1

แมลงพษ (POISONOUS INSECTS)

มแมลงหลายชนดทมพษโดยธรรมชาตในตวของมนเอง บางครงมนษยไดรบพษจากแมลงกลมนโดยบงเอญเมอไปสมผสแตะตองแมลงเหลานน หรอเมอแมลงนนดาเนนการปองกนตวเมอถกรบกวน รวมทงอาจเกดจากความเขาใจผดของมนษยเองทนาแมลงมพษมาบรโภค อยางไรกตามพษของแมลงเหลาน เปนสงทตองระวงและสมควรหลกเลยงเปนอยางยง เนองจากสามารถทาใหเกดอนตรายกบมนษยได โดยอาจมอาการแบบเพยงเลกนอย จนถงขนรายแรงททาใหถงกบเสยชวต อยางไรกตามอาการดงกลาวจะมากหรอนอยเพยงใดขนอยกบภมตานทานหรออาการแพของแตละคน อาย และบรเวณทไดรบสารพษ รวมทงปรมาณสารพษทไดรบ โดยสรปแลว พษจากแมลงสามารถทาใหเกดอนตรายไดดงน

อาการพษทเกดจากแมลง 1. อาการทางรางกายหรอผวหนง

• ผวหนงมอาการบวมแดง • เกดความเจบปวด หรอปวดแสบปวดรอน • เกดผนคนระคายเคอง • เปนแผลพพอง • มเลอดออกเลกนอย • มอาการลมพษ • มเลอดออกทอวยวะภายในของรางกาย เชนทกระเพาะอาหาร เนองจากไดรบพษ

2. อาการแพ (allergy) เนองจากการตอบสนองทางภมคมกนของรางกาย จะเปนอาการทอนตรายกวาอาการภายนอก การตอบสนองของรางกายจะมไดตงแตอาการนอยๆ จนถงขนรนแรงทเกดอาการชอค (ดงภาพ) และอาจทาใหเสยชวตไดในทสด อาการแพประเภทนประกอบดวย • เกดอาการไอ • เกดอาการชาหรออาการบวมทรมฝปาก และใบหนา • สญเสยความสามารถในการรบรสชาตอาหาร • ลน และหลอดอาหารบวม กลนอาหารลาบาก • คลนไส อาเจยน • เหงอแตก กระวนกระวาย • ปวดทองเนองจากกระเพาะอาหารหดเกรง • ทองเสย • ความดนโลหตลดลงอยางรวดเรว

2

• หายใจไมสะดวก จนถงอาการชอคแบบรนแรง (Anaphylactic shock) ภาพแสดงอาการแพเนองจากไดรบสารพษจากแมลง โดยหลงจากไดรบพษ สารพษจะซมเขาสรางกาย ทาใหเกดความผดปกตในระบบตางๆ เชนระบบทางเดนหายใจ ระบบประสาท ระบบยอยอาหาร มผลทาใหเกดอาการดงทกลาวมาแลว

3

กลมของแมลงพษ แมลงพษสามารถแบงกลมไดดงน 1. แมลงในกลมของดวงประกอบดวย

ภาพดวงนามน 1.1 ดวงนามน ดวงนามนเปนแมลงปกแขงจาพวกดวงชนดหนง อยในวงศ Meloidae มชอเรยกแตกตางกนไป โดยภาคกลางเรยก ดวงโสน แมงลายขเมา ภาคใตเรยกวา ดวงไฟเดอนหา ทางภาคเหนอเรยก แมลงฮมไฮ กรมวทยาศาสตรการแพทยเคยไดรบแมลงชนดนสงมาเพอตรวจวเคราะหจาแนกชนดหลายครงจากหลายจงหวดตามลาดบตงแตป พ.ศ. 2532 จนถงปจจบนเนองจากปญหาทประชาชนมความเขาใจผดคดวาเปนแมลงประเภทกนได นาไปบรโภคแลวเกดพษทาใหเจบปวยอยางรนแรง จนบางรายถงกบเสยชวต ในประเทศไทยมรายงานวาพบดวงนามนไดหลายชนด (ประมาณ 13 ชนด) ชนดทพบบอย จะเปนชนด Mylabris phalerata (ภาพดวงนามน เบอร 1) มลกษณะสาคญทเหนไดชดคอ หว อก ลาตว และขาสดา มปกแขง มลายขวางสเหลองสมสลบดา โดยจะเปนสเหลองสม 3 แถบ ดา 3 แถบ สวนทายของปลองท 9 เวาลกและแคบ ลาตวกวาง 7-8 มม. ยาว 22-27 มม. สวนดวงนามนอกสองชนดทอาจพบไดคอ Epicauta hirticornis (ภาพดวงนามน เบอร 2) ซงมลกษณะสาคญคอ หวสนาตาล อก ลาตว ขา และ ปกสดา ไมมลายบนปกแขง ขนาดของลาตวกวาง 3-5 มม. ยาว 12-21 มม.

เบอร1 เบอร2 เบอร 3

4

และชนด Epicauta malkini (ภาพดวงนามน เบอร 3) โดยตวเตมวยมขนาดประมาณ 27 มม. มลกษณะทสาคญเหนไดเดนชดคอ ปกคหนามสเหลองและปลายปกสดา หวสแดง ดวงนามนทง 3 ชนดดงกลาวรวมทงดวงนามนชนดอนๆมอนตรายมสารพษหามนามารบประทานโดยเดดขาด อนตรายจากดวงนามน ดวงชนดนมความสาคญ เนองจากเปนแมลงทชาวบานมกจะเขาใจผดนามาเผาไฟรบประทาน ซงทาใหเกดอนตราย โดยไมทราบวาภายในรางกายของแมลงพวกนมสารทเรยกวา แคนทารดน (Cantharidin) อยในลาตวซงมพษตอสงมชวต ตามปกตเมอถกรบกวนดวงนามนจะขบสารนออกมาทนท โดยจะเปนสารทกอใหเกดการระคายเคองอยางรนแรง เมอโดนผวหนงจะทาใหเปนผนพองปวดแสบปวดรอน ถาเขาตาจะทาใหตาอกเสบ และทสาคญคอกนแลวถงตายได โดยอาการของผปวยทพบคอ มอาการปวดทองอยางรนแรง คลนไส อาเจยนมเลอดปน ถายอจจาระและปสสาวะมเลอดปนดวย และตายในทสด เนองจากสารพษดงกลาวจะทาใหเกดอนตรายอยางรนแรงตอเยอเมอกในระบบทางเดนอาหาร จากการตรวจวเคราะหของกองพษวทยา กรมวทยาศาสตรการแพทย ในป 2532 พบวาดวงนามน ชนด M. phalerata 1 ตว มสารแคนทารดน ประมาณ 6 มลลกรม เนองจากรางกายไดรบสาร แคนทารดน ในปรมาณ 10 มลลกรมขนไปจะทาใหเปนอนตรายถงชวต ดงนนถารบประทาน เพยง 2-3 ตว กทาใหเสยชวตได

แหลงทพบ ดวงนามนจะพบมากอยตามตนแค ตนโสน พชตระกลถว มะเขอเทศ และ ปอ โดยจะบนเปนกลมมากนใบและดอกของพชเหลาน เมอชาวบานมาพบเหนเขามกจะเขาใจผดจบมารบประทานโดยคดวาเปนอาหาร หรอทาเปนยาบารงกาลงได การปองกน

1. ประชาชนควรหลกเลยงการรบประทานแมลงทยงไมเคยรบประทานหรอไมรจก 2. ครงแรกทรบประทานแมลงควรรบประทานแตนอยกอน เพราะแตละคนอาจแพแมลงแต

ละชนดไดไมเหมอนกน 3. ไมรบประทานแมลงทจบมาจากแหลงทมการใชสารเคมกาจดศตรพช 4. ไมรบประทานแมลงทมลกษณะผดปกต เชนแมลงเนาเสย 5. ปรงใหสกทกครงกอนนามารบประทาน 6. ถามอาการผดปกตจากการรบประทานแมลงควรรบไปพบแพทยทนทพรอมทงนาแมลง

ไปดวย

5

1.2 ดวงกนกระดก

ภาพดวงกนกระดกหรอแมลงเฟรชช ภาพอาการทเกดจากพษดวงกนกระดก ดวงกนกระดก เปนดวงอกชนดหนงทพบวาทาใหเกดอนตรายกบประชาชนอยเสมอ โดยบางครงประชาชนจะเรยกแมลงชนดนวา แมลงเฟรชช เนองจากจะพบมากในชวงเปดเทอมซงเปนชวงทเขาสฤดฝน ดวงกนกระดกเปนแมลงทมขนาดเลก คอมความยาวประมาณ 4-7 ม.ม จดเปนแมลงใน วงศ Staphylinidae ชนดทพบบอยในบานเราคอชนด Paederus fuscipes เหตทไดชอวาดวงกนกระดกเนองจากเปนแมลงทมนสยชอบงอสวนทองขนๆลงๆ ตลอดเวลา ลกษณะทเหนไดเดนชดของแมลงชนดนคอปกคแรกแขงสน ปกคทสองใหญ เจรญใชการไดดพบอยใตปกคแรก สวนทองยาวโผลออกมานอกปกสงเกตเหนไดงาย และมสสรรคตางๆกน เชน สสม สแดง เปนตน อนตรายจากดวงกนกระดก ดวงกนกระดกมสารพษประเภทชนด พเดอรน (Paederin) ซงถาถกผวหนงจะทาใหเปนแผลผพอง บวมแดง ปวดแสบปวดรอน และมไข ถาเขาตากจะทาใหตาอกเสบ จนถงตาบอดได โดยปกตแมลงพวกนจะไมกดคน แตเมอเผอญไตขนมาตามรางกาย แลวไปตบตหรอทาใหลาตวแตกหก นาพษดงกลาวกจะซมเขารางกาย และมผลทาใหเกดอาการดงกลาว

แหลงทพบ ดวงกนกระดกพบอาศยอยตามกองมลสตว ตามดนใตหนและกองไมตางๆ หรอตามตนพชทมลกษณะเปนเถาปกคลมใหความชมชน ชอบบนเขามาเลนไฟในบานเรอนในเวลากลางคนจงทาใหคนมโอกาสไดรบพษจากแมลงชนดน การปองกน เราสามารถปองกนตวจากดวงกนกระดกไดโดยพยายามหลกเลยงไมไปสมผสกบแมลงชนดน และถาเผอญแมลงไตขนมาตามลาตว อยาไปตหรอบ เพราะจะทาใหแมลงลาตวแตกหก ทาใหนาพษออกมาสมผสกบผวหนงของเราได ควรลดกาลงสองสวางของแสงไฟในหองทางานในเวลากลางคนโดยการตดตงใหตาลง หรอใชโปะบงคบใหแสงสองในบรเวณทตองการ เนองจากดวงกนกระดกจะชอบบนมาเลนไฟในเวลากลางคน รวมทงควรอยในหองมงลวดในเวลาคาคน และถาพบมการระบาดของดวงกนกระดก ใหใชสารเคมกาจดแมลงพนตามกอหญา แปลงพช หรอตามรมฝงนา ในบรเวณทมแมลงชนดนอาศยอย

6

ถาผวหนงถกนาพษของดวงกนกระดก ใหรบลางแผลใหสะอาดดวยสบและนา แลวใชยาปฏชวนะประเภทครมทาบรเวณทถกพษ กรณทตมแผลแตกใหรบประทานยาปฏชวนะและปดแผลไว ถาอาการรนแรงควรไปพบแพทย 1.3 แมลงตด

ภาพแมลงตด แมลงตดเปนแมลงประเภทดวงปกแขงทมพษอกชนดหนงทสามารถทาใหเกดอนตรายกบประชาชนได ชนดทพบเหนไดทวไปในประเทศไทย ไดแก ชนด Pherosophus javanus และ P. occipitalis มลกษณะทวไปคอ มลาตวยาว 17-21 มม. กวาง 6.5-8 มม. หว ตา ดานบนของรมฝปากบนและดานบนของอกปลองแรกมสเหลองอมนาตาลคอนขางเปนมน ดานลางของหวสเหลอง ผนงรมฝปากลางสดาอมแดงหรอดา อนตรายจากแมลงตด แมลงตดจะปลอยสารพษประเภทควโนน โดยพนออกมาเปนหมอกทางกน มเสยงคลายตด เมอถกผวหนงจะแสบรอนและผวไหมคลายถกกรด หากโดนทสาคญเชน ตา จะทาใหตาบอดได โดยสารพษควโนนจะผลตจากตอมภายในทองผสมกบสารไฮโดรเจนเปอรออกไซด การปลอยพษจะเกดจากการผสมกนของสารสองชนดดงกลาวและเกดแรงดนฉดสารพษควโนนออกมาเปนละอองละเอยด ปกตแมลงตดจะปลอยสารพษเพอปองกนตวหรอเมอถกรบกวน แหลงทพบ แมลงตดพบแพรกระจายอยทวไปในประเทศไทย ในบรเวณตามพนดน ในชองใตดน กองหนหรอใตเปลอกไมในกงหรอตนทตายทลมอยเหนอดน หรอบางครงพบตามชายฝงนา อาศยจบแมลงและสตวเลก ๆ อนกนเปนอาหาร

7

การปองกน หลกเลยงไมไปสมผสกบแมลงเหลาน แตถาผวหนงถกนาพษ ใหรบลางแผลใหสะอาดดวยสบและนา แลวใชยาปฏชวนะประเภทครมทาบรเวณทถกพษ กรณทตมแผลแตกใหรบประทานยาปฏชวนะและปดแผลไว ถาอาการรนแรงควรไปพบแพทย 2. แมลงกลมทมเหลกใน แมลงกลมนทาอนตรายคนโดยการตอย หรอการกด หรอทงตอยและกด ชนดทกอใหเกดอนตรายกบประชาชน ประกอบดวย

ภาพผงเลยง

2.1 กลมผง ซงเปนแมลงอยในวงศ Apidae ไดแก ผงเลยง (Apis mellifera), ผงโพรง (Apis indica), ผงมม (Apis florea) และผงหลวง (Apis indica) เปนตน มลกษณะโดยทวไปคอ ลาตวมสเหลองนาตาล ขาหลงมอวยวะพเศษสาหรบเกบเกสรเรยกวา ตะกราเกบเกสร มปก 2 ค มขนตามลาตว ซงมลกษณะเปนขนละเอยด สวนปลายทองของผงงานและผงนางพญามเหลกในยนออกมาเหนไดเดนชด อนตรายจากผง ผงเปนแมลงททารายคนดวยการตอยโดยใชเหลกในทอยปลายทอง โดยเมอตอยแลวผงจะทงเหลกในไวตรงบรเวณทถกตอย ดงนนเราไมควรบบหรอขยบรเวณทถกตอยเพราะจะทาใหเหลกในยงฝงลกลงไปในผวหนง และนาพษจะกระจายมากขน ดงนนเราจงควรคอยๆดงเหลกในออกมา นาพษของผงมหลายประเภท อาการเมอไดรบพษแลว จะเกดไดตงแตอาการเฉพาะทในบรเวณทถกตอย ไดแก ปวด บวม แดงรอน หรอเปนผนแพ จนถงอาการทพษเขาไปตามกระแสโลหต ทาใหเกดอาการทวรางกาย เชนหลอดเลอดบวม หายใจขด คลนไส อาเจยน แนนทอง ทองเดน เปนลม ชอค และอาจเสยชวตไดในผทมอาการรนแรง

8

แหลงทพบ ผงสามารถพบไดทวไป โดยจะพบทารงอยใกลบรเวณตนไมทผงสามารถไปหาอาหารได และบางครงพบผงมาหาอาหารบรเวณทมขนม หรอของหวานไดเชนกน การปองกน หลกเลยงไมไปรบกวนรงผง หรอเขาไปอยบรเวณทมรงผง แตถาถกผงตอย ใหคอยๆดงเหลกในออกจากบาดแผลดงทกลาวมาแลว สวนการรกษาอาการพษทาไดโดย ใชนาแขงประคบบรเวณทถกตอย ถาปวดมากใหรบประทานยาระงบปวด และอาจรบประทานยาปฏชวนะเพอลดอาการอกเสบ และเพอปองกนการตดเชอแบคทเรยแทรกซอน ในบางรายทมอาการรนแรง เชน ชอค ใหรบไปพบแพทยทนท อยางไรกตามความรนแรงของพษจะขนกบจานวนแผลทถกตอย ปรมาณพษทไดรบ อาย นาหนกตวของผถกตอย และประวตการแพของคนไข เชน พวกมประวตเปนโรคภมแพ มกจะมอาการรนแรงกวาคนอน

ภาพตอหวเสอ ภาพรงของตอหวเสอ 2.2 ตวตอ เปนแมลงอยในวงศ Vespidae ชนดทมความสาคญไดแก ตอหวเสอ (Vespa affinis) มลกษณะโดยทวไปคอลาตวมความยาวตงแต 10-30 มม. สวนใหญมสเหลองและดา เมอเกาะอยกบทจะพบปกไปตามความยาวของลาตว อนตรายจากตวตอ ตอเปนแมลงททารายคนดวยการตอยโดยใชเหลกในทอยปลายทอง โดยตอไดดดแปลงอวยวะทใชในการวางไขใหเปนเหลกใน การตอยของตอจะแตกตางจากผงคอ ตอสามารถตอยโดยการฝงเหลกในเขาในตวศตรหรอเหยอไดหลายครง ในขณะทผงสามารถทาไดเพยงครงเดยว สวนอาการเมอไดรบพษ ผถกตอยจะมอาการเชนเดยวกบถกผงตอยคอ จะเกดอาการไดตงแตอาการเฉพาะทในบรเวณทถกตอย ไดแก ปวด บวม แดงรอน เปนผนแพ หรอถารนแรงอาการปวดบวมอาจลามเปนบรเวณกวางได สวนอาการอนๆทเกดขนไดคอ อาการทพษเขาไปตามกระแสโลหต ทา

9

ใหเกดอาการทวรางกาย เชนหลอดเลอดบวม หายใจขด คลนไส อาเจยน แนนทอง ทองเดน เปนลม ไตวาย ปสสาวะเปนเลอด รวมทงมฤทธตอระบบหวใจ ระบบประสาท ชอค และอาจเสยชวตไดในผทมอาการรนแรง แหลงทพบ ตอสามารถพบไดทวไป โดยบางครงจะพบทารงอยใกลบรเวณทอยอาศยของคน หรอมาสรางรงอยในบรเวณทพกอาศยของเราได การปองกน ไดแก การไมรบกวนรงของตวตอ สวนในกรณทมตวตอมาสรางในบรเวณบาน ใหทาการยายรงตงแตยงเปนรงขนาดเลก ซงภายในจะมเพยงตอนางพญาเทานน1 ในกรณทจะยายรงทเปนรงใหญควรใหผมความชานาญเปนผกระทา และหลกเลยงไมเขาไปอยบรเวณทมรงตอแตถาถกตวตอตอยจะสามารถรกษาอาการพษทาไดโดย ใชนาแขงประคบบรเวณทถกตอย ถาปวดมากใหรบประทานยาระงบปวด และอาจ รบประทานยาปฏชวนะเพอลดอาการอกเสบ และเพอปองกนการตดเชอแบคทเรยแทรกซอน ในบางรายทมอาการรนแรง เชน ชอค ใหรบไปพบแพทยทนท อยางไรกตามความรนแรงของพษจะขนกบจานวนแผลทถกตอย

ภาพมดคนไฟ ภาพมดแดง 2.3 มด เปนแมลงทอยในวงศ Formicidae ทพบทาอนตรายกบคนเสมอ ไดแก มดคนไฟ (Solenopsis geminata), มดแดง (Oecophylla smaragdina), และมดตะนอย (Tetraponera rufonigra) เปนตน มดจะมลกษณะโดยทวไปแตกตางจากแมลงชนดอนเหนไดเดนชดคอ หนวดจะมลกษณะหกงอเปนขอศอก และมเอวคอดกว มสและขนาดแตกตางกนไปขนกบชนดของมด อนตรายจากมด มด สามารถทาอนตรายคนโดยการกด การตอย หรอมดบางชนด เชนมดคนไฟสามารถทาอนตรายคนไดทงกดและตอย การตอยของมดจะเชนเดยวกบตวตอคอจะตอยไดหลายครงตดตอกน นาพษของมด เชนมดคนไฟ จะประกอบดวยสารทมฤทธในการฆาเซลล ทาใหเซลลบรเวณทถก

10

ตอยเกดเปนตมหนอง และอาจเปนแผลลามกวางขนเมอมการตดเชอในบรเวณนน แตทเปนอนตรายคอในนาพษจะมสารทเมอเขาสกระแสโลหตจะทาใหเกดอาการแพ เชนหลอดเลอดบวม หายใจขด คลนไส อาเจยน แนนทอง ทองเดน เปนลม ชอค และอาจเสยชวตไดในผทมอาการแพอยางรนแรง แหลงทพบ มดสามารถพบไดทวไป โดยบางครงจะพบทารงอยใกลบรเวณทอยอาศยของคน เชนมดคนไฟจะทารงอยใตดนบรเวณดนทรายรอบๆบาน มดแดงจะทารงอยตามตนไม เชนตนมะมวง ตนชมพ สวนมดตะนอยจะทารงอยตามตนไมทตายแลว มดทเราพบเหนอยทวไปคอมดงานทออกจากรงมาหาอาหารเพอนากลบไปเลยงมดตวอนๆภายในรง การปองกน ทาไดโดยหลกเลยงไมไปรบกวนรงมด หรอหลกเลยงไมเขาไปในบรเวณทมมดอยเปนจานวนมาก แตถาถกมดกดหรอตอย ใหรกษาอาการโดย ใชนาแขงประคบบรเวณทถกกดหรอตอยนน และพยายามรกษาความสะอาดโดยไมไปแกะเกา ถาปวดมากใหรบประทานยาระงบปวด ในบางรายทมอาการรนแรง เชน ชอค ใหรบไปพบแพทยทนท อยางไรกตามความรนแรงของพษจะเหมอนกบผงและตอคอ จะขนกบจานวนแผลทถกตอย ปรมาณพษทไดรบ อาย นาหนกตวของผถกตอย และประวตการแพของคนไข เชน พวกมประวตเปนโรคภมแพ มกจะมอาการรนแรงกวาคนอน ภาพหนอนบง ภาพผเสอกลางคน 3. แมลงในกลมผเสอ โดยสวนใหญจะเปนกลมของผเสอกลางคน โดยทงตวออนทเปนตวหนอน และตวเตมวย จะมขนหลายชนดอยบรเวณลาตวทสามารถทาใหเกดอาการแพได ตวอยางตวออนผเสอทมขนพษ เชนหนอนบง หนอนราน ชนดทพบไดบอยในประเทศไทย ไดแก หนอนบงยปซมอส ชนด Lymantria dispar สวนตวผเสอททาใหเกดอาการแพจะเปนผเสอกลางคนหลายชนดทอยในวงศ Notodontidae และ Saturniidae เปนตน

11

อนตรายจากผเสอ ขนหลายชนดทอยบรเวณลาตวของหนอนบงและตวผเสอมสารพษหลายประเภท โดยเมอเราไปสมผสถกขนพษเหลานจะทาใหเกดอาการแสบรอนทนท รวมทงทาใหเกดผนแพขนทผวหนง จากนนจะบวม ชา และพษจะแพรไปยงบรเวณใกลเคยงทาใหเกดอาการอกเสบบวม เชน ทตอมนาเหลอง อาจมอาการปวดศรษะ คลนไส อาเจยน ชา เปนอมพาต และชอคได แหลงทพบ ผเสอในกลมนจะพบไดทวไป โดยตวหนอนจะพบอยตามพชตางๆหลายชนด เนองจากตวหนอนอาศยกนพชเหลานเปนอาหาร สวนตวผเสอจะออกหากนในเวลากลางคน และพบมาเลนไฟ ทาใหมโอกาสมาใกลชดกบคนได การปองกน ตวหนอนและผเสอไมไดทาอนตรายกบคนโดยตรง แตอนตรายจะเกดจากคนไปสมผสโดนตวแมลงและขนพษโดยบงเอญ ดงนนควรมความระมดระวงไมเขาไปสมผสแมลงในกลมน รวมทงไมเขาไปใกลเนองจากขนพษอาจปลวมาถกผวหนงของเราได สวนการรกษาอาการพษของแมลงใน กลมน ทาไดโดยการดงเอาขนพษออกดวยเทปกาว ใชนาแขงประคบบรเวณทถกขนพษ รกษาความสะอาด ทาดวยครมประเภทรกษาอาการแสบรอน ใหกนยาแกแพและยาระงบปวด ในรายทมอาการแพรนแรง หรอเกดอาการชอคใหรบไปพบแพทย 4. แมลงในกลมของมวน ประกอบดวย

ภาพมวนเพชฌฆาต 4.1 มวนเพชฌฆาต มวนเพชฌฆาตเปนแมลงประเภทมวนชนดหนง อยในวงศ Reduviidae เปนแมลงทดดกนเลอดสตวใหญและคนเปนอาหาร เปนแมลงทมขนาดกลางจนถงขนาดใหญ มสดา นาตาล และมสอนๆ ปน เชน เหลอง แดง สม มลาตวยาวประมาณ 1-3 ซม. สวนหวเรยวยาว และสวนทอยหลงตา

12

คอดคลายคอ ปากเปนแบบแทงดดลกษณะโคงงอพบเกบไวใตสวนอก เมอตองการดดเลอดจงจะยนสวนปากออกมา ชนดทมความสาคญและพบไดในประเทศไทยคอ Triatoma และ Rhodnius อนตรายจากมวนเพชฌฆาต มวนเพชฌฆาต จะออกมากนเลอดในเวลากลางคน โดยกลางวนจะหลบซอนตวอย ทาใหผถกดดกนเลอดไมทราบวาถกมวนเพชฌฆาตเขามาดดกนเลอด โดยเมอกนเลอดแลวจะทงรอยผนแดงไวบนผวหนง ซงตอมาจะเกดเปนผนแพ รวมทงนาลายของมวนเพชฌฆาตบางชนดมสารพษทาใหเกดความเจบปวด และทาใหเกดแผล พบวามวนเพชฌฆาตชอบดดกนเลอดคนบรเวณใบหนาเปนพเศษ รวมทงบรเวณลกนยนตา ซงทาใหเกดอาการหนงตาบวมอกเสบขนได แหลงทพบ มวนเพชฌฆาตชอบหลบซอนตวและอาศยอยตามบรเวณทรกรงรง ตามกองวสดทวางทงไว เชนกองไม กองเชอก ตามรอยแตกของผนงหอง เพดานหอง พนหอง รวมทงบรเวณพนดนและพมไมรอบๆบาน ทาใหยากทจะมองเหนตว การปองกน ใหรกษาความสะอาด ไมปลอยบานใหสกปรกรกรงรง ซอมแซมผนงหองเมอพบวามรอยแตก สารวจบรเวณรอบๆบานไมใหมกองวสดเหลอใช เกบกวาดกองใบไมทรกรงรง ทงนเพอไมใหมทอยอาศยและทหลบซอนตว และถาพบวามรอยผนแพจากการดดกนเลอดของมวนเพชฌฆาตใหรบลางแผลใหสะอาดดวยสบและนา แลวใชยาปฏชวนะหรอครมทาบรเวณทถกพษ กรณทตมแผลแตกใหรบประทานยาปฏชวนะ ถาอาการรนแรงควรไปพบแพทยโดยเฉพาะถาถกดดกนเลอดบรเวณลกนยนตา 4.1 ตวเรอด

ภาพตวเรอด

ตวเรอดเปนแมลงประเภทมวนชนดหนง อยในวงศ Cimicidae เปนแมลงทดดกนเลอดสตวและคนเปนอาหาร เปนแมลงทมขนาดเลก ลกษณะลาตวกวาง รปไขและแบน มสนาตาลแดง เมอ

13

ดดกนเลอดแลวสลาตวจะคลาลง ลาตวยาวประมาณ 3-5 มม. ปากเปนแบบแทงดดลกษณะโคงงอสามารถสอดเขาไปในรองดานลางของลาตวเมอตองการดดเลอดจงจะยนสวนปากออกมา ชนดทมความสาคญและพบไดในประเทศไทยคอ Cimex sp. อนตรายจากมวนเพชฌฆาต ตวเรอดจะออกมาดดกนเลอดในเวลากลางคน โดยเฉพาะในทมดเมอเราปดไฟเขานอน หรอในโรงภาพยนตรทปดไฟมดขณะฉายหนง โดยกลางวนตวเรอดจะหลบซอนตวอย ผถกดดกนเลอดจะรสกเจบในบรเวณทถกกดโดยมองไมเหนตวเรอด แตจะทงรอยผนแดงไวบนผวหนง ซงตอมาจะเกดเปนผนแพ เจบปวด และถาเกดอาการคนและเกามากๆ จะยงเกดการอกเสบ และอาจเกดการตดเชอซา ทาใหรอยแผลหายยากยงขน แหลงทพบ ตวเรอดชอบหลบซอนตวและอาศยอยตามทนอน ซอกเตยง เกาอ ตามรอยแตกของผนงหอง เพดานหอง พนหอง และตามรอยแตกของอาคาร รวมทงตามอาคารทสาธารณะตางๆ เชนโรงภาพยนตร โรงแรม โรงเรยน โดยเฉพาะททคอนขางสกปรกและมคนมาอยรวมกนเปนจานวนมาก การปองกน ใหรกษาความสะอาดของสถานท ซอมแซมผนงหอง พนหอง และตวอาคารเมอพบวามรอยแตก ทงนเพอไมใหมทอยอาศยและทหลบซอนตวของตวเรอด และถาพบวามรอยผนแพจากการดดกนเลอดใหรบลางแผลใหสะอาดดวยสบและนา แลวใชยาปฏชวนะหรอครมทาบรเวณทถกพษ ใหรบประทานยาปฏชวนะถาพบวามการตดเชอซาบรเวณรอยแผลทถกกด แตถามอาการรนแรงควรไปพบแพทย 5. แมลงสาบ ภาพแมลงสาบเยอรมน ภาพแมลงสาบอเมรกน แมลงสาบเปนแมลงททกคนรจกกนด มความใกลชดกบคนมากเนองจากเขามาอยอาศยและกนอาหารของเรา แมลงสาบนอกจากเปนพาหะนาโรคแลว ยงสามารถปลอยกลนทมสารพษทาให

14

คนเกดอาการแพได แมลงสาบมหลายชนด ชนดทพบเหนไดบอยๆ เชน แมลงสาบเยอรมน (Blattella germanica) และแมลงสาบอเมรกน (Periplaneta americana) แมลงสาบจดเปนแมลงทมขนาดกลางจนถงขนาดใหญ มสนาตาลออนจนถงดา ลาตวแบนรปไข สวนหวจะซอนอยใตอกปลองแรกทมขนาดใหญ อนตรายจากแมลงสาบ แมลงสาบชอบออกหากนในเวลากลางคน โดยทนอกจากเปนตวแพรกระจายเชอโรคแลว กลนของแมลงสาบทปลอยออกมามสารพษหรอสารกอภมแพเจอปน ทาใหผวหนงของเราเกดอาการแพคนและอกเสบได รวมทงทาใหเกดอาการหอบหดในผปวยทมประวตโรคภมแพ พบวาผทตองใกลชดกบแมลงสาบเปนเวลานานๆจะมปญหาเปนโรคผวหนงเรอรง และมอาการแพตอสงตางๆไดงาย แหลงทพบ แมลงสาบมนสยชอบรวมตวอยกนเปนกลม ชอบหลบซอนตวและอาศยอยในทอยอาศยของคนในบรเวณหองครว ในชนเกบอาหารตางๆ ตเสอผา รวมทงทอระบายนา และสามารถขนมาตามทอนาเขามาในทพกอาศย และในหองนาได การปองกน ใหรกษาความสะอาดของสถานทไมใหรกรงรง เพอลดแหลงอาหารและแหลงเพาะพนธ รวมทงทงเศษอาหารและขยะในภาชนะทมฝาปดมดชด ถาเกดผนแพจากแมลงสาบใหพยายามรกษาความสะอาดบรเวณทเกดผนแพ และรบประทานยาแกแพได ถามอาการหอบหดควรไปพบแพทย 6. สตวในกลมของตวไร 6.1 ไรตวออน หรอทรจกกนในชอ ชกเกอร

ภาพไร ชกเกอร ภาพรอยแผลบนผวหนงทเกดจากไร ชกเกอร

15

ไรตวออนเปนไรทมขนาดเลกจนแทบมองไมเหนดวยตาเปลา จดอยในวงศ Trombiculidae มสเหลอง หรอสม ตามตวมขนเลกๆยาวๆปกคลม ระยะทเปนตวออนซงม 6 ขา นอกจากเปนพาหะนาโรค สครปไทฟสแลว ยงทาใหเกดรอยแผลบนผวหนงทถกกดดวย อนตรายจากไร ชกเกอร ไร ชกเกอรทาใหเกดรอยแผลบนผวหนง ซงมลกษณะคลายถกบหรจ และรกษาใหหายไดยาก แหลงทพบ ไร ชกเกอรอาศยอยตามพนดนชนๆ หรอตามพมไมทอยในปา ดงนนผทไดรบอนตรายมกเปนผทชอบเดนปา รวมทงชาวบานทเกบของปา การปองกน ใหหลกเลยงไมไปอยบรเวณทมไร ชกเกอรชกชม รวมทงถางพงหญาไมใหเปนทอยอาศยของไร ชกเกอร ถาถกไรชนดนกดตองรบไปพบแพทยเพราะอาจตดเชอททาใหเกดโรคสครปไทฟส และรกษาอาการบนผวหนงทถกไรกด 6.2 ไรฝนบาน ตวไรฝนบาน ไรฝนบานเปนตวไรทเราไดยนชอกนอยบอยๆ เปนตวการทสาคญในการผลตสารกอภมแพภายในบานเรอน ทาใหผปวยเกดอาการแพตางๆ จนถงเปนหอบหด ไรฝนบานเปนไรทมขนาดเลกผทไมคนเคยจะไมสามารถมองเหนไรฝนดวยตาเปลาได ลาตวของไรฝนมลกษณะกลมร สขาวใส มขา 4 ค ผวหนงเปนรอยยนคลายลายพมพนวมอ ชนดทมความสาคญกอใหเกดปญหาทวโลกคอ ไรฝนอเมรกน Dermatophagoides farinae และไรฝนยโรป Dermatophagoides pteronyssinus ทงสองชนดพบไดมากในประเทศไทย อนตรายจากไรฝนบาน ไรฝนบานเปนตวการทสาคญในการผลตสารกอภมแพภายในบานเรอนดงทกลาวมาแลว โดยสารกอภมแพจะพบไดในตวของไรฝน ซากไรทตายแลว รวมทงของเสยทไรฝนขบถายออกมา ผทแพมากๆและสมผสสารกอภมแพจากไรฝนเปนเวลานานๆ จะทาใหเปนโรคภมแพเรอรงได

16

แหลงทพบ ไรฝนบานอาศยอยใกลชดกบคนมาก โดยเฉพาะบนทนอน เนองจากอาหารของไรฝนคอเศษขไคลบนผวหนงของคน รงแคบนหนงศรษะ จงพบอาศยหลบซอนอยตามทนอน หมอน ผาหม รวมทงพรม ซงเกบฝนไดด การปองกน ตองรกษาสขลกษณะภายในบาน เปดหนาตางใหแสงแดดสองเขามาในหองเพอไมใหหองอบชนเกนไป หมนนาเครองนอนออกซก และผงแดด ใชเครองดดฝน ดดฝนบนทนอนและทอนของบานอยางสมาเสมอ ผทแพไรฝนอาจรบประทานยาแกแพ ถาอาการรนแรงควรไปพบแพทย 7. สตวขาขอมพษชนดตางๆ 7.1 แมงมม

ภาพแมงมม Turantula แมงมมเปนสตวขาขอทพบไดทวโลก ทกชนดจะมพษใชสาหรบจบเหยอโดยปลอยนาพษออกทางเขยวพษ แมงมมมขนาดไดตงแต 0.3-24 ซม. ลาตวแบงออกเปน 2 สวนคอสวนหวซงรวมอกไวดวย กบสวนทอง แมงมมจะมเขยวพษ 1 ค และมขา 4 ค อนตรายจากแมงมม แมงมมทพบในประเทศไทยยงไมมรายงานวามพษรนแรงจนถงกบทาใหเสยชวต แตอยางไรกตามความรนแรงจะขนกบสภาพรางกาย อาย และบรเวณทถกตอยดวย แมงมมทพบในประเทศไทย เชนชนด Turantura sp. ซงนอกจากจะกดดวยเขยวพษแลว ขนทอยบนดานบนของสวนทอง ถาสมผสถกจะทาใหเกดอาการแพอยางรนแรงได โดยจะมอาการคน เปนตมนานหลายสปดาห ถาเขาตา จะทาใหตาอกเสบอยางรนแรงได แหลงทพบ แมงมมจะชอบหลบซอนตวอยตามทมด ตามรใตพนดน หรอตามกอนหน ในเวลากลางวนจะเคลอนตวไดชา และออกหากนในเวลากลางคน

17

การปองกน หลกเลยงจากแมงมม แตถาถกแมงมมกดใหลางแผลใหสะอาด ไมขยบแขนขาทถกกด ใชผาพนแผลเพอลดการกระจายของพษ และประคบแผลดวยนาแขง รบประทานยาระงบปวด ถามอาการรนแรงควรไปพบแพทย 7.2 แมงปอง ภาพแมงปอง แมงปอง มอยดวยกนหลายชนด บางชนดมพษรนแรง บางชนดพษไมรนแรง ในประเทศไทยพบไดหลายชนด แมงปองมขนาดยาว 2-10 ซม.ลาตวแบงออกเปน 2 สวนคอสวนหวซงรวมอกไวดวย กบสวนทองซงแบงเปนปลองๆ สวนปากมลกษณะเปนกามขนาดใหญไวสาหรบจบเหยอ สวนหางม 5 ปลอง โดยมกจะยกปลายหางขน ทองปลองสดทายมอวยวะสาหรบตอยและมตอมพษ อนตรายจากแมงปอง พษของแมลงปองมทงแบออกฤทธเฉพาะท ออกฤทธตอระบบประสาท และทาลายเมดเลอด ฤทธเฉพาะทคอจะมอาการปวดบวมแดง ปวดแสปวดรอน เปนรอยไหม คน ชา มไข คลนไส อาเจยน และเมอพษเขาสกระแสโลหตแลว จะทาใหมผลตางๆ เชน งวงซม อมพาตางสวน กลามเนอเกรง นาลายไหล ชก หวใจเตนเรว และเสยชวตในทสด แหลงทพบ แมงปองออกหากนในเวลากลางคน สวนกลาวนจะซอนตวอยตามกองไม กองหน และในดน โดยชอบอยในบรเวณทเยนๆ บางครงอาจพบหลงเขามาอยในบานได

18

การปองกน เมอถกแมงปองตอยใหลางแผลใหสะอาด และประคบแผลดวยนาแขง รบประทานยาแกแพถาปวดมากใหรบประทานยาระงบปวด ถามอาการรนแรงเกดความผดปกตกบระบบหายใจ ใหรบไปพบแพทย 7.3 ตะขาบ ภาพตะขาบ ตะขาบเปนสตวขาขอทพบไดทวไปในเขตรอนชน ทาอนตรายคนโดยการกดและปลอยนาพษเขาไปในรอยกดนน ตะขาบมทงขนาดเลกและขนาดใหญ ลาตวแบนราบ ปลองลาตวมตงแต 15-100 ปลอง แตละปลองมขา 1 ค มสนาตาลเหลองจนถงสดา อนตรายจากตะขาบ ตะขาบจะมเขยวพษเชอมตอกบตอมพษ เมอถกตะขาบกดจะพบรอยเขยวสองรอย ลกษณะเปนจดเลอดออกบรเวณทถกกด พษของตะขาบจะทาใหมอาการปวดบวมแดง ปวดแสบปวดรอน หรอชา ในผทแพพษ จะมอาการกระวนกระวาย คลนไส อาเจยน มนงง ปวดศรษะ และหวใจเตนเรว แหลงทพบ ตะขาบชอบอยตามทชน เวลากลางวนจะซอนตวอยในทเยนๆ เชนตามกองไม กองหน ออกลาเหยอในเวลากลางคน บางครงอาจพบหลงเขามาอยในบาน โดยหลบซอนตวอยตามหองนา การปองกน เมอถกตะขาบกดใหลางแผลใหสะอาด และประคบแผลดวยนาแขงเพอบรรเทาอาการปวด ถาปวดมากใหรบประทานยาระงบปวด ถามอาการรนแรงเกดความผดปกตกบระบบหายใจ ใหรบไปพบแพทย

19

7.4 กงกอ ภาพกงกอ กงกอเปนสตวทพบแพรกระจายอยทวโลก โดยปกตจะไมทารายคนโดยการกด แตจะหลงสารพษออกมาทาอนตรายกบคน กงกอมรปรางกลมยาว ผวลาตวภายนอกแขงและมสสมแดง ลาตวมปลองหลายปลอง แตละปลองมขา 2 ค บางครงพบชอบขดตวอยกบท อนตรายจากตะขาบ กงกอจะมตอมพษอยตลอดสองขางของลาตว บางชนดสามารถฉดสารพษพงออกไปไดไกล ซงกงกอมสารพษไวปองกนตวเองจากศตร พษของกงกอมลกษณะเปนของเหลวใส ไมมส มฤทธทาใหผวหนงไหม แผลไหมจะมอาการปวดอย 2-3 วน รวมทงจะมอาการระคายเคองรวมดวย และถาสารพษเขาตา จะทาใหตาอกเสบได แหลงทพบ กงกอชอบอยตามทชนเยนๆ โดยมกพบอยตามเชนตามใตกองหน ในดน รวมทงกองใบไมทรวงทบถมกน จะพบชกชมในฤดฝน ออกหากนในเวลากลางคน บางครงอาจพบหลงเขามาอยในบรเวณบาน โดยหลบซอนตวอยตามหองนา การปองกน เมอถกพษของกงกอใหลางแผลใหสะอาดดวยนาและสบ แลวเชดบรเวณทถกพษดวยแอลกอฮอล หรอนายาฆาเชอโรคเพอลางพษออก อาจรบประทานยาปฏชวนะเพอปองกนการตดเชอ หากพษเขาตาใหรบลางดวยนาอน หรอนาสะอาดธรรมดาแลวรบไปพบจกษแพทยทนท

20

เอกสารอางอง 1. เกรก รตอาภา วนชย สทธทศธรรม และ ประคอง พนธอไร. 2533. ดวงนามน. เอกสารประชม

วชาการกรมวทยาศาสตรการแพทย ครงท 3. วนท 3-4 ธนวาคม 2533. ณใ สถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสข.

2. ณฐ มาลยนวล และ สภทรา เตยวเจรญ. 2545. แมลงและสตวขาขอทางการแพทย. โรงพมพเรอนแกวการพมพ. 166 หนา.

3. ศรณ พนไชยศร. อนกรมวธานและชววทยาของตอหวเสอ Vespa affinis (Linneaus). ใน: ชาญ โพชนกล บรรณาธการ. พษจากพช สตว และจลชพ. กรงเทพมหานคร: โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย 2531 หนา 127-54.

4. สธรรม อารกล. 2510. บทปฏบตการกฏวทยาเบองตน. มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. บางเขน. กรงเทพมหานคร. 424 หนา.

5. สธรรม อารกล. 2539. แมลงมพษในประเทศไทย : แมลงตด, สารศรราช ฉบบผนวก. 48 : (101-104).

6. Erwin TL, Ball GE, Whitehead DR. 1976. Carabid beetles : their evolution, natural history, and classification. Proceedings of the First International Symposium of Carabidology. Smithsonian Institution, Washington, D.C. ; London : The Hague. Boston Publishers, 634 pp.

7. http://webdb.dmsc.moph.go.th/ifc_toxic/a_tx_1_001c.asp?info_id=157 8. http://www.fs.fed.us/ne/morgantown/4557/gmoth/cycle/ 9. http://community.webshots.com/photo/95878846/96037888etXQcL# 10. http://images.google.com/images?q=house+dust+mite+&hl=en 11. http://images.google.com/images?svnum=10&hl=en&lr=&q=milliped 12. http://images.google.com/images?q=centiped&ndsp=18&svnum=10&hl=en&lr=&start=0&sa

=N 13. http://images.google.com/images?q=centiped&svnum=10&hl=en&lr=&start=18&sa=N&nds

p=1 14. http://images.google.com/images?svnum=10&hl=en&lr=&q=Turantula 15. http://images.google.com/images?svnum=10&hl=en&lr=&q=chigger 16. http://images.google.com/images?sourceid=navclient&ie=UTF-8&rls=GGLR,GGLR:2006-

28,GGLR:en&q=Cimex&sa=N&tab=wi 17. http://images.google.co.th/images?hl=th&q=Vespa%20affinis&sa=N&tab=wi