Ծրագիր թիվ՝ 45415 Հոկտեմբեր, 2014թ.

Հայաստան: Քաղաքային զարգացումը երկրորդական քաղաքներում

(Քաղաքային բնապահպանական ենթակառուցվածքների հիմնադրամի կողմից Քաղաքային ֆինանսավորման

գործընկերության գործիքի շրջանակներում ֆինանսավորվող)

ՎԱՆԱՁՈՐԻ ՔԱՂԱՔԱՅԻՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳԻՐ

ԳԼՈՒԽ II – ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ Ասիական Զարգացման Բանկ

Պատրաստված՝ Ֆեռնանդո դե Մարկոսի կողմից

Երևան, ՀՀ, հոկտեմբերի 14, 2014թ.

Ներքին փաստաթութ՝ խորհրդատուների թիմի համար

Տեխնիկական աջակցության խորհրդատուի հաշվետվություն

Appendix 2 2

ԱՐՏԱՐԺՈՒՅԹԻ ՀԱՄԱՐԺԵՔՆԵՐԸ (2014թ-ի հոկտեմբերի 14-ի դրությամբ)

Արժութային միավոր – Դրամ ( ՀՀ դրամ)

ՀՀ դրամ 1.00 = $0.00242419 $1.00 = ՀՀ դրամ 412.509

ՀԱՊԱՎՈՒՄՆԵՐ

ԱԶԲ - Ասիական Զարգացման Բանկ ՀՌԶԾ - Հայաստանի տարածքային զարգացման ծրագիր ՀԳ - Հայաստանյան գրասենյակ ՔԾ - Քաղաքային զարգացման /ներդումային ծրագիր

ԾԿԲ - Ծախսերի բացվածքի կառուցվածք ԽԿՀ - Խորհրդատուի կառավարման համակարգ ԵԽ - Եվրոպայի Խորհուրդ ՊՀ - Պրակտիկայի համայնք ԶԱԵ - ԱԶԲ զարգացող անդամակից երկիր ՄԶԴ - Միջազգային Զարգացման Դեպարտամենտ (ՄԹ) ՏԻՄ - Տեղական ինքնակառավարման մարմիններ ԷՆ - Էկոնոմիկայի նախարարություն ՓՀ - Փոխըմբռնման հուշագիր ՏԿՆ - Տարածքային կառավարման նախարարություն ՄԺԾԾ - Միջնաժամկետ ծախսային ծրագիր ՔՆ - Քաղաքաշինության նախարարություն ՈՊԿ - Ոչ պետական կազմակերպություն ԱՎԾ - Ազգային վիճակագրական ծառայություն ՔԽՏԱ - Քաղաքականության և խորհրդատվական տեխնիկական

աջակցություն ՄՊՓԾ - Մասնավոր-պետական փոխգործակցությամբ ծրագրեր ԾՆՏԱ - Ծրագրի նախապատրաստման տեխնիկական աջակցություն ԵԱՀԿ - Եվրոպայի անվտանգության և համագործակցության

կազմակերպություն ՄԱԶԾ - Միացյալ ազգերի զարգացման ծրագիր ԱՄՆՄԶԳ - ԱՄՆ միջազգային զարգացման գործակալություն ՔԳԾ - Քաղաքային գործառնական ծրագիր ՔՈՌ - Քաղաքաշինական ոլորտի ռազմավարություն Ե - Եռամսյակ ՌԶՀ - Ռեգիոնալ զարգացումը Հայաստանում SWOT - Ուժեղ, թույլ կողմեր, հնարավորություններ և վտանգներ ՏԱ - Տեխնիկական աջակցություն TACIS - Տեխնիկական աջակցություն ԱՊՀ երկրների և Մոնղոլիայի

համար

Appendix 2 3

Աշխատակազմ (Տեխնիկական առաջադրանքի համաձայն)

Ֆեռնանդո դե Մարկո ՖԴՄ – Ավագ քաղաքային պլանավորող և խմբի ղեկավար (արտ.)

Ռոբերտ Ռոմո ՌՌ – Ավագ քաղաքային ենթակառուցվածքի ինժեներ (արտ.)

Ջեյմս Ջեսամին ՋՋ – Մշակութային ժառանգության և զբոսաշրջության մասնագետ(արտ.)

Մոնիկա Բատան Զամորա

ՄԲԶ – Տնտեսական զարգացման մասնագետ (արտ.)

Ֆրանսիս Մուլին ՖՄ – Քաղաքային ֆինանսական մասնագետ և տնտեսագետ (արտ.)

Ջորգ Ֆիշեր ՋՖ – Աշխարհագրական տեղեկատվական համակարգի մասնագետ և քաղաքային պլանավորող (արտ.)

Արմեն Քեշիշյան ԱՔ – Քաղաքային ենթակառուցվածքի, տրանսպորտի, զբոսաշրջության և ինստիտուցիոնալ աջակցության խորհրդատու (տեղացի)

Սամվել Բարեյան ՍԲ – Քաղաքային ֆինանսավորման և տնտեսական աջակցության խորհրդատու (տեղացի)

Հայկ Երիցյան ՀԵ – Քաղաքային պլանավորող GIS աջակցող (տեղացի)

Պատրաստելով ցանկացած երկրի ծրագիր կամ ռազմավարություն, ֆինանսավորելով ցանկացած ծրագիր կամ կամ այս փաստաթղթում հղում կատարելով կոնկրետ տարածքի կամ աշխարհագրական վայրի` Ասիական Զարգացման Բանկը նպատակ չի հետապնդում դատողություններ անել ցանկացած տարածքի կամ տեղանքի իրավական կամ այլ կարգավիճակի վերաբերյալ:

Appendix 2 4

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ Page

I. ՀԱՎԵԼՎԱԾ 1: ԲՆԱՊԱՀՊԱՆԱԿԱՆ ՊԱՅՄԱՆՆԵՐ 10 A. Աշխարհագրական իրավիճակ 10 B. Կլիմա 12 C. Երկրաբանություն 13

1. Ֆիզիկական-աշխարհագրական գործընթացները 13 2. Լանջերի գրավիտացիա 13 3. Հողի էրոզիա 13 4. Հեղեղաջրերի հետևանքով առաջացող էրոզիա 13 5. Սելավ 14

D. Գեոտեկտոնական պայմաններ 14 1. Դիրքը Փոքր կովկասյան համակարգում 14 2. Վանաձորի իջույթ 14 3. Փամբակ-Ձորագետի տեղաշարժ 14

E. Հիդրոլոգիա 15 F. Հողերը 17

1. Հողի վիճակի ընդհանուր առանձնահատկությունները 17 2. Փխրուն բնահող 17 3. Հրաբխային և ինտրուզիվ համակարգեր 19

G. Հողի օգտագործում 21 H. Բուսական և կենդանական աշխարհ 22

1. Բուսական աշխարհ 22 2. Կենդանական աշխարհ 23

I. Բնական ռիսկեր և վտանգներ 23 J. Բնության ժառանգություն – Պաշտպանվածտարածքներ 25 K. Պաշտպանվող հուշարձաններ 26

II. ՀԱՎԵԼՎԱԾ 2: ԶԲՈՍԱՇՐՈՒԹՅԱՆ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄ 27 A. Ներածություն 27

1. Նախապատմություն 27 2. Սահմանումներ 29

B. Ներկայիս իրավիճակ 30 1. Գրավչություն 30

a. Ստեփան Զորյանի տուն-թանգարան 31 b. Լոռու տեղական պատմության թանգարան 32 c. Մշակութայն ռեսուրսներ 32 d. Սպորտային ռեսուրսներ 33 e. Վանաձորի եկեղեցիները 33 f. Վանաձորի գեղարվեստի թանգարան 33 g. Վանաձորի բուսաբանական այգի 34

C. Տեղավորում կացարաններում 34 D. Զբոսաշրջային ենթակառուցվածք 35

a. Զբոսաշրջային տեղեկատվություն 35 b. Զբոսաշրջային նշաններ 35

Appendix 2 5

c. Տրանսպորտային խնդիրներ 36 d. Ինստիտուցիոնալ շրջանակ 37

2. Զբոսաշրջային ոլորտի ուժեղ և թույլ կողմերը 37 a. Հիմնական ուժեղ կողմեր 37 b. Հիմնական հնարավորություններ 37 c. Հիմնական թույլ կողմեր 38 d. Հիմնական վտանգներ 39

E. Զբոսաշրջային շուկայի գնահատում 39 1. Ազգային ռազմավարությունը 39 2. Այցելուն` ըստ ծագման և նպատակի 42 3. Այցելուներն` ըստ ուղղության և նպատակի 45 4. Այցելուների ծախսեր 48 5. Տեղական այցելուներ 50 6. Այցելուների ժամանման գնահատում 51

F. Տնտեսական զարգացում 52 1. Ընդհանուր 52 2. Զբոսաշրջության դերը տնտեսական զարգացման գործում 53 3. Սպորտային զբոսաշրջության դերը տնտեսական զարգացման գործում 54 4. Տնտեսական ազդեցություններ 54 5. Զբոսաշրջության դերը ներդրումների տեղակայման գործում 55 6. Բիլբաոյի էֆեկտ 56 7. Գլազգոն որպես մշակութային քաղաք 57 8. Սթրաթքլայդ զբոսայգի 58

G. Վանաձորի զբոսաշրջային բիզնես պլանի նախագիծ 59 H. Պոտենցիալ զբոսաշրջային ծրագրեր 62

1. Ընդհանուր 62 2. Զբոսաշրջության կայուն զարգացում 62

Էկոզբոսաշրջություն 63 3. Զբոսաշրջությանը վերաբերող պոտենցիալ ծրագրեր 64

I. Ծրագրի նախագծի գնահատման մատրից 66 1. Գնահատման գործընթաց 66

a. Պարտադիր չափանիշներ 66 b. Ցանկալի չափանիշներ 66

2. Գնահատման մատրիցի թերթիկի նախագիծ 67

III. ՀԱՎԵԼՎԱԾ 3: ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ ՓԱԹԵԹ 69

A. GIS-քարտեզագրում 69 1. Ընդհանուր տեղեկատվություն՝ քարտեզներ և գծապատկերներ 69 2. Մանրամասն ռազմավարական տեղեկատվություն՝ քարտեզներ և գծագրեր 70

B. Վերլուծական ուսումնասիրություն՝ նմանատիպ զարգացման խնդիրներ ունեցող քաղաքների օրինակները Եվրոպայում և Ասիայում 70

1. Բիլբաոյի էֆեկտ 70 2. Գլազգոն մշակութային քաղաք 71 3. Զբոսաշրջային դիտարան, Ավիլա, Իսպանիա 73

ա. Էֆեկտների դասակարգումը. 73

Appendix 2 6

4. Տրանսպորտի այլ նորարարական և հավակնոտ փորձեր Եվրոպայում: Ծրագրերի հավաքագրում 74

1. Հանրային խորհրդակցության կազմակերպում՝ ներկայացնելու նպատակները և հիմնական բաղադրիչները և վերջնականացնելու քաղաքի զարգացման և ներդրումային ծրագիրը բոլոր շահագրգիռ կողմերից ստացված կարծիքների հիման վրա 74

IV. ՀԱՎԵԼՎԱԾ 5: ԵՆԹԱԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔՆԵՐԻ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՀԱՎԱՆԱԿԱՆ ԾՐԱԳՐԵՐ. ԼՐԱՑՈՒՄ ԾՐԱԳՐԵՐԻ ՑԱՆԿԻՆ 75

A. Տիգրան Մեծի պողոտային վերանորոգում 75 1. Ներկայիս իրավիճակ 75 2. Ծրագրի հիմնավորումը և կապը այլ ծրագրերի հետ 76 3. Ինստիտուցիոնալ խնդիրներ 76 4. Ներդրումային կետեր 77 5. Ժամկետներ 77 6. Ֆինանսական գնահատական 77 7. Դիտարկվող այլընտրանքներ 78 8. Ակտիվների սեփականատեր և պատասխանատու շահագործման և տեխնիկական սպասարկման ծախսերի համար 78 9. Հնարավոր PPP գործընկեր 78 10. Համաֆինանսավորում 78 11. Ազդեցությունը 3 ուղղորդող սկզբունքների վրա 78

B. Շիրակացի փողոցի վերանորոգում 78 1. Ներկայիս իրավիճակ 78 2. Ծրագրի հիմնավորումը և կապը այլ ծրագրերի հետ 80 3. Ինստիտուցիոնալ հարցեր 81 4. Ներդրումային կետեր 81 5. Ժամկետներ 81 6. Ֆինանսական գնահատում 81 7. Դիտարկվող այլընտրանքներ 82 8. Ակտիվների սեփականատեր և պատասխանատու շահագործման և տեխնիկական սպասարկման ծախսերի համար 82 9. Հնարավոր PPP գործընկեր 82 10. Համաֆինանսավորում 82 11. Ազդեցությունը 3 ուղղորդող սկզբունքների վրա 82

C. Վարդանանց փողոցի վերանորոգում 82 1. Ներկայիս իրավիճակ 82 2. Ծրագրի հիմնավորումը և կապը այլ ծրագրերի հետ 84 3. Ինստիտուցիոնալ հարցեր 84 4. Ներդրումային կետեր 85 5. Ժամկետ 85 6. Ֆինանսական գնահատում 85 7. Դիտարկվող այլընտրանքներ 85 8. Ակտիվների սեփականատեր և շահագործման և պահպանման համար պատասխանատու և ծախսեր 86 9. Հնարավոր PPP գործընկեր 86 10. Համաֆինանսավորում 86 11. Ազդեցությունը 3 ուղղորդող սկզբունքների վրա 86

Appendix 2 7

D. Ներսիսյան փողոցի վերանորոգում 86 1. Ներկայիս իրավիճակ 86 2. Ծրագրի հիմնավորումը և կապը այլ ծրագրերի հետ 87 3. Ինստիտուցիոնալ հարցեր 88 4. Ներդրումային կետեր 88 5. Ժամկետ 88 6. Ֆինանսական գնահատում 88 7. Դիտարկվող այլընտրանքներ 89 8. Ակտիվների սեփականատեր և Շ&Կ համար պատասխանատու 89 9. Հնարավոր PPP գործընկեր 89 10. Համաֆինանսավորում 89 11. Ազդեցությունը 3 ուղղորդող սկզբունքների վրա 89

E. Բազումի թաղամասում փողոցների վերանորոգում (Ռուստավի փ., Չերկասով փ., Համբարձումյան փ., Գրբոյեդով փ. և Շինարարների փ.) 89

1. Ներկայիս իրավիճակ 89 2. Ծրագրի հիմնավորումը և կապը այլ ծրագրերի հետ 91 3. Ինստիտուցիոնալ հարցեր 91 4. Ներդրումային կետեր 91 5. Ժամկետ 92 6. Ֆինանսական գնահատում 92 7. Դիտարկվող այլընտրանքներ 92 8. Ակտիվների սեփականատեր և Շ&Կ համար պատասխանատու 92 9. Հնարավոր PPP գործընկեր 93 10. Համաֆինանսավորում 93 11. Ազդեցությունը 3 ուղղորդող սկզբունքների վրա 93

F. Աղայան փ. և Հալաբյան փ. Միջև ընկած ճանապարհի հատվածի վերանորոգում 93

1. Ներկայիս իրավիճակ 93 2. Ծրագրի հիմնավորումը և կապը այլ ծրագրերի հետ 95 3. Ինստիտուցիոնալ հարցեր 95 4. Ներդրումային կետեր 95 5. Ժամկետ 96 6. Ֆինանսական գնահատում 96 7. Դիտարկվող այլընտրանքներ 97 8. Ակտիվների սեփականատեր և Շ&Կ համար պատասխանատու 97 9. Հնարավոր PPP գործընկեր 97 10. Համաֆինանսավորում 97 11. Ազդեցությունը 3 ուղղորդող սկզբունքների վրա 97

G. Գրիգոր Լուսավորիչ փողոցի վերանորոգում 98 1. Ներկայիս իրավիճակ 98 2. Ծրագրի հիմնավորումը և կապը այլ ծրագրերի հետ 99 3. Ինստիտուցիոնալ հարցեր 99 4. Ներդրումային կետեր 99 5. Ժամկետ 100 6. Ֆինանսական գնահատում 100 7. Դիտարկվող այլընտրանքներ 100 8. Ակտիվների սեփականատեր և Շ&Կ համար պատասխանատու 100

Appendix 2 8

9. Հնարավոր PPP գործընկեր 101 10. Համաֆինանսավորում 101 11. Ազդեցությունը 3 ուղղորդող սկզբունքների վրա 101

H. Դեմիրճյան փողոցի վերանորոգում 101 a. Ներկայիս իրավիճակ 101

2. Ծրագրի հիմնավորումը և կապը այլ ծրագրերի հետ 102 3. Ինստիտուցիոնալ հարցեր 102 4. Ներդրումային կետեր 102 5. Ժամկետ 103 6. Ֆինանսական գնահատում 103 7. Դիտարկվող այլընտրանքներ 103 8. Ակտիվների սեփականատեր և Շ&Կ համար պատասխանատու 103 9. Հնարավոր PPP գործընկեր 104 10. Համաֆինանսավորում 104 11. Ազդեցությունը 3 ուղղորդող սկզբունքների վրա 104

I. Խնձորուտ 2 փողոցի վերանորոգում 104 1. Ներկայիս իրավիճակ 104 2. Ծրագրի հիմնավորումը և կապը այլ ծրագրերի հետ 105 3. Ինստիտուցիոնալ հարցեր 105 4. Ներդրումային կետեր 105 5. Ժամկետ 106 6. Ֆինանսական գնահատում 106 7. Դիտարկվող այլընտրանքներ 106 8. Ակտիվների սեփականատեր և Շ&Կ համար պատասխանատու 106 9. Հնարավոր PPP գործընկեր 106 10. Համաֆինանսավորում 107 11. Ազդեցությունը 3 ուղղորդող սկզբունքների վրա 107

J. Սանկտ Պետերբուրգի փ-ի վերանորոգում (Առափնյա հատված) 107 1. Ներկայիս իրավիճակ 107 2. Ծրագրի հիմնավորումը և կապը այլ ծրագրերի հետ 108 3. Ինստիտուցիոնալ հարցեր 108 4. Ներդրումային կետեր 108 5. Ժամկետ 109 6. Ֆինանսական գնահատում 109 7. Դիտարկվող այլընտրանքներ 109 8. Ակտիվների սեփականատեր և Շ&Կ համար պատասխանատու 109 9. Հնարավոր PPP գործընկեր 110 10. Համաֆինանսավորում 110 11. Ազդեցությունը 3 ուղղորդող սկզբունքների վրա 110

K. Չուխաջյան փողոցի վերանորոգում (ներառյալ գետի մոտի հենապատերը) 110 1. Ներկայիս իրավիճակ 110 2. Ծրագրի հիմնավորումը և կապը այլ ծրագրերի հետ 111 3. Ինստիտուցիոնալ հարցեր 111 4. Ներդրումային կետեր 111 5. Ժամկետ 112 6. Ֆինանսական գնահատում 112 7. Դիտարկվող այլընտրանքներ 112

Appendix 2 9

8. Ակտիվների սեփականատեր և Շ&Կ համար պատասխանատու 112 9. Հնարավոր PPP գործընկեր 113 10. Համաֆինանսավորում 113 11. Ազդեցությունը 3 ուղղորդող սկզբունքների վրա 113

V. ՀԱՎԵԼՎԱԾ 6: ԱՂՅՈՒՍԱԿՆԵՐԻ, ԳԾԱՊԱՏԿԵՐՆԵՐԻ, ՔԱՐՏԵԶՆԵՐԻ և ՆԿԱՐՆԵՐԻ ՑԱՆԿ 114

A. Աղյուսակների ցանկ 114 B. Գծապատկերների ցանկ 115 C. Քարտեզների ցանկ 115 D. Նկարների ցանկ 115

Appendix 2 10

I. ՀԱՎԵԼՎԱԾ 1: ԲՆԱՊԱՀՊԱՆԱԿԱՆ ՊԱՅՄԱՆՆԵՐ

A. Աշխարհագրական իրավիճակ

1. Լոռու մարզը տեղակայված է Հայաստանի հյուսիսում: Այս տարածաշրջանը երրորդ մեծ շրջանն է՝ իր տարածքի իմաստով և երկրորդն է բնակչության թվաքանակի իմաստով: Աշխարհագրական առումով Լոռին հյուսիսում սահմանակից է Վրաստանի հետ արևմուտքում՝ Շիրակի մարզի հետ, հարավում՝ Կոտայքի և Արագածոտնի մարզերի հետ և Տավուշի մարզի հետ: 2. Լոռու մարզն ունի ոչ հարթ ռելիեֆ և տարածքի մոտ 80% զբաղեցնում են լեռնաշղթաները և խոշոր լեռները: Քաղաքները հիմնականում ծովի մակարդակից 1400-1800 մ բարձրության վրա են: (Քարտեզ 1):

Քարտեզ 1: Տեղագրական իրավիճակը Լոռու մարզում

3. Տեղակայված լինելով Հարավ-կովկասյան լեռնաշղթայում, լանջերի տեղակայման տարբեր վայրերը (Քարտեզ 2), ինչպես նաև խիստ բարդ ռելիեֆը հարաբերականորեն փոքր տարածքում առաջացնում են բնական պայմանների յուրօրինակ բազմազանություն: Բացի նախալեռնային և լեռնային գոտիների՝ այստեղ նաև լավ զարգացած են ուղղահայաց փոփոխվող բնապատկերները (Քարտեզ 3): Հատկապես ցածր և միջին լեռնային գոտին է լավ արտահայտված 1400-2000մ բարձրության վրա:

Appendix 2 11

Քարտեզ 2: Տեղագրական իրավիճակը Վանաձորի համայնքում

Քարտեզ 3: Լանջեր

Appendix 2 12

B. Կլիմա

4. Լոռու կլիման հարաբերականորեն խոնավ է: Տարեկան միջին տեղումների քանակը 500-800 մմ է: Լոռու մարզում օդի միջին ջերմաստիճանը տատանվում է -4.8ºC ձմռանը և մինչև +18ºC ամռանը: Տարեկան տեղումնեի չեն տարբերվում չոր (մայիսից հոկտեմբեր) և խոնավ (նոյեմբերից ապրիլ) եղանակներին և կազմում են մոտ 350 մմ: Սեզոնային ռեգիստր Լոռու մարզում գոյություն չունի, ուստի չենք կարող ցույց տալ որևէ բացված տեղեկատվություն: Վերջապես, հնարավոր է գտնել տարբեր միկրոկլիմայական գոտիներ, որտեղ Վանաձորն ունի միջին կլիմա՝ հարաբերական խոնավությամբ բոլոր եղանակներին:

Աղյուսակ 1: Վանաձորի կլիման

Հուն. Փետ Մար Ապր Մայ Հուն Հուլ Օգ Սեպ Հոկ Նոյ Դեկ

Միջին ջերմաստիճան

°C -3.7 -2.7 1.8 7.4 12.4 16.0 19.0 18.9 14.9 9.8 3.9 -1.1

Առավելագույն ջերմաստ.

°C 1.2 2.3 6.9 13.3 18.6 22.6 25.7 25.6 22.0 16.3 9.1 3.3

Նվազ. ջերմ °C -8.5 -7.6 -3.3 -1.6 6.3 9.5 12.3 12.2 7.8 3.3 -1.2 -5.5 Տեղումներ մմ 20.0 23.8 28.9 39.4 47.2 41.8 25.2 21.1 16.6 20.8 25.6 9.9

Քարտեզ 4: Կլիմայական գոտիներ

Appendix 2 13

C. Երկրաբանություն

5. Վանաձորի երկրաբանության ընդհանուր նկարագիրը տրամադրվում է ստորև: Ներկայացվող տեղեկատվությունը դուրս է բերվել Ջ. Լ. Քոֆի կողմից 1991-ին մշակված «Հայաստանի հյուսիսի համար Սպիտակի երկրաշարժի սոցիալական, տնտեսական և երկրաբանական հետևանքների տեղեկատվական բազան» աշխատությունից, Ընդերքի ինստիտուտ, RAS, M:

1. Ֆիզիկական-աշխարհագրական գործընթացները

6. Վանաձորի շրջակայքը բնութագրվում է լեռների կտրտվածությամբ՝ դրենաժային խորը ցանցով, վերջերս գրանցված ուղղահայաց շարժումներով, սեյսմիկ ակտիվությամբ: Բարդ աշխարհագրական, ինժեներական և հիդրոլոգիական պայմանները քաղաքի տարածքում առաջացնում են տարբեր ֆիզիկական և աշխարհագրական գործընթացներ:

2. Լանջերի գրավիտացիա

7. Առկա են լանջերի գրավիտացիոն գործընթացներ, որոնք են լեռնաբեկորների, դետրիտի, սողանքների և հողի սողանքի իմաստով տեղաշարժումները: Սովորաբար դրանք մեծապես հանդիպում են Փամբակ գետի ափին՝ Դարպաս գյուղի մոտակայքում, Տանձուտի ձախ ափին՝ Խնձորուտ գյուղում, ինչպես նաև Մեղրուտ գյուղի հարևանությամբ, մասնավորապես հարավ-արևելյան մասում:

3. Հողի էրոզիա

8. Վանաձորի իջույթը վնասվում է հողի խիստ էրոզիայի հետևանքով: Այն առաջանում է կլիմայական, աշխարհագրական, հիդրոլոգիական և բնահողի վեգետացիոն պայմանների պատճառով, որոնք առաջացնում են էրոզիա: Ավազանում, ջրի միջին օգտագործման ծավալը կազմում է 4.55 մ3/վայրկյանում: Տարեկան միջին արտահոսքի իմաստով այս ծավալը կազմում է լանջի մակերեսային ձևավորման 0.143 կմ2, որտեղ արտահոսքի շերտը 300մմ է: Մակերևութային արտահոսքի ցուցանիշը կազմում է միջինում 0.47, դրենաժի խտությունը՝ 1.88 կմ/կմ2, իսկ միջին տարեկան արտահոսքի ծավալը հասնում է 11.1 լ/վ կմ2-ի համար:

4. Հեղեղաջրերի հետևանքով առաջացող էրոզիա

9. Մյուս կարևոր խնդիրը հանդիսանում է հեղեղաջրերի հետևանքով առաջացող էրոզիան, քանի որ այն խորը և խիստ ճեղքեր է առաջացնում տեղանքում՝ վնասելով օգտակար հողերը: Հեղեղատները բացում և իջեցնում են ստորգետնյա ջրերի մակարդակը՝ սպառելով գրունտային ջրերը: Քաղաքի տարածքում խորքային էրոզիա ունեցող կիրճերը հասնում են 20 մ-ի՝ մոտ 1.0 կմ երկարությամբ: Շատ վայրերում`մասնավորապես Փամբակի ձախ ափին, մակերևույթի խորքային մասերից հոսքը ճեղքում է ճանապարհները:

Appendix 2 14

5. Սելավ

10. Հաճախ կարելի է գտնել սելավների դեպքեր, քանի որ Վանաձորի տարածքում կան հրաբխային ծագման ժայռեր, ինչպես նաև նստվածքային և ինտրուզիվ ժայռեր` Փամբակի և Բազումի լեռնաշղթաներում: Այդ ապարները լավ ջրանցիկ չեն և առաջացնում են մակերևույթի սահք: Բազումի ավազանը և այլ չոր դաշտավայրերը և կիրճերը, որոնք տեղակայված են Բազումի հարավային մասում, ամենից շատ են հակված սելավների հետ կապված վտանգին:

D. Գեոտեկտոնական պայմաններ

11. Վանաձորի շրջակայքի գեոտեկտոնական պայմանների ընդհանուր նկարագիրը նկարագրվում է ստորև: Ներկայացվող տեղեկատվությունը վերցվել է Գ. Լ. Քոֆֆի՝ 1991թ-ին մշակված «Հայաստանի հյուսիսի համար Սպիտակի երկրաշարժի սոցիալական, տնտեսական և աշխարհագրական հետևաքների տեղեկատվական բազա»-ից, Ընդերքի ինստիտուտ, RAS, M:

1. Դիրքը Փոքր կովկասյան համակարգում

12. Վանաձորը տեղակայված է Սևանի գոգավորության ուշ ալպիական պլիկատիվ կառուցվածքի փոքրկովկասյան համակարգում: Է. Է. Միլանովսկու տեղեկատվության համաձայն՝ ավազանը հանդիսանում է Փամբակի իջույթի շատ երիտասարդ համակարգ՝ տեղակայված խորքում և անջատված ելուստանման խաչաձև ձգումներով: Վանաձորի շրջակայքը տեղակայված է Սևան-Զանգեզուր հիմքի տեղաշարժի վրա:

2. Վանաձորի իջույթ

13. Վանաձորի իջույթը հանդիսանում է նորագույն գրաբեն-սինկլինորին, որն ընկած է Ձկնագետ-Վերխնեչիչխան անտիկլինային ծալքի վերևում: Իջույթը ձևավորվել է Միոցենային դարաշրջանում, երբ նկատվում էր շարունակական ճեղքում: Միոցեն ճահճային նստվածքների կամ ճահճային նստվածքների (կավ, կոշտ մանրախճեր) խտությունը հարյուրավոր մետր է կազմում: Տեկտոնական կառույցներն ունեն մշտական խորը ճեղքեր, որոնք անցնում են այս կառուցների երկայնքով և բնութագրվում են բարձր սեյսմիկ ակտիվությամբ: Դրանից ամենից վերջին և դրամատիկը հանդիսանում էր Սպիտակի երկրաշարժը:

3. Փամբակ-Ձորագետի տեղաշարժ

14. Սևանի գոգավորության ամենից երկար տեղաշարժը՝ շարունակականության տեսակետից ընդհատված, հանդիսանում է Փամբակ-Ձորագետ դիզյունկտիվ խախտումը: Քաղաքի տարածքում այն տարածվում է Փամբակի և Տանձուտի դաշտավայրերով: Վերջինիս լայնությունը կազմում է 2-3կմ: Ռելիեֆ ձևավորող խախտումների ամպլիտուդը հասնում է 600 մ-ի (ԵՊՀ տեղեկատվություն): Պլաստերի խախտումը խորն է, տարածվում

Appendix 2 15

է Ձկնագետ – Վերխնեչիչխան անտիկլինային ծալքում, որոշ մասերում վերնետվածքով և տեղաշարժելով այլ ուղղվածության տեկտոնական խախտումները: Սա մի վերնետվածք է, որի դեպի հարավ-արևմուտք ուղղվածությամբ պլաստի անկման անկյունը կազմում է 60-80 աստիճան: Շատ տեղերում շեղ տարէջքերը և բեկվածքների գոտիները առաջացնում են հիմնական բեկվածքի հետ սուր անկյուն: Մեծամասամբ դրանք ունեն գեոմորֆոլոգիական արտահայտություններ մակերեսին` համապատասխանելով Փամբակ գետի վտակներին:

E. Հիդրոլոգիա

15. Վանաձորում հիդրոլոգիայի ընդհանուր տեսլականը նկարագրվում է ստորև: Ներկայացվող տեղեկատվությունը ստացվել է Գ. Լ. Քոֆֆի՝ 1991թ-ին մշակված «Հայաստանի հյուսիսի համար Սպիտակի երկրաշարժի սոցիալական, տնտեսական և աշխարհագրական հետևաքների տեղեկատվական բազա» աշխատությունից, Ընդերքի ինստիտուտ, RAS, M:

16. Մակերևութային հիդրոլոգիա: Վանաձորի ամենից երկար գետը կոչվում է Փամբակ: Գետը սկսում է Փամբակի լեռներում (2200մ) և հոսում է արևմուտքից դեպի արևելք՝ Բազումի լեռների միջով: Փամբակի գետի երկարությունը կազմում է 86 կմ, իսկ գետափի տարածքը կազմում է 1,370կմ: 17. Հիդրոերկրաբական պայմաններ: Ջրով հագեցվածությունը սեյսմիկ բնույթի և երկրաշարժի ուժգնության ավելացման իմաստով ազդող ամենից կարևոր գործոններից մեկի առաջացման պատճառ է հանդիսանում: 18. Վանաձորի մեծ մասը տեղակայված է ստորգետնյա ջրերի կուտակում ունեցող տարածքում: Որոշ մասերում ստորգետնյա ջրի մակարդակը կտրուկ փոփոխվում է՝ պայմանավորված գեոմորֆոլոգիական պայմաններով և բնահողի առանձնահատ-կություններով; Ստորգետնյա ջրերը բնութագրվում են «գլխի» բացակայությամբ կամ թույլ, լոկալ «գլխով»: Ստորգետնյա ջրերի համալրումը հիմնականում իրականացվում է մակերևութային տեղումներով և հիմնաքարերի կոտրվածքներում կուտակվող ջրի միջոցով: 19. Ապարներից ջրով ամենից հագեցվածը անդեզիտային բազալիտ հրաբխային ապարներն են: Ապարների այս տեսակը պաշտպանում է միջհոսանքային վայրերի սողանքից քաղաքի արևելյան մասում՝ Մեղրուտ և Խնձորուտ գյուղերի մոտակայքում:

Appendix 2 16

Քարտեզ 5: Հիդլորոգիա

20. Մթնոլորտային տեղումներն առաջացնում են ջրի աղբյուրներ անդեզիտային բազալտների ապարների պիրոկլաստներում և Մեղրուտ գյուղի հարևանությամբ արդյունքում հագեցնում է դիլյուվիալ կավը: Այս գործընթացին հաջորդում է ակտիվ սողանքի առաջացումը: 21. Որոշ վայրերում ճեղքերից առաջացող ջուրը հասնում է դիլյուվիալ նստվածքներից առաջացող օրական մակարդակին: Վտակները տեղակայված է Վանաձորի իջույթի լանջերին, սակայն հյուսիսային լանջերին ավելի շատ ջրովները ավելի հաճախակի են հանդիպում: Հյուսիսային լանջերի ստորոտները, որոնք հանդիսանում են հեղեհաբերուկային նստվածքների, փոքր աղբյուրների հովհարաձև նստվծքներ և ժամանակավոր գետակները ավելի ջրառատ են և բնութագրվում են գրուտային ջրերի հարաբերականորեն բարձր մակարդակով: 22. Ուսումնասիրված տարածքում գրունտային ջրերի արտահոսքի հիմնական գոտին հանդիսանում են Փամբակ գետի և վերջինիս վտակների հուները: Գրունտային ջրերի մակարդակի սեզոնային տատանումը կազմում է 0.5-2-3 մ: Գրունտային ջրերի մակարդակը ամենց ցածրն է ձմռան ամիսներին, իսկ ամենից բարձրն է Ապրիլից հունիս ընկած ամիսների ըթացքում: Հեղեղված տարածքների մեծ մասը (0-5 մ խորությամբ) ներառում են Մեղրուտ գյուղի հարևանությամբ Փամբակ գետի և վերջինիս վտակների հեղեների ջրային հայելիները, մի վայր, որտեղ մեծ տարածում ունի բարձր խտությամբ, ջրով հագեցած կավահողը, Դիմաց բնակելի թաղամասը` Ագեյան փողոցի երկայնքով և երկաթուղային կայարանից մինչև Կաշվե վերարկուների արտադրության գործարանը:

Appendix 2 17

Գրունտային ջրերը տարածվում են Տանձուտ գետի ձախ ափով դեպի Խնձորուտ գյուղից հարավ` դեպի Վանաձորի գետի լճույքը` 200-500 մ լայնությամբ:

23. Գրունտային ջրերի տեղական կուտակում կարելի է տեսնել Ճշգրիտ գործիքների գործարանում`Լենինի պողոտայում` քիմիական գործարանների խմբի հարավ-արևմտյան տարածքում, ինչպես նաև բլրի վերևում` ակտիվ սողանքների գոտում հյուսիսային լանջերին: Հանքային ջրի աղբյուրները սահմանափակվում տեկտոնիկ դիսլոկացիաներով: Բուժիչ հանքային ջուր «Լոռին» տրամադրվում է սպառողներին:

F. Հողերը

24. Վանաձորի հողերի ընդհանուր նկարագիը բերվում է ստորև: Տեղեկատվությունը , որը ներկայացվում է Գ. Լ. Քոֆի 1991թ-ի «Սպիտակի երկրաշարժի ունեցած ազդեցությունը ՀՀ հյուսիսի սոցիալական, տնտեսական և աշխարհագրական հետևանքների վրա» աշխատությունում, Institute of Lithosphere, RAS, M:

1. Հողի վիճակի ընդհանուր առանձնահատկությունները

25. Վանաձորի տարածքում կարելի է գտնել հրաբխային, հրաբխային-նստվածքային և ինտրուզիվ կազմավորումներ` չորրորդական լանջային նստվածքներով, գետային և լճային նստվածքներով:

2. Փխրուն բնահող

26. Փխրուն բնահողերը ներկայացվում են հետևյալ կազմով. Մարդածին, դիլյուվիալ, ալյուվիալ-դիլյուվիալ, կոլյուվիալ-դիլյուվիալ, ալյուվիալ-պրոլյուվիալ բնահողեր: Մարդածին բնահողերը ձևավորվել են ճանապարհների, պատվարների և քարհանքների կառուցման ընթացքում: Դրանք մեծամասամբ ավազա- կավե ձևավորումներ են` 1-10 մ հաստությամբ: 27. Վանաձորի նեղ իջույթում լանջերի, նախալեռնային գոտիների և հարթավայրերի դիլյուվիալ նստվածքները զգալի տարածք են զբաղեցնում: Որոշ վայրերում դիլյուվիումի հաստությունը հասնում է 15-20 մ-ի: Դիլյուվիալ բնահողերը պարունակում են դետրիտներ, հողի մնացորդներ, երբեմն էլ ավազային կավ և կավի լցանյութեր և կավը և ավազային կավը` միջին կտորներով: Կավի և ավազային կավի ֆիզիկական- մեխանիկական առանձնահատկությունները հետևյալն են.

Աղյուսակ 2: Կավի և ավազային կավի ֆիզիկական- մեխանիկական առանձնահատկությունները

Ավազային կավ Կավ

Appendix 2 18

Սպեցիֆիկ քաշ (գր/սմ) 2.6-2.66 2.64-2.8 Խտություն (գր/սմ) 1.8-1.94 1.75-2.11 Ծակոտկենության գործակից

0.61-0.95 0.53-1.12

Խտության գործակից 0.4 0.3 Բնական խոնավություն (%) 26 24 28. 1989թ-ի հորատման տվյալների համաձայն` որոշ վայրերում կավն ունի տիկսոտրոպիկ առանձնահատկություններ: Ալյուվիալ-դելյուվիալ պաշարները ժայռեից են առաջանում` քայքայման արդյունքում: Դրանք հիմնականում դետրիտներն են, հողի մնացորդները, երբեմն տեկտոնական բլոկերը` լցված կավով և ավազային կավով: Կավը և ավազային կավը` փոքր և միջին կտորներով, կազմում է 10-40%: Կավով և ավազային կավով բնահողերի խտությունը կազմում է 1.9 գր/սմ3: 29. Կոլյուվիալ-դիլյուվիալ բլոկները և դետրիտները` կավե և ավազային կավի լցանյութերով, կազմում են 30-40% և այն վայրերում են հանդիպում, որտեղ սողանքների կարգավորված գործընթացներ են տեղի ունենում: Դրանց հաստությունը հասնում է 15 մ-ի: Խտությունը 2.0 գ/ սմ3 է: Ալյուվիալ-պրոլյուվիալ բազմազան պսեֆիտե բնահողերը` ավազա-կավային ֆիլերներով, կազմում են 30-40%-ը և հանդիպում են Փամբակ գետի վտակների հովհարաձև նստվածքներում` քաղաքի արևմտյան և կենտրոնական մասերում: Պաշարների հաստությունը կազմում է 10մ և ավելի, իսկ խտությունը` 1.95 գ/սմ: Գետաբերուկներն առաջանում են գետահովիտներում և կազմված են ճալաքարերից, ավազային լցանույթերով կոպիճներից, ավազա-կավային լցանյութերից, որոնք կազմում են 20-30%: Այս գոյացությունները հարստացվել են Փամբակի գետահովիտում հորատումների միջոցով: Գետաբերուկների հաստույունը կազմում է 90 մ և ավելի:

Appendix 2 19

Քարտեզ 6: Բնահողեր

3. Հրաբխային և ինտրուզիվ համակարգեր

30. Հրաբխածին, հրաբխածին-նստվածքային և ինտրուզիվ համակարգերը մի յուրօրինակ բազա են ձևավորում ուսումնասիրված տարածքի համար: Փամբակի դաշտավայրում արմատական ապարները հանդիպում են 5-15մ-ից մինչև 300 մ-ի վրա: Նեոգենի ժամանակաշրջանի հրաբխային ապարները ներկայացված են անդեզիտային բազալտների, բազալտների, տուֆի և հազվադեպ պեմզայի տեսքով: Ուշ նեոգենի անդեզիտային բազալտները, մոխրագույն բազալտները, կոշտ բազալտները և ցանցկեն բազալտները հիմնականում Վանաձորի արևելյան ծայրամասերում են հանդիպում`Մեղրուտ և Խնձորուտ գյուղերի հարևանությամբ: Դրանք այնտեղ պլատո են ձևավորում, որը ցածրանում են հարավ-արևելքում և հարավում` Փամբակ և Տանձուտ գետերի գետաբերուկների տակ: Ֆիզիկական-մեխանիկական առանձնահատ-կությունների միջին արժեքները հետևյալն են. Սպեցիֆիկ կշիռ (գր/սմ) 2.35 Խտություն (գր/սմ3) 2.76 Ծակոտկենություն (տոկոս) 15 Ջրով հագեցվածություն (տոկոս) 3.6 31. Հրաբխային տուֆ կարելի է հանդիպել մեծամասամբ քաղաքի արևմուտքում և որոշ վայրերում կենտրոնական մասում: Տուֆը սև է, խիտ, կոշտ և խիստ ճաքած վերին մասում: Ֆիզիկական-մեխանիկական առանձնահատկությունների միջին արժեքները հետևյալն են.

Appendix 2 20

Սպեցիֆիկ կշիռ (գր/սմ) 2.5 Խտություն (գր/սմ) 1.5 Ծակոտկենություն (տոկոս) 41.0 32. Հրաբխածին-նստվածքային ապարները, ինչպես օրինակ ծիրանաքարը, tuft breccias և tuft sandstones կարելի է նկատել այլուր հորատման պարագայում: Ծիրանաքարի խճերը լայն տարածում ունեն քաղաքի կենտրոնական և արևմտյան մասում և tuft sandstones և tuft breccias-ը հանդիպում են քաղաքի հյուսիսում և հյուսիս-արևելյան մասում: Ֆիզիկական-մեխանիկական առանձնահատ-կությունների միջին արժեքները հետևյալն են.

Աղյուսակ 3: Ֆիզիկական-մեխանիկական առանձնահատկություններ

Ծիրանաքար Tuft breccia Խտություն (գր/սմ) 2.79 2.7 Ցանցկենության գործակից (տոկոս)

8.1 21.4

Ջրահագեցվածություն (տոկոս)

1.8 9.4

Կոմպրեսիոն ուժ (կգ/սմ) 1199 1002 Փափկացման գործակից 0.84 0.7 Ջրահագեցվածության գործակից

0.62 0.93

33. Ինտրուզիվ ապարների, ինչպես օրինակ գրանո-դիորիտ և կվարցային դիորիտ կարելի է հանդիպել քաղաքի հարավ-արևմտյան որոշ մասերում: Այս ապարների խտությունը 2.7գր/սմ3 է, ցանցկենությունը 2.3 տոկոս է, ջրահագեցվածությունը` 0.6 տոկոս է, կոմպրեսիոն ուժը 1985 կգ/մ է, փափկեցման գործակիցը 0.76 տոկոս:

Appendix 2 21

G. Հողի օգտագործում

Քարտեզ 7: Հողի օգտագործում

34. Ստորև բերված աղյուսակում ներկայացվում է Postel1Globcover2 ծրագրի հողի օգտագործման դասակարգումը:

Աղյուսակ 4: Հողօգտագործման դասակարգում

Արժեք Պիտակ 14 Անձրևաջրից սնվող վարելահողեր 20 Խճանկարային վարելահող /50-70 տոկոս/ բուսականություն /խոտեր, թփեր, անտառներ/ /20-50

տոկոս/ 30 Խճանկարային բուսականություն /խոտեր, թփեր, անտառներ/ /50-70 տոկոս/ վարելահող /20-50

տոկոս/ 50 Փակից />40 տոկոս/, անտառներ, որոնցում թափվում են լայն տերևներ />5 մ/ 60 Բաց /15-40 տոկոս/, անտառներ, անտառաշատ վայրեր, որոնցում թափվում են լայն տերևներ />5

մ/

1Փոստելը /POSTEL/ թեմատիկ կենտրոն է, որը համակցում է R&D-ը և ծառայությունները՝ տարածաշրջանային

և համաշխարհային մասշտաբներով նկարագրելու արբանյակի միջոցով ստացված մոլորակի դիտարկումների մասին տեղեկությունների հիման վրա հողը և բուսականությունը: Փոստելին աջակցում են բազմաթիվ պետական և ոչ կառավարական հաստատություններ:

2GLOBCOVER/ESA նախաձեռնության նպատակն է մշակել ծառայություն, որը կստեղծի 2005-2006թթ.

տվյալներով կստեղծի աշխարհի հողերի վերաբերյալ քարտեզ, օգտագործելով լավ որակի /300 մ/ մոդով տեղեկություններ, որոնք ձեռք են բերվել 2005 թվականին ENVISAT արբայնակի վրա MERIS սենսորի միջոցով:

Appendix 2 22

70 Փակ />40 տոկոս/, մշտադալար անտառում ասեղի տեսք ունեցող տերևներ />5 մ/ 90 Բաց /15-40 տոկոս/, մշտադալար անտառում, որում թափվում են ասեղի տեսք ունեցող

տերևները />5 մ/ 100 Փակից բաց />15 տոկոս/, անտառ, որում կան խառը, լայն տերևներ և ասեղի տեսք ունեցող

տերևներ />5 մ/ 110 Խճանկարային անտառ կամ թփեր /50-70 տոկոս/, խոտեր /20-50 տոկոս/ 120 Խճանկարային հողատարածք /50-70 տոկոս/ կամ թփերով տարածք /20-50 տոկոս/ 130 Փակից բաց />15 տոկոս/ /լայն տերևներ, ասեղի տեսք ունեցող տերևներ, մշտադալար անտառ

կամ անտառ, որում թափվում են տերևները/ />5 մ/ 150 Նոսր /<15 տոկոս/ բուսականություն 190 Արհեստական շրջաններ և դրանց կից շրջաններ /Քաղաքային շրջաններ >50 տոկոս/ 200 Դատարկ տարածքներ 210 Ջրային մարմիններ 220 Մշտական ձյուն և սառույց

Աղբյուր`PostelGlobcover, http://postel.obs-mip.fr/?-Biogeophysical-Products,52- 3

H. Բուսական և կենդանական աշխարհ

1. Բուսական աշխարհ

35. Լոռու բուսական աշխարհը կարելի է համեմատել Տավուշի մարզի հետ: Անտառները ներառում են Չոր և Արաքսի կաղնին, Արևելյան հաճարենին, Կովկասյան փշատերև ծառը, յուն և կնձնին, Վրացական կաղնին և այլ մշտադալար և փշատերև ծառերը: Ճահճային տեղանքները և անտառները հարուստ են դաշտային ծաղիկներով: 36. Լեռնային բուսականությունը ներառում է iris furcata, anemone fasciculata, A. raminculo ides, Caltha popypetala, Veratium lobelianum, Palsatilla armena, Corydalis persica, Fritilaria caucasica, Betonica grandiflora, Prunus spinosa, Sedum pilosum, Sempervivum transcaucasicum, Malus orientalis, Pyrus caucasicus բուսատեսակները:

37. Գետերի կիճերի բուսականություն ներառում է Iris lineolata, I. Paradoxa, I. Caucasica, Allium stamineum, Bellevalia paradoxa, B. longystila, Muscari atropatana, M. sosnovskyi, Tulipa Sosnovskyi, Punica granatum, Vinca Vitis sylvestris, Ficus carica (վայրի) բուսատեսակները:

3 GLOBCOVER-ի՝ մակերևույթի արտացոլանքների երկամսյա նյութերը 300մ հստակությամբ Տարբերակ 2-ը

կարելի է ներբեռնել՝ 10 խճանկար պատկերում է 2005թ.-ի մայիսից 2006թ.-ի ապրիլն ընկած ժամանակահատվածը (Տե՛ս օրինակը ստորև):

Appendix 2 23

Քարտեզ 8: Բուսականության շարքեր

2. Կենդանական աշխարհ

38. Որպես կենդանական աշխարհի ամենից հիշարժան ներկայացուցիչ Լոռու մարզում կարելի ներառել անտառային վայրի կատուն, լուսանը, աղվեսը, եղջերուն, կովկասյան սկյուռը, արջը, վայրի արջը և կզաքիսը:

I. Բնական ռիսկեր և վտանգներ

39. Սեյսմիկ ռիսկ: Վանաձորի քաղաքային տարածքում 7 տարբեր սեյսմիկ միկրոզոնավորում է որոշվել, որոնք ներկայացվում են ստորև բերված աղյուսակում:

Աղյուսակ 5: Սեյսմիկ միկրոզոնավորման պաշտպանությունը Վանաձորի Գլխավոր հատակագծում

Հողի առավելագույն արագացման գոտիներ

(գր) Սեյսմիկ միկրոզոնավորում

0.32 Հարմար է շինարարության համար` առանց լրացուցիչ ինժեներական միջոցառումների իրականացման:

0.40 Հարմար է շինարարության համար` առանց լրացուցիչ ինժեներական միջոցառումների իրականացման:

0.44 Հարմար է շինարարության համար` համապարփակ լրացուցիչ ինժեներական միջոցառումների իրականացումից հետո:

0.48 Հարմար է շինարարության համար` համապարփակ լրացուցիչ ինժեներական միջոցառումների իրականացումից հետո:

0.40 Հարմար է շինարարության համար` համապարփակ լրացուցիչ ինժեներական

Appendix 2 24

միջոցառումների իրականացումից հետո: - Շինարարության համար ոչ բարենպաստ գոտիներ (սողանքներ և այլ

գրավիտացիոն երևույթներ) - Շինարարության համար ոչ բարենպաստ գոտիներ (տեկտոնական ճեղքվածքների

գոտիներ)

40. Նախկին սեյսմիկ միկրոգոտիավորումը տեղակայված է Վանաձորի բոլոր քաղաքային վայրերում, ինչպես ներկայացվում է Գլխավոր հատակագծում:

Քարտեզ 9: Տարածքային համալիրի գնահատում

Appendix 2 25

Գծապատկեր 1: Ազգային բնապահպանական և անվտանգության խնդիրները

Հայաստանում Աղբյուր`Ֆիլիպ Ռեկեսվիշ, UNEP/GRID-Arendal (2006թ.)

41. ՄԱԿ-ի Բնապահպանական ծրագրի համաձայն` շատ բնապահպանական և անվտանգության խնդիրներ կան Վանաձորի տարածքում: Հիմնականները հանդիսանում են ստորգետնյա ջրերի աղտոտվածությունը, անտառային ծածկույթից զրկվող տարածքները, հողի դեգրադացիան և էրոզիան, հնացող սովետական արդյունաբերական համալիրը, որը դեռևս աղտոտում է (զգալի աղտոտում`ծանր մետղաներից) և սողանքների ռիսկի տակ գտնվող տարածքը (Գծապատկեր 1):

J. Բնության ժառանգություն – Պաշտպանված տարածքներ

42. Լոռու մարզն ունի 3 հատուկ շատպանվող տարածքներ` Գյուլագարակի պետական արգելոցը, Մարգահովիտի արգելոցը և Դենդրոպարկը: Դրանք բոլորը շատ մոտ են Վանաձորին:

Appendix 2 26

43. Գյուլագարակի պետական արգելոցը հիմնադրվել է 1958թ-ին, որի հիմնական նպատակն էր պաշտպանել սոճու հազվադեպ անտառը: Այդ պաշտպանվող տարածքի մակերեսը կազմում է 2.586 հեկտար: 44. Մարգահովիտը հանդիսանում է բնական տարածք, որտեղ պաշտպանվում ենանտառային կենդանիները: Այն որպես արգելոց է հիմնադրվել 1971թ-ին և զբաղեցնում է 5.000 հեկտար տարածք: 45. Վերջապես Դենդրոպարկը հանդիսանում է արգելոց, որը տեղակայված է Լոռու հյուսիսում: Պաշտպանվող այս տարածքի զբաղեցրած տարածքը կազմում է մոտ 10.000 հեկտար: Հիմնադրվել է 1959թ-ին: Այս վայրի եզակիությունը հանդիսանում է նրանում, որ այստեղ այնպիսի եզակի բույսեր կան, ինչպիսին են Caucasian rhododendron (Rhododendron caucasicum Pall):

Քարտեզ 10: Լեռնային ժառանգություն

K. Պաշտպանվող հուշարձաններ

46. Վանաձորն ունի զգալի թվով պաշտպանվող հուշարձաններ, ինչպես օրինակ «Սովետական Հայաստանի 40-րդ տարեդարձին» նվիրված հուշարձանը, Վազգեն Սարգսյանի հուշարձանը, Էսքիլեսի հուշարձանը, Հովհաննես Աբելյանին կամ Համալխարհային երկրորդ պատերազմի նահատակներին նվիրված հուշարձանը:

47. Մյուս կարևոր պաշտպանված հուշարձաններն են եկեղեցիները, որոնք մեծ մշակութային ժառանգություն են ներկայացնում: Ամենից կարևորներից է սրբ. Աստվածածնի, Ռուսական եկեղեցին և սրբ. Գրիգոր Նարեկացու եկեղեցին:

Appendix 2 27

II. ՀԱՎԵԼՎԱԾ 2: ԶԲՈՍԱՇՐՈՒԹՅԱՆ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄ

A. Ներածություն

1. Նախապատմություն

48. Լոռու մարզը կամ շրջանը, որը շատ վնասվել էր 1988թ-ի երկրաշարժից, տեղակայված է երկրի հյուսիսային մասում և տարածվում է մինչ հարևան Վրաստանի սահմանը: Լոռին հանդիսանում է երրորդ ամենից մեծ մարզը իր տարածքով և երկրորդ ամենամեծ մարզը (Երևանից հետո) բնակչության առումով: Լոռու տարածքը կազմում է 3,789 կմ² և 2007թ-ին բնակչությունը կազմում էր 287,000 մարդ՝ 8 քաղաքային և 105 գյուղական համայնքներում: Լոռու մարզի ամենից բարձր կետը հանդիսանում է Թեժ լեռը՝ 3101մ բարձրությամբ, իսկ ամենից ցածրը՝ Դեբեդ գետը՝ 390 մ: 49. Վանաձորը հանդիսանում է Լոռու մարզի գլխավոր քաղաքը և մարզկենտրոնը, որի բնակչությունը 2006թ-ին կազմում էր 105,000: Քաղաքը լավ հայտնի է որպես նախկին հզոր արդյունաբերական կենտրոն, ինչպես նաև քիմիական արդյունաբերության կենտրոն: Մյուս կարևոր քաղաքները հանդիսանում են Ստեփանավանը, Ալավերդին և Սպիտակը: Լոռին երեք հազար տարուց ավելի հարուստ և բազամազան պատմություն և մշակութային ժառանգություն ունի: Լոռին ունի UNESCO-ի համաշխարհային ժառանգության երկու վայրեր՝ Հաղպատի և Սանահինի վանական համալիրները, ինչպես նաև Ախթալայի վանքը:

Գծապատկեր 2: Հայաստանի քարտեզ

Appendix 2 28

50. Վանաձորը հանդիսանում է ՀՀ երրորդ ամենից մեծ քաղաքը, որը տեղակայված է Երևանից 130 կմ հյուսիս: Նախկինում այն հայտնի էր Կիրովական անվամբ և Վանաձոր վերանվանվեց Սովետական Միության փլուզումից հետո: Ինչպես և ՀՀ շատ այլ վայրերում, այստեղ նույնպես բնակչության թվաքանակի անկում նկատվեց՝ 1979թ-ի 148,876 բնակչից 2011թ-ին կազմելով 105,000 բնակիչ: 51. Վանաձորի արդյունաբերական զարգացումը սկիզբ է առել հիմնականում 1940-ականների վերջերից, երբ քաղաքը զարգացում ապրեց որպես խոշոր քաղաքային հանգույց: Քաղաքում գերակայում էին խոշոր քիմիական գործարանները, այդ թվում նաև «Պրոմեթեյ-քիմպրոմ», «Վանաձորի քիմիական գործարան», «Վանաձորի քիմպրոմ» և «Վանաձորի քիմիական մանրաթելերի գործարանը»: 1960-ականներին կառուցվեց Վանաձորի ՋԷԿ-ը: Սովետական Միության փլուզումից հետո այս խոշոր ձեռնարկությունների մեծ մասը փակվեց, չնայած դեռևս որոշ քիմիական արտադրություն առկա է, սակայն Վանաձորում մեծապես մասնավոր սեփականություն հանդիսացող, լքված քիմիական գործարաններ են: 52.Այս վայրի ժամանակակից պատմության վրա իր անջնջելի հետքն է թողել 1988թ-ի դեկտեմբերի 7-ի ավերիչ երկրաշարժը, որը հարվածեց մասնավորապես Շիարկամուտ գյուղին և մեծապես ավերեց Սպիտակ քաղաքը, ինչպես նաև Վանաձոը և Ստեփանավանը: Ընդհանուր առմամբ երկաշարժի զոհ դարձավ 25,000 մարդ և հարյուր հազարավորները մնացին անտուն: Անգամ այսօր՝ 25 տարի անց, կարելի է տեսնել երկրաշարժի հետևանքները, հազարավոր մարդիկ դեռևս բնակվում են ժամանակավոր կացարաններում: 53. Վանաձորը և վերջինիս անմիջական հարևանությամբ տեղակայված վայրերը բնորոշվում են լքված արդյունաբերական վայրերով և անտառազուրկ բլուրներով: Քաղաքի առջև ծառացած են շատ մարտահրավերներ, այն պետք է վեագտնի իրեն և ներգրավի ներդրումներ՝ իր ունեցածը հետ բերելու համար: Որպես զբոսաշրջային ուղղություն՝ իր ներկայիս վիճակում Վանաձորն ունի սահմանափակ պոտենցիալ: Զբոսաշրջային ոլորտը զարգացնելու համար քաղաքը ոչ միայն պետք է վերացնի ապաինդուստրիալացման հետևանքները, այլ նաև պետք վերագտնի իրեն որպես զբոսաշրջային և հանգստի ուղղություն՝ գրավչությունների զարգացման միջոցով, որը թույլ կտա իր տեղը գրավել ներքին զբոսաշրջային ուղղությունների իմաստով: Միջազգային փորձը ցույց է տվել, որ Վանաձորի նման քաղաքների դեպքում տնտեսական զարգացման և ներդրումների ներգրավման իմաստով հույժ կարևոր է քաղաքի նոր և դինամիկ իմիջիձևավորումը:

Appendix 2 29

2. Սահմանումներ

54. Սույն հաշվետվության շրջանակներում կիրառվող տերմինները ՄԱԿ-ի Զբոսաշրջության համաշխարհային կազմակերպության տերմիններն են և հիմնվում են Զբոսաշրջային գործունեության ստանդարտ միջազգային դասակարգման վրա և համապատասխանում են Տնտեսական բոլոր գործունեությունների միջազգային ստանդարտ արդյունաբերական դասակարգման երրորդ լրամշակման վրա: Դրանք ներկայացվում են ստորև.

• Զբոսաշրջություն – Զբոսաշրջությունը սահմանվում է որպես մարդկանց կողմից նախաձեռնվող միջոցառում, ովքեր ճանապարհորդում են և մնում են իրենց բնականոն միջավայրից դուրս ոչ ավելի քան մեծ հաջորդիվ տարվա ընթացքում՝ հանգստի, բիզնեսի և այլ նկատառումներից ելնելով, որոնք կապված չեն այցելվող վայրի շրջանակներում վարձատրվող գործունեությունից: Այս ընդգրկուն հայեցակարգի օգտագործումը հնարավոր է դարձնում որոշելու արտագնա զբոսաշրջությունը, ինչպես նաև ներգնա զբոսաշրջությունը: «Զբոսաշրջությունը» վերաբերում է այցելուների բոլոր գործունեությանը, այդ թվում նաև թե «զբոսաշրջիկներին» (գիշերակացով) և թե «միևնույն օրը այցելողներին»:

• Ժամանումներ: Չի կարող ենթադրվել, որ ժամանումները հավասար են ճամփորդող անձանց թվին: Երբ մեկ անձը տարվա ընթացքում մի քանի անգամ այցելում է միևնույն երկիր.գրանցվում է հավասար քանակով ժամանումներ: Միևնույն կերպով, եթե անձը մեկ ուղևորության ընթացքում մի քանի երկիր է այցելում, յուրաքնաչյուր երկիր իր այցելությունը գրանցվում է առանձին: Ներգնա զբոսաշրջության հետ կապված ժամանումները համապատասխանում են երկրի տնտեսական տարածք միջազգային այցելուների այն ժամանումներին և ներառում են թե զբոսաշրջիկներին, թե միևնույն օրը այցելող ոչ ռեզիդենտ այցելուներին:

• Գիշերակաց և մնալու տևողություն: Գիշերակացի թվերը վերաբերում են ոչ ռեզիդենտ զբոսաշրջիկների կողմից հյուրանոցներում և համանման հաստատություններում, կամ 2.4 ենթակառուցվածքի բոլոր տեսակներում անցկացվող գիշերների թվին:

• Ծախսերը ծագման երկրում: Զբոսաշրջիկի ծախսերի մասին տեղեկատվությունը ձեռք է բերվում յուրաքանչյուր երկրի վճարային հաշվեկշռի «ճամփորդությունից ստացվող միջոցներ» կետից և համապատասխանում է «ոչ ռեզիդենտ այցելուների ծախսերին», ներկայացվող երկրի տնտեսական գործունեության շրջանակներում:

• Ներքին զբոսաշրջություն: Գիշերակաց կարող է նույնպես ներկայացվել որպես ռեզիդենտ զբոսաշրջիկների կողմից հյուրանոցներում և համանման

Appendix 2 30

հաստատություններում կամ զբոսաշրջային կացություն ապահովող հաստատություններում անցկացված գիշերների թիվը:

• Սպորտային զբոսաշրջություն: Կոնկրետ սպորտում ներգրավելու, օրինակ` դահուկային սպորրտում կամ գոլֆում կամ ֆավորիտ թիմի խաղը դիտելու նպատակով իրականացվող ճամփորդությունը: Մասնակցությունը կարող է լինել ակտիվ կամ պասիվ և կարող է տատանվել անհատականից մինչև միջոցառման վրա հիմնված:

B. Ներկայիս իրավիճակ

55. Վանաձորը և շրջակա տարածքը հանդիսանում է ՀՀ-ում` մայրաքաղաք Երևանից դուրս գտնվող առաջատար զբոսաշրջային ուղղություններից մեկը: Կատակով ասում են, որ զբոսաշրջությունը հանդիսանում է քաղաքում տնտեսական գործունեության առաջատար աղբյուրներից մեկը, եթե ոչ հիմնական աղբյուրը: Տեղակայված լինելով Վանաձորի ազգային պարկի հարևանությամբ`գրավիչ լեռնային մի վայրում, քաղաքը և շրջակայքն ունեն զբոսաշրջային գրավչություններ և բազմազան և բազմաթիվ կացարաններ: 56. Այս բաժնում ընդգրկուն կերպով քննության են առնվում գոյություն ունեցող զբոսաշրջային գրավչությունները, ինչպես նաև քաղաքում առկա կացության հնարավորթյունները: Զբոսաշրջային ենթակառուցվածքը և մասնավորապես դրա հետ կապված տրանսպորտային ենթակառուցվածքը քննության է առնվել և որոշվել են հիմնական խնդիրները, որոնք ազդում են քաղաքում զբոսաշրջության և մշակութային ոլորտի զարգացման վրա: Վերջապես SWOT վերլուծության շրջանակներում սահմանվում են ներկայիս զբոսաշրջային առաջարկի ուժեղ, թույլ կողմերը, հնարավորությունները և վտանգները:

1. Գրավչություն

57. Վանաձորը և շրջակա տարածքն ունի զբոսաշրջային գրավչությունների, այդ թվում նաև պատմական, մշակութային սահմանափակ, սակայն հետաքրքիր և գեղատեսիլ վայրեր: Ընդհանուր առմամբ գնահատվել են հիմնական գրավչությունները և ներկայացվում են այս բաժնում:

Appendix 2 31

Գծապատկեր 3: Գրավչություններ, ռեգիոնալ ենթատեքստ

a. Ստեփան Զորյանի տուն-թանգարան

58. Ստեփան Զորյանը հանդիսանում է 1890թ-ին հայկական հեղափոխական դաշնության երեք համահիմնադիրներից մեկը: 59. Հանդիսանալով ՀՀ-ում ամենից լավ պահվող տուն-թանգարաններից մեկը` Ստեփակն Զորյանի տուն-թանգարանը, 1981թ-ից ի վեր ներառված էր մշակութային հաստատությունների ցանկում, սակայն պաշտոնական բացումը տեղի ունեցավ 1990թ-ի սեպտեմբերի 15-ին` տոնելու համար գրողի ծննդյան 100 ամյակը: Զորյանն այս տանը բնակվել է ամռան և աշնան ամիսներին` 1964-1967թթ-ին` վայելելով այս հիասքանչ վայրի մեղմ զեփյուռը և խաղաղ միջավայրը: 1967թ-ին նրա մահվանից հետո Զորյանի ճարտարապես տղաները վերանորոգեցին նրա առանձնատունը` ավելացնելով ևս մեկ հարկ:

Appendix 2 32

Նկար 1: Ստեփան Զորյանի թանգարան

60. Առաջին հարկում պատկերված է Հին Ղարաքիլիսան (Գրավող թուրքերը այրել են քաղաքը, այդտեղից էլ առաջացել է քաղաքի անվանումը` «Սև եկեղեցի»): Անվանումը սովետական կարգերի ներքո հետո փոխվեց Վանաձորի և անկախությունից հետո այն վերանվանվել է Վանաձորի): Գրողի աշխատասենյակը նույնպես տեղակայված է առաջին հարկում, որտեղից հիասքանչ տեսարան է բացվում դեպի բակ: Ցուցադրվում է նաև փոքր ննջարանը, որից նա օգտվել է:

b. Լոռու տեղական պատմության թանգարան

61. Այն տեղակայված է մայր տաճարի հարևանությամբ և իր մեջ պահում է տվյալ տեղանքի ողջ պամտությունը: Այս վայրը բաժանվում է 3 մասի` հիմնականում հնէաբանական, էթնոգրաֆիկ և նոր պամտության:

c. Մշակութայն ռեսուրսներ

62. Վանաձորն ունի բազմաթիվ և բազմապիսի մշակութային ռեսուրսներ, որոնք ներառում են. վեց երաժշտական դպրոց, գեղարվեստի դպրոց, պարային դպրոց և 10 գրադարան: Քաղաքը նաև տեղակայում է բազմաթիվ մշակութային խմբերի, որոնք ներառում են Պետական դրամատիկական թատրոնը, Ազնավուրի մշակութային տունը, Վանաձորի պետական տիկնիկային թատրոնը, Կամերային օրկեստրը և «Հորովել» երգի և պարի անսամբլը:

Appendix 2 33

d. Սպորտային ռեսուրսներ

63. Վանաձորն ունի բացառիկ հարուստ սպորտային ժառանգություն և ծնունդ է տվել բազմաթիվ օլիմպիական և ազգային չեմպիոնների տարբեր սպորտաձևերում: Սպորտին աջակցելու նպատակով քաղաքը մշակել է բազմաթիվ ռեսուրսներ, որոնք ներառում են Վանաձորի մարզադաշտը, ֆուտբոլի ակադեմիան, ծանրամարտի համալիրը և լողի համալիը: Քաղաքը նաև ունի բազմաթիվ մասնագիտացված սպորտային դպրոցներ` այդ թվում նաև մարմնամարզության և շախմատի: 2012-2022թթ Վանաձորի ռազմավարական զարգացման ծրագիրը հստակ կենտրոնանում է բիզնեսի և սպորտի զարգացման վրա` քաղաքն առաջ մղելու նպատակով: Այս նպատակին աջակցելու նպատակով նախատեսվում է իրականացնել քաղաքում առկա սպորտային կառույցների հիմնանորոգում, ինչպես նաև սպորտային նոր վայրեր կառուցել:

e. Վանաձորի եկեղեցիները

i. Սուրբ աստվածամոր տաճար

64. Սրբ. Աստվածամոր տաճարը ամենից հայտնի եկեղեցին է Վանաձորում: Վարդագույն և սև տուֆի յուրօրինակ միախառնումը այս շինությանը յուրօրինակ արտաքին է տալիս, ինչպես և վերջինիս ճշգրիտ հատակագիծը: Վանաձորի պատմական հիշարժան վայրերից մեկը` սրբ. Աստվածամոր տաճարի տարածքը նաև ունի մի փոքրիկ գերեզմանատուն, ինչպես նաև մի շարք խաչքարեր:

ii. Ռուսական ուղղափառ եկեղեցի

65. Ռուսական ուղղափառ եկեղեցին` Աստվածածնի Ծննդյան եկեղեցին կառուցվել է 1985թ-ին: Այս շինությունը նախատեսվել և կառուցվել է տիպիկ ռուսական էկլեստիկ ոճով` խաչաձև պլանով և կենտրոնում մետաղական գմբեթով:

f. Վանաձորի գեղարվեստի թանգարան

66. Վանաձորի գեղարվեստի թանգարանը հիմնադրվել է 1974թ-ին` որպես Երևանի Ազգային պատկերասրահի մասնաճյուղ`1979թ-ին դառնալով անկախ պատկերասրահ: Թանգարանում կա 1,700-ից ավելի արվեստի գործ, այդ թվում նաև գեղանկարներ, քանդակներ, գծագրեր և հանդիսանում է Լոռու մարզի ամենից նշանակլից մշակութային կենտրոններից մեկը:

Appendix 2 34

Նկար 2: Վանաձորի Աստվածածնի Ծննդյան եկեղեցի

g. Վանաձորի բուսաբանական այգի

67. Վանաձորի բուսաբանական այգին կառուցվել է 1935թ-ին` սկզբում որպես դենդրոպարկ:12 հեկտար տարածք զբաղեցնելով` այգին ունի շուրջ 600 բուսատեսակներից կազմված հատուկ հավաքածու` նվիրված մեքսիկական, հյուսիս-ամերիկյան և հիմալայան բույսերին:

C. Տեղավորում կացարաններում

68. ՀՀ-ում զբոսաշրջիկների` կացարանով ապահովման համար գրանցման հատուկ գործընթաց չկա, իսկ կացության հնրավորությունների ընդհանուր ծավալը մեծապես տատանվում է: Հասանելի է ընդհանուր առմամբ 10,000 մահճակալ, որոնց մոտ 90%-ը` Երևանում: Սենյակների զբաղեցման միջին ցուցանիշերը տարվա ընթացքում 20% են, իսկ պահանջարկը ցույց է տալիս, որ առկա է ծայրահեղ սեզոնայնություն` շատ կարճ ամառային սզոնային պիկով: Չնայած միջազգային ժամանումների շրջանակներում այցելուների թվաքանակը հարաբերականորեն բարձր է` 843,000, այցելուների մեծ մասը Հայկական Սփյուռքից են, ուստի հյուրընկալվում են իրենց ընկերների և բարեկամների մոտ և չեն առաջացնում հյուրանոցային կացության մեծ պահանջարկ: 69. Քաղաքի վիզուալ ուսումնասիրությունները, ինտերնետային հետազոտութ-յունների հետ մեկտեղ, ցույց են տալիս, որ առկա է պաշտոնական կացության ավելի սահմանափակ առաջարկ, ոը ներկայացվում է ստորև բերված Աղյուսակում:

Appendix 2 35

Վիճակագրական նկատառումներից ելնելով` հաշվել ենք առկա մահճակալների թիվը` մեկ սենյակում 2 անձ հաշվարկով, որը պլանավորման ընդհանուր նորմ է համարվում:

Աղյուսակ 6: Վանաձորի պաշտոնական կացություն

Անվանում Կատեգորիա Սենյակներ Մահճակալների թիվ

«Green House» Հյուրանոց Հյուրանոց 15 30 Վանաձոր հյուրանոց & Spa Հյուրանոց 70 140 Վանաձոր հյուրանոց Հյուրանոց 60 120 Արգիշտի հյուրանոց Հյուրանոց 22 44 Ավան Ձորագետ հյուրանոց Հյուրանոց 34 68 Էդիկ Ամիրբեկյանի B&B 4 8 Հրաչ Գալստյանի B&B 3 6 Լուսինե Սիմոնյանի B&B 5 10 Հաղայ B&B 3 6 Անահիտի B&B 4 8 Ընդհանուր 220 440

70. Հետազոտության արդյունքում բացահայտվել են 10 կացություն ապահովող հաստատութուններ` ընդհանուր 220 սենյակով և 440 մահճակալով: Տեղական կառավարությունը զեկուցում է, որ ընդհանուր գույքից միայն շուրջ 40 սենյակ է համապատասխանել միջազգային ստանդարտներին:

D. Զբոսաշրջային ենթակառուցվածք

a. Զբոսաշրջային տեղեկատվություն

71. Վանաձորում չկա Զբոսաշրջային տեղեկատվական կենտրոն (ԶՏԿ), ուստի նման հաստատության հիմնադրումը որպես առաջանահերթություն է ճանաչվել տեղական իշխանությունների կողմից: Միևնույն կերպով քաղաքը չունի մասնագիտացվախ զբոսաշրջային գործակալություններ կամ հրապարակայնության բարձրացմաննն ուղղված բրոշյուրներ և նյութեր:

b. Զբոսաշրջային նշաններ

72. Զբոսաշրջային նշանները խիստ կարևոր են այցելուների համար և շատ հաճախ հանդիսանում են այցելուների համար որևէ ուղղության կամ պրոդուկտի նախնական ներկայացման միջոցը: Սկսվելով օդանավակայանում կամ ցամաքային զբոսաշրջության նշանները հիմնարար բաղկացուցիչն են հանդիսանում այցելուներին ողջունելու իմաստով: Քաղաքի ողջ տարածքում, ինչպես նաև մեր կողմից այցելած տարածաշրջանի մյուս վայրերում, ուղղորդող նշանները խնդիր են հանդիսանում: Տեղական

Appendix 2 36

ճանապարհային նշանները իրենց դիզայնով և տեսքով անհամապատասխան են և հաճախ շատ վատ են տեղակայված, այնպես, որ հաճախ մրցում են գովազդային վահանակների հետ` ուշադրություն գրավելու համար: Այս շփոթեցնող իրավիճակը հաճախ ավելի է վատանում գիշերը, երբ վատ լուսավորության արդյունքում այդ նշաններն անտեսանելի են, քանի դեռ վարորդն ընդհուպ չի մոտեցել դրանց: 73. Հիմնական մայրուղիներում տեղակայված ուղղորդող նշանները, չնայած ավելի համապատասխան են դիզայնի և արտաքինի իմաստով, սակայն ավելի լավ գնահատման կարիք ունեն: Նշանները հաճախ շփոթեցնող են և դեպի տեսարժան վայրերն ավելի տրամաբանական և ուղիղ ճանապարհով չեն ուղղորդում այցելուին: 74. Հարկ է ուշադրություն դարձնել այս վայրում նշանների տեղադրման համապարփակ ծրագրի իրականացմանը, որը կներառեր ուղղորդող և տեղեկատվական նշանները, որոնք մշակված և տեղադրված կլինեին միջազգային ստանդարտների համաձայն: Նշանների տեղադրման և տեղեկատվական համակարգերը դիտարկելիս հարկ է ուշադրություն դարձնել նաև երևան եկող և արագ զարգացող տեխնոլոգիաներին և վերջիններիս կարողությանը` տրամադրելու մանրամասն և իրական ռեժիմում տեղեկատվություն` արբանյակային նավիգացիոն համակարգերի, սմարթ հեռախոսների և QR կոդերի վահանակների միջոցով: Նման նոր միջոցները արագորեն ներ են դրում իրենց դերը` որպես տեղեկատվության տրամադրման արդյունավետ և հարաբերա-կանորեն ցածր արժեք ունեցող տարբերակներ, մասնավորապես ոչ հաճախ այցելվող վայրերում, որտեղ ավանդական ֆիզիկական նշանների տեղադրումը ծախսերի իմաստով կարող է արդյունավետ չլինել` որպես հաղորդակցության միջոց ծառայելու իմաստով:

c. Տրանսպորտային խնդիրներ

75. Ճանապարհների կարողությունը` տարածքի համեմատ, ընդհանուր առմամբ ադեկվատ է թվում, սակայն կարելի է զգուշորեն գնահատել` հիմնվելով ապագա այցելուների ժամանումների ուսումնասիրությունների վրա և մշակելով վիճակագրական իմաստով ճշգրիտ պահանջարկի կանխատեսումներ: 76. Հետիոտնային և հեծանվային ճանապարհները հիմնականում ցածրորակ են և պահանջվածից քիչ են: Հետիոտնային ճանապարհները գտնվում են վատ վիճակում կամ բացակայում են, մինչդեռ առհասարակ առանձնացված հեծանվային ճանապարհներ չկան: Ավելին, սահմանափակ է նաև կապը շրջակայքի վայրերի հետ: Հարկ է ուշադրություն դարձնել համապատասխանաբար կառավարվող կայանման վայրերի ապահովմանը մասնավոր մեքենաների և զբոսաշրջային տուրերի ավտոբուսների համար, ինչպես նաև լուծել ավելի ընդգրկուն երթևեկության կառավարման խնդիրները ավելի խիտ երթևեկությամբ վայրերում:

Appendix 2 37

d. Ինստիտուցիոնալ շրջանակ

77. Ազգային մակարդակում ՀՀ-ն մեծապես տուժել է Զբոսաշրջային ազգային կազմակերպության (ԶԱԿ) բացակայությունից, որը կխթանեև, կկարգավորեր և կհամակարգեր համար այս ոլորտի զարգացումը: սա հատուկ ազդեցություն ունի այն արդյունաբերության պլանավորման և շուկայնացման իմաստով, որը կառավարությունը ճանաչել է որպես պոտենցիալ աճի ոլորտ: ԶԱԿ հիմնադրման համար մանրամասն առաջարկները ներկայումս դիտարկվում են ՀՀ կառավարության կողմից: Հիմնադրվելուց հետո ԶԱԿ-ը պետք է տրամադրի խիստ անհրաժեշտ զբոսաշրջային վիճակագրությունը, որպեսզի հնարավորություն ընձեռի ոլորտի տրամաբանական պլանավորում և վարչարարություն ապահովել ազգային մակարդակում: 78. Տեղական մակարդակում ընդհանուր առմամբ շատ վատ ընկալում կա զբոսաշրջային արդյունաբերության բնույթի իմաստով, ինչպես նաև կա անհրաժեշտ հմտությունների պակաս` պլանավորելու և կառավարելու համար ոլորտի զարգացումը: Տեղական իշխանության ներսում չկա ոչ մի մարդ կամ գրասենյակ, ով պատասխանաոտւ է զբոսաշրջության խթանման և զարգացման համար:

2. Զբոսաշրջային ոլորտի ուժեղ և թույլ կողմերը

79. Այս բաժնում ամփոփվում են Վանաձորի զբոսաշրջային առաջարկի հիմնական ուժեղ կողմերը, ինչպես նաև բացահայտվում են վերջինիս հիմնական խնդիրները և թույլ կողմերը SWOT վերլուծության շրջանակներում: Այս վերլուծությունը նաև բացահայտում է այն հնարավորությունները, որը զբոսաշրջային ոլորտը կարող է ուսումնասիրել, ինչպես նաև ոլորտի հետագա զարգացման իմաստով հիմնական վտանգները:

a. Հիմնական ուժեղ կողմեր

80. Շուկայի ակտիվներ • ուժեղ ձևավորված սպորտային մշակույթ

81. Մշակութային ակտիվներ

• ուժեղ մշակութային բազա և ասոցիացիաներ • լավ տեղական թանգարաններ և թատրոններ

b. Հիմնական հնարավորություններ

• բիզնեսի և սպորտի սեգմենտների զարգացում • Լոռու տարածաշրջանում էկոզբոսաշրջության պրոդուկտների զարգացում

Appendix 2 38

c. Հիմնական թույլ կողմեր

82. Օժանդակ ենթակառուցվածք • շատ հյուրանոցների վատ որակ և դիզայն • զբոսաշրջային շատ գրավչությունների մոտ վատ նշաններ • վատ ճանապարհային և հանրային տրանսպորտի ծառայություններ,

մասնավորապես զբոսաշրջային վայրերում • վատ հետիոտնային հասանելիություն և փողոցներ

83. Պլանավորում • զբոսաշրջային փորձագիտության պակաս տեղական կառավարման

պլանավորողների շրջանում • քաղաքի ֆիզիկական ներկայիս Գլխավոր հատակագծի բացակայություն

84. Պրոդուկտ • սահմանափակ զբոսաշրջային միջոցառումներ և ենթակառուցվածք • մշակութային ժառանգության պրոդուկտների վատ մեկնաբանություն • խոշոր միջոցառումների պակաս

Մարդկային ռեսուրսներ

• զբոսաշրջային սակավ հմտություններ`մասնավորապես հյուրանոցների կառավարման մակարդակում

• կառավարչական հիմնարկներում զբոսաշրջային կառավարման և մարքեթինգային հմտությունների պակաս

• որակյալ զբոսաշրջության վերապատրաստման կարողությունների պակաս

85. Մարքեթինգ

• հիմնական շուկաներում կայուն ուղղությամբ մարքեթինգի պակաս • զբոսաշրջության ազգային կազմակերպության պակաս` համակարգելու համար

մարքեթոինգային միջոցառումները • զբոսաշրջության տեղեկատվական տեղական կենտրոնի և պատասխանատու

գերատեսչության/անձանց պակաս • Տեղական շուկաներում շատ վատ ապրանքանիշ • այցելուներին տեղեկատության տրամադրման պակաս

86. Համայնքի ներգրավվածություն

Appendix 2 39

• Համայքների շրջանում զբոսաշրջության օգուտների մասին սահմանափակ իրազեկվածություն

• ՓՄՁ սթարթափների համար ֆինանսավորման արգելված ծախսեր:

d. Հիմնական վտանգներ

87. Հետևյալ կետերն են որոշվել որպես Վանաձորի զբոսաշրջային ոլորտի համար հիմնական վտանգները. 88. Բնական ակտիվներ

• վատացած բնապական միջավայր`պայմանավորված փայտամթերման գործունեությամբ

• Լքված արդյունաբերական վայրեր, որոնց մի մասը, որն աղտոտված էմ կարող է բացասական ազդեցություններ ունենալ տվյալ զբոսաշրջային ուղղության գրավչության իմաստով:

89. Մարդկային ռեսուրսներ

• Զբոսաշրջային ոլորտի հետագա զարգացումը կավելացնի պահանջարկը սահմանափակ տեղական աշխատաշուկայի իմաստով:

• Վատ մարդկային ռեսուրսների զարգացումը կազդի թե պրոդուկտների և թե ծառայությունների որակի վրա` կրճատելով տվյալ ուղղության գրավչությունը:

90. Համայնքի զարգացում • Վատ վերապատրաստված և ռեսուրսներ ունեցող համայնքի վրա հիմնված

զբոսաշրջության զարգացման նախաձեռնությունները կարող են վատացնել հետագա զարգացումը, ինչպես նաև շուկա բերել ստանդարտ պրոդուկտներ, որոնք չենբավարարում այցելուի ակնկալիքները:

E. Զբոսաշրջային շուկայի գնահատում

1. Ազգային ռազմավարությունը

91. Զբոսաշրջության զարգացումը հանդիսանում է ՀՀ կառավարության առաջնահերթ զարգացման ոլորտներից մեկը և ներկայումս մի շարք ուսումնասիրություններ են իրականացվում մի շարք միջազգային կազմակերպությունների կողմից, որոնք զարգացման գործընթացում են գտնվում: Իսկզբանե արդարացի կլինի սահմանել, որ չնայած ոլորտը զգալի պոտենցիալ ունի, այն մեծապես թերզարգացած է ներկայումս և պահանջվում է թե ինստիտուցիոնալ բարեփոխում և թե ներդրումների մակարդակների ավելացում` վերջինիս ամբողջական պոտենցիալը հասկանալու համար:

Appendix 2 40

92. 2007-2030թթ-ի ՀՀ զբոսաշրջային ռազմավարությունը, որը մշակվել ՀՀ առևտրի և տնտեսական զարգացման նախարարության, ՀՀ կառավարության համար, զբոսաշրջությունը որոշեց որպես տնտեսության ուղենիշ և երկրի զբոսաշրջային զարգացման համար հավակնոտ թիրախներ նախանշեց, մասնավորապես.

• ՀՀ-ն կընդունի 3 մլն միջազգային զբոսաշրջիկ: • Զբոսաշրության նպատակով ժամանումները կպահպանվեն տարեկան CAGR 9%-ի

չափով: • ՀՀ-ն կավելացնի եվրոպական ժամանումներում իր շուկայի մասնաբաժինը: • Միջազգային այցելուները կօժանդակեն ՀՀ տնտեսությանը ԱՄՆ 3 մլրդ դոլարի

չափով: • Զբոսաշրջությունը կօժանդակի ՀՆԱ-ի 12%-ի չափով և կկազմի ապրանքների

արտահանման 23.8%: • Զբոսաշրջային արդյունաբերությունում զբաղվածություն կգտնի 22,300 մարդ`

ընդհանուր աշխատուժի 2.0%: • Զբոսաշրջության խթանման պետական ծախսեր` ԱՄՆ 49 մլն: • Համաշխարհային տնտեսական ֆորումի ճամփորդության և զբոսաշրջության

մրցունակության ինդեքսի համաձայն ՀՀ-ն 50 առաջատար երկրների շարքին է դասվում:

93. 2012թ-ին ՀՀ-ն ունեցավ 843,000 միջազգային այցելու: Չնայած որոշակի առաջընթաց է գրանցվել, այնուամենայնիվ, ՀՀ-ում զբոսաշրջային ոլորտը որոշակի լուրջ մարտահրավերների առջև է կանգնած և դեռևս կարիք ունի զարգանալու որպես խոշոր միջազգային ուղղություն: EDMC-ի կողմից 2012թ-ին ներկայացված հաշվետվության շրջանակներում քննության է առնվում երկրում զբոսաշրջային ոլորտի զարգացումը և ուսումնասիրվում երկրում զբսաշրջային ժամանումների զարգացումը, ինչպես նաև կանխատեսում հետագա աճը: Հաշվետվությամբ բացահայտվեց, որ չնայած Գծապատկեր 3.1-ում ներկայացվող միտման ուժեղ գծին`այն հետ էր մնում որոշակիորեն աճի կանխատեսվող մակարդակից:

94. Դեպի ՀՀ զբոսաշրջային հոսքի աճի հետ կապված 2008թ-ին կատարված բոլոր կանխատեսումներին ուիուշով հետևել են` ինչպես երևում է ստորև բերված գծապատկերից.

Appendix 2 41

Գծապատկեր 4: Դեպի ՀՀ զբոսաշրջային ընդհանուր հոսքերի կանխատեսվող

զարգացումը 2010-2020թթ-ին Աղբյուր`EDMC հաշվետվություն, ԱՎԾ և ՀՀ զբոսաշրջային ոլորտի 2009-2020թթ-ի զարգացման ռազմավարություն 95. 2007-08թթ-ի կանխատեսումները ցույց տվեցին, որ 2020թ-ին ՀՀ-ն կունենան 1.4-1.6 մլն միջազգային ժամանումներ: Հաշվի առնելով, որ վերջին տարիների ընթացքում պայմանները բարելավվել են, թվում է, խելամիտ կլինի ենթադրել, որ 2020թ-ի համար զբոսաշրջային անգամ ամենալավատեսական կանխատեսումների իմաստով թիրախը կապահովվի (շուրջ 1.5 մլն միջազգային այցելու): 96. Խոշոր մարտահրավերը առաջանում է, երբ դիտարկում ենք այս նախատեսվող հոսքերի կառուցվածքը: Ուստի այս թվերից, հանգստի համար ճամփորդողների թվի զգալի աճ կարձանագրվի` 2010թ-ի շուրջ 15%-ից գրեթե 40%-ի` 2020թ-ին (մոտ 600,000 այցելու` հանգստի նպատակով մինչ այդ տարին), չնայած Սփյուռքից ժամանումները կկրճատվեն 50%-ից ավելիից շուրջ 30-35%-ի: Մինչ 2020թ-ը զբոսաշրջային ժամանումների կանխատեսումային սեգմենտացումը սահմանվում է ստորև բերված Աղյուսակ 3.2-ում:

Աղյուսակ 7: Կանխատեսվող ժամանումնրի սեգմենտացումը 2010-2020թթ

2010 2015 2020

Նվազ. Առավ. Նվազ. Առավ. Նվազ. Առավ. ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ 600 700 900 1.100 1.400 1.600 Հանգիստ 15% 20% 25% 30% 35% 40% Սփյուռք 50% 55% 40% 45% 30% 35% Բիզնես 20% 25% 20% 20% 20% 25% Ենթաընդհանուր 85% 100% 85% 95% 85% 100% Այլ 15% 0% 15% 5% 15% 0%

0200400600800

10001200140016001800

2010 2012* 2015 2020Min Max Reality

Appendix 2 42

Աղբյուր` ՀՀ զբոսաշրջային ոլորտի 2009-2020թթ-ի զարգացման ռազմավարություն

97. Չնայած զբոսաշրջիկների ժամանումների կանխատեսումները մշակվել են, դրանք հիմնված են բազմապիսի և հաճախ անհամապատասխան վիճակագրական տվյալների վրա` վիզաների հայտադիմումների առումով: Այցելուների ժամանումների վերջին պիլոտային ուսումնասիրությունը, որը ներկայումս ընթանում է, միայն տրամադրում է ՀՀ զբոսաշրջության ներկայիս կաղապարի ավելի մանրամասն և վիճակագրական իմաստով հուսալի նկարագիրը:

2. Այցելուն` ըստ ծագման և նպատակի

98. Զբոսաշրջային ներկայիս շուկայի հստակ և խորը ընկալումը կարևոր է հետագա զարգացման ռազմավարություն մշակելու համար: Ներկայումս մշակվում է ճշգրիտ վիճակագրական տեղեկատվական համապարփակ և ճշգրիտ բազա, այդ թվում նաև այցելուների մոտիվացիաները, ծագումը, տևողությունը և այլ հիմնական ցուցանիշեր: Այս աշխատանքի շրջանակներում հիմնական աշխատանքը նախաձեռնվում է Ազգային վիճակագրական ծառայության կողմից` Էկոնոմիկայի նախարարության, GIZ և ԱՄՆ միջազգային զարգացման գործակալության և Շուկայի մրցունակության ծրագրի (EDMC) աջակցությամբ: 99. Մեկնարկելով 2013թ-ի հունվարին` ժամանող և մեկնող ուղևորերի մասին հետազոտություն նախաձեռնվեց` սահմանային բոլոր կետերում, այդ թվում նաև ճանապարհներին, երկաթգծում և օդանավակայաններում: Այս միջոցառումը ավարտին հասցվեց 2013-ի վերջին, իսկ ամբողջական հաշվետվությունը ներկայացվեց 2014թ-ի մարտին: Ուսումնասիրության առաջին երեք ամիսների արդյունքները ձեռք են բերվել և դրանք տրամադրում են ամենից ճշգրիտ ընկալումը ՀՀ-ում զբոաշրջային ոլորտի մասին: Ընտրանքը` այս աշխատանքի իրականացման համար կազմում էր ժամանող և մեկնող բոլոր միջազգային ճամփորդների 1.5%-ը. 4433 ժամանող և 4677 մեկնող ուղևորներ են մասնակցել ուսումնասիրությանը: Կոպիտ ուսումնասիրությունների համաձայն մոտ 295,000 մարդ ՀՀ ժամանեց 2013թ-ի առաջին եռամսյակի ընթացքում: Դրանցից 9%-ը կամ 141,000-ը դասակարգվեցին որպես զբոսաշրջիկ: 100. Ժամանող զբոսաշրջիկների ամենամեծ մասը ՌԴ-ից և Վրաստանից էր` կազմելով 56.02% և 21.83%: Ստորև ներկայացվող Աղյուսակ 3.3-ում ներկայացվում են զբոսաշրջիկների ծագումը և այցելության նպատակը: Ուսումնասիրության անցկացնողների կողմից ուշադրություն է դարձվել, որ VFR հարաբերականորեն բարձր է միջազգային համեմատության համատեքստում և որպես շուկա արտացոլում է Հայկական Սփյուռքի կարևորությունը: Ի հակադրություն դրան` հանգիստը և զվարճանքը որպես մոտիվացիա, ցածր է:

Appendix 2 43

Աղյուսակ 8: Այցելուների ծագում և այցելության նպատակ, %, հունվար-մարտ, 2013թ.

Բիզնես

Զբաղվա

ծություն

Կրթություն

Բուժում

Զբաղմունք և հա

նգիստ

Մա

սնակցություն սպ

որտա

յին

շակութա

յին միջոցառումների

Այցելություն հա

րազա

տներին

ընկերներին

Ուխ

տա

գնացություն

Այլ

Ընդհանուր միջին

ՌԴ 2.37 1.32 0.44 1.10 3.14 0.66 47.71 0.11 6.67 63.53 Վրաստան 2.81 0.39 1.71 6.28 0.72 0.06 10.47 - 0.77 23.20 Իրանի իսլամ. Հանր.

0.06 - 0.06 - 0.55 0.06 1.82 0.06 - 2.59

Ուկրաինա 0.17 - 0.06 - 0.22 - 1.43 - 0.17 2.04 ԱՄՆ 0.11 - 0.06 - 0.11 0.06 0.66 - 0.11 1.10 Հունաստան 0.06 - - - 0.06 - 0.33 - 0.17 0.61 Սիրիա - - - - 0.06 - 0.33 0.11 0.06 0.55 Բելոռուս - - - - 0.06 - 0.44 - - 0.50 Գերմանիա - - - - - - 0.50 - - 0.50 Բելգիա 0.11 - - 0.06 - - 0.28 - - 0.44 Ֆրանսիա - - - - - - 0.44 - - 0.44 Ղազախստան - - 0.06 - - - 0.28 - 0.11 0.44 Թուրքիա - 0.06 - - - - 0.33 - - 0.39 Նիդեռլանդներ - - - - - - 0.33 - - 0.33 Իսպանիա - - - - - - 0.33 - - 0.33 Այլ երկրներ 0.61 - - - 0.11 0.11 1.93 - 0.28 3.03 Ընդհանուր 6.28 1.76 2.37 7.44 5.01 0.94 67.60 0.28 8.32 100

101. Առաջին երեք ամիսների ընթացքում ուսումնասիրության արդյունքները ցույց են տալիս, որ ժամանող ճանապարհորդների 64.6%-ն ուներ հայկական ծագում և որ ՀՀ այցելության հիմնական նպատակն էր այցելել բարեկամներին և ընկերներին և հիմնական այցելուները ՌԴ և Վրաստանի ռեզիդենտներ են` համապատասխանաբար 63.53% և 23.2%: Աղյուսակ 3.4-ը ցույց է տալիս ճամփորդողների հայկական ծագումը, ինչպես նաև վերջիններիս այցելության նպատակը:

Աղյուսակ 9: Հայկական ծագում ունեցող ճամփորդներ, %, ըստ ծագման և այցելության նպատակի

Բիզնես

Զբաղվա

ծություն

Կրթություն

Բուժում

Զբաղմունք և հա

նգիստ

Մա

սնակցություն սպ

որտա

յին

շակութա

յին միջոցառումների

Այցելություն հա

րազա

տներին և

ընկերներին

Ուխ

տա

գնացություն

Այլ

ՌԴ 2.37 1.32 0.44 1.10 3.14 0.66 47.71 0.11 6.67 63.53 Վրաստան 2.81 0.39 1.71 6.28 0.72 0.06 10.47 - 0.77 23.20 Իրանի իսլամ. Հանր.

0.06 - 0.06 - 0.55 0.06 1.82 0.06 - 2.59

Ուկրաինա 0.17 - 0.06 - 0.22 - 1.43 - 0.17 2.04

Appendix 2 44

ԱՄՆ 0.11 - 0.06 - 0.11 0.06 0.66 - 0.11 1.10 Հունաստան 0.06 - - - 0.06 - 0.33 - 0.17 0.61 Սիրիա - - - - 0.06 - 0.33 0.11 0.06 0.55 Բելոռուս - - - - 0.06 - 0.44 - - 0.50 Գերմանիա - - - - - - 0.50 - - 0.50 Բելգիա 0.11 - - 0.06 - - 0.28 - - 0.44 Ֆրանսիա - - - - - - 0.44 - - 0.44 Ղազախստան - - 0.06 - - - 0.28 - 0.11 0.44 Թուրքիա - 0.06 - - - - 0.33 - - 0.39 Նիդեռլանդներ - - - - - - 0.33 - - 0.33 Իսպանիա - - - - - - 0.33 - - 0.33 Այլ երկրներ 0.61 - - - 0.11 0.11 1.93 - 0.28 3.03 Ընդհանուր 6.28 1.76 2.37 7.44 5.01 0.94 67.60 0.28 8.32 100

102. Ուսումնասիրության ընթացքում վերլուծության ենթարկվեց նաև այցելուների սեռատարիքային կազմը` ըստ այցելության նպատակի, որը ներկայացվում է Աղյուսակ 3.5-ում:

Աղյուսակ 10: Ժամանող ճամփորդների սեռատարիքային կազմը` ըստ այցելության նպատակի

Բիզնես

Զբաղվա

ծություն

Կրթություն

Բուժում

Զբաղմունք և հա

նգիստ

Մա

սնակցություն սպ

որտա

յին և մշա

կութային

միջոցառումներին

Այցելություն հա

րազա

տներին

և ընկերներին

Ուխ

տա

գնացություն

Այլ

Ընդհանուր միջին

Արական 79.2 94.6 46.4 22.6 67.9 75.0 60.0 66.7 54.9 62.0 Իգական 20.8 5.4 53.6 77.4 32.1 25.0 40.0 33.3 45.1 38.0 Ընդհ. 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 17 տարեկանից ցածր

0.0 0.0 1.8 1.4 0.8 0.0 0.6 0.0 0.0 0.6

18-35 տարեկան

34.4 23.1 86.0 17.6 56.5 57.1 32.9 42.9 33.3 35.6

36-63 տարեկան

62.6 72.4 12.3 79.1 40.7 42.9 63.5 57.1 64.2 61.1

64 տարեկան և բարձր

3.1 4.5 0.0 2.0 2.0 0.0 2.9 0.0 2.5 2.7

Ընդհանուր 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0

103. Ժամանող զբոսաշրջիկների համար այցելության միջին տևողությունը կազմում է 24.1 օր, ուխտագնացության նպատակով կատարված ամենից երկար այցելությունը եղել է 78.4 օր, իսկ կրթության նպատակով`36.1 օր: Հարկ է նշել, որ զվարճությունների և հանգստի համար ՀՀ այցելող ճանապարհորդները ՀՀ-ում անցկացնում են 13.8 օր:

Appendix 2 45

Աղյուսակ 11: Ճամանող զբոսաշրջիկների ճամփորդությունների տևողությունը` ըստ կացարանների տեսակի և այցելության նպատակի

Բիզնես

Աշխ

ատ

անք

Կրթություն

Բուժում

Հանգիստ

և զվարճություն

Մա

սնակցություն սպ

որտա

յին և և մմշա

կութային միջոցա

ռումներումմ

Բա

րեկամների և ընկերներին ա

յցելող

Ուխ

տա

գնացներ

Այլ

Ընդհանուր միջին

Հյուրանոց 7.5 7.0 3.6 1.5 5.8 8.0 9.8 - 7.2 7.2 Վարձու բնակարան

20.9 100.3 91.5 180.0 22.8 33.0 47.2 205.0 - 48.4

B&B, հոսթել 2.0 4.0 103.5 - 5.6 - 4.0 - 13.0 18.6 Բարեկամների և ընկերների տանը

23.2 42.1 45.4 8.7 25.5 31.0 30.3 27.8 23.4 28.1

Հանգստյան տներ

1.0 - - 7.0 10.0 - 25.6 - - 17.0

Այլ կացարաններ 18.7 2.7 8.2 5.6 21.2 10.0 31.6 - 3.5 13.5 Մեկ զբոսաշրջիկիհամար գիշերակացի միջին թիվը

13.2 19.0 36.1 9.5 13.8 21.7 29.6 78.4 21.8 24.1

104. Լրացուցիչ սումնասիրության արդյունքները ցույց են տալիս, որ ՀՀ զբոսաշրջության ոլորտը, տուր փաթեթներով ճամփորդողների թիվը ցածր է և կազմում է 0.9%, իսկ տուր փաթեթներով զբոսաշրջիկները Հայաստան են այցելում հիմնականում գարնան վերջին և ամռանը:

3. Այցելուներն` ըստ ուղղության և նպատակի

105. Ներկայիս ուսումնասիրության շրջանակներում առանձնակի հետաքրքրություն են ներկայացնում ուսումնասիրության արդյունքները, որոնք ներկայացվում են Աղյուսակ 6.5-ում, որտեղ ներկայացվում է, թե որ մարզեր են օտարկրյա զբոսաշրջիկներն այցելել ՀՀ կատարած իրենց վերջին այցելության ընթացքում և Աղյուսակ 6.6-ում ներկայացվում է, թե որն էր նրանց այցելության հիմնական նպատակը: Լոռի մարզի տեղեկատվությունը, որտեղ տեղակայված է Վանաձորը, ներկայացվում է կարմիրով: Կարևորն այն է, որ ուսումնասիրվող ժամանակահատվածում օտարկերկրյա զբոսաշրջիկների միայն 6.78%-ն է այցելել Լոռու մարզ, մինչդեռ գրեթե կեսը այցելել է Երևան:

Appendix 2 46

Աղյուսակ 12: Ժամանող ճամփորդների բացվածքն` ըստ մարզի և ծագման երկրի

Երևա

ն

Արա

գածոտ

նի մարզ

Արմա

վիրի մարզ

Գեղա

րքունիրքի մա

րզ

Կոտ

այքի մա

րզ

Լոռու մարզ

Շիրակի մա

րզ

Տավուշի մա

րզ

Վա

յոց Ձորի մազր

Արա

րատ

ի մարզ

Սյունիքի մա

րզ

Ընդհանուր

ՌԴ 23.78 1.50 4.73 3.70 4.92 4.84 7.74 2.38 1.11 2.07 1.29 58.89 Վրաստան 11.28 0.13 0.26 0.03 0.49 1.03 2.04 0.21 0.10 0.10 0.03 15.71 Իրանի իսլ.հանր.

3.70 0.08 0.98 0.10 0.62 0.08 0.03 0.08 0.08 0.31 0.85 6.96

Ուկրաինա 1.35 0.05 0.16 0.16 0.26 0.03 0.10 0.13 0.13 0.13 0.10 2.61 ԱՄՆ 0.65 0.05 0.18 0.13 0.28 0.13 0.03 0.13 0.08 0.08 0.05 1.84 Գերմանիա 0.93 - 0.18 0.13 0.39 - 0.05 - 0.03 0.03 - 1.81 Բելառուս 0.47 0.03 0.13 0.13 0.16 0.13 0.05 0.05 0.08 0.10 0.03 1.37 Սիրիայի Արաբական Հանրապետություն

0.26 0.05 0.13 0.05 0.08 0.05 0.08 0.05 - 0.03 - 0.78

Ղազախստան 0.44 0.03 0.05 - 0.03 - 0.05 0.05 - 0.03 0.03 0.72 Լեհաստան 0.34 0.05 0.05 0.03 0.10 0.03 0.03 0.03 - 0.03 0.03 0.70 Միացյալ Թագավորութ-յուն

0.31 0.03 0.08 0.05 0.08 0.03 0.03 0.05 0.03 0.03 - 0.70

Նիդեռլանդներ 0.21 0.05 0.05 0.03 0.08 0.05 0.03 0.03 0.03 0.05 0.03 0.62 Ֆրանսիա 0.36 - - 0.05 - 0.03 0.05 0.03 - 0.03 - 0.54 Թուրքիա 0.41 - - - 0.05 - - - 0.03 - - 0.52 ՄԱԻ 0.28 - 0.03 0.03 0.08 - - 0.03 - 0.03 0.03 0.49 Բելգիա 0.28 - 0.05 - 0.08 - 0.03 - - 0.03 - 0.47 Հունաստան 0.26 - - - 0.03 0.10 - - - 0.03 - 0.41 Ավստրիա 0.23 - 0.03 - - 0.05 0.05 - - - 0.03 0.39 Իսպանիա 0.23 - - - 0.03 0.05 - 0.05 - 0.03 - 0.39 Ֆինլանդիա 0.13 - 0.05 - 0.10 - 0.03 - - 0.03 - 0.36 Բութան 0.10 - 0.08 0.03 0.03 0.03 0.03 - - - - 0.28 Ճապոնիա 0.10 - 0.08 - 0.03 - - - 0.03 0.03 - 0.28 Ավստրալիա 0.03 0.03 0.03 0.03 0.03 0.03 0.03 0.03 0.03 0.03 - 0.26 Լիբանան 0.16 - 0.03 0.03 - - - 0.03 - - - 0.26 Լիտվա 0.10 - 0.05 0.03 0.03 - 0.03 - - - 0.03 0.26 Այլ երկրներ 1.29 - 0.16 0.08 0.21 0.10 0.10 0.03 - 0.18 0.03 2.38 Ընդհանուր 47.68 2.07 7.55 4.79 8.15 6.78 10.58 3.36 1.73 3.36 2.54 100.0

Աղյուսակ 13: Ժամանող զբոսաշրջիկների բացվածքն` ըստ մարզի և այցելության

նպատակի

Երևա

ն

Արա

գածոտ

նի մարզ

Արմա

վիրի մարզ

Գեղա

րքունիրքի մարզ

Կոտ

այքի մա

րզ

Լոռու մարզ

Շիրակի մա

րզ

Տավուշի մա

րզ

Վա

յոց Ձորի մազր

Արա

րատ

ի մարզ

Սյունիքի մա

րզ

Ընդհանուր

Գործնական 6.30 0.08 0.39 0.29 0.62 0.21 0.62 0.18 - 0.10 0.13 9.02 Աշխատանք 2.67 0.05 0.05 0.13 0.13 0.16 0.23 0.10 0.05 0.03 0.49 4.10 Կրթություն 1.40 0.03 0.03 0.08 0.08 0.08 0.08 0.03 0.03 - - 1.84 Բուժում 3.32 0.03 0.08 0.03 0.08 0.10 0.96 0.03 0.05 0.03 - 4.69

Հանգիստ և զվարճություն

5.96 0.26 1.76 0.65 2.18 0.31 0.62 0.54 0.26 0.57 0.41 13.84

Appendix 2 47

Մասնակցություն սպորտային և մշակութային միջոցառումներին

0.65 - 0.13 0.03 0.08 0.03 0.03 - - 0.03 0.08 1.11

Այցելություն ընկերներին և բարեկամներին

25.05 1.37 4.77 3.32 4.61 5.03 6.64 2.31 1.19 2.44 1.24 58.72

Ուխտագնացություն

0.18 0.03 0.08 0.05 0.08 - - 0.03 0.03 0.05 0.05 0.57

Այլ 2.18 0.23 0.26 0.23 0.29 0.86 1.43 0.16 0.13 0.10 0.13 6.09 Ընդհանուր միջին

47.71 2.07 7.54 4.80 8.14 6.77 10.60 3.37 1.74 3.34 2.54 100.0

106. Հետազոտության վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ կարող են գնահատել Շիրակի, Տավուշի, Լոռու և Վայոց Ձորի մարզերում միջազգային ժամանումների ընդհանուր թիվը` դեպի ՀՀ ընդհանուր ժամանումների համատեքստում, որը կազմում է 843,000 մարդ: Ինչպես սահմանվում է Աղյուսակ 6.7-ում, սա ներկայացնում է մարզերից յուրաքանչյուրի համար գնահատված ժամանումները: Ժամանումներն ավելի են զտվել Աղյուսակ 6.8-ում, որտեղ ուսումնասիրվել է այցելության նպատակը և գնահատվել են ժամանումներն` ըստ որոշված սեգմենտների: Լոռի այցելով օտարերկրյա այցելուի առաջնային մոտիվացիան «հարազատներին և ընկերներին այցելելն» է: Այս սեգմենտը կազմում էր օտարերկրյա ժամանումների գրեթե 75%-ը:

Աղյուսակ 14: Գնահատված միջազգային ժամանումներն ըստ մարզի

Մարզ Թիրաային քաղաք Ընդհանուր ժամանումների

% Ժամանող այցելուներ

Շիրակ Գյումրի 10.58 89,000

Տավուշ Գյումրի 3.36 28,000

Լոռի Վանաձոր 6.78 57,000

Վայոց Ձոր Ջերմուկ 1.74 14,500

(Ազգային) (100) (843,000)

Աղյուսակ 15: Գնահատված միջազգային այցելություններն` ըստ մարզի և այցելության

նպատակի

Այցելության նպատակ

Լոռու մարզ Շիրակի մարզ Տավուշի մարզ Վայոց Ձորի մարզ

%

Գնահատ-ված

այցելու-ներ

%

Գնահատ-ված

այցելու-ներ

%

Գնահատ-ված

այցելու-ներ

%

Գնահատ-ված

այցելու-ներ

Բիզնես 3 1,700 5.8 0.18 - Զբաղվածություն

2.4 1,300 2.2 0.10 3 500

Կրթություն 1 500 0.1 0.03 1.8 300 Բուժում 2.3 1,300 9 0.03 3.0 500 Հանգիստ և զվարճանք

4.5 2,600 5.8 0.54 15 2,200

Մասնակցութ- 0.1 400 0.1 - -

Appendix 2 48

յուն սպորտային և մշակութային իրադարձութ-յուններում Այցելություն հարազատներին և բարեկամներին

74 42,100 64.5 2.31 69.4 9,600

Ուխտագնացություն

- 0 - 0.03 1.8 300

Այլ 12.7 7,100 14 0.16 7.7 1100 Ընդհանուր 100 57,000 100 89,000 100 28,000 1.74 14,500

4. Այցելուների ծախսեր

107. Առաջին երեք ամիսների ընթացքում Այցելուների ժամանման ուսումնասիրման արդյունքների նախնական գնահատման համաձայն ճամփորդները ծախսում են միջինում ԱՄՆ 1672.5 դոլար ողջ ճանապարհորդության ընթացքում (այդ թվում նաև ողջ գումարը, որը վճարվում է ոչ ռեզիդենտ կազմակերպություններին` միջազգային տրանսպորտային, տուր օպերատորների ծառայությունների և այլնի համար): Նշվեց, որ ծախսերի մեծ մասը միջազգային տրանսպորտային փոխադրման համար էր: Այս տեղակետից ուշադրություն է դարձվում ՀՀ-ի համար մշակված 2013թ-ի ՀԲ Երկրի հաշվետվությունը, որի շրջանակներում ընդգծվում են դեպի ՀՀ ճամփորդության հարաբերականորեն բարձր ծախսերը: Ըստ այցելուների ծագման ծախսերի բացվածքը ներկայացվում է Աղյուսակ 6.7-ում: Ծախսերը վեր են լուծվում Աղյուսակ 3.11-ում, որը ցույց է տալիս ծախսերը`ԱՄՆ դոլարով` այցելության նպատակով և ծախսերի սեգմենտը:

Աղյուսակ 16: Այցելուների ծախսերը` ըստ այցելուի ծագման և ծախսային սեգմենտի (ԱՄՆ դոլար)

Միջա

զգային

տրա

նսպորտ

Կա

ցություն

Սնունդ

(ռեստորա

ն , բար)

Տեսարժա

ն վայրեր

ՏՏեղակա

ն փոխ

ադրում

Հուշանվերներ, տ

նային

տնտ

եսությունների իեր

Այլ ծա

խսեր

Ընդհանուր միջին

Ընդհանուր 728.5 104.8 197.1 17.9 39.5 131.0 453.6 1672.5 ՌԴ 1109.8 113.4 271.2 18.1 52.8 172.0 740.1 2477.5 Շվեյցարիա 2217.7 18.6 14.9 0.0 0.8 1.3 3.7 2257.0 Իրան 273.0 118.8 142.3 26.7 52.2 102.6 52.3 767.9 Վրաստան 30.8 12.7 21.1 1.8 7.5 24.4 78.4 176.9 Ուկրաինա 537.8 164.9 314.2 91.2 105.3 252.3 366.0 1831.7 ԱՄՆ 1271.3 638.2 414.9 83.7 112.2 319.6 1354.8 4194.6 Սիրիայի Արաբական Հանրապետություն

544.4 550.0 986.1 77.8 106.7 347.2 976.7 3588.9

Գերմանիա 663.6 329.8 281.0 19.3 51.6 114.6 299.0 1759.1

Appendix 2 49

Ղազախստան 1117.9 422.0 363.1 0.0 10.0 230.7 453.8 2597.5 Նիդեռլանդներ 548.6 101.5 99.1 0.7 12.6 31.1 78.8 872.4 Բելառուս 418.2 101.6 253.9 40.7 22.8 334.9 270.1 1442.3 Ֆրանսիա 596.2 193.1 1020.5 214.3 30.9 303.9 231.4 2590.2 ՄԱԻ 954.5 182.4 1007.6 83.7 16.3 153.4 453.8 2851.8 Իսպանիա 541.4 326.7 70.4 0.0 11.9 1363.2 950.1 3263.6 Լեհաստան 492.4 85.8 169.5 4.2 24.9 90.8 1169.1 2036.7 Միացյալ Թագավորություն

793.1 216.0 219.3 13.6 106.8 108.3 578.4 2035.6

Թուրքիա 174.2 351.4 91.4 16.7 62.9 162.8 372.9 1232.3 Հունաստան 284.7 2.8 166.8 46.2 139.6 105.8 743.0 1489.0 Բելգիա 545.7 275.9 130.7 19.2 28.6 63.9 318.6 1382.8 Իտալիա 1695.8 415.8 1022.5 0.0 89.1 952.4 445.6 4621.2 Դանիա 1267.2 929.1 49.2 61.9 29.2 313.4 0.0 2650.0 Լիբանան 316.3 255.2 262.5 87.5 145.6 437.5 31.3 1535.8 Ավստրիա 418.2 453.1 106.2 0.0 15.0 16.8 20.5 1029.8 Ճապոնիա 1665.0 210.0 44.4 27.2 20.0 129.1 94.8 2190.5 Հորդանան 900.0 2400.0 5000.0 0.0 0.0 0.0 700.0 9000.0 Չեխիայի Հանրապետություն

792.7 97.1 741.4 0.0 12.5 106.5 245.7 1995.9

Ռումինիա 475.7 623.8 126.5 0.0 45.4 31.2 1333.3 2635.8 Հունգարիա 683.9 66.8 3066.8 0.0 20.0 40.1 0.0 3877.7 Լիտվա 317.1 112.2 203.8 33.3 39.3 126.7 5.5 837.9 Բութան 155.6 78.8 175.7 94.6 3.5 206.9 241.6 956.7 Հնդկաստան 900.0 166.7 466.7 0.0 0.0 158.0 0.0 1691.4 Թայլանդ 1999.0 333.2 0.0 0.0 0.0 2665.4 0.0 4997.5 Շվեդիա 644.1 253.0 300.0 0.0 45.4 66.7 333.3 1642.5 Ֆինլանդիա 919.6 75.1 17.5 18.4 27.7 138.1 34.2 1230.7 Ավստրալիա 3000.0 0.0 200.0 200.0 0.0 100.0 0.0 3500.0 Քուվեյթ 350.0 100.0 0.0 0.0 2.2 125.0 62.5 639.7 Չինաստան 1150.0 500.0 200.0 41.8 24.6 600.0 0.0 2516.3 Աբխազիա 182.1 0.0 0.0 0.0 2.2 70.4 33.1 287.7 Իսրաել 470.0 1000.0 150.0 100.0 100.0 200.0 0.0 2020.0 Թուրքմենստան 1040.0 0.0 0.0 0.0 3.6 500.0 300.0 1843.6 Այլ երկրներ 301.5 27.8 45.0 4.5 10.4 54.9 126.1 570.3

Appendix 2 50

Աղյուսակ 17: Միջին ծախսերը (ԱՄՆ $)` ըստ այցելության նպատակի

Միջա

զգային տ

րանսպ

որտի

համա

ր

Կա

ցության հա

մար

Սնունդl

(ռեստորա

ն, բար և ա

յլն

Էքսկուրսիաներ, տ

ուրեր

Տեղակա

ն տրա

նսպորտ

ի համա

ր

Հուշանվերներ, տ

նային

պա

րագա

ներ

Այլ ծա

խսեր

Ընդհանուր միջին ա

րժեք

Բիզնես 902.5 218.8 139.9 8.9 26.2 72.1 602.2 1970.6 Զբաղվածություն 174.3 32.9 62.3 2.8 11.3 43.9 90.7 418.2 Կրթություն 173.8 203.2 155.2 7.5 30.9 63.0 166.2 799.8 Բուժում 60.2 7.3 33.0 1.1 10.1 33.5 297.9 442.9 Զվարճանք և հանգիստ

359.9 176.8 167.9 48.0 48.0 139.0 144.8 1084.4

Մասնակցություն մշակութային և սպորտային միջոցառումներում

533.1 50.0 563.4 5.1 64.8 76.0 633.2 1925.6

Այցելություն ընկերներին և հարազատներին

963.8 83.0 252.1 19.0 47.1 165.5 528.5 2059.0

Ուխտագնացություն 663.4 400.0 389.4 134.4 171.1 248.5 820.0 2826.8 Այլ 409.4 98.0 98.2 3.9 29.0 116.1 539.3 1294.0 Ընդհանուր 728.5 104.8 197.1 17.9 39.5 131.0 453.6 1672.5

108. Ներկայիս ուսումնասիրության նկատառումներից ելնելով`ճշգրիտ վիճակագ-րական բազայի և ժամանակացույցի բացակայության պարագայում անհրաժեշտ է եղել ներդնել մի շարք աշխատանքային ենթադրություններ` թիրախային երկրորդական քաղաքների համար աճի կանխատեսումների իմաստով:

5. Տեղական այցելուներ

109. Չնայած որոշ սահմանափակ և անավարտ ուսումնասիրություններ և վիճակագրական վերլուծություններ են իրականացվել միջազգային ժամանումների մասով` տեղական զբոսաշրջության մասին շատ քիչ տեղեկատվություն կա: Զեկուցվել է, որ ընդհանուր զբոսաշրջային ճամփորդությունները 2011թ-ին կազմել են 860,000, հնարավոր չի եղել դրանք զետեղել այս Գծապատկերում, այնուամենայնիվ, որպես գնահատական այն ընդհանուր առմամբ համաչափ է միջազգային ժամանումների մակարդակի և բնակչության հետ: Զբոսաշրջության և ճամփորդության խորհուրդը` ՀՀ-ի համար երկրի հաշվետվությունում, որտեղ ներկայացվում են թե տեղական և թե միջազգային ժամանումները, գնահատվում է, որ մինչ 2023թ-ը զբոսաշրջության աճը կկազմի 2.1%-5.5%: Տեղական զբոսաշրջության աճի հաշվարկման համար որպես բազա ընդունվելու դեպքում, որը ավել ընդգրկուն տնտեսական միտումների է հետևում,

Appendix 2 51

տեսնում ենք, որ ներգնա զբոսաշրջությունը 10-ամյա ժամկետում կավելանա 23%-ից 73%-ի` որով լրացուցիչ պահանջ կառաջացնի Վանաձորի գույքի և ենթակառուցվածքների իմաստով:

6. Այցելուների ժամանման գնահատում

110. Ներկայիս ծրագրում քննության են առնվում աճի կանխատեսումները, ինչպես նաև պահանջները 10-ամյա ժամանակահատվածի համար` 2013-2022թթ-ի համար: Ժամանակաշրջանների իմաստով առաջադրվում է 2013-2015թթ-երը համարել որպես կարճաժամկետ շրջան, 2016-2018թթ-ը` միջնաժամկետ, 2019-2022թ-ը` երկարաժամկետ շրջան: 111. Համակարգվածության ապահովման նպատակով ՀՀ զբոսաշրջային ոլորտի 2009-2020 զարգացման ռազմավարությունը մշակվել է միջազգային զբոսաշրջության զարգացման գնահատականների տեսքով, որը կարող է համապատասխանեցվել ծրագրի ներկայիս ժամանակացույցին:

Աղյուսակ 18: Միջազգային ժամանումների կանխատեսումներ

2010 2015 2020

Նվազ. Առավ. Նվազ. Առավ. Նվազ. Առավ. ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ 600 700 900 1.100 1.400 1.600 Ժամանց 15% 20% 25% 30% 35% 40% Սփյուռք 50% 55% 40% 45% 30% 35% Բիզնես 20% 25% 20% 20% 20% 25% Ենթաընդհանուր 85% 100% 85% 95% 85% 100% Այլ 15% 0% 15% 5% 15% 0%

Աղբյուր` ՀՀ միջազգային զբոսաշրջության ոլորտի 2009-2020թթ-ի զարգացման ռազմավարություն

112. Աղյուսակ 3.13-ում ներկայացվում է, որ միջնաժամկետ աճը կարող է տատանվել 50%-80%-ի միջակայքում, մինչդեռ երկարաժամկետ ձևաչափում աճը կարող է լինել 130% կամ հնարավորինս բարձր 170%: Սա ընդհանուր առմամբ կնշանակի, որ մինչ 2023թ-ը միջազգային զբոսաշրջային ժամանումները կկրկնապատկվեն: Ներկայումս միջազգային շուկայի VFR սեգմենտը գերակշռում է, սակայն հաշվի առնելով, որ սա փոքր ծավալի է, պետք է ենթադրել, որ այս աճի մեծ մասը կստացվի նոր շուկաներից, որտեղ ավելի մեծ է հյուրանոցների և ծառայությունների պահանջարկը: Սա պոտենցիալ ավելի զգալի ազդեցություն կունենա Վանաձորի կացության առաջարկի և վերջինիս ունեցած տնտեսական ազդեցության իմաստով:

Appendix 2 52

Հաշվի առնելով ՀՀ-ում զբոսաշրջության վերաբերյալ բացառիկ թույլ վիճակագրական բազայի առկայությունը` հատկապես ներգնա զբոսաշրջության համար դժվար է, եթե ոչ անհնար ճշգրիտ կերպվով կանխատեսել ժամանումների ավելացումը առաջիկա 10-ամյա պլանավորման ժամանակաշրջանի համար: Ներկայացվող գնահատականերին պետք է վերաբերել զգուշավորությամբ և դրանք կարող են վերանայվել, երբ ավելի ճշգրիտ տեղեկատվություն հասանելի լինի: 10-ամյա ժամանակահատվածից այն կողմ նայելով`միշտ դժվար է այնպիսի հեղեղուկ արդյունաբերությունում, ինչպիսին հանդիսանում է զբոսաշրջությունը, նման գնահատականներ տալը և այս դեպքում չպետք է դիտարկվի:

F. Տնտեսական զարգացում

1. Ընդհանուր

Նկար 3: Վանաձորի արդյունաբերական տարածքներ

113. Գուցե ավելի քան ՀՀ մեկ այլ քաղաք, Վանաձորը տուժել է երկրի արդյունաբերության փլուզումից, որը հաջորդեց Սովետական Միության փլուզմանը: Մոտակա Փամբակ գետի վրա կառուցված հիդրոկայանից ստացվող էլեկտրականությունը սնուցում է Վանաձորի քիմիական արդյունաբերություններին, որոնք արտադրում էին կարբիդ, ամոնիակ, մետաքսի ացետատ, սինթետիկ կորունդ և պլաստիկ խեժեր: Մյուս արդյունաբերությունները ներառում էին ճարտարագիտական գործիքների, քիմիական մեքենա-մեխանիզմների, տեքստիլի և սննդամթերքի արտադրությունը: Արդյունա-բերական սկզբնական բազայի մեծ մասը կորել է` քաղաքը թողնելով լքված բազմաթիվ արդյունաբերական շենքերով` առաջացնելով ոչ միայն վատ տեսարան, այլ նաև գործազրկության բարձր մակարդակ: 114. Չնայած քաղաքի պոտենցիալը` որպես զբոսաշրջային ուղղություն որոշակիորեն սահմանափակ է, մշակութային, սպորտային և զվարճանքների հաստատությունների զարգացումը հին արդյունաբերական վայրերում կարող է զգալիորեն բարելավել Վանաձորի իմիջը և օգնել` ներգրավել ներդրումներ, ինչպես նաև առաջացնել սահմանափակ քանակությամբ զբաղվածության հնարավորություններ:

Appendix 2 53

115. Վանաձորի 2012-2022թթ ռազմավարական զարգացման ծրագրում, քաղաքային իշխանությունները ներկայացրել են տեսլականը, որը հիմնված է բիզնեսի և սպորտային զբոսաշրջության զարգացման վրա:

2. Զբոսաշրջության դերը տնտեսական զարգացման գործում

116. Գլոբալ զբոսաշրջային արդյունաբերությունը ներկայումս հանդիսանում է աշխարհի առաջատար տնտեսական ոլորտներից մեկը և 2013թ-ին գնահատվել է ԱՄՆ 1.3 տրիլիոն` վերջին 5 տարիների ընթացում տարեկան 2.5% եկամտաբերությամբ: Ողջ աշխարհում այլ ոլորտը ապահովում է 99 մլն մարդու զբաղվածություն, կամ համաշխարհային զբաղվածության մոտ 3.4 տոկոսը: Մինչ 2021թ-ը Համաշխարհային զբոսաշրջության և ճամփորդության խորհրդի կանխատեսումների համաձայն անմիջական զբաղվածության թվերը կհասնեն շուրջ 120 մլն-ի: Հաշվի առնելով անուղղակի զբաղվածությունը` այս Գծապատկերում մինչ 2021թ-ը կանխատեսումները հասնում են 324 մլն-ի: Այս ոլորտների կարևորությունը միայն տնտեսությունների զարգացման իմաստով չէ: ԱՄՆ-ում զբոսաշրջային արդյունաբերությունից հասույթը 2011թ-ին հասավ ԱՄՆ 1.2 մլրդ-ի և մինչ 2021թ-ը նախատեսվում է հասնել ԱՄՆ 1.8 մլրդ-ի: ԱՄՆ-ում 2011թ-ի ներդրողները ԱՄՆ 652 մլրդ դոլար գումար ներդրեցին համակարգում, որը կազմում էր ընդհանուր ԱՄՆ ներդրումների 4.5 տոկոսը: Մինչ 2021թ-ը նախատեսվում է, որ այն կհասնի ԱՄՆ 1.5 մլրդ-ի:

117. Զբոսաշրջության ոլորտը հետապնդում է երեք, բարձր առաջնահերթություն ներկայացնող զարգացման նպատակների` եկամուների ստեղծում, զբաղվածություն և հասույթ արտարժույթի փոխարկումից: Որպես այդպիսին, զբոսաշրջության ոլորտը կարող է կարևոր դերակատարություն ունենալ` որպես տնտեսության շարժիչ ուժ հանդես գալու իմաստով և որպես այդպիսին հանդես է եկել շատ երկրներում: Զբոսաշրջության արդյունաբերության ազդեցությունը երկրի տնտեսական ազրգացման վրա, անշուշտ պայմանավորված կլինի յուրաքանչյուր ուղղության սպեցիֆիկ առանձնահատ-կություններից: Գնահատելի է նաև այն, որ զբոսաշրջությունը շատ բարդ գործունեություն է, և դրա ազդեցությունները զգացվում են բազմապիսի գործողությունների և արտադրական ոլորտների վրա, որոնցից յուրաքանչյուրը առանձին-առանձին նպաստում են տնտեսական զարգացմանը: Հիմնական թերությունը այս ոլորտում հանդիսանում է իրական դժվարությունն տարանջատելու զբոսաշրջության ոլորտի սահմանները՝ համոզվելու, որ ներդրումային ծախսերը և օգուտները կարող են վերագրվել զբոսաշրջության ոլորտի զարգացմանը: Ազգային տնտեսությունների բազմաթիվ վերլուծությունների շրջանակներում ոլորտը չի գնահատվել համընդգրկուն և ամբողջական կերպով, այլ ավելի շուտ գնահատումը կատարվել է պատահականության սկզբունքով, առանց հատկորոշելու տնտեսական կապերը և, այսպիսով, իրական ազդեցությունը:

Appendix 2 54

118. Ազգային և տեղական տնտեսությունների այլ ոլորտների հետ փոխկապակցվածության պատճառով դժվար է վերլուծել և պլանավորել զբոսաշրջության ոլորտի վերաբերյալ գործողությունները՝ համապարփակ տնտեսական զարգացման ռազմավարությունների շրջանակում: Իրավիճակը հենց այսպիսին է Հայաստանի դեպքում, որտեղ հուսալի վիճակագրական տվյալների պակասը և այս ոլորտի համար կայուն ազգային ռազմավարության բացակայությունը խոչընդոտում է ինչպես այն մեխանիզմների հատկորոշումը, որոնցով զբոսաշրջությունը առաջ է բերում աճ, այնպես էլ դրա հավանական զարգացումը: Այս իրադրությունը ներկայումս շտկվում է մի շարք պլանային նպատակով իրականացվող ուսումնասիրությունների և նախաձեռնությունների միջոցով, որոնք քննում են իրավական, ինստիտուցիոնալ, պլանային, իրականացման և մարքեթինգային միջոցառումները՝ նպաստելու Հայաստանում զբոսաշրջության ոլորտի զարգացմանը: Միացյալ Ազգերի Կազմակերպության Զբոսաշրջության համաշխարհային կազմակերպության (UNWTO) Զբոսաշրջության արբանյակային նկարագրի առաջարկվող ներմուծումը ինչ-որ կերպ կաջակցի զբոսաշրջության բոլոր տնտեսական ազդեցությունների գնահատմանը և ոլորտի իրական ու էական ազդեցությունների հատկորոշմանը:

3. Սպորտային զբոսաշրջության դերը տնտեսական զարգացման գործում

119. Սպորտային զբոսաշրջությունը կարող է քաղաքը փոխակերպել և խոշոր տնտեսական օգուտներ բերել և վերածել մի վայրի, որը հաջողությամբ ապահովում է իր շուկայնացումը`սպորտային զբոսաշրջիկների համար: Կան բազմաթիվ միջազգային օրինակներ, որտեղ մեկ այլ կերպով առավելություն չունեցող համայնքները հաջողությամբ կապիտալացրել են իրենց հասանելի, սահմանափակ ռեսուրսները: Դրանք ներառում են.

• Պերտե, Արևմտյան Ավստրալիա – որը իր հաջող վարկանիշն ունի օվկիանոսային առագաստային սպորտի իմաստով,

• Ֆորթ Սթոքթոն, Տեխաս – մի փոքր և հեռավոր համայնք, որը հաջողությամբ զարգացրել է արտաճանապարհային մոտո և ավտոմեքենաների մրցարշավները,

• Լինհարարես, Պոտուգալիա – որըտեղական ուժեղ օդային հոսանքներն օգտագործել է պարապլանային սպորտի զարգացման համար:

• Շեֆիլդ, Անգլիա – որը հաջողությամբ վերազարգացրել է լքված արդյունաբերական հողը` Միացյալ Թագավորության առաջատար աթլետիկ կենտրոններիցմեկը դառնալու համար:

4. Տնտեսական ազդեցություններ

120. Ճանապարհորդության և Զբոսաշրջության Համաշխարհային Խորհրդի (WTTC) զեկույցում ազգային մակարդակում գնահատվել են Հայաստանում զբոսաշրջության տնտեսական ազդեցությունները 2013թ.-ին: Զբոսաշրջության ուղղակի և անուղղակի ներդրումը ՀՆԱ-ում գնահատվում է ընդամենը 8.2%: Սա ներկայացնում է ԱՄՆ 0.81

Appendix 2 55

միլիարդ դոլարի չափով գումար, որն, ըստ կանխատեսումների, պետք է աճի տարեկան 2.5%-ով՝ հասնելով ԱՄՆ 1.07 միլիարդ դոլարի 2023թ-ին: Ոլորտը նաև բացում է 22,000 ուղղակի աշխատատեղեր, այս ցուցանիշը կարող է հասնել 87,000 աշխատատեղի, եթե անուղղակի և հարակից ոլորտներում զբաղվածությունը նույնպես հաշվի առնվի: Այս թիվը ներկայացնում է բոլոր աշխատատեղերի 7.3%-ը: 121. Տեղական մակարդակում զբոսաշրջության տնտեսական ազդեցությունները հավանաբար զգալի կլինեն, չնայած սրա վերաբերյալ ոչ մի վերլուծություն չի կատարվել, և առկա տվյալները բավարար չեն՝ ճշգրիտ կերպով գնահատելու զբոսաշրջության տնտեսական ազդեցությունները Վանաձորում: Այնուամենայնիվ, ավելի հուսալի տվյալների դեպքում հնարավոր կլինի որոշ գնահատականներ կատարել հետևյալի հիման վրա.

• Այցելուների ծագման երկիրը և այցելության նպատակը, • Այցելուների՝ երկրում գտնվելու միջին տևողությունը և ծախսերի

ուսումնասիրությունը: • Քաղաքից եկող տնտեսական ազդեցության գնահատականները, այսինքն՝ որքան

ծախս (և աշխատատեղ) է դուրս գալիս քաղաքից, օրինակ՝ դեպի Երևան:

5. Զբոսաշրջության դերը ներդրումների տեղակայման գործում

122. Զբոսաշրջության ոլորտի իրական տնտեսական օգուտներից բացի նաև մեծապես գնահատվում է այն, որ զբոսաշրջությունը, ներառյալ նաև հանգիստը, մշակույթը և մշակութային ժառանգությունը կարող են հիմնարար ազդեցություն ունենալ՝ ավելի լայն ներդրումային հանրության հետ խոսելիս: Ներդրումների աղբյուրներ գտնելը խիստ մրցակցային գործողություն է, հատկապես վերջերս տեղի ունեցած տնտեսական ճգնաժամից և ներդրումային գործողություններում դրան հաջորդած կրճատումներից ի վեր: Ամբողջ աշխարհում քաղաքների մեծ մասը մրցում է, պոտենցիալ ներդրողների գրավելու համար և ձգտում է ներգրավել մի շարք ճանաչելի առավելություններ, գործիքներ և խթաններ՝ հաջողությամբ նոր ներդրումների համար մրցելու նպատակով: Գլոբալ իմաստով բազմաթիվ քաղաքներ ձգտում են ներդրողներ ներգրավել՝ ներդրումների ներգրավման համար: Վանաձորի նման քաղաքի դեպքում, որը որոնում է ներդրողներ`նախաձեռնելու տնտեսական վերակազմավորումը մարող արդյունաբերութ-յունների փոխարինման համար, ներդրումային խթաններ, ինստիուցիոնալ վերակազմավորում և աջակցություն, աշխատուժի ուսուցում կամ վերապատրաստում և ենթակառուցվածքների բարելավում: Շատ դեպքերում, զբոսաշրջության , հանգստի, մշակույթի և մշակութային ժառանգության ոլորտների զարգացումը հանդես է եկել որպես հիմնական գործիքներ՝ տարբերակելու առաջարկը և մշակելու քայքայվող քաղաքային կենտրոնների համար նոր ապրանքանիշ, ինչի շնորհիվ դրանք դառնում են գրավիչ տեղեր բնակության և ներդրումների համար: Հին արդյունաբերական կետրոնների երկու օրինակի դեպքում հանգիստը և զբոսաշրջությունը կիրառվել են որպեսզի վերջիններս իրենց համար նոր ապրանքանիշեր

Appendix 2 56

ձևավորեն և հաջողության նոր ներդրումներ ներգրավեն: Այդ քաղաքներն են Գլազգոն Շոտլանդիայում և Բիլբաոն` Հյուսիսային Իսպանիայում:

6. Բիլբաոյի էֆեկտ

123. Բիլբաոն հաջողությամբ քաղաք ներգրավվեց Գագենհեյմի հիմնադրամի Եվրոպական թանգարանը: Թանգարանի բնօրինակը գտնվում է Նյու Յորքում և հանդիսանում է Ֆրենք Լոյդի կողմից նախագծված շինություն: Ներկայումս Ֆրենք Գեհրիի կողմից նախագծված թանգարանն արդեն իսկ իր համար ուղի է հարթել` որպես ճարտարապետական գրավչություն: Բիլբաոյի տնտեսական վերականգնման իմաստով կենտրոնական տեղը զբաղեցնող Գագենհեյմի թանգարանն արդեն ապացուցել է իր բացառիկ հաջողությունը և հենց այդ պատճառով էլ այն ներկայումս հայտնի է որպես Բիլբաոյի էֆեկտի Գագենհեյմի էֆեկտ: 124. Երբ 1990թ-ին Իսպանիայի Բասկերի երկրի անկում ապրող արդյունաբերական քաղաք Բիլբաոն որոշեց ԱՄՆ 228.3 մլն դոլար գումար ծախսել ժամանակակից արվեստի թանգարանի վրա, քննադատները դեմ էին այդքան պետական գումարները ծախսել նման բացառիկ, սակայն նման բանի համար: Բիլբաոյում թանգարանի շենքը չկառուցվեց ուղղակի յուրօրինակ շինություն ունենալու նպատակով, այն կոչված էր լուծելու մի շարք լուրջ հարցեր: Քաղաքը տուժեց ծայրահեղ բարձր գործազրկության մակարդակում` մինչև 25 տոկոսի չափով: Քաղաքը ցանկանում էր այս խնդիրները լուծել մի ծրագրի շրջանակներում, որտեղ զբոսաշրջությունը և մշակույթը առանցքային դերաքկատարություն ունեցան և այս իմաստով Գագենհեյմի թանգարանը զարգացման իմաստով հիասքանչ օրինակ էր:

Նկար 4: Գագենհեյմ, Բիլբաո

Appendix 2 57

125. 1998թ-ի բացվելուց ի վեր Գագենհեյմը տրանսֆորմացիոն ազդեցություն է ունեցել Բիլբաո քաղաքի վրա և ներկայումս տարեկան մոտ 1 մլն զբոսաշրջիկներ ունի, որոնցից գրեթե կեսը` միջազգային այցելուներ են: Առաջին 6 տարիների ընթացքում գործելուց հետո գնահատվեց, որ վերջինիս ուղղակի տնտեսական ազդեցությունը տեղական տնտեսության վրա կազմում էր տարեկան ԱՄՆ 147 մլն դոլար` ԱՄՆ 23 մլն տեղական հարկերից ստացվող եկամուտների հաշվին, ինչպես նաև 4,400 նոր աշխատատեղ է ստեղծվել և Բիլբաոն տեղակայվել է որպես կենսուրախ և գրավիչ քաղաքային կենտրոն:

7. Գլազգոն որպես մշակութային քաղաք

126. Ներկայիս 1.75 մլն բնակչությամբ և մայրաքաղաքային գրեթե 3 մլն բնակչությամբ, Գլազգոն հանդիսանում է Շոտլանդիայի ամենից մեծ քաղաքը և Միացյալ Թագավորության երրորդ ամենից մեծ քաղաքը: Տասնիններորդ դարում քաղաքը զարգացում ապրեց իր միջնադարյան արմատներից և դարձավ աշխարհի խոշոր արդյունաբերական կենտրոններից մեկը` արտադրելով Բրիտանիայի նավերի կեսից ավելին և աշխարհի մասշտաբով լոկոմոտիվների մեկ քառորդը: Ի լրումն դրան, բացի նավաշինության, ճարտարագիտության, արդյունաբերական մեքենա-մեխանիզմների, կամուրջների կառուցման, քիմիական, պայթուցիկ նյութերի, ածխի և նավթի/յուղանյութերի արտադրության, այն նաև զարգացավ որպես տեքստիլի, հագուստի, գորգերի արտադրության, կաշվի վերամշակման, կահույքագործության, խեցեգործության, սննդի, խմիչքների և ծխախոտի արտադրության, տպագրության և հրատարակչության կենտրոն: Նավագործությունը, բանկային, ապահովագրական և մասնագիտացված ծառայությունների մատուցումը միևնույն ժամանակ ույնպես տարածում գտավ: 127. Արտերկրում աճող մրցակցությունը և ներդրումների պակասը հանգեցրեցին արդյունաբերական և տնտեսական երկար անկման և արդյունաբերության անկման` առաջացնելով գործազրկության բարձր մակարդակ և քաղաքի բնակչության արագ անկում: 1960-ականերին բազմաթիվ նախաձեռնություններ իրականացվեցին մասնավորապես ենթակառուցվածքների բարելավման, առողջապահության և սոցիալական բնակապահովման իմաստով: Այնուամենայնիվ, միայն 1980-ականներին տնտեսական ռեգեներացման միայն ավելի ինտեգրված մոտեցումը, մասանվորապես քաղաքի ռեբրենդինգը հանգեցրեց քաղաքը որպես ներդրումային ուղղության վերածելուն: Արդյունավետ միջոառումն այս գործընթացում այն էր, որ Գլազգոն 1990-ականներին անվանվեց «մշակույթի եվրոպական քաղաք», որը պլատֆորմ տրամադրեց քաղաքի տնտեսությունը դիվերսիֆիկացնելու համար, այն վերածելու զբոսաշրջային, զվարճության և մշակութային քաղաք, մի գործընթաց, որի շրջանակներում նախատեսվում էր քաղաքը վերածել գրավիչ, բազմազան և դինամիկ մի կենտրոնի: Այսօր

Appendix 2 58

չնայած աննշան հետ է Միացյալ Թագավորության միջինից, Գլազգոն դեռևս եվլի բարձր զբաղվածության մակարդակ ունի, քան Բերմինգհեմը, Լիվերփուլը և Մանչեսթերը: 128. Քաղաքը ներկայումս ապահովում է Միացյալ Թագավորության միջազգային այցելուների 28 տոկոսը, իսկ տեղական զբոսաշրջիկները տարեկան կազմում են 2.8 մլն գիշերակացով զբոսաշրջիկներ: 2011թ-ին քաղաքում այցելուների տարեկան ծախսերը հաշվարկվում էին ԱՄՆ 1.14 մլրդ` քաղաքում անմիջականորեն ապահովելով 31,000 աշխատատեղ, որը կազմում է ընդհանուր աշխատուժի 7.6 տոկոսը: Քաղաքը ներկայումս աճել և զարգացել է որպես զբոսաշրջային ուղղություն: Շուրջ 10,000 հյուրանոցային սենյակներով, համաժողովների անցկացման վայրերով, այդ թվում նաև Շոտլանդական ցուցահանդեսով և Համաժողովների կենտրոնով, հանդիսանում է այցելուների համար համաշխարհային գրավչություններից մեկը, որն ունի ուժեղ մանրածախ և մշակութային առաջարկ:

8. Սթրաթքլայդ զբոսայգի

Զբոսայգին կառուցվել է հին պողպատաձուլարանի տարածքում 1970-ականների վերջին և վերջինիս տարածքը կազմում է 4 կմ²: Զբոսայգու միջով անցնող գետի միջոցով ստեղծվեց արհեստական լիճ` խոշոր ջրային-սպորտային կենտրոնով: Ներկայումս ամենից մեծ հանգստի ռեսուրս ունեցող վայրը Գլազգոյում` զբոսայգին, հարմարություններ ունի թիավարության, ուինդսերֆինգի, նավարկության, ջրային դահուկների համար, որոնք բոլորն էլ համապատասխանում են միջազգային ստանդարտներին: Խոշոր ցամաքային սպորտաձևերի համար հարմարություններ և թեմատիկ այգի է ստեղծվել: Սպորտային հարմարություններից է նաև մեծ ֆուտբոլային համալիրը: 129. Ողջ տարվա ընթացքում զբոսայգում իրականացվում են խոշոր միջոցառումներ, այդ թվում նաև 10կմ/5 կմ երկարությամբ հեծանվային մրցարշավներ, համաշխարհային մակարդակի թիավարության, նավարկության ռեգատաներ լճում, ժամանցային ցուցահանդեսներ, տոնավաճառներ և որոշ փառատոնային միջոցառումներ` ներգրավելով 100,000 այցելուներ: Զբոսայգու ծայրամասերի համար ներգրավվել են ներդրումներ`բնակարանային շինարարության, մանրածախ առևտրի խանութների, լոգիստիկ զբոսայգիների համար և բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերական ներդրումներ:

Appendix 2 59

Նկար 5: Սթրաթքլայդ զբոսայգի

Գծապատկեր 5: Սթրաթքլայդ զբոսայգի

G. Վանաձորի զբոսաշրջային բիզնես պլանի նախագիծ

130. Վանաձորի զբոսաշրջության ոլորտի ներկայիս իրավիճակն ուսումնասիրելիս մշակվեց Վանաձորի Բիզնես պլանի նախագիծ` ուղղորդելու համար ոլորտի զարգացման հարցերում: Հարկ է շեշտել, որ սա նախնական ուսումնասիրությունն է և որ հատուկ շեշտադրում կա ծրագրի շրջանակներում բացահայտելու տրանսպորտի հետ կապված

Appendix 2 60

բաղկացուցիչները և գործողութունները: Քաղաքում զբոսաշրջության ոլորտի համար ավելի ամբողջական և հավակնոտ բիզնեսի զարգացման ռազմավարությունը կպահանջի հետագա ավելի պորը ուսումնասիրություն: Մասնավորապես, այն կպահանջի ավելի ամբողջական ընկալում այցելուների ժամանումների և մոտիվացիայի մասին, քան ներկայումս կա: 131. Առաջարկվող միջոցառումները, որոնց նպատակն է աջակցել Վանաձորում զբոսաշրջության ոլորտի զարգացմանը: Որոշված միջամտությունները ներառում են մի շարք թիրախներ և հիմնվում են տեղական շահագրգիռ կողմերի հետ հարցազրույցների, միջազգային լավագույն պրակտիկայի և սույն հաշվետվության Գլուխ 2-ում ներկայացվող SWOT վերլուծության վրա: 132. Նպատակ

a. Բարելավել և զարգացնել սպորտային և ժամանցի գրավչությունները Վանաձորի նպատակն է ներկայանալ որպես խոշոր սպորտային և ժամանցի ուղղություն ՀՀ-ում: Այս նպատակին հասնելու նպատակով անհրաժեշտ կլինի բարելավել առկա կառույցները և մշակել նոր գրավչություններ: Քաղաքի ներսում Դեբեդ գետի երկայնքով, կա ընդարձակ արդյունաբերական տարածք, որը լքված է, որը կարելի է վերականգնել` գետափնյա զբոսայգի ստեղծելու համար, որը կձգվեր քաղաքի միջոց և կունենար նոր սպորտային և զվարճությունների հարմարություններ, այդ թվում նաև ջրային սպորտի համար` ձևավորելու համար մեկ, ինտեգրված և միջազգային մակարդակի զվարճանքների զբոսայգի: Այս տարածքների ծայրամասերը կարելի է զարգացնել` այլ նպատակով օգտագործելու համար, այն է` բնակապահովում, հյուրանոցներ և թեթև արդյունաբերական կամ իրացման շուկա:

b. Բնապահպանություն կամ բարելավում Վանաձորի լեռնային միջավայրը շատ է վատացել ծառահատումների և արդյունաբերական գործունեության արդյունքում: Այս իրավիճակը ավելի է վատացել վատ աղբահանության և վերամշակման արդյունքում, որը վարակ է տարածում շատ բլուրների վրա և գետի մեջ: Անհապաղ անհրաժեշտ է մշակել լանդշաֆտի վերականգնման ծրագրեր և կարգավորել աղբի հեռացումը:

c. Զարգացնել և բարելավել կացության ապահովման գույքացանկը Վանաձորը սահմանափակ կացության ապահովման ռեսուրսներ ունի, որոնք խիստ տարբերվող որակի են: Բաժին 3-ում սահմանվող աճի ապահովման ընգրկուն կանխատեսումները ցույց են տալիս, որ ոլորտը առաջիկա 10 տարիների ընթացքում զգալի զարգացում է ապրելու: Սա կհանգեցնի կացության ապահովման ոլորտում աճին, որը պետք է նախատեսվի Վանաձորի նոր Գլխավոր

Appendix 2 61

հատակագծի շրջանակներում, որը խիստ հրատապ անհրաժեշտություն է: Հարկ է դիտարկել նաև կացության ապահովման այլ լուծումներին, մասնավորապես բարձրորակ ճամբարներին, որոնց համար ավելի քիչ ներդրումներ են անհրաժեշտ, սակայն որոնք ավելի կենսունակ կլինեն` շատ բարձր պահանջարկի ցիկլի պատճառով:

d. Զբաղվածության նոր հնարավորությունների ստեղծում` համայնքային զբոսաշրջության միջոցով: Գործազրկությունը և բնակչության շարունակական նվազումը Վանաձորի խոշոր խնդիրներից է: Որպես այդպիսին զբաղվածության նոր հնարավորությունների ձևավորումը` զբոսաշրջության զարգացման միջոցով` բնակչությունը պահելու և զարգացնելու համար, պետք է դիտարկվի որպես այս ոլորտի համար առաջնահերթություն: Այս իմաստով համայնքի վրա հիմնված կացության ապահովման և արհեստագործական հնարավորությունները պետք է ուսումնասիրվեն:

e. Իմիջի բարելավում`փողոցների քաղաքային դիզայնի էլեմենտների միջոցով Վանաձորի կենտրոնական տարածքը լավ է պլանավորված` ծառուղիներով և սովետական ժամանակաշրջանից մնացած շենք-շինություններով: Վանաձորի տեսքը շատ վատացած է, այնուամենայնիվ բազմաթիվ արդյունաբերական տարածքներ են ձգվում գետի երկայնքով: Քաղաքի իմիջը բարելավելու նպատակով մի շարք քաղաքային դիզայնի միջամտություններ պետք է նախաձեռնվեն` բարելավելու համար քաղաքային պեյզաժը այդ տարածքներում և հեռացնելու համար վտանգավոր կառույցները: Այս առումով երկու առաջարկ է մշակվել: Նախ, քաղաքի դարպասներ պետք է տեղադրվեն Վանաձորի երեք խոշոր մուտքերի մոտ: Երկրորդ, քաղաքային պեյզաժը պետք է բարելավվի` հետիոտնային քայլուղիների, փողոցային կահավորանքի, ինչպես նաև ծառեր տնկելու միջոցով:

a. Մարդկային ռեսուրսների զարգացման բարելավում Վերապատրաստված զբոսաշրջային աշխատակազմի և ղեկավարների տրամադրումը` աջակցելու և բարելավելու համար զբոսաշրջության զարգացումը, խիստ կարևոր է: Ծառայության ստանդարտներն այս ոլորտում ներկայումս խիստ տարբեր են և միջազգային ընդունելի նորմերից ցածր են: Չնայած հյուրանոցային ցանցերը սովորաբար ունեն իրենց ներքին վերապատրաստման ծրագրերը, ավելի փոքր օպերատորները, որոնք բնորոշ են Վանաձորի համար, կամ չունեն փորձագետներ կամ ռեսուրսներ` նման ծրագրերի համար: Ուստի համայնքային զբոսաշրջային միջոցառումների մշակման համար կպահանջվի սպեցիֆիկ հմտություններ այդ սեգմենտի համար: Ստեղծված իրավիճակը հարթելու համար, խորհուրդ է տրվում ուսումնասիրել տեղական զբոսաշրջության միջին մասնագիտական ուսուցման կենտրոն ստեղծելու գաղափարը:

Appendix 2 62

f. Զբոսաշրջության ազգային կազմակերպության (ԶԱԿ) հետ շուկայնացման միջոցառումների համակարգում Ներկայումս ԶԱԿ չկա և արդյունքում ՀՀ-ում զբոսաշրջության նկատմամբ ինտեգրված մարքեթինգային և զարգացման մոտեցում չկա: Ներկայումս ՀՀ կառավարությունը դիտարկում է առաջարկներ` ստեղծելու ԶԱԿ, որը կիրականացնի ոլորտում օտարերկրյա մարքեթինգային միջոցառումներ, ինչպես նաև մարդկային ռեսուրսների զարգացման գործառույթներով, կտրամադրի պրոդուկտի մշակման աջակցություն, ինչպես նաև կացության հաստատությունների գրանցում: Այս փոփոխության ակնկալիքով, ինչպես նաև երկրում և Վանաձորի զբոսաշրջության ոլորտում մարքեթինգային գործունեությունը ավելացնելու համար Լոռու մարզը թե մասնավոր և թե պետական ոլորտներում պետք է իրեն դրսևորի որպես ԶԱԿ-ի վստահելի և հեղինակավոր տեղական գործընկեր և խթանի իր իսկ զարգացման հետաքրքրությունները:

g. Տեղական հասանելիության բարելավում Հարկ է դիտարկել առկա հարմարությունների/միջոցների հասանելիության բարելավումը և նոր գրավչությունների զարգացումը, ինչպես նաև աջակցությունը ենթակառուցվածքներին: Հարկ է նաև ապահովել ճանապարհերի հասանելիություն` քաղաքային և գյուղական վայրերում բարելավված արահետների ապահովման նպատակով, ինչպես նաև հեծանվային ուղիների և ճանապարհների համար քաղաքային վայրերում, ինչպես նաև նոր հեծանվային ճանապարհները պետք է տանեն դեպի գյուղական շրջանները:

H. Պոտենցիալ զբոսաշրջային ծրագրեր

1. Ընդհանուր

133. Հաշվի առնելով տեսարժան վայրի բնույթն ու տեղակայումը կարևոր կլինի Հայաստանի համար մշակել զբոսաշրջությունի մանրամասն գլխավոր հատակագիծ՝ նշելով ընդհանրապես զբոսաշրջության և թեմատիկ զբոսաշրջության հիմնական փաթեթների բազմազանությունը: Այս գործողությունների համատեքստում հարկ է Վանաձորի համար մշակել փաթեթներ, որոնք հաշվի կառնեն սեզոնայնության հարցերը, կհատկորոշեն երթուղիները թե ամառային, թե ձմեռային եղանակների համար՝ նկատի ունենալով միայն մեկ սեզոնից կախվածությունից խուսափելու անհրաժեշտությունը:

2. Զբոսաշրջության կայուն զարգացում

134. Զբոսաշրջությունի զարգացումը քննարկելիս՝ կարևոր է հաշվի առնել այն հանգամանքը, որ տեղական տնտեսությունների և համայնքների վրա դրական

Appendix 2 63

ազդեցությունը կարելի է ապահովել միայն զարգացման կայուն և շարունակական բնույթի շնորհիվ: Ավելի երկարաժամկետ լուծումները պետք է ավելի նախընտրելի լինեն առավել կարճաժամկետ «ֆիքսված» ժամանակահատվածներից, որոնք կարող են ունենալ սահմանափակ տևողություն կամ ավելի երկարաժամկետ բացասական ազդեցություններ: Թեև «կայուն զարգացող զբոսաշրջություն» եզրը դարձել է արդեն թևավոր խոսք, այնուամենայնիվ, կարևոր է հասկանալ ուսումնասիրված և կայուն զարգացման մոտեցում որդեգրելու հիմնարար կարևորությունը և խուսափել արհեստականորեն ուռճացված ակնկալիքներից կարճաժամկետ սեզոնների ընթացքում: 135. Թեև ուսումնասիրվող տարածքում հավանական պրոդուկտի առաջարկն ուժեղ է, վիճակագրական տվյալների հենքը, որը կարող է հնարավորություն տալ պահանջարկի ակտիվ վերլուծության, թույլ է, կամ նույնիսկ լիովին բացակայում է: Խորհուրդ է տրվում կատարել շուկայի լրացուցիչև մանրամասն վերլուծություն՝ առաջարկվող ներդրումների մասշտաբների պատճառով: Կարելի է նաև խորհուրդ տալ մշակել կարճաժամկետ գործողությունների պլան այս ոլորտներից յուրաքանչյուրի համար՝ հատկորոշելու առաջին երեքից հինգ տարվա ժամկետում նախանշվող գործողությունները և մոտիկից մշտադիտարկելու դրանց կատարողականի արդյունավետությունը, որպեսզի դրանք կիրառվեն հետագա ներդրումային փուլերում:

Էկոզբոսաշրջություն

136. Թեև էկոզբոսաշրջություն եզրը շատ է կիրառվում և նշանակում է բացառապես բնության վրա հիմնված գործողություներ, այս հատվածի տեխնիկական սահմանումը ավելի լայն է: Էկոզբոսաշրջությունի միջազգային միությունը (TIES) էկոզբոսաշրջությունը սահմանում է որպես «Պատասխանատու զբոսաշրջություն բնական տարածքներ, որի ընթացքում պահպանվում է շրջակա միջավայրը և որը դրականորեն է ազդում տեղաբնակների բարեկեցության վրա»: 137. Ըստ էության, էկոզբոսաշրջություն նշանակում է համատեղել պահպանումը, համայնքները և կայուն զարգացող զբոսաշրջությունը: Սա նշանակում է, որ նրանք, ովքեր իրականացնում և մասնակցում են էկոզբոսաշրջությունին բնորոշ գործողությունների, պետք է հետևեն էկոզբոսաշրջությունի հետևյալ սկզբունքներին.

i. Նվազագույնի հասցնեն իրենց ազդեցությունը շրջակա միջավայրի վրա, ii. Բարձրացնեն բնապահպանական և մշակութային իրազեկության մակարդակը և

հեղինակությունը, iii. Դրական փորձառություն ապահովեն թե այցելուների, թե հյուրընկալողների

համար, iv. Տրամադրեն ուղղակի ֆինանսական միջոցներ պահպանման համար, v. Տրամադրեն ֆինանսական շահույթ և ավելի մեծ կարողություններ ստեղծեն

տեղաբնակների համար:

138. Ինչպես և «կայուն զբոսաշրջություն» եզրույթը, էկոզբոսաշրջությունը հաճախ վերաբերում է կայուն, ինչպես նաև համայնքային զբոսաշրջությունի գործողություններին, իսկ էկոտուրիստը՝ էկոզբոսաշրջիկը համարվում է ընդհանուր զբոսաշրջության շուկայի

Appendix 2 64

առանձին և կարևոր հատվածը: Այն զբոսաշրջիկները, որոնք կարող էին համարվել բացառապես «էկոզբոսաշրջությունի» կամ էկոզբոսաշրջությունի գործողություններին մասնակցող, կազմում են շուկայի միայն փոքր հատվածը և ընդհանրապես սահմանափակվում են հատուկ մասնագիտական հետաքրքրություն ունեցող խմբերով, օրինակ՝ բուսաբանությամբ կամ թռչնաբանությամբ հետաքրքրվողներով: Այնուամենայնիվ, պարզ է, որ կա ընդհանուր առմամբ աճող հետաքրքրություն բնապահպանական կայունությամբ, համայնքային զարգացմամբ և բնական միջավայրերով, և միտում կա ներգրավել հարակից գործողություններում նաև զբոսաշրջային երթուղիներ: Այսպիսով, թեև կան հարաբերականորեն փոքրաթիվ այսպես կոչված «զուտ էկոտուրիստներ», մեծանում է ընդհանրապես հանգստի նպատակով ժամանող զբոսաշրջիկների քանակը, որոնք ձգտում են ներգրավել էկոզբոսաշրջության տարրեր իրենց հանգստի գրաֆիկում, որն ի սկզբանե կարող է նաև ներառել սպորտային գործողություններ, մշակութային, առողջական, և այլ պրոդուկտներից օգտվելու մտադրություն, և հավանական է, որ սա կդառնա գերակշռող միտում Վանաձոր այցելողների շրջանում:

3. Զբոսաշրջությանը վերաբերող պոտենցիալ ծրագրեր

139. Մի շարք զարգացման ծրագրերի ուրվագծեր, որոնք բխում են Բիզնես ռազմավարության ուրվագծի նպատակներից, հատկորոշվել են գնահատման և հնարավոր ընտրության համար՝ որպես ապագայում իրականացվելիք ծրագրի տարրեր: Դրանք ներկայացվում են ստորև.

b. Զբոսաշրջության ապագա զարգացում ա. Որպես անհապաղ խնդիր կազմակերպել զբոսաշրջիկների ժամանումների մանրամասն ուսումնասիրություն՝ որոշելու ժամանումների ճշգրիտ տվյալները, այդ թվում՝ ժամանողների ծագման երկիրը, տրանսպորտը, այցելության նպատակը, մնալու տևողությունը, կացարանը և ծախսերը: բ. Պատրաստել Վանաձորում զբոսաշրջիկների համար հյուրընկալության վայրերի ֆոնդի ողջ գույքակազմը, այդ թվում՝ նաև ոչ պաշտոնական հատվածինը: գ. (ա)-ից բխող ժամանումների ճշգրիտ կանխատեսումների հիման վրա և (բ) կետի վերաբերմամբ կանխատեսել հյուրընկալության օբյեկտների և հաստատութ-յունների պահանջարկը և պատրաստել զբոսաշրջության «շերտ», որը կինտեգրվի քաղաքի ֆիզիկական զարգացման ծրագրին: Հատկորոշել զարգացման նոր գոտիները:

c. Փողոցները և քաղաքային դիզայն ա. Քաղաքային դարպասներ. Վանաձոր մտնող հիմնական փողոցներից յուրաքանչյուրի վրա հատկորոշել դարպասների տեղերը: Այս դարպասները պետք է լինեն քաղաքի ճարտարապետական և մշակութային ժառանգությանը

Appendix 2 65

համահունչ և հանդես գան որպես տարբերակիչ նշաններ՝ հետիոտնային և հեծանվային ճանապարհների լայն ցանցի համար: բ. Բարեկարգել կենտրոնական տարածքի փողոցները և լանդշաֆտը. Բարելավել քաղաքի տեսքը մի շարք քաղաքային դիզայնի հետ կապված միջամտութ-յուններով: Քաղաքի փողոցները պետք է համալրվեն մայթերով և հետիոտնային արահետներով, փողոցային կահավորմամբ և լուսավորությամբ, ինչպես նաև ճանապարհամերձ և ընդարձակ հանրային տարածքներին հարակից վայրերի կանաչապատմամբ և լանդշաֆտային դիզայնով: գ. Գետափնյա այգի, որը պետք է հետագայում մանրամասն ուսումնասիրվի և պետք է լուծվի հողի սեփականության հետ կապված խնդիրները, վերականգնվի աղտոտված արդյունաբերական հողը, գետի հարակից տարածքները` կառուցելու համար ուղղաձիգ գետափնյա պուրակ` սպոտային հարմարություններով և հետիոտնային և համակցված հեծանվային ուղիներով, որոնք կանցնեն Վանաձորով և կկապեն տվյալ տարածքի հետիոտնային և հեծանվային ցանցին:

d. Զբոսաշրջային տեղեկատվություն ա. Տրամադրել զբոսաշրջությանն առնչվող ճանապարհային և տեղեկատվական նշանային համակարգ, որը ցույց կտա ուղղությունը դեպի հանգստի վայրը և հարակից տարածքներում գտնվող տեսարժան ու ժամանցային վայրերը, ինչպես նաև հիմնական տրանսպորտային ենթակառուցվածքների տարրերը, օրինակ՝ ԱԶԲ ֆինանսավորմամբ նոր Հյուսիս-Հարավ մայրուղին: Ծրագիրը հարկ է իրականացնել ըստ միջազգային նորմերի, հարկ է ուսումնասիրել նշանային համակարգի համար ֆինանսական հովանավորության հնարավորությունները: բ. Ուսումնասիրել և իրականացնել համացանցային և բջջային նավիգացիոն և տեղեկատվական ծրագրի մշակում Վանաձորի համար: Վանաձորում զարգացնել նոր Զբոսաշրջային տեղեկատվական կենտրոն:

e. Մարդկային ռեսուրսների զարգացում

ա. Մշակել և իրականացնել զբոսաշրջության ուսուցման ծրագիր, որը կիրականացվի դպրոցի կամ համայնքային մակարդակում: բ. Առաջարկվող այգու հետ միասին ուսումնասիրել ջրային սպորտի վերապատրաստման կենտրոնի ձևավորման հարցը:

Appendix 2 66

I. Ծրագրի նախագծի գնահատման մատրից

1. Գնահատման գործընթաց

140. Գնահատման մատրիցի կիրառումը մի շարք չափանիշներով մի շարք տարբերակների օբյեկտիվ գնահատման մեթոդ է: Այս չափանիշները կարևորվում են, նախքան գնահատում է իրականացվում ավելի մեծ կշիռ վերագրելով ավելի մեծ կարևորություն ունեցող միավորներին: Եթե կան այնպիսի չափանիշներ, որոնց հարկ է անպայման բավարարել, կարող է կիրառվել գնահատման աղյուսակներ երկու մակարդակներ: Հավանական տուրիզմի և մշակութային ծրագրի գնահատման աղյուսակ է պատրաստվել, որը և ներկայացված է այս հատվածում: Քննության ենթակա ծրագրերի լայն և բազմազան բնույթը հաշվի առնելով՝ գնահատման չափանիշները լայնորեն որակական են և ոչ քանակական ծրագրի այս վաղ փուլում: 141. Գնահատման գործընթացին ի աջակցություն չափանիշները դասակարգվել են որպես պարտադիր կամ ցանկալի: Պարտադիր չափանիշները գործում են կամ որպես զտիչներ նախնական գնահատման ժամանակ, կամ կշռվում են եզակի գնահատման գործընթացում: Այս հատվածում սահմանվում են զբոսաշրջությանը վերաբերող մի շարք գնահատման չափանիշներ, ինչպես նաև չափանիշներ, որոնք վերաբերում են ծրագրի նպատակներին:

a. Պարտադիր չափանիշներ

142. Պարտադիր չափանիշները այն պահանջներն են, որոնք պետք է բացարձակապես բավարարվեն ընտրության դրված տարբերակի կամ հավանական ծրագրի համար: Այս չափանիշները կարող են դիտարկվել որպես այո/ոչ չափանիշներ: Այս դեպքում հետագա առաջնահերթությունների դասակարգում կամ «կշռում» չի պահանջվում չափանիշների պարտադիր խմբում: Գնահատման գործընթացի համար ընտրված պարտադիր և ստորև Գնահատման մատրիցի նախագծում նշված չափանիշները ստացվել են երկու աղբյուրներից՝ Ծրագրի առաջադրանքից և Զբոսաշրջային ոլորտի բիզնես պլանի նախագծից:

b. Ցանկալի չափանիշներ

143. Ցանկալի չափանիշները այն պահանջներն են, որոնք պետք է ինչ-որ չափով բավարարվեն և կարող են հանգեցնել զուտ շահութաբերության: Այսպիսի չափանիշներին բավարարելը մեծապես ցանկալի է, այնուամենայնիվ, որոշ չափանիշներ կարելի է անտեսել, եթե ամբողջական արդյունքը զուտ շահեկան է: 144. Առաջարկվում է այսպիսի ցանկալի չափանիշների կշռումը, ինչը կարտացոլի գնահատման շրջանակներում չափանիշների հարաբերական կարևորությունը: Ինչքան մեծ է չափանիշների կարևորությունը, այնքան ավելի բարձր կշիռ է դրան վերագրվում: Հավանական ծրագրերի գնահատման համար առաջարկվում է կիրառել կշռութավորման երեք մակարդակ. բարձր, միջին, ցածր: Այս մակարդակներից յուրաքանչյուրին կարելի է հատկացնել տարբեր թվային արժեք: Առաջարկվում է հետևյալը. բարձր=5, միջին=3 և ցածր=1: Գնահատման մատրիցի նախագծում նշվում են գնահատման ցանկալի չափանիշների առաջարկվող կշռված արժեքները:

Appendix 2 67

2. Գնահատման մատրիցի թերթիկի նախագիծ

145. Ստորև ներկայացված է Գնահատման աղյուսակի նախագծի օրինակ, որը հարկ է լրացնել յուրաքանչյուր առաջարկվող ծրագրի համար, որպես գնահատման գործընթացի մաս: Ինչպես արդեն նշվել է, այս աղյուսակի նախագիծը կարող է ընդլայնվել թիմի այլ անդամների կողմից: Այստեղ կարելի է ներառել ծրագրի՝ իրենց գործունեության ոլորտին վերաբերող գնահատման հատկորոշված պարտադիր և ցանկալի չափանիշները, օրինակ՝ տրանսպորտի, ֆինանսական կամ տնտեսական ոլորտներում: 146. Ստորև ներկայացված նախագծի օրինակը ցույց է տալիս ցանկալի չափանիշների իրականացման համար անհրաժեշտ կշռութավորման երեք մակարդակներ. հնարավոր է, որ այդ մակարդակները ճշգրտվեն, եթե չափորոշիչներին վերագրվում են էլ ավելի նպատակահարմար և ավելի բարձր կշռույթային մակարդակներ: 147. Յուրաքանչյուր հնարավոր նախագծի համար առաձին գնահատող մասնագետը կամ թիմի անդամը պետք է իրականացնի և գնահատի առանձին գնահատման թերթիկը, որոնք չեն համապատասխանում երկփուլ գործընթացի մյուս հնարավոր նախագծերին:

Աղյուսակ 19: Գնահատման մատրիցի նախագիծ

Ծրագրի նկարագրություն Գնահատման չափանիշներ Պարտադիր Ցանկալի Կշռույթային Միավոր

1

Ծրագիրը կբարելավի՞, թե կզարգացնի՞ տուրիզմի վրա հիմնված տրանսպորտային ենթակառուցվածքները:

X

2 Ծրագիրը կբարելավի՞ հանգստի տարածքի կապակցելիությունը:

X

3

Ծրագիրը կաբերալավի՞ տեղական տարածնքների և տեսարժան ու ժամանցային վայրերի միջև կապակցելիությունը:

X

4 Ծրագրի շնորհիվ կբացվե՞ն զգալի քանակությամբ աշխատատեղեր:

5

5 Ծրագիրը պաշտպանու՞մ կամ բարելավու՞մ է շրջակա միջավայրի պայմանները:

5

6

Ծրագիրը հիմնված կլինի՞ կայուն և շարունակական շուկայական պահանջարկի վրա:

X

5

Appendix 2 68

7 Ծրագիրը տարբերակու՞մ է տուրիզմի պրոդուկտների առաջարկը:

3

8 Ծրագիրը հիմնվա՞ծ է այցելության վայրերի մարքեթինգի վրա:

3

9

Ծրագրի արդյունքում առաջանու՞մ են մասնավոր հատվածի համար ներդրումային հնարավորություններ:

5

10 Ծրագիրը բարեկարգու՞մ է փողոցները և քաղաքի դիզայնը:

3

11 Ծրագիրն աջակցելու՞ է տուրիզմի սեզոնի երկարացմանը:

3

12

Ծրագիրը բարելավու՞մ է տուրիզմին առնչվող տեղեկատվական համակարգերը կամ ծառայությունները:

3

13 Ծրագիրը կստեղծի՞ հնարավորություններ հայնքային տուրիզմի համար:

3

14

Ծրագիրը բարելավու՞մ կամ աջակցու՞մ է տուրիզմի ոլորտում մարդկային ռեսուրսների զարգացմանը:

1

15 Ծրագիրը ստեղծու՞մ է էկոտուրիզմի զարգացման հանրավորություններ:

1

Ընդամենը

Հավելված 3 69

III. ՀԱՎԵԼՎԱԾ 3: ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ ՓԱԹԵԹ

148. Որպես հիմնական փաստաթուղթ կպատրաստվի տեղեկատվական փաթեթը, որը հնարավորություն կտա բոլոր ներգրավված կազմակերպություններին, հաստատություններին, շահակիցներին լիարժեք պատկերացում կազմել քաղաքի զարգացման ներդրումային ծրագրում ներկայացված ռազմավարական առաջարկների, նախապես ընտրված ծրագրերի և գործողությունների մասին: 149. Պատրաստվելիք տեղեկատվական փաթեթը կներառի գրքույկներ, նկարագրություններ, ցուցադրության վահանակներ, ինչպես նաև (հիմնականում ախտորոշիչ փուլում մշակված) այլ գրաֆիկական և տվյալների հավաքածուներ, որոնք հնարավորություն կտան ստեղծել ինտերնետային կայք յուրաքանչյուր քաղաքի համար՝ շուկա հանելու քաղաքի ռազմավարական տեսլականը: 150. Այս տեղեկատվական փաթեթի վերջնական նպատակն է պատրաստել ՔԶՆԾ-ի այն նպատակների, սկզբունքների և հիմնական քայլերի մասին ցուցադրություն, որոնք ներկայացված կլինեն տեխնիկական փաստաթղթերում: 151. Բացի այդ, կպատրաստվի տասը էջանոց գրքույկ, որը կներկայացնի ՔԶՆԾ-երը և ներդրումային հնարավորությունները:

A. GIS-քարտեզագրում

152. Բոլոր համապատասխան տարածական տվյալները կներկայացվեն գրաֆիկորեն GIS/Քարտեզագրման մեթողներով՝ ստեղծելու տեղական տվյալների շտեմարան, որը հնարավորություն կտա օգտագործել այն որպես օգտակար քաղաքաշինական պլանավորման գործիք: Թվային քարտեզների վրա հավաքագրված տվյալների քարտեզագրումը հնարավորություն է տալիս կիրառել աշխարհագրական տեղեկատվական համակարգերի գործիքները՝ վեր հանելով քաղաքային ենթակառուցվածքները, բացվող աշխատատեղերը, արդյունաբերությունը, պատմական վայրերը, արհեստները և գյուղատնտեսությունը: Հավաքված տվյալների ճշգրտությունը կապահովվի նաև ESA-ի կողմից տրամադրվող արբանյակային պատկերներով:

1. Ընդհանուր տեղեկատվություն՝ քարտեզներ և գծապատկերներ

i. Հայաստանի ընդհանուր քարտեզը ii. Քաղաքի տեղադրությունը շրջանում (մարզի մակարդակով) iii. Տեղագրությունը iv. Զառիվայրերը v. Երկրաբանությունը vi. Հիդրոլոգիան vii. Բնական վտանգները viii. Հողօգտագործումը ix. Բնակչության բաշխվածությունը x. Տուրիզմը և մշակութային ժառանգության վայրերը

Հավելված 3 70

2. Մանրամասն ռազմավարական տեղեկատվություն՝ քարտեզներ և գծագրեր

xi. Քաղաքային ենթակառուցվածք xii. Ճանապարհների և փողոցների ցանցը xiii. Խմելու ջուր xiv. Կոյուղու ցանց xv. Էլեկտրականություն, փողոցային լուսավորություն xvi. Կոշտ թափոններ xvii. Հանրային ծառայություններ, հանրային տրանսպորտ xviii. Քաղաքաշինական պլանավորում՝ գլխավոր և զարգացման հատակագծեր

153. Բոլոր տվյալները կպատրաստվեն shp ձևաչափով և հասանելի կլինեն բաց ծածկագրի ծրագրերով:

B. Վերլուծական ուսումնասիրություն՝ նմանատիպ զարգացման խնդիրներ ունեցող քաղաքների օրինակները Եվրոպայում և Ասիայում

1. Բիլբաոյի էֆեկտ

154. Բիլբաոյին հաջողվեց քաղաք բերել Գուգենհայմ հիմնադրամի եվրոպական թանգարանը: Առաջնային թանգարանը Նյու Յորքում է և նորատիպ, դեռևս կայանալու փուլում գտնվող և յուրահատուկ շինություն է, որը նախագծել է Ֆրենք Լոյդ Ռայթը, իսկ Բիլբաոյի թանգարանը, որը նախագծել է Ֆրենք Գեհրին, արդեն ճանաչված է որպես ճարտարապետական վարպետության նմուշ: Լինելով Բիլբաոյի տնտեսական վերաաշխուժացման կենտրոնական հիմնասյուներից՝ Գուգենհայմը իրավամբ մեծ հաջողություն է վաստակել՝ այսօր արդեն հայտնի դառնալով որպես Բիլբաոյի էֆեկտի Գուգենհայմ էֆեկտը: 155. Երբ Բիլբաոն՝ Իսպանիայի Բասկ երկրամասի տնտեսական անկում ապրող արդյունաբերական քաղաքը, 1990-ականներին որոշեց ծախսել 228.3 միլիոն ԱՄՆ դոլար ժամանակակից արվեստների թանգարանի վրա, քննադատները հանդես եկան առարկությամբ՝ այդքան մեծ պետական գումարները ինչ-որ ոչ խիստ անհրաժեշտ և բացառիկ բանի վրա վատնելուն դեմ: Բիլբաոն այս թանգարանը կառուցեց ոչ թե քաղաքի համար իմիջ ստեղծող կառույց ունենելու նպատակով. սա մի քայլ էր, որը ձգտում էր լուծում գտնել մի շարք լուրջ հարցերի միևնույն ժամանակ: Քաղաքում գրանցվել էր գործազրկության ծայրահեղ բարձր ցուցանիշ՝ մինչև 25 տոկոս: Քաղաքը փորձում էր լուծել այս խնդիրները մի համակողմանի ծրագրի միջոցով, որում տուրիզմը և մշակույթը խաղում էին կենտրոնական դեր, իսկ Գուգենհայմ թանգարանը դառնում էր զարգացման առաջամարտիկը:

Հավելված 3 71

Նկար 6: Գագենհեյմ, Բիլբաո

156. 1998թ.-ին բացվելուց ի վեր Գագենհայմն ունեցել է փոխակերպող ազդեցություն Բիլբաո քաղաքի վրա և ներկայումս տարեկան ընդունում է մոտավորապես մեկ միլիոն զբոսաշրջիկ, որոնցից գրեթե կեսը միջազգային այցելուներ են: Գործելու առաջին վեց տարիների ընթացքում քաղաքի գնահատմամբ թանգարանի ուղղակի տնտեսական ազդեցությունը տեղական տնտեսության վրա պիսի կազմեր 147 միլիոն ԱՄՆ դոլար տարեկան՝ հետագա 23 միլիոն ԱՄՆ դոլար տեղական հարկերի վճարումներով, ինչպես նաև կստեղծեր 4,400 նոր աշխատատեղ և կնպաստեր Բիլբաոյի հաջող վերատեղակայմանը՝ որպես աշխույժ և ոգևորիչ քաղաքային կենտրոն:

2. Գլազգոն մշակութային քաղաք

157. Ներկայումս 1.75 միլիոն քաղաքային բնակչությամբ և մետրոպոլիսի տարածքում 3 միլիոն բնակչությամբ, Գլազգոն Շոտլանդիայի ամենամեծ քաղաքն է, և երրորդ ամենամեծն է Միացյալ Թագավորությունում: Տասնիններորդ դարում քաղաքը զարգացավ իր միջնադարյան արմատներից՝ դառնալով աշխարհի խոշոր արդյունաբերական կենտրոններից մեկը և արտադրելով Բրիտանիայի նավատորմի կեսը կազմող նավերը և աշխարհի բոլոր լոկոմոտիվների մեկ քառորդը: Բացի նավաշինարարության, ինժեներության, արդյունաբերական մեքենաների արտադրության, կամուրջների կառուցման, քիմիկատների, պայթուցիկների արտադրության, ածխահանության և նավքի արդյունաբերություններում իր առաջատար դիրքից, այն զարգացավ որպես տեքստիլի արդյունաբերության, հագուստի արտադրության, գորգագործության, կաշվի մշակման, կահույքագործության, սպասքի, սննդի, ըմպելիքների, ծխախոտի արտադրության, տպագրության և հրատարակչության ոլորտների խոշոր կենտրոն: Բեռնափոխադրումները, բանկային գործունեությունը, ապահովագրությունը և մասնագիտական ծառայություններն ընդլայնվեցին միևնույն ժամանակ: 158. Աճող արտասահմանյան մրցակցություն և ներդրումների պակասը հանգեցրեցին արդյունաբերակաան և տնտեսական անկման և արդյունաբերությունների փակման, որի

Հավելված 3 72

պատճառով առաջ եկավ բարձր գործազրկություն, և գրանցվեց քաղաքի բնակչության թվի կտրուկ նվազում: 1960-ականների բազմաթիվ նախաձեռնությունները, ետ բերելու քաղաքի բարօրությունը, մեկնարկեցին մասնավորապես ենթակառուցվածքների բարելավումների, առողջապահության և սոցիալական բնակարանաշինության ոլորտներում: Այնուամենայնիվ, դա տեղի ունեցավ միայն 1980-ականներին, տնտեսական վերականգնման նկատմամբ ավելի ինտեգրված մոտեցման մշակմամբ և, որ ավելի կարևոր է, քաղաքի համար նոր ապրանքանիշի՝ որպես ներդրումային վերջնակետի զարգացմամբ: Այս գործընթացի նախնական միջոցառումը Գլազգոյի՝ որպես «Մշակույթի եվրոպական քաղաք» նշանակումն էր 1990թ.-ին, որը հանդես եկավ որպես հարթակ՝ ուղղորդելու քաղաքային տնտեսությունը դեպի տուրիզմ, ժամանց և մշակույթ, մի գործընթաց, որի ժամանակ տեղի ունեցավ քաղաքի հաջող վերապատկերումը որպես գրավիչ, բազմազան և դինամիկ կենտրոն: Վերականգնման գործընթացը նոր և ժամանակակից արդյունաբերություններ է գրավել դեպի քաղաք: Այսօր, թեև աննշան կերպով, Գլազգոն հետ է մնում ՄԹ միջին ցուցանիշից, այն դեռևս ունի ավելի բարձր զբաղվածության ցուցանիշ, քան Բիրմինգեմը, Լիվերպուլը և Մանչեստերը:

Նկար 7: Գլազգոյի համաժողովների և ցուցահանդեսների համալիր

159. Քաղաքը ներկայումս գրավում է Միացյալ Թագավորություն այցելող միջազգային զբոսաշրջիկների 28 տոկոսին, իսկ ներգնա տուրիզմից այն ներկայումս հյուրընկալում է մոտավորապես 2.8 միլիոն զբոսաշրջիկ ամեն տարի, որոնք մեկ օր գիշերակացով անց են կացնում Գլազգոյում: 2011թ.-ին զբոսաշրջիկների կողմից տարեկան ծախսերը Գլազգոյում, ըստ հաշվարկների, հավասար են եղել 1.14 միլիարդ ԱՄՆ դոլարի, որոնք ուղղակիորեն պահպանում են 31.000 աշխատատեղ քաղաքում՝ ողջ աշխատուժի 7.6 տոկոսը: Քաղաքը հիմա աճել և զարգացել է որպես զբոսաշրջության վայր: Ավելի քան 10.000 հյուրանոցային սենյակներով, գիտաժողովների համար հարամարություններով, այդ թվում և Շոտլանդական ցուցադրությունների և գիտաժողովների կենտրոնը, Գլազգոն աշխարհի ամենամեծ բեմադրությունների արենաներից է՝ հագեցած այցելուների համար ժամանցային վայրերով, լավ զարգացած մանրածախ առևտրի և մշակութային առաջարկներով:

Հավելված 3 73

3. Զբոսաշրջային դիտարան, Ավիլա, Իսպանիա

160. Ծրագրի հիմնական նպատակն է զարգացնել տուրիզմի որակի կառավարումը և քաղաքի գովազդումը որպես զբոսաշրջիկների համար տեսարժան վայր: 161. 2002թ.-ին, ի թիվս այլ գործողությունների, որոնք իրականացվեցին “Plan de Excelencia”՝ Գերազանցության ծրագրի շրջանակներում, Ավիլան բացեց իր Տուրիզմի դիտարանը: Այս գործիքը ստեղծվեց՝ մշտադիտարկելու և գնահատելու քաղաքում տուրիզմի զարգացումը, և դրա նպատակն է հավաքել և մշակել իրական ժամանակում ցանկացած տեղեկատվություն, որը կարող է օգտակար լինել մշակույթի և տուրիզմի ոլորտի պատասխանատու մարմինների և տեղական գործակալների համար: Սկզբում դիտարանը սկսեց գործել շնորհիվ Ավիլա քաղաքապետարանի և Սալամանկայի համալսարանի միջև համաձայնության: 2003թ.-ից ի վեր Ավիլայի քաղաքապետարանի և Մադրիդի Համակարգչային համալսարանի միջև համաձայնություն կնքվեց, որով վերջինս տրամադրում է հավաքված տվյալների վերլուծությունը: Հիմնական գործողություններն են ստեղծել և լրացնել տվյալների շտեմարանները տուրիզմի մասին տեղեկատվությամբ, տեղեկատվությունը ենթարկել պարբերական վերլուծության, համեմատել նախորդ վերլուծությունները, մշակել կոնկրետ հարցումներ այնպիսի միջոցառումների մասին, որոնք նպաստում են տուրիզմին, հրատարակել Ավիլայի տուրիզմի դիտարանի տեղեկատուն: Դիտարանը գործում է անընդմեջ վերջին 4 տարիներին և մինչև այժմ թողարկել է 10 տեղեկատու: Ի թիվս այլ արդյունքների այն գնահատում է այնպիսի բազմազան խնդիրները, ինչպիսիք են պարիսպների՝ որպես զբոսաշրջիկների համար տեսարժան վայրի զարգացման հաջողությունները կամ 2004թ.-ին տուրիզմի ցուցանիշի աճի և Las Edades del Hombre: Testigos” ցուցադրության միջև հարաբերակցությունը կամ “Ávila en tapas” գաստրոնոմիկ տոնավաճառը կամ իսպաներեն լեզվի դասընթացների առաջարկի տեսակարար կշիռը քաղաքի ունեցած այլ առաջարկների համատեքստում: Այս արդյունքները թույլ են տալիս կառավարիչներին և տեղի դերակատարներին շտկել և բարելավել իրենց ռազմավարությունները՝ մեծացնելու քաղաքի վրա տուրիզմի դրական ազդեցությունը և նվազագույնի հասցնելու բացասական ազդեցությունները: Իրականում Գյումրիում չկա ոչևէ տեղական կազմակերպություն, որը կարող է ստանձնել այսպիսի գնահատողական գործառույթ, սակայն տուրիզմի ասոցիացիայի վերագործարկումը կարող էր դառնալ այսպիսի առաջարկն իրագործող համապատասխան դերակատարը:

ա. Էֆեկտների դասակարգումը.

162. Ազդեցությունը քաղաքային կառավարման վրա.

xix. Մշակութային տուրիզմի ռազմավարություն, xx. Իշխանության ուղղորդում, xxi. Ժամանման վայրերի կառավարում, xxii. Շահակիցների մասնակցություն:

163. Ազդեցությունը կյանքի որակի վրա.

Հավելված 3 74

xxiii. Ստեղծվում է ժառանգության բազմազանություն, xxiv. Մշակութային աշխատակարգեր և ներկայացվածություններ, xxv. Քաղաքային տնտեսություններ, xxvi. Սոցիալական կյանք, տեղական արժեքներ և ավանդույթներ:

4. Տրանսպորտի այլ նորարարական և հավակնոտ փորձեր Եվրոպայում: Ծրագրերի հավաքագրում

164. Կարևոր, բազմազան և նորարական տրանսպորտային աշխատակարգեր և փորձ է ներդրվել ողջ Եվրոպայում: Մի շարք օրինակներ, որոնք կարելի է հաշվի առնել քաղաքի ապագայի համար, համատեղվել են և ստեղծվել են համապատասխան գծագրերը: Այս հավաքակազմի շնորհիվ կարելի է պատկերացում կազմել ծրագրի գաղափարի և ստացված արդյունքների մասին: 165. Մշակված ծրագրերի մի մասը թվարկված է ստորև.

xxvii. Խառը տիպի տրասնպորտային վերահսկողության համակարգ հասարակական տրանսպորտի համար,

xxviii. Միասնական տոմսակային համակարգ տրանսպորտի տարբեր տեսակների համար՝ էլեկտրոնային տոմսակներ

xxix. Քաղաքային երթևեկության կառավարման համակարգեր xxx. Եվ այլն:

166. Հավելյալ տեղեկատվության համար տե՛ս՝ http://ec.europa.eu/transport/themes/its/road/action_plan/doc/2013-urban-its-expert_group-best-practice-collection.pdf

1. Հանրային խորհրդակցության կազմակերպում՝ ներկայացնելու նպատակները և հիմնական բաղադրիչները և վերջնականացնելու քաղաքի զարգացման և ներդրումային ծրագիրը բոլոր շահագրգիռ կողմերից ստացված կարծիքների հիման վրա

167. Մտքերի փոխանակման տարբեր խորհրդակցություններ և հանդիպումներ են կազմակերպվել՝ հատկորոշելու այն նպատակները, որոնք կարելի է համատեղել հաջորդ փուլում:

Appendix 4 75

IV. ՀԱՎԵԼՎԱԾ 5: ԵՆԹԱԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔՆԵՐԻ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՀԱՎԱՆԱԿԱՆ

ԾՐԱԳՐԵՐ. ԼՐԱՑՈՒՄ ԾՐԱԳՐԵՐԻ ՑԱՆԿԻՆ

168. ՔԶԾ-ի Ծրագիր Ա-ի շրջանակներում որոշված փողոցներըի ցանկը ներկայացվում է ստորև:

A. Տիգրան Մեծի պողոտային վերանորոգում

1. Ներկայիս իրավիճակ

169. Տիգրան Մեծի պողոտան Վանաձորի կենտրոնական փողոց է հանդիսանում, որտեղ տեղակայված է Լոռու մարզպետարանը, Համայնքի հիմնական բիզնես գրասեն-յակները, ինչպես նաև բնակելի շենք-շինությունները: Երթևեկության իմաստով սա ամենից ինտենսիվ երթևեկություն ունեցող փողոցներից է Վանաձորում և հանրային տրանսպորտի գրեթեբոլոր երթուղիները անցնում են այս փողոցով: Երկու տարի առաջ քաղաքապետարանը նախաձեռնեց պողոտայի կապիտալ վերանորոգում` մինչև Տերյան փողոց ընկած հատվածը և Տերյան փողոցից մինչև Շիրակացու փողոցը չէր վերանորոգվել` ֆինանսավորում չլինելու պատճառով: 170. Փողոցի ընդհանուր երկարությունը կազմում է 840մ, իսկ լայնությունը` 14-18 մ, իսկ ընդհանուր մակերեսը` 11,900 մ2:

Նկար 8: Տիգրան Մեծ պողոտա

Նկար 9: Տիգրան Մեծ պողոտա

Appendix 4 76

Քարտեզ 11: Տիգրան Մեծ պողոտայի տեղակայման վայրը Վանաձորում

2. Ծրագրի հիմնավորումը և կապը այլ ծրագրերի հետ

171. Վանաձորի քաղաքապետարանն արդեն իսկ վերանորոգել է այս փողոցի այլ հատվածները 2012թ-ին և կարևոր է համարում ողջ ճանապարհի վերանորոգման ավարտումը` ողջ քաղաքի ենթատեքստից ելնելով:

3. Ինստիտուցիոնալ խնդիրներ

172. Կոնկրետ այս դեպքում ինստիտուցիոնալ խնդիրը Քաղաքապետարանի կարողությունն է՝ վերահսկել այս տիպի ծրագրերը: Թեև նրանք փորձ ունեն՝ Վանաձորի շատ փողոցների վերակառուցման կառավարման գործում, Քաղաքապետարանի

Appendix 4 77

փորձառությունը՝ վերահսկելու բարդ և մեծ դոնորների ֆինանսավորմամբ ենթակառուց-վածքների արդիականացման ծրագրեր, սահմանափակ է:

4. Ներդրումային կետեր

173. Ներդրումային կետերն են.

i. Ուսումնասիրություն և նախագծում, ii. Ճանապարհաշինարարություն, iii. Ջրահեռացման համակարգ, iv. Փողոցային լուսավորության համակարգ, v. Մայթերի վերանորոգում, vi. Ճանապրհային նշանների և զբոսաշրջիկների համար նախատեսված

տեղեկատվության նշանների տեղադրում, vii. Կանաչապատում և լանդշաֆտային դիզայն, և այլն:

5. Ժամկետներ

174. Այս ծրագիրը կարող է համարվել կարճաժամկետ նախաձեռնություն (առաջնահերթությու՞ն), որը նախատեսվում է իրականացնել ծրագրերի վերջնական ընտրությունից հետո:

6. Ֆինանսական գնահատական

Աղյուսակ 20: Ծրագրի ֆինանսական գնահատական

Ծրագրի բաղադրիչներ No Գնահատված ընդհանուր բյուջե

(ԱՄՆ $) 1 Ճանապարհաշինարարություն (կմ) 0.84 369,000 2 Երթևեկության նշանների և զբոսաշրջային

տեղեկատվության վահանակների տեղադրումը (շինարարական ծախսերի 2%)

7,500

3 Մայթերի նորոգում (կմ) 0.84 41,000 4 Ուսումնասիրություն և նախագծում

(ճանապարհաշինարարական ծախսերի 5%-ը) 18,500

5 Փողոցային լուսավորության համակարգ 42 4,5000 6 Անձրևաջրերի հեռացման համակարգ 3.35 106,500 7 Կանաչապատում և լանդշատային դիզայն

(շինարարական ծախսերի 5%) 19,000

8 Չնախատեսված ծախսեր (3%) 17,000 Ընդհանուր 583,000

Appendix 4 78

7. Դիտարկվող այլընտրանքներ

175. Ծրագրի բնույթից ելնելով դիտարկված այլընտրանքները ողջամիտ չհամարվեցին:

8. Ակտիվների սեփականատեր և պատասխանատու շահագործման և տեխնիկական սպասարկման ծախսերի համար

176. Քաղաքապետարանի ենթակայության տակ կլինեն փողոցային ենթակառուց-վածքները, հետևաբար նրանք կստանձնեն պատասխանատվությունը շահագործման և տեխնիկական սպասարկման ծախսերի համար, որոնք, ըստ նախնական գնահատումների, ակնկալվում է, որ ցածր կլինեն: Շահագործման և տեխնիկական սպասարկման ծախսերը, ըստ նախահաշվարկի, կհասնեն տարվա կտրվածքով ճանապարհաշինարարության ծախսերի մինչև 4%-ին:

9. Հնարավոր PPP գործընկեր

177. Այլընտրանքային PPP ոչ մի գործընկեր չկա:

10. Համաֆինանսավորում

178. Համաֆինանսավորման հնարավորությունը դեռևս չի որոշվել:

11. Ազդեցությունը 3 ուղղորդող սկզբունքների վրա

179. Զբոսաշրջային գործունեության և տնտեսական զարգացման վրա անուղղակի ազդեցությունը. Տնտեսություն (++), Կապիտալի ստեղծում=(++), Շրջակա միջավայր=(-):

B. Շիրակացի փողոցի վերանորոգում

1. Ներկայիս իրավիճակ

180. Շիրակացի փողոցը Երևանյան մայրուղին կապում է Վանաձորի կենտրոնական փողոցների հետ` Տիգրան Մեծ պողոտա, Գր. Լուսավորիչ փողոց և այլն: Չնայած փողոցը հարաբերականորեն լավ վիճակում է գտնվում, քաղաքապետարանը կցանկանար ունենալ լավորակ ճանապարհը, որը Վանաձորը կկապեր Երևանին: 181. Փողոցի ընդհանուր երկարությունը կազմում է 620 մ, իսկ լայնությունը` 14 մ:

Appendix 4 79

Նկար 10: Շիրակացի փողոց

Նկար 11: Շիրակացի փողոց

Appendix 4 80

Քարտեզ 12: Շիրակացի փողոցի տեղակայման վայրը Վանաձորում

2. Ծրագրի հիմնավորումը և կապը այլ ծրագրերի հետ

182. Տես վերևում:

Appendix 4 81

3. Ինստիտուցիոնալ հարցեր

183. Կոնկրետ այս դեպքում ինստիտուցիոնալ խնդիրը Քաղաքապետարանի կարողությունն է՝ վերահսկելու այս տիպի ծրագրերը: Թեև նրանք փորձ ունեն՝ Վանաձորի շատ փողոցների վերակառուցման կառավարման գործում, Քաղաքապետարանի փորձառությունը՝ վերահսկելու բարդ և մեծ դոնորների ֆինանսավորմամբ ենթակառուցվածքների արդիականացման ծրագրեր, սահմանափակ է:

4. Ներդրումային կետեր

184. Ներդրումներ պահանջող գործողությունները հետևյալն են.

i. Ուսումնասիրություն և նախագծում, ii. Ճանապարհաշինարարություն, iii. Ջրահեռացման համակարգ, iv. Փողոցային լուսավորության համակարգ, v. Մայթերի վերանորոգում, vi. Լուսակիրների և զբոսաշրջիկների համար նախատեսված տեղեկատվության

նշանների տեղադրում, vii. Կանաչապատում և լանդշաֆտային դիզայն, և այլն:

5. Ժամկետներ

185. Այս ծրագիրը կարող է համարվել կարճաժամկետ նախաձեռնություն (առաջնահերթությու՞ն), որը նախատեսվում է իրականացնել ծրագրերի վերջնական ընտրությունից հետո:

6. Ֆինանսական գնահատում

Աղյուսակ 21: Ծրագրի ֆինանսական գնահատական

Ծրագրի բաղադրիչները N Գնահատված ընդհանուր բյուջեն

(ԱՄՆ դոլարով) 1 Ճանապարհաշինարարություն (կմ) 0.62 238,500 2 Երթևեկության նշանների և զբոսաշրջային

տեղեկատվության վահանակների տեղադրումը (շինարարական ծախսերի 2%)

5,000

3 Մայթերի նորոգում (կմ) 0.62 30,500 4 Ուսումնասիրություն և նախագծում

(ճանապարհաշինարարական ծախսերի 5%-ը) 12,000

5 Փողոցային լուսավորության համակարգ 31 3,500 6 Անձրևաջրերի հեռացման համակարգ 0.62 20,000 7 Կանաչապատում և լանդշատային դիզայն

(շինարարական ծախսերի 5%) 12,000

8 Չնախատեսված ծախսեր (3%) 10,000

Appendix 4 82

Ընդհանուր 331,500

7. Դիտարկվող այլընտրանքներ

186. Ծրագրի բնույթից ելնելով` դիտարկվող այլընտրանքները ողջամիտ չէին:

8. Ակտիվների սեփականատեր և պատասխանատու շահագործման և տեխնիկական սպասարկման ծախսերի համար

187. Քաղաքապետարանի ենթակայության տակ կլինեն փողոցային ենթակառուց-վածքները, հետևաբար նրանք կստանձնեն պատասխանատվությունը շահագործման և տեխնիկական սպասարկման ծախսերի համար, որոնք, ըստ նախնական գնահատումների, ակնկալվում է, որ ցածր կլինեն: Շահագործման և տեխնիկական սպասարկման ծախսերը, ըստ նախահաշվարկի, կհասնեն տարվա կտրվածքով ճանապարհաշինարարության ծախսերի մինչև 4%-ին:

9. Հնարավոր PPP գործընկեր

188. Այլընտրանքային PPP ոչ մի գործընկեր չկա:

10. Համաֆինանսավորում

189. Համաֆինանսավորման հնարավորությունը դեռևս չի որոշվել:

11. Ազդեցությունը 3 ուղղորդող սկզբունքների վրա

190. Զբոսաշրջային գործունեության և տնտեսական զարգացման վրա անուղղակի ազդեցությունը. Տնտեսություն (++), Կապիտալի ստեղծում=(++), Շրջակա միջավայր=(-):

C. Վարդանանց փողոցի վերանորոգում

1. Ներկայիս իրավիճակ

191. Վարդանանց փողոցը հանդիսանում է Տիգրան Մեծ պողոտայի զուգահեռ փողոց և Վանաձորի ամենից խտ բնակեցված փողոցներից մեկն է: Շուրջ 25 տարի փողոցը որևէ վերանորոգման չի ենթարկվել և ներկայումս գտնվում է վատ վիճակում: 192. Փողոցի ընդհանուր երկարությունը կազմում է 2230 մ, իսկ լայնությունը` 10 մ:

Appendix 4 83

Նկար 12: Վարդանանց փողոց

Appendix 4 84

Քարտեզ 13: Վանաձորում Վարդանանց փողոցի տեղակայման վայրը

2. Ծրագրի հիմնավորումը և կապը այլ ծրագրերի հետ

193. Տես վերևում:

3. Ինստիտուցիոնալ հարցեր

194. Կոնկրետ այս դեպքում ինստիտուցիոնալ խնդիրը Քաղաքապետարանի կարողությունն է՝ վերահսկել այս տիպի ծրագրերը: Թեև նրանք փորձ ունեն՝ Վանաձորի շատ փողոցների վերակառուցման կառավարման գործում, Քաղաքապետարանի

Appendix 4 85

փորձառությունը՝ վերահսկելու բարդ և մեծ դոնորների ֆինանսավորմամբ ծրագրեր, սահմանափակ է:

4. Ներդրումային կետեր

195. Ներդրումային կետերը հետևյալն են.

i. Ուսումնասիրություն և նախագծում, ii. Ճանապարհաշինարարություն, iii. Ջրահեռացման համակարգ, iv. Փողոցային լուսավորության համակարգ, v. Մայթերի վերանորոգում, vi. Լուսակիրների և զբոսաշրջիկների համար նախատեսված տեղեկատվության

նշանների տեղադրում, vii. Կանաչապատում և լանդշաֆտային դիզայն, և այլն:

5. Ժամկետ

196. Այս ծրագիրը կարող է համարվել կարճաժամկետ նախաձեռնություն (առաջնահերթությու՞ն), որը նախատեսվում է իրականացնել ծրագրերի վերջնական ընտրությունից հետո:

6. Ֆինանսական գնահատում

Աղյուսակ 22: Ծրագրի ֆինանսական գնահատական

Ծրագրի բաղադրիչներ No Գնահատված ընդհանուր գումար (in

US$) 1 Ճանապարհաշինարարություն (կմ) 2.23 612,000 2 Երթևեկության նշանների և զբոսաշրջային

տեղեկատվության վահանակների տեղադրումը (շինարարական ծախսերի 2%)

12,500

3 Մայթերի նորոգում (կմ) 2.23 109,000 4 Ուսումնասիրություն և նախագծում (ճանապարհա-

շինարարական ծախսերի 5%-ը) 31,000

5 Փողոցային լուսավորության համակարգ 112 11,500 6 Անձրևաջրերի հեռացման համակարգ 2.23 71,000 7 Կանաչապատում և լանդշատային դիզայն (շինարա-

րական ծախսերի 5%) 31,000

8 Չնախատեսված ծախսեր (3%) 26,500 Ընդհանուր 904,500

7. Դիտարկվող այլընտրանքներ

197. Ծրագրի բնույթից ելնելով` դիտարկվող այլընտրանքները ողջամիտ չէին:

Appendix 4 86

8. Ակտիվների սեփականատեր և շահագործման և պահպանման համար պատասխանատու և ծախսեր

198. Քաղաքապետարանի ենթակայության տակ կլինեն փողոցային ենթակառուց-վածքները, հետևաբար նրանք կստանձնեն պատասխանատվությունը շահագործման և տեխնիկական սպասարկման ծախսերի համար, որոնք, ըստ նախնական գնահատում-ների, ակնկալվում է, որ ցածր կլինեն: Շահագործման և տեխնիկական սպասարկման ծախսերը, ըստ նախահաշվարկի, կհասնեն տարվա կտրվածքով ճանապարհաշի-նարարության ծախսերի մինչև 4%-ին:

9. Հնարավոր PPP գործընկեր

199. Այլընտրանքային PPP ոչ մի գործընկեր չկա:

10. Համաֆինանսավորում

200. Համաֆինանսավորման հնարավորությունը դեռևս չի որոշվել:

11. Ազդեցությունը 3 ուղղորդող սկզբունքների վրա

201. Զբոսաշրջային գործունեության և տնտեսական զարգացման վրա անուղղակի ազդեցությունը. Տնտեսություն (++), Կապիտալի ստեղծում=(++), Շրջակա միջավայր=(-):

D. Ներսիսյան փողոցի վերանորոգում

1. Ներկայիս իրավիճակ

202. Ներսիսյան փողոցը կապում է Դիմաց և Լագեռ թաղամասերը և հանդիսանում է խիտ բնակեցված տարածք` բազմաբնակարան շենքերով: Այս փողոցը նաև կապում է Հյուսիս-արևելյան թաղամասերը անմիպապես M8 մայրուղում, որը տանում է դեպի Դիլիջան: Ստուգման օրը Քաղաքապետարանի կողմից իրականացվում էին փողոցի փոքրածավալ վերանորոգման աշխատանքներ: 203. Հեղեղաջրերի դրենաժային համակարգը նույնպես վերանորոգման և վերականգնման կարիք ունի: 204. Փողոցի ընդհանուր երկարությունը 1140մ է, իսկ լայնությունը` 7 մ:

Appendix 4 87

Նկար 13: Ներսիսյան փողոց

Նկար 14: Ներսիսյան փողոց

Քարտեզ 14: ներսիսյան փողոցի տեղակայման վայրը Վանաձորում

2. Ծրագրի հիմնավորումը և կապը այլ ծրագրերի հետ

205. Տես վերևում:

Appendix 4 88

3. Ինստիտուցիոնալ հարցեր

206. Կոնկրետ այս դեպքում ինստիտուցիոնալ խնդիրը Քաղաքապետարանի կարողությունն է՝ վերահսկել այս տիպի ծրագրերը: Թեև նրանք փորձ ունեն՝ Վանաձորի շատ փողոցների վերակառուցման կառավարման գործում, Քաղաքապետարանի փորձառությունը՝ վերահսկելու բարդ և մեծ դոնորների ֆինանսավորմամբ ենթակառուցվածքային ծրագրեր, սահմանափակ է:

4. Ներդրումային կետեր

Ներդրումային կետերը հետևյալն են.

i. Ուսումնասիրություն և նախագծում, ii. Ճանապարհաշինարարություն, iii. Ջրահեռացման համակարգ, iv. Փողոցային լուսավորության համակարգ, v. Մայթերի վերանորոգում, vi. Լուսակիրների և զբոսաշրջիկների համար նախատեսված տեղեկատվության

նշանների տեղադրում, vii. Կանաչապատում և լանդշաֆտային դիզայն, և այլն:

5. Ժամկետ

207. Այս ծրագիրը կարող է համարվել կարճաժամկետ նախաձեռնություն (առաջնահերթությու՞ն), որը նախատեսվում է իրականացնել ծրագրերի վերջնական ընտրությունից հետո:

6. Ֆինանսական գնահատում

Աղյուսակ 23: Ծրագրի ֆինանսական գնահատական

Ծրագրի բաղադրիչներ No Գնահատված ընդհանուր բյուջե (ԱՄՆ

$) 1 Ճանապարհաշինարարություն (կմ) 1.14 219,000 2 Երթևեկության նշանների և զբոսաշրջային

տեղեկատվության վահանակների տեղադրումը (շինարարական ծախսերի 2%)

5,000

3 Մայթերի նորոգում (կմ) 1.14 56,000 4 Ուսումնասիրություն և նախագծում

(ճանապարհաշինարարական ծախսերի 5%-ը) 11,000

5 Փողոցային լուսավորության համակարգ 57 6,000 6 Անձրևաջրերի հեռացման համակարգ 1.14 36,500 7 Կանաչապատում և լանդշատային դիզայն

(շինարարական ծախսերի 5%) 11,000

8 Չնախատեսված ծախսեր (3%) 10,500 Ընդհանուր 355,000

Appendix 4 89

7. Դիտարկվող այլընտրանքներ

208. Ծրագրի բնույթից ելնելով` դիտարկվող այլընտրանքները ողջամիտ չէին:

8. Ակտիվների սեփականատեր և Շ&Կ համար պատասխանատու

209. Քաղաքապետարանի ենթակայության տակ կլինեն փողոցային ենթակառուցվածքները, հետևաբար նրանք կստանձնեն պատասխանատվությունը շահագործման և տեխնիկական սպասարկման ծախսերի համար, որոնք, ըստ նախնական գնահատումների, ակնկալվում է, որ ցածր կլինեն: Շահագործման և տեխնիկական սպասարկման ծախսերը, ըստ նախահաշվարկի, կհասնեն տարվա կտրվածքով ճանապարհաշինարարության ծախսերի մինչև 4%-ին:

9. Հնարավոր PPP գործընկեր

210. Այլընտրանքային PPP ոչ մի գործընկեր չկա:

10. Համաֆինանսավորում

211. Համաֆինանսավորման հնարավորությունը դեռևս չի որոշվել:

11. Ազդեցությունը 3 ուղղորդող սկզբունքների վրա

212. Զբոսաշրջային գործունեության և տնտեսական զարգացման վրա անուղղակի ազդեցությունը. Տնտեսություն (++), Կապիտալի ստեղծում=(++), Շրջակա միջավայր=(-):

E. Բազումի թաղամասում փողոցների վերանորոգում (Ռուստավի փ., Չերկասով փ., Համբարձումյան փ., Գրիբոյեդով փ. և Շինարարների փ.)

1. Ներկայիս իրավիճակ

213. Բազումի թաղամասը խիտ բնակեցված տարածք է` բազմաթիվ բազմաբնակարան շենքերում: Փողոցների ասֆալտը շատ տարիների ընթացքում վատացել է, իսկ իրավիճակը ավելի է վատացել մասնավորապես այն բանից հետո, երբ փոխարինվեցին ջրի և կոյուղու խողովակները: 214. Համբարձումյան փ-ի ընդհանուր երկարությունը կազմում է 1550 մ, իսկ լայնությունը` 15 մ: Չերկասի փ-ի ընդհանուր երկարությունը 320մ է, իսկ լայնությունը` 7 մ: Ռուստավի փ-ի երկարությունը 300 մ է, իսկ լայնությունը` 7 մ: Շինարարներ փ-ի երկարությունը 900 մ է, իսկ լայնությունը` 7 մ: Գրիբոյեդովի փ-ի երկարությունը 200 մ է, իսկ լայնությունը` 7 մ:

Appendix 4 90

Նկար 15: Համբարձումյան և Ռոստով փ-ի

խաչմերուկ

Նկար 16: Չերկասի և Համբարձումյան փ-ի

խաչմերուկ

Նկար 17: Շինարարներ և Համբարձումյան

փ-ի խաչմերուկ

Նկար 18: Համբարձումյան փ-ի մոտկա

մայթ

Appendix 4 91

Քարտեզ 15: Համբարձումյան, Շինարարներ, Ռուստավի, Չերկասի և Գրիբոյեդովի

փ-ների տեղակայումը Վանաձորում 2. Ծրագրի հիմնավորումը և կապը այլ ծրագրերի հետ

215. Տես վերևում:

3. Ինստիտուցիոնալ հարցեր

216. Կոնկրետ այս դեպքում ինստիտուցիոնալ խնդիրը Քաղաքապետարանի կարողությունն է՝ վերահսկել այս տիպի ծրագրերը: Թեև նրանք փորձ ունեն՝ Վանաձորի շատ փողոցների վերակառուցման կառավարման գործում, Քաղաքապետարանի փորձառությունը՝ վերահսկելու բարդ և մեծ դոնորների ֆինանսավորմամբ ենթակառուցվածքային ծրագրերի իրականացումը, սահմանափակ է:

4. Ներդրումային կետեր

217. Ներդրումային կետերը հետևյալն են.

Appendix 4 92

i. Ուսումնասիրություն և նախագծում, ii. Ճանապարհաշինարարություն, iii. Ջրահեռացման համակարգ, iv. Փողոցային լուսավորության համակարգ, v. Մայթերի վերանորոգում, vi. Լուսակիրների և զբոսաշրջիկների համար նախատեսված տեղեկատվության

նշանների տեղադրում, vii. Կանաչապատում և լանդշաֆտային դիզայն, և այլն:

5. Ժամկետ

218. Այս ծրագիրը կարող է համարվել կարճաժամկետ նախաձեռնություն (առաջնահերթությու՞ն), որը նախատեսվում է իրականացնել ծրագրերի վերջնական ընտրությունից հետո:

6. Ֆինանսական գնահատում

Աղյուսակ 24: Ծրագրի ֆինանսական գնահատական

Ծրագրային բաղադրիչներ No Գնահատված ընդհանուր բյուջե

(ԱՄՆ $) 1 Ճանապարհի (15 մ լայնությամբ) կառուցում (կմ) 1.15 473,500 2 Ճանապարհի (7 մ լայնությամբ) կառուցում (կմ) 1.72 330,500 3 Ճանապարհային նշանների և տուրիստների

համար նշանների տեղադրում (շինարարության արժեքի 2%)

9,000

4 Մայթերի վերանորոգում (կմ) 2.87 140,000 5 Ուսումնասիրություն և դիզայն (ճանապարհա-

շինության արժեքի 5%) 24,000

6 Փողոցային լուսավորության համակարգ 144 14,500 7 Անձրևաջրերի դրենաժային համակարգ (կմ) 2.87 91,000 8 Կանաչապատում և լանդշաֆտային դիզայն

(շինարարության արժեքի 5%) 24,000

9 Չնախատեսված (3%) 33,500 Ընդհանուր 1,140,000

7. Դիտարկվող այլընտրանքներ

219. Ծրագրի բնույթից ելնելով` դիտարկվող այլընտրանքները ողջամիտ չէին:

8. Ակտիվների սեփականատեր և Շ&Կ համար պատասխանատու

220. Քաղաքապետարանի ենթակայության տակ կլինեն փողոցային ենթակառուցվածքները, հետևաբար նրանք կստանձնեն պատասխանատվությունը շահագործման և տեխնիկական սպասարկման ծախսերի համար, որոնք, ըստ նախնական գնահատումների, ակնկալվում է, որ ցածր կլինեն: Շահագործման և տեխնիկական սպասարկման ծախսերը, ըստ նախահաշվարկի, կհասնեն տարվա կտրվածքով ճանապարհաշինարարության ծախսերի մինչև 4%-ին:

Appendix 4 93

9. Հնարավոր PPP գործընկեր

221. Այլընտրանքային PPP ոչ մի գործընկեր չկա:

10. Համաֆինանսավորում

222. Համաֆինանսավորման հնարավորությունը դեռևս չի որոշվել:

11. Ազդեցությունը 3 ուղղորդող սկզբունքների վրա

223. Զբոսաշրջային գործունեության և տնտեսական զարգացման վրա անուղղակի ազդեցությունը. Տնտեսություն (++), Կապիտալի ստեղծում=(++), Շրջակա միջավայր=(-):

F. Աղայան փ. և Հալաբյան փ. Միջև ընկած ճանապարհի հատվածի վերանորոգում

1. Ներկայիս իրավիճակ

224. Աղայան և Հալաբյան փողոցները հանդիսանում են Վանաձորի կենտրոնական փողոցները, որոնք տանում են դեպի քաղաքի արևելյան թաղամասերը: Չնայած այս հատվածը այդքան էլ վատ վիճակում չէ, փողոցի ձախ և աջ մասերը փորվել են` վերջերս իրականացված ջրամատակարարման և կոյուղու ցանցերի վերանորոգման պատճառով: 225. Հալաբյան կամուրջը, որը կենտրոնը կապում է քաղաքի արևելյան թաղամասերի հետ, կարիք ունի կապիտալ վերանորգումներ: Երկրաշարժից հետո կամուրջը չի վերանորոգվել (միայն ծածկույթն է մասամբ վերանորոգվել): 226. Աղայան փողոցի այն հատվածի ընդհանուր երկարությունը, ոը կարիք ունի վերանորոգման, կազմում է 980 մ, իսկ լայնությունը` 15 մ: Հալաբյան փողոցի ընդհանուր երկարությունը կազմում է 950 մ, իսկ լայնությունը` 10 մ: 227. Հալաբյանի կամուրջի ընդհանուր երկարությունը կազմում է 54 մ, իսկ լայնությունը`15.2 մ:

Appendix 4 94

Նկար 19: Աղայան փ.

Նկար 20: Հալաբյան փ.

Նկար 21: Հալաբյան կամուրջ

Նկար 22: Հալաբյան կամուրջ

Appendix 4 95

Քարտեզ 16: Աղասի և Հալաբյան փողոցների և Հալաբյան կամրջի տեղակայման

վայրը Վանաձորում

2. Ծրագրի հիմնավորումը և կապը այլ ծրագրերի հետ

228. Տես վերևում:

3. Ինստիտուցիոնալ հարցեր

229. Կոնկրետ այս դեպքում ինստիտուցիոնալ խնդիրը Քաղաքապետարանի կարողությունն է՝ վերահսկել այս տիպի ծրագրերը: Թեև նրանք փորձ ունեն՝ Վանաձորի շատ փողոցների վերակառուցման կառավարման գործում, Քաղաքապետարանի փորձառությունը՝ վերահսկել բարդ և մեծ դոնորների ֆինանսավորմամբ ենթակառուցվածքային ծրագրերի իրականացումը, սահմանափակ է:

4. Ներդրումային կետեր

230. Ներդրումային կետերը` փողոցների կապիտալ վերանորոգման համար (Մաս 1) հետևյալն են.

Appendix 4 96

i. Ուսումնասիրություն և նախագծում, ii. Ճանապարհաշինարարություն, iii. Ջրահեռացման համակարգ, iv. Փողոցային լուսավորության համակարգ, v. Մայթերի վերանորոգում, vi. Լուսակիրների և զբոսաշրջիկների համար նախատեսված տեղեկատվության

նշանների տեղադրում, vii. Կանաչապատում և լանդշաֆտային դիզայն, և այլն:

231. Հալաբյանի կամրջի կապիտալ վերանորոգման (Մաս 2) ներդրումային կետերը հետևյալն են.

i. Ուսումնասիրություն և նախագծում, ii. Ճանապարհաշինարարություն, iii. Ջրահեռացման համակարգ, iv. Փողոցային լուսավորության համակարգ, v. Մայթերի վերանորոգում, vi. Լուսակիրների և զբոսաշրջիկների համար նախատեսված տեղեկատվության

նշանների տեղադրում, vii. Կանաչապատում և լանդշաֆտային դիզայն, և այլն:

5. Ժամկետ

232. Այս ծրագիրը կարող է համարվել կարճաժամկետ նախաձեռնություն (առաջնահերթությու՞ն), որը նախատեսվում է իրականացնել ծրագրերի վերջնական ընտրությունից հետո:

6. Ֆինանսական գնահատում

Աղյուսակ 25: Ծրագրի Մաս 1-ի ֆինանսական գնահատում

Ծրագրի բաղադրիչներ No Գնահատված ծրագրային բյուջե

(ԱՄՆ$) 1 Ճանապարհաշինարարություն (կմ) 0.98 404,000 2 Ճանապարհաշինություն, 10 մ լայնությամբ (կմ)

Երթևեկության նշանների և զբոսաշրջային տեղեկատվության վահանակների տեղադրումը (շինարարական ծախսերի 2%)

0.95 260,000

Մայթերի նորոգում (կմ) 8,000 3 Մայթերի վերանորոգում (կմ) 0.98 48,000 4 Ուսումնասիրություն և նախագծում

(ճանապարհաշինարարական ծախսերի 5%-ը) 20,500

5 Փողոցային լուսավորության համակարգ 49 5,000 6 Անձրևաջրերի հեռացման համակարգ (կմ) 0.98 31,000 7 Կանաչապատում և լանդշատային դիզայն

(շինարարական ծախսերի 5%) 20,500

Appendix 4 97

8 Չնախատեսված ծախսեր (3%) 24,000 Ընդհանուր 821,000

Աղյուսակ 26: Ծրագրի Մաս 2-ի ֆինանսական գնահատական

Ծրագրի բաղադրիչներ No Գնահատված ընդհանուր բյուջե

(ԱՄՆ$) 1 Ճանապարհների ամրացում և վերակառուցում (մ) 54 113,000 2 Կառուցվածքների և հիմքերի կառուցում 4 80,000 3 Մայթերի վերանորոգում (մ) 54 3,000 4 Ուսումնասիրություն և նախագծում

(ճանապարհաշինարարական ծախսերի 10%-ը) 10,000

5 Փողոցային լուսավորության համակարգ 6 1.000 6 Անձրևաջրերի հեռացման համակարգ 54 2,000 7 Երթևեկության նշանների և զբոսաշրջային

տեղեկատվության վահանակների տեղադրումը (շինարարական ծախսերի 2%)

2,500

8 Չնախատեսված ծախսեր (3%) 6,500 Ընդհանուր 218,000

7. Դիտարկվող այլընտրանքներ

233. Ծրագրի բնույթից ելնելով` դիտարկվող այլընտրանքները ողջամիտ չէին:

8. Ակտիվների սեփականատեր և Շ&Կ համար պատասխանատու

234. Քաղաքապետարանի ենթակայության տակ կլինեն փողոցային ենթակառուց-վածքները, հետևաբար նրանք կստանձնեն պատասխանատվությունը շահագործման և տեխնիկական սպասարկման ծախսերի համար, որոնք, ըստ նախնական գնահատումների, ակնկալվում է, որ ցածր կլինեն: Շահագործման և տեխնիկական սպասարկման ծախսերը, ըստ նախահաշվարկի, կհասնեն տարվա կտրվածքով ճանապարհաշինարարության ծախսերի մինչև 4%-ին:

9. Հնարավոր PPP գործընկեր

235. Այլընտրանքային PPP ոչ մի գործընկեր չկա:

10. Համաֆինանսավորում

236. Համաֆինանսավորման հնարավորությունը դեռևս չի որոշվել:

11. Ազդեցությունը 3 ուղղորդող սկզբունքների վրա

237. Զբոսաշրջային գործունեության և տնտեսական զարգացման վրա անուղղակի ազդեցությունը. Տնտեսություն (++), Կապիտալի ստեղծում=(++), Շրջակա միջավայր=(-):

Appendix 4 98

G. Գրիգոր Լուսավորիչ փողոցի վերանորոգում

1. Ներկայիս իրավիճակ

238. Գրիգոր Լուսավորիչ փ. զուգահեռ է Տիգրան Մեծ պողոտային և հանդիսանում է Վանաձորում ամենից զբաղված փողոցներից մեկը: Վանաձորի շուկան տեղակայված է այս փողոցի վրա` բանկային գրասենյակների և բազմաթիվ խանութների և բնակելի տների հետ մեկտեղ: 239. Գրիգոր Լուսավորիչ փողոցի ընդհանուր երկարությունը կազմում է 880 մ, իսկ լայնությունը` 15մ:

Նկար 23: Գրիգոր Լուսավորիչ փողոց

Նկար 24: Գրիգոր Լուսավորիչ փողոց

Appendix 4 99

Քարտեզ 17: Գրիգոր Լուսավորիչ փողոցի տեղակայման վայրը Վանաձորում

2. Ծրագրի հիմնավորումը և կապը այլ ծրագրերի հետ

240. Տես վերևում:

3. Ինստիտուցիոնալ հարցեր

241. Կոնկրետ այս դեպքում ինստիտուցիոնալ խնդիրը Քաղաքապետարանի կարողությունն է՝ վերահսկել այս տիպի ծրագրերը: Թեև նրանք փորձ ունեն՝ Վանաձորի շատ փողոցների վերակառուցման կառավարման գործում, Քաղաքապետարանի փորձառությունը՝ վերահսկել բարդ և մեծ դոնորների ֆինանսավորմամբ ենթակառուց-վածքային ծրագրերի իրականացումը, սահմանափակ է:

4. Ներդրումային կետեր

242. Ներդրումային կետերը հետևյալն են.

i. Ուսումնասիրություն և նախագծում, ii. Ճանապարհաշինարարություն,

Appendix 4 100

iii. Ջրահեռացման համակարգ, iv. Փողոցային լուսավորության համակարգ, v. Մայթերի վերանորոգում, vi. Լուսակիրների և զբոսաշրջիկների համար նախատեսված տեղեկատվության

նշանների տեղադրում, vii. Կանաչապատում և լանդշաֆտային դիզայն, և այլն:

5. Ժամկետ

243. Այս ծրագիրը կարող է դիտարկվել որպես կարճաժամկետ նախաձեռնություն, որը նախատեսված է իրականացնել Ծրագրերի վերջնական ընտրությունից հետո:

6. Ֆինանսական գնահատում

Աղյուսակ 27: Ծրագրի ֆինանսական գնահատական

Ծրագրի բաղադրիչներ No Գնահատված ընդհանուր գումար

(ԱՄՆ$) 1 Ճանապարհաշինարարություն (կմ) 0.88 362,000 2 Երթևեկության նշանների և զբոսաշրջային

տեղեկատվության վահանակների տեղադրումը (շինարարական ծախսերի 2%)

7,5000

3 Մայթերի նորոգում (կմ) 0.88 43,000 4 Ուսումնասիրություն և նախագծում (ճանապարհա-

շինարարական ծախսերի 5%-ը) 18,000

5 Փողոցային լուսավորության համակարգ 44 4,500 6 Անձրևաջրերի հեռացման համակարգ /կմ/ 0.88 28,000 7 Կանաչապատում և լանդշատային դիզայն

(շինարարական ծախսերի 5%) 18,000

8 Չնախատեսված ծախսեր (3%) 14,500 Ընդհանուր 495,500

7. Դիտարկվող այլընտրանքներ

244. Ծրագրի բնույթից ելնելով` դիտարկվող այլընտրանքները ողջամիտ չէին:

8. Ակտիվների սեփականատեր և Շ&Կ համար պատասխանատու

245. Քաղաքապետարանի ենթակայության տակ կլինեն փողոցային ենթակառուցվածքները, հետևաբար նրանք կստանձնեն պատասխանատվությունը շահագործման և տեխնիկական սպասարկման ծախսերի համար, որոնք, ըստ նախնական գնահատումների, ակնկալվում է, որ ցածր կլինեն: Շահագործման և տեխնիկական սպասարկման ծախսերը, ըստ նախահաշվարկի, կհասնեն տարվա կտրվածքով ճանապարհաշինարարության ծախսերի մինչև 4%-ին:

Appendix 4 101

9. Հնարավոր PPP գործընկեր

246. Այլընտրանքային PPP ոչ մի գործընկեր չկա: .

10. Համաֆինանսավորում

247. Համաֆինանսավորման հնարավորությունը դեռևս չի որոշվել:

11. Ազդեցությունը 3 ուղղորդող սկզբունքների վրա

248. Զբոսաշրջային գործունեության և տնտեսական զարգացման վրա անուղղակի ազդեցությունը. Տնտեսություն (++), Կապիտալի ստեղծում=(++), Շրջակա միջավայր=(-):

H. Դեմիրճյան փողոցի վերանորոգում

a. Ներկայիս իրավիճակ

249. Կարեն Դեմիճյան փ. հանդիսանում է Գ. Լուսավորիչ փողոցի շարունակությունը և արևմուտքում կամուրջները կապում է Երևանի հետ: Երևանից այցելուները մուտք են գործում քաղաք`Դեմիրճյան փողոցով և այսպիսով կարիք ունի լավ վերանորոգման: Արևմտյան մասում փողոցում կա մի քանի արդյունաբերական ձեռնարկություն, այդ թվում նաև նորակառույց ձեռնարկություններ, որտեղ ընդհանուր առմամբ աշխատում են մի քանի հարյուր մարդ: 250. Դեմիրճյան փողոցի երկարությունը 3900 մ է, իսկ լայնությունը` 10-15 մ:

Նկար 25: Կարեն Դեմիճյան փ.

Նկար 26: Կարեն Դեմիճյան փ.

Appendix 4 102

Քարտեզ 18: Կարեն Դեմիճյան փ-ի տեղակայման վայրը Վանաձորում

2. Ծրագրի հիմնավորումը և կապը այլ ծրագրերի հետ

251. Տես վերևում:

3. Ինստիտուցիոնալ հարցեր

252. Կոնկրետ այս դեպքում ինստիտուցիոնալ խնդիրը Քաղաքապետարանի կարողությունն է՝ վերահսկել այս տիպի ծրագրերը: Թեև նրանք փորձ ունեն՝ Վանաձորի շատ փողոցների վերակառուցման կառավարման գործում, Քաղաքապետարանի փորձառությունը՝ վերահսկել բարդ և մեծ դոնորների ֆինանսավորմամբ ենթակառուց-վածքային ծրագրերի իրականացումը, սահմանափակ է:

4. Ներդրումային կետեր

253. Ներդրումային կետերը հետևյալն են.

i. Ուսումնասիրություն և նախագծում, ii. Ճանապարհաշինարարություն,

Appendix 4 103

iii. Ջրահեռացման համակարգ, iv. Փողոցային լուսավորության համակարգ, v. Մայթերի վերանորոգում, vi. Ճանապարհային նշանների և զբոսաշրջիկների համար նախատեսված

տեղեկատվության նշանների տեղադրում, vii. Կանաչապատում և լանդշաֆտային դիզայն, և այլն:

5. Ժամկետ

254. Այս ծրագիրը կարող է համարվել կարճաժամկետ նախաձեռնություն (առաջնահերթությու՞ն), որը նախատեսվում է իրականացնել ծրագրերի վերջնական ընտրությունից հետո:

6. Ֆինանսական գնահատում

Աղյուսակ 28: Ծրագրի ֆինանսական գնահատական

Ծրագրի բաղադրիչներ No Գնահատված ընդհանուր բյուջե

(ԱՄՆ$) 1 Ճանապարհաշինարարություն (կմ) 3.90 1,338,000 2 Երթևեկության նշանների և զբոսաշրջային

տեղեկատվության վահանակների տեղադրում (շինարարական ծախսերի 2%)

27,000

3 Մայթերի նորոգում (կմ) 3.90 190,000 4 Ուսումնասիրություն և նախագծում (ճանապարհա-

շինարարական ծախսերի 5%-ը) 67,000

5 Փողոցային լուսավորության համակարգ 195 19,500 6 Անձրևաջրերի հեռացման համակարգ /կմ/ 3.90 124,000 7 Կանաչապատում և լանդշաֆտային դիզայն

(շինարարական ծախսերի 5%) 67,000

8 Չնախատեսված ծախսեր (3%) 55,000 Ընդհանուր 1,887,500

7. Դիտարկվող այլընտրանքներ

255. Ծրագրի բնույթից ելնելով` դիտարկվող այլընտրանքները ողջամիտ չէին:

8. Ակտիվների սեփականատեր և Շ&Կ համար պատասխանատու

256. Քաղաքապետարանի ենթակայության տակ կլինեն փողոցային ենթակառուց-վածքները, հետևաբար նրանք կստանձնեն պատասխանատվությունը շահագործման և տեխնիկական սպասարկման ծախսերի համար, որոնք, ըստ նախնական գնահատումների, ակնկալվում է, որ ցածր կլինեն: Շահագործման և տեխնիկական սպասարկման ծախսերը, ըստ նախահաշվարկի, կհասնեն տարվա կտրվածքով ճանապարհաշինարարության ծախսերի մինչև 4%-ին:

Appendix 4 104

9. Հնարավոր PPP գործընկեր

257. Այլընտրանքային PPP ոչ մի գործընկեր չկա:

10. Համաֆինանսավորում

258. Համաֆինանսավորման հնարավորությունը դեռևս չի որոշվել:

11. Ազդեցությունը 3 ուղղորդող սկզբունքների վրա

259. Զբոսաշրջային գործունեության և տնտեսական զարգացման վրա անուղղակի ազդեցությունը. Տնտեսություն (++), Կապիտալի ստեղծում=(++), Շրջակա միջավայր=(-):

I. Խնձորուտ 2 փողոցի վերանորոգում

1. Ներկայիս իրավիճակ

260. Խնձորուտ 2 փողոցը գտնվում է Վանաձորի արևելքում և անցնում է շատ մասնավոտ տների միջով: Փողոցը անմիջապես կապում է հյուսիս-արևելյան թաղամասերը Սանկտ Պետերբուրգի և Զորավար Անդրանիկի փողոցներին, որոնք տանում են Դիլիջանին կապող M-8 մայրուղուն: Ներկայումս փողոցը գտնվում է վատ վիճակում և մենք դժվարություններ ունեինք դրանցով անցնելու անգամ 4 քարշակ մեքենայով: 261. Խնձորուտ 1 փ-ի երկարությունը կազմում է 960 մ, իսկ լայնությունը` 7 մ:

Նկար 27: Խնձորուտ 2 փ

Նկար 28: Խնձորուտ 2 փ

Appendix 4 105

Քարտեզ 19: Խնձորուտ 2 փ –ի տեղակայման վայրը Վանաձորում

2. Ծրագրի հիմնավորումը և կապը այլ ծրագրերի հետ

262. Տես վերևում:

3. Ինստիտուցիոնալ հարցեր

263. Կոնկրետ այս դեպքում ինստիտուցիոնալ խնդիրը Քաղաքապետարանի կարողությունն է՝ վերահսկել այս տիպի ծրագրերը: Թեև նրանք փորձ ունեն՝ Վանաձորի շատ փողոցների վերակառուցման կառավարման գործում, Քաղաքապետարանի փորձառությունը՝ վերահսկել բարդ և մեծ դոնորների ֆինանսավորմամբ ենթակա-ռուցվածքային ծրագրերի իրականացումը, սահմանափակ է:

4. Ներդրումային կետեր

Ներդրումային կետերը հետևյալն են.

i. Ուսումնասիրություն և նախագծում, ii. Ճանապարհաշինարարություն, iii. Ջրահեռացման համակարգ,

Appendix 4 106

iv. Փողոցային լուսավորության համակարգ, v. Մայթերի վերանորոգում, vi. Ճանապարհային նշանների և զբոսաշրջիկների համար նախատեսված

տեղեկատվության նշանների տեղադրում, vii. Կանաչապատում և լանդշաֆտային դիզայն, և այլն:

5. Ժամկետ

264. Այս ծրագիրը կարող է համարվել կարճաժամկետ նախաձեռնություն (առաջնահերթությու՞ն), որը նախատեսվում է իրականացնել ծրագրերի վերջնական ընտրությունից հետո:

6. Ֆինանսական գնահատում

Աղյուսակ 29: Ծրագրի ֆինանսական գնահատական

Ծրագրի բաղադրիչներ No Գնահատված ընդհանուր բյուջե (ԱՄՆ

$) 1 Ճանապարհաշինարարություն (կմ) 0.96 185,000 2 Երթևեկության նշանների և զբոսաշրջային

տեղեկատվության վահանակների տեղադրում (շինարարական ծախսերի 2%)

4,000

3 Մայթերի նորոգում (կմ) 0.96 47,000 4 Ուսումնասիրություն և նախագծում (ճանապարհա-

շինարարական ծախսերի 5%-ը) 9,000

5 Փողոցային լուսավորության համակարգ 48 5,000 6 Անձրևաջրերի հեռացման համակարգ /կմ/ 0.96 30,500 7 Կանաչապատում և լանդշաֆտային դիզայն

(շինարարական ծախսերի 5%) 9,000

8 Չնախատեսված ծախսեր (3%) 9,000 Ընդհանուր 298,500

7. Դիտարկվող այլընտրանքներ

265. Ծրագրի բնույթից ելնելով` դիտարկվող այլընտրանքները ողջամիտ չէին:

8. Ակտիվների սեփականատեր և Շ&Կ համար պատասխանատու

266. Քաղաքապետարանի ենթակայության տակ կլինեն փողոցային ենթակառուց-վածքները, հետևաբար նրանք կստանձնեն պատասխանատվությունը շահագործման և տեխնիկական սպասարկման ծախսերի համար, որոնք, ըստ նախնական գնահատումների, ակնկալվում է, որ ցածր կլինեն: Շահագործման և տեխնիկական սպասարկման ծախսերը, ըստ նախահաշվարկի, կհասնեն տարվա կտրվածքով ճանապարհաշինարարության ծախսերի մինչև 4%-ին:

9. Հնարավոր PPP գործընկեր

267. Այլընտրանքային PPP ոչ մի գործընկեր չկա:

Appendix 4 107

10. Համաֆինանսավորում

268. Համաֆինանսավորման հնարավորությունը դեռևս չի որոշվել:

11. Ազդեցությունը 3 ուղղորդող սկզբունքների վրա

269. Զբոսաշրջային գործունեության և տնտեսական զարգացման վրա անուղղակի ազդեցությունը. Տնտեսություն (++), Կապիտալի ստեղծում=(++), Շրջակա միջավայր=(-):

J. Սանկտ Պետերբուրգի փ-ի վերանորոգում (Առափնյա հատված)

1. Ներկայիս իրավիճակ

270. Սանկտ Պետերբուրջի փողոցը սկսվում է Լոռվա հրապարակում և շարունակվում է մինչև Խնձորուտի 2 փ. խաչմերուկ: Այս փողոցը այլընտրանքն է հանդիսանում Զորավար Անդրինիկի փ-ի, որը մաս է կազմում M-8 մայրուղու, որը Վանաձորը կապում է Դիլիջանին: 271. Սանկտ Պետերբուրգի փ-ի ընդհանուր երկարությունը կազմում է 3900 մ, իսկ երկարությունը` 7 մ:

Նկար 29: Սանկտ Պետերբուրգի փ.

Նկար 30: Սանկտ Պետերբուրգի փ.

Appendix 4 108

Քարտեզ 20: Սանկտ Պետերբուրգի փ-ի տեղակայումը Վանաձորում

2. Ծրագրի հիմնավորումը և կապը այլ ծրագրերի հետ

272. Տես վերևում:

3. Ինստիտուցիոնալ հարցեր

273. Կոնկրետ այս դեպքում ինստիտուցիոնալ խնդիրը Քաղաքապետարանի կարողությունն է՝ վերահսկելու այս տիպի ծրագրերը: Թեև նրանք փորձ ունեն՝ Վանաձորի շատ փողոցների վերակառուցման կառավարման գործում, Քաղաքապետարանի փորձառությունը՝ վերահսկելու բարդ և մեծ դոնորների ֆինանսավորմամբ ենթակառուցվածքային ծրագրերի իրականացումը, սահմանափակ է:

4. Ներդրումային կետեր

274. Ներդրումային կետերը հետևյալն են.

i. Ուսումնասիրություն և նախագծում,

Appendix 4 109

ii. Ճանապարհաշինարարություն, iii. Ջրահեռացման համակարգ, iv. Փողոցային լուսավորության համակարգ, v. Մայթերի վերանորոգում, vi. Ճանապարհային նշանների և զբոսաշրջիկների համար նախատեսված

տեղեկատվության նշանների տեղադրում, vii. Կանաչապատում և լանդշաֆտային դիզայն, և այլն:

5. Ժամկետ

275. Այս ծրագիրը կարող է դիտարկվել որպես կարճաժամկետ նախաձեռնություն (հարաբերականորեն ավելի ցածր առաջնահերթությամբ), որը պլանավորված է իրականացնել ծրագրերի վերջնական ընտրությունից հետո:

6. Ֆինանսական գնահատում

Աղյուսակ 30: Ծրագրի ֆինանսական գնահատական

Ծրագրի բաղադրիչներ No Գնահատված ընդհանուր բյուջե

(ԱՄՆ$) 1 Ճանապարհաշինարարություն (կմ) 3.90 750,000 2 Երթևեկության նշանների և զբոսաշրջային

տեղեկատվության վահանակների տեղադրում (շինարարական ծախսերի 2%)

154,000

3 Մայթերի նորոգում (կմ) 3.90 190,000 4 Ուսումնասիրություն և նախագծում (ճանապարհա-

շինարարական ծախսերի 5%-ը) 37,500

5 Փողոցային լուսավորության համակարգ 195 19,500 6 Անձրևաջրերի հեռացման համակարգ /կմ/ 3.90 124,000 7 Կանաչապատում և լանդշաֆտային դիզայն

(շինարարական ծախսերի 5%) 37,500

8 Չնախատեսված ծախսեր (3%) 35,000 Ընդհանուր 1,347,500

7. Դիտարկվող այլընտրանքներ

276. Ծրագրի բնույթից ելնելով` դիտարկվող այլընտրանքները ողջամիտ չէին:

8. Ակտիվների սեփականատեր և Շ&Կ համար պատասխանատու

277. Քաղաքապետարանի ենթակայության տակ կլինեն փողոցային ենթակառուց-վածքները, հետևաբար նրանք կստանձնեն պատասխանատվությունը շահագործման և տեխնիկական սպասարկման ծախսերի համար, որոնք, ըստ նախնական գնահատումների, ակնկալվում է, որ ցածր կլինեն: Շահագործման և տեխնիկական սպասարկման ծախսերը, ըստ նախահաշվարկի, կհասնեն տարվա կտրվածքով ճանապարհաշինարարության ծախսերի մինչև 4%-ին:

Appendix 4 110

9. Հնարավոր PPP գործընկեր

278. Այլընտրանքային PPP ոչ մի գործընկեր չկա:

10. Համաֆինանսավորում

279. Համաֆինանսավորման հնարավորությունը դեռևս չի որոշվել:

11. Ազդեցությունը 3 ուղղորդող սկզբունքների վրա

280. Զբոսաշրջային գործունեության և տնտեսական զարգացման վրա անուղղակի ազդեցությունը. Տնտեսություն (++), Կապիտալի ստեղծում=(++), Շրջակա միջավայր=(-):

K. Չուխաջյան փողոցի վերանորոգում (ներառյալ գետի մոտի հենապատերը)

1. Ներկայիս իրավիճակ

281. Չուխաջյան փողոցը Սանկ Պետերբուրգ փ-ի և Զորավար Անդրանիկ փողոցի (միջպետական M-3 մայրուղի) զուգահեռ փողոցն է և կարող է դիտարկվել որպես այլընտրանք`քաղաքի կենտրոնից կապելու M-3 ճանապարհին` շրջանցելով Զորավար Անդրանիկի փողոցը: Հարևանությամբ տեղակայված բազմաբնակարան շենքերը պաշտպանող հենապատերը նույնպես վատ վիճակում են և կապիտալ վերանորոգման կարիք ունեն: Մոտակա տները մի քանի անգամ հեղեղվել են հեղեղումներից և հենապատերի վերանորոգումը հրատապ խնդիր է հանդիսանում: 282. Չուխաջյան փողոցի ընդհանուր երկարությունը կազմում է 2220 մ, իսկ լայնությունը` 7 մ: Հենապատերի ընդհանուր մակերեսը կազմում է 7875 մ2:

Նկար 31: Չուխաջյան փ.

Նկար 32: Չուխաջյան փ.

Appendix 4 111

Քարտեզ 21: Չուխաջյան փ-ի տեղակայման վայրը Վանաձորում

2. Ծրագրի հիմնավորումը և կապը այլ ծրագրերի հետ

283. Տես վերևում:

3. Ինստիտուցիոնալ հարցեր

284. Կոնկրետ այս դեպքում ինստիտուցիոնալ խնդիրը Քաղաքապետարանի կարողությունն է՝ վերահսկել այս տիպի ծրագրերը: Թեև նրանք փորձ ունեն՝ Վանաձորի շատ փողոցների վերակառուցման կառավարման գործում, Քաղաքապետարանի փորձառությունը՝ վերահսկել բարդ և մեծ դոնորների ֆինանսավորմամբ ենթակառուցվածքային ծրագրերի իրականացումը, սահմանափակ է:

4. Ներդրումային կետեր

285. Ներդրումային կետերը հետևյալն են.

i. Ուսումնասիրություն և նախագծում, ii. Ճանապարհաշինարարություն,

Appendix 4 112

iii. Ջրահեռացման համակարգ, iv. Փողոցային լուսավորության համակարգ, v. Մայթերի վերանորոգում, vi. Ճանապարհային նշանների և զբոսաշրջիկների համար նախատեսված

տեղեկատվության նշանների տեղադրում, vii. Կանաչապատում և լանդշաֆտային դիզայն, և այլն:

5. Ժամկետ

286. Այս ծրագիրը կարող է համարվել կարճաժամկետ նախաձեռնություն (առաջնահերթությու՞ն), որը նախատեսվում է իրականացնել ծրագրերի վերջնական ընտրությունից հետո:

6. Ֆինանսական գնահատում

Աղյուսակ 31: Ծրագրի ֆինանսական գնահատական

Ծրագրի բաղադրիչներ No Ընդհանուր գնահատված բյուջե

(ԱՄՆ $) 1 Ճանապարհաշինություն (կմ) 2.22 427,000 2 Հենապատեր, այդ թվում նաև հիմքերի և հողայի

աշխատանքներ (մ2) 4,995 577,000

3 Ճանապարհային նշանների և զբոսաշրջային նշանների տեղադրում (շինարարության արժեքի 2%)

9,000

4 Մայթերի վերանորոգում (կմ) 2.22 108,000 5 Հետազոտում և նախագծում (ճանապարհաշինության

արժեքի 5%) 21,500

6 Փողոցների լուսավորության համակարգ 111 11,000 7 Անձրևաջրերի դրենաժային համակարգ (կմ) 2.22 70,500 8 Կանաչապատում և լանդշաֆտային դիզայն

(շինարարության արժեքի 5%) 21,500

9 Չնախատեսված ծախսեր (3%) 37,500 Ընդհանուր 1,283,000

7. Դիտարկվող այլընտրանքներ

287. Ծրագրի բնույթից ելնելով` դիտարկվող այլընտրանքները ողջամիտ չէին:

8. Ակտիվների սեփականատեր և Շ&Կ համար պատասխանատու

288. Քաղաքապետարանի ենթակայության տակ կլինեն փողոցային ենթակառուց-վածքները, հետևաբար նրանք կստանձնեն պատասխանատվությունը շահագործման և տեխնիկական սպասարկման ծախսերի համար, որոնք, ըստ նախնական գնահատումների, ակնկալվում է, որ ցածր կլինեն: Շահագործման և տեխնիկական սպասարկման ծախսերը, ըստ նախահաշվարկի, կհասնեն տարվա կտրվածքով ճանապարհաշինարարության ծախսերի մինչև 4%-ին:

Appendix 4 113

9. Հնարավոր PPP գործընկեր

289. Այլընտրանքային PPP ոչ մի գործընկեր չկա:

10. Համաֆինանսավորում

290. Համաֆինանսավորման հնարավորությունը դեռևս չի որոշվել:

11. Ազդեցությունը 3 ուղղորդող սկզբունքների վրա

291. Զբոսաշրջային գործունեության և տնտեսական զարգացման վրա անուղղակի ազդեցությունը. Տնտեսություն (++), Կապիտալի ստեղծում=(++), Շրջակա միջավայր=(-):

Appendix 6 114

V. ՀԱՎԵԼՎԱԾ 6: ԱՂՅՈՒՍԱԿՆԵՐԻ, ԳԾԱՊԱՏԿԵՐՆԵՐԻ, ՔԱՐՏԵԶՆԵՐԻ և ՆԿԱՐՆԵՐԻ ՑԱՆԿ

A. Աղյուսակների ցանկ

Աղյուսակ 1: Վանաձորի կլիման ....................................................................................... 12 Աղյուսակ 2: Կավի և ավազային կավի ֆիզիկական- մեխանիկական առանձնահատկությունները .............................................................................................. 17 Աղյուսակ 3: Ֆիզիկական-մեխանիկական առանձնահատկություններ ........................... 20 Աղյուսակ 4: Հողօգտագործման դասակարգում ................................................................ 21 Աղյուսակ 5: Սեյսմիկ միկրոզոնավորման պաշտպանությունը Վանաձորի Գլխավոր հատակագծում ................................................................................................................... 23 Աղյուսակ 6: Վանաձորի պաշտոնական կացություն ........................................................ 35 Աղյուսակ 7: Կանխատեսվող ժամանումնրի սեգմենտացումը 2010-2020թթ..................... 41 Աղյուսակ 8: Այցելուների ծագում և այցելության նպատակ, %, հունվար-մարտ, 2013թ. .. 43 Աղյուսակ 9: Հայկական ծագում ունեցող ճամփորդներ, %, ըստ ծագման և այցելության նպատակի .......................................................................................................................... 43 Աղյուսակ 10: Ժամանող ճամփորդների սեռատարիքային կազմը` ըստ այցելության նպատակի .......................................................................................................................... 44 Աղյուսակ 11: Ճամանող զբոսաշրջիկների ճամփորդությունների տևողությունը` ըստ կացարանների տեսակի և այցելության նպատակի ........................................................... 45 Աղյուսակ 12: Ժամանող ճամփորդների բացվածքն` ըստ մարզի և ծագման երկրի ......... 46 Աղյուսակ 13: Ժամանող զբոսաշրջիկների բացվածքն` ըստ մարզի և այցելության նպատակի .......................................................................................................................... 46 Աղյուսակ 14: Գնահատված միջազգային ժամանումներն ըստ մարզի ............................. 47 Աղյուսակ 15: Գնահատված միջազգային այցելություններն` ըստ մարզի և այցելության նպատակի .......................................................................................................................... 47 Աղյուսակ 16: Այցելուների ծախսերը` ըստ այցելուի ծագման և ծախսային սեգմենտի (ԱՄՆ դոլար) ...................................................................................................................... 48 Աղյուսակ 17: Միջին ծախսերը (ԱՄՆ $)` ըստ այցելության նպատակի ........................... 50 Աղյուսակ 18: Միջազգային ժամանումների կանխատեսումներ....................................... 51 Աղյուսակ 19: Գնահատման մատրիցի նախագիծ ............................................................. 67 Աղյուսակ 20: Ծրագրի ֆինանսական գնահատական ....................................................... 77 Աղյուսակ 21: Ծրագրի ֆինանսական գնահատական ....................................................... 81 Աղյուսակ 22: Ծրագրի ֆինանսական գնահատական ....................................................... 85 Աղյուսակ 23: Ծրագրի ֆինանսական գնահատական ....................................................... 88 Աղյուսակ 24: Ծրագրի ֆինանսական գնահատական ....................................................... 92 Աղյուսակ 25: Ծրագրի Մաս 1-ի ֆինանսական գնահատում ............................................ 96 Աղյուսակ 26: Ծրագրի Մաս 2-ի ֆինանսական գնահատական ........................................ 97 Աղյուսակ 27: Ծրագրի ֆինանսական գնահատական ..................................................... 100 Աղյուսակ 28: Ծրագրի ֆինանսական գնահատական ..................................................... 103 Աղյուսակ 29: Ծրագրի ֆինանսական գնահատական ..................................................... 106 Աղյուսակ 30: Ծրագրի ֆինանսական գնահատական ..................................................... 109 Աղյուսակ 31: Ծրագրի ֆինանսական գնահատական ..................................................... 112

Appendix 6 115

B. Գծապատկերների ցանկ

Գծապատկեր 1: Ազգային բնապահպանական և անվտանգության խնդիրները Հայաստանում .................................................................................................................... 25 Գծապատկեր 2: Հայաստանի քարտեզ .............................................................................. 27 Գծապատկեր 3: Գրավչություններ, ռեգիոնալ ենթատեքստ ............................................. 31 Գծապատկեր 4: Դեպի ՀՀ զբոսաշրջային ընդհանուր հոսքերի կանխատեսվող զարգացումը 2010-2020թթ-ին ............................................................................................. 41 Գծապատկեր 5: Սթրաթքլայդ զբոսայգի............................................................................ 59

C. Քարտեզների ցանկ

Քարտեզ 1: Տեղագրական իրավիճակը Լոռու մարզում ..................................................... 10 Քարտեզ 2: Տեղագրական իրավիճակը Վանաձորի համայնքում ..................................... 11 Քարտեզ 3: Լանջեր ............................................................................................................ 11 Քարտեզ 4: Կլիմայական գոտիներ .................................................................................... 12 Քարտեզ 5: Հիդլորոգիա ..................................................................................................... 16 Քարտեզ 6: Բնահողեր ....................................................................................................... 19 Քարտեզ 7: Հողի օգտագործում ......................................................................................... 21 Քարտեզ 8: Բուսականության շարքեր .............................................................................. 23 Քարտեզ 9: Տարածքային համալիրի գնահատում ............................................................. 24 Քարտեզ 10: Լեռնային ժառանգություն ............................................................................. 26 Քարտեզ 11: Տիգրան Մեծ պողոտայի տեղակայման վայրը Վանաձորում ........................ 76 Քարտեզ 12: Շիրակացի փողոցի տեղակայման վայրը Վանաձորում ............................... 80 Քարտեզ 13: Վանաձորում Վարդանանց փողոցի տեղակայման վայրը ............................ 84 Քարտեզ 14: ներսիսյան փողոցի տեղակայման վայրը Վանաձորում ............................... 87 Քարտեզ 15: Համբարձումյան, Շինարարներ, Ռուստավի, Չերկասի և Գրիբոյեդովի փ-ների տեղակայումը Վանաձորում ..................................................................................... 91 Քարտեզ 16: Աղասի և Հալաբյան փողոցների և Հալաբյան կամրջի տեղակայման վայրը Վանաձորում ...................................................................................................................... 95 Քարտեզ 17: Գրիգոր Լուսավորիչ փողոցի տեղակայման վայրը Վանաձորում ................ 99 Քարտեզ 18: Կարեն Դեմիճյան փ-ի տեղակայման վայրը Վանաձորում ......................... 102 Քարտեզ 19: Խնձորուտ 2 փ –ի տեղակայման վայրը Վանաձորում ................................ 105 Քարտեզ 20: Սանկտ Պետերբուրգի փ-ի տեղակայումը Վանաձորում ............................ 108 Քարտեզ 21: Չուխաջյան փ-ի տեղակայման վայրը Վանաձորում ................................... 111

D. Նկարների ցանկ

Նկար 1: Ստեփան Զորյանի թանգարան ....................................................................................... 32 Նկար 2: Վանաձորի Աստվածածնի Ծննդյան եկեղեցի ............................................................. 34 Նկար 3: Վանաձորի արդյունաբերական տարածքներ ............................................................. 52 Նկար 4: Գագենհեյմ, Բիլբաո .......................................................................................................... 56 Նկար 5: Սթրաթքլայդ զբոսայգի .................................................................................................... 59 Նկար 6: Գագենհեյմ, Բիլբաո .......................................................................................................... 71 Նկար 7: Գլազգոյի համաժողովների և ցուցահանդեսների համալիր .................................... 72 Նկար 8: Տիգրան Մեծ պողոտա ...................................................................................................... 75 Նկար 9: Տիգրան Մեծ պողոտա ...................................................................................................... 75 Նկար 10: Շիրակացի փողոց ........................................................................................................... 79

Appendix 6 116

Նկար 11: Շիրակացի փողոց ........................................................................................................... 79 Նկար 12: Վարդանանց փողոց ....................................................................................................... 83 Նկար 13: Ներսիսյան փողոց........................................................................................................... 87 Նկար 14: Ներսիսյան փողոց .......................................................................................................... 87 Նկար 15: Համբարձումյան և Ռոստով փ-ի խաչմերուկ ............................................................. 90 Նկար 16: Չերկասի և Համբարձումյան փ-ի խաչմերուկ ........................................................... 90 Նկար 17: Շինարարներ և Համբարձումյան փ-ի խաչմերուկ .................................................... 90 Նկար 18: Համբարձումյան փ-ի մոտկա մայթ .............................................................................. 90 Նկար 19: Աղայան փ. ....................................................................................................................... 94 Նկար 20: Հալաբյան փ. .................................................................................................................... 94 Նկար 21: Հալաբյան կամուրջ ......................................................................................................... 94 Նկար 22: Հալաբյան կամուրջ ......................................................................................................... 94 Նկար 23: Գրիգոր Լուսավորիչ փողոց .......................................................................................... 98 Նկար 24: Գրիգոր Լուսավորիչ փողոց .......................................................................................... 98 Նկար 25: Կարեն Դեմիճյան փ. ..................................................................................................... 101 Նկար 26: Կարեն Դեմիճյան փ. ..................................................................................................... 101 Նկար 27: Խնձորուտ 2 փ ................................................................................................................ 104 Նկար 28: Խնձորուտ 2 փ ................................................................................................................ 104 Նկար 29: Սանկտ Պետերբուրգի փ. ............................................................................................. 107 Նկար 30: Սանկտ Պետերբուրգի փ. ............................................................................................. 107 Նկար 31: Չուխաջյան փ. ................................................................................................................ 110 Նկար 32: Չուխաջյան փ. ................................................................................................................ 110