان، نمای مشكالت نما، در فرهنگي تهاجم حقوق‌‌تجاوزهويتي، به
مشرفیت و نمای:ديگران بر ناظر شهرسازی و معماری معاونت اجتماعي توسعه كمیته
بي‌ساختمان را ساختمان نمای مشكالت تحقیقي طي در و‌‌ها فرهنگي تهاجم هويتي،
م‌برده‌است.سیاسي،تجاوز‌به‌حقوق‌ديگران،مشرفیت‌و...نا
توان‌‌بايستي‌تغییر‌نگرش‌صورت‌گیرد.به‌زور‌و‌اجبار‌نمي:نگرش‌سازندگان‌شهر
شود‌تا‌به‌سمت‌تغییر‌‌وادار‌به‌كاری‌كرد،پس‌نیاز‌به‌كار‌آموزشي‌و‌فرهنگي‌احساس‌مي
رفتار‌گرايش‌پیدا‌كند.
هايي‌از‌‌سازمان:وساز‌و‌عدم‌تبعیت‌از‌يك‌طرح‌برای‌ساخت‌عدم‌شناسايي‌متولیان
مثالً‌در‌ساختمان‌وزارت‌نیرو،نمای)يدولتقبیل‌معاونت‌فني‌و‌عمران‌شهرداری،نهادهای
يك‌پروپوزال‌واحد‌تبعیت‌سازان‌انبوهشیشه‌كار‌شده(، از سازان‌شناسايي‌شوند‌و خرده ،
كنند.
ارائه‌الگوهای‌ساخت مطلوب‌به‌مردم‌عدم وساز جمع‌كردن‌الگوهای‌مطلوب: با
توان‌يكسری‌الگوها‌را‌‌از‌جمله‌جشنواره‌مشكات(مي)آنانپیروی‌از‌‌واحد‌و‌تشويق‌مردم‌به
وساز‌به‌مردم‌در‌نظر‌گرفت.برای‌ساخت
سازمان‌نظام‌مهندسي‌مكلف:عدم‌تعامل‌بین‌سازمان‌نظام‌مهندسي‌و‌شهرداری
وساز‌است‌و‌شهرداری‌مكلف‌به‌نظارت‌بر‌بخش‌كمي‌است.به‌نظارت‌بر‌بخش‌كیفي‌ساخت
ستي‌تعامل‌بیشتری‌داشته‌باشند.سازمان‌نظام‌مهندسي‌ابزارهای‌كافي‌را‌در‌اين‌دو‌نهاد‌باي
زيرا‌اين‌سازمان‌با‌توجه‌به‌رشد)شودبايست‌تفويض‌اختیار‌به‌شهرداری‌‌دست‌ندارد‌يا‌مي
بايست‌اين‌سازمان‌دارای‌تعريفي‌كارا‌شود.نیافته‌است(يا‌مي‌توسعه‌جمعیت‌كشور،
سا بین در نامطلوب نماهای شهر‌ختمانوجود های قانوني،: خألهای جمله از
ها‌اشاره‌كرد.توان‌به‌وضعیت‌نمای‌ساختمان‌مي
شهر يكپارچه مديريت عدم ساختمانی: تراكم يكپارچه؛ مديريت و...بر‌‌عدم ها
آيد‌و‌خالف‌قانون‌نیست‌و‌اگر‌مشكلي‌در‌اين‌زمینه‌‌اساس‌اصول‌شهرداری‌به‌اجرا‌درمي
ون‌پرداخت.بايست‌به‌بازنگری‌قان‌داريم‌مي
ها‌هست.از‌‌بیشتر‌مشكالت،ناشي‌از‌كیفیت‌ساخت:وسازها‌ساختعدم‌كیفیت‌در
جمله‌عمر‌مفید‌ساختمان‌و‌جنس‌مصالح)شرايط‌اقلیمي،بومي،مرغوبیت‌و...(
خأل‌قانوني‌ديگر‌در‌موضوع‌تعريف‌عمر:ها‌عدم‌تعريف‌برای‌عمر‌مفید‌ساختمان
سال‌قدمت‌است.30-25ير‌های‌ز‌مفید‌ساختمان‌و‌خراب‌نكردن‌خانه
دولت به مربوط امور مقابل قدرت‌در نداشتن و: كامل و كافي قدرت نداشتن
دكل‌همه قبال‌دولت‌برای‌مثال‌قضیه شهرداری‌در مشاهده‌‌جانبه سطح‌شهر در كه ها...
گردد.مي
2،شماره5شناسي‌ايران،دوره‌‌های‌انسان‌ژوهشنشريه‌پ242
تكلیف‌ابهام‌در‌توجه‌به‌رويكرد‌حقوق محور‌پیرامون‌شهروندی‌محور‌يا مباحثي:
درو‌رويكردی‌كه‌‌شوند‌حقوق‌شهروندی‌و...در‌قالب‌دولت‌مدرن‌مطرح‌مي‌همچون‌حق‌و
شود،اينكه‌فرض‌شهروندی‌‌شود‌موجب‌تصمیمات‌و‌راهبردهای‌متفاوتي‌مي‌گرفته‌مي‌نظر
ها‌جای‌تأمل‌و‌بحث‌زياد‌دارد.رويكرد‌حق‌مدار‌باشد‌يا‌تكلیف‌مدار...اين
دولت گفتمان با )تكلیف‌تعارض‌شهروندی كشورمحور‌مدار ) پارادايم: كه زماني
دولت دولت‌كشوری، و حقوق...مطرح‌شوند،مدار مفاهیمي‌چون‌حق‌و هرچند باشد، گرا
پارادايم‌ديگر‌از‌جمله‌جامعه‌مدار‌يا نمايي‌قالبي‌و‌مصنوعي‌خواهند‌داشت‌به‌نسبت‌دو
جامعه‌در‌دولت(.)جامعهتقابل‌دولت‌و
سیاست پارادايم‌تفاوت با ها‌ها برنامه‌ریگذا‌سیاست: به‌‌ريزی‌ها، توجه ...با و ها
ها‌متفاوت‌خواهند‌بود.پارادايم
اجرای‌برنامه برنامه‌عدم های‌متناسب‌با طرح: ساخت، و‌‌جواز توسعه های‌سند
رود.شده‌پیش‌نمي‌بیني‌های‌راهبردی‌و‌اسناد‌توسعه‌شهری‌با‌توجه‌به‌برنامه‌پیش‌طرح
تر قالب‌نماها، حقوق‌شهروندی‌در به و‌تجاوز فضاهای‌سبز شهری، سیما اكم،
های‌ناموزون،سیمای‌شهر،عدم‌وجود‌فضای‌سبز‌كافي‌و‌‌تراكم‌نماهای‌ناهماهنگ،:ورزشي
های‌ورزشي‌و...همه‌به‌نوعي‌تجاوز‌به‌حقوق‌شهروندی‌است.مجتمع
در‌منابع‌درآمدی‌مستقل‌برای‌شهرداری‌نظر‌اختالف تضارب‌آرای‌بسیار‌زيادی:
نگاه‌درآمدی‌داشتن‌به‌شهرداری)از‌سال‌وجود‌دارد‌حتي‌از‌لح رشد‌مقر،62اظ‌نظری،
دولت‌ظرف و باشد داشته دولت از مستقل درآمدی منابع‌‌مي‌سال3شهرداری بايست
.جايگزين‌درآمدی‌را‌معرفي‌كند(
ملي‌شهرداری منابع تأمین‌بخشي‌از عدم گرفت: يك‌سال‌مجلس‌تصمیم در
مجدداً‌اين‌قانون‌به‌صورت‌مداوم‌و‌درست‌به‌اجرا%درآمد‌سوخت‌را‌به‌شهرداری‌بدهد.10
خود‌موجب‌ضربه‌زدن‌به‌حقوق‌شهروندی‌است.درنیامد‌و‌اين‌خودبه
در‌اين‌عرصه‌ما‌به‌اندازه‌الزم‌كفايت:عدم‌اجرای‌قانون‌مديريت‌يكپارچه‌شهری
با‌توجه‌به‌سند‌توسعه‌چهارم درنیامدن‌همان‌قوانین‌است. و‌‌قانون‌داريم،مشكل‌به‌اجرا
بايست‌قانون‌مديريت‌يكپارچه‌شهری‌اجرا‌شود‌تنها‌در‌‌مي137و130پنجم‌و‌طبق‌ماده
مي فراهم محلي مديريت امكان كه است صورت اجرا‌‌اين به قانون اين عمالً ولي شود
شود.گذاشته‌نمي
مردم سیاسي و اقتصادی شخصیت‌اجتماعي، خاطر به قوانین ناكارآمدی عدم:
حقوق از مردم همینآگاهي مردم، خود توسط حقوق گیری پي عدم و طور‌‌شهروندی
ي‌مناسب‌و‌كامل،رسان‌اطالعدر‌تك‌تك‌افراد‌جامعه،عدم‌‌شده‌نهينهادتاروپود‌استبدادی
ی‌قوانین‌است.ناكارآمددرگیری‌افكار‌مردم‌با‌عقل‌معاش‌از‌جمله‌عوامل
ضل‌ترافیك،در‌مورد‌قضیه‌مع:ونقل‌برخورد‌جدی‌حاكمیت‌با‌متخلفین‌امور‌حمل
به‌اين‌علت‌‌هم‌آنای‌برای‌شهرداری،وارد‌كار‌شود،بايست‌حاكمیت‌به‌عنوان‌پشتوانه‌مي
كه‌با‌متخلف‌برخورد‌صورت‌بگیرد،اين‌اعمال‌سلبي‌و‌برخورد‌در‌شأن‌شهرداری‌نیست.
243فرهنگ‌شهروندی‌در‌مديريت‌شهری‌تهرانطالعه‌م
متخلفین‌امور‌حمل ونقل‌عدم‌وجود‌قانون‌در‌برخورد‌با يك‌سازمان: شهرداری،
فرهن‌خدمات ميرساني‌و اجتماعي‌است‌كه‌صرفاً گزارش‌‌تواند‌موانع‌خدمات‌گي، رساني‌را
دهد‌و‌منتظر‌بماند‌كه‌موانع،مرتفع‌شود؛همچنین‌برخورد‌با‌متخلف‌نیازمند‌قانون‌است‌و
همچون‌انگیزه‌و‌میلي‌برای‌تحقق‌آن.
شود‌‌اولین‌نیازی‌كه‌احساس‌مي:ضعف‌اساسي‌در‌اجرای‌قوانین‌مربوط‌به‌ترافیك
از‌يك‌سری‌قوانین‌قرص‌و‌اساسي‌است‌كه‌ما‌در‌اين‌زمینه،ضعف‌داريم،عمداً‌‌برخورداری
های‌مطلوبي‌نیز‌داريم.گويیم‌ضعف‌نه‌نقص،زيرا‌ما‌قانون‌مي
در‌شرايط‌حاضر‌جرم‌با‌جريمه‌تناسبي‌ندارد،:پايین‌بودن‌جريمه‌برای‌متخلفین
در‌اتوبان،معادل‌‌عقب‌دنده‌مثالً‌در‌انگلیس،جريمه‌صحبت‌با‌موبايل‌در‌حین‌رانندگي‌و‌يا
است.هزار120هزار‌پوند‌است.ولي‌در‌ايران‌نهايتاً‌تا60پوند‌تا‌‌هزار10
)حیثیتي )افت منزلتي جريمه به مالي حالت از جريمه تغییر : منظور‌البته
ی‌نقدی‌نیست.در‌واقع‌اين‌جريمه،جريمه‌حیثیتي‌است‌و‌يك‌ضد‌ارزش‌به‌حساب‌‌مهيجر
هايي‌را‌در‌‌برد‌در‌حالي‌كه‌ما‌چنین‌جريمه‌شخصیت‌اجتماعي‌فرد‌را‌زير‌سؤال‌ميآيد‌و‌‌مي
كشورمان‌نداريم.
ها‌برحسب‌شأن‌و‌طبقه‌اجتماعي‌افراد‌جامعه‌عدم‌تناسب‌جريمه زماني‌بود‌كه:
شوند‌‌تر‌تخلفات‌را‌بیشتر‌مرتكب‌مي‌شد‌افراد‌فقیر‌يا‌دارای‌سطح‌طبقاتي‌پايین‌احساس‌مي
شود.و‌در‌طبقات‌باال‌هم‌ديده‌مي‌ديده‌شد‌اين‌نوع‌ديدگاه‌اشتباه‌است‌در‌صورتي‌كه‌بعداً
در‌حال‌حاضر‌شعار‌قوه‌قضايیه‌اين‌است‌كه‌در‌واقع‌جريمه‌زندان‌را‌كاهش‌دهیم؛زيرا‌به
اندازه‌كافي‌كارساز‌نبوده‌است.برای‌مثال‌در‌ايتالیا،برلوسكوني‌نخست‌وزير‌و‌سرمايه‌دار
ساعت‌به‌تمیز‌كردن‌خیابان‌و24مرتكب‌شده‌بود،به‌عنوان‌جريمه‌ايتالیايي‌در‌تخلفي‌كه
ای‌متناسب‌با‌شهرداری‌برای‌او‌در‌‌های‌زباله‌مشغول‌بود،درواقع‌جريمه‌خالي‌كردن‌سطل
نظر‌گرفته‌شد.
نكته‌بعدی‌كه‌در‌اين:ونقل‌ای‌پلیس‌با‌متخلفین‌امور‌حمل‌رفتار‌شخصي‌و‌سلیقه
ای‌با‌قانون‌است.در‌واقع‌ما‌مجری‌مناسب‌اين‌‌و‌سلیقه‌راستا‌قابل‌بحث‌است،رفتار‌شخصي
تأثیر‌جنسیت،طبقه،شغل‌و...طرف‌‌تحت‌امر‌نداريم،پلیس‌در‌برخورد‌با‌بسیاری‌از‌موارد،
گیرد.خاطي‌قرار‌مي
)بايست‌سیستم‌نظارتي‌مسلط‌بر‌‌مي:عدم‌سیستم‌نظارتي‌بر‌مجری‌قانون)پلیس
محكم به‌طور‌مثال‌ميتر‌عمل‌‌تر‌و‌قوی‌مجری‌قانون، يا در‌بعضي‌موارد‌‌كند؛ توان‌گفت:
كند‌و‌در‌مقابل‌توهین‌متخلف،برخوردی‌بسیار‌‌استفاده‌مي‌پلیس‌از‌موقعیت‌خويش‌سو‌ء
شود‌عدم‌‌دهد،از‌جمله‌عواملي‌كه‌اين‌چنین‌مسائلي‌را‌موجب‌مي‌تندتر‌از‌خود‌نشان‌مي
آگاهي‌مردم‌و‌عدم‌پي‌گیری‌آنان‌است.
دار‌‌مشاهده‌تبعیض‌مردم‌را‌جريحه:مور‌رانندگي‌توسط‌پلیستخلف‌و‌تبعیض‌در‌ا
رود،بي‌‌كند‌يا‌راه‌يك‌طرفه‌را‌برعكس‌مي‌كند.به‌طور‌مثال‌پلیس‌از‌خط‌ويژه‌عبور‌مي‌مي
2،شماره5شناسي‌ايران،دوره‌‌های‌انسان‌ژوهشنشريه‌پ244
باشد. داشته وجود رفتار نوع اين برای ضرورتي يا باشد پیش‌آمده مشكلي لزوماً آنكه
كند.رواقع‌هدف،وسیله‌را‌توجیه‌نميتوان‌با‌راه‌خالف،در‌رفع‌خالف‌كوشید،د‌نمي
معابر در رعايت‌خط‌سفید زمینه نداشتن‌قانون‌در يا ضعف‌و انواع: تهران در
ي‌در‌كش‌خطرا‌داريم‌به‌اشكال‌متفاوت،ولي‌خط‌نداريم،در‌واقع‌تفاوت‌خط،با‌‌ها‌يكش‌خط
كه است بهكش‌خطاين هزينه‌خودی‌ي و ندارد نیز حدومرزی و ندارد خاصیتي و‌‌خود
آن‌‌ای‌متوجه‌فايده تخلف‌از هرگونه حرمتي‌هست‌و ولي‌خط‌دارای‌حريم‌و اش‌نیست.
مستوجب‌هزينه‌و‌فايده‌متفاوتي‌است.
ظرفیت از استفاده رانندگي‌عدم های‌دولتي‌برای‌رعايت‌قواعد دار‌مهيجربرای:
قوانین‌محكم‌بايست‌حاكمیت‌بیايد‌به‌عنوان‌پشتوانه‌شدن‌اين‌خط‌مي ي‌ای‌عمل‌كند‌و
برای‌رعايت‌آن‌نوشته‌شود.
آموزه از ظرفیت‌استفاده و رانندگي‌ها های‌ديني‌برای‌رعايت‌قواعد آقای: شعار
در اين‌معاونت‌اين‌شعار متصديان ديد از است، جامعه اداره كارآمدی‌دين‌در قالیباف،
تحقق‌مي خط‌سفید قاعده عمل‌درآوردن همین‌راستای‌به تمامي‌دستگاه‌يابد. و‌‌طور ها
توان‌بیان‌كرد‌كه‌تخطي‌از‌اين‌قانون‌لطمه‌زدن‌به‌مساجد‌همكاری‌كنند‌به‌طور‌مثال‌مي
الناس‌است.حق
مردم به ترافیكي آگاهي عدم انضباط‌و اعمال عدم قاعده،: اين تحقق واقع در
شود.در‌تهران‌با‌افتتاح‌تونل‌نیايش،تونل‌توحید‌و‌‌موجب‌خاموش‌شدن‌خشم‌مردم‌نیز‌مي
رعايت‌مي95شود‌كه‌‌شاهده‌مينیز‌پل‌صدر،م به‌داليلي‌از‌جمله%مردم‌قانون‌را كنند.
و‌قانون‌نیز‌به‌طور‌مداوم‌از‌طريق‌تابلوهايي‌‌شوند‌اينكه‌مردم‌اطمینان‌دارند‌كه‌ديده‌مي
در‌واقع‌تفاوت‌رفتار‌در‌شرايط‌ديده‌شدن‌و‌نشدن‌را گوشزد‌كرده‌است. سرعت‌مجاز‌را
نوع‌رفتار‌افراد‌در‌مقابل‌آسانسور‌و‌از‌طرف‌ديگر‌تفاوت‌رفتار‌‌هايي‌از‌جمله‌توان‌با‌مثال‌مي
بايست‌به‌مردم‌تهران‌يادآوری‌كرد‌كه‌هر‌لحظه‌به‌طور‌‌را‌در‌رانندگي‌مثال‌زد؛در‌واقع‌مي
شوند.امنیتي‌نه‌ولي‌به‌صورت‌نظارتي‌كنترل‌مي
ه‌نوع‌ديدگاه‌ديگر‌ك:ونقل‌رعايت‌رفتارهای‌ترافیكي‌با‌مدرن‌شدن‌فضاهای‌حمل
طلبد‌‌تواند‌رفتار‌مردم‌را‌توجیه‌كند؛اين‌است‌كه‌فضاهای‌مدرن،رفتارهای‌مدرن‌را‌مي‌مي
اكنون‌تامخبرالدوله‌از‌ديرباز‌‌چهارراهكند‌ولي‌‌به‌طور‌مثال‌مترو‌نیز‌از‌اين‌قاعده‌پیروی‌مي
شود.منطقه‌سنتي‌و‌شلوغي‌بوده‌است؛در‌نتیجه‌گويي‌رفتار‌مدرني‌نیز‌از‌مردم‌طلب‌نمي
طريق‌ابزارهای‌بیرونيتق ويت‌دروني‌از دروني‌مي: طريق‌ابزارهای‌‌امر بايست‌از
بیروني‌تقويت‌شود‌و‌به‌صورتي‌هنجاری‌در‌درون‌شخص‌تبديل‌شود‌از‌طريق‌مفاهیمي
حق همین‌چون و اهرم‌الناس... هم‌‌طور است ساختارسازی هم مستلزم بیروني.. های
رفتارسازی.
رفتارسازی‌عمومي‌از‌طريق:ای‌ديني‌و‌آموزشيرفتارسازی‌عمومي‌از‌طريق‌نهاده
مي‌مایصداوسارشاد، و‌‌و...صورت مسجد جمله از ديني نهاد طريق از رفتارسازی گیرد،
مثل‌مهدكودک‌همین آموزش‌پذير طريق‌قشر رفتارسازی‌از مدارس‌و...)به‌طور‌‌طور و ها
245فرهنگ‌شهروندی‌در‌مديريت‌شهری‌تهرانطالعه‌م
كارت )نشر و...( پلیس‌همیار ايمني‌و اتوبا‌مثال‌كمربند از و‌‌صورت‌ن‌همت،پستال زيبا
زشت‌آن(.
به افراد به تخصصي تاكسي‌رفتارسازی دارها‌ويژه نیز: تخصصي رفتارسازی
حمل‌مي معاونت طريق از آموزش‌‌بايست طريق از مثال طور به شود. دنبال ونقل
هزار‌تاكسي‌در‌حال‌حاضر‌وجود‌دارد.آموزش‌اينها‌مؤثر‌است.80داران،حدود‌‌تاكسي
ونقل‌عمومي‌داری‌برای‌دسترسي‌مردم‌به‌وسايل‌حملرعايت‌قاعده‌شهر قاعده:
در‌اين‌‌تا‌دسترسي‌به‌وسايل‌حمل‌متر‌از‌منزل350شهرداری‌فاصله ونقل‌عمومي‌است.
امر،چون‌هم‌هدف‌داريم‌و‌هم‌برنامه،اين‌كار‌به‌مقدار‌بسیار‌خوبي‌پیش‌رفته‌است.
توسعه‌و‌گسترش‌فرهنگ‌رانندگي بعضي‌سا‌پررنگ‌كردن‌نقش‌فرهنگ: در زی،
.%تخلفات‌ناشي‌از‌فقدان‌فرهنگ‌رانندگي‌است65موارد
بخش‌زيادی‌از‌مشكالت‌مربوط:ها‌عدم‌جای‌پارک‌و‌كمبود‌پاركینگ‌در‌خیابان
در‌بعضي‌خیابان های‌اصلي‌با‌بخش‌مركزی‌شهر‌‌به‌پارک‌و‌پاركینگ،ضعف‌قانون‌است،
ماشین‌شخص‌مي آوردن حق كه بشود مطرح محكم حاكمیت‌بايست‌سخت‌و نداريم، ي
پشتوانه‌مي عنوان به نیز اينجا در از‌‌بايست بعضي يا كند، عمل شهرداری برای ای
پاركینگ‌مناسب‌و‌‌های‌بزرگ‌تجاری‌قبل‌از‌مجوز‌ساخت‌گرفتن‌مي‌مجتمع بايست‌حتماً
مطلوب‌را‌فراهم‌آورند.
فرهنگ از آموزش عمومي‌جدايي سازی از: آموزش جداسازی ديگر نكته
سازی‌به‌‌بايست‌آموزش‌اجباری‌داشته‌باشیم،فرهنگ‌زی‌است،ما‌در‌بخشي‌ميسا‌فرهنگ
توان‌در‌اين‌ديد‌كه‌‌مي‌رساني‌است،ولي‌آموزش‌اجباری‌را‌مثالً‌سازی‌و‌اطالع‌نوعي‌جريان
ساعت‌دوره‌آموزشي‌را4بايست‌‌اگر‌موتورسواری‌را‌پلیس‌به‌عنوان‌متخلف‌برخورد‌كرد‌مي
زی‌سه‌بعدی‌برای‌آموزش‌كودكان‌در‌رعايت‌خط‌سفید.بگذراند.يا‌مثالً‌تصويرسا
بايست‌‌يكي‌از‌مسائلي‌كه‌مي:ی‌ناخواسته‌به‌متخلفها‌پاداشدامن‌زدن‌به‌قاعده
به‌طور‌مثال‌در‌جاده‌شمال،كسي‌از«.ی‌ناخواسته‌به‌متخلف‌هستها‌پاداش»رفع‌شود:
ين‌فرد‌را‌به‌پاركینگ‌بايست‌پلیس،ماشین‌ا‌رود.در‌حالي‌كه‌مي‌مي‌خاكي‌انداخته‌است‌و
پیش‌مي اين‌فرد‌را زودتر ترس‌ايجاد‌شدن‌ترافیك‌شديد، راند‌و‌‌منتقل‌كند‌برعكس‌از
دهد.اجازه‌حركت‌مي
يكي‌از‌معضالت‌ديگری:های‌مختلف‌به‌شهر‌تهران‌ورود‌دفعي‌مهاجران‌با‌فرهنگ
شهر‌تهران‌است.های‌متفاوت‌به‌فرهنگ‌كه‌داريم،ورود‌افراد‌آموزش‌نديده‌از‌اقوام‌با‌خرده
اند؟ راهبردها و راهکارهای ارتقاء فرهنگ شهروندی کدم سیاستامروزه مفاهیم‌اصلي‌در يكي‌از برنامه‌گذاری‌فرهنگ‌شهروندی‌به و های‌ريزیها
های‌مديريت‌جوامع‌مورد‌‌تواند‌به‌عنوان‌يكي‌از‌استراتژی‌اجتماعي‌بدل‌شده‌است‌كه‌مي
پذيرد‌كه‌افراد‌همچون‌مقامات‌دارای‌‌هنگامي‌تحقق‌مي‌توجه‌قرار‌گیرد.فرهنگ‌شهروندی
2،شماره5شناسي‌ايران،دوره‌‌های‌انسان‌ژوهشنشريه‌پ246
ها‌مشاركت‌فعال‌‌گذاری‌حاكمیت‌در‌نحوه‌ارائه‌خدمات‌عمومي،ارائه‌برنامه‌و‌تنظیم‌سیاست
كه آنجا از باشند. فرايند‌داشته اجتماعات‌است‌و و پي‌توانمندسازی‌افراد شهروندی‌در
سو‌شهروندان‌برای‌تبديل‌‌بنابراين‌از‌يككند،نفسه‌ارزشمند‌تلقي‌مي‌مشاركت‌را‌امری‌في
ها‌در‌زمینه‌مسائل‌گیریتر‌بايد‌در‌فرايند‌تصمیم‌شان‌به‌مكان‌مناسباجتماع‌و‌محل‌زندگي
از‌سوی‌ديگر‌به‌شهروندان‌امكان‌شهر‌و‌محل‌زندگي مشاركت‌فعال‌داشته‌باشند‌و شان،
شود.مندی‌از‌خدمات‌عمومي‌داده‌‌ها‌و‌بهرهريزیمشاركت‌در‌برنامه
گسترش‌فرهنگ‌شهروندی منظور جانوسكي‌به نظر با بايستي‌هم‌سو اصلي، مسئله سه
(دوم،اند‌گذاری‌نشده‌طور‌كافي‌و‌مناسب‌پايه‌كه‌حقوق‌و‌تعهدات‌به‌اين(اول:مشخص‌شود
توسعه‌حقوق‌و‌تعهدات(برابرسازی‌حقوق‌و‌تعهدات‌در‌مجموع‌فراموش‌شده‌است،سوم
ك است آن مستلزم شوند.شهروندی فرموله كالن و خرد سطح دوره هر در مفهوم‌‌ه
سیاست در مسئولیت‌افراد برنامه‌گذاری‌شهروندی‌حاكي‌از و های‌اجتماعي‌است.ريزیها
ميزمینه فرهنگ‌شهروندی كه راهكارهايي و كیفیت‌‌ها ارتقای و بهبود جهت در تواند
اند‌از:زندگي‌شهری‌ايفای‌نقش‌كند،عبارت
هادر‌محلهحیای‌شهروندی (1
اصالح‌رفتارهای‌ضداجتماعي (2
فعالیت‌در‌زمینه‌تهیه‌مسكن‌شهروندان‌و‌ارتقای‌كیفیت‌آن (3
طرح (4 در ذخیرهمشاركت كنترل‌های و انرژی مصرف كاهش و انرژی سازی
هاآلودگي
های‌غذايي‌شهروندان‌و‌كوشش‌در‌جهت‌‌كوشش‌در‌جهت‌تغییر‌و‌بهبود‌عادت (5
و...های‌ناشي‌از‌آنكاهش‌بیماری‌تحركي‌افراد‌و‌رفع‌مشكل‌چاقي‌و‌كم
وجه‌مشترک‌مسائل‌فوق‌اين‌است‌كه‌بدون‌بسیج‌و‌برانگیختن‌افراد‌و‌اجتماعات‌در
حلي‌درخور‌‌فوق‌راهجهت‌مشاركت،مشكل‌است‌كه‌بتوان‌برای‌مسائل‌اجتماعي‌و‌اقتصادی
سیاست متمايز ويژگي كرد. به‌پیدا فرهنگ‌شهروندی تحقق است‌كه آن كنوني گذاری
پیش بیستعنوان قرن در جامعه پیشرفت برای مي‌فرض‌ضروری محسوب و‌‌ويكم شود
مناسبتوان‌زندگي‌عادالنه‌مي‌سان‌نيبد برای‌شهروندان‌فراهم‌آورد.تر‌و چنین‌‌هم‌تری‌را
در آنان مشاركت كیفیت و شهروندان رفتار اساسي الزامات از يكي به‌عنوانامور‌جامعه،
و هر در اجتماعي سرمايه توسعه‌شاخص از جامعه مي‌های محسوب جوامع شود.يافتگي
عمراني،برنامه اقتصادی، اجتماعي، خدمات انجام در مردم مشاركت خصوص در ريزی
ربط.های‌ذی‌فرهنگي،آموزشي‌و‌ساير‌امور‌رفاهي‌با‌موافقت‌دستگاه
تهیه‌و‌تدوين‌منشور‌حقوق‌شهروندان‌تهراني (1
نحكومت‌قانو‌وني‌شايسته‌احكمراداری،سالمت (2
قابتو‌رشفافیت (3
جتماعياسرنوشت‌ان‌در‌ندوكت‌شهررحق‌مشا (4
247فرهنگ‌شهروندی‌در‌مديريت‌شهری‌تهرانطالعه‌م
ن‌مكاانظر‌گرفتن‌در‌با‌بايست‌‌شهر،ميمرتبط‌با‌توسعه‌های‌‌گذاری‌سیاستتمامي (5
توسعه‌باشد.ر‌ثان‌از‌آهمگامندی‌‌ن‌بهرهمكاو‌ايند‌توسعه‌آفران‌در‌ندوشهرده‌كت‌گستررمشا
قوانین‌ضد‌حقوق‌شهروندیاصالح‌قوانین‌و‌مقررات‌كهنه‌و‌تغییر (6
بیني‌ضمانت‌اجرا‌و‌تدابیر‌جبراني‌و‌نهادسازی‌پیش (7
نهادهای‌مدني‌حامي‌حقوق‌شهروندی‌اعطای‌حق‌طرح‌شكايت (8
تأسیس‌صندوق‌جبران‌خسارات‌نقض‌حقوق‌شهروندی (9
تقويت‌نقش‌نظارتي‌شورای‌اسالمي‌شهر (10
تأسیس‌نهادهای‌خاص‌به‌ويژه‌نهاد‌حقوق‌شهروندی‌تهران (11
گیری نتیجه‌زندگي‌مي شهرها در جمعیت‌جهان از نیمي كه شد آغاز حالي در جديد و‌‌هزاره كنند
%65میالدی،نسبت‌شهرنشیني‌در‌دنیا‌به2050ها‌حاكي‌از‌آن‌است‌كه‌تا‌سال‌بیني‌پیش
ای‌ها‌با‌يكديگر‌و‌منطقه‌خواهد‌رسید.زندگي‌به‌شیوه‌شهری‌بر‌نحوه‌برقراری‌ارتباط‌انسان
(.در‌چنین‌شرايطي،اگر‌مردم‌به2000:16ند،تأثیرگذار‌است)عنان،كه‌در‌آن‌سكونت‌دار
ها‌نیامده‌و‌در‌حیات‌مدني‌جامعه‌دخالت‌نكنند،خطر‌تمركز‌امور،ها‌و‌حكومتكمك‌دولت
كاهش دموكراسي، از شدن هزينهكارادور افزايش يكسانيي، كاهش‌‌ها، و امور سازی
خواهد وجود به زندگي، در طراوت و خالقیت شهروندی اساس، اين بر عنوانآمد. به
ويژگي‌پديده سیاسي‌از نظام‌ای‌اجتماعي‌و شاخصي‌كلیدی‌‌های‌مهم های‌دموكراتیك‌و
عضويت‌افراد‌در‌جوامع‌مدرن‌با‌موقعیت‌‌كه‌یا‌به‌گونهرود.برای‌جامعه‌مدرن‌به‌شمار‌مي
آنهاشهروندی جا‌پیوند امور در و احساس‌هويت طريق اين از و مشاركت‌خورده معه
مي مبنای‌اجرای‌عدالت‌اجتماعي»كنند. وظايف‌شهروندی، حقوق‌و آگاهي‌شهروندان‌از
توان‌به‌ايجاد‌و‌تثبیت‌امنیت‌و‌رفاه‌‌است‌و‌فقط‌در‌صورت‌آگاهي‌مردم‌از‌حقوقشان‌مي
(.1789يونسكو،«)اجتماعي‌پايدار‌و‌مستمر‌امیدوار‌بود
جامعه و فرد میان پیوندهای شهروندی حقوق،مفهوم قالب در و‌‌را تعهدها
(.1382:17شیاني،)كند‌دارد‌و‌بر‌روابط‌دولت‌و‌اعضای‌آن‌نظارت‌مي‌ها‌بیان‌مي‌مسئولیت
شهروندی طريق اين تفاوت‌سازوكارهایاز بر احترام بر مبتني بود.وفاق خواهد و ها
معطوف‌به‌در فرايند‌تصمیم‌شهروندی، مردمي‌كه‌فگیركردن‌مردم‌در رصت‌گیری‌است.
مي گفته‌و‌به‌ارتقای‌ريزی‌و‌انجام‌خدمات‌عمومي‌سخن‌های‌برنامهكنند‌تا‌در‌زمینه‌پیدا
شود‌تا‌اعضای‌جامعه‌با‌مشاركت‌‌نتايج‌و‌خدمات‌بینديشند.در‌حقیقت‌شهروندی‌سبب‌مي
كند‌را‌به‌دست‌بگیرند.خود‌در‌جامعه،سرنوشت‌حیات‌شهر‌و‌محیطي‌كه‌در‌آن‌زندگي‌مي
اهمیت‌حقوق‌ساير‌شهروندان‌‌دهنده‌نشانها‌در‌مفهوم‌شهروند،و‌مسئولیت‌تأكید‌بر‌وظايف
دهد.بوده‌و‌از‌اين‌طريق‌احساس‌تعهد‌اجتماعي‌و‌همدلي‌را‌افزايش‌مي
شهری‌دستخوش‌دگرگوني ساختار ويژه به ايران جامعه ساختار اخیر، يك‌قرن های‌‌در
ی‌جامعه‌سنتي‌به‌سمت‌ها‌خصشابرخي‌‌توان‌شاهد‌تحول‌و‌گذار‌از‌بسیاری‌شده‌است.مي
2،شماره5شناسي‌ايران،دوره‌‌های‌انسان‌ژوهشنشريه‌پ248
ی‌جامعهها‌شاخصبرخي و شهروندی‌‌مدرن‌پستای‌مدرن حوزه در تحول اين آثار بود.
توان‌نتیجه‌گرفت‌در‌جامعه‌عدم‌تعادل‌در‌برخورداری‌از‌حقوق‌‌مدرن‌قابل‌تحلیل‌است.مي
مشكل‌و‌محدوديت‌روبه با توسعه‌شهروندی‌را انجام‌تكالیف‌بین‌دولت‌و‌شهروندان، و‌ر‌و
مي‌مي نظر به موجب‌‌سازد. شهروندان، میان در و خُرد سطح در توازن عدم اين رسد
های‌مختلف‌نسبت‌به‌شهروندی‌شده‌و‌موجبات‌شكاف‌میان‌مديريت‌و‌‌گیری‌گرايش‌شكل
مردم‌را‌فراهم‌ساخته‌است
يافته نیز اهداف‌و نظرات‌كیفي‌مديران‌و‌مسئوالن‌‌بر‌اساس‌نتايج‌و های‌حاصل‌از
وضعیت‌فرهنگ‌شهروندی‌ميشهرداری‌پ اين‌موضوع‌‌یرامون استنباط نهايت‌به در توان
پرداخت‌كه‌تعدد‌و‌تكثر‌قوانین‌در‌حوزه‌شهر‌و‌متولیان‌امور‌شهری‌و‌نیز‌قوانین‌و‌مقررات
ها‌موجب‌شده‌است‌قوانین‌الزم‌االجراء‌در‌سه‌دسته‌مربوط‌به‌‌مربوط‌به‌وظايف‌شهرداری
عناص شهروند‌و‌شهرداری‌از سه‌چالش‌اصلي‌روبهشهر، باشند‌‌ر‌فرهنگ‌شهروندی‌با .رو
اين‌خصوص‌مي در مقررات‌شهری: عدم‌ضمانت‌اجرايي‌برای‌قوانین‌و توان‌بیان‌‌نخست،
های‌مختلف‌بیانگر‌آن‌است‌كه‌‌داشت‌كه‌تصويب‌و‌تدوين‌حجم‌بااليي‌از‌قوانین‌در‌سال
ضمانت‌اجرايي‌ندار اما كیفي‌قوانین‌مطلوب‌است، سوی‌وضعیت‌كمي‌و اين‌ضعف‌از د،
قابل‌مطالعه مردم‌و‌مسئوالن‌متولي‌امور‌شهر قوانین‌و‌‌اند.مديران‌شهری، ابهام‌در دوم،
های‌متعدد‌مفاد‌‌مقررات‌شهری:تصويب‌قوانین‌و‌مراكز‌مختلف‌موجب‌گرديده‌در‌طول‌سال
تدقیق(برخي‌از‌قوانین‌مبهم‌جلوه‌كنند،به‌نحوی‌كه‌برای‌حل‌آنها‌نیاز‌به‌تنقیح)اصالح‌و
سوم،وجود‌خأل‌در‌قوانین‌و‌مقررات‌شهری:با‌توجه‌به‌تغییر‌و‌تحوالت‌جامعه‌و‌‌وجود‌دارد.
مشكالت‌پديد‌آمده،بايستي‌به‌تصويب‌قوانین‌و‌مقررات‌جديد‌پرداخت‌چرا‌كه‌در‌بسیاری
ها‌قوانین‌و‌مقررات‌وجود‌ندارند.از‌زمینه
249فرهنگ‌شهروندی‌در‌مديريت‌شهری‌تهرانطالعه‌م
منابع حسن) 1375احمدی، الگوهای‌برنامه»(، برنامه«ريزی‌شهری‌‌نگرشي‌بر مطالعات‌و مركز ريزی،
شهری‌وزارت‌كشور.
ش‌‌فصلنامه‌مديريت‌شهری،سال‌اول،«مديريت‌شهری‌‌توسعه‌پايدار‌و»(،1379)اردشیری،مهیار
3
53(شهروندی،از‌حقوق‌تا‌مسئولیت،نشريه‌نامه،شماره1385پیران،پرويز)
،اطالعات‌سیاسي‌ـ‌اقتصادی،سال‌پنجم،«ديدگاه‌نظری‌شهر‌و‌شهرنشیني»(،1369)پیران،پرويز
4-42ش
پرويز) دفتر‌پژوهش«سازی‌همگاني:شهروندمداری‌برنامه‌جامع‌آگاه»(؛1374پیران، های،تهران:
فرهنگي.
ي‌و(نسبت‌تكالیف‌طبیع1391خولنجاني،مصطفي)زاده‌عیشف،محمد،صادقي،محمدجوادجاويد،
83-116،صص:59های‌حقوق‌قضايي،شماره‌‌تكالیف‌شهروندی،فصلنامه‌ديدگاه
.4شهروندی‌و‌رفاه‌اجتماعي،فصلنامه‌رفاه‌اجتماعي،شماره(»1381شیاني،ملیحه)
( ملیحه عالمه(»1382شیاني، دانشگاه دكتری، رساله آن، تحقق موانع و شهروندی وضعیت
طباطبايي.
( ملیحه »1381شیاني، جامعه(/ لرستان‌تحلیلي در شهروندی وضعیت از ه‌مجل«شناختي
/تهران.60–80/صفحات3شناسي‌ايران/شمارۀ‌‌شناسي‌ايران/انجمن‌جامعه‌جامعه
.89ها،شماره،مجله‌شهرداری«شهرها‌‌مديريت‌كالن»(،1381صرافي،مظفر)
شهروندی‌و‌ارزيابي‌جايگاه‌آن‌در‌قوانین،تحلیل‌مفهوم(/»1387صرافي،مظفر‌و‌عبدالهي،مجید)
مديريت‌شهری مقررات‌و صفحات« تهران/ دانشگاه جغرافیا موسسه پژوهش‌جغرافیايي/ فصلنامه
/تهران.115–134
( مريم پايان1383غیاثوند، شهروندی/ اجتماعي حقوق از زنان برخورداری موانع بررسي نامه(/
/دانشكده‌علوم‌اجتماعي‌دانشگاه‌عالمه‌طباطبايي/تهران.شناسي‌كارشناسي‌ارشد/گروه‌جامعه
(/شهروندی/ترجمۀ‌محمد‌تقي‌دلفروز/انتشارات‌كوير/تهران.1381فالكس،كیث)
،تهران،موسسه‌عالي‌پژوهش‌تأمین‌‌پور:نظريه‌رفاه،ترجمه‌هرمز‌همايون(1381فیتزپتريك،توني)
اجتماعي،
( ديويدسون و استفان پژوهشكده1382كاستلز، لو/ تقي فرامرز ترجمۀ شهروندی/ و مهاجرت /)
.مطالعات‌راهبردی
.،بهار23راهبرد،نشريه‌مركز‌تحقیقات‌استراتژيك،شماره«شهروندی‌جهاني»(1381لكسو،لیزا)
ريزی(هويت‌شهروندی‌در‌ايران،مركز‌مطالعات‌و‌برنامه1392محمدی،محمدعلي،شیاني،ملیحه)
شهر‌تهران،
،تهران،«شهر‌مهم‌دنیا19مديريت‌شهری‌در»(،1371ريزی‌شهر‌تهران)مركز‌مطالعات‌و‌برنامه
شهرداری‌تهران.
ی‌زير‌برنامه(،وضعیت‌اجتماعي،معاونت‌هماهنگي‌و1376ريزی‌شهر‌تهران)مركز‌مطالعات‌و‌برنامه
86-76.
ی‌عمومي‌شهر‌تهران،نهاد‌ها‌يژگيوی‌از‌ا‌خالصه(،1384ريزی‌شهر‌تهران)مركز‌مطالعات‌و‌برنامه
.84-232گزارش‌های‌توسعه‌شهری‌تهران،شماره‌‌ی‌تهیه‌طرحزير‌برنامهمديريت‌و
2،شماره5شناسي‌ايران،دوره‌‌های‌انسان‌ژوهشنشريه‌پ250
Castles. S. &Davidson. A ( 2000) Citizenship And Migration. London: MacMillan.
Erickson, Erik(1968) Identity: Youth and Crisis, New York: Norton
Etzioni, Amitai, (2007) Citizenship Tests: A Comparative, Communitarian Perspective in
The Political Quarterly, Vol. 78, No. 3.
Faulks. K ( 2000) Citizenship. New York: Routedge
Gergen, Kenneth J. (1996) Technology and the Self: From the Essential to the Sublime.
Constructing the Self in a Mediated World, Sage Pub.
Habermas, Jurgen(1994), “Citizenship And National Identity” In The Condition Of
Citizenship, Edited By Bart Van Steenbergen Sage Publications, London
Isin.F.E & Wood.P.K(1999)"Citizenship & Identity,"Sage Publication, in association with
theory culture & society series.
Janoski,T (1998) citizenship and civil society,UK: Cabridge University Press.
Marshal, T. H ( 1964) Class, Citizenship And Social Development, New York Doubleday
& Company.
Mouffe, Chantal (ed.) (1992) Dimensions of Radical Democracy. London, New York:
Verso
Oldfield. A ( 1990) Citizenship And Community: Civic Rebublicanism And The Modern
World,London: Rout Ledge
Oldfield. A (1990) Citizenship: An Unnatural Practice ? In B. S turner And P.
Turner. B. S (1990) Outlines Of A Theory Of Citizenship In B. St ……………….
Turner. B. S (1993) Citizenship and Social Theory, London:Sage
Turner. B. S (2000) Islam, Civil Society And Citizenship Reflections On The Sociology
Of Citizenship And Islamic Studies In N.A. Butenschon Et Al. Ed, Citizenship And The
State In Middle East. Syracuse University Press.
Turner. B. S (2000) Liberal Citizenship And Consinopolitical Virtue In A Vandenbery Ed
Citizenship And Deanacvay In Global Era. London: Mac Millan
Turner, John C. (1999) “Some Current Issues in Research on Social Identity and.-.
Vaughan. B(2000),"Punishment and conditional citizenship", Sage Publication. London,
Thousand Oaks and New Delhi
