К. М. Бекмұхамбетова, А. Қ. Биисова

ҚАЗАҚ ТІЛІ

Зерде бұзылыстары бар балаларға арналған арнайы мектептердің (сыныптардың) 5-сыныбына арналған жұмыс дәптері

Қазақстан РеспубликасыныңБілім және ғылым министрлігінің тапсырысы бойынша

Алматы2019

Шартты белгілер:

– Күрделіліктің төменгі деңгейіндегі тапсырма.

– Күрделіліктің орташа деңгейіндегі тапсырма.

– Күрделіліктің жоғары деңгейіндегі тапсырма.

Бекмұхамбетова К. М. т.б. Б 39 Қазақ тілі. Зерде бұзылыстары бар балаларға арналған арнайы

мектептердің (сыныптардың) 5-сыныбына арналған жұмыс дәптері / К. М. Бекмұхамбетова, А. Қ. Биисова. – Алматы: «ӘБЕО орталығы» ЖШС, 2019. – 52 бет.

ISBN 978-601-249-630-7 ӘОЖ 373.167.1 КБЖ 81.2 Қаз-922

ISBN 978-601-249-630-7

ӘОЖ 373.167.1

КБЖ 81.2 Қаз-922

Б 39

Жұмыс дәптері оқушының сабақта алған білімін одан әрі кеңейту мақ-сатында ұсынылып отыр. Жұмыс дәптерінде анықтамаларды еске түсіру, кестелерді толтыру, суреттермен жұмыстану – мұқият, тиянақты білімді қа-жет ететін тапсырмалар берілген.

«ӘБЕО орталығы» ЖШС, 2019

3

Қымбатты дос!

Дәптерде берілген тапсырмаларды орындауда өз ойың-ды, пікіріңді толық жеткізіп, өз мүмкіндіктеріңді шығар-машылықпен пайдалана білуді ойластыр. Дәптерде көр-сетілген сұрақ-тапсырмалардың шартына зейін қойып, оларды зор ықыласпен орындауға дағдылансаң, жетістік-терге жетесің.

Саған ізденіс жолында сәттілік тілейміз!

4

МЕНІҢ МЕКТЕБІМ

Біліміңмен көктедім

Алтын ұям – мектебім,Біліміңмен көктедім.Саған деген жүректеАқ алғысым көп менің.Келдім сені сағына,Құй нұрыңды жаныма.Құй нұрыңды жаныма,Сусындайын тағы да.

(Н. Жанаев)

5

Дыбыс және әрiп. Дауысты дыбыстар

1-тапсырма. Дауысты дыбыстардың астын сыз.

Кереге, уық, шаңырақ, сықырлауық, киiз үй, түндiк, туырлық, үзiк, киiз есiк.

Дауысты дыбыстар: а, _____________________________________Жiңiшке дауыстылар: _____________________________________Жуан дауыстылар: ________________________________________

2-тапсырма. Төрт түлiк малдардың атын ата. Сөздердi жазып, дауысты дыбыс- тарды үлгi бойынша қызыл түспен көрсет.

Түйе

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3-тапсырма. Өлеңдi жатқа жаз.

Отан – Ана, ______________________________________________Отан – жер. ______________________________________________Отан – дана, ______________________________________________Отан – ел. ______________________________________________

6

4-тапсырма. Мәтiндi оқы. Көп нүктенiң орнына дауысты дыбысты қой.

Бiз жыл сайын м...ктеп ауласында, спорт алаңында ж...мыс iстеймiз. Қоқыс шығ...рамыз, арық тазалаймыз. Ағаш отырғызып, г...лдердi суарамыз. Б...зге әртүрлi құралдар керек. Үйiмiзден күр...к, тырма, қоларба, сыпырғыш ...келемiз. Оқушылар ұжымы жұмысты жақсы iстейдi. Бұл – балал...рдың еңбектер...нiң жемiсi.

5-тапсырма. Жұмбақтарды шеш. Көп нүктенiң орнына тиiстi әрiптi қой.

1. Т...мiр т...лдi, Сыңғ...р үндi.

қ у

2. Тазалап ақ қағаз жүзін, Ж...қ етер қар...ндаш ...зін.

ө ш

3. Қал десем, қ...лмайды, Жұмсасам, б...рмайды.

к е

Жұмбақтардың шешуiне дыбыстық талдау жаса. _________________

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

6-тапсырма. Жұмбақтың шешуін тап.

Әрi шешен, әрi әншi, әрi күйшi,Әр үйде бар, тапқышым, кәне, бiлшi?

7

7-тапсырма. Сөздердi оқы.

Жаз, шөп, орақ, еңбек, өсiмдiк, алабота, жусан, егiн, өзен, жел, қайық, бозторғай, дала, гүл, қызғалдақ, бәйшешек.

Дауысты дыбыстарды бiр бөлек жаз: _________________________

__________________________________________________________

__________________________________________________________

Дауыссыз дыбыстарды бiр бөлек жаз: _________________________

__________________________________________________________

__________________________________________________________

8-тапсырма. Суреттi мұқият қара. Дауысты дыбыстарды атап, түрлерiн ажырат.

Суреттегi көкөнiстердiң атын жаз.

_____________________________________

_____________________________________

9-тапсырма. Мақалдарды оқы.

Түлiк төлден өседi.

Мал төлiмен жарасты,Жер гүлiмен жарасты.

• Дауысты дыбыстардың түрлерiн ажырат. Жуан дауыстылар-дың астын бiр сызықпен, жiңiшке дауыстылардың астын екi сызықпен сыз.

8

Дауыссыз дыбыстар

Дауыссыз дыбыстарды жаз: ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

1-тапсырма. Берiлген сөздердiң дауыссыз дыбыстарын ажыратып жаз.

Күз, саңырауқұлақ, орман, жаңбыр, бау-бақша, бидай, астық, қыр-ман, комбайн, егiн, диқан.________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Қатаң дауыссыздарды есiңе түсiрiп жаз: _______________________

_______________________________________________________________

Ұяң дауыссыздарды есiңе түсiрiп жаз: ________________________

_______________________________________________________________

Үндi дауыссыздарды есiңе түсiрiп жаз: ________________________

_______________________________________________________________

2-тапсырма. Мәтінді оқы. Дауыссыз дыбыстарды түрлеріне қарай ажыра-тып, теріп жаз.

Мектеп өмiрi тамаша. Мектеп табалдырығын аттаған күн сен үшiн мереке. Осы күннен бастап бiлiмге деген құштарлығың артады. Мек-тепте өзiңе жолдас табасың.

Қатаң дауыссыздар : _________________________________________Ұяң дауыссыздар: _________________________________________Үнді дауыссыздар: __________________________________________

3-тапсырма. Мақалды есіңде сақта!

Білім – таусылмайтын байлық.

Білімді өлсе, қағазда аты қалар,Ұста өлсе, істеген заты қалар.

9

4-тапсырма. Мәтiндi оқы. Көп нүктенiң орнына қатаң дауыссыздарды қойып, астын сыз.

Ғалым Шоқан

Шоқанды әже...і жеті жасында ауыл мек...ебіне оқуға береді. Зерек бала саба...қа алғыр болады. Әсіре-се тарих, жағрапия пәндерін өте жақсы оқиды.

Шо...ан мекте...те жүрген күннен-ақ қазақ та- ри...ын көп зерттейді. Халық мақалдарын, аңыз әң-гімелерін жақсы біледі. Мек...еп ұстаздары Шоқанды үлкен ғалым болады деп оның келе...егінен үміт кү-теді.

Шоқан 22 жасында орыс жағрапия қоғамының мү...есі болып сайланды. Ол Қаш...ария сапары арқылы дүниежүзілік ғылымға үлес қос...ы.

5-тапсырма. Берілген сөздерден сөйлем құрастырып жаз.

Қоңырау, мектеп, мұғалім, балалар, сабақ, салтанат, гүлдер, оқушы, оқу құралы, кітапхана, білім, сурет, мейрам.____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

6-тапсырма. Өлеңдi мәнерлеп оқы, көшіріп жаз. Қатаң дауыссыздардың астын сызып көрсет.

Гүлге толы кең жазық,Күйге толы жота, құм.Жыр тербелген жел нәзiк –Қазақстан – Отаным.

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

7-тапсырма. Тез айтып жаттық!

Киген тоны,Оңды тон,Өңдi тон.

10

8-тапсырма. 1. Көп нүктенiң орнына тиiстi әрiптердi қойып жаз.

Бұл...ұл, дом...ыра, би...ай, бе...iк, на...ашы, мы...тық, сая...ат, бел...еу, құ...ық, ұр...ық.

2. Ұяң дауыссыз дыбыстардың астын сыз.

9-жаттығу. Өлеңді мәнерлеп оқып, ұяң дауыссыз дыбыстарды теріп жаз.

Туған тілім

Туған тілім – бабам тілі – өз тілім!Туған тілім – балам тілі – өз тілім!Туған тілім – далам тілі – өз тілім!Туған тілім – анам тілі – өз тілім!Туған тілде сыры терең жаным бар,Туған тілде әнім менен сәнім бар,Туған тілім тіл болудан қалса егер,Жүрегімді суырып-ақ алыңдар.

(Д. Әбілов)

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

10-тапсырма. 1. Мақалдарды оқып, есте сақта. Көшіріп жаз.

Ақыл – шам-шырағың түндегі,Білімділік – жарық көзі күндегі.

Туған жердiң қадiрiнШетте жүрсең бiлерсiң.

Елiңдi сүйсең, ерлiк iстейсiң.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Ұяң дыбыстардың астын сыз.

11

Б – П әріптерінің емлесі

1-тапсырма. Сөздердi үлгi бойынша өзгерт.

Үлгі: Шөп – шөбi Түп –__________ Кiтап – ___________ Қолғап – ______ Қап – _________ Доп – ____________

Т – Д дыбыстары

2-тапсырма. Т, д дыбыстары дауыссыз дыбыстың қай түріне жатады? Анықтамасын еске түсіріп жаз.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3-тапсырма. Жұмбақтың шешуін тап.

Бұл қай әрiп?Майда бар,Шәйнекте жоқ.Сайда бар,Ләйлекте жоқ.

Бұл қай әрiп?Тауда бар,Бауда жоқ.Тұзда бар,Мұзда жоқ.

4-тапсырма. Жоғалған дыбысты тап. Қатесіз көшіріп жазып, астын сыз.

Мақ...а, ма...а, ...астарқан, ...оп, ы...ыс, Сыр...ария, бо...а, ке...пен, кi...ап, бақы... , ба...а.

____________________________________________________________

____________________________________________________________

____________________________________________________________

_____________________________________________________________

ДТ

12

ҚОРШАҒАН ОРТА

Р – Л дыбыстары

1-тапсырма. Р, л дыбыстары дауыссыз дыбыстың қай түріне жатады? Анықтамасын еске түсіріп жаз.

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2-тапсырма. Сөздердегi л дыбысын р дыбысына ауыстырып жаз. Бір сөйлем құрастыр.

Төл – ______________ Ала – __________________

Қала – _____________ Көлiк – ________________

Қал – ______________ Олақ – _________________

Бал – ______________ Тала – ___________________

_____________________________________________________________

13

3-тапсырма. Адасқан әрiптердi орнына қойып көшiр.

i, к, л, ү, т __________________________________________________________л, к, ө _____________________________________________________________а, н, р, ы, т _______________________________________________________________т, р, о, б, о_______________________________________________________________к, i, р, ө _______________________________________________________________р, ө, п, i, к_______________________________________________________________

4-тапсырма. Мәтінді түсініп оқы. Р, л дыбыстары бар сөздерді теріп жаз.

Кептер – бейбiтшiлiк құсы

Менiң үйiмдегi кептердiң саны қырыққа жеттi. Мен оларға бiр күнде бiр тостақ жем беремiн.

Кептер – бейбiтшiлiк құсы. Кептерлерге арнап әдейi үйшiк жасап бердiм. Осылайша мен кептер өсiрiп жүр-мiн.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

5-тапсырма. Көркем жаз. Жұмбақтың шешуін тап. Үнді дауыссыздардың астын сыз.

Тастан-тасқа секiредi,Қалқиып қос құлағы. Ойын болып көкiрегi, Аула оның тұрағы.

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

14

Н – Ң дыбысына жаттығу

1-тапсырма. 1. Тiзбек сөздерді жаттап ал.

Нан пiсiрем десем мен,Нұрмаш,НегеНанбайсың?Нанбасаң сұра Нұрадан,НағашымНазар –Наубайшы.

2. Н, ң дыбыстарын тауып, астын сыз.

2-тапсырма. Берiлген суреттерден сөйлем құрастыр.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

15

И дыбысы

Жұмбақты оқып, шешуiн тап.

Бұл қай әрiп?

Биiкте бар, Ойда жоқ.Киiкте бар,Қойда жоқ.

1-тапсырма. И дыбысы бар сөздерге сөйлем ойластырып жаз.

Ине ______________________________________________________

____________________________________________________________

Инелік ___________________________________________________

____________________________________________________________

Кимешек _________________________________________________

____________________________________________________________

Киік _____________________________________________________

____________________________________________________________

2-тапсырма. Өлеңдi оқып, и дыбысының астын сыз. И әрпі бар сөздерді теріп жаз.

Исатайдай батыр болам,Иса атамдай ақын болам.Игi iсте батыл болам,Игiлiкке жақын болам.

____________________________________________________________

____________________________________________________________

____________________________________________________________

3-тапсырма. Тез айтып жаттық!

Инелік илеуде иленбейді.Итбалық итмұрынды иіскемейді.

И

16

Буын және оның түрлері

1-тапсырма. Буынның анықтамасын еске түсір:

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Буын неше түрге бөлінеді? _____________________________________

_____________________________________________________________

1. Ашық буын дегеніміз – ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Тұйық буын дегеніміз – _______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Бітеу буын дегеніміз – ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2-тапсырма. Сөздерді буынға бөліп жаз. Алдымен бір буынды сөздерді, онан соң екі буынды сөздерді, ең соңында көп буынды сөздерді көшіріп жаз.

Орман, тоғай, бала, ана, торғай, қарлығаш, аң, өзен, тау, арыстан, өрт, қасқыр, жер, дала, аспан, ою, тас, жұлдыз, ай, саяхат, серуен, өмір, егін, өзен.__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

17

Ашық буын

Анықтаманы толықтыр:

Ашық буын дегеніміз – ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Мысалы: _______________________________________________________________________________________________________________

1-тапсырма. Сөздерді буынға бөліп жаз.

Отын, өмір, егеу, ожау, ата, әке, аға, ана, кеме, жеті, асау, терезе, бетеге._____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2-тапсырма. Суретке қарап сөздердің атауын жаз. Сөздермен сөйлем құрас- тырып, оларды буынға бөл.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

18

Тұйық буын

Анықтаманы толықтыр:

Тұйық буын дегеніміз – ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Мысалы: ______________________________________________________________

1-тапсырма. Тұйық буынды сөздерді қатыстырып сөйлем құрастыр.

Аң, от, ән, ұн, ай, ат, ұлт.____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2-тапсырма. Құстардың атын жаз. Оларды қатыстырып сөйлем ойлап жаз.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

19

Бітеу буын

Анықтаманы толықтыр:

Бітеу буын дегеніміз – ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Мысалы: ______________________________________________________________________________________________________________

1-тапсырма. Сөздерден бітеу буындарды тауып, астын сыз. Оларды қатысты-рып сөйлем ойлап жаз.

Жол, жастық, астық, керуен, ынтымақ, тас, лашын, жаз, жаңбыр, көл, дәптер, көпшік, мұхит.__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2-тапсырма. Өлеңді жатқа жаз. Қарамен жазылған сөздерді буынға бөліп жаз.

Түсті алтын жапырақАғаштан үзіліп.Ұшты ұзақ сапарғаТырналар тізіліп.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3-тапсырма. Жұмбақтың шешуін тап. Шешуін буынға бөліп жаз.

Домалаңдаған үрпек сары, Жақсы көреді жұрттың бәрі. _________________________

20

МЕНІҢ ОТАНЫМ – ҚАЗАҚСТАН

Сөз

Сөз дегенiмiз –_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

1-тапсырма. Мағынасына қарай сөздердi топтап жаз.

Ағаш, адам, жаңбыр, көл, еңбек, қызыл, он бес, кесу, сандық, най-зағай, төрт, кел, сары, ору, күштi, парта, үй, жел, әдемi, он.

| Табиғат құбылысы атаулары: _____________________________________________________________________________________________

| Заттың сынын бiлдiретiн ұғымдар: ________________________________________________________________________________________

| Заттың санын бiлдiретiн ұғымдар: _________________________________________________________________________________________

| Iс-әрекет ұғымдары: _____________________________________________________________________________________________________

2-тапсырма. Мәтінді түсініп оқы. Көшіріп ал. Әр сөйлемде неше сөз бар екен-дігін айтып шық.

21

Қазақстан

Біздің Отанымыз – Қазақстан. Қазақстанымыздың өз туы, елтаңба-сы, әнұраны бар. Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті – Нұрсұлтан Назарбаев. Қазақстанымыздың жаңа елордасы – Нұр-Сұлтан қаласы. Астанамызда көптеген ұлт өкілдері тұрады. Астанамыз күн-нен-күнге өсу үстінде. Қазақстан – үлкен мемлекет.___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3-тапсырма. Өлеңді мәнерлеп оқып, жаттап ал.

Төрi толған түлiкке,Ұлан-байтақ жерiң бар.Көгорайлы белiң бар,Айдын шалқар көлiң бар.Сағасы мол көп өзен,Өлке толған егiн бар.Тау мен далаң сақтаған Қойны толған кенiң бар.Алтын, күмiс, қорғасын,Мұнай мен мыс, көмiр бар.Осы дәулет тұрғандаНеменеден кемiң бар?

(Жамбыл)

4-тапсырма. Берiлген дыбыстарға тиiстi дыбыстар қосып сөз жаса.

а/ с, т, қ – үлгi: ас, тамақ, қасық.ә/ қ, л, б ___________________________________________________б/ р, о, м __________________________________________________в/ к, ш, х ___________________________________________________

5-тапсырма. «Ойлан, тап» ойыны. Сөздерді толықтырып жаз.

Баскиiм: Қ _ _ _ _ _ _ н.Өсiмдiк: Ш_ р _ _ _ _ қ.Құс: С _ _ _ _ _ _ н.Ағаш: Қ _ _ _ _ _ й.

22

Көпмағыналы сөздер

1-тапсырма. Көпмағыналы сөздің анықтамасын еске түсіріп жаз.

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2-тапсырма. Көпмағыналы сөздерді қатыстырып сөйлем құрастыр.

Көз – адамның көзі _________________________________________________________________________________________________________

Көз – иненің көзі ____________________________________________________________________________________________________________

Көз – бұлақтың көзі _________________________________________________________________________________________________________

Көз – білімнің көзі __________________________________________________________________________________________________________

3-тапсырма. Өлеңді мәнерлеп оқы, қатесіз көшіріп жаз.

Дала

Шексіз аспан сияқтыДалам қандай кең еді!Тамашалап жырақты,Шарлай бергім келеді.

Асыр салып төсінеОйнағым кеп тұрады.Қарай беріп өзінеОйлағым кеп тұрады.

(Н. Әлімқұлов)_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

23

Синоним сөздер

Синоним дегеніміз – _____________________________________ ____________________________________________________________________________________________________________________________

1-тапсырма. Берiлген синонимдiк қатарды жалғастыр:

а) жағымды, _______________________________________________ә) алыс, ___________________________________________________б) әдемi, __________________________________________________в) батыр, __________________________________________________

2-тапсырма. Өлең жолдарындағы асты сызылған сөздердiң синонимдерiн та-уып, мәтiнге өзгерту енгiз.

Нан қадiрiн бiлемiн,Әнге толы жүремiн.Өссем, диқан кетпенiнИығыма iлемiн.

Синонимдер: қастерлеу, сыйлау, жырға, өлеңге.__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Антоним сөздер

1-тапсырма. Антоним сөздердің анықтамасын еске түсіріп жаз:

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2-тапсырма. Берiлген сөздердiң антонимiн тап.

Дос – _______________ Ер – ___________________Алыс – ______________ Кәрi – _________________Үлкен – _____________ Ақ – ___________________Жоғары –____________ Жеңiл – ________________Биiк – _______________ Жаға – _________________

24

Омоним сөздер

Анықтаманы толықтыр:

Омоним сөздер дегеніміз – ___________________________________

___________________________________________________________________________________________________________________________

Мысалы: _________________________________________________________________________________________________________________

1-тапсырма. 1. Көп нүктенiң орнына «жаз» омонимiн қой.

1. Жапырақ кеттi, ... кеттi. Күз болған соң кеттi күй.

2. Үй тапсырмасын бар зейiнiңмен орында, жаттығуды дәптерге қатесiз ... .

2-тапсырма. «Ат» деген сөздiң әртүрлi мағынасы бойынша сөйлем құрастыр.

1. Ат – жануар мағынасында._________________________________

2. Ат – кiсiнiң есiмi мағынасында._____________________________

3-тапсырма. «Омоним» ойыны. Омоним сөздерді теріп жаз.

Түсiнiксiз мағанАяғымда – табан.Әкелдi балық ағам,Балықтың аты – табан.

Заттың түсi қара,Айналаға қара.Көрiнген сонау алыстан,Нешеу екен қара?

Қол созып ем кiтапқа,Досым айтты: «Алма!»Барып едiм баққа,Көрдiм пiскен алма.

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

25

МЕН ӨСКЕНДЕ КІМ БОЛҒЫМ КЕЛЕДІ?

Сөз құрамы

Сөз құрамы дегеніміз – _______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

1-тапсырма. Сөздердi оқы. Сөздердiң негiзгi түбiрiн шартты белгiмен сыз.

Су, сулық сусын, суат, сулы, орын, орындық, орында, орнат, бала-лы, балақай, балақан, баладай.

Сөздiң мағына беретiн ең түпкi бөлшегiн жаз. _______________________________________________________________________________

2-тапсырма. 1. Суретке қарап мамандықты білдіретін сөздердiң атын жаз.

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Сөздердiң түбiрiн шартты белгiмен сыз.

26

Жұрнақ және оның түрлері

Анықтаманы толықтыр: Жұрнақ – түбiрге жалғанатын_________________________________Жұрнақ арқылы сөздiң _____________________________________

1-тапсырма. -шы, -шi жұрнақтары арқылы жаңа сөздер құрастырып жаз.

Не? Кiм?мал ___________сурет ___________етiк ___________жылқы ___________орақ ___________

2-тапсырма. Мына сөздерге -ша, -ше жұрнағын тiркеп жаз.

Сандық – _____________ Кiлем – ___________________Таяқ –________________ Көрпе – ___________________Жұлдыз – _____________ Күрке – ___________________

3-тапсырма. Қандай жұрнақтарды бiлесiң? Оларды жазып көрсет.

-шы, -шi __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4-тапсырма. Өлеңді мәнерлеп оқып, түбір мен жұрнақты ажыратып жаз.

Тау мен тасты қопарар – Бармағынан бал тамған –Кенші болғым келеді. Аспаз болғым келеді.Достық сәлем апарар – Алар озып бәйгені –Елші болғым келеді. Малшы болғым келеді.

(М. Құрманалин)___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

27

Жалғау және оның түрлері

Жалғаудың анықтамасын еске түсіріп жаз: _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

1-тапсырма. Сөздердiң жалғауын тiркеп жаз.

Құс + тар, қалам + дар, көжек + тер, шөп + тер, гүл + дер.Сынып + ты, әже + м, көктем + дi, күн + нiң, бала + ға.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2-тапсырма. Үлгi арқылы сөз тiркестерiн құрастырып жаз.

Күн, мұғалiм – Мұғалiмдер күнi.

1. Үй, тапсырма ____________________________________________2. Бала, әлем ______________________________________________3. Ел, сүй _________________________________________________4. Бала, тiл ________________________________________________5. Оқушы, концерт _________________________________________

3-тапсырма. Берiлген сөздерден сөйлем құрастыр.

1. Мектеп, жаны, ақ қайың, отырғыз.____________________________________________________________________________________________________________________________

2. Жаз, бала, ағаштар, күт.____________________________________________________________________________________________________________________________

4-тапсырма. Сөз тiркестерiн оқы. Мағынасына қарап дұрыс жалғауды қой. Артық жалғауды сызып таста.

ға тiң пен iТау ---- бару. Шөп ---- арасы. Күрек ---- қазу. Дала гүл ---- . ге тың пан ы

28

5-тапсырма. Мына түбiрге – Бейбiт – жұрнақ пен жалғауды қос: -шiлiк, -ке.

Құрастырылған сөздердi жаз: _______________________________________________________________________________________________

Бұл сөздердi сөз құрамына талда: _____________________________________________________________________________________________

6-тапсырма. «Сөздi жинақта».

Бiл-iм-дiЖазу-шы-ғаӨнер-лi-нiМайдан-гер-геҚон-ыс-тан

Жинақталған сөздердi жаз. _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

7-тапсырма. Сөздiң қай бөлшегi жазылып тұрғанын ойланып тап: түбiр, жұрнақ, жалғау. Шартты белгiмен көрсет.

-тық, -үй, -лар, -ға, -шы, -қы, -нан, -көл, -дос, -қан, -й, -да, -тар, -м.

8-тапсырма. Мына қосымшаларды тiркеп, сөз ойла.

-лар, -лер, -дар, -дер, -тар, -тер___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

-ның, -нiң, -ға, ге,-ды, -дi, -нан, -нен ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

-тық, -тiк, -шы, -шi, -лық, -лiк, -iс, -шiк______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

9-тапсырма. Жұмбақтардың шешуiн тап. Көп нүктенiң орнына тиiстi әрiптi қой.

Үш дөңгелек, бiр орынд...қ құлақты,Балд...рғандар көп мiнедi бұл атты.

29

ҰЛТТЫҚ ЖӘНЕ ОТБАСЫЛЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАР

Сөз таптары. Зат есiм

1-тапсырма. Кестенiң жоғарғы жағына сөз таптарының атын жаз.

Заттың атын бiлдiретiн сөз табы.

Сұрақтары:

Кiм? Не?

Әже. Қоян.

Заттың сынын бiлдiретiн сөз табы.

Сұрақтары:

Қандай? Қай?

Сүйiктi. Ақ.

Заттың санынбiлдiретiн сөз табы.

Сұрақтары:

Қанша? Неше?

Бес.

Заттың iс-әрекетiн бiлдiретiн сөз табы.

Сұрақтары:

Не iстедi? Қайттi?

Тоқыды. Жүгiрдi.

2-тапсырма. Суреттi қара. Не бейнеленгенiн айт. Әжей не iстеп жатыр? Текемет қандай? Текеметтің түсi қандай? Ұлттық құндылықтарға нелер жатады? Сөйлемдерді жазып шық.

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3-тапсырма. Сызбаны толықтыр.

Ненi бiлдiредi? _______________________________

Зат есiм

Сұрақтары___________________________________

30

4-тапсырма. «Төртiншi сөз артық» ойыны.

Әр жолдағы зат есiмдердi қалдырып, артығын сызып таста.

1. Күн, Ай, жұлдыз, жарық __________________________________2. Терезе, есiк, бөлме, кең ___________________________________3. Кiтап, дәптер, жыртылды, қалам ___________________________ 4. Әке, ата, әже, бесеу_______________________________________

5-тапсырма. Кестенi толтыр. Зат есiмдердi мағыналарына қарай топта.

Жануарлар Өсiмдiктер Құстар Адамдар

Қасқыр Қызғалдақ Аққу Нағашы

Жиһаздар Ыдыстар Көлiктер Киiмдер

Үстел Қасық Мәшине Көйлек

6-тапсырма. Жалқы есiмдердi толықтыр.

1. Кiсi аттары: Әлия, _______________________________________2. Жер-су аттары: Жайық, __________________________________3. Қала аттары: Орал, ______________________________________4. Мал аттары: Тайбурыл, ___________________________________

7-тапсырма. Өлеңді мәнерлеп оқып, жаттап ал. Заттың атын білдіретін сөз-дерді теріп жазып, сұрақтарын қойып шық.

Домбыра, жүрегіммен үндес едің,Өзіңмен сырласымдай тілдесемін. Бабамнан қалған мұра сен болмасаң,Өнердің не екенін де білмес едім.

(М. Мақатаев)

Біздің заманымызға қазақ халқының ән-күйлері, жыр-дастандары осы домбыра арқылы жеткен. Домбыраны әрбір қазақ қастерлеп, үйінің төріне іліп қояды.____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

31

Зат есімнің көптелуі

1-тапсырма. Берiлген сөздерге көптiк жалғауын тiркеп жаз.

Ағаш, домбыра, кiтап, асық, кимешек, киіз, текемет, кебеже, сыр-мақ, қобыз, кереге, сырнай, кілем, тайқазан._________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2-тапсырма. Кiтап туралы мәтiндi оқы. Жекеше түрде тұрған сөйлемдердi көпше түрге айналдырып жаз.

Сөреде кiтап тұр. Кiтаптың мұқабасы қатты. Балаларға арналған кiтапта суреттер көп. Балаларға суреттi кiтап ұнайды.

_________________________________________________________________________________________________________________________

3-тапсырма. Ағаштың құрылымын көпше түрде жаз.

Жапырақ, тамыр, дiңгек, бұтақ.__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4-тапсырма. Сөздердi жекеше түрде жаз.

Аңдар, құстар, жануарлар, өсiмдiктер, таулар, өзендер, ормандар, тастар, теңiздер, кемелер, түймелер, шегелер.____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

5-тапсырма. Өлеңдi оқы. Зат есiмдердi теріп жаз.

Күнде бiздiң ауладанКөршi атамды көремiн.Жүгiрiп кеп мен оғанЫлғи сәлем беремiн.

_________________________________________________________________________________________________________________________

32

Зат есімнің септелуі

1-тапсырма. Кестенi толтыр.

Септiктер Сұрақтары Мысалдар

Атау Кiм? Не? Дәрiгер Көл

Iлiк

Барыс

Табыс

Жатыс

Шығыс

Көмектес

2-тапсырма. Зат есiмдерге септiк жалғауын тiркеп жаз.

1. Қар төбе жапты. 2. Бауырсақ ата және әже кеттi.

3. Әлима апай қызы қала келдi. 4. Кеме жүк тиел-

дi. 5. Әсет балалар ойнап жүр.

Iлiк септiгi – - , - , - , - , - , - .

Сұрақтары:

3-тапсырма. Зат есiмдерге iлiк септiктiң жалғауын тiркеп жаз.

Өзен, тоған, жер, үй, жар, көктем, жол, аға, бұтақ, бидай.____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4-тапсырма. Суреттегi киіз үйдің сүйектерінің атауын тауып, барыс септiгi-не айналдырып жаз.

Киіз үйдің сүйектері: кереге, ...

__________________________________________________________________________________

Барыс септiгi – - , - , - , - .

Сұрақтары:

33

5-тапсырма. Мәтiндi оқы. Зат есімнің қай септiкте тұрғанын ажыратып, сөздердi теріп жаз.

Қазақ халқы өзiнiң әндерi мен күйлерiн, аңыз әңгiмелерi мен жыр- дастандарын ғасырдан-ғасырға жеткiздi. Халықтың қалың ортасынан шыққан жезтаңдай әншiлер мен балбармақ күйшiлер, ақындар мен домбырашылар өз өнерiмен кезiнде әлемдi таңғалдырған.

Әндер мен күйлердiң халық шығармашылығының негiзiнде қазақ халқының кәсiби өнерi iлгерi дамыды. Мәдениет пен ғылымның басқа да салалары сияқты ән мен күй де халық үшiн қызмет еттi.________________________________________________________________________________________________________________________

Табыс септiгi – - , - , - , - , - , - .

Сұрақтары:

6-тапсырма. Зат есiмдерге табыс септiктiң жалғауын тiркеп жаз.

Ақын, өлең, аспан, қала, жаңбыр, жұлдыз, сурет, батыр, қарлығаш._____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Жатыс септiгi – - , - , - , - .

Сұрақтары:

7-тапсырма. Жатыс септiгiнiң жалғауын дұрыс тiркеп жаз.

Құс отыр терек... , төбе... , үйшiк... . Ол тұрады ауыл... , қала... , батыс... .Балалар серуендедi саябақ... , хайуанаттар бағын... , жағалау... .

8-тапсырма. Жалғауын тiрке.

Дәрiгер___________________________Жатыс септiгi Оқушы ___________________________ Әншi _____________________________

Шығыс септiгi – - , - , - , - , - , - .

Сұрақтары:

34

9-тапсырма. Зат есiмдерге шығыс септiгiнiң жалғауын тiркеп жаз.

Ұшақ, тақта, мақта, қағаз, шөп, дос, ел, қыз, әке, ауыл, жапырақ, жол, жiгiт, аспан. ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

10-тапсырма. Сөздердi оқы. Дұрыс жалғауды таңда. «Артығын» сызып таста.

1. Терезе /дан, ден/ теңiз көрiнедi. 2. Ағам /нан, нен/ хат келдi. 3. Мен газет /тан, тен/ мақала оқыдым. 4. Бiз тоғай /ден, дан/ келдiк. 5. Балықшылар өзен /нан, нен/ қайтты.____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Көмектес септiгi – - , - , - .

Сұрақтары:

15-тапсырма. Мақалдарды оқы. Көп нүктенiң орнына көмектес септiгiн қой.

1. Тiлiң... жүгiрме, бiлiм... жүгiр. 2. Су... ойнама – батарсың, от... ойнама – жанарсың._______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

35

БІЗ СПОРТТЫ ТАҢДАЙМЫЗ

Сын есім

Ережені еске түсіріп, толықтыр.

Заттың _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ сын есім деп аталады.

Сұрақтары:_______________________________________________________________________________________________________________

Мысалы: __________________________________________________________________________________________________________________

1-тапсырма. 1. Өлеңді оқып, сын есімдерді көшіріп жаз.

Бiз спортшы баламыз

Жаттығамыз жалықпай,Бiздi ерiншек демеңiз.Суда жүзсек балықтай,Ширығады денемiз.Әдiспен де, күшпен де,Күрескендi жығамыз.Ал жарысқа түскенде,Жүлденi алып шығамыз.

(Н. Бәдiғұлов)______________________________________________________________________________________________________________________________

2. Қандай? сұрағына жауап беретін сөздер заттың несін білдіреді? Сұрақтарын қойып жаз.

2-тапсырма. Кестені толықтырып жаз.

Заттың аты Түсі ДәміНе? Қандай?Қант ақ ТәттіБалАлмаТұзЖуаӨрікБалмұздақ

36

3-тапсырма. Бір сын есімге қатысты бірнеше зат есім тауып жаз.

. . .

Қызық . . .

. . .

. . .

Тәтті . . .

. . .

. . .

Таза . . .

. . .

4-тапсырма. Қандай? деген сұрақтың орнына тиісті сөздерді қойып жаз.

Қандай? – ______________ тау

Қандай? – ______________ үй

Қандай? – ______________ көмір

Қандай? – ______________ мақта

Қандай? – ______________ күн

Керекті сөздер: қара, үлкен, қарлы, ашық, үлпілдек.

5-тапсырма. 1. Өлеңді жатқа жаз.

Алатау

Жамылып ақ шапанынҚарт Алатау қарайды.Қалың қаба сақалынСамал сипап тарайды.

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Қандай? деген сұраққа жауап беретін сөздерді тауып, олардың астын сыз.

37

Дара және күрделі сын есімдер

Ережені аяқта.1.________________________________________________________

__________________________________________ дара сын есім дейміз.Мысалы, __________________________________________________

_____________________________________________________________2. _________________________________________________________

________________________________________ күрделі сын есім дейміз.Мысалы: __________________________________________________

_____________________________________________________________

1-тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұнын әңгімелеп бер. Сын есімдерді атап шық.

Таза ауа

Денсаулық – зор байлық. Адамға таза ауа керек. Таза ауаның ден-саулыққа пайдасы көп. Ол үшiн бiз таза ауада көп демалуымыз қажет. Айналаны таза ұстап, ағаш, гүл отырғызуды әдетке айналдырған жөн. Өкпеге баратын ауада шаң, тозаң болмауы керек.

Үйдiң ауасы таза болу үшiн желдеткiштi ашып қойыңдар. Күнде салқын сумен жуынып, түрлi денешынықтыру жаттығуларын орын- дауды ұмытпа!__________________________________________________________________________________________________________________________

2-тапсырма. Өлеңді мәнерлеп оқып, сын есімдердің астын сыз.

Біз көңілді ұланбыз,Ән шырқаймыз сайрандап.Бақытты елде туғанбыз,Жаз гүліндей жайраңдап. (Қ. Мүсірепов)

3-тапсырма. Суреттегі заттарды ата. Әрбір зат есімге мағынасына қарай 2-3 сын есімді тіркеп жаз.

________________ __________________ ______________

________________ __________________ ______________

38

4-тапсырма. Сын есімдердің астын сыз. Өздігіңнен сын есімдерге сұрақ қой.

Мысығым кіп-кішкентай, жұмсақ жүнді.Қыс салқын және қарлы.Шөп жасыл, жұмсақтау.

5-тапсырма. Ойлан. Мына сөздерге қандай сын есімдерді тіркейсің?

Құлпынай ________________________________________________

Кірпі _____________________________________________________

6-тапсырма. Сын есімдерді қою арқылы қоянның сипаттамасын жаз.

Бұл кішкене аң орманды мекен етеді. Оның құлағы ____________, құйрығы ___________ _______________. Алдыңғы аяқтары _________________, артқы аяқтары______________.

Қоянның терісі қыста ____________________, жазда ______________________ түске өзгеріп отырады. Ол сәбізді, орамжапы-рақты жақсы көреді. Ол ______________, _______________________ шөптің арасын мекендейді. Ол өте _____________________, __________________ аң.

Керекті сын есімдер: сақ, қорқақ, қалың. Қарлы, сұр, ақ, қысқалау, ұзын, салпақ, қысқа.

7-тапсырма. Төмендегі сын есімдердің тұсына қарсы мағыналы сын есімдер ойлап жаз.

Жақсы – жаманҮлкен – ...Жаңа – ...Биік – ...Қалың – ...Ұзын – ...

39

8-тапсырма. Бір зат есімге бірнеше сын есімді тауып жаз. Аталған сын есім-дер заттың қандай сынын білдіретінін айт.

. . . . . .

кітап . . . бала . . .

. . . . . .

9-тапсырма. Заттың түсін білдіретін сөздерді қосып жаз. Заттың түсін білдіретін сөздерге сұрақ қой.

... алма, ... лимон, ... қалам, ... галстук, ... гүл, ... көйлек, ... костюм, ... қарындаш._____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

10-тапсырма. Төмендегі сөздердің қатарын толтыр.

1. Заттың мөлшерін білдіретін сөздер: үлкен, _________, _______.2. Заттың түсін білдіретін сөздер: қызыл, __________, ________.3. Заттың сапасын білдіретін сөздер: жаңа, __________, ________.

11-тапсырма. Сөз тіркестерін көшіріп жаз. Не? деген сұраққа жауап беретін сөзді бір бөлек, қандай? деген сұраққа жауап беретін сөздерді бір бөлек жаз.

Үлкен бөлме, биік терезе, жұмсақ орындық, ақ көйлек, қызыл жалау, көк қалам.

Қандай? Не?

үлкен бөлме

12-тапсырма. Өлеңдi жаттап ал. Сын есімдерді атап шық.

Анадан жақсы ұл туса – Анадан жаман ұл туса –Елiнiң туы болады. Көшiнiң соңы болады. (Қазыбек би)

40

Сан есім

1-тапсырма. Сан есім дегеніміз – _________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2-тапсырма. Сан есімнің түрлерін жазып, мысал келтір.

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3-тапсырма. Төмендегі цифрмен жазылған сан есімдерді дұрыс атап, сөзбен жаз.

4, 7, 15, 46, 124, 62, 159, 785, 10, 2011, 631. _____________________

____________________________________________________________

____________________________________________________________

____________________________________________________________

____________________________________________________________

4-тапсырма. Есептік сан есімдерді жаз.

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

5-тапсырма. Реттік сан есімдерді жаз.

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

6-тапсырма. Мақалдарды оқы. Сан есімді тауып, астын сыз.

1. Жеті жұрттың тілін біл, Жеті түрлі білім ал.

2. Бір күн бұрын ексең, бір апта бұрын орасың.

41

7-тапсырма. Жұмбақтарды оқып, шешулерін тап. Сан есімдердің түрін ажырат.

Елу аяқты, екі қолды.

Үш жүз алпыс және алты құсы бар, Кезегімен бір-бірлеп оны ұшырар.

8-тапсырма. Сан есімдерге зат есім қосып жаз. Мысалы: төрт қоян, ... .

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

9-тапсырма. Төмендегі сан есімдерден сөйлем құрастыр.

Тоқсан бес бала, бір хабарландыру, жетінші сынып. ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

10-тапсырма. Өлеңді мәнерлеп оқы. Көркем жаз. Сан есімдерді тауып, астын сыз.

Жалғыз саусақ тіпті де,Ұстай алмас жіпті де.

Екі саусақ бірікті, Ине қолға ілікті.

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

42

Есімдік

• Анықтаманы еске түсіріп жазып шық._________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Есімдіктер: ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

1-тапсырма. Сурет бойынша есімдіктерді қатыстырып сөйлем құраcтыр.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2-тапсырма. Көп нүктенің орнына тиісті есімдіктерді қойып көшіріп жаз.

... сабаққа ерте келді. Алтын ... оқушы? ... мектепке бардым.

... саяхатқа бардық. ... қалада оқиды. ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

43

3-тапсырма. Мәтінді түсініп оқып, қарамен жазылған сөздердің орнына есімдіктерді қойып жаз.

Менің сүйікті қалам!

Орал – әдемі қала. Оралда сәулетті, тарихи орындар көп. Оралда мұнай, газ шығарылады. Оралдың жанынан Жайық өзені өтеді. Орал – біздің сүйікті қаламыз. Оралды көркейтуге бар күш-жігерімізді са-лайық, жас ұлан!

Керекті есімдіктер: ол, онда, онда, оның, ол, оны.___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4-тапсырма. Өлеңді жаттап ал.

Шынықсаң – шымыр боларсың

Бойды сергек, тік ұста,Емін-еркін тыныста.Деміңді ішке тез ал да,Оң қолыңды соз алға!Қол ұшына қара да,Үшбұрыш сыз ауада.Сол қол босқа тұрмасын,Шеңбер жасап тынбасын!Деміңді ішке тез ал да,Соз қолыңды, соз алға. (К. Байзақов)

44

Етістік және оның түрлері

Анықтаманы еске түсіріп жазып шық.

_______________________________________________________________

____________________________________________________________

____________________________________________________________

_______________________________________________________________

Етістіктің неше түрі бар? ___________________________________

____________________________________________________________

____________________________________________________________

____________________________________________________________

1-тапсырма. Мәтіндегі дара және күрделі етістіктерді теріп жаз.

«Аударыспақ» ойыны

Ойын ережесi бойынша, жарысқа қатысушыларға шек қойылмайды. Аударыспақ – ат үстiндегi күрес. Ортаға шыққан екi ойыншының мақсаты – күресе жүрiп бiрiн-бiрi аттан аударып түсiру. Жарыс ережесi бойынша, ұтылған ойыншылар ойыннан шығады. Жарысқа қатысушылардың тiзiмi жеребе арқылы жасалады._______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2-тапсырма. Дара етістік пен күрделі етістіктерді бөлек жаз.

Айт, жүр, көрді, жазып отыр, айтып жүр, жүріп келеді, тастады, лақтырып тастады, кешікті, кешігіп келді, тапты, таба алмады.

Дара етістік Күрделі етістік

1. Тұр Айтып тұр2. ________________________________________________________3. ________________________________________________________4. ________________________________________________________5. ________________________________________________________6. ________________________________________________________

45

МЕРЕКЕЛЕР

Сөйлем. Сөйлем мүшелерi

Сөйлем мүшелерi неше топқа бөлiнедi? ________________________Тұрлаулы мүшелер қандай?1._________________________________________________________2.__________________________________________________________

Тұрлаусыз мүшелердi жаз.1. __________________________________________________________2.__________________________________________________________3._________________________________________________________

1-тапсырма. Сұрақтардың орнына баяндауышын тауып жаз, астын шартты белгiмен сыз.

Құстар не iстейдi? ___________________________________________Балалар не iстейдi? __________________________________________Өрмекшi не iстейдi? _________________________________________Ит не iстейдi? ______________________________________________Балапан не iстейдi? _________________________________________Аспазшы не iстейдi? _________________________________________

2-жаттығу. Төмендегі баяндауыштардың бастауышын тауып жазып шық. Шартты белгімен сыз.

Ұшады, шықылықтайды ____________________________________Жазады, оқиды ____________________________________________Мияулайды, ұстайды ________________________________________Гулейдi, соғады ____________________________________________Үй салады _________________________________________________

3-тапсырма. Жақшаның ішіндегі сұрақтардың орнына керектi сөздердi қойып, көшiрiп жаз.

1. Аманат (кiмге?) жолықты. 2. Айгүл (немен?) келдi. 3. Самал (ненi?) жазды. 4. (Қайда?) қол өнер үйiрмесi жұмыс iстейдi. 5. Кеште балықшылар (қайдан?) қайтты.

Керектi сөздер: Болатқа, хатты, мектепте, өзеннен, автобуспен._________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

46

4-тапсырма. Мәтiндi оқы. Тұрлаулы мүшелердi тауып, астын сыз.

Қазақстанда ұлттық, мемлекеттік, кәсіби және басқа да мерекелер атап өтіледі. Ұлттық мереке тарихи маңызы бар оқиғалардың құрметі-не арналады. Олар дәстүрлі түрде атап өтілетін ерекше мейрамдар.

Мемлекеттік мерекелер – қоғамдық-саяси маңызы бар оқиғаларға арналған мейрамдар. Мысалы: 1 мамыр – Қазақстан халықтарының бірлігі күні. 9 мамыр – Жеңіс күні.

5-тапсырма. Сөйлемдердi көшiрiп жаз. Тұрлаусыз мүшелердi ажырат.

1. Оқушылар сүйкiмдi өнерлерiмен көзге түстi. 2. Қазiр автобуспен атам қалаға жүрдi. 3. Балалар театрдан келдi. 4. Мәшинелер элеваторға астық тасып жүр. 5. Мұрат қызықты кiтап оқыды. 6. Айман өлеңдi тез жаттап алды.__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

6-тапсырма. Өлеңді мәнерлеп оқы. Тұрлаулы мүшелерге сұрақ қойып, астын сыз.

Ұмытылмас мәңгілік

Сонау жылы жер-көктіСоғыс бұлты торлаған.Сонда Мәншүк әпкемізЖаудан елді қорғаған.Үстінде сұр шинелі,Дулығасы болаттан.Мәншүк әпке күн-түніЖауға оқты боратқан.Қосамыз біз өлеңге,Айтамыз біз ән қылып.Мәншүк әпке ерлігі,Ұмытылмас мәңгілік!

(Қ. Мүсірепов)

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

47

Бірыңғай мүшелер

1-тапсырма. Бiрыңғай мүшелердi сұрақ қою арқылы ойлап жаз.

(Қандай?) гүлдер өсiп тұр. ___________________________________Балалар (қайда?) демалды. ___________________________________(Кiмдер?) кiтапханаға барды. _________________________________Балалар (не iстедi?) ________________________________________

2-тапсырма. Сөйлемдердi оқы. Бiрыңғай мүшелердi тауып, арасына үтiр қойып, көшіріп жаз.

1. Самат қағаздан зымыран ұшақ тiкұшақ жасады. 2. Жазда гүлдер шөптер ағаштар құлпыра түседi. 3. Аспанды қою қара сұр бұлт басты. 4. Балалар хайуанаттар бағында маймылды арыстанды жыланды тоты құсты тамашалады. 5. Далада төлдер жайылды шапты жүгiрдi.________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Сөйлемде бiр сұраққа жауап берiп, бiрдей тұлғада айтылған

сөздердi _________________________ деймiз.

Жазуда бiрыңғай мүшелердiң арасына _________ қойылады.

3-тапсырма. Өлеңді оқып, бірыңғай мүшелердің астын сыз.

Мамыр

Шағаласы шаңқылдап,Қаз, үйрегі қаңқылдап.Думандатса көл бетін,Дала жатыр ән тыңдап.Күн төбеден күледі,Жер құлпырып түледі.Ой мен қырды жайнатқан,Мамыр деп жұрт біледі. (Ғ. Өкеев)

48

Жалаң және жайылма сөйлемдер

Бастауыш пен баяндауыштан құралған сөйлемдi __________ деймiз.

Құс ұшты. Мұғалiм кiрдi.

Тұрлаулы мүшелермен қоса тұрлаусыз мүшелер бар сөй-лемдi __________________ деймiз.

Жыл құстары ұшып келдi. Мұғалiм сыныпқа ерте келдi.

1-тапсырма. Жалаң сөйлемдi жайылма сөйлемге айналдырып жаз.

1. Құстар сайрады. __________________________________________2. Күн шықты. _____________________________________________3. Атам келдi. ______________________________________________

_______________________________________________________________

2-тапсырма. Жайылма сөйлемдердi жалаң сөйлемге айналдыр.

1. Саяхатшылар тауға шықты. ______________________________________________________________________________________________________________________________

2. Әжем Анарға әдемi көйлек тiктi. ______________________________________________________________________________________________________________________________

3. Балалар кеше театрға барды. ______________________________________________________________________________________________________________________________

3-тапсырма. Сөйлемдерді көшіріп жаз. Жайылма сөйлемдерді жалаң сөйлем- ге айналдырып жаз.

1 Мамыр – Қазақстан халықтарының бірлігі күні. Мамыр мерекесі-не оқушылар, студенттер жиналған. Алаңда достық мерекесіне арнап әртүрлі ұлт өкілдері өнер көрсетті. Әншілер ән шырқады. Күйшілер күй тартты. Бишілер би биледі. Спортшылар қазақ халқының ұлттық ойындарын көрсетті. Маған 1 Мамыр мерекесі қатты ұнады.____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

49

ЖАЗҒЫ ДЕМАЛЫС

Байланыстырып сөйлеу

1-тапсырма. Диалогті оқы. Досыңмен телефон арқылы сөйлесетін шағын диалог құрастыр.

Сөйлесу

– Алло, Айгүл, сәлеметсің бе?– Сәлемет пе, Марат!– Жазғы демалыста қайда барасың?– Әзірге жоспарлаған жоқпын.– Ал сен қайда барасың?– Мен «Балдәурен» демалыс лагеріне барамын.– Сенімен бірге біздің сыныптан тағы кімдер барады?– Менің достарым – Айсәуле мен Зере.– Жақсы демалып қайтыңдар. Сау бол! – Сау бол.

2-тапсырма. Мәтінді түсініп оқы. Жоспар арқылы мазмұндама жаз.

Жайсаң жаз

Күллі адам баласының, жан-жануарлардың асыға күтетін айла-рының бірі – маусым. Туған жерге саяхат та осы айда басталады. Табиғаттың көз тоймайтын әсемдігіне қанып алсын дегендей, Күн де баяу қозғалады. Кешкі мезгіл сапырылысқан қимылға толады.

Елең-алаңнан оянып, жаз таңын қарсы алып көрдің бе? Көк- жиекте бозғылданып әлемнің шығыс жағы балқыған нұрға бөленеді. Таңмен бірге оянған бұлбұл әні көңілді әлдилейді.

Жеміс-жидек, алма, өрік сары, қызыл бояулармен бояла бастайды. Жайқалған астықтың уыз дәні қатая түседі. Бір қиырдан егіс алқабы сары теңіздей көз тартады.

(«Ақ желкен» журналынан.)

Жоспар:

1. Жаздың жайсаң айы – маусым.2. Табиғаттың әсем көрінісі.3. Құстардың әні.4. Бау-бақшаның әсемдігі.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

50

3-жаттығу. Сурет бойынша тірек сөздерді пайдаланып әңгіме құрастыр.

Ғажайып дүние

Мейрамбек мектептен келді де, қозыларын өріске айдап шықты. Ауыл сыртындағы алаңқайдың көк шөбі жер бетінен ине бойы көтеріліп қалыпты.

Күн жылы. Төмпешіктің түстік бетіне сарғалдақтар қаптап өскен. Мейрамбек қозыларына біраз қарайлады. Сарғалдақтар өскен қырға жүгіре көтерілді.

Төбе үстінен ауылға қарады. Ана тұста өзінің үйі, ал сонау жерден өзімен бірге оқитын Марат пен Айгүлдің үйі де көзге шалынды.

Мейрамбек көкпеңбек шөптер арасында жайқала өскен сарғал-дақтар үстіне шалқая жатып, заңғар аспанға көз тастады. Көкте аппақ мақта секілді бұлттар жүзіп барады. Мейрамбек енді байқады. Аспан керемет екен.

(«Балдырған» журналынан.)

Тірек сөздер: қозыларын, өріске айдап, алаңқайдың көк шөбі, түстік бетіне, сарғалдақтар, төбе, көзге шалынды, көкпеңбек шөптер, шалқая жатып, заңғар аспан, аппақ мақта, жүзіп, керемет екен.____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4-тапсырма. Өлеңді жаттап ал.

Тыныштық

Ғаламда тыныштық:Береке, ырыс-құт,Бәрінен тым ыстық –Достық пен туыстық!

51

5-тапсырма. Досыңа хат жаз.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

6-тапсырма. Ата-анаңа хат жаз.

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

7-тапсырма. Үлгіге қарап конверттің сыртын дұрыс толтыр.

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

8-тапсырма. Өтініш жазып үйрен.

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Орал қаласы

Құспанов Әлиден Орал қаласыИсаев көшесі, 20 үй

0 0 9 0 7 3

0 5 0 0 1 2

Серіков НұрболғаАлматы қаласы,Достық даңғылы, 8 үй, 19 пәтер

Оқу басылымы

Бекмұхамбетова Күлән МусиновнаБиисова Аслима Кабекешовна

ҚАЗАҚ ТІЛІ

Зерде бұзылыстары бар балаларға арналған арнайы мектептердің (сыныптардың) 5-сыныбына арналған

жұмыс дәптері

Редакторы К. Ж. ЕсенжоловаСуретшісі А. Чурина

Компьютерде беттеген С. К. Ильясова

Басуға 24.05.2019 қол қойылды. Есептік баспа табағы 6,5. Шартты баспа табағы 6,05.

Пішімі 60x84 1/8. Офсеттік қағаз