4ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 1ου

ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ

ΘΕΜΑ:

Η ΧΛΩΡΙΔΑ ΚΑΙ Η ΠΑΝΙΔΑ ΤΟΥ ΥΜΗΤΤΟΥ

ΕΤΟΣ: 2012-2013

ΤΜΗΜΑ: Α2

1

ΟΜΑΔΕΣ

1. ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΟ ΒΟΥΝΟ ΥΜΗΤΤΟΣ

ΚΥΠΡΙΑΝΙΔΗ ΝΑΤΑΣΑ

ΚΥΡΟΠΟΥΛΟΣ ΚΥΡΟΣ

ΜΑΡΑΘΩΝΙΤΗΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ

ΜΑΡΟΥΤΣΗ ΦΙΛΙΑ

ΜΑΡΟΥΤΣΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ

ΜΗΡΤΣΟΣ ΚΥΡΟΠΟΥΛΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ

ΜΑΡΚΑΚΗ ΣΟΦΙΑ

2. ΤΑ ΔΕΝΔΡΑ ΤΟΥ ΥΜΗΤΤΟΥ

ΚΥΡΙΑΚΗ ΕΥΑ

ΜΑΛΛΙΑ ΜΑΡΚΕΑ

ΜΑΡΚΟΜΙΧΕΛΑΚΗΣ ΜΙΧΑΛΗΣ

ΜΕΖΙΝΑΪ ΝΤΕΝΙΣ

3. ΟΙ ΘΑΜΝΟΙ ΤΟΥ ΥΜΗΤΤΟΥ

ΛΑΪΝΗ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ

ΛΑΜΠΡΙΝΟΣ ΝΙΚΟΛΑΣ

ΛΙΒΑΝΟΣ ΔΙΟΝΥΣΗΣ

ΜΕΝΤΗ ΧΡΙΣΤΙΝΑ

4. ΤΑ ΛΟΥΛΟΥΔΙΑ ΤΟΥ ΥΜΗΤΤΟΥ

ΜΗΤΣΗ ΙΩΑΝΝΑ

ΜΑΛΑΪ ΚΛΕΑ

ΜΕΞΗΣ ΚΩΣΤΑΝΤΙΝΟΣ

ΜΑΡΟΛΗΣ ΚΩΣΤΑΝΤΙΝΟΣ

5. ΤΑ ΖΩΑ ΤΟΥ ΥΜΗΤΤΟΥ

ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ

ΛΙΑΚΟΣ ΝΑΣΟΣ

ΛΕΒΕΝΤΖΩΝΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ

ΜΑΖΟΚΟΠΑΚΗΣ ΣΤΕΛΙΟΣ

ΜΗΤΣΟΥ ΔΕΣΠΟΙΝΑ

Υπεύθυνη καθηγήτρια: ΑΝΝΑ ΜΗΤΣΑΝΑ ΠΕ(19)

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1. ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΟ ΒΟΥΝΟ ΥΜΗΤΤΟΣ …………………….

1.α. Κλίμα ………………………………………………….

1.β. Ανάγλυφο – Γενικά χαρακτηριστικά ………………..

1.γ. Μορφολογία – Τοπογραφία ………………………….

1.δ. Γεωλογία ……………………………………………...

1.ε. Νερά-Πηγές …………………………………………...

1.στ. Σπήλαια ……………………………………………..

1.ζ. Το σπήλαιο Λεοντάρι ………………………………...

1.η. Μνημεία του Υμηττού – Βυζαντινά μοναστήρια …..

2. ΔΑΣΟΣ ΚΑΙ ΔΑΣΙΚΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ ……………………….

3. ΤΑ ΔΕΝΔΡΑ ΤΟΥ ΥΜΗΤΤΟΥ ……………………………..

3.α. ΠΕΥΚΑ ………………………………………………

3.β. ΚΥΠΑΡΙΣΣΙ …………………………………………

3.γ. ΑΓΡΙΕΛΙΑ ……………………………………………

3.δ. ΔΡΥΣ …………………………………………………

3.ε. ΑΚΑΚΙΕΣ …………………………………………….

3.στ. ΚΟΥΤΣΟΥΠΙΑ …………………………………….

4. ΟΙ ΘΑΜΝΟΙ ΤΟΥ ΥΜΗΤΤΟΥ …………………………….

4.α. Οικοσύστημα Αείφυλλων Πλατύφυλλων ………….

4.β. Φυλλοβόλοι θάμνοι ………………………………….

4.γ. Θάμνοι με Φαρμακευτικές Ιδιότητες ………………

5. ΤΑ ΛΟΥΛΟΥΔΙΑ ΤΟΥ ΥΜΗΤΤΟΥ ……………………….

6. ΤΑ ΖΩΑ ΤΟΥ ΥΜΗΤΤΟΥ …………………………………..

6.α. ΘΗΛΑΣΤΙΚΑ ………………………………………...

6.β. ΕΡΠΕΤΑ ……………………………………………...

6.γ. ΠΤΗΝΑ ……………………………………………….

6.δ. ΕΝΤΟΜΑ …………………………………………….

7. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ …………………………

3

3

3

4

5

5

5

6

7

8

10

10

11

12

13

15

16

18

18

23

25

34

41

42

46

48

51

54

3

1. ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΟ ΒΟΥΝΟ ΥΜΗΤΤΟΣ

Ορισμός : Βουνό ή όρος είναι ένα γεωλογικό ύψωμα της

επιφάνειας της γης που ξεπερνά τα 300 μέτρα.

Η λέξη Υμηττός είναι πανάρχαιη. Προέρχεται από το θύμος

(θυμάρι) που έγινε σιγά-σιγά θυμέτ – Υμέτ –Υμηττός. Οι αρχαίοι

ονόμασαν θύμους τα φρύγανα που αφθονούσαν στον Υμηττό, και που με

το δυνατό άρωμά τους έκαναν τις μέλισσες να στροβιλίζουν σαν

μεθυσμένες (από το θυμός =διάθεση της ψυχής). Το βουνό είναι άμεσα

συνδεδεμένο με την ιστορία της αρχαίας Αθήνας. Σύμφωνα με τα

ευρήματα και τις ιστορικές πηγές, στην περιοχή του όρους είχαν ιδρυθεί

κατά την αρχαιότητα ιερά. Στη δυτική πλευρά του όρους υπήρχαν

λατομεία εξόρυξης μαρμάρου, το οποίο χρησιμοποιήθηκε για την

κατασκευή μνημείων στους Ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους. Ο

Υμηττός παρ’ όλες τις καταπατήσεις των εδαφών του, την άναρχη

δόμηση των ριζών του και των καταστροφικών συνεπειών των

πυρκαγιών, διαθέτει – ακόμη – πλούσια βλάστηση. Διακρίνεται για τη

μεγάλη ποικιλία χλωρίδας και πανίδας που το καθιστούν ένα σημαντικό

βιότοπο της Αττικής. Τα τελευταία χρόνια νομοθετήθηκαν ειδικά μέτρα

για την προστασία του. Αποτελεί έναν από τους δημοφιλέστερους

προορισμούς των κατοίκων της πρωτεύουσας που θέλουν να έρθουν

κοντά στη φύση. Προσφέρεται για περιπάτους, ενώ ο ασφαλτοστρωμένος

δρόμος φτάνει ως την κορυφή του βουνού.

1.α. Κλίμα

Ο Υμηττός έχει το κλίμα της Αττικής, θερμό και ξηρό καλοκαίρι,

ήπιο και βροχερό χειμώνα. Η ετήσια βροχόπτωση είναι κοντά στα 500

χιλιοστά. Η μέση θερμοκρασία βρίσκεται τον Ιανουάριο στους 9

βαθμούς, τον Ιούλιο στους 27,2 βαθμούς και οι επικρατέστεροι άνεμοι

είναι οι Β. – Β.Α.

1.β. Ανάγλυφο – Γενικά χαρακτηριστικά

Ο Υμηττός αποτελεί έναν από τους ορεινούς όγκους που

περιβάλλουν το λεκανοπέδιο των Αθηνών. Ξεκινά από τα ανατολικά της

Αθήνας και φτάνει μέχρι τη θάλασσα, στη λίμνη της Βουλιαγμένης. Το

ανάγλυφο του είναι σχετικά έντονο. Βαθιές χαράδρες και φαράγγια

χωρίζουν τον Υμηττό σε δύο ευδιάκριτα μέρη, που τα ξεχώριζαν ήδη από

4

την αρχαιότητα. Το βόρειο τμήμα αναφέρεται ως Μέγας Υμηττός, ενώ το

νότιο, ως Ελάσσων ή Άνυδρος Υμηττός, το σημερινό Μαυροβούνι.

Εξαιτίας της επέκτασης των οικισμών, των πολλών εγκαταστάσεων

και ορεινών δρόμων, στον Υμηττό υπάρχουν μόνο αλεπούδες, λαγοί,

πετροπέρδικες, κοτσύφια και διάφορα άλλα είδη μικρών πουλιών.

Εκτός από τη χαλέπιο πεύκη υπάρχουν ακόμα, λεύκες, πλατάνια,

κυπαρίσσια, κέδροι, σχίνα, κουμαριές, θυμάρια και αρκετά

αγριολούλουδα από τα οποία, τρία είδη είναι ενδημικά. Τις απότομες

πλαγιές του τις διασχίζουν μικροί και μεγάλοι χείμαρροι.

Στον Υμηττό απαντώνται δύο κατηγορίες πετρωμάτων: τα

μεταμορφωμένα πετρώματα και οι ιζηματογενείς χερσαίες αποθέσεις. Τα

μάρμαρα και οι σχιστόλιθοι είναι τα πιο συνηθισμένα. Έχουν βρεθεί

όμως και ορισμένα σπάνια είδη τα οποία μας φανερώνουν ότι η ηλικία

των πετρωμάτων του Υμηττού είναι πολύ παλαιά. Διαθέτει μεγάλες

εκτάσεις πρασίνου, ενώ η υψηλότερη κορυφή του φτάνει τα 1026 μ.

1.γ. Μορφολογία – Τοπογραφία

Το συνολικό μήκος του Υμηττού είναι 20 χιλιόμετρα από τα οποία

τα 12 χιλιόμετρα ανήκουν στο Βόρειο και τα 8 χιλιόμετρα στο Νότιο

Υμηττό. Το διάσελο Σταυρός χωρίζει τα δύο τμήματα σε ύψος 454μ. Το

Βόρειο τμήμα είναι το μεγαλύτερο με την υψηλότερη κορυφή (Εύζωνας

1026μ.), το οποίο ονόμασε ο Θεόφραστος Μέγαν Υμηττό. Το Νότιο

τμήμα το ονόμασε Ελάσσων και Άνυδρος Υμηττός, διότι είναι

χαμηλότερο (Μαυροβούνι 774μ.) και σχετικά ξηρό. Στη δυτική πλευρά

σχηματίζονται: η μεγάλη χαράδρα του Κακορέματος και μικρότερες

όπως του Αγ. Ιωάννου Θεολόγου, Καισαριανής, Καρέα, Βαμβακιά,

Λυκόρεμα. Η ανατολική πλευρά παρουσιάζει δύο μεγάλες ρεματιές: της

Χαλιδούς και της Ντούκας. Ο ορεινός όγκος του Υµηττού είναι

συµπαγής, χωρίς άλλα βουνά δίπλα του, µε γενική διεύθυνση Βορρά–

Νότου, µέγιστο µήκος 20 χιλιόµετρα, µέγιστο πλάτος 6 χιλιόµετρα και

περίµετρο 65 χιλιόµετρα. ων Οι κορυφές του Υµηττού είναι γενικά

οµαλές. Σηµαντικότερες είναι : ο Εύζωνας 1026 µ., το Μαυροβούνι 774

µ., το Κορακοβούνι 728 µ., το Στρώµα 708 µ, ο Προφήτης Ηλίας 600 µ.,

η Κιάφα Ντρίλα 644 µ και ο Στραβός Αετός 627 µ

5

1.δ. Γεωλογία

Ο Υµηττός, από γεωλογική άποψη, µελετήθηκε αρχικά από τον

Γερµανό γεωλόγο και καθηγητή του πολυτεχνείου του Ντάρµστατ

Ρίχαρντ Λέψιους το 1893. Τα πετρώµατα περιλαµβάνουν κυρίως

ασβεστόλιθους, µαρµαρυγιακούς σχιστόλιθους και µεγάλες µάζες

µαρµάρου. Από γεωλογική άποψη ο Υμηττός ανήκει στην

αττικοκυκλαδική ζώνη. Περίπου στο μέσον χωρίζεται σε δύο τμήματα, το

βόρειο με την ψηλότερη κορφή του που οι αρχαίοι Αθηναίοι τον

ονόμαζαν Μέγα Υμηττό και το νοτιότερο Ελάττονα ή Άνυδρο Υμηττό Η

υψηλότερη κορυφή του λέγεται Εύζωνας στα 1026 μέτρα. Το

Kορακοβούνι είναι ένα από τα πιο μεγάλα συνβουνά του Υμηττού.

1.ε. Νερά-Πηγές

Ο Υμηττός γενικά στερείται από πηγαία νερά, λόγω της γεωλογικής

του δομής. Τα πετρώματα του, κατά το μεγαλύτερο μέρος, είναι

κρυσταλλικός σχιστόλιθος, ενώ υπάρχουν και ασβεστόλιθοι.

Πηγές δημιουργούνται μόνο όταν επικαλύπτονται δύο διαφορετικά

στρώματα. Νερά υπάρχουν στα χαμηλά σημεία της δυτικής πλευράς του

βουνού και συγκεκριμένα από την Καισαριανή έως τον Καρέα. Οι πηγές

ήταν προϋπόθεση για την ίδρυση τω μοναστηριών και αυτός είναι ο

λόγος που σε κάθε Μονή συναντά και ο επισκέπτης και μια πηγή:

Καισαριανή, Αστερίου, Ανάληψη κ.α. Σε αυτό το σημείο του βουνού

πηγάζουν οι δύο ποταμοί Ιλισός και Ηριδανός, οι οποίοι ύδρευαν και

άρδευαν την πόλη των Αθηνών. Ο Πεισίστρατος (6ος

αι. π.Χ.)

κατασκεύασε υδραγωγείο που έφερνε το νερό σε εννεάκρουνο κρήνη. Οι

πιο γνωστές πηγές του Υμηττού είναι η Γαλοπούλα. που εξύμνησε ο

λατίνος ποιητής Οβίδιος γιατί πίστευαν ότι το νερό της χαρίζει ευτοκία

και γονιμότητα, της Μονής Καισαριανής των Μονών Αστερίου και

Καρέα, της Ανάληψης του Προφ. Ηλία κ.τ.λ.Επειδή ο Υμηττός δεν έχει

πολλά πηγαία νερά, υπάρχουν μόνο λίγα δάση από μεγάλα πεύκα

στις υδροφόρες περιοχές της Καισαριανής, του Αστερίου, του Καρέα

και της Ηλιούπολης.

1.στ. Σπήλαια

Το σηµαντικότερο χαρακτηριστικό του Υµηττού είναι η ύπαρξη

πολλών σπηλαίων (που έχει πάνω από 50) και βαράθρων λόγω της

φύσης των πετρωµάτων του.

6

Αυτά είναι :

1. Λεονταριού σπήλαιο (ΑΣΜ 91).

2. Κορακοβουνίου βάραθρο (ΑΣΜ 492)

3. Κορακοβουνίου σπήλαιο (ΑΣΜ 6573)

4. Αστερίου µεγάλο βάραθρο (ΑΣΜ 28)

5. Κορυφογραµµής Υµηττού βάραθρο (ΑΣΜ 299)

6. Κουτούκι σπήλαιο (ΑΣΜ 88)

7. Γιδοσπηλιά (ΑΣΜ 153)

8. Πύργου µεγάλο βάραθρο (ΑΣΜ 19)

9. Πύργου µικρό βάραθρο (ΑΣΜ 20)

10. Μπίµπεση σπήλαιο

11. Προφήτη Ηλία βάραθρο (ΑΣΜ 341)

12. Προφήτη Ηλία σπήλαιο (ΑΣΜ 342)

13. Προφήτη Ηλία σχίσµα-βάραθρο

14.Θρακιά Σταυρού (ΑΣΜ 30)

15. Σταυρού µικρό βάραθρο (ΑΣΜ 17)

16. Νταβέλη Σταυρού σπήλαιο (ΑΣΜ 14)

17. Μαυροβουνίου Μεγάλη Σπηλιά (ΑΣΜ 2982)

18. Μαυροβουνίου Στρογγυλή Σπηλιά (ΑΣΜ 3502)

19. Τρύπια Σπηλιά - Φυσική γέφυρα Μαυροβουνίου (ΑΣΜ 2981)

20. Μαυροβουνιού µεγάλο βάραθρο ή Παρεξήγηση (ΑΣΜ 27)

21. Μαυροβουνιού µικρό σπηλαιοβάραθρο (ΑΣΜ 330)

22. Μητροµάρα σπήλαιο (ΑΣΜ 331)

23. Προφήτη Ηλία σπηλαιοβάραθρο αρ.1 (ΑΣΜ 3509)

24. Προφήτη Ηλία σπηλαιοβάραθρο αρ.2 (ΑΣΜ 3510)

25. Κακαβούλας ή Κακοβούλας σπήλαιο (ΑΣΜ 102)

26. Θρακιά Συκιάς Βάρης (ΑΣΜ 338)

27. Νυµφόληπτου (ή Αρχέδηµου) σπήλαιο (ΑΣΜ 89)

Το σημαντικότερο σπήλαιο στον Βόρειο Υμηττό είναι Σπήλαιο

Λεονταρίου.

1.ζ. Το σπήλαιο Λεοντάρι

Το σπήλαιο αυτό βρίσκεται σε υψόµετρο 540µ. περίπου, Β-ΒΑ της

κορυφής του υψώµατος Κορακοβούνι ύψους 693µ. και σε απόσταση

500µ. από αυτήν. Από το διάσελο µεταξύ των δύο κορυφών 728µ. και

693µ., σηµαδεµένο µονοπάτι οδηγεί στη µικρή είσοδο της σπηλιάς, στη

ρίζα ενός βράχου ανάµεσα στις πολλές αγριελιές της περιοχής. Το

σπήλαιο έχει ύψος περίπου 10µ., βάθος 50µ. και πλάτος 20µ..

Παρουσιάζει δύο µεγάλες σταλαγµιτικές σειρές καθώς και έναν

οµπρελοειδή σχηµατισµό, από τους λίγους στον ελληνικό χώρο.

7

Έχει πάρει την ονοµασία Λεοντάρι, σύµφωνα µε ένα παλιό θρύλο,

από ένα φοβερό λιοντάρι που έµενε στη σπηλιά και προξενούσε µεγάλες

καταστροφές στις γύρω περιοχές. Το λιοντάρι αυτό, σύµφωνα πάντα µε

το θρύλο, το σκότωσε ο Άγιος Νικόλαος και το µαρµάρωσε µπροστά

στην εκκλησία της Κάντζας που είναι αφιερωµένη στον Άγιο. Ένα

τεράστιο (1,40 × 0,70µ. και 1,50µ. ύψος) µαρµάρινο άγαλµα

λιονταριού, πιθανόν του 6ου

αι. π.Χ., βρίσκεται σήµερα µπροστά

στην ίδια εκκλησία, δίπλα στο µεγάλο σταθµό της ∆.Ε.Η. (στάση

Καµπά – Κάντζα) στη θέση που ήταν για πολλές εκατονταετηρίδες

θαµµένο (από το 1966 µέχρι το 1969 ήταν στο προαύλιο του Βυζαντινού

Μουσείου Αθηνών).

1.η. Μνημεία του Υμηττού – Βυζαντινά μοναστήρια

Εκτός από τις ομορφιές της φύσης, στον Υμηττό υπάρχουν και

αρχαιολογικά ευρήματα αλλά και σπουδαία βυζαντινά μοναστήρια.

Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν:

η μονή Καισαριανής, που χρονολογείται από τον 2ο αιώνα και

είναι κτισμένη στις πλαγιές του βουνού, πάνω στα ερείπια αρχαίου

ναού. Η μονή άκμασε τον 12ο και 13ο αιώνα όπου αποτελούσε

πολιτιστικό και πνευματικό κέντρο.

η μονή του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, χτισμένη ανάμεσα στις

περιοχές Χολαργός και Παπάγου

η μονή του Αγίου Ιωάννου του Κυνηγού, χτισμένη στη βορειότερη

κορυφή του Υμηττού τον 12ο αιώνα.

η μονή Αγίου Ιωάννη Προδρόμου Καρέα, χτισμένη στις δυτικές

πλαγιές του Υμηττού, κοντά στη συνοικία του Καρέα[3]

η μονή Αστερίου χτισμένη στη βορειοδυτική πλευρά του Υμηττού,

δυτικά της μονής της Καισαριανής.

8

2. ΔΑΣΟΣ ΚΑΙ ΔΑΣΙΚΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ

Το δάσος δεν είναι μόνο δέντρα. Είναι ένα σύνολο διάφορων φυτών,

όπου βέβαια κυριαρχούν τα δέντρα, αλλά και ζώων. Οι οργανισμοί αυτοί

βρίσκονται σε αλληλεπίδραση με το έδαφος και το κλίμα που επικρατεί

στην περιοχή. Όλες οι εκτάσεις που καλύπτονται από φυσική βλάστηση

λέγονται δασικές, ανεξάρτητα από το αν κυριαρχούν δέντρα, θάμνοι ή

φρύγανα και αποτελούν ένα πολυσύνθετο σύνολο με δική του ζωή και

λειτουργίες. Αποτελούν το δασικό οικοσύστημα που παίζει σημαντικό

ρόλο στη βιολογική ισορροπία μέσα στη φύση

Σύμφωνα με το νομοσχέδιο του 2003 που ρυθμίζει θέματα για τα

δάση, ως δάσος ή δασικό οικοσύστημα νοείται το οργανικό σύνολο

άγριων φυτών με ξυλώδη κορμό πάνω στην αναγκαία επιφάνεια του

εδάφους, τα οποία, μαζί με την εκεί συνυπάρχουσα χλωρίδα και πανίδα,

αποτελούν μέσω της αμοιβαίας αλληλεξάρτησης και αλληλοεπίδρασής

τους ιδιαίτερη βιοκοινότητα (δασοβιοκοινότητα) και ιδιαίτερο φυσικό

περιβάλλον (δασογενές).

Το δάσος είναι σύστημα στοιχείων και διαδικασιών που βρίσκονται

σε αρμονική ισορροπία μεταξύ τους. Τέτοια στοιχεία είναι τα φυτά, τα

έντομα, τα πουλιά, τα ερπετά, διάφορα τετράποδα, αλλά και εδάφη, νερό,

αέρας, φωτιά. Ως διαδικασίες θεωρούμε τις σχέσεις που έχουν αυτά

μεταξύ τους. Δηλαδή τις εντάσεις ακόμη και τους «ανταγωνισμούς» τους

για την επιρροή στον χώρο, τη σχέση του εδάφους με το νερό, τη σχέση

των φυτών με το έδαφος, τη σχέση της φωτιάς με τα φυτά και τα ζώα.

Όλο αυτό το σύστημα το υποδιαιρούμε μερικές φορές σε μικρότερα για

να έχουμε συγκεκριμένες πληροφορίες, τις οποίες θα χρησιμοποιήσουμε

9

για προστασία και διαχείριση. Αυτός ο διαχωρισμός είναι τεχνητός γιατί

και ένας θάμνος ή ένα φρύγανο συμμετέχει στη διαμόρφωση του

παγκόσμιου κλίματος και πρέπει να συνειδητοποιήσουμε το εξής: τα

δάση που κάηκαν εδώ τα στερείται αυτή τη στιγμή ολόκληρη η Γη.

[Άκης Γάλδαδας, εφ. Το Βήμα, 2/9/2007]

Το δάσος προσφέρει ξυλεία για: θέρμανση, χαρτί, έπιπλα κ.λπ.,

θέσεις εργασίας, καταφύγιο της πανίδας, τροφοδότηση υπόγειων

δεξαμενών ύδατος, ελάττωση των χειμάρρων, ευνοϊκότερες

κλιματολογικές συνθήκες, ελάττωση του θορύβου, παροχή οξυγόνου,

υγεία και αναψυχή.

Το δάσος κινδυνεύει από: πυρκαγιά, καταπατητές, έμποροι ξύλων,

ασύδοτη βόσκηση, ασύδοτη παράνομη υλοτόμηση, σκουπίδια, μπάζα,

μόλυνση: τοξική βροχή και αέρια, ασθένειες, περιβαλλοντική

υπερκόπωση, γήρανση, τυχαίοι παράγοντες…

Τρόποι προστασίας: ενημέρωση, οργάνωση πυροσβεστικής

υπηρεσίας, σώματα δασοφυλάκων, μέτρα πυροπροστασίας: περιπολίες,

δασικοί δρόμοι, αντιπυρικές ζώνες..., σωστή φύλαξη,

αυστηροί σχετικοί νόμοι, πρόληψη, κρατική μέριμνα,

ατομική ευαισθησία, αναδάσωση

Δάσος= ζωή αναγκαία η προστασία του…

10

3. ΤΑ ΔΕΝΔΡΑ ΤΟΥ ΥΜΗΤΤΟΥ

3.α. ΠΕΥΚΑ

Τα πεύκα πιθανόν εμφανίστηκαν στην Ελλάδα περίπου πριν από

20.000.000 χρονια.

Το κοινό πεύκο γνωστό με την ονομασία Χαλέπιος Πεύκη (Pinus

halepensis). Βρίσκεται στην Κρήτη, Στερεά Ελλάδα, Εύβοια, στα νησιά

του Αιγαίου, στην Χαλκιδική, στα νησιά του ιόνιου σχηματίζοντας δάση.

Αναπτύσσεται σε χαμηλό υψόμετρο, μέχρι 1000 μέτρα. Προτιμά τις

ξερές και ζεστές περιοχές και τα ασβεστολιθικά εδάφη που δεν

συγκρατούν υγρασία. Από το δέντρο αυτό συλλέγεται το ρετσίνι που

προστίθεται στο κρασί για την δημιουργία της γνωστής ρετσίνας. Το

ξυλο του είναι μέτριας ποιότητας.

Η κουκουναριά ή ήμερο πεύκο (Pinus pinea), είναι πεύκο ψηλό

και σχηματίζει ομπρέλα. Τα κουκουνάρια του είναι μεγάλα με μεγάλα

και σκληρά σπόρια. Φύεται σε παραθαλάσσιες ή πεδινές περιοχές,

κυρίως στις Σποράδες αλλά και στη Χαλκιδική, στη στερεά Ελλάδα και

στην Πελοπόννησο. Απαντάται επίσης στις περισσότερες περιοχές της

Μεσογείου. Το ξύλο του χρησιμοποιείται σαν στρογγυλή ξυλεία και

παραγωγή σανιδωμάτων (παρκέ). Τα σπόρια του γνωστά και αυτά με την

ονομασία κουκουνάρια χρησιμοποιούνται στη μαγειρική και στη

ζαχαροπλαστική.

11

Η Τραχεία Πεύκη (Pinus brutia) είναι είδος της ευμεσογειακής

ζώνης βλάστησης όπως και η Χαλέπιος Πεύκη αλλά είναι πιο ψυχρόβια.

Έχει ανάλογες χαμηλές βιολογικές απαιτήσεις αλλά ανήκει σε άλλη ζώνη

εξάπλωσης δηλαδή πιο ψηλά.

Στον Υμηττό έχει εισαχθεί μετά από Αναδασώσεις με Χαλέπιο Πεύκη

και Κυπαρίσσι ειδικά στην περιοχή της Καισαριανής και συγκεκριμένα

περί της Μονής Καισαριανής όπου και υπάρχει τεχνητό δάσος στο οποίο

επικρατεί η Τραχεία Πεύκη έναντι του Κυπαρισσιού, ενώ η Χαλέπιος

Πεύκη λείπει.

3.β. ΚΥΠΑΡΙΣΣΙ

Κυπάρισσος η αειθαλής (Cupressus sempervirens) Το κοινό

κυπαρίσσι. Βρίσκεται ως αυτοφυές στις περιοχές της Μικράς Ασίας, του

Ιράν και της Ελλάδας καλλιεργείται δε και ως καλλωπιστικό σε όλη τη

νότια Ευρώπη. Ψηλό δέντρο που φτάνει τα 30 μέτρα σε ύψος, ο κορμός

του είναι ίσιος, τα φύλλα του μικρά και φέρουν λέπια, είναι δε πολύ

πυκνά και σκεπάζουν τα μικρά κλαδιά. Φυτεύεται σε διάφορα πάρκα,

κατά μήκος των δρόμων, για τη δημιουργία αντιανεμικών φραγμάτων και

σε αναδασώσεις. Η καλής ποιότητας ξυλεία του χρησιμοποιείται στην

επιπλοποιία.

12

Είναι δέντρο πολύμορφο και υπάρχει σε πολλές παραλλαγές. Οι πιο

σημαντικές είναι δύο: Η πυραμοειδής παραλλαγή, στην οποία τα κλαδιά

του είναι όρθια και λέγεται και αρσενικό κυπαρίσσι. Η Οριζοντιόκλαδος

παραλλαγή με οριζόντια απλωτά κλαδιά και πλατιά πλούσια κόμη. Είναι

το γνωστό θηλυκό κυπαρίσσι. Το κυπαρίσσι το κοινό είναι γνωστό από

τα πανάρχαια χρόνια. Σύμφωνα με το μύθο την ονομασία του την οφείλει

στον Κυπάρισσο από την Κω που τον μεταμόρφωσε ο θεός Απόλλωνας

σε δέντρο έτσι ώστε να παραμείνει αθάνατος , μαζί και η θλίψη του μετά

από το θάνατο του αγαπημένου του ελαφιού. Έτσι σύμφωνα με αυτή την

άποψη έμεινε ως πένθιμο δέντρο και φυτεύεται σε κοιμητήρια.

3.γ. ΑΓΡΙΕΛΙΑ

Αγριελιά ή Ελιά η Δασική (Olea europea var. Sylvestris). Είναι

κυρίαρχο είδος στις μεσογειακές περιοχές. Φυσικά αποτελεί ένα

ιδιαίτερα διαδεδομένο φυτό στην χώρα μας και πιο συγκεκριμένα στις

παράκτιες, πεδινές ή και ημιορεινές περιοχές αυτής. Είναι ένα Ριζώδες

πολυετές, θαμνώδες ή δενδρώδες και αειθαλές φυτό. Σε ύψος δύναται να

ξεπεράσει τα 5 μέτρα ενώ σε μήκος-πλάτος τα 3 με 4 ίσως.

Τα άνθη του είναι μικρά και λευκά, ελαφρώς αρωματικά και όχι

εντυπωσιακά, με την εμφάνιση τους να γίνεται κατά τα τέλη της Άνοιξης

με τις αρχές του καλοκαιριού.

Στην Αρχαία Ελλάδα, στεφάνωναν τους Ολυμπιονίκες με τον

Λεγόμενο "Κότινο". Σύμβολο ειρήνης και συμφιλίωσης των λαών,

έμβλημα του Ολυμπιακού Ιδεώδους, της Σοφίας και της Νίκης, ο Κότινος

αποτελούσε ένα στεφάνι, φτιαγμένο από κλαδιά Αγριελιάς. Δεν είναι

13

τυχαίο πως η Αγριελιά υπήρξε το Ιερό Δένδρο του Διός. Αυτό δεν

άλλαξε ούτε καν τη στιγμή, που η Θεά Αθηνά δημιούργησε την πρώτη

Ήμερη Ελιά στον βράχο του Παρθενώνα.

3.δ. ΔΡΥΣ

Δρυς χνοώδης (Quercus pubescens). Είναι σχετικά δένδρο με ύψος

που σπάνια ξεπερνά τα 20 μ. σε ύψος και τα 10 μ. σε διάμετρο. Αποτελεί

μαζί με την πλατύφυλλη δρυ, το πιο συνηθισμένο είδος των Ελληνικών

δασών. Παρουσιάζει έντονη πολυφυλλία.

Τα φύλλα συνήθως φθάνουν σε μήκος τα 5-10 εκ. Οι λοβοί έχουν

πολλές διαβαθμίσεις, από στρογγυλεμένοι, μέχρι και οδοντωτοί. Τα άνθη

είναι μονογενή και το φυτό μόνοικο. Η γονιμοποίηση γίνεται με τον

άνεμο. Τα αρσενικά σχηματίζουν πράσινους κρεμαστούς πυκνούς

ιούλους στην άκρη των ετήσιων κλαδιών, καλυμμένους με πυκνό πίλημα.

Τα θηλυκά εμφανίζονται μεμονωμένα ή σε ζεύγη, στις μασχάλες των

φύλλων. Περιβάλλονται από φλοιό από αλληλοκαλυπτόμενα λέπια, τα

οποία αργότερα σχηματίζουν την αρχή του κυπέλλου που περιβάλλει τον

καρπό.

Ανθίζει το Μάιο και Ιούνιο. Ο καρπός είναι βαλανίδι χωρίς ποδίσκο

και περιέχει ένα μόνο σπέρμα.

14

Αναπτύσσεται ακόμη και σε φτωχά εδάφη, αβαθή και σχετικά ξηρά.

Δεν ανέχεται ακραίες τιμές pH.

.

Τα βαλανίδια είναι πολύ καλή τροφή για τα ζώα. Το ξύλο της

αποτελεί άριστο καυσόξυλο, για τους παραδασόβιους πληθυσμούς. Καλά

άτομα δίνουν ξύλο άριστης ποιότητας για την ξυλουργική και την

επιπλοποιία.

Το ξύλο της είναι συμπαγές βαρύ, σκούρο ξανθό, με εμφανείς

σχηματισμούς που οφείλονται στην ποικιλία των ετήσιων δακτυλίων.

Χρησιμοποιείται σε πολλές χρήσεις και σχεδόν σε όλες τις ξύλινες

κατασκευές.

Δρυς η κοκκοφόρος (Quercus coccifera L.), πουρνάρι ή πρίνος ή

περνιά (κυπρ.), είναι ένα είδος αείφυλλης σκληρόφυλλης δρυός με

ευρεία εξάπλωση γύρω από τη Μεσόγειο. Οφείλει την ονομασία του

στους κόκκους ερυθρού χρώματος που σχηματίζουν οι προνύμφες του

εντόμου Kermes vermilio μέσα στα φύλλα, όπου φωλιάζουν και

νυμφώνονται. Οι νύμφες του εντόμου χρησιμοποιούνται εδώ και χιλιετίες

για την παρασκευή κόκκινης βαφής.

Σημαντικότερη ποικιλία αυτού είναι ο "χαμόπρινος" της οποίας το

μεν ξύλο χρησιμοποιείται στη παραγωγή ανθράκων, οι δε νεαροί βλαστοί

του ως τροφή αιγοπροβάτων. Επίσης ο φλοιός της ρίζας του είναι

βυρσοδεψικός, ενώ το σπέρμα του είναι βαφικό, γνωστό ως "πρινοκόκι".

15

Άλλες ονομασίες αυτού του είδους είναι: κατσόπρινος, κατσιδοπίρναρο

κ.ά.

3.ε. ΑΚΑΚΙΕΣ

Ψευδακακία (Robinia pseudoacacia), είναι το πιο γνωστό είδος

ακακίας στην Ελλάδα είναι αυτό του γένους Ροβίνια της οικογένειας των

χεδρωπών .

Ήρθε στην Ελλάδα την εποχή του Όθωνα. Δέντρο ψηλό με σύνθετα

μακρουλά φύλλα και αγκάθια. Φυτεύεται σε διάφορα πάρκα

σχηματίζοντας δεντροστοιχίες.

Φυλλοβόλο δέντρο μέτριου μεγέθους, ύψους μέχρι και 20-35 μέτρων η

φυσική γεωγραφική του εξάπλωση είναι στη Βόρειο Αμερική, στην

Ευρώπη καλλιεργείτε από το 17ον αιώνα.

Παρουσιάζει καλή προσαρμογή σε πολλούς τύπους εδαφών, αντέχει σε

πολύ φτωχά και ξηρά εδάφη όμως για να έχει καλή και γρήγορη

ανάπτυξη χρειάζεται βαθιά, χαλαρά, μέτρια νωπά εδάφη.

Τα άνθη της είναι λευκά σχηματίζουν μπουμπούκια και είναι εύοσμα.

Ανθίζει κατά την περίοδο Απριλίου – Μαΐου ενώ ο καρπός ωριμάζει τον

Οκτώβριο - Νοέμβριο. Έχει πολλές απαιτήσεις σε φως (φωτόφυλλο) ενώ

η θερμοκρασία παίζει μικρότερο ρόλο στην εξάπλωση του είδους.

Συχνά εξαπλώνεται στο γύρο χώρο με ριζοβλαστήματα γεγονός που

πολλούς τους ενοχλεί. Μετά από καταστροφή με φωτιά η αναγέννηση

είναι άμεση (με ριζοβλαστήματα) γεγονός που το καθιστά κατάλληλο για

περιοχές που καίγονται συχνά.

16

Ακακία κυανόφυλλη (Acacia cyanophylla). Αειθαλές δένδρο,

γρήγορης ανάπτυξης, με ύψος 6-7m, φύλλα μακρόστενα και άνθη

κίτρινα, που εμφανίζονται τους μήνες Μάρτιο- Μάιο. Ανθεκτικό σε

άγονα, ασβεστώδη, παραθαλάσσια εδάφη και ευαίσθητο στο ψύχος.

Όταν μεγαλώνει αρκετά γίνεται κρεμοκλαδές. Είναι πολύ εντυπωσιακό

όταν φυτεύεται σε εκτάσεις γκαζόν.

3.στ. ΚΟΥΤΣΟΥΠΙΑ

Κουτσουπιά (Cercis siliquastrum, Κέρκις η κερατονιοειδής)

Είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο δέντρο της Μεσογειακής και της

ελληνικής υπαίθρου, που ξεχωρίζει κάθε άνοιξη στους αγρούς με τα

πυκνά μωβ άνθη της.

Η κουτσουπιά είναι φυλλοβόλο δέντρο που φτάνει σε ύψος τα πέντε

μέτρα. Έχει φύλλα καρδιοειδή και άνθη έντονα μωβ. Η περίοδος

ανθοφορίας της είναι από τα τέλη Φεβρουαρίου μέχρι και τα τέλη

Απριλίου. Αναπτύσσεται τόσο στην παραθαλάσσια όσο και στην ορεινή

ζώνη. Φυτεύεται συχνά σε πάρκα στις πόλεις ως καλλωπιστικό φυτό και

πολλαπλασιάζεται με σπέρματα. Στα Αγγλικά αναφέρεται ως 'Δέντρο του

Ιούδα'.

17

Χάρη στο ωραίο του φύλλωμα και στην πλούσια ανθοφορία του,

θεωρείται εξαιρετικό καλλωπιστικό δένδρο, γι΄αυτό και φυτεύεται στους

κήπους. Έχει καλής ποιότητας ξύλο, το οποίο χρησιμοποιείται

στην τορνευτική

18

4. ΟΙ ΘΑΜΝΟΙ ΤΟΥ ΥΜΗΤΤΟΥ

Ο Θάμνος είναι μια κατηγορία φυτών που δεν έχουν κεντρικό

κορμό, το ύψος τους είναι μέχρι τρία μέτρα και οι βλαστοί τους

διακλαδίζονται από το επίπεδο του εδάφους. Οι βλαστοί των θάμνων

διακλαδίζονται έντονα και με αυτόν τον τρόπο αποκτούν το

χαρακτηριστικό σχήμα τους. Οι θάμνοι μπορούν να οριστούν μόνο

μορφολογικά. Βάσει της εξελικτικής και ταξινομικής συστηματοποίησης,

δε συνιστούν ενιαίο σύνολο και κατατάσσονται σε εντελώς διαφορετικές

ομαδοποιήσεις.

Ανάμεσα στα δέντρα και στους θάμνους, κατατάσσονται

μορφολογικά πάντα, οι δενδροειδείς θάμνοι που το ύψος τους μπορεί να

φτάσει τα έξι μέτρα. Σε γενικές γραμμές ο θάμνος έχει μικρότερη

διάρκεια ζωής από το δέντρο και ο βλαστός του είναι μικρότερος και

ξυλώδης.

Στο όρος του Υμηττού συναντάμε πολλά είδη θάμνων τα οποία

έχουν πολλές ιδιότητες. Οι παρακάτω θάμνοι μπορούν να βρεθούν στο

όρος αυτό.

4.α. Οικοσύστημα Αείφυλλων Πλατύφυλλων

Γίνεται αναφορά για το Οικοσύστημα Αείφυλλων Πλατύφυλλων

όταν εκεί όπου τα δενδρώδη ή θαμνώδη είδη της διάπλασης κυριαρχούν

έναντι των μεσογειακών κωνοφόρων.

Τα δέντρα που συναντώνται εδώ είναι χαμηλού ύψους σε αντίθεση

με τους θάμνους που φτάνουν τα 4m και είναι περισσότερα από τα

δέντρα καθώς είναι προσαρμοσμένα στην ξηρασία και υψηλή

θερμοκρασία.

Στα Βόρεια στην περιοχή του Δήμου Χολαργού (450m υψόμετρο)

όπου υπάρχει θαμνώνας από αείφυλλα πλατύφυλλα. Επικρατεί το

19

Πουρνάρι ενώ υπάρχει και η παρουσία της Χαλεπίου Πεύκης καθώς και

τα είδη που προαναφέραμε όπως και φρύγανα π.χ. Cistus parviflorus

(Κίστος μικρανθής), Anthyllis hermaniae (Αλογοθύμαρο), κ.τ.λ. όπου τα

αείφυλλα πλατύφυλλα γίνονται πιο αραιά.

Ανατολικά της Μονής Καισαριανής και κάτω από το Ραντάρ

υψόμετρο 750m υπάρχει θαμνώνας αείφυλλων Πλατύφυλλων ο οποίος

είναι αραιός και κάπως υποβαθμισμένος παρουσίας της Τραχείας,

Χαλεπίου Πεύκης και Κυπαρισσιού λιγότερο, από Αναδασώσεις. Επειδή

το έδαφος είναι πετρώδες η επιβίωση των αείφυλλων Πλατύφυλλων που

υπάρχουν και των Αναδασώσεων είναι δύσκολη.

Νοτιότερα στην περιοχή της Άνω Ηλιούπολης 850m υψόμετρο

υπάρχει θαμνώνας αείφυλλων Πλατύφυλλων με κάποια άτομα Χαλεπίου

Πεύκης.

Ακόμη πιο Νότια προς την Κάτω Ηλιούπολη – Αργυρούπολη 680m

υψόμετρο η βλάστηση γίνεται ακόμη πιο αραιή. Εδώ έχουμε και

Juniperus phoenicea (Άρκευθος) που είναι πιο έντονη νοτιότερα όπου

υπάρχει η επίδραση της θάλασσας. Η Medicago arborea (Δεντρομηδική)

που απαντάται σε θαμνώνες Αείφυλλων Πλατύφυλλων σε υψόμετρο

260m έχει εισαχθεί τεχνητά με σκοπό την βελτίωση του εδάφους και της

υπάρχουσας βλάστησης.

Γενικά απαντώνται τα Αείφυλλα Πλατύφυλλα:

Σχίνος (Pistacia lentiscus)

Ο σχίνος είναι γένος αειθαλών θάμνων με πολύ μεγάλη εξάπλωση

στον Μεσογειακό χώρο. Η επιστημονική τους ονομασία είναι Pistacia.

Περιλαμβάνει το μαστιχόδενδρο Πιστακία η λεντίσκος (Pistacia

lentiscus) τη φιστικιά (Pistacia vera) και την τριμιθιά (Pistacia

terebinthus).

20

Αναπτύσσονται σε χαμηλότερα υψόμετρα και σε παραθαλάσσιες

περιοχές. Συχνά το σχίνο αποκτά και δενδρώδη μορφή και μπορεί να

φτάσει σε ύψος τα 5 μέτρα. Οι καρποί του είναι μικροί, σφαιρικοί με

έντονο κόκκινο χρώμα. Η περίοδος ανθοφορίας του σχίνου είναι από

Μάρτιο έως και Ιούνιο.

Φούσκα (Colutea Arbotescens)

Ο ωραίος αυτός θάμνος είναι σπάνιος στον Υμηττό, είναι γνωστός

με το όνομα Φούσκα και επιστημονικά λέγεται Colutea Arbotescens.

Φιλίκι πλατύφυλλο (Phillyrea latifolia)

Αειθαλής θάμνος ή μικρό δένδρο με μικρά πράσινα φύλλα, λευκά

αρωματικά άνθη στο τέλος της άνοιξης και μαύρους σφαιρικούς

καρπούς.

21

Κουμαριά (Arbutus unedo)

Ο ωραιότερος θάμνος στο συγκεκριμένο όρος είναι η κουμαριά (Arbutus

unedo). Φυτρώνει κυρίως στα σχιστολιθικά εδάφη του βορείου μέρους.

Μυρτιά (Myrtus communis)

Η Μυρτιά (Myrtus communis), γνωστή επίσης και ως Μυρσίνη ή

Μυρσινιά ή Σμυρτιά, είναι ένα από τα πλέον κοινά είδη των μεσογειακών

διαπλάσεων. Πρόκειται για αρωματικό φυτό που ήταν γνωστό από την

αρχαιότητα. Είναι το μοναδικό από τα 3500 περίπου είδη της οικογένειας

Μυρτίδες (Myrtaceae) που αυτοφύεται στις παραμεσόγειες περιοχές.

Στην ίδια οικογένεια με τη Μυρτιά ανήκουν και οι ευκάλυπτοι.

22

Η Μυρτιά είναι θάμνος αείφυλλος, μακρόβιος, με απλά, μικρά,

λογχοειδή, επαλλάσσοντα, αρωματικά φύλλα. Στα φύλλα της

παρατηρούνται μεγάλοι σχιζολυσιγενείς αδένες που περιέχουν το αιθέριο

έλαιο που τους δίνει τη χαρακτηριστική ευχάριστη οσμή. Τα άνθη της

είναι λευκά, μονήρη και μασχαλιαία και εμφανίζονται την Άνοιξη. Ο

καρπός της είναι μελανή ή κυανομέλανη ράγα μικρού μεγέθους. Μια

ποικιλία Μυρτιάς δίνει ράγες λευκές. Η Μυρτιά βρίσκεται ανάμεσα στα

άλλα είδη των μεσογειακών διαπλάσεων αειφύλλων σκληροφύλλων αν

και οι απαιτήσεις της σε υγρασία είναι μάλλον μεγαλύτερες απ’ αυτές

μερικών ξηροφυτικών μεσογειακών ειδών. Μπορεί εύκολα να

καλλιεργηθεί σε κήπους και είναι εξαιρετικό ως διακοσμητικό φυτό.

Οι αρχαίοι Έλληνες την ονόμαζαν Μύρτο και την είχαν αφιερώσει

στην Πάφιο Αφροδίτη αφού με φύλλα μυρτιάς σκέπασε το γυμνό κορμί

της όταν "γεννήθηκε" μέσα από τη θάλασσα. Η σύγχρονη ονομασία

προέρχεται από τα ονόματα που είχαν δώσει στο φυτό οι αρχαίοι

συγγραφείς Θεόφραστος (μυρρίνη, μύρρινος, μύρτος), Διοσκουρίδης

(μυρσίνη) και Πίνδαρος (μυρτίνη). Γι αυτούς ήταν σύμβολο της

παρθενίας και κατά την τελετή του γάμου οι μελλόνυμφοι φορούσαν

στεφάνι από Μυρτιά. Ακόμα και σήμερα οι νύφες όταν πηγαίνουν στην

εκκλησία για το μυστήριο του γάμου φορούν στεφάνι από Μυρτιά. Αν

κρατήσει κανείς το φύλλο της Μυρτιάς απέναντι στο φως θα διαπιστώσει

μικρές, πολυάριθμες, διαφανείς κηλίδες μέσα σ΄ αυτό. Πρόκειται για τους

αδένες που περιέχουν το αρωματικό αιθέριο έλαιο. Για τους αρχαίους

Έλληνες όμως οι τρύπες αυτές δεν ήταν παρά τα τσιμπήματα που έκανε

από αμηχανία και αγωνία στο φύλλο του φυτού με τη βελόνα της η

Φαίδρα, η γυναίκα του βασιλιά της Αθήνας Θησέα. Κι αυτό γιατί

βλέποντας κρυφά το θετό γιο της Ιππόλυτο να γυμνάζεται, τον

ερωτεύτηκε αλλά αυτός δεν ανταποκρινόταν στον έρωτά της. Επειδή η

Αφροδίτη τιμώρησε τον ανέραστο Ιππόλυτο οι Αθηναίοι θεωρούσαν τη

Μυρτιά φυτό του έρωτα και γι αυτό έπλεκαν στεφάνια από τα κλαδιά της

και τα πουλούσαν σε μια περιοχή της αρχαίας Αθήνας που είχε

ονομαστεί, για το λόγο αυτό, "Μυρρίναι". Σήμερα οι αρχαιολόγοι

γνωρίζουν ότι όταν στους αρχαίους τάφους που ανασκάπτουν βρίσκουν

μέσα Μυρτιά τότε οι τάφοι αυτοί ανήκουν σε θηλυκά άτομα. Αυτό γιατί

οι αρχαίες ελληνίδες χρησιμοποιούσαν τα αρωματικά φύλλα της Μυρτιάς

όπως ακριβώς εμείς σήμερα χρησιμοποιούμε το αποσμητικό. Αντίθετα το

φυτό που βρίσκεται στους ανδρικούς τάφους είναι η βαλανιδιά αφού ο

καρπός της (βάλανος = βαλανίδι) είναι σύμβολο της αρρενωπότητας.

Από τα φύλλα, τα κλαδιά και τα άνθη της παράγεται αιθέριο έλαιο,

το μυρτέλαιο. Αυτό έχει εξαιρετικό άρωμα και χρησιμοποιείται στην

αρωματοποιία, τη φαρμακευτική και την παρασκευή καλλυντικών. Το

23

ξύλο της είναι εξαιρετικά καλής ποιότητας και χρησιμοποιείται για την

κατασκευή χειροτεχνημάτων.

4.β. Φυλλοβόλοι θάμνοι

Ασπάλαθος (Calycotome villosa)

Φυλλοβόλος, ακανθώδης θάμνος ύψους 1.5-3 μ. πυκνόκλαδος,

όρθιος, με τριχωτούς βλαστούς που καταλήγουν σε αγκάθι. Τα φύλλα του

είναι κατ’ εναλλαγή, σύνθετα με τρία φυλλάρια, έμμισχα. Τα άνθη του

είναι σε δέσμες, κίτρινα, που εμφανίζονται από το Δεκέμβριο μέχρι τον

Απρίλιο. Ο καρπός του είναι τριχωτός, προμήκης χέδρωπας με σχεδόν

κυκλικά, κίτρινα ή καστανά σπέρματα. Πολύ κοινό σε όλες τις περιοχές

της υψομετρικής ζώνης που απαντά (0-1000μ).

Προύνος ακανθώδης (Prunus spinosa)

24

Ο ακανθώδης θάμνος Prunus spinosa είναι συνηθισμένο φυτό σε

φυτοφράχτες, όρια χωραφιών και θαμνότοπους μέχρι 1200 μ. υψόμετρο.

Ανθοφορεί το Μάρτιο- Μάιο. Oι σκουρόχρωμοι καρποί της τσαπουρνιάς

παραμένουν επάνω στο θάμνο μέχρι και το Γενάρη μήνα. Μετά από τις

πρώτες παγωνιές οι καρποί μαλακώνουν και η κατανάλωσή τους είναι

πιο ευχάριστη. Σε πολλές περιοχές της πατρίδας μας με τους καρπούς της

τσαπουρνιάς παρασκευάζουν μαρμελάδες και λικέρ. Επίσης τα φύλλα

και τα άνθη του θάμνου χρησιμοποιούνται στην παρασκευή αφεψήματος.

Υπάρχει επίσης το θαμνοκυπάρισσο (Juniperus Phoenicca) γνωστό

στο λαό με τα ονόματα Φίδα ή Βένιο, που μπορεί να ζήσει εκατοντάδες

χρόνια και να πάρει τελικά δενδρώδη μορφή.

Από τα διάφορα φρύγανα το πιο κοινό είναι η γνωστή μας Ασφάντα

(Phlopis Fruticosa) που την Άνοιξη κάνει πανέμορφα άνθη.

Επίσης ένα ακόμα γνωστό φρύγανο είναι το Φασσόχορτο (Prasium

Majus) που φυτρώνει διάσπαρτο ανάμεσα στα δέντρα και τους θάμνους.

Σπάρτο (Spartium junceum, Σπάρτιον το βουρλοειδές)

Είναι θάμνος με καταγωγή από την περιοχή της Μεσογείου και

φθάνει σε ύψος τα δύο μέτρα. Έχει μακριούς, λεπτούς, μυτερούς στην

άκρη βλαστούς που είναι σχεδόν γυμνοί, χωρίς φύλλα. Τα άνθη του είναι

κίτρινου χρώματος, αρωματικά και σχηματίζουν βότρυες. Ο καρπός του,

όταν ωριμάσει, σκορπίζει τους σπόρους.

25

Τα φυτά βρίσκονται διάσπαρτα σε πεδινές και ημιορεινές περιοχές

και είναι από τα πιο κοινά θαμνώδη είδη στην Ελλάδα.

Τα σπάρτα καλλιεργούνται επίσης ως καλλωπιστικά και

τοποθετούνται κατά μήκος των δρόμων αλλά και, λόγω του δυνατού

ριζικού συστήματος τους, για την συγκράτηση των διαβρωμένων

εδαφών. Οι βλαστοί τους χρησιμοποιούνται στην κατασκευή καλαθιών

και ψάθινων καπέλων.

4.γ. Θάμνοι με Φαρμακευτικές Ιδιότητες

Δεντρολίβανο (Rosmarinus Officinalis)

Από τα φύλλα του δενδρολίβανου εξάγεται ένα υγρό που

χρησιμοποιείται στην παρασκευή φάρμακου για τους ρευματισμούς, για

τις διάφορους ερεθισμούς του στόματος καθώς και για το βήχα. Από τους

βλαστούς εξάγεται ένα αιθέριο έλαιο που χρησιμοποιείται στην

αρωματοποιία και στη σαπωνοποιία.

Γκορτσιά (Pirus amygdaliformis)

26

Φαρμακευτικές ιδιότητες: Αιμοστατικό, κατά της δυσπεψίας, κατά

της διάρροιας, ψυκτικό, αντισπασμωδικό, ευεργετικό στις παθήσεις του

αναπνευστικού συστήματος και στην οδυνηρή δυσμηνόρροια.

Κουμαριά (Arbutus unedo)

Η κουμαριά είναι γνωστή για τις φαρμακευτικές της ιδιότητες,

(σηπτικές και διουρητικές ). Ο Iπποκράτης χρησιμοποιούσε τα κούμαρα

για την αντιμετώπιση της θρομβοφλεβίτιδας. Πριν από 60 χρόνια

απομονώθηκαν από τα κούμαρα οι πρώτες κουμαρίνες, τα σημερινά

αντιπηκτικά που δίνονται σε θρομβώσεις. Τα φύλλα και ο τραχύς φλοιός

της κουμαριάς χρησιμοποιούνται ιδιαίτερα στη φαρμακευτική και στη

βαφική. Δυσκοιλιότητα, προστάτης, αιμορραγίες μήτρας.

Σχίνος (Pistacia lentiscus)

27

Ο Ιπποκράτης θεωρούσε το σχίνο φάρμακο για γυναικολογικά και

εναντίον της υστερίας. Ο Διοσκουρίδης τον θεωρούσε στυπτικό και τον

συνιστούσε ως φάρμακο για τις αιμοπτύσεις, τις διάρροιες, τις

δυσεντερίες. Η ρητίνη του (και κυρίως της ποικιλίας από την οποία

παράγεται η μαστίχα της Χίου) θεωρήθηκε από τον Διοσκουρίδη ως ως

φάρμακο για το στομάχι. Στη λαϊκή ιατρική ο φλοιός του σχίνου

επουλώνει τις πληγές. Το έλαιον που παράγεται από του σχιόκαρπους

ήταν ένα παραδοσιακό φάρμακο εναντίων της ωτίτιδας και διαφόρων

δερματικών νοσημάτων, κυρίως εκζεμάτων.

Ρείκι (Erica manipuliflora)

Το Ρείκι έχει μακρά ιστορία στην παραδοσιακή βοτανολογία και

έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως σαν φαρμακευτικό φυτό στις ορεινές

περιοχές της Ευρώπης, όπου υπάρχει αυτοφυές σε ολόκληρες εκτάσεις.

Οι θεραπευτικές ιδιότητες του βοτάνου έχουν καταγραφεί ήδη από τον

Μεσαίωνα. Αναφέρονται σε βιβλία του 7ου αιώνα μ.Χ. που περιγράφουν

τις θεραπευτικές ιδιότητες των φυτών. Σε ένα γερμανικό βιβλίο του

γράφτηκε το 1565 αναφέρει τον διάσημο γιατρό της εποχής Πάουλους

Εγκινέτα ο οποίος χρησιμοποιούσε τα άνθη, τα φύλλα και τους μίσχους

του φυτού για να θεραπεύσει τους ασθενείς του από όλους τους τύπους

πληγών (έλκη εσωτερικά και εξωτερικά). Ο Φουκς έγραψε το 1543 ότι το

φυτό ανακουφίζει από τα δαγκώματα των εντόμων, ενώ ο σύγχρονός του

Μάθιουλος το χρησιμοποιούσε για να θεραπεύει δαγκώματα φιδιών,

μολύνσεις ματιών, ασθένειες της σπλήνας και για να διαλύει τον

σχηματισμό λίθων στα εσωτερικά όργανα.

28

Ο Νίκολας Αλεξάντερ, ένας Βενεδικτίνος μοναχός έγραψε ότι η

κατανάλωση του εγχύματος ερείκης για τριάντα διαδοχικές μέρες πρωί

και βράδυ ήταν επαρκής για να διαλύσει τις πέτρες από τους νεφρούς.

Από τις αρχές του 20ου αιώνα η Ερείκη συνδέθηκε από τον ιατρικό

κόσμο με την πρόληψη και θεραπεία των πετρών στην περιοχή των

κύστεων και των νεφρών.

Ρίγανη (Origanum Heracleoticum)

Η Ρίγανη χρησιμοποιείται ευρέως στην επίσημη Ιατρική. Υπό

μορφή τσαγιών (αφεψημάτων) χρησιμοποιείται στην ατονία των

εντέρων, σαν σκεύασμα που ανοίγει την όρεξη και διευκολύνει την πέψη,

επίσης σαν ηρεμιστικό μέσο για το νευρικό σύστημα. Συμπτώματα για τη

χρήση της Ρίγανης είναι η αϋπνία και έλκη του στομάχου, οφειλόμενα

στη ανεπάρκεια πεπτικών οξέων, γαστρική ατονία, αεροφαγία (λόξιγκα),

μετεωρισμό, χρόνια βρογχίτιδα και φυματίωση των πνευμόνων.

29

Είναι ένα δυνατό αρωματικό χόρτο, το οποίο ελευθερώνει από τους

σπασμούς και τον λόξιγκα,- διευκολύνει την πέψη και ανοίγει την όρεξη,

έχει ελαφρώς αποχρεμπτικές, αντιδιαρροϊκές, αντιφλεγμονώδεις,

βακτηριοκτόνες και αντιαιμορραγικές ικανότητες,- αυξάνει την ούρηση

και το ίδρωμα και διεγείρει την μήτρα.

Ενδιαφέρον είναι οι σημειώσεις του άραβα ιατρού Αβικέντα (980 –

1037) για τη Ρίγανη: διώχνει κάθε λογής υγρό από τους πνεύμονες, υπό

μορφή τσαγιού,- καπνίζοντας τη και με ενδοκολπική χρήση, βοηθάει στα

γυναικολογικά προβλήματα, δυσμηνόρροια, επώδυνα έμμηνα και

αιμορραγίες,- αποβάλλει το έμβρυο και είναι χρήσιμη για τη στενοχώρια

και αδιαθεσία.

Κίστος μικρανθής ή λάβδανο (Cistus parvifolious)

Φαρμακευτικές ιδιότητες: Κατά της κολίτιδας, κατά της δυσπεψίας,

κατά παθήσεων του δέρματος. Συστατικά - ουσίες: Ο Ιπποκράτης

χρησιμοποιούσε τον Κίσθο κατά της τριχόπτωσης.Ο Celsus αναφέρει τη

χρησιμοποίηση της ρητίνης του (Cistus ως έμπλαστρο σε κακοήθη

σαρκώματα. Ο Αέτιος ο Αμιδηνός αναφέρει ότι το λάδανον

χρησιμοποιείται σαν πεσσός (υπόθετο) για σκληρούς όγκους στη μήτρα.

Ο Ορειβάσιος παρασκεύαζε αλοιφή με λάδανο κατά της τριχόπτωσης. Ο

Αβικέννας αναφέρει τη χρήση του λαδά-νου για την αποσκλήρυνση του

στομάχου και εντέρου και με τη μορφή αλοιφής για τη θεραπεία του

σπλήνα.

Θυμάρι (Thymus Sibthorpii Benth)

Η χρήση του είναι γνωστή από την αρχαιότητα. Οι αρχαίοι

Αιγύπτιοι το χρησιμοποιούσαν σαν βαλσαμωτικό και αρωματικό. Οι

30

αρχαίοι Έλληνες σαν απολυμαντικό για διάφορες ασθένειες. Οι Ρωμαίοι

στρατιώτες συνήθιζαν να κάνουν μπάνιο σε νερό αρωματισμένο με

θυμάρι, για να αποκτήσουν σφρίγος και ενεργητικότητα. Στη

φαρμακευτική είναι γνωστό ως το φυτό με τις περισσότερες θεραπευτικές

ιδιότητες.

Η χρήση του είναι εσωτερική και εξωτερική.

Εσωτερική: συνιστάται σε προβλήματα στομάχου και εντέρων, στην

ανακούφιση από το βήχα, από το συνάχι και τη γρίπη, στην τόνωση του

νευρικού συστήματος και ως καταπραϋντικό. Επίσης, στις περιπτώσεις

πνευματικής κατάπτωσης και στο άγχος. Χαρίζει πνευματική διαύγεια

και τονώνει τα νεύρα. Χρησιμοποιείται στη μαγειρική και ως αρωματικό

στις ελιές.

Εξωτερική: χρησιμοποιείται στο λουτρό για ρευματικές παθήσεις

και για ξεκούραση. Βοηθά στην αντιμετώπιση της τριχόπτωσης,

εξαιρετικό για τον καθαρισμό των δοντιών. Στοματίτιδες και ερεθισμένες

αμυγδαλές αντιμετωπίζονται με γαργάρες με αφέψημα

31

Μυρτιά (Myrtus communis)

Ιπποκράτης τη χρησιμοποίησε για πλύσεις των γεννητικών οργάνων

και του πρωκτού, διευκολυνση του τοκετού και το αφέψημα των καρπών

για τους βαριά πάσχοντες.

Η σύγχρονη έρευνα αποκαλύπτει ότι τα φύλλα είναι στυπτικά (χάρη

στη μυριτόλη), τονωτικά αντισηπτικά. Το κατάπλασμά τους

χρησιμοποιείται για επούλωση πληγών. Η μυρτιά δρα στους μοριακούς

μηχανισμούς που έχουν σχέση με την μακροζωία των κυττάρων και των

ιστών. Τονώνει την σύνθεση των σιρτουινών στο κύτταρο, που είναι

γνωστές ως πρωτεΐνες της μακροζωίας. Έτσι δρα και ως ισχυρό

αντιρρυτιδικό.

Πικροδάφνη (Nerium Oleander)

Αν και αυτό το φυτό είναι δηλητηριώδες, παράγωγα πικροδάφνης

έχουν χρησιμοποιηθεί για αιώνες σαν βότανα.

Ιστορικές αναφορές δείχνουν ότι οι Μεσοποτάμιοι, τον 15ο αιώνα

μ.Χ., πίστευαν στις επουλωτικές-θεραπευτικές ιδιότητες της

πικροδάφνης. Οι Βαβυλώνιοι χρησιμοποιούσαν ένα μίγμα από

πικροδάφνη και γλυκόριζα (liquorice) για ν’αντιμετωπίσουν τον

«κρασοπονοκέφαλο». Ο Πλίνιος, ο πρεσβύτερος, ο γνωστός αρχαίος

Έλληνας συγγραφέας, έγραψε για την όψη της πικροδάφνης, όπως επίσης

για τις δηλητηριώδης και ευεργετικές ιδιότητές της. Άραβες επιστήμονες

–γιατροί χρησιμοποίησαν πρώτοι την πικροδάφνη σαν θεραπευτικό

ενάντια στον καρκίνο τον 8ο αιώνα μ.Χ.

32

Χαμομήλι (Chamomilla)

Το χαμομήλι είναι ποώδες φυτό, η επιστημονική ονομασία του

οποίου είναι Chamomilla. Το γένος περιλαμβάνει περί τα 70 είδη το

γνωστότερο των οποίων του είναι η Chamomilla recutita ή Matricaria

chamomilla, ελλ. Χαμαίμηλον το κοινόν ή Ματρικαρία το χαμαίμηλον.

Αυτό το είδος φύεται και στην Ελλάδα όπου είναι γνωστό με τα ονόματα

χαμομήλι, χαμόμηλο, και στην Κύπρο είναι γνωστό και ως μουγιόχορτο.

Στο κοινό χαμομήλι, τα άνθη κατανέμονται σε ταξιανθίες-κεφάλια

που μοιάζουν ιδιαίτερα με αυτές της μαργαρίτας. Το όνομα του σημαίνει

μήλο που είναι κάτω στο έδαφος (χάμω - μήλο). Είναι φυτό ποώδες και

ζει ένα χρόνο (μονοετές). Αρωματικό και φαρμακευτικό. Έχει λείο

βλαστό και είναι πολύκλαδο.

Το χαμομήλι έχει ηρεμιστικές, τονωτικές αλλά και αντισηπτικές και

εντομοκτόνες ιδιότητες. Δρα επίσης κατά των αερίων των εντέρων. Με

απόσταξη των ανθέων λαμβάνεται πολύτιμο αιθέριο έλαιο οι ιδιότητες

του οποίου μοιάζουν με εκείνες του αιθέριου ελαίου της Ανθέμιδος της

ευγενούς, Anthemis nobilis, ιθαγενούς φυτού της Καλιφόρνιας όπου και

καλλιεργείται ως διακοσμητικό.

Από τα άνθη του χαμομηλιού κατασκευάζεται τo

ομώνυμο αφέψημα.

Επίσης, εκχυλίσματα χαμομηλιού χρησιμοποιούνται σε

διάφορα καλλυντικά ή σαμπουάν.

33

Λύκος, κουσκούτα και ραματάκι

Πρόβλημα θα μπορούσε να αποτελέσει ένα ζιζάνιο το οποίο

βρέθηκε τα τελευταία χρόνια στο όρος του Υμηττού.

Το συγκεκριμένο ζιζάνιο σε πολλές περιοχές το αποκαλούν λύκο,

κουσκούτα και ραματάκι. Μπορεί να αφαιρεθεί με το να καταστραφούν

όλες του οι ίνες γιατί έστω και λίγο να μείνει εξαπλώνετε ταχύτατα! Ένας

τρόπος μετάδοσης είναι από την κοπριά προβάτων. Για αυτό σε κήπους

και μπαξέδες αποφεύγουμε την συγκεκριμένη κοπριά. Βιολογικός κήπος

με αγελαδινή κοπριά λοιπόν ή το καλύτερο αλογίσια. Στη φύση πάντως

δεν κάνει μεγάλη ζημιά.

Βέβαια αυτό το ζιζάνιο δεν καταστρέφει την ομορφιά του όρους.

34

5. ΤΑ ΛΟΥΛΟΥΔΙΑ ΤΟΥ ΥΜΗΤΤΟΥ

Από την πλούσια Ελληνική Μυθολογία έως και σήμερα, δεν θα

μπορούσε να μην αναφέρονται σε μύθους τα λουλούδια. Μερικοί από

αυτούς είναι διάσημοι διεθνώς και μεταδόθηκαν προφορικά ή γραπτά

μέσα στα βάθη των αιώνων. Τα λουλούδια λοιπόν, παίρνουν μέρος στην

ανθρωπότητα από την προϊστορική εποχή στολίζοντας τα λιβάδια και

δημιουργώντας συναρπαστικές διακοσμήσεις. Τα λουλούδια κάθε

βουνού και περιοχής αποτελούν ένα ιστορικό κομμάτι του.

Έτσι και τα λουλούδια του Υμηττού, αποτελούν ένα αναπόσπαστο

σημαντικό κομμάτι. Τα είδη λουλουδιών που υπάρχουν, είναι πάρα

πολλά, όπου κάθε ένα ξεχωρίζει για την ομορφιά του, το χρώμα και την

ζωντάνια του που προσφέρει. Ένας περίπατος στον Υμηττό, φέρνει την

ψυχική γαλήνη από το πλήθος των αρωμάτων και των χρωμάτων που

χαρίζει η φύση. Από το μικρό χορταράκι έως την πιο εκθαμβωτική

ορχιδέα, βρίσκεται η ζωντάνια του βουνού μας.

Αν κανείς αναζητήσει τα είδη των λουλουδιών του Υμηττού,

σίγουρα θα πέσει στην αντίληψη του εκθαμβωτική λάμψη τους. Αυτά

που μπορούμε να συναντήσουμε περισσότερο στο βουνό είναι λουλούδια

όπως: (Cyclamen graecum), (Colchicum sp.), (Asphodeline lutea),

(Asphodelus fistulosus), (Allium roseum), (Fritillaria graeca), (Lloydia

graeca), (Ornithogallum atticum), (Muscari comosum), (Asparagus

acutifolius), (Smilax aspera), (Crocus sp.), (Sternbergia lutea),

(Cephalanthera rubra), (Serapias sp.), διάφορα είδη (Ophrys) και

(Orchis).

Κυκλάμινο (Cyclamen graecum)

To κυκλάμινο είναι ένα από τα ομορφότερα αγριολούλουδα της

Ευρωπαϊκής υπαίθρου. Στην Ελλάδα συναντώνται πέντε είδη

κυκλάμινου. Είναι πολυετές φυτό με μωβ άνθη ή σπανιότερα λευκά και

χαρακτηριστικά καρδιοειδή φύλλα με εντυπωσιακούς χρωματισμούς.

Κάποια είδη κυκλαμίνου ανθίζουν την Άνοιξη και κάποια άλλα

Φθινόπωρο. Φύονται από παραθαλλάσιες περιοχές μέχρι και σε

υψόμετρα άνω των 1000 μέτρων.

Το πιο κοινό είδος κυκλαμίνου στην Ελλάδα είναι το Κυκλάμινο το

Γραικό. Το συγκεκριμένο κυκλάμινο ανθίζει την φθινοπωρινή περίοδο

και έχει πυκνά μωβ άνθη. Αναπτύσσεται σε περιοχές με χαμηλό

υψόμετρο και είναι ιδιαίτερα διεσπαρμένο σε χέρσες περιοχές. Το επίσης

συνηθισμένο κυκλάμινο το Κυκλάμινο το Κισσόφυλλο αναπτύσσεται σε

35

μεγαλύτερα υψόμετρα από το προηγούμενο και η περίοδος ανθοφορίας

του είναι επίσης το Φθινόπωρο. Η διαφορά του με το Κυκλάμινο το

Γραικό είναι ότι τα φύλλα του δεν είναι καρδιοειδή αλλά σχηματίζουν

ελαφριές γωνίες.

Το κυκλάμινο είναι μεν ένα κοινότατο είδος του τόπου μας, που

όμως βρίσκεται μεταξύ των ομορφότερων γεώφυτων. Στην ομορφιά των

λουλουδιών έρχεται να προστεθεί η εκπληκτική ποικιλομορφία

των φύλλων του. Επίσης και ένα άλλο είδος, σχεδόν σπάνιο, βρίσκεται

μόνο στον Υμηττό απ’ όλη την περιφέρεια της Αττικής. Εντοπίστηκε από

τον σύγχρονο φυσιοδίφη της Ελλάδας, Γιώργο Σφήκα, στον οποίο

οφείλεται και το όνομά του.

Σπαράγγια

Στο βουνό μας θα συναντήσουμε τα Acutifolius Σπαράγγια, κοινή

ονομασία άγρια σπαράγγια, είναι ένα πολυετές φυτό αειθαλές που

ανήκουν στο γένος Σπαράγγια της οικογένειας Liliaceae. Η λατινική

ονομασία του acutifolius αυτού του είδους, που σημαίνει «ακανθώδη

φύλλα», προέρχεται από το σχήμα των χαρακτηριστικών των φύλλων,

ένα πολύ κοινό χαρακτηριστικό τα τυπικά φυτά της Μεσογείου.

Φθάνει κατά μέσο όρο 30 έως 70 εκατοστά ύψος. Τα στελέχη έχουν

πολύ-διακλαδισμένης φύλλωμα φτερωτός.

36

Τα "φύλλα" είναι στην πραγματικότητα βελονοειδές τροποποιημένα

στελέχη.

37

Ασφόδελοι

Το Asphodelus fistulosus είναι ένα είδος του φυτού είναι γνωστή

ως onionweed, δηλαδή κρεμμύδι βγαλμένο με φύλλα ασφόδελου, και ροζ

ασφόδελου. Πρόκειται για ένα ετήσιο ή βραχύβιο πολυετές βότανο με

ένα κοίλο στέλεχος μέχρι 70 εκατοστά ύψος. Το ριζικό σύστημα έχει μια

σειρά από κονδύλους όμοια εξαρτήματα στη βάση του στελέχους. Η

μονάδα έχει τη μορφή μιας μεγάλης τούφας από κρεμμύδι-όπως

στρογγυλεμένα κοίλα φύλλα μέχρι 30 εκατοστά.

Υπάρχει επίσης το Asphodeline lutea

38

Κρόκος

Ο Κρόκος του εσχαρωτού (Crocus sp.), που τα άνθη του κλείνουν

(όπως στους περισσότερους κρόκους) το βράδυ αλλά και με τον βροχερό

καιρό. Στον Υμηττό είναι ο πρώτος κρόκος που ανθίζει - ξεκινά τέλη

Σεπτεμβρίου με αρχές Οκτωβρίου-, ενώ τα φύλλα του παρουσιάζονται

μετά την άνθιση.

Μαργαρίτα

Eίναι πολύ κοινό αγριολούλουδο σχεδόν σε όλη την Ευρώπη. Η

επιστημονική της ονομασία είναι Ανθέμις η Χία. Ανήκει στην οικογένεια

των σύνθετων που είναι η μεγαλύτερη οικογένεια στο φυτικό βασίλειο.

Η μαργαρίτα είναι μονοετές φυτό με μέγεθος 20 με 60 εκατοστά. Τα

άνθη της σχηματίζουν δίσκο με πολλά λευκά πέταλα. Ευδοκιμεί στα

χαμηλά και μέσα υψόμετρα ενώ σε μεγαλύτερα υψόμετρα ευδοκιμούν

διάφορα συγγενικά της είδη. Κοινό είδος με την μαργαρίτα είναι

το χαμομήλι.

39

Αναφέρουμε και τα παρακάτω αγριολούλουδα.

Colchicum Allium roseum

Fritillaria graeca Lloydia graeca

Ornithogallum atticum Muscari comosum

40

Smilax aspera Sternbergia lutea

Cephalanthera rubra Serapias

και διάφορα είδη (Ophrys) και (Orchis)

Ο Υμηττός μπορεί να χαρακτηριστεί ως το βουνό των ορχιδέων,

καθώς έχει τη μεγαλύτερη πυκνότητα ορχιδέων σε ολόκληρη την

Ευρώπη

41

6. Η ΠΑΝΙΔΑ ΤΟΥ ΥΜΗΤΤΟΥ

(ΤΑ ΖΩΑ ΤΟΥ ΒΟΥΝΟΥ ΜΑΣ)

Με τον όρο πανίδα ή πανίσκη χαρακτηρίζεται το σύνολο των ζώων.

Είναι όρος της ζωολογίας και παλιοζωολογίας για το σύνολο του ζωικού

βασιλείου μιας γεωγραφικής περιοχής ή χώρας ή και γεωλογικής

περιόδου.

Η πανίδα διακρίνεται στη χερσαία και την υδρόβιο όπου η καθεμιά

ανάλογα του περιβάλλοντος που βρίσκεται διακρίνεται επιμέρους

σε πολική, τροπική, εύκρατη, ωκεάνια ή θαλάσσια, λιμναία και ποτάμια. Η

μελέτη των διαφόρων πανίδων στην επιφάνεια της Γης αποτελεί

αντικείμενο έρευνας της ζωογεωγραφίας .

Η Πανίδα του Υμηττού

Η πανίδα που φιλοξενείται στον Υμηττό είναι εξίσου σημαντική με

τη χλωρίδα. Όπως και η Πάρνηθα, ο Υμηττός αποτελεί τόπο κατοικίας

για είδη που δεν μπορούν να βρεθούν πλέον πουθενά αλλού στην Αττική,

ενώ το γεγονός ότι βρίσκεται τόσο κοντά σε αστική περιοχή καθιστά την

οικολογική του αξία ακόμη σπουδαιότερη. Με την εντατική

οικοπεδοποίηση και ανοικοδόμηση της πεδιάδας των Μεσογείων ο

Υμηττός κινδυνεύει να μετατραπεί σε «απομονωμένη νησίδα» πράγμα

που καθιστά ακόμη επιτακτικότερη τη προστασία της πανίδας του, αφού

αυτή δεν θα μπορεί να μετακινηθεί ή ανανεωθεί από γειτονικές περιοχές.

Ιδιαίτερη είναι η ορνιθολογική σημασία του Υμηττού αφού σε

αυτόν έχουν καταγραφεί πάνω από 100 είδη πουλιών, μόνιμοι κάτοικοι

αλλά και μεταναστευτικά είδη, πολλά από τα οποία είναι σπάνια ή

απειλούμενα γι’αυτό και προστατεύονται με διεθνείς οδηγίες. Σπανιότερα

και σημαντικότερα είναι ο πετρίτης, η αετογερακίνα με τη

χαρακτηριστική φιγούρα αετού κατά την πτήση, φιγούρα που κοσμεί και

το σήμα της Ε.Δ.Ν.Υ., ο φιδαετός και ο νυχτοπάτης. Αξιοσημείωτα είναι

επίσης η κουκουβάγια, η τυτώ, η πέρδικα, το βραχοκιρκίνεζο κ.α. ενώ

μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι στο βουνό παρατηρείται

μεγάλη ποικιλία στρουθιόμορφων πουλιών και ιδιαίτερα των σπάνιων

ειδών όπως ο μουστακοτσιροβάκος και ο σκουρόβλαχος.

Όμως στον Υμηττό κατοικούν και αρκετά θηλαστικά με πιο γνωστό

την κόκκινη αλεπού , το μεγαλύτερο είδος αλεπούς, που εμφανίζεται και

στο σήμα της Ε.Δ.Ν.Υ., που όμως δεν είναι το μόνο αρπακτικό του

Υμηττού. Άλλα θηλαστικά που έχουν καταγραφεί στο βουνό είναι ο

ασβός , η νυφίτσα το κουνάβι ο λαγός, κ.α., ενώ εύκολα αντιληπτή είναι

και η ύπαρξη αρκετών ειδών νυχτερίδων, μερικά από τα οποία ζουν στα

42

άφθονα σπήλαια και κοιλώματα του Υμηττού με ιδιαίτερα σημαντική να

θεωρείται η παρουσία των νυχτερίδων και της απειλούμενης

Μικρορινόλοφος

Η ποικιλία της βλάστησης που απαντάται στον Υμηττό ευνοεί και

την ανάπτυξη πολλών και διαφορετικών ειδών εντόμων, με κύρια και

αυτονόητη την παρουσία μελισσών, φημισμένου κάτοικου του Υμηττού

από την αρχαιότητα και ακούραστου παραγωγού του ξακουστού

θυμαρίσιου μελιού του Υμηττού. Παρ'όλο που η μελισσοκομία γνωρίζει

κάμψη, όπως και τα περισσότερα επαγγέλματα που ασχολούνται με τα

δάση στη περιοχή του νοτίου Υμηττού τα μελίσια είναι αρκετά

συνηθισμένη εικόνα. Όμως τα ανθισμένα λουλούδια και οι αρωματικοί

φρυγανότοποι φιλοξενούν και ένα πλήθος άλλων ειδών όπως πεταλούδες

(άξιες λόγου είναι οι προστατευόμενες κολεόπτερα και ορθόπτερα,

μερικά από τα οποία είναι ενδημικά είδη του Υμηττού που ζουν σε

σπήλαια του Υμηττού.

Τέλος, από έναν τόσο πλούσιο βιότοπο δεν θα μπορούσαν να

λείπουν και τα ερπετά, με χαρακτηριστικά είδη της ελληνικής φύσης να

εμφανίζονται στον Υμηττό. Άξια αναφοράς είναι τα φίδια λαφίτης,

σπιτόφιδο, οχιά η κερασφόρος και οι χελώνες κρασπεδωτή.

Η πανίδα του Υμηττού περιλαμβάνει θηλαστικά, ερπετά, πάνω από

100 είδη πτηνών και έντομα.

6.α. ΘΗΛΑΣΤΙΚΑ

Κόκκινη αλεπού

Είναι θηλαστικό της οικογένειας κυνίδες. Είναι το πιο γνωστό και

αναγνωρίσιμο είδος αλεπούς και σε πολλές περιοχές αποκαλείται απλώς

αλεπού. Έχουν αναγνωριστεί 45 είδη κόκκινων αλεπούδων και

διακρίνονται σε δύο κατηγορίες :

43

Στις μεγάλων διαστάσεων αλεπούδες, που υπάρχουν στις βόρειες

περιοχές.

Στις μικρότερων και πρωτόγονων διαστάσεων που υπάρχουν στις

Ασία, στη βόρεια Αφρική και στη Μέση Ανατολή.

Το βάρος της κυμαίνεται μεταξύ 3.6 κιλών με 7.6 ενώ οι πιο

μεγάλες μπορεί να φτάσουν τα 14 κιλά. Το μήκος του σώματος της

κυμαίνεται μεταξύ 46 και 90 εκατοστών και είναι σπονδυλωτά. Η ουρά

της έχει μήκος από 30 έως 55 εκατοστά και τη χρησιμοποιεί σαν

μαξιλάρι, ως μέσω επικοινωνίας και για να διατηρεί την ισορροπία της. Η

κόκκινη αλεπού τρέφεται κατά κύριο λόγο με φρούτα και καρπούς με

κουκούτσια, με μικρά τρωκτικά, με λαγούς και με κουνέλια, με μικρά

πουλιά, με έντομα, σκουλήκια και ψάρι.

Κουνάβι

Το κουνάβι των δασών ζει αποκλειστικά στα δάση. Τρέφεται

κυρίως με ποντικούς, πουλιά, με αβγά πουλιών Κρύβεται μέσα σε παλιές

φωλιές πουλιών, σε κουφάλες δέντρων. Τόσο το κουνάβι του δάσους όσο

και το κουνάβι των βράχων αποτελούν αντικείμενο κυνηγιού για την

πολύτιμη γούνα τους. Τα κουνάβια ζευγαρώνουν το καλοκαίρι και

γεννούν την άνοιξη 2 - 5 μικρά.

Όλο το κάτω μέρος του σώματός του μέχρι και το λαιμό είναι

μαύρο. Η ράχη του είναι κιτρινωπή και καστανή. Σκάβει τη φωλιά του

κάτω από το έδαφος και το χειμώνα πέφτει σε ένα είδος χειμέριας

νάρκης. Η κύρια τροφή του είναι φίδια, αρουραίοι, λαγοί, πέρδικες,

βατράχια, αλλά και ρίζες και ιδιαίτερα το μέλι. Ζει περίπου 12 χρόνια και

σε μικρή ηλικία εξημερώνεται. για το νόστιμο κρέας του. Το μήκος του

σώματός του είναι περίπου ένα μέτρο, ενώ τα πόδια του είναι κοντά και

οπλισμένα με 5 δυνατά και σκληρά νύχια. Το βάρος του είναι περίπου 15

44

κιλά και το κεφάλι του είναι στενόμακρο με μικρά αυτιά και μάτια. Τα

δόντια του είναι μικρά και κοφτερά. Το σώμα του σκεπάζεται από πολύ

πυκνό και άγριο τρίχωμα μέχρι την ουρά του . Το κεφάλι του είναι άσπρο

με δύο μαύρες λουρίδες, που αρχίζουν μπροστά από τα μάτια και

καταλήγουν πίσω από τα αυτιά.

Λαγός

Ο λαγός έχει ανισομερή ανάπτυξη στο σώμα του. Το μπροστινό

τμήμα είναι λιγότερο αναπτυγμένο και τα μπροστινά του πόδια, σε σχέση

με τα πίσω, μοιάζουν σαν ατροφικά, πράγμα που επιτρέπει στο λαγό να

τρέχει πολύ γρήγορα. Άλλωστε τα πίσω πόδια, που τελικά στηρίζουν το

σώμα του και του δίνουν την κίνηση, είναι δυσανάλογα μακριά, σε σχέση

με το σώμα του και πολύ δυνατά. Αυτό του επιτρέπει να κάνει μεγάλα

πηδήματα και να καταφέρνει, έτσι, να ξεφεύγει από τους εχθρούς του.

Το θηλυκό γεννά 4-5 φορές το χρόνο 3-5 μικρά, ύστερα από μηνιαία

εγκυμοσύνη, που τα θηλάζει περίπου 15 ημέρες.

Ο λαγός είναι νυκτόβιο ζώο. Την ημέρα την περνά κρυμμένος και τη

νύχτα βγαίνει για να βοσκήσει. Ο λαγός ποτέ δεν κάνει στο χώμα τρύπες

για φωλιές, όπως το άγριο κουνέλι. Τρέφεται με χόρτα, με φύλλα

δέντρων, ενώ το χειμώνα, όταν δε βρίσκει χορτάρι, τρέφεται με φλοιούς

δέντρων, κυρίως οπωροφόρων.

45

Σκαντζόχοιρος

Είναι μικρά αγκαθωτά θηλαστικά της υποοικογένειας των

ερινακεϊνών, της οικογένειας των ερινακεϊδών, της τάξης των

εντομοφάγων. Οι σκαντζόχοιροι ξεχωρίζουν εύκολα από τα αγκάθια

τους, που έχουν μήκος περίπου 2 εκατοστά και χρώμα απαλό κίτρινο με

ραβδώσεις.

Όλοι οι σκαντζόχοιροι μπορούν να τυλιχτούν σε σφιχτή μπάλα, και

με τη βοήθεια υποδόριων μυών να κάνουν τα αγκάθια τους να πεταχτούν

προς τα έξω. Πάντως, η αποτελεσματικότητα αυτής της μεθόδου

προστασίας εξαρτάται από τον αριθμό των αγκαθιών, και καθώς μερικοί

σκαντζόχοιροι της ερήμου έχουν εξελιχθεί ώστε να μεταφέρουν λιγότερο

βάρος, είναι πιθανότερο να προσπαθήσουν να διαφύγουν τρέχοντας ή

ακόμα και να επιτεθούν στον εισβολέα, τρυπώντας τον με τα αγκάθια

τους, και ν' αφήσουν τη μέθοδο της μπάλας ως τελευταία λύση. Αυτό έχει

ως αποτέλεσμα να υπάρχουν διαφορετικοί εχθροί για διαφορετικά είδη:

ενώ οι σκαντζόχοιροι του δάσους έχουν σχετικά λίγους εχθρούς, κυρίως

πουλιά και ειδικότερα κουκουβάγιες, αλλά και νυφίτσες και σκύλους και

φίδια, τα μικρότερα είδη όπως ο μακρώτις σκαντζόχοιρος έχουν ως

επιπλέον εχθρούς τις αλεπούδες, τους λύκους και τις μαγκούστες.

Όλοι οι σκαντζόχοιροι είναι βασικά νυκτόβιοι, παρότι διάφορα είδη

μπορεί να βγαίνουν και κατά τη διάρκεια της ημέρας. Για ένα μεγάλο

διάστημα της ημέρας ο σκαντζόχοιρος κοιμάται, είτε κάτω από κάποιο

βράχο ή θάμνο ή σε μια τρύπα στο χώμα. Μερικά είδη μπορεί να έχουν

διαφορετικές συνήθειες, αλλά οι περισσότεροι σκαντζόχοιροι σκάβουν

καταφύγια στο χώμα.

Όλοι οι άγριοι σκαντζόχοιροι μπορούν να πέσουν σε χειμέρια

νάρκη, αν και δεν το κάνουν όλοι. Το αν θα το κάνουν εξαρτάται από τη

θερμοκρασία, την αφθονία του φαγητού και το είδος τους. Η διαδικασία

έχει ως εξής: Το φθινόπωρο, στρώνουν μια φωλιά με βρύα και φύλλα

κάτω από ένα δένδρο και πέφτουν σε χειμερία νάρκη, που διαρκεί ως το

Μάρτιο ή τον Απρίλιο. Η θερμοκρασία του σώματος τους στην περίοδο

αυτή πέφτει στους 5,5 βαθμούς C.

46

6.β. ΕΡΠΕΤΑ

Τα ερπετά που συναντά κάποιος στον Υμηττό είναι: τα φίδια όπως ο

λαφιάτης και η σαΐτα αλλά και διαφόρων ειδών σαύρες.

Η κρασπεδωτή χελώνα

Φτάνει μέχρι 38 cm. Τα αρσενικά είναι λίγο μεγαλύτερα από τα

θηλυκά. Τρέφεται κυρίως με φυτά και ασπόνδυλα. Τα θηλυκά γεννάνε 2-

12 αβγά σε τρύπες που σκάβουν σε μαλακό χώμα τα οποία

εκκολάπτονται μετά από δυόμισι μήνες. Ζουν πολλά χρόνια και η

διάρκεια ζωής της χελώνας είναι 40-130 χρόνια.

Πράσινη σαύρα ή πρασινογουστέρα σμαραγδόχροα.

Προστατεύετε (ως ζωικό είδος κοινοτικού ενδιαφέροντος που

απαιτεί αυστηρή προστασία) και από τη σύμβαση της Βέρνης (ως είδος

πανίδας υπό αυστηρή προστασία). Ζει σε ηλιόλουστες περιοχές, συνήθως

βραχώδεις, ξέφωτα. Τρώει διάφορα ασπόνδυλα και έντομα.

47

Το μήκος του κυρίως σώματός της είναι 13 εκ. και της ουράς της 26

εκ. Έχει μικρό κεφάλι και ισχυρό σώμα. Το χρώμα των αρσενικών είναι

πράσινο και ποικίλο των θηλυκών (από πράσινο μέχρι καφετί). Συχνά

έχει στην πλάτη στίγματα ή ραβδώσεις. Η κοιλιά και στα δύο φύλα είναι

κιτρινωπή και ο λαιμός των αρσενικών μερικές φορές κυανόχρωμος. Τα

ανήλικα έχουν μπεζ χρώμα με στίγματα.

Λαφιάτης

Τρέφεται με μικρά θηλαστικά όπως αρουραίους και άλλα τρωκτικά,

μικρά κουνέλια, πτηνά, σαύρες, αμφίβια και αυγά. Ζευγαρώνει την

άνοιξη και τα θηλυκά γεννούν 3-18 αυγά και τα εκκολαπτόμενα φίδια

έχουν μήκος έως και 40cm. Μέτριας επιθετικότητας φίδι που πιθανόν να

δαγκώσει αν αρπαχτεί. Συνήθως έχει ήπιο χαρακτήρα και καθόλου

επιθετικό. Σε πολλές περιοχές, ο Λαφιάτης (ή Λαφίτης) ονομάζεται

λανθασμένα "Δεντρογαλιά", ενώ η ονομασία "Λαφιατης"

χρησιμοποιείται συχνά για άλλα είδη φιδιών, επίσης λανθασμένα.

Πρόκειται για εντελώς ακίνδυνο φίδι.

Εξάπλωση στην Ελλάδα:

Ηπειρωτική Ελλάδα (εκτός του τμήματος που απαντά ο Θρακικός

Λαφιάτης - Elaphe sauromates), Πελοπόννησος, Εύβοια, Κέρκυρα,

Κεφαλονιά, Ζάκυνθος, Κάλαμος, Καρλονήσι, Προβάτι, Σπέτσες, Κέα,

Άνδρος, Τήνος, Μύκονος, Πάρος, Νάξος, Ηρακλειά, Σχοινούσα, Ίος,

Αμοργός, Σκιάθος, Σκύρος πιθανόν και σε άλλα νησιά.

48

Σαΐτα

Μη δηλητηριώδες. Ολικό μήκος έως και 135cm συνήθως όμως

μικρότερο.

Από το επίπεδο της θάλασσας μέχρι και τα 2000m υψόμετρο.

Ημερόβιο, πολύ νευρικό και ασύγκριτα γρήγορο φίδι που κυνηγά

επίμονα την λεία του μερικές φορές για μεγάλες αποστάσεις.

Σκαρφαλώνει επιδέξια σε θάμνους, βράχια και πετρότοιχους.

Τρέφεται με μικρές σαύρες, έντομα και σπανίως με μικρά τρωκτικά.

Ζευγαρώνει την άνοιξη και τα θηλυκά γεννούν το καλοκαίρι 3-16 αυγά.

Πρόκειται για ακίνδυνο φίδι με κακή όμως φήμη, αφού στις

περισσότερες περιοχές πιστεύεται λανθασμένα πως είναι δηλητηριώδες

και επικίνδυνο και πως τινάζεται από μεγάλες αποστάσεις για να

επιτεθεί.

6.γ. ΠΤΗΝΑ

Κοκκινολαίμης

Ο κοκκινολαίμης είναι μικρόσωμο πουλί, το οποίο ανήκει στην

οικογένεια των τσιχλών. Συναντάται με διάφορες ονομασίες, όπως

καλόγιαννος, καλογιάννος, κοκκινοστήθης, κομπογιάννης, χειμωνιάτης,

τσιγκογιάννης και τσιρογιάννης. Επίσης αναφέρεται

ως αηδόνι του χειμώνα.

49

Κοτσύφι

To κοτσύφι είναι ένα είδος πουλιού της τάξης πασσερίμορφα που

αναπαράγεται στην Ευρώπη, Ασία, Βόρεια Αμερική και στην Ωκεανία,

στην οποία εμφανίστηκε πρόσφατα. Έχει ένα αριθμό υποειδών τα οποία

ζουν σε διάφορα μέρη του πλανήτη, ενώ κάποια ασιατικά υποείδη

θεωρούνται διαφορετικά είδη. Ανάλογα με το γεωγραφικό πλάτος, το

κοτσύφι μπορεί να είναι μόνιμος κάτοικος ή μεταναστευτικό είδος

Κουκουβάγια

Κουκουβάγια ή γλαύκα ονομάζεται κάθε μέλος της

βιολογικής τάξης Γλαυκόμορφα, η οποία ανήκει

στην ομοταξία των Πτηνών και περιλαμβάνει περίπου

200 είδη αρπακτικών και στην πλειονότητά τους νυκτόβιων πουλιών.

Κατανέμονται σε όλες τις ηπείρους εκτός της Ανταρκτικής και έχουν

αναπτύξει αξιόλογες προσαρμογές στη νυχτερινή διαβίωση. Διακρίνουμε

δυο οικογένειες γλαυκών: την οικογένεια των Τυτονιδών η οποία

περιλαμβάνει λιγοστά (16) είδη, και την οικογένεια των Στριγγιδών όπου

ανήκουν τα περισσότερα είδη κουκουβάγιας.

50

Σπουργίτι

Το σπουργίτι είναι ένα είδος στρουθιόμορφου πουλιού της

οικογένειας Πασσερίδες. Εμφανίζεται σε μεγαλύτερο μέρος

της Ευρώπης, της Μεσογείου, και ένα μεγάλο μέρος της Ασίας. Επίσης,

έχει εκούσια ή τυχαία εισαχθεί σε πολλά μέρη του κόσμου, καθιστώντας

το το πιο διαδεδομένα άγριο πτηνό. Συνδέεται στενά με κατοικημένες

περιοχές, αλλά δεν είναι το μόνο είδος σπουργιτιού που βρίσκονται

κοντά σε σπίτια. Είναι ένα μικρό πουλί, κυρίως με σκιές στα φτερά

χρώματος ως επί το πλείστον καφέ και γκρι.

Πέρδικα

Η πέρδικα είναι κοινή ονομασία πτηνών του γένους Πέρδιξ ή

Αλεκτορίς που ανήκουν στην οικογένεια των Φασιανιδών και στην τάξη

των Ορνιθόμορφων.

Το γένος αυτό περιλαμβάνει οκτώ είδη. Πρόκειται για ενδημικά

πτηνά, που ζουν κατά σμήνη, στις εύκρατες ζώνες της Ευρώπης,

51

της Ασίας και της Αφρικής, και αναπαράγονται νωρίς την άνοιξη, οπότε

και χωρίζονται σε ζευγάρια.

Κάθε αρσενικό ορίζει μια δική του περιοχή, την οποία

υπερασπίζεται με φανατισμό και αποκλείει την είσοδο των άλλων

αρσενικών σε αυτή. Την ίδια περίοδο τα αρσενικά εκφέρουν μια κραυγή,

που είναι προειδοποιητική για τα άλλα αρσενικά και συγχρόνως κάλεσμα

για το θηλυκό. Τους θερινούς μήνες ανεβαίνουν σε ορεινές και δροσερές

περιοχές, ενώ το χειμώνα πηγαίνουν χαμηλότερα. Ο μεγαλύτερος εχθρός

τους είναι τα σαρκοβόρα ζώα που τις κυνηγούν για το νόστιμο κρέας

τους. Το πτηνό αυτό απειλείται στην Ελλάδα, καθώς ο αριθμός της έχει

μειωθεί σημαντικά. Ως αποτέλεσμα αυτού, το κυνήγι της πέρδικας σε

αρκετές ελληνικές περιοχές είναι εντελώς απαγορευμένο.

6.δ. ΕΝΤΟΜΑ

Πεταλούδες

Η πεταλούδα είναι έντομο της Τάξης των Λεπιδόπτερων και ανήκει

σε μία από τις υπεροικογένειες των Hesperioidea (Εσπερίες) ή

των Papilionoidea (όλες οι άλλες πεταλούδες). Οι πεταλούδες ανήκουν

στο φύλο των αρθρόποδων και την τάξη των εντόμων. Τα είδη τους

υπερβαίνουν τον αριθμό των 100.000 σε όλο τον κόσμο. Έχουν μακριές

κεραίες, δύο ζεύγη φτερών καλυμμένα με πολύχρωμα λέπια, διαθέτουν

στοματικά μόρια μυζητικού τύπου και οι κεραίες τους ποικίλλουν

ανάλογα με το είδος.

Η μεταμόρφωσή τους από την στιγμή της γέννησης, σε μορφή

κάμπιας (προνύμφες), είναι τεράστια. Έχουν σκωληκόμορφο σώμα και

μασητικό στοματικό τύπο, ενώ συχνά διαθέτουν μεταξοειδείς αδένες και

52

με τα λεπτά στρώματα μεταξιού που παράγουν, δημιουργούν ένα

κουκούλι, στο οποίο εισέρχονται και μετατρέπονται σε χρυσαλίδες. Όταν

βγαίνουν από το κουκούλι, έχουν πλέον τη μορφή ενήλικης πεταλούδας.

Οι πεταλούδες είναι φυτοφάγες και συχνά το μεγαλύτερο τμήμα τους

παρουσιάζει περιπτώσεις σεξουαλικού διμορφισμού.

Τα Λεπιδόπτερα χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: τα ομοιόνευρα, στα

οποία οι τέσσερις φτερούγες παρουσιάζουν όμοιες πτυχώσεις και τα

ετερόνευρα στα οποία οι πίσω φτερούγες έχουν μειωμένες πτυχώσεις.

Μέλισσες

Η μέλισσα είναι έντομο από την τάξη υμενόπτερα, που θεωρείται

από όλα γενικά τα έντομα το πιο σπουδαίο από οικονομικής άποψης για

τον άνθρωπο. Η μέλισσα είναι έντομο που ζει κατά μεγάλες οικογένειες

μέσα σε κυψέλες. Μέσα σε κάθε κυψέλη υπάρχουν τρία είδη μελισσών:

η βασίλισσα, οι εργάτριες και οι κηφήνες.

Το σώμα της μέλισσας αποτελείται από τρία μέρη: το κεφάλι , το

θώρακα και την κοιλιά, συνολικού μήκους 1,5 εκ. Στο κεφάλι της έχει

δεξιά και αριστερά δύο μεγάλα μάτια , που αποτελούνται από 13.000

περίπου μικρά μάτια το καθένα και έτσι έχει τη δυνατότητα να βλέπει

ταυτόχρονα μπροστά , πίσω, πάνω και κάτω. Στο κέντρο του κεφαλιού

της έχει ακόμα τρία απλά μάτια, που σχηματίζουν τρίγωνο. Έχει δυο

κεραίες οι οποίες είναι τα όργανα της ακοής και της όσφρησης.

Στο στόμα η μέλισσα έχει μια γλώσσα μακριά, παχιά και

εύκαμπτη. Στην άκρη είναι σαν προβοσκίδα με μικρό κουταλάκι, που

είναι μαζί όργανο αφής και γεύσης. Όταν δεν τη μεταχειρίζεται, την

κρατά κουλουριασμένη στην κοιλιά της. Με την προβοσκίδα ρουφά το

νέκταρ από τα λουλούδια.

Από το θώρακα ξεφυτρώνουν δυο ζευγάρια διάφανα, λεπτά αλλά

δυνατά φτερά, σαν μεμβράνη από ζελατίνη, ώστε να μπορεί να πετάξει

μακριά για τροφή. Το γρήγορο κούνημα των φτερών τους προκαλεί ένα

χαρακτηριστικό ήχο, το γνωστό μας «ζουζούνισμα».

53

Τα 6 πόδια της μέλισσας είναι κι αυτά τριχωτά και τελειώνουν στις

άκρες τους σε νύχια αγκιστρωτά. Στα πίσω πόδια της έχει μικρές

κοιλότητες, που λέγονται καλάθια. Αυτά μοιάζουν σαν κίτρινα μπαλόνια,

γιατί εκεί βάζει τη γύρη από τα άνθη.

Η κοιλιά της μέλισσας αποτελείται από 6 δαχτυλίδια. Στην άκρη

της κοιλιάς υπάρχει το κεντρί το οποίο είναι κούφιο, μοιάζει σαν

τρυπανάκι και συγκοινωνεί με έναν αδένα, που έχει μέσα δηλητήριο.

Είναι το μοναδικό της όπλο εναντίον των εχθρών της. Όταν ενοχληθεί,

αμύνεται με το κεντρί αυτό, που φέρει στο άκρο του μικρά αγκίστρια

στραμμένα προς τα μέσα. Έτσι, όταν βυθιστεί σε έναν ελαστικό ιστό,

όπως το δέρμα του ανθρώπου, η μέλισσα είναι αναγκασμένη να

εγκαταλείψει το κεντρί με τα σπλάχνα, που είναι συνδεδεμένα μαζί του

και κατά συνέπεια πεθαίνει. Οι κηφήνες δεν έχουν κεντρί.

Η μέλισσα δεν αναπνέει όπως ο άνθρωπος , αλλά έχει τρύπες στο

σώμα, μέσα από τις οποίες περνά ο αέρας.

Η μέλισσα, την άνοιξη και το καλοκαίρι τρέφεται από τη γύρη και

το γλυκό νέκταρ των λουλουδιών. Το χειμώνα τρέφεται με μέλι, που έχει

αποθηκέψει στις κηρήθρες της κυψέλης.

Μυρμήγκια

Τα μυρμήγκια είναι κοινωνικά έντομα της οικογένειας ormicidae

και μαζί με τις σφήκες και τις μέλισσες, αποτελούν την

τάξη Υμενόπτερα. Τα μυρμήγκια εξελίχθηκαν από τους σφηκοειδείς

προγόνους τους στα μέσα της Κρητιδικής περιόδου 110 έως 130 χρόνια

πριν και διαχωρίστηκαν από αυτούς μετά την εποχή των ανθοφόρων

φυτών.

Υπολογίζεται ότι υπάρχουν 22.000 είδη από τα οποία έχουν

ταξινομηθεί περισσότερα από 12.500. Διακρίνονται εύκολα από τις

αρθρωτές κεραίες τους και τη χαρακτηριστική δομή του σώματός τους

καθώς τα τμήματά του ενώνονται με μικρές αρθρώσεις και η μέση τους

είναι ιδιαίτερα λεπτή.

54

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - IΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

Μονοπατάδες στον Υμηττό, Μη Κυβερνητική Οργάνωση ΔΡΑΣ.Ε.,

2006

www.avragreen.gr

http://helioupolisproject.wikispaces.com

http://www.vlioras.gr/Philologia/Composition/Dasos.htm

http://kpe-kastor.kas.sch.gr/dasos/b1/structure.htm

http://mountainsgreece.com/map/index_el.html

http://www.spay.gr

http://www.e-flowershop.gr

http://www.geoponiko-parko.gr