1

2018 ОН

Дүрс оношилгооны

“Позитрон эмиссийн болон

компьютерт томографи (PET/CT)”

төхөөрөмжийн цацрагийн хамгаалалт

АЮУЛГҮЙ АЖИЛЛАГААНЫ ЗӨВЛӨМЖ

2

ӨМНӨХ ҮГ

Тус зөвлөмжийг Олон улсын атомын энергийн агентлаг (ОУАЭА)-ийн

аюулгүй ажиллагааны баримт бичиг No.58-д үндэслэн боловсруулсан бөгөөд хавдар судлалд түлхүү хэрэглэгдэж байгаа Позитрон эмиссийн томографи (ПЭТ) болон компьютерт томографийн аюулгүй ажиллагааны талаарх ерөнхий аргачлалыг багтаасан болно.

3

Агуулга 1. УДИРТГАЛ ............................................................................................................................................. 5

1.1. Оршил ...................................................................................................................................... 5

1.2. Позитрон эмиссийн томографи/Компьютерт томографийн хөгжил .... 5

1.3. Тулгамдаж буй асуудлууд ............................................................................................. 6

1.4. Клиник хэрэглээ ................................................................................................................. 7

1.5. Цацрагийн тун ..................................................................................................................... 7

1.6. Зорилго ................................................................................................................................... 8

2. ПОЗИТРОН ЭМИССИЙН ТОМОГРАФИ/КОМПЬЮТЕРТ ТОМОГРАФИЙН ӨНӨӨГИЙН ТЕХНОЛОГИ ................................................................................................................ 8

2.1. Хийц загвар ........................................................................................................................... 8

2.2. Компьютерт томографиар дүрслэлийг сайжруулах .................................... 10

3. КЛИНИКИЙН АРГА ЗҮЙ .............................................................................................................. 12

3.1. Цацраг идэвхт эм тариа ............................................................................................... 12

3.2. Бүтэн биеийн дүрслэл .................................................................................................. 13

3.3. Зүрх судасны оношилгоо ............................................................................................ 13

4. ПОЗИТРОН ЭМИССИЙН ТОМОГРАФИ/КОМПЬЮТЕРТ ТОМОГРАФИАР ҮЙЛЧЛҮҮЛЖ БУЙ ӨВЧТӨНИЙ АВАХ ЦАЦРАГИЙН ШАРЛАГА.................................. 15

4.1. Өвчтөнг хамгаалах ерөнхий зүйл ........................................................................... 15

4.2. Дозиметрийн хэмжигдэхүүнүүд ............................................................................. 15

4.2.1. Эффектив тун ............................................................................................................... 15

4.2.2. Компьютерт томографийн тунгийн индекс ................................................ 15

4.3. Позитрон эмиссийн томографи/Компьютерт томографийн цацрагийн шарлага ................................................................................................................................ 16

4.3.1. Дотоод шарлага (Позитрон эмиссийн томографи) .................................. 16

4.3.2. Гадаад шарлага (Компьютерт томографи) ................................................... 16

4.3.3. Позитрон эмиссийн томографи/Компьютерт томографи хосолсон цацрагийн шарлага ................................................................................................... 17

5. ӨВЧТӨНИЙ ТУНГ ТОХИРУУЛАХ .............................................................................................. 17

5.1. Позитрон эмиссийн томографи/Компьютерт томографи шинжилгээний тохируулга ....................................................................................... 18

5.2. Позитрон эмиссийн томографи/Компьютерт томографи шинжилгээний оновчтой байдал ........................................................................... 19

5.2.1. Позитрон эмиссийн томографи шинжилгээ ................................................ 19

5.2.2. Компьютерт томографи шинжилгээ ................................................................ 19

5.3. Позитрон эмиссийн томографи/Компьютерт томографи ба жирэмсэн болон хөхүүл өвчтөн ..................................................................................................... 21

6. ПОЗИТРОН ЭМИССИЙН ТОМОГРАФИ/КОМПЬЮТЕРТ ТОМОГРАФИ БАЙГУУЛАМЖИЙН АЖИЛЧДЫГ ЦАЦРАГААС ХАМГААЛАХ ..................................... 21

6.1. Цацрагийн шарлагын эх үүсвэр .............................................................................. 21

4

6.2. Ашиглалтад анхаарах асуудал.................................................................................. 22

6.3. Позитрон эмиссийн томографи/Компьютерт томографи байгууламжийн ерөнхий төлөвлөлт ..................................................................... 22

6.4. Өвчтөнд зориулсан тасаг ............................................................................................ 23

6.4.1. Ярилцлагын болон зөвлөгөө өгөх өрөө ........................................................... 23

6.4.2. Хүлээлгийн өрөө .......................................................................................................... 24

6.4.3. Тарилгын өрөө .............................................................................................................. 24

6.4.4. Шинжилгээний өрөө ................................................................................................. 24

6.4.5. Хувцас солих өрөө ....................................................................................................... 24

6.5. Хамгаалалтад анхаарах асуудал .............................................................................. 25

6.5.1. Хамгаалалтыг тооцоолох ........................................................................................ 26

6.6. Ажилчдын авах тунг багасгах ................................................................................... 26

6.7. Цацрагаас хамгаалах хөтөлбөр ................................................................................ 27

7. СУРГАЛТ .............................................................................................................................................. 28

8. ЗӨВЛӨМЖИЙН ХУРААНГУЙ ...................................................................................................... 28

Хавсралт.................................................................................................................................................... 29

Ашигласан материал.......................................................................................................................... 30

5

1. УДИРТГАЛ

1.1. ОРШИЛ

Олон улсын атомын энергийн агентлаг (ОУАЭА)-аас гаргасан Аюулгүй

ажиллагааны үндсэн зарчим (ААҮЗ) [1] болон Ионжуулагч цацрагаас хамгаалах,

цацрагийн үүсгүүрийн аюулгүй ажиллагаанд зориулсан олон улсын Аюулгүй

ажиллагааны үндсэн стандарт (ААҮС) [2] зэрэг нь сүүлийн жилүүдэд олон улсын

хэмжээнд цацрагийн хамгаалалт болон аюулгүй ажиллагааг хангахад зориулж

гаргасан чухал баримт бичгүүд юм. Эдгээр хэвлэлийг НҮБ-ын Хүнс, хөдөө аж ахуйн

байгууллага (ХХААБ), Олон улсын хөдөлмөрийн байгууллага (ОУХБ), Эдийн засаг

хамтын ажиллагаа, хөгжлийн байгууллагын Цөмийн энергийн агентлаг

(ЭЗХАХБ/ЦЭА), Пан Америкийн эрүүл мэндийн байгууллага (ПAЭМБ), Дэлхийн эрүүл

мэндийн байгууллага (ДЭМБ) гэх мэт байгууллагууд хамтран ивээн тэтгэсэн

төдийгүй Европын Холбооноос ихээхэн дэмжлэг үзүүлсэн. Зорилго нь цацрагийн

үүсгүүрийн аюулгүй ажиллагаа болон цацрагийн шарлагад өртөх эрсдэлээс сэргийлж,

хамгаалах үндсэн шаардлагуудыг тогтооход оршино. Уг шаардлагууд нь үндсэн

зарчимд тулгуурлан дээрх хоёр баримт бичигт аль алинд нь тодорхой тусгагдсан.

ОУАЭА-ийн Аюулгүй ажиллагааны стандарт нь зохих ёсны хууль тогтоомж,

дүрэм журам, зөв тогтолцоо, түүнийг хэрэгжүүлэх мэргэжилтэн, үйлчилгээ мөн

удирдлага болон ажилчид бүрт нэвтрүүлсэн цацрагаас хамгаалах "аюулгүй

ажиллагааны соёл"-ын дэд бүтцээр дамжин үр дүнтэй хэрэгжинэ.

Цацрагийн үүсгүүрийн ААҮС нь бүхий л практик, арга хэмжээг хамарсан байдаг

тул суурь бөгөөд ерөнхий чанартай. ААҮС-ын Хавсралт II-т дэлгэрэнгүй заасан

шаардлагууд нь радиологи, цөмийн анагаах ухаанд хэрэглэгдэх боломжтой. Үүнээс

гадна, ОУАЭА-ийн сүүлийн үеийн хэвлэлүүдэд ААҮС-г цөмийн анагаах ухаан [3] болон

оношилгооны радиологид [4] нэвтрүүлэх аргуудыг тайлбарласан байдаг. Мөн

хяналтаас гадуур ажиллаж буй мэргэжлийн байгууллагуудтай хамтран ажиллаж,

эмнэлгийн шарлага хийхэд ААҮС-ыг зайлшгүй мөрдөх шаардлагатай.

1.2. ПОЗИТРОН ЭМИССИЙН ТОМОГРАФИ/КОМПЬЮТЕРТ ТОМОГРАФИЙН ХӨГЖИЛ

Сүүлийн жилүүдэд Позитрон эмиссийн томографийн (ПЭТ) технологи нь

клиник хэрэглээнд шилжиж хавдар судлалд түлхүү хэрэглэгдэж байна [5-9]. ПЭТ

дүрслэлийн аргыг оношилгоо, өвчний үе шатыг тодорхойлох, эмчилгээний үр дүнг

хянах, хорт хавдрын эс бүрэлдэж байгаа эсэхийг үнэлэх зэрэгт хэрэглэдэг болсноор

энэхүү шинэ технологийн хэрэгцээ шаардлага улам нэмэгдэж байна. ПЭТ дүрслэлийн

арга нь уламжлалт анатоми дүрслэлийн Компьютерт томографи (КT)-ийн аргыг

бодвол өвчнийг эрт үед нь оношилж, өвчний үе шатыг илүү нарийн тодорхойлдог

давуу талтай юм. Сүүлийн үед ПЭТ-ийг, КТ төхөөрөмжтэй хослуулсан (Positron

emission tomography/Computed tomography) систем /цаашид ПЭТ/КТ гэнэ/ нэвтэрсэн

бөгөөд энэ нь ПЭТ-ийн бодисын солилцооны дүрслэл дээр КТ-ийн анатомийн

дэлгэрэнгүй мэдээллийг нэгтгэснээрээ дүрслэлийг илүү сайжруулжээ. Үүний үр дүнд

ПЭТ төхөөрөмжийн хэрэглээ дэлхий дахинд ихээхэн нэмэгдсэн байна.

6

Глюкозыг удаан хугацаанд их хэмжээгээр шингээж авдаг хавдрын эсийн

биохимийн онцлог шинж чанарт тулгуурлан ПЭТ-аар хорт хавдрыг дүрсэлдэг. Эсийн

гадаргын глюкоз зөөвөрлөгч уургийн тоо ихсэж, эс доторх гексокиназ ба

фосфофруктокиназ ферментийн түвшин өндөр болсноос гликолизын урвалыг

идэвхжүүлж, глюкозын бодисын солилцоо ихэсдэг байна. Хавдрын эсийн гликолизын

урвал эрчимжсэнийг Флюро/18F/-деокси-глюкоз (ФДГ) тэмдэгт ПЭТ дүрслэл

илрүүлдэг. Эс дотор орсон ФДГ буюу флюро-деокси-глюкоз нь гексокиназтай

фосфоржих урвалд орж, ФДГ-6-фосфат болон цаашид бодисын солилцоонд

оролцохгүйгээр эс дотор хуримтлагддаг.

Фтор тэмдэгт глюкозын аналоги болох ФДГ нь зөвхөн хавдрыг тусгайлан

тодорхойлдог тэмдэгт молекул биш бөгөөд түүнийг бүтэн биеийн ПЭТ шинжилгээнд

ч өргөнөөр хэрэглэдэг. ФДГ хэрэглэх хугацаа нь 18F-ын хагас задралын үеэр (110

минут) тодорхойлогдох ба 2-3 цагаас хэтрэхгүй хугацаанд тээвэрлэх боломжтой. ФДГ

хэрэглэдэг ПЭТ/КТ-ийн төхөөрөмжийн ажлын ачаалал бараг 100% байдаг тул энэхүү

зөвлөмжид ФДГ-ПЭТ дүрс оношилгооны үед цацрагаас хэрхэн хамгаалах асуудалд

голчлон анхаарна.

ПЭТ-ийн дүрслэлийг КТ-тай хослуулан хэрэглэх болсноор дүрс оношилгооны

технологид хувьсгал болж чадсан төдийгүй эдгээрийг тус тусад нь хэрэглэснээс илүү

ач холбогдолтой болсон. Энэ хоёр аргын аль аль нь өөрсдийн давуу талтай. КТ нь

орон зайн өндөр нарийвчлалтайгаар анатомийн бүтцийг тодорхойлдог тул зөвхөн

хэвийн бус бөөгнөрөл үүссэн эсвэл тунгалгийн булчирхайн хэмжээ өөрчлөгдсөн үед

хорт хавдрын өвчлөлийг хялбархан илрүүлдэг. Харин тунгалгийн булчирхайн хэмжээ

хэвийн боловч түүний үйл ажиллагаа алдагдсан үед ПЭТ тодорхойлж чаддаг. Зарим

тохиолдолд ПЭТ-аар дангаар шинжилсэн үед тунгалгийн булчирхайн байрлалыг бага

зэрэг алдаатай тодорхойлдог. Энэ хоёр аргыг нэгтгэснээр хэвийн бус үйл

ажиллагаатай хэсгийн байрлалыг нөгөө талаар түүний үнэлгээг анатомийн дүрслэл

дээр нарийн тодорхойлно. Хоёр шинжилгээг нэг дор хийх нь өвчтөний дотор эрхтний

илүүдэл хөдөлгөөнийг хязгаарлаж, ПЭТ ба КТ оношилгооны нарийвчлалыг

сайжруулдаг. Олон эд эрхтний бодисын солилцоонд оролцдог ФДГ зэрэг тэмдэгтийн

хувьд хэвлий болон аарцаг орчмын хэвийн хэсгийг өвчилсөн хэсгээс ялгахад ПЭТ-ийг

дангаар хэрэглэснээс ПЭТ/КТ-ийг хослуулж хэрэглэх нь илүү хялбар болгож өгдөг.

1.3. ТУЛГАМДАЖ БУЙ АСУУДЛУУД

Хорт хавдартай өвчтөнд ФДГ-ПЭТ-аар шинжилгээ хийхэд сайн зохисон

алгоритмыг, дүрс оношилгооны судалгаатай хослуулбал эдийн засгийн хувьд

хэмнэлттэй байдаг. Ингэснээр инвазив аргаар үр дүнтэй эмчлэгдэж буй өвчтөнийг

нарийн сайн тодорхойлж, үр дүнгүй байгаа өвчтөний хувьд шаардлагагүй, зардал

ихтэй тус аргаас зайлсхийх боломж олгодог. Гэвч ПЭТ/КТ-ийн зохистой хэрэглээний

талаарх асуудал маргаантай байгаа төдийгүй холбогдох судалгаа хийгдэж байгаа

хэдий ч клиник салбарт хүчтэй түрэн орж ирж, өргөн хэрэглэгдэх болсноор өвчтөн

ионжуулагч цацрагт шарагдахтай холбоотой олон шинэ асуудлууд үүсч байна. Жишээ

нь: КТ шинжилгээг клиник болон оношилгоонд хэрэглэх үү, эсвэл түүнийг бага

тунгаар зөвхөн ПЭТ шинжилгээний дүрслэлийг сайжруулах, анатомийн байрлал

тодорхойлоход л хэрэглэх үү гэх зэрэг юм. Түүнчлэн, уламжлалт ПЭТ-ийн дүрслэлийг

7

сайжруулах зорилгоор хэрэглэгддэг КТ шинжилгээний тун бага ч гэсэн өвчтөнг

нэмэлт шарлагад өртүүлэх талтай.

Дүрслэл муу байх шалтгаан нь бие дотроос цацарч байгаа фотон детекторт

бүртгэгдэхээсээ өмнө биеийн гүн хэсэгт суларч шингээгддэгтэй холбоотой. Тиймээс

энэ нөлөөг тооцож засварласнаар биед тархаж буй протоноор бодитой дүрслэлийг

гаргаж авна. ПЭТ төхөөрөмжийг дангаар хэрэглэдэг байх үед дүрслэлийг

сайжруулахад шаардлагатай нэмэлт мэдээллийг тусдаа дамжуулах шинжилгээгээр

хэмждэг байсан ба үүнд эргэдэг изотопон үүсгүүр ашигладаг байсан. ПЭТ–ийн

дамжуулах шинжилгээ нь 511 кэВ энерги бүхий моно-хроматик туяаны КТ

төхөөрөмжтэй дүйцдэг. ПЭТ/КТ төхөөрөмжийн хувьд КТ-ийг дан сул илрэлийг засах

зорилгоор хэрэглэдэг ба ингэхдээ КТ-ийн фотоны энергийн утгыг (ойролцоогоор 70

кэВ) ПЭТ-ийн фотоны 511кэВ энерги хүртэл өсгөсний дараа сул илрэлийг засах

коэффициент гаргаж авдаг.

КТ шинжилгээ нь ПЭТ-ийн дамжуулах шинжилгээнээс хамаагүй хурдан (15

минут биш, 30 секунд) тул КТ-ийг сул илрэлийг засахад ашиглах нь нийт

шинжилгээний хугацааг багасгах төдийгүй ажлын бүтээмжийг ихэсгэнэ.

1.4. КЛИНИК ХЭРЭГЛЭЭ

ПЭТ/КТ дүрс оношилгоог клиникт гайхалтай үр дүнтэй хэрэглэсэн туршилтууд

байдаг [5-9]. ФДГ-ПЭТ нь хавдар судлалын салбарт хүлээн зөвшөөрөгдөөд байгаа

төдийгүй хэрэглээ нь хурдацтай нэмэгдэж байна. ФДГ-ПЭТ дүрс оношилгоо нь КТ

зэрэг бусад аргуудыг орлохгүй боловч КТ-ийг хэрэглэх боломжгүй өвөрмөц

тохиолдолд хэрэглэгддэг. Одоогоор ихэнхдээ хавдрын оношилгоонд хэрэглэгдэж

байна. ПЭТ/КТ нь хорт хавдрын дийлэнх хувийг эзлэх зарим хүнд хэлбэрийн хорт

хавдрын менежментэд (эрт оношлох, хавдрын үе шат болон түүнийг дахин

тодорхойлох гэх мэт) үнэлж баршгүй тустай. ПЭТ/КТ-ийг кардиологид, ялангуяа

зүрхний титэм судасны өвчинд хэдийнээс хэрэглэдэг болсон төдийгүй цаашид ч

хэрэглээ нь нэмэгдэх хандлагатай байна [10]. ПЭТ-ийг тархины дүрс оношилгоо, оюун

ухааны хомсдол, татаж унах өвчин, мөн хөдөлгөөний эмгэгт хэрэглэх болсон. Сүүлийн

үед ихээр судлагдах болсон сэтгэцийн эмгэг судлалын клиникт хэрэглэгдэх

магадлалтай байна. Ирээдүйд халдварт өвчин судлалын оношилгоо болон бусад

салбарт нэвтрэх боломжтой.

1.5. ЦАЦРАГИЙН ТУН

Өвчтөний цацрагийн тун нь ПЭТ/КТ-ийн эмчилгээний арга зүйгээс хамаарах ба

ялангуяа КТ-д бага тунгаар, эсвэл бүрэн оношилгооны тунгаар шарагдсан эсэхээс

хамаарна. Үүнээс гадна, бүртгэх чадвар өндөртэй ПЭТ-ийн хувьд өвчтөнд өгөх

идэвхжлийн түвшин өндөр байдгаас (550 MБк хүртэлх) өвчтөний авах тун ч өндөр

байдаг. Ажилчдын өвчтөнөөс авах цацрагийн шарлага ч их байх ба тарилга хийсний

дараа өвчтөнг 45-90 минут хүлээлгэх хамгаалалт сайтай өрөө шаардлагатай.

8

1.6. ЗОРИЛГО

Зөвлөмжийн зорилго нь ПЭТ/КТ-ийн өнөөгийн технологи болон түүний цацрагаас хамгаалах асуудалд анхаарах явдал юм. Мөн өвчтөн болон ажилтны өртөх цацрагийн тунг авч үзэх ба тунг оновчтой тохируулах аргачлалыг санал болгосон.

2. ПОЗИТРОН ЭМИССИЙН ТОМОГРАФИ/КОМПЬЮТЕРТ ТОМОГРАФИЙН ӨНӨӨГИЙН ТЕХНОЛОГИ

2.1. ХИЙЦ ЗАГВАР

ПЭТ/КТ 2001 онд клиникийн салбарт нэвтэрснээс хойш бүх үйлдвэрлэлийн

загварт КТ төхөөрөмжийг ПЭТ төхөөрөмжтэй холбох боломжтой болсон. КТ

төхөөрөмжийг урд хэсэгт буюу өвчтөний ортой ойр, харин ПЭТ төхөөрөмжийг хойд

хэсэгт байрлуулдаг. Зарим загварт КТ болон ПЭТ-ийг аль болох хооронд нь ойрхон

байрлуулж нэг тагаар халхалснаар бүхэл төхөөрөмж мэт харагддаг. Нөгөөтээгүүр энэ

хоёрыг тусад нь байрлуулснаар хоолой дотор хэвтэж буй өвчтөнд хүрэхэд хялбар

болсон байна. Эдгээр дүрслэлийн төхөөрөмжийг салангид байлгахын нэг давуу тал нь

КТ эсвэл ПЭТ технологи илүү сайжирч шинэ загвар гарсан үед тус технологийг

өөрийн системд нэгтгэн угсрах боломжтойд оршино. Тиймээс олон илрүүлэгчтэй 64

хүртэлх зүсэлт хийдэг КТ төхөөрөмж буюу МДКТ (multi-detector computer tomography

MDCТ) төрөл бүрийн ПЭТ-ийн эд ангитай холбогддог. 2006 онд 5 өөр үйлдвэрлэгчид

20 гаруй төрлийн тохиргоо бүхий ПЭТ/КТ-ийг зах зээлд нийлүүлсэн. Эдгээр жишээг

Зураг 1-т харуулав.

Зураг 1. Таван үйлдвэрлэгчийн

эмнэлгийн дүрс оношилгооны

ПЭТ/КТ тоног төхөөрөмж: (а)

Дисковери ЛС/Discovery LC (GE

healthcare); (б) Дисковери

КТ/Discovery KT (GE healthcare);

(в) Жемини/Gemini (Philips

Medical Systems); (г)

Биограф/Biograph (Siemens

Medical Solutions); (д) Спектр

П3/Spectre P3 (Hitachi Medical

Systems); (е) Акуадуо/Aquiduo

(Toshiba Medical Corporations).

9

Стандарт ПЭТ/КТ төхөөрөмжийн хоолойн өргөн нь 70 см байдаг. Харин 80-90

см хоолойтой КТ төхөөрөмж нь том биетэй өвчтөнд үйлчлэх боломжтойгоос гадна

хавдрын эмчилгээ хийж байх үед оношилгоо хийж болдог. Гэвч одоогоор ПЭТ/КТ

хосолсон загварт тус өргөн хоолойтой КТ төхөөрөмжийг холбоогүй байна.

Төхөөрөмжийн хоолойгоор өвчтөнг оруулахад хүндийн жингээс болж оронд доош

суулт өгүүлэхгүйн тулд үйлдвэрлэгчид орыг ялгаатай загвартай хийдэг.

Зураг 2. Төхөөрөмжийн хоолойд өвчтөнг оруулах явцад тавцанд үүсэх босоо хазайлтыг

багасгах зорилгоор үзүүлсэн 4 өөр шийдэл бүхий орны систем. Үүнд (a) шаланд

бэхлэгдсэн замаар явдаг (Биограф ба Спектр П3); (б) КT болон ПЭТ-д аль алинд

зориулсан хоёр байрлалтай ор (Дисковери ЛС ба СТ); (в) туннелийн голд тулгууртай

өвчтөний ор (Жемини); (г) төхөөрөмж шаланд суурилуулсан төмөр зам дээр гулсах ба

орыг хөдөлгөөнгүй бэхэлсэн (Акуйдуо) зэрэг болно.

Дийлэнх ПЭТ/КТ нь ПЭТ-ийн мэдээллийг зөвхөн өндөр мэдрэмтгий гурван

хэмжээст (3D) загвараар гаргаж авдаг бол харин Зураг.1(б) нь ганцаараа эвхэгддэг

хананцар ашиглан мэдээллийг хоёр хэмжээст (2D) болон 3D загварын аль алин дээр

гаргаж авч чаддаг. 2D эсвэл 3D загварын аль нь чанар сайтай дүрслэл гаргадаг талаар

одоо хэр нь маргаантай байгаа ч, 3D дүрслэлийн чанар болон дохио илүү хурдан

сцинцилятор болон статистикийн алгоритм ашиглаж, мэдэгдэхүйц сайжирсан.

Висмут германийн оксид (BGO)-той харьцуулахад шинэ, хурдан ПЭТ сцинцилятор

(гадолини ортосиликат (GSO) ба лютец оксиортосиликат (LCO)) ашигласнаар

тохиолдлын бус давхцал бага байсан. Мөн 3D бүтэн биеийн дүрслэлийг маш сайн

дүрсэлдэг.

CT PET (a) шаланд бэхлэгдсэн замаар (б) хоёр байрлалтай, янз бүрийн цэг дээр явдаг, тулгууртай

CT PET CT PET (в) янз бүрийн цэг дээр тулгууртай, (г) хөдөлгөөнгүй ортой, төхөөрөмж зам хоолойд бэхлэгдсэн дээгүүр шилжинэ

10

Хэдийгээр техник хангамжийг нэгтгэх, сайжруулах чиглэлээр судалгаа бага

хийгдэж байгаа ч илүү нэгдсэн програм хангамж ашиглаж, системийн үйл ажиллагааг

улам баталгаатай болгох, төвөгтэй байдлыг хялбарчлах ажил хийгдсээр байна. Өмнөх

загварууд дээр КТ болон ПЭТ-ийн мэдээллийг авах, дүрсийг сэргээхдээ ерөнхий

өгөгдлийн сантай салангид систем ашигладаг байсан бол ажиллагааг нь нэгтгэснээр

зардлыг багасгаж, илүү хялбар, найдвартай болгожээ. Ирээдүйд иймэрхүү байдлаар

техник хангамжийн зардлыг багасган, хялбар системтэй болгож өндөр түвшинд

нэгтгэх магадлалтай. Цаашид шинэ загварууд нь илүү боловсронгуй болж хавдар

судлалын 6, 8, эсвэл 16 зүслэгтэй МДКТ, зүрх судасны 64 зүслэгтэй МДКТ бий болох

боломжтой. Мөн хавдар судлалын салбарт хямд үнэтэй, анхан шатны ПЭТ/КТ

загварын эрэлт хэрэгцээ ихсэх ба эдгээр нь дан ПЭТ-ийг аажмаар орлох хандлагатай

байна.

Бүх ПЭТ/КТ нь клиникийн чанартай КТ дүрслэл гаргаж чадах ч олон газар бага

тун өгдөг, оношилгооны бус КТ-ийг ПЭТ-ийн үзүүлэлтийн орон зайн байрлалыг

тодорхойлох, дүрслэлийг сайжруулах зорилгоор худалдан авдаг. КТ-ийн борлуулалт

нэлээд буурсан нь дүрслэлийн чанар муу эсвэл оношилгооны түвшний чанартай

шинжилгээ хийхэд тунгийн хэмжээг ихэсгэх шаардлагатай байдгаас болсон байж

болно. ПЭТ/КТ шинжилгээ нь эмчилгээний үр дүнг тодорхойлоход улам ихээр

хэрэглэгдэх болсон тул энэ нь эрсдэлтэй байна уу, эсвэл ач тустай байна уу гэдгийг

тогтоох нь чухал юм.

Хорт хавдрын менежментэд ПЭТ/КТ-ийн гүйцэтгэх үүрэг нэмэгдсээр байна.

Эмчилгээний үр дүнг хянахдаа ПЭТ-ийг бага тунтай КТ-тай хамт ашиглах нь одоо

ашиглагдаж буй давтан КТ оношилгоотой харьцуулахад өвчтөнд бага цацрагийн

шарлага өгдөг давуу талтай. Мөн цаашид КТ-ийн давтан оношилгоог багасгаж, бага

тунтай ПЭТ/КТ ашиглах замаар өвчтөний цацрагийн шарлагыг хязгаарлах

боломжтой.

2.2. КОМПЬЮТЕРТ ТОМОГРАФИАР ДҮРСЛЭЛИЙГ САЙЖРУУЛАХ

ПЭТ/КТ хосолсон системийн гол давуу тал нь анатомийн болон үйл

ажиллагааны дүрслэлийг ямар ч алдаагүй бүртгэж, нарийн тодорхойлдогт оршино.

Мөн ПЭТ-ийн цацралын сул өгч буй мэдээллийг [11] КТ-ийн дүрслэлээр

засварласнаар хугацаа их зарцуулдаг ПЭТ-ийн дамжуулах шинжилгээг тусад нь хийх

шаардлагагүй болдог. Ингэснээр бүтэн биеийн ПЭТ шинжилгээнд зарцуулах хугацааг

дор хаяж 40% бууруулах төдийгүй стандарт ПЭТ дамжуулах шинжилгээтэй

харьцуулахад гадны чимээг (шуугиан) бараг хүлээн авдаггүй. Нэгэнт дүрслэл

энергиэс хамаардаг тул КТ шинжилгээгээр гарган авсан полихромат рентген туяаны

дундаж фотоны энерги (~70 кэВ) дэх засварын коэффициентыг ПЭТ дахь 511кэВ

фотоны энергийн утгад харгалзуулан хувиргадаг.

Хувиргагч алгоритм нь хоёр шугамт функц ашиглаж сулралын утгыг өөр өөр

коэффициентуудаар заасан хязгаар дотор өөрчилдөг. Яснаас бусад биологийн эд

эсийн атомын тоо нь бага зэрэг хэлбэлзэлтэй байдаг ч агаар болон усны хольцоор

илэрхийлэгдэж болдог. Ясны эд нь биеийн бусад зөөлөн эдээс ялгаатай. Иймд кальци

болон фосфорын засварын коэффициент нь ус болон ясны гадаргуугийнхаас өөр

11

байна. Хоёр биетийн засварын коэффициентын огтлолцох цэг нь Зураг 3 дээр

харуулсанчлан ойролцоогоор 100 Хаунсфилдийн нэгж (ХН) байна.

КТ-т судасжилтын дүрслэлийг сайжруулахын тулд иоджуулсан тодосгогч

тарина. ПЭТ-ийн фотоны энергийн үед (511 кэВ) иоджуулсан тодосгогч нь ердөө 2%

нөлөө үзүүлнэ. Гэсэн хэдий ч, тодотгосон пикселүүд нь яс гэж андуурагдвал хувиргагч

коэффициент алдаатай болж онолын хувьд ПЭТ дүрслэлд алдаа үүсгэнэ. Судас

тодосгогчтой хийсэн олон мянган ПЭТ/КТ шинжилгээний туршилтаас харахад

тодосгогч хэрэглэх нь оношилгооны нарийвчлалд нөлөөлөхүйц асуудал үүсгэдэггүй

[12, 13].

Ууж хэрэглэдэг тодосгогчийг ходоод гэдэсний замыг харахад ашиглах ба

тодосгогч бодисын тархалт нь орон зайн хувьд ч тодотголын түвшин ч янз бүр байдаг

[14]. Тодосгогч бодис ПЭТ дүрслэлд хэдий хэмжээний нөлөө үзүүлдэг нь тодорхойгүй

байна.

*Хаунсфилдийн нэгж /ХН/

Зураг. 3. КТ тоог 511 кэВ үеийн шугаман сулралтын утганд хөрвүүлсэн хоёр шугамт

хувиргагч функц. Графикт 511 кэВ дэх шугаман сулралын коэффициентыг харгалзах

КТ утгын (ХН) функцээр харуулж байна. Энэ нь эд эрхтэнтэй дүйцэх материал

ашиглан Gammex 467 электрон нягтаршлын КТ фантом дээр хийсэн хэмжилтэд

тулгуурласан. Зөөлөн эд (агаар-ус холимог) болон ясархаг эдийн (ус-яс холимог) ялгаа

нь ойролцоогоор 100ХН байна.

*Хаунсфилдийн нэгж (ХН) гэдэг нь (стандарт температур, даралт дахь нэрмэл усны

цацрагийн нягт нь тэг ХН байна) хэмжигдсэн сулралын коэффициентыг шугаман

хувиргаж КТ-ийн тоог илэрхийлдэг нэгж юм.

12

Тодосгогч бодис ашиглах нь клиник шинжилгээ эсэхээс шалтгаалах бөгөөд энэ

нь тусгай КТ эмчилгээний протоколоос хамаарна. Ийм төрлийн асуудлаас сэргийлэх

нэг арга нь хоёр удаа КТ шинжилгээ хийх юм. Тохирсон тодосгогч ашигласан

клиникийн КТ, нөгөөх нь сул илрэлийг засах, бага тунтай, тодосгогчгүй КТ юм. Ингэж

хоёр шинжилгээ хийхэд өвчтөний цацрагийн шарлагыг ихэсгэх талтай. (Бүлэг 4-ийг

харна уу).

3. КЛИНИКИЙН АРГА ЗҮЙ

3.1. ЦАЦРАГ ИДЭВХТ ЭМ ТАРИА

Позитрон цацаргадаг изотопуудыг циклотрон (11 MeV), эсвэл Хүснэгт 1-т

үзүүлсэн генераторын систем ашиглан хялбархан гарган авч болно. Эдгээр нь хүний

биед байдаг, байгалийн бүх нэгдэлд ордог нүүрстөрөгч, хүчилтөрөгч, азотын

изотопууд юм. Үүнээс гадна Фтор 18 (18F) нь устөрөгчийг орлож чадах тул хүний бие

дэх бүх нэгдлийг таньж болно.

Энэхүү ажилбарт туршлага, чадвартай радиохимич чухал үүрэг гүйцэтгэнэ.

Одоогийн байдлаар 1000 гаруй нэгдлийг бий болгоод байна. Хамгийн чухал бөгөөд

түгээмэл хэрэглэгддэг нэгдэл нь 18F тэмдэгт ФДГ юм. Анагаах ухаанд хэрэглэгддэг

бусад нэгдлүүдийг Хүснэгт 2-т үзүүлэв. Циклотрон болон радиохимийн тухай энэ

баримт бичигт агуулаагүй.

ХҮСНЭГТ 1. ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН САЛБАРТ АШИГЛАГДАЖ БАЙГАА ПОЗИТРОН ЭМИССИЙН ҮНДСЭН ИЗОТОПУУД

Изотоп Хагас задралын үе Позитрон- эмисс Дээд энерги Үйлдвэрлэл (мин) (%) (МэВ) Фтор 18 109.8 97.0 0.633 Циклотрон Нүүрстөрөгч 11 20.4 99.8 0.959 Циклотрон Аммиак 13 9.96 100.0 1.194 Циклотрон Хүчилтөрөгч 15 2.04 100.0 1.738 Циклотрон Рубидий 82 1.27 96.0 3.40 Генератор

Хүснэгт 2. ПЭТ-т хэрэглэгдэх тэмдэгт нэгдлүүд

Нүүрстөрөгч 11-тимидин Фтор 18-флюротимидин Нүүрстөрөгч 11-метионин Нүүрстөрөгч 11-холина Фтор 18-флюрохлонин Нүүрстөрөгч 11-тирозин Фтор 18-флюрохлонин Фтор 18-флюродигидрохипенилаланин (FDOPA) Фтор 18-флюротилтирозин Фтор 18-флюромизонидазол Фтор 18-урацил Фтор 18-аннексин Нүүрстөрөгч 11-ацетат Азот 13-аммиак Хүчилтөрөгч 15-ус Хүчилтөрөгчийн хий 15 Фтор 18-фаллиприд Рубидий 82-хлорт рубидий

13

Дээр дурдсан зарим бодисын үйлчлэл, нөлөө, ирээдүйн хэрэглээний талаар

дэлгэрэнгүй мэдээллийг Жувейд (Juweid) болон Чесон (Cheson) нарын сүүлийн

өгүүллээс олж авч болно. [5]

3.2. БҮТЭН БИЕИЙН ДҮРСЛЭЛ

Дараах зүйлс нь өвчтөний тун, шинжилгээний үр дүнд нөлөөлж болох тул

өвчтөнг бэлтгэх, эсвэл шинжилгээ хийх үед анхаарч ажиллана. Үүнд:

- Өвчтөн шинжилгээний өмнөх орой (эсвэл хамгийн багадаа 4 цаг) юм идээгүй

байх;

- Цусан дахь сахарын түвшинг тодорхойлох. Цусан дахь глюкозын түвшин 8-

ммоль/л (150 мг/дл) -ээс их бол шинжилгээг үргэлжлүүлэх эсэх нь цусан дахь

глюкозын бодит түвшингээс хамаарна. Хэрэв маш өндөр байвал шинжилгээ

хийхийн өмнө чихрийн шижинг хянах;

- 185-555 MБк (5-15 мКю) ФДГ-г судсаар тарина. Хэрэв тарих тунг биеийн жинд

харгалзан тогтоох бол 3-4.5 MБк/кг (80-120 µКю/кг) хооронд байх;

- Өвчтөнд ФДГ шингэх хооронд тархи болон булчинг цочроохгүйн тулд 45-90

минут нам гүм, бүдэг гэрэлтэй өрөөнд амраах;

- Өвчтөнг бие засуулж давсгийг сулласнаар цацрагийн шарлагыг багасгах ба

төхөөрөмжийн орон дээр хэвтүүлэхдээ толгой, хүзүүний шинжилгээ хийхэд

гарыг доош, биеийн бусад хэсгийг шинжлэх бол гарыг дээш байрлуулах;

- Туяа эмчилгээ хийлгэх гэж буй өвчтөнийг эмчилгээний байрлалаар хэвтүүлэх;

- Дүрслэлийг сайжруулах, анатомийн байршлыг тодруулах зорилгоор бага

тунгийн КТ шинжилгээ хийх бол судсаар тодосгогч бодис тарих шаардлагагүй;

- Өвчтөний аарцагнаас толгой хүртэл шинжилгээ хийх үед давсагны идэвхтэй

ажиллагаанаас болж шинжилгээ алдаатай бүртгэгдэж болохыг анхаарах;

- Зарим тохиолдолд оношилгооны КТ-д судас тодосгогч тарих шаардлагатай

болдог. Үүний тулд холбогдох дотоодын болон олон улсын мэргэжлийн

байгууллагын заавар, зөвлөмжийг дагана.

Практикт дүрсийн чанарт олон хүчин зүйлс нөлөөлж, нарийвчлалд саад

болдог. Тиймээс шинжилгээг давтан хийж, өвчтөний цацрагийн тунг нэмэгдүүлэхгүй

талаас анхаарч ажиллана.

3.3. ЗҮРХ СУДАСНЫ ОНОШИЛГОО

Зүрхний шинжилгээний протоколд Аммиак-13 (13N) эсвэл тайван ба

ачаалалтай үеийн шинжилгээний Хлорт Рубидийг глюкозын бодисын солилцооны

ФДГ-тай хамт түгээмэл хэрэглэдэг. Өвчтөнг шинжилгээнд бэлтгэх болон шинжилгээ

хийж байх үед дараах зүйлүүдийг анхаарна. Үүнд:

- Судасны тарилгын системийн гуурсыг өвчтөнд залгана (20 Г);

- Глюкозын суурь түвшинг шалгана;

- Ундны 100-150 мл усанд 25-50 гр глюкоз найруулж өгнө;

14

- 10 минут хүлээгээд глюкозыг дахин шалгана;

- Шаардлагатай бол үлдсэн глюкозыг өгнө;

- Глюкозын түвшин ихсэлтийг хянана;

- Глюкозын түвшин доошилж 5-7 ммоль/л (100-140 мг/дл) болоход 370 МБк (10

мКю) ФДГ хэрэглэнэ;

- ФДГ шингэх хүртэл 60 минут хүлээнэ;

- Өвчтөнг орон дээр хэвтүүлж, гарыг дээш байрлуулна;

- Бага тунгаар КТ зураг авна;

- ПЭТ-ийг зүрхэн тушаа байрлуулж, 10 минут зураг авна;

- Шинжилгээний дараа глюкозын түвшинг шалгана.

Хэрэв цусан дахь сахарын түвшин 7 ммоль/л-ээс дээш байвал инсулин

хэрэглэнэ. ПЭТ-ийн зүрх судасны дүрслэлийн цацрагийн тун нь 370 MБк тарьсан

хавдрын шинжилгээтэй адил бол КТ шинжилгээг орны нэг байрлалд хийх ба түүний

эффектив тун нь бүтэн биеийн хавдрын шинжилгээнд хэрэглэдэг тунгийн 15-20%

байна. 13N нь 10 минутын хагас задралын үетэй учир түүнийг үйлдвэрлэхэд ПЭТ/КТ

төхөөрөмжтэй ойр орших циклотрон (цэнэгт бөөмсийн хурдасгуур) ашиглах

шаардлагатай. Рубидий-82 (82Rb)-г генератороос гаргаж авах бөгөөд сар тутамд

үүсгүүрийг солино. Бодисын солилцоо болон цусны юүлэлтийг хослуулсан дүрс

оношилгоог “Зүрхний амьдрах чадварын” судалгаа гэж нэрлэдэг. Энэ нь цусны эргэлт

муу ч бодисын солилцооны хувьд амьдрах чадвартай бүлгийг цусны эргэлт сайтай ч

амьдрах чадваргүй бүлгээс ялгахад зориулсан.

Тайван ба ачаалалтай үеийн рубидийн зүрхний булчингийн шахалт,

шинжилгээний протоколын жишээг зураг 4-т үзүүлэв. 82Rb хувьд ердийн тарих тун

1110-2220 MБк (30-60 мКю) 50 мл/мин боловч нийт хэмжээ 200 мл-ээс хэтрэхгүй

байхаар тооцож хэрэглэнэ. ПЭТ/КТ-аар зүрх судасны шинжилгээ хийхдээ тайван ба

стресстэй үеийн зүрхний булчингийн шахалтын дүрслэлд 82Rb-ийг, харин 64 зүслэг

бүхий КТ-ийг КТ ангиографи, дүрслэлийг засахад хэрэглэнэ.

Зураг. 4. Тайван ба ачаалалтай үеийн дуслын системтэй 82Rb шинжилгээний протокол.

КТ 82Rb шинжилгээ 1 10с 75с 5 мин 8 систем

Тохируулга 6 мин 82Rb шинжилгээ 2

хүлээх 75 с 5 мин 8 систем 10 мин 6,5 мин 12,5 мин

15

4. ПОЗИТРОН ЭМИССИЙН ТОМОГРАФИ/КОМПЬЮТЕРТ ТОМОГРАФИАР ҮЙЛЧЛҮҮЛЖ БУЙ ӨВЧТӨНИЙ АВАХ ЦАЦРАГИЙН

ШАРЛАГА

4.1. ӨВЧТӨНГ ХАМГААЛАХ ЕРӨНХИЙ ЗҮЙЛ

ПЭТ/КТ дүрслэлийн давуу талаас гадна өвчтөн тус бүр ямар шалтгаанаар хэдий

хэмжээний цацрагийн шарлага авах шаардлагатай байгаа үндэслэлийг анхаарч

ажиллана.

Цацрагаас хамгаалах ерөнхий зарчим нь цацрагийн шарлагыг оновчтой сонгох

юм. Үүний тулд шаардлага хангах чанартай дүрслэл гаргаж чадахуйц хамгийн бага

шарлагын хэмжээг нийгэм эдийн засгийн хүчин зүйлийг харгалзан тогтооно [15].

Өвчтөний тэмдэглэл, протоколыг зөв хөтлөхөөс эхлэн хүн тус бүрт үр дүнтэй,

оновчтой байх зарчим баримтална.

ПЭТ/КТ шинжилгээний үндэслэл, оновчтой байдлыг зохистой хүрээнд авч

үзэхийн тулд эрсдэлээс илүү ашиг тусыг чухалчилна. Цацрагийн эрсдэлийг

цацрагийн тунгаар хэмжинэ.

4.2. ДОЗИМЕТРИЙН ХЭМЖИГДЭХҮҮНҮҮД

4.2.1. Эффектив тун

ПЭТ/КТ шинжилгээний үед цацрагийн шарлага нь дотоод болон гадаад

үүсгүүрийн аль алинаас үүсдэг. Хамгийн хялбар, хэмжиж болох хэмжигдэхүүнүүд нь

өгөгдсөн цацраг идэвхт бодисын тоо хэмжээ болон тэдгээрийн агаарт өгсөн кинетик

энерги юм. Өвчтөний эд эрхтэнд шингэсэн тунг дээрх хэмжигдэхүүнээр тодорхойлж

болно. Цацрагийн эрсдэлийг үнэлэхийн тулд эффектив тун (E) гэсэн

хэмжигдэхүүнийг өргөн хэрэглэх бөгөөд эд эрхтэн бүрийн цацрагийг ялгаатай мэдрэх

чадварт үндэслэн жинлэж нийлбэр дүнгээр тодорхойлдог [16].

ЦХОУК болон НҮБ-ын Атомын цацрагийн нөлөөг судлах шинжлэх ухааны

комисс (АЦНСШУК)-оос [17] цацрагийн хор уршгийг (хувь хүн болон хүн амын

тодорхой бүлэгт) эффектив тунгаар үнэлэх нь учир дутагдалтайг анхааруулдаг. Учир

нь энэ нь тухайн хүн ам зүйн (эрүүл мэндийн байдал, нас, хүйс гэх мэт) онцлогоос

хамаарч өөр өөр байдаг. Тиймээс ЦХОУК-оос эрсдэлийн коэффициентыг тогтоосон.

Тухайлбал оношилгооны шарлагын эффектив тунг үнэлэхдээ залуу өвчтөний хувьд 2

хүчин зүйлийг тооцох нь хор уршгийг дутуу үнэлэх харин өндөр настай өвчтөний

хувьд дор хаяж 5 хүчин зүйлийг тооцох нь хор уршгийг хэтрүүлэн үнэлдэг байж болох

талтай [17]. Цаашлаад оношилгооны цацрагийн эрсдэлд нарийн анализ хийхийн тулд

эд эрхтний тунгийн тухай болон өвчтөний нас, хүйс зэргийн талаар сайн мэдэх

хэрэгтэй.

Эрсдэлийг илүү нарийн тоо хэмжээгээр илэрхийлэх боломжгүй байгаа учир

эффектив тунг эрсдэлийн хэмжигдэхүүн болгон хэрэглэж байна.

4.2.2. Компьютерт томографийн тунгийн индекс

16

КТ-ийн цацрагт өвчтөн хэр өртөж байгааг тооцоолоход дараах тоо хэмжээ, арга

зүй шаардагдана. Үүнд КТ-ийн тунгийн индекс (CTDI), нэг зүслэгийн жинлэсэн индекс

CTDI (CTDIw), бүтэн шинжилгээний тун-зүслэгийн уртын үржвэр (DLP), ороомогт КТ-

т зориулсан CTDI (CTDIvol) гэх мэт тун хэмжих тусгай хэмжигдэхүүнүүдийг

ашигладаг. Эдгээр хэмжигдэхүүний тухай хавсралтад товч дурдсан болно [18].

4.3. ПОЗИТРОН ЭМИССИЙН ТОМОГРАФИ/КОМПЬЮТЕРТ ТОМОГРАФИЙН ЦАЦРАГИЙН ШАРЛАГА

Өвчтөн ПЭТ/КТ шинжилгээний үед дотоод болон гадаад шарлагад өртөнө.

Шарлагын энэ хоёр хэлбэрийг авч үзье.

4.3.1. Дотоод шарлага (Позитрон эмиссийн томографи)

Судсаар тарьсан А идэвхжилтэй бэлдмэлийн эффектив тун Еint –г:

Еint = Г*A

томьёогоор олох ба Г нь насанд хүрсэн хүний фантом /MIRD phantom/ дээр

тооцоолсон тунгийн коэффициент юм. ФДГ ба 82Rb тунгийн коэффициент тус тус 19

ба 3.4 мкЗв/МБк [19]. Дунджаар 70 кг жинтэй хүнийг стандарт гэж үзэн тунгийн

коэффициентыг тооцоолсон ба нас, хүйс, фармакокинетикийн онцлог зэргийг хүн тус

бүрд тооцох боломжгүй учир энэ нь ерөнхий үзүүлэлт юм. Бодит байдалд эрэгтэйчүүд

болон өндөр настай хүмүүстэй харьцуулахад эмэгтэйчүүд болон залуу хүмүүст

цацрагийн эрсдэл илүү өндөр байдаг. Нас болон хүйсээс хамаарсан тунгийн

коэффициентыг ЦХОУК-ын бичиг баримтаас үзэж болно.

2220МБк идэвхтэй 82Rb тарихад түүний эффектив тун нь 7.5 мЗв байдаг бөгөөд

бөөрний хувьд илүү эрсдэлтэй 19 мГр тунг шингээдэг.

4.3.2. Гадаад шарлага (Компьютерт томографи)

КТ-ийн тунг үнэлэхэд зөвхөн биеийн шинжилгээ хийсэн хэсэг бус тусгай

параметр (хоолойн чадал (kVp), шарлагын цаг хоолойн урсгал хоёрын үржвэр (mAs),

зүсэлтийн коллимац, далайцын коэффициент), төхөөрөмжийн техникийн үзүүлэлт

(цацрагийн шүүлтүүр, багц чиглүүлэгч, ашиглагдаж буй геометр болон алгоритм) гэх

мэт үзүүлэлтүүдээс хамаардаг учир нэлээд төвөгтэй [20, 21]. Тиймээс өвчтөний

өртсөн тунгийн утга нь тоног төхөөрөмжөөс хамаарч нэлээд ялгаатай байдаг.

Хялбаршуулсан байдлаар kVp болон бусад параметрүүд нь КТ төхөөрөмжийн хувьд

тогтмол гэж үзэн mAs-ыг өвчтөний тунгийн утгатай дүйцүүлж болдог. Гэвч ялгаатай

төхөөрөмжүүдийн хувьд mAs-ыг тунгийн утгаар авах нь учир дутагдалтай.

Эдгээр асуудлыг шийдэх олон янзын програм бий. Тухайлбал: Бриксийн

боловсруулсан бүтэн биеийн КТ шинжилгээ [22] нь эд эрхтний тун болон эффектив

тунг баримжаалан тооцоолох энгийн арга юм. Эрхтний тун DT-ийг дараах томьёогоор

тооцоолно:

DT = ГТCT х CTDIvol (2)

17

энд ГТCT нь CTDI, CTDIvol эзлэхүүнээс хамаарсан тухайн эд эрхтний тунгийн

коэффициент юм [22]. Эффектив тунг тооцохын тулд эд эрхтний тунг жинлэсэн

тунтай нэгтгэнэ. Бүтэн биеийн КТ зураг авахад [22] жинлэсэн коэффициентыг 1,47

гэж авах ба эффектив тунг мЗв-ээр тооцохын тулд Г тунгийн коэффициентыг CTDIvol

хэмжигдэхүүний үржигдэхүүн болгож хэрэглэнэ.

4.3.3. Позитрон эмиссийн томографи/Компьютерт томографи хосолсон цацрагийн шарлага

ПЭТ/КТ хосолсон шинжилгээний эффектив тун гэдэг нь шинжилгээ хийлгэж

буй төхөөрөмж бүрээс ирэх тун юм. Мөн адил дээр дурьдагдсан үзүүлэлтүүдээс

хамаарна. Зураг 5-д шинжилгээ хийсэн хэсгийн топограм, бага тунтай КТ шинжилгээ

(130 kVp, 40 mAs), ФДГ-ПЭТ шинжилгээ, тодосгогчтой КТ (130 kVp, 160 mAs)

шинжилгээний жишээ болон тэдгээрийн эффектив тунгийн мужлалыг харуулсан

байна [19]. Зураг 5-д үзүүлсэн ФДГ-ПЭТ/КТ-ийн бүтэн биеийн шинжилгээний нийт

эффектив тун нь дунджаар 25 мЗв [22] ба сонгосон байршлаас хамааралгүй байна.

Үүний 70% нь КТ-ийн элементүүдээс хуримтлагдсан бол КТ-ийн 85% нь

оношилгооны эцсийн шинжилгээнээс үүсдэг (нийт тунгийн гуравны хоёр нь).

Хамгийн түгээмэл хэрэглэдэг өөр нэгэн арга бол ПЭТ/КТ шинжилгээг зөвхөн бага

тархинаас гуяны дунд хэсэг хүртэл хийх арга юм. Энэ тохиолдолд тун ойролцоогоор

15-20 мЗв хооронд байдаг.

5. ӨВЧТӨНИЙ ТУНГ ТОХИРУУЛАХ

КТ-г бодвол ПЭТ нь өвчтөнд өгөх тунг тохируулахад арай хялбар, загвар

сайтай, цацраг идэвхийн хэмжээг тохируулах боломжтой байдаг. Мөн төхөөрөмжийн

загвар болон хамгаалалт, зохион байгуулалт нь ажилтныг цацрагаас хамгаалахад

чухал нөлөөтэй. Нөгөө талаас КТ-ийн тунг тохируулах нь нэлээд ярвигтай. Хөгжингүй

орнуудын томоохон эмнэлгийн төвүүдэд хийсэн судалгаанаас харахад 5-25%-д КТ-

ийн шинжилгээ хийгддэг ба өвчтөний хүлээн авах эффектив тунгийн 1/2-ээс 2/3-ыг

нь оношилгооны радиологиос авдаг байна [23, 24].

Зураг. 5. Ердийн ПЭТ/КТ шинжилгээ нь топограм (Топо), дүрслэл сайжруулах бага

тунтай КТ шинжилгээ (БТ-КT), ФДГ-ПЭТ шинжилгээ зэргээс бүрдэх ба тодосгогч

бодисыг судсаар тарьсны (КТ-ТБ) дараа оношилгооны КТ (О-КT) шинжилгээ явуулдаг.

Топо БТ-КТ ФДГ-ПЭТ О-КТ 0.2-0.8 1-4 5.7-7.0 14-19 мЗв мЗв мЗв мЗв

Дүрслэлийг сайжруулах КТ-ТБ

18

5.1. ПОЗИТРОН ЭМИССИЙН ТОМОГРАФИ/КОМПЬЮТЕРТ ТОМОГРАФИ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ТОХИРУУЛГА

18F-ФДГ ПЭТ нь хорт хавдрыг оношлох, түүний үе шатыг тодорхойлоход чухал

үүрэг гүйцэтгэдэг төдийгүй өвчний цаашдын явцыг урьдчилан таамаглах болон

эмчилгээний үр дүнг үнэлэхэд хэрэглэгдэх хандлагатай байна. 18F-ФДГ ПЭТ нь дөнгөж

оношлогдсон хорт хавдрыг урьдчилан таамаглах чадвартай нь судалгаагаар

нотлогдсон. Тухайн орны эрүүл мэндийн салбараас хамааран тулгарч буй эрүүл

мэндийн асуудлууд, өвчлөлт зэрэг нь харилцан адилгүй байна. Анагаахын технологид

үнэлгээ өгдөг хэд хэдэн байгууллагын хийсэн үнэлгээгээр тодорхой клиникийн

нөхцөлд, клиник хэрэглээнд хэрэглэж болохыг дэмжсэн. Шинж тэмдэг, нотолгоо

хангалтгүй боловч клиник асуудал нь тодорхой, шийдвэрлэгдэх боломжтой зарим

онцгой тохиолдолд оношилгоо хийх шинэ заалтуудыг үндэслэлтэйгээр гаргана [25,

26]. Сүүлд хийлгэсэн эмчилгээ (мэс засал, хими эмчилгээ, цацраг туяа эмчилгээ гэх

мэт), эрүүл мэндийн байдал, ямар эмчилгээ хийлгэж буй, өмнө нь ямар дүрс

оношилгоо хийлгэж байсан, цаашид ямар эмчилгээ хийлгэх шаардлагатай зэрэг

өвчтөний талаар бүрэн судласнаар авч цацрагийн шарлага болон эрсдэл, үр дүнг

бодитоор үнэлнэ.

Дараах асуудлыг голчлон анхаарах хэрэгтэй [27]:

(1) ПЭТ/КТ-ийн оношилгоонд өндөр чанартай КТ шинжилгээ шаардлагатай

юу?

Хэрэв өвчтөн ПЭТ/КТ шинжилгээнд орохоос өмнөхөн оношилгооны КТ

шинжилгээнд орчихсон байсан тохиолдолд ПЭТ/КТ хослол дээр бага тунгийн

КТ шинжилгээ хийлгэх нь хангалттай. Ихэнх тохиолдолд бага тунгийн КТ нь

анатомийн корреляц болон дүрслэлийг сайжруулахад хангалттай байдаг [28].

Энэ аргачлалд өвчтөний нийт цацрагийн шарлагад дотоод шарлага

давамгайлах ба энэ нь энгийн ПЭТ дүрслэлтэй адил.

(2) Өмнөх анатомийн мэдээллийг ПЭТ-тай уялдуулан тайлбарлаж болох уу?

Хэрэв клиник үзлэгийн явцад өндөр чанартай КТ юм уу, эсвэл Соронзон

резонансын дүрслэл (MRI)-ийн шинжилгээ хийлгэсэн бол эдгээрийг ПЭТ

шинжилгээтэй харьцуулж харах бололцоотой [29]. Үүний тулд бэлэн байгаа

анатомийн мэдээллийг дүрслэлийг нь сайжруулсан ПЭТ-ийн мэдээлэлтэй

нэгтгэхээс өмнө ПЭТ/КТ системээр авсан бага тунгийн КТ-тай нэгтгэн бүртгэх

шаардлагатай. Гэсэн хэдий ч шаардлага хангах дүрслэлийг бүртгэхэд өндөр

үзүүлэлттэй техник шаардагдана. Ийм дүрслэл нэгтгэлийн аргаар цацрагийн

нэмэлт шарлагад өртүүлэхгүй байх давуу талтай ч энэ нь цөөн тохиолдолд л

шаардлага хангадаг.

(3) Бага тунгийн КТ шинжилгээг тодосгогчоор сайжруулсан оношилгооны КТ

шинжилгээгээр орлуулж болох уу?

Тодосгогч ашигласан оношилгооны КТ-ийг ПЭТ/КТ шинжилгээний нэг хэсэг

болгож авсан бол дүрслэлийг сайжруулахад ашиглаж болох эсэхийг шийднэ. КТ

шинжилгээнд тодосгогч ашигласнаар ПЭТ дүрслэлд клиникийн өндөр

нягтшилтай алдаа гарч болох талтай[12]. Судалгаанаас харвал оновчтой

протокол ашиглавал оношилгоонд сул илрэлт бараг нөлөөлдөггүй[30].

19

Дүрслэлийг нь сайжруулсан ПЭТ-ийн оношилгоонд нэмэлт тодосгогч

шаардагдахгүй [13]. Гэсэн хэдий ч цаашид энэ чиглэлд илүү оновчтой аргазүй

шаардлагатай.

5.2. ПОЗИТРОН ЭМИССИЙН ТОМОГРАФИ/КОМПЬЮТЕРТ ТОМОГРАФИ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ОНОВЧТОЙ БАЙДАЛ

Оновчтой байлгахын тулд ПЭТ ба КТ судалгааг тусад нь авч үзнэ.

5.2.1. ПОЗИТРОН ЭМИССИЙН ТОМОГРАФИ ШИНЖИЛГЭЭ 18F тэмдэгт ФДГ-г судсаар тарьсан өвчтөний цацрагийн шарлага нь түүний

глюкозын цацраг идэвхтэй шууд хамааралтай. Детекторын материал (BGO, GSO, LSO),

ПЭТ-ийн тоолох хурд, 2D эсвэл 3D горим, өвчтөний биеийн хэмжээ зэргээс хамааран 18F-ФДГ-ын идэвх 350-аас 550 МБк-ийн хооронд хэлбэлзэнэ. Бага идэвхтэй байх нь

дүрслэл болон шинжилгээний хугацааг уртасгадаг. Түүнчлэн ПЭТ/КТ шинжилгээний

хугацаа уртсах тусам өвчтөн тухгүйдэж хөдөлгөөн хийхээс үүдэн ПЭТ, КТ дүрслэлийг

буруу бүртгэх эрсдэлтэй тул хугацааг уртасгахаас аль болох зайлсхийнэ.

Шинжилгээний хугацааг багасгахын тулд цацраг идэвхт бодисын тунг нэмж

болохгүй. Ямар ч тохиолдолд өвчтөний давсгийг суллах ёстой ба үүний тулд ус

уулгах, эсвэл шээс хөөх фуросемид зэрэг эм өгч болно (фуросемид 20 мг) [31, 32].

Учир нь давсганд орсон ФДГ нь дотоод шарлагын гол үүсгүүр болох ба хажуу

эрхтэндээ нөлөөлдөг.

5.2.2. КОМПЬЮТЕРТ ТОМОГРАФИ ШИНЖИЛГЭЭ

КТ шинжилгээний үед өвчтөний тунг хянахад тулгардаг асуудал нь шарлагад

илүү өртсөн ч мэдэгдэхгүй байх явдал юм. Гэтэл хальсан дээрх рентген зургийн хэт

шарлага илүү харлаж гардаг. КТ болон бусад дижитал дүрслэлийн техникт тунг

ихэсгэснээр шуугиан багатай, цөөн зураасан алдаатай гардаг ч энэ нь оношилгооны

мэдээллийг илүү сайн өгдөг гэсэн үг биш юм. КТ-ийн дүрслэлийн чанар нь оношилгоо

хийхэд шаардлагатай түвшинг давсан гэж үзэх тохиолдол цөөнгүй байдаг [33].

ЦХОУК-ын үзэж байгаагаар КТ-ийн клиник болон техник дэвшлүүд нь шинжилгээ

бүрд өвчтөний өртөх тунг багасгахад бус харин оновчтой тохируулахад чиглэгдсэн

байна[20, 21].

Сүүлийн жилүүдэд хийгдсэн олон судалгаанд бага тунтай КТ-аар оношилгоо

хийхэд хангалттай мэдээлэл авч болохыг харуулсан[34-36]. Бүх үйлдвэрлэгчид

төхөөрөмждөө Шарлагыг хянах автомат систем (ШХАС)- ийг нэвтрүүлж эхэлсэн.

Үндсэн гурван төрлийн хяналтаар шарлагын зэргийг хянаж байна:

- Өвчтөний биеийн дундаж хэмжээнээс хамааран дундаж тунг тодорхойлдог

ШХАС.

- Уртрагийн (z тэнхлэгийн) ШХАС нь дундаж тунгийн өөрчлөлтийг тодорхойлдог.

Учир нь биеийн зарим хэсэгт сулралт өндөр байдаг (жишээ нь мөр, гуя гэх мэт).

Энэ нь эдийн зүсэлтийн байрлалд хөндлөн огтлолын эзлэхүүний сулралын

өөрчлөлтөд тулгуурлан зүсэлт хоорондын хоолойн гүйдлийг тааруулдаг.

20

- Эргэлтийн (өнцгийн модулийн) ШХАС нь хоолой өвчтөнг тойрон эргэлдэх үед,

урд болон арын диаметр нь хажуугийн диаметрээс бага байвал тун сулралын

өөрчлөлтөд харгалзан хувьсдаг. Тиймээс эргэлтийн ШХАС нь зүсэлт бүрийн

байрлалд тусгалын өнцгийн геометр болон сулрал дээр тулгуурласан хоолойн

гүйдэл хэрэглэдэг.

Уртраг болон эргэлтийн ШХАС-ыг хослуулсан техник шинээр гарч ирсэн. Харин

өвчтөний биеийн хэмжээнээс хамаарсан болон уртрагийн ШХАС нь сулралыг

үнэлэхийн тулд рентген зураг (SPR) эсхүл топографийг хэрэглэдэг. Эргэлтийн ШХАС

нь шаардлагатай байгаа модуляторыг өвчтөний хөндлөн зүслэгийн рентген зургаас,

эсвэл өмнөх эргэлтийн сулралд тулгуурлан тунг тохируулах маягаар тооцож чадна.

Ихэнх үйлдвэрлэгчид эдгээр техникийг хослуулан хэрэглэж байна.

Тун хэрхэн хувьсах нь дараах шалгуураас хамаарна.

- дүрслэл дэх шуугианы хэмжээ;

- харьцуулах дүрс;

- дундаж mAs утга.

Үүнээс гадна том биетэй өвчтөнд зайлшгүй шаардлагатай их тунгаас зайлсхийх

илүү боловсронгуй арга бий болсон. Энэ техникт ШХАС ашиглан тунг 15-65%-аар

багасгаж болдог [34-36]. Хэдийгээр ШХАС-ийн үйл ажиллагаа болон загвар нь

үйлдвэрлэгчээс хамааран ялгаатай байдаг ч, бүх төхөөрөмж хэрэглэгчээс шуугианы

түвшин, эсвэл шарлагын стандарт хэмжээг тохируулахыг шаарддаг. Тиймээс эдгээр

тохиргоог зөв хийж өвчтөний тунг аль болох бага байлгана. Дүрслэлийн шуугианд

mA, шинжилгээний хугацаа, kVp, өвчтөний биеийн хэмжээ, далайц, зүслэгийн зузаан,

алгоритм болон дүрслэлийг харах цонх/түвшин зэрэг хүчин зүйлс нөлөөлнө.

Эдгээрийн эхний дөрөв нь дүрслэлийн шуугиан болон өвчтөний тунд нөлөөлөх бол

сүүлийн гурав нь зөвхөн шуугианд нөлөөлнө. Дүрслэлийн шуугиан болон өвчтөний

биеийн хэмжээнээс хамаарсан судалгааны ажлыг судалж үзэж, ямар ч арга ашигласан

бай төхөөрөмжийн оператор нь бүрэн бэлтгэгдсэн, тухайн арга барилыг сайн

эзэмшсэн байх шаардлагатай [20, 21].

ОУАЭА дэлхийн зургаан улсад оношилгооны чанар, найдвартай байдлыг

алдагдуулалгүйгээр ялгаатай жинтэй өвчтөнүүдэд тохирох шуугианыг тодорхойлох

зорилгоор хийсэн судалгааны төслөөрөө хэвлийн КТ-ийн тунг 25%-аас 62% хувь

хүртэл, цээжний КТ тунг 12%-аас 79% хүртэл бууруулж болохыг харуулсан [37].

Судалгаанд оролцсон орнуудын хувьд өвчтөний дундаж тун нь КТ жишиг хэмжээнээс

бага байсан [18, 38-40]. Үүгээр барахгүй дүрслэлийн шуугиан хэд хэдэн улсад бага

хэмжээтэй байсан нь цаашид өвчтөний тунг дахин багасгах боломж байгааг харуулж

байна. Тиймээс улс орон тухайн хүн амд зориулсан оношилгооны жишиг тунг тогтоох

нь зүй ёсны хэрэг юм.

ПЭТ/КТ шинжилгээг хийхдээ нүд болон бэлгийн булчирхайг өртүүлэхгүй

байхад анхаарна. Мэдээж эдгээр эрхтнүүдийг зайлшгүй оруулах шаардлагатай

тохиолдол бий. Жишээ нь: үүссэн голомт нь үл мэдэгдэх арьсны болон бусад хорт

хавдрын үед КТ цацрагийн шарлагыг ихэсгэх шаардлагатай болдог.

ПЭТ-ийн байршлыг тодорхойлох болон сулралыг засах коэффициентыг олохын

тулд КТ шинжилгээг ижил тэнхлэгт хийнэ. Энэ хязгаарлагдмал байдал нь ирээдүйд

21

ПЭТ-ийн өгөгдлийг тасралтгүй бичдэг хөдөлгөөнт ороор мэдээлэл цуглуулдаг болох

үед шийдвэрлэгдэх магадлалтай. ПЭТ болон КТ шинжилгээний ялгаатай дүрслэлийн

муж, КТ параметрт эргүүлэг зэрэг нь ПЭТ/КТ програмд тохирдог байх хэрэгтэй.

Ингэснээр биеийн тодорхой хэсэгт өндөр чанартай КТ, үлдсэн хэсэгт бага тунтай КТ

шинжилгээ хийх зэрэг бололцоог ойрын ирээдүйд бий болгоно.

5.3. ПОЗИТРОН ЭМИССИЙН ТОМОГРАФИ/КОМПЬЮТЕРТ

ТОМОГРАФИ БА ЖИРЭМСЭН БОЛОН ХӨХҮҮЛ ӨВЧТӨН

Маш ховор тохиолдолд ПЭТ/КТ-ийг жирэмсэн эмэгтэйд хийх ба энэ үед зөв

зохистой горим, эх ба урагт учрах эрсдэл болон үр дүнд онцгой анхаарна. Энэ талаар

ААҮС, бусад олон улсын аюулгүй ажиллагааны олон илтгэл, тайлан, гарын авлагад

дурдсан байдаг [2, 3, 41, 42]. Шарлагыг бага байлгах, эх ургийн эрүүл мэндийг

хамгаалах, санаа зовнилыг багасгах зорилгоор ПЭТ ба КТ-ийн протоколыг ургийн

байдалд тохируулан өөрчилж оновчтой болгоно. Дүрслэлийн чанарт нөлөөлөхгүй

байхаар ФДГ–ын тунг аль болох багасгана. ФДГ-ын ердийн умайн тун нь 21 µГр/МБк

[19] бөгөөд энэ нь 370 МБк тунд 7.5 мГр болно. КТ-ийн протоколыг оновчтой

байлгахын тулд өвчтөний тунг багасгаж, mAs болон бусад параметрүүдийг

хязгаарлахдаа дүрслэлийн чанарыг бууруулахгүйгээр зөвхөн оношилгоо хийх

хэсгийн зургийг авах зэрэг арга хэмжээ авна. Хэрэв шинжилгээ хийх хэсэгт ураг өртөж

байвал зүслэгийн тоог багасгана. Гол нь энэ нөхцөлд КТ болон цөмийн анагаах

ухааны сайн практиктийг дагавал зохино.

ПЭТ/КТ-ийг хөхүүл эмэгтэйд хийх шаардлагатай үед үйл ажиллагааны горим,

учрах эрсдэл болон үр дүнд онцгой анхаарал хандуулж, эхэд тайлбар, зөвлөгөө өгч

саналыг нь сонсож ажиллана. ФДГ нь хөхний булчирхайд хуримтлагдах боловч сүүнд

маш бага хэмжээгээр шингэдэг (5.5-19.3 Бк/мл * МБк-1 тарихад) [43]. Нярай хүүхэд

хөхний сүүнээс илүүтэйгээр эхтэйгээ хамт байснаар гадаад шарлагад өртөнө. Тиймээс

тариа хийснээс хойш 4 цагийн хугацаанд эх хүүхдийг ойртуулахгүй байх нь зүйтэй.

Тариа хийлгэхийн өмнө эх хөхний сүүгээ сааж, шинжилгээний дараа хүүхдээ угжина.

Харин шинжилгээний дараа 2 цаг болоод хөхний сүүгээ сааж асгах ёстой.

6. ПОЗИТРОН ЭМИССИЙН ТОМОГРАФИ/КОМПЬЮТЕРТ ТОМОГРАФИ БАЙГУУЛАМЖИЙН АЖИЛЧДЫГ ЦАЦРАГААС

ХАМГААЛАХ

6.1. ЦАЦРАГИЙН ШАРЛАГЫН ЭХ ҮҮСВЭР

ПЭТ байгууламжийн ажилчдын цацрагт өртөх гол эх үүсвэр нь:

- Хамгаалалтгүй цацраг идэвхт эмийн бэлдмэл (бэлтгэх, хуваарилах явцад);

- ПЭТ-ийн цацраг идэвхт эмийн бэлдмэл тарьсан өвчтөн;

- Өвчтөний бие засах газар;

- Тохируулга хийх зориулалттай битүүмжилсэн үүсгүүрүүд;

- КТ төхөөрөмж зэрэг болно.

22

6.2. АШИГЛАЛТАД АНХААРАХ АСУУДАЛ

Ажилтны авах шарлагын хэмжээнд нөлөөлөх хүчин зүйлсд: дүрс оношилгоо

хийлгэж буй өвчтөний тоо, өвчтөн тус бүрд хэрэглэх цацраг идэвхт эм бэлдмэлийн

хэмжээ, төрөл, ПЭТ/КТ-ийн тасагт өвчтөнтэй хамт өнгөрүүлэх хугацаа болон

байгууламжийн төлөвлөлт зэрэг орно. Дараах ажиллагааны үед ажилтан хамгийн

ихээр шарлагад өртөнө. Үүнд:

- Цацраг идэвхт эм бэлдмэлийн хэмжээг жинлэх, шалгах;

- Цацраг идэвхт эм бэлдмэлийг тарих, уулгах;

- Тарилгын дараа шингээлтийн үед өвчтөнтэй ойр ажиллах;

- Өвчтөнг төхөөрөмж рүү хүргэж өгөх, авах;

- Өвчтөнг орон дээр хэвтүүлэх, байрлуулах;

- Битүүмжилсэн үүсгүүр ашиглан ПЭТ төхөөрөмжийн тохиргоо хийх;

Иймээс шарлагыг багасгахын тулд байгууламжийг сайтар төлөвлөж зохион

байгуулах, сайн практикийг сонгох, өвчтөнд зөвлөх, хамтарч ажиллах, зай, хугацаа,

хамгаалалтын зузаан зэргийг чухалчлан авч үзнэ. Радиохимич, цацрагийн эм зүйчид

цацраг идэвхт эмийг бэлтгэх, үйлдвэрлэх явцад нэлээд хэмжээгээр цацрагт өртдөг.

6.3. ПОЗИТРОН ЭМИССИЙН ТОМОГРАФИ/КОМПЬЮТЕРТ ТОМОГРАФИ БАЙГУУЛАМЖИЙН ЕРӨНХИЙ ТӨЛӨВЛӨЛТ

ПЭТ/КТ байгууламжийг шинээр барих, эсвэл одоо байгаа цөмийн оношзүй,

туяа эмчилгээний тасгийг шинэчлэн тохижуулахад төлөвлөлтийн сайн баг ажиллах

хэрэгтэй байдаг. Энэхүү багт архитектор, төслийн менежер, туршлагатай эмнэлгийн

физикч, цацрагийн хамгаалалтын ажилтан, барилгын болон талбайн инженер,

захиргааны ажилтан, ПЭТ/КТ технологич, эсвэл рентген техникч, цөмийн оношзүйн

эмч/радиологич болон бусад холбогдох эмч нар ажиллах шаардлагатай.

Суурилуулалт хийхдээ үйл ажиллагааны ач холбогдол, ажлын зураглал болон

хамгаалалтын зузаан, архитекторын зураг төсөл зэргийг харгалзан төлөвлөсөн ёсоор

хийнэ[44].

Амбуляторийн тасаг руу орох болон өвчтөн зөөх тэргэнцэрт зориулсан гарц

байна. Зарим хэсгийг зөвхөн ПЭТ/КТ тасгийн ажилчид нэвтрэх эрхтэй хяналттай бүс

болгож харин бусад хэсэгт тэмдэг болон анхааруулах гэрэл тавьж нэвтрэх эрхийг

хязгаарлана. Зөвхөн ажилчид нэвтэрдэг хэсэг рүү явахад өндөр идэвхтэй бүсээр

дамждаггүй байхын сацуу өвчтөн тасаг руу орж гарахдаа энэ хэсгээр дамждаггүй байх

ёстой. Зураг төслийг гаргахдаа өвчтөний хөдөлгөөний чиглэлийг янз бүрээр тооцно.

Шинжилгээ дууссаны дараа өвчтөн бусад тасаг болон олон хүнтэй газраар

дамжихгүйгээр шууд гардаг байх хэрэгтэй. Хэрэв ПЭТ/КТ төхөөрөмж нь цөмийн тасаг

дотор юм уу, эсвэл түүнтэй ойр байрладаг бол тариа хийлгэсэн өвчтөн дүрс

оношилгооны бусад төхөөрөмжтэй интерференцэд орохгүй байхад анхаарна.

Түүнчлэн өвчтөн өрөөнөөс гарах үед гамма камер зэрэг мэдрэг тоног төхөөрөмжтэй

интерференцэд орохгүй байх ёстой.

23

Зохион байгуулалт сайтай байгууламжид цацраг идэвхт эм бэлдмэлийг

хадгалах, бэлтгэх, тун бэлтгэх цацрагийн лаборатори, хаягдал хадгалах

хамгаалалттай хэсэг, өвчтөний тарилгын өрөө, түр амрах өрөө зэрэг нь тусдаа байдаг.

Тун бэлтгэх болон тарилгын өрөө, ариун цэврийн өрөөний байрлал нь нийтийн болон

ажилчдын хэсэгтэй хэр хамааралтай байгааг анхаарна. Тариа хийлгэсэн өвчтөнөөс

хамгаалалтын хана хүртэлх зай нь их байх тусам хамгаалалтын зардал багасна.

Зураг 6. ПЭТ/КТ

дүрс

оношилгооны

байгуулам-

жийн

төлөвлөлтийн

жишээ.

Зураг 6-д өндөр шарлага бүхий өвчтөний тарилгын өрөөнөөс ажилчдын өрөө

болон детекторыг тусгаарлан, салангид зохион байгуулсан загварыг харуулж байна.

Өвчтөний бие засах өрөө ойрхон байрласан байх ёстой. Туршлагаас харвал тарилгын

өрөөг хүнд хаалгатай байхаас зайлсхийж жижиг тусгаарлах коридортой байх

тохиромжтой. Тус коридорт цацрагийн шарлага өндөр учир өвчтөн болон

мэргэжилтэн л орохоор хязгаарлагдана. Цацраг идэвхт эм бэлдмэлийг хамгаалалттай

савнаас зөвхөн тохиргоо хийх зориулалтаар түр авдаг учир цацраг идэвхт эм бэлдмэл

агуулах хананы хамгаалалт нь нимгэн байхад болдог.

Түүнчлэн энгийн нягттай бетон шалтай, шал хоорондын зай 4.3 м байх үед

тарилгын өрөөний чанх доор, эсвэл дээр өндөр ачаалалтай ажлын өрөөг (оффис өрөө)

нэмэлт хамгаалалтгүй байрлуулах нь эрсдэлтэй..

6.4. ӨВЧТӨНД ЗОРИУЛСАН ТАСАГ

Шинжилгээг оновчтой зохион байгуулах (Бүлэг 5-ыг үзнэ үү) болон ажилтанг

цацрагаас хамгаалахад дараах өвчтөний тасгууд хэрэгтэй [44].

6.4.1. Ярилцлагын болон зөвлөгөө өгөх өрөө

ПЭТ шинжилгээг үр дүнтэй хийхийн тулд өвчтөнтэй ярилцаж оношлох, бэлтгэл

хангах нь чухал үе байдаг. Шинжилгээг эхлэхээс өмнө ярилцлага хийх зориулалттай

эсвэл оффис өрөөтэй байх нь тохиромжтой. Ингэснээр өвчтөн цацрагийн өндөр

идэвхтэй газраар дамжин өнгөрөх шаардлагагүй бөгөөд тус өрөө нь сувилагч болон

технологичийн өрөөтэй хамт байж болно.

Агуулах

24

6.4.2. Хүлээлгийн өрөө

ПЭТ/КТ хүлээлгийн хэсэг харьцангуй энгийн. Энэ нь өвчтөн цацраг идэвхт

бэлдмэлийг хэрэглэхийн өмнө асран хамгаалагчтайгаа хамт хүлээх зориулалттай

учир тусгай хамгаалалт шаардлагагүй. Харин өвчтөнд зориулсан бие засах газар байх

ёстой.

6.4.3. Тарилгын өрөө

Тухайн ажлын ачаалал болон онцлогоос шалтгаалан төхөөрөмж тутамд

тарилгын дөрвөн өрөөтэй байх шаардлагатай. ФДГ шингээх явцад тархи болон

булчин цочирч шинжилгээний үр дүнд асуудал үүсэх хүндрэлээс сэргийлж өвчтөнг

чимээ багатай, бараан орчинд байлгана. Энэхүү хэсэг хамгаалалт сайтай байх

шаардлагатай бөгөөд өрөө бүрд өвчтөн амрах сандал, багаж, эм хэрэгслийг зөөх тэрэг,

зориулалтын хамгаалалттай хогийн сав байна. Мөн өвчтөнд эмнэлгийн халаад

өмсгөнө. Дор хаяж нэг өвчтөн зөөх тэргэнцэртэй байна.

Гар угаах угаалтуур байх ба гоожуур нь гарын оролцоогүй ажилладаг автомат

байна. Өрөөний хана, гадаргуу нүхлэг биш, цэвэрлэж ариутгахад хялбар байх ёстой.

Өвчтөнг халхлах хөшигтэй байхаас гадна гэрлийг бүдэгрүүлж, чимээг багасгаж

болохуйц байна [45]. Шингээлтийн явцыг хянах, өвчтөнг тав тухтай байлгах үүднээс

өрөөний уур амьсгалыг хянах төхөөрөмжтэй байна. Өвчтөнг алсаас ажиглах бол

хяналтын камер шаардлагатай ба нөгөөтэйгүүр энэ нь ажилтны цацрагт өртөлтийг

бууруулна. Өвчтөний бие засах өрөөг ойр байрлуулна.

6.4.4. Шинжилгээний өрөө

Шинжилгээний өрөөнд шаардагдах зайн хэмжээг төхөөрөмж үйлдвэрлэгчийн

зай төлөвлөлтийн бичиг баримтаас харна [45]. Ердийн өрөөний хэмжээ 30-35 м2 байх

ба удирдах өрөөнд зориулсан 10-15 м2 зайг нэмж тооцно. Шинжилгээний өрөө зай

ихтэй байх нь тухайн хэсгийн цацрагийн шарлагыг бууруулахад шаардлагатай

хамгаалалтын зузааныг багасгадаг. Төхөөрөмжийг операторын хяналтын самбараас

хол, өрөөний нөгөө буланд байрлуулж хар тугалга бүхий шилэн цонхоор тусгаарлана.

Өвчтөнг ажиглах, ярилцах бололцоогоор хангасан байх ёстой. КТ-ийн автомат

тодосгогч таригч байж болно. ПЭТ төхөөрөмж нь температурт их мэдрэг тул

шинжилгээний өрөөний орчинг хянах шаардлагатай.

Удирдах өрөөнөөс төхөөрөмжтэй өрөө рүү шууд орох боломжтой байх ба тун

бэлтгэл болон тарилгын өрөөг ойр байлгана. Цацрагтай ажиллагсдын тунгийн

хязгаарлалтыг харгалзан удирдах өрөөний хамгаалалтыг тодорхойлно. Зарим улсад

иргэдийн авах цацрагийн тунг жилд 0.3 мЗв байхаар хязгаарладаг нь өвчтөнг

ажиглахад хангалтгүй байдаг. Тиймээс байгууламжийг төлөвлөх үедээ анхаарвал

зохино. Ялангуяа удирдах өрөө нь хурал болох, сургалт явуулах зэрэг ерөнхий үйл

ажиллагаа явуулдаг эсвэл MRI гэх мэт бусад ионжуулагч биш цацрагийн

оношилгооны төхөөрөмжтэй хамт ашиглагддаг бол төлөвлөхдөө илүү анхаарч үзнэ.

6.4.5. Хувцас солих өрөө

25

Хэрэв өвчтөнд эмнэлгийн халаад өмсгөх бол хувцас солих өрөө тарилгын

өрөөтэй хамт байж болно. Гэсэн ч хувцас солих хэсгийг тусдаа байрлуулах нь

тохиромжтой бөгөөд ингэснээр тарилгын өрөөг бүрэн хүчин чадлаар нь ашиглана.

Нэг удаад нэг л өвчтөнд шинжилгээ хийх тул нэг хувцас солих өрөө хангалттай.

Өвчтөний тасаг дундуур явах хөдөлгөөнийг багасгахын тулд шинжилгээний өрөөтэй

аль болох ойр байрлуулбал сайн.

6.5. ХАМГААЛАЛТАД АНХААРАХ АСУУДАЛ

Хамгаалалтын зорилго нь өвчтөн, ажилчид, үйлчлүүлэгчид болон ойр орчим

дахь гамма камер, ашиглагдаагүй хальс зэрэг маш мэдрэг цацраг бүртгэгчүүдийн

өртөх цацрагийг хязгаарлах, цацрагаас хамгаалах явдал юм. Цацрагийн хамгаалалт ба

хэмжилтийн үндэсний зөвлөлөөс (ЦХХҮЗ) хамгаалалтын тооцоо хийх маягтыг

боловсруулан гаргасан ба загвар болон тунгийн хязгаарлалтыг Бүлэг 6.4.4–с харна уу

[46]. ПЭТ төхөөрөмжийн эргэн тойронд хамгаалалтын үнэлгээг хийх ба үүнд

өвчтөний тарилгын өрөөний хажуу, дээд, доод талын хэсгүүд, тарилга болон

шинжилгээний өрөө зэрэг орно.

ПЭТ ба ПЭТ/КТ төвийн хамгаалалтын тооцоог хийхэд ойролцоох үүсгүүрээс

болж төвөгтэй байдал үүсдэг.

Хамгаалалтын материалд ихэвчлэн хар тугалга, төмөр, бага болон хэвийн

нягттай бетон (1.84 ба 2.35 г/см3) 1 зэрэг ордог. Бетон ашиглах бол хамгийн өндөр

нягттайг хэрэглэх нь зүйтэй. Бага нягттай бетон бол хамгаалалтын тооцоог хийхдээ

зөвшөөрөгдөх хэмжээг зааж өгнө. Сарнилын коэффициентоос болж 511 кэВ энергитэй

фотоны эрчмийг 2 дахин бууруулах хар тугалган хамгаалалтын зузааныг (HVL) 4.1

мм-ээр тооцоход хангалтгүй байдаг. Эдгээр өргөн цацраг, зузаан шингээгч

материалын хувьд 511 кэВ энергитэй фотоны сулрал, усталт тооцох нь төвөгтэй

боловч үүнийг зөв зохистой хэрэглэх зөвлөгөө, арга техник байдаг [47].

Жижиг тарилгын өрөө нь 2 см хар тугалган хамгаалалттай байж болно. Үүний

тулд хар тугалган хавтанг фанеран давхаргын хооронд хийнэ. Зардал болон жинг

харгалзан үзэж тасаг хооронд ямар зузаантай хамгаалалтын материал ашиглаж

болохыг судална. ЦХХҮЗ-ийн байгууламжийн төлөвлөлтөд тарилгын өрөө, цацраг

идэвхт эм бэлдмэл бэлтгэх өрөөнөөс бусад хяналттай бүсэд жилд 5 мЗв, хяналтгүй

бүсэд жилд 1 мЗв тун авдаг бол 3мм зузаантай хар тугалган хамгаалалттай байхыг

зөвлөдөг. ЦХХҮЗ–ийн зөвлөмжийг илүү оновчтой байлгах үүднээс зарим улсад

ажилчдын тунг жилд 1 мЗв харин иргэдийн тунг жилд 0.3 мЗв байхаар хязгаарладаг

байна [46, 48].

Манай улсын хувьд Цацрагийн аюулгүйн нормд цацрагтай ажиллагчдын авах

тунг дараалсан 5 жилийн дунджаар жилд 20 мЗв, гэхдээ аль нэг жилд 50 мЗв-ээс

хэтрэхгүй, хүн амын авах тун дараалсан 5 жилийн дунджаар жилд 1 мЗв, гэхдээ аль

нэг жилд 5 мЗв-ээс хэтрэхгүй байхаар заадаг.

1 Барилгачид нягт багатай бетон хэрэглэхийг илүүд үздэг. Яагаад гэвэл хийн бөмбөлөг нь

дулаан тусгаарлалтын үүрэг гүйцэтгэснээр галын аюулын түвшинг бууруулдаг. Ингэснээр шалан доор галд тэсвэртэй материал хэрэглэхгүй байж болдог. Учир нь тус материалтай ажиллахад хэцүү ба шалан доор сантехник, засвар үйлчилгээ хийхэд хүндрэлтэй байдаг.

26

Туршлагаас үзвэл тарилгын өрөөнд шинжилгээний өрөөнөөс илүү хамгаалалт

хэрэгтэй байдаг. Учир нь 18F-ыг нэлээд задарсны дараа, шинжилгээ хийхэд ердөө 20

мин болдог. Харин шинжилгээний өрөөнд анхаарах гол зүйл нь төхөөрөмжийн

хоолойд хэвтэж байх үед өвчтөнд тарьдаг маш бага хагас задралын үетэй 82Rb бөгөөд

энэ нь өвчтөн өрөөнөөс гарахаас өмнө бүрэн задарч дуусдаг. Хэдийгээр энэ нь маш

богино хугацаанд задардаг ч хамгаалах хэрэгтэй. Учир нь тайван ба ачаалалтай үеийн

зүрхний шинжилгээнд 82Rb-ийн идэвх 3-6 дахин өндөр байдаг.

6.5.1. Хамгаалалтыг тооцоолох

Долоо хоногт үйлчлүүлэх өвчтөний тоо, өвчтөн бүрийн авах цацраг идэвхт эм

бэлдмэлийн идэвх, гүйцэтгэж буй ажиллагаа зэргийг бодитойгоор үнэлнэ. Дараах

өгөгдөл нь ФДГ-тэй шинжилгээнд хамаарна:

- 1м зайд тунгийн тогтмол = 0.147 µЗв/МБк-цаг;

- Өвчтөний бие фотоны зарим хэсгийг шингээж авдаг тул гадаргын тун

ойролцоогоор 36%-иар буурна [46];

- Тарих үеийн идэвх: 555 МБк;

- Өвчтөний давсгийг суллах нь идэвхийг эхний 2 цагт 15 - 20%-аар бууруулна

[47];

- Шингээлтийн хугацаа: 45-90 мин;

- Ажлын ачаалал: 10 өвчтөн(өдөрт) x 5 өдөр(долоо хоногт) = 50 өвчтөн(долоо

хоногт).2.

ПЭТ/КТ системийн КТ нь дан КТ төхөөрөмжтэй ижил бөгөөд ажлын ачаалал нь

КТ-ийг дангаар хэрэглэж байгаагаас бага. КТ-ийн эрчмийг 2 дахин бууруулах зузаан

(HVL) нь позитрон-электроны мөргөлтөөс үүссэн фотоны эрчмийг бодвол харьцангуй

бага учир КТ-ийн эд ангид зориулсан хамгаалалт ч бага.

6.6. АЖИЛЧДЫН АВАХ ТУНГ БАГАСГАХ

ПЭТ дүрс оношилгооны тасгийн ажилчдыг цөмийн анагаах, оношилгооны

радиологийн тасгийн ажилчидтай харьцуулахад нэг жилд авах цацрагийн тун нь

харьцангуй их байна. Тиймээс радиологич, зүрх судасны мэс ажилбар хийдэг эмч

нартай ижил өндөр шарлагад өртдөг дэд бүлэгт оруулан тооцно. Технологичид

өвчтөнтэй ажиллаж байх үедээ цацрагт хамгийн ихээр өртдөг. Энгийн цөмийн

анагаахын технологичийн жилд авах бүтэн биеийн цацрагийн тун нь 0.3-0.4 мЗв

орчим байдаг бөгөөд хамгийн ихдээ (гар) 15 мЗв юм. Өвчтөний тунг бэлтгэж

хуваарилдаг ПЭТ-ийн технологич ойролцоогоор жилд бүтэн биедээ 8 мЗв, гартаа 65

мЗв тун хүлээн авдаг [49]. Тухайн технологичийн хүлээн авч буй бодит тун хийж буй

ажилбараас хамаарна.

Цацраг идэвхт эм бэлдмэлийг нийлэгжүүлж, нэгж тун бэлтгэдэг тасгийн

радиологич, эм зүйчид гар, биедээ нэлээд хэмжээний тун авдаг тул тунгийн шарлагыг 2 Долоо хоногийн ажлын ачаалал ихтэй үед зөвхөн шинжилгээ хийлгэсэн өвчтөний тоог авах

нь чухал. Энэ нь олон ээлжээр, эсвэл амралтын өдрүүдэд ажиллах үеийн ажлын ачааллыг тооцоолоход хэрэглэдэг стандарт арга болсон билээ.

27

бага байлгах үүднээс хамгаалалттай битүүмжилсэн нөхцөлд ажиллуулна. Мөн

битүүмжлэгдсэн кабинетын гадна чанарын хяналт хийх үед цацрагийн шарлагад

өртөхөөс хамгаална. Битүүмжлэгдсэн кабингүй тохиолдолд L-хэлбэр бүхий хар

тугалган хамгаалалтын хавтанг ашиглан цацрагаас хамгаалж болох ч уг

хамгаалалтын эргэн тойронд хүрэх, цацраг идэвхт эм бэлдмэлтэй гараараа харьцахад

тодорхой хэмжээний тун авдаг. Үүнээс гадна цацраг идэвхт эм бэлдмэлийг бэлтгэхэд

тавигдах шаардлагыг хангаж, тасгийг цэвэрлэж, ариутган, халдваргүйжүүлнэ.

6.7. ЦАЦРАГААС ХАМГААЛАХ ХӨТӨЛБӨР

ПЭТ/КТ шинжилгээг хийхийн тулд өргөн хүрээний цацрагаас хамгаалах үр

дүнтэй хөтөлбөр хэрэгжүүлнэ. Үүнд: албан тушаалын хуваарилалт, байгууллага

доторх үүрэг хариуцлагыг нарийн тодорхой зааж өгөх, цацрагийн аюулгүй

ажиллагааны хороог томилох, цацрагийн хамгаалалт болон аюулгүй ажиллагаа

хариуцсан ажилтанг томилох, мөн дүрэм журам боловсруулах, протокол хөтлөх,

практик ажиллагаанд бэлтгэх зэрэг орно [3]. Цацрагаас хамгаалах үйл ажиллагааг

хариуцсан ажилтан цацраг идэвхт бодисын эм зүйч, технологич, сувилагч болон өдөр

тутмын үйл ажиллагаанд цацрагт өртдөг бусад туслах ажилчдыг хамруулсан

цацрагаас хамгаалах үр дүнтэй хөтөлбөрийг төлөвлөж, зохион байгуулна. Цацрагтай

ажиллагсдын хувийн цацрагийн тунг заавал хянах, зохицуулах шаардлагатай ба бүх

биеийн эсвэл бета мэдрэгчтэй хяналтын багаж зэргийг ашиглаж болно. Эдгээр нь КТ

болон цөмийн анагаахын үйл ажиллагааг сайжруулах, туршлага хуримтлуулах

хүрээнд явагдана.

Зарим зүйлийг онцгойлон анхаарна. Цацраг идэвхт эм бэлдмэлийг өндөр

энерги бүхий ПЭТ-ийн изотопын цацрагийн шарлагыг хязгаарлах зориулалттай хар

тугалга эсвэл вольфрам хамгаалалттай саванд хадгалж, тээвэрлэнэ. Хар тугалга эсвэл

вольфрам тариурын хамгаалалтын доторх Люсит хэмээх акрилийн шилэн хамгаалалт

нь позитрон вольфрамыг мөргөхөөс өмнө шингээн, хоёрдогч цацраг (саатлын)

үүсэхээс сэргийлдэг. Цацраг идэвхт эмийн бэлдмэл агуулсан хамгаалалтгүй хуруун

шилтэй зориулалтын хавчаараар харьцах нь гараар дамжин авах цацрагийн тунг эрс

багасгана. Мөн цацраг идэвхт эм бэлдмэлийг тарихад бэлэн, нэгж тунгаар савласан

байх нь илүү тустай бөгөөд бэлдмэлийг шилэн сав руу аюулгүйгээр хурдан юүлэх

автомат систем бий болсон нь операторын ажиллагааг багасгасан. 82Rb нь маш богино

настай учир технологичгүйгээр шингэнийг хамгаалалттай генератороос өвчтөнд

шууд дуслаар тарих автомат тарилгын систем шаардлагатай.

Үүнээс гадна, ажилтан мэс заслын бээлий, эмнэлгийн халаад зэрэг ердийн

хамгаалах хувцас өмсөж, арьсыг бохирдохоос хамгаална. Хамгаалах хувцас өмсөөгүй

тохиолдолд арьсыг бохирдохоос хамгаалж, ариутгах арга хэмжээ авна.

Байгууламжийн ажилчдын гар, хөлийг тогтмол шалгаж байх хэрэгтэй. Мөн

лаборатори болон тарилгын өрөөнд ажилчдын бохирдол болон асгарсан бодисыг

хянаж дохиолол өгдөг төхөөрөмж тасралтгүй ажиллаж байх ёстой. Ажилчдын цацраг

идэвхт өвчтөнтэй харьцах цагийг багасгахын тулд видео камер болон аудио

харилцааны арга сонгож хэрэгжүүлнэ. Видео камер болон аудио харилцах

төхөөрөмжийг байгууламжийн зураг төсөлд оруулна. Байгууламжийн төлөвлөлтөд

цацрагтай ажиллагсад болон бусад эмнэлгийн ажилтан/оюутан сурагч/энгийн иргэд

28

гэсэн ялгаатай тунгийн хязгаарлалттай байж удирдах өрөө, зэргэлдээх орчимд

цацрагтай ажиллагсадтай ижил тунд өртөх ёсгүй.

7. СУРГАЛТ

Тухайн мэргэжлийн чиглэлээс (цөмийн оношзүй, эмчилгээний эмч,

радиологич, эмнэлгийн физикч болон технологич, рентген техникч) хамааран

ялгаатай мэргэшүүлэх сургалтад хамрагдана. Олон салбарыг хамрах тул сургалтад

тавигдах шаардлагыг мэргэжлийн байгууллагаас чиглүүлж өгнө. Хэрэв ПЭТ/КТ нь

цөмийн оношзүйн тасагт байрладаг бол эмч нар КТ ашиглахтай холбоотой мэдлэг

чадварыг эзэмшиж, цөмийн технологич КТ шинжилгээг хийх чадвартай байх, харин

радиологийн тасагт байрладаг бол радиологийн мэргэжилтэн, технологич цөмийн

оношзүйн талаарх мэдлэг, чадварыг эзэмших шаардлагатай. ПЭТ/КТ шинжилгээний

эмч, радиологийн мэргэжилтэн, технологич аль нь ч бай түүний ажиллагаа, цацрагаас

хамгаалах зарчмын тухай сургалтад хамрагдаж холбогдох мэдлэг боловсрол эзэмшин,

дадлагажна. Сургалт, боловсролын талаарх анхан шатны зааврыг [50-53] үзнэ үү.

8. ЗӨВЛӨМЖИЙН ХУРААНГУЙ

Тус удирдамжийг хураангуйлан доор дурдвал:

- ПЭТ/КТ-ийн сайн практикийг хэрэгжүүлэхэд анхаарал болгоомжтой байж,

цөмийн анагаах ухаан, КТ аль алинд хуримтлуулсан туршлага хэрэгтэй.

Үүнээс гадна дараах зүйлүүдийг анхаарна:

Ихэнх тохиолдолд анатомийн байршлыг тодорхойлох болон дүрслэлийг

сайжруулахад КТ-ийн бага тун хангалттай байдаг.

ПЭТ/КТ хосолсон шинжилгээнд заавал өндөр чанартай, дүрсийн ялгарал

сайтай КТ ашиглах шаардлагагүй байж болно.

Клиник үндэслэлтэйгээр тодосгогчтой КТ оношилгоо хийх нь зүйтэй гэж

үзэж байгаа бол нэмэлт бага тунгийн шинжилгээ хийхээс аль болох

зайлсхийнэ.

- Цацраг идэвхт эм бэлдмэлийн тунг тохируулахдаа анхааралтай байж дараах

зүйлүүдийг анхаарна:

ФДГ-г өвчтөнд тарьсны дараа тархи болон булчинг хүчтэй цочроохгүйн

тулд өвчтөнг гэрэл багатай өрөөнд 45-90 минут амраах нь дүрс

оношилгооны чанарт сайнаар нөлөөлнө.

Давсагнаас үүсэх шарлагыг бууруулахын тулд өвчтөнг шинжилгээ

хийхийн өмнө бие засуулна.

Шинжилгээний үед давсагны үйл ажиллагааг идэвхжүүлэхгүйн тулд

шинжилгээг бага аарцаг орчмоос эхэлж, толгой руу чиглүүлэн хийнэ.

КТ технологийн сүүлийн үеийн шилдэг арга зүйг ашиглан тохируулга

хийнэ.

29

Мэргэжлийн байгууллагын боловсруулсан удирдамж, гарын авлага,

зөвлөмж зэргийг дагаж мөрдөнө.

- ПЭТ/КТ эмчилгээг хянахдаа бага тунгийн оношилгооны КТ-ийг хийх замаар

тунг бага байлгана.

- Жирэмсэн болон хөхүүл эмэгтэйд ПЭТ/КТ шинжилгээ хийх бол тунг зөв

зохистой, оновчтой тохируулахад онцгой анхаарал хандуулна.

- Олон нийт, эмнэлгийн энгийн ажилчдыг цацрагийн шарлагад өртүүлэхгүй

байх, зэргэлдээх өрөө тасгийн тунг тогтоосон хэмжээнд хязгаарлахын тулд

байгууламжийн хамгаалалтын зузаан, дотоод зохион байгуулалтыг маш

нарийн төлөвлөнө.

ХАВСРАЛТ

КТ-ИЙН ЦАЦРАГТ ӨРТСӨН ӨВЧТӨНИЙ ШАРЛАГЫГ ТООЦООЛОХОД

ХЭРЭГЛЭГДЭХ ХЭМЖИГДЭХҮҮНҮҮД

КТ-ийн шинжилгээ нь уламжлалт рентген шинжилгээний аргаас нэлээд

ялгаатай. Учир нь рентген хоолой өвчтөнг тойрон биеийг цацрагаар шарж нимгэн

хэсгүүдэд хэрчим болгон зүсэж буй мэт дүрсэлдэг. КТ-ийн тунг тооцоолоход КТ-ийн

тунгийн индекс (CTDI), нэг зүсэлтийн жинлэсэн индекс CTDI (CTDIw), бүтэн

шинжилгээний тунгийн уртын бүтээгдэхүүн (DLP) гэх мэт тун хэмжих тусгай

дозиметрын хэмжигдэхүүнүүд хэрэгтэй. Дэлгэрэнгүйг олон эх сурвалжаас авч

болно[18]. Ороомог КТ төхөөрөмжийн хувьд нэг эргэлтэд үүсэх тунг CTDI (CTDIvol)

тодорхойлно.

КТ-ийн тунгийн индексийг дараах тэнцэтгэлээр тодорхойлно:

CTDI = 1

𝑇∫ 𝐷(𝑧)𝑑𝑧+∞

−∞ (3)

Энд Т нь нэрлэсэн зүслэгийн зузаан, D(z) нь z тэнхлэгтэй (хоолойн эргэлтийн

тэнхлэг) параллель тунгийн профиль юм. CTDI нь нэг зүслэг болон түүний гадна

өгөгдсөн цацрагийн тунг нэгтгэдэг. Үүнийг хэмжихдээ эргэлтийн төв дэх агаар

(CTDIair) болон өвчтөний толгой ба биеийг дуурайлган хийсэн полиметакрилат

(PMMA), 16 ба 32см диаметртэй цилиндр фантом дотор аль алинд нь тусгай

зориулалтын 100мм урттай ионжуулсан харандаа хэрэглэдэг. CTDI-ийн утгыг төвд

болон PMMA фантомын зах хэсгээр байрлуулсан ионжуулсан харандаагаар

тодорхойлоход CTDIc ба CTDIp хоёрыг ч мөн тодорхойлно. Тиймээс CTDIp-ыг орох

гадаргуугийн тунг (ESD) сайн багцаалдаг гэж үздэг.

Зүслэгийн төв болон захын хэсгийн тунгийн утгын зөрүүнд үндэслэн нэг

зүслэг дэх дундаж тунг ойролцоолон тодорхойлоход CTDIw–ыг ашигладаг.

CTDIw = 1/3 CTDIc + 2/3 CTDIp (4)

30

CTDIp нь фантомын захын хэсгүүдэд хэмжигдсэн дөрвөн CTDIp-ийн дундаж утга юм (3,

6, 9, 12 цаг дээр).

CTDIvol–ыг ороомог ашиглан нэг хоолойн эргэлт дэх цацрагийн тунг

тодорхойлоход хэрэглэнэ. Ингэснээр далайц р нь (CTDIvol = CTDIw/p) нэгтэй тэнцүү

биш үед z тэнхлэгийн дагуу цацрагийн шарлагын хэлбэлзлийг тодорхойлох

боломжтой. Хэрвээ далайц р=1 бол CTDIvol нь CTDIw-тай тэнцүү. DLP өвчтөний нийт

тунг тодорхойлно.

DLP = CTDIvol * L (5)

L нь шинжилгээ хийсэн хэсгийн урт. Хэд хэдэн үйлдвэрүүд DLP-ийн утгыг өвчтөн тус

бүрийн шинжилгээн дээр харуулсан байдаг.

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ

[1] EUROPEAN ATOMIC ENERGY COMMUNITY, FOOD AND AGRICULTURE ORGANIZATION OF THE UNITED NATIONS, INTERNATIONAL ATOMIC ENERGY AGENCY, INTERNATIONAL LABOUR ORGANIZATION, INTERNATIONAL MARITIME ORGANIZATION, OECD NUCLEAR ENERGY AGENCY, PAN AMERICAN HEALTH ORGANIZATION, UNITED NATIONS ENVIRONMENT PROGRAMME, WORLD HEALTH ORGANIZATION, Fundamental Safety Principles, IAEA Safety Standards Series No. SF-1, IAEA, Vienna (2006). [2] FOOD AND AGRICULTURE ORGANIZATION OF THE UNITED NATIONS, INTERNATIONAL ATOMIC ENERGY AGENCY, INTERNATIONAL LABOUR ORGANISATION, OECD NUCLEAR ENERGY AGENCY, PAN AMERICAN HEALTH ORGANIZATION, WORLD HEALTH ORGANIZATION, International Basic Safety Standards for Protection against Ionizing Radiation and for the Safety of Radiation Sources, Safety Series No. 115, IAEA, Vienna (1996). [3] INTERNATIONAL ATOMIC ENERGY AGENCY, INTERNATIONAL LABOUR OFFICE, INTERNATIONAL ORGANIZATION FOR MEDICAL PHYSICS, PAN AMERICAN HEALTH ORGANIZATION, WORLD FEDERATION OF NUCLEAR MEDICINE AND BIOLOGY, WORLD HEALTH ORGANIZATION, Applying Radiation Safety Standards in Nuclear Medicine, Safety Reports Series No. 40, IAEA, Vienna (2005). [4] INTERNATIONAL ATOMIC ENERGY AGENCY, INTERNATIONAL LABOUR OFFICE, INTERNATIONAL ORGANIZATION FOR MEDICAL PHYSICS, INTERNATIONAL SOCIETY OF RADIOLOGY, PAN AMERICAN HEALTH ORGANIZATION, WORLD HEALTH ORGANIZATION, Applying Radiation Safety Standards in Diagnostic Radiology and Interventional Procedures Using X Rays, Safety Reports Series No. 39, IAEA, Vienna (2006). [5] JUWEID, M.E., CHESON, B.D., Positron emission tomography and assessment of cancer therapy, New England J. Med. 354 (2006) 496–507. [6] VON SCHULTHESS, G.K., STEINERT, H.C., HANY, T.F., Integrated PET/CT: Current applications and future directions, Radiology 238 (2006) 405–422. [7] BELHOCINE, T., et al., FDG PET in oncology: The best and the worst, Int. J. Oncology 28 (2006) 1249–1261. [8] WORKMAN, R.B., COLEMAN, R.E. (Eds), PET/CT: Es3sentials for Clinical Practice, Springer, Berlin (2006). [9] LIN, E.C., ALAVI, A., PET and PET/CT: A Clinical Guide, Thieme Medical Publishers, New York, Stuttgart (2005).

31

[10] AMERICAN HEART ASSOCIATION, Selection and Treatment of Candidates for Heart Transplantation: A Statement for Health Professionals from the Committee on Heart Failure and Cardiac Transplantation of the Council on Clinical Cardiology (1995). [11] KINAHAN, P.E., HASEGAWA, B.H., BEYER, T., X-ray-based attenuation correction for positron emission tomography/computed tomography scanners, Semin. Nucl. Med. 33 (2003) 166–179. [12] BEYER, T., ANTOCH, G., BOCKISCH, A., STATTAUS, J., Optimized intravenous contrast administration for diagnostic whole-body 18F-FDG PET/CT, J. Nucl. Med. 46 (2005) 429–435. [13] YAU, Y.Y., et al., Application of intravenous contrast in PET/CT: Does it really introduce significant attenuation correction error? J. Nucl. Med. 46 (2005) 283–291. [14] CARNEY, J.P., TOWNSEND, D.W., “CT-based attenuation correction for PET/CT scanners”, Clinical PET, PET/CT and SPECT/CT: Combined Anatomic- Molecular Imaging (VON SCHULTESS, G., Ed.), Lippincott, Williams and Wilkins, Philadelphia (2003) 46–58. [15] INTERNATIONAL COMMISSION ON RADIOLOGICAL PROTECTION, Radiological Protection and Safety in Medicine, Publication 73, Ann. ICRP 26 2 (1996). [16] INTERNATIONAL COMMISSION ON RADIOLOGICAL PROTECTION, 1990 Recommendations of the International Commission on Radiological Protection, Publication 60, Ann. ICRP 21 1–3 (1991). [17] UNITED NATIONS, Ionizing Radiation: Sources and Biological Effects (Report to the General Assembly), Scientific Committee on the Effects of Atomic Radiation (UNSCEAR), Annex D: Medical Radiation Exposures, UN, New York (2000). [18] EUROPEAN COMMISSION, European Guidelines on Quality Criteria for Computed Tomography, Rep. EUR16262EN, EC, Luxembourg (1999). [19] INTERNATIONAL COMMISSION ON RADIOLOGICAL PROTECTION, Radiation Dose to Patients from Radiopharmaceuticals, Publication 80, Ann. ICRP 28 3 (1999). [20] INTERNATIONAL COMMISSION ON RADIOLOGICAL PROTECTION, Managing Patient Dose in Multi-Detector Computed Tomography (MDCT), Publication 102, Ann. ICRP 37 1 (2007). [21] INTERNATIONAL COMMISSION ON RADIOLOGICAL PROTECTION, Managing Patient Dose in Computed Tomography, Publication 87, Ann. ICRP 30 4 (2001). [22] BRIX, G., et al., Radiation exposure of patients undergoing whole-body dualmodality 18F-FDG PET/CT examinations, J. Nucl. Med. 46 (2005) 608–613. [23] METTLER, F.A., WIEST, P.W., LOCKEN, J.A., KELSEY, C.A., CT scanning: patterns of use and dose, J. Radiol. Prot. 20 (2000) 353–359. [24] SHRIMPTON, P.C., HILLIER, M.C., LEWIS, M.A., DUNN, M., Doses from Computed Tomography (CT) Examinations in the UK — 2003 Review, Rep. NRPB-W67, National Radiological Protection Board, Chilton (2005). [25] BOSSUYT, P.M., et al., The STARD statement for reporting of studies of diagnostic accuracy: Explanation and elaboration, Clin. Chem. 49 (2003) 7–18. [26] BOSSUYT, P.M., et al., Towards complete and accurate reporting of studies of diagnostic accuracy: The STARD initiative, Radiology 226 (2003) 24–28. [27] BRIX, G., BEYER, T., PET/CT: Dose-escalated image fusion? Nuklearmedizin 44 (2005) S51–S57. [28] SCHÖDER, H., ERDI, Y.E., LARSON, S.M., YEUNG, H.W.D., PET/CT: A new imaging technology in nuclear medicine, Eur. J. Nucl. Med. Mol. Imaging 30 (2003) 1419–1437. [29] VOGEL, W.V., OYEN, W.J., BARENTSZ, J.O., KAANDERS, H., CORSTENS, F.H., PET/CT: Panacea, redundancy, or something in between? J. Nucl. Med. 45 Suppl. 1 (2004) 15S–24S. [30] BEYER, T., et al., Acquisition protocol considerations for combined PET/CT imaging, J. Nucl. Med. 45 Suppl. 1 (2004) 25S–35S.

32

[31] BOMBARDIERI, E., et al., FDG-PET: Procedure guidelines for tumour imaging, Eur. J. Nucl. Med. Mol. Imaging 30 (2003) BP115–BP124. [32] SCHELBERT, H.R., et al., Society of Nuclear Medicine Procedure Guideline for Tumor Imaging Using F-18 FDG, Version 2 (1999). [33] REHANI, M., BERRY, M., Radiation doses in computed tomography, Br. Med. J. 320 (2000) 593–594. [34] TACK, D., DE MAERTELAER, V., GEVENOIS, P.A., Dose reduction in multidetector CT using attenuation-based online tube current modulation, Am. J. Roentgenol. 181 (2003) 331–334. [35] GREESS, H., et al., Dose reduction in computed tomography by attenuationbased on-line modulation of tube current: Evaluation of six anatomical regions, Eur. J. Radiol. 10 2 (2000) 391–394. [36] KALRA, M.K., et al., CT detection of urinary tract stones using z-axis automatic tube current modulation technique with low radiation dose: phantom and clinical studies, Radiology 235 (2005) 523–529. [37] INTERNATIONAL ATOMIC ENERGY AGENCY, Dose Reduction in CT while Maintaining Diagnostic Confidence, IAEA, Vienna (in preparation). [38] TSAPAKI, V., et al., Dose Reduction in CT while Maintaining Diagnostic Confidence: Diagnostic Reference Levels at Routine Head, Chest, and Abdominal CT — IAEA CRP, Radiology 10.1148/radiol.2403050993 (2006). [39] CLARKE, J., CRANLEY, K., ROBINSON, J., SMITH, P.H., WORKMAN, A., Application of draft European Commission reference levels to a regional CT dose survey, Br. J. Radiol. 73 865 (2000) 43–50. [40] PAPADIMITRIOU, D., et al., A survey of 14 computed tomography scanners in Greece and 32 scanners in Italy: Examination frequencies, dose reference values, effective doses and doses to organs, Radiat. Prot. Dosimetry 104 1 (2003) 47–53. [41] EUROPEAN COMMISSION, Radiation Protection 100: Guidance for Protection of Unborn Children and Infants Irradiated due to Parental Medical Exposures, EC, Luxembourg (1998). [42] WAGNER, L.K., LESTER, R.G., SALDANA, L.R., Exposure of the Pregnant Patient to Diagnostic Radiations: A Guide to Medical Management, Medical Physics Publishing Corporation, 2nd edn (1997). [43] HICKS, R.J., BINNS, D., STABIN, M.G., Pattern of uptake and excretion of (18)F-FDG in the lactating breast, J. Nucl. Med. 42 (2001) 1238–1242. [44] RADIOLOGICAL PROTECTION INSTITUTE OF IRELAND, The Design of Diagnostic Medical Facilities Using Ionizing Radiation, 2nd edn, RPII, Dublin (2008) (in press). [45] ANDERSON, J., “PET physics and technology: Site planning and radiation safety for the PET facility”, presentation at the American Association of Physicists in Medicine (AAPM), 46th Annu. Mtg, Pittsburgh, PA (2004), http://www.blueskybroadcast.com/Client/ AAPM_5.2.04/ [46] NATIONAL COUNCIL ON RADIATION PROTECTION AND MEASUREMENTS, Structural Shielding Design for Medical X-Ray Imaging Facilities, Rep. No. 147, NCRP, Bethesda, MD (2004). [47] MADSEN, M.T., et al., AAPM Task Group 108 PET and PET/CT shielding requirements, Med. Phys. 33 1 (2006) 4–15. [48] ARCHER, B.A., GRAY, J.E., Important changes in medical x-ray imaging facility shielding design methodology. A brief summary of recommendations in NCRP Rep. No. 147, Med. Phys. 32 12 (2005) 3599–3601. [49] CORREIA, J.A., “Instrumentation and radiation safety consideration for nuclear medicine and positron emission tomography”, Medical Health Physics (MEDICH, D.C., MARTEL, C., Eds), Medical Physics Publishing (2006) 35–51.

33

[50] MORRIS, V., A quality educational program can significantly improve radiation safety, Operational. Radiat. Saf. 84 (2003) S71–S73. [51] COLEMAN, R.E., et al., Concurrent PET/CT with an integrated imaging system: Intersociety dialogue from the Joint Working Group of the American College of Radiology, the Society of Nuclear Medicine, and the Society of Computed Body Tomography and Magnetic Resonance, J. Nucl. Med. 46 (2005) 1225–1239. [52] STRAHLENSCHUTZKOMMISSION, Stellungnahme der Strahlenschutzkommission: Strahlenschutz bei der Anwendung der Positronen-Emissions- Tomographie/Computer-Tomographie (PET/CT), Bonn (2005). [53] UK PET-CT ADVISORY BOARD, Strategy of UK PET-CT Advisory Board, www.bnmsonline.co.uk/dmdocuments/strategy_of_pet-ct_advisory_board.pdf The PET-CT Scanning Competencies for Clinical Scientists and for Clinical Technologists and Radiographers, http://www.bnmsonline.co.uk/dmdocuments/ pet-ct_training_requiremen-ts_physis_techs.pdf.

34

ХЯНАН БОЛОВСРУУЛАХАД ОРОЛЦСОН: Brix, G. Bundesamt für Strahlenschutz, Germany Dondi, M. International Atomic Energy Agency Malone, J. St. James’ Hospital and Trinity College, Ireland Mantil, J. Memorial Sloan-Kettering Medical Center, United States of America O’Reilly, G. St. James’ Hospital, Ireland Rehani, M.M. International Atomic Energy Agency Relan, N. Stony Brook University Hospital, United States of America Shortt, K. International Atomic Energy Agency Thompson, W. University of Tennessee Medical Center, United States of America Townsend, D. University of Tennessee Medical Center, United States of America Yonekura,Y. National Institute of Radiological Sciences, Japan Consultants Meetings Vienna, Austria: 7–8 November 2005, 12–14 July 2006