İŞÇİ SAĞLIĞI ve İŞ GÜVENLİĞİakademik.duzce.edu.tr/Content/Dokumanlar/omererkan/... · 2019-10-22 · hukuku, suç fullerinin işlenmemesini, medeni hukuk kişilerarasımedeni

İŞÇİ SAĞLIĞI ve İŞ GÜVENLİĞİBÖLÜM 2

TEMEL HUKUK

Öğr.Gör.Dr. Ömer ERKAN

Sosyal Düzen Kuralları ve Hukuk

Sosyal Düzen Ve Sosyal Düzen Kurallarının Gerekliliği

“Sosyal”, toplumla ilgili, toplumsal olarak tanımlanabilir. Bazı canlıların birdenfazla bireyden oluştuğu görülmektedir. Karıncalar, arılar, aslan ailesi gibi.İnsanlar da yaratılış gereği birlikte yaşamak zorunda olan varlıklardır.

Sosyal düzen, toplumun barış, huzur, güven içerisinde yaşamını sürdürebilmesi,ilişkilerde başarılı olunması için getirilmiş kurallar bütünüdür. Kimsenin mal,can ve ırz bütünlüğüne el uzatılmaması, toplumsal ilişkilerde ise başlama vebitişin belli saatlerde yapılması, çalışma yöntemlerine uyulması hep bu başarı,huzur ve güvenin sağlanması amacına yöneliktir.

2

Din Kuralları

Din insanların ibadet ihtiyacınıkarşılamak üzere, ölüm sonrası dirilişiiçeren ve gözle değil akılla görünenvarlıkların varlığını kabule yönelik,Allah tarafından gönderilen veyainsanların kendi oluşturdukları kurallarbütünüdür.

Din, (istisnaları olmakla birlikte)insanların inandığı değerlermanzumesidir.

3Sosyal Düzen Kuralları 1/4

Ahlak Kuralları

Ahlâk "hulk" kelimesinin çoğuludur; Sözlükte huylar, tabiatlar anlamındadır.

İnsanın yaradılışından gelen ve toplum içinde yaşanılarak kazanılan iyi ve güzelhuylardır.

Toplumsal yaşamda kural kaynağı kabul edilen ahlâkın özellikleri şunlardır:

Kişinin kendine karşı olduğu gibi topluma karşı da olgunlaşmasını ve gelişmesinisağlar.

Ahlak kuralları yazılı değildir. Uzun yıllar uygulanmak suretiyle toplum tarafındanböyle davranılması gerektiği kanıksanır.

Ahlâk kurallarına aykırı davranılmasının yaptırımı kişinin ayıplanması sonucunudoğurur. Örneğin, yaşlı ve yoksul annesine bakmayan kişinin ayıplanması gibi.

Ahlâk kurallarının kaynağı yoktur. Kimi zaman din kurallarından etkilenir, kimi zamanda toplumda uzun süre uygulanmak suretiyle oluşur. Toplumdan topluma dafarklılıklar gösterir.

Ahlâk, iyi huy ve davranışlardır. Hangi davranışların iyi, hangilerinin kötü olduğutoplumsal tepkilerle belirlenir.


Gelenekler

Gelenek, örf ve âdet olarak ifade edilmektedir.Gelenek, toplumda uzun süreden beri uygulanagelen, ne zaman ve kimin tarafından konulduğubilinmeyen, uyulması gerektiği konusunda toplumbaskısı olan, yazılı hukuk kurallarına aykırı olmayankurallardır.

Gelenek kurallarının özelliklerini belirlersek,

Gelenek kuralları uzun süreden itibaren uygulanır. Nezaman ve kimin tarafından konulduğu bilinemez.

Geleneklere bağlı kalma konusunda toplumda bir baskıoluşur. Kişiler, buna aykırı davranmayı göze alamazlar.

Geleneklerin kaynağı bilinemez.

Gelenekler, yazılı değildir.

Gelenekler, yazılı hukuk kurallarına aykırı olamazlar.


Hukuk Kuralları

Hukuk hak kelimesinin çoğuludur. Ancak,hukuk biliminde, "haklar" anlamındakullanılmamaktadır.

Hukuk, bilim dilinde uyulması zorunlu olannormları ifade etmektedir.

Hukuk, her toplumda kural koymayöntemlerine göre insanlar tarafındankonulan, uyulması zorunlu olan, kişiler arasıveya toplumun tüzel kişiliği ile diğer kişilerarasındaki ilişkileri düzenleyen, toplumun vebireylerin yararını koruyan, yaptırımı olannormatif düzenlemelerdir.


Hukuk Kurallarının Özellikleri

1. Hukuk kuralları bu açıdan bakıldığında kişilerin dışa vurandavranışlarını kendisine konu edinir. Kişilerin düşünce dünyasındameydana gelen düşünceleri, hukuk kurallarının ilgi alanı dışındadır.Ne kadar 'iyi' ya da ne kadar 'kötü' olursa olsun kişilerin içdünyalarında yer alan olaylarla ilgilenmez. Hukuk kuralları, kişinindışa yansıyan davranışlarını, olumlu veya olumsuz olaraknitelendirir. Olumlu davranışlar o toplumda oluşan değer yargılarınauygun olarak "mevzuat" dediğimiz "olan hukuk" kurallarını ifadeeder. "Olması gerekeni" ise, tabii (doğal) hukuk gösterir. Doğalhukuk, insanoğlunun o konuda ulaşması gereken yüce noktayı ifadeeder.

7Hukuk Kurallarının Özellikleri 1/9


2. Hukuk, insanların toplum halinde yaşaması durumundaki ilişkileridüzenlemek için vardır. Kimseye ait olmayan ıssız bir adada tek başınayaşayan kişi için kural koyma kavramından da söz edilemez. Diğerinsanlarla birlikte olmaya başladığında, karşılıklı hak ve menfaatlerininkorunabilmesi için, artık hukuk kurallarına ihtiyaç olacaktır. İnsan,yapısı gereği başka insanlarla birlikte yaşamaya muhtaç olarakyaratılmıştır. Bu ihtiyaç, ekonomik, etnik, sosyal veya dinsel dürtülerleortaya çıkar. Bu dürtülerin tatmini aşamasında, davranışlarıdüzenleyen kurallara ihtiyaç duyulacaktır.



3. Hukuk, kişiler arası ilişkileri düzenlemek için vardır. Kişi, hukukkurallarına muhatap olan gerçek ve tüzel kişilerden oluşur. Gerçek kişi,insandır. Doğar, büyür ve ölür. Tüzel Kişi ise, gerçekte var olmayan,insanların bir araya gelerek oluşturdukları ve hukuk düzeninin varlığınıkabul ettiği mal ve insan topluluklarıdır. Tüzel kişiler, o toplumdayaşayan tüm insanların oluşturduğu toplumun tüzel kişilik kazanmışşekli olan "devlet" olabileceği gibi, kişilerin kendi aralarındaoluşturduğu özel hukuk tüzel kişiliği şeklinde de olabilir. Dernek, vakıf,şirket, siyasi partiler bu tüzel kişiliklere örnek teşkil eder.



4. Hukuk kuralları, her toplum için kuralkoyma ilkelerine uygun olarak konulur. Bukurallar, aldıkları şekil, etki alanı veyöntemi itibariyle yasa, tüzük, kararnameşeklinde isimler alır. Bu kurallar da kendiaralarında bir hiyerarşi (ast-üst) ilişkisitakip eder. Buna 'normlar hiyerarşisi' adıyerilir. Bunlar, gücüne göre anayasa, yasa,kanun hükmünde kararname, tüzük veyönetmeliklerdir.



5. Hukuk kurallarına uyulmasızorunludur. Bu kurallara aykırıhareketler, çeşitli yaptırımlarlagüçlendirilmiştir. Bu kurallarauymayanlar cezalandırılır vekurala uyar hale getirilir.



6. Hukuk kuralları insan ürünüdür. Bu özelliğiile diğer sosyal düzen kurallarından ayrılırinsanlar ihtiyaç duydukları kurallarıkoyabilecekleri gibi, ihtiyaca cevapvermeyen hukuk kurallarını da yürürlüktenkaldırabilecektir. Bu konuda belirleyici olansadece toplumsal ihtiyaçlardır.



7. Hukuk kuralları normatif düzenlemelerdir. Olmasıgerekeni bulma amacını taşır. Konulan kurallar,herkese uygulanır. Bu genellik kuralını yansıtır.Yürürlükten kalkıncaya kadar uygulanır. Yanisüreklidir. Hukuk kuralları, belirli kişiler için değil,kural konulurken tespit edilmemiş kişiler içinuygulanır. Bu özelliği ile soyuttur. Kişiselleşmemiştir.



8. Hukuk kuralları, yazılınormlardır. Uygulanacak olaylargerçekleşmeden önce kurallarvardır. Somut olaylara soyutkurallar uygulanır. Böyleceeşitlik kuralı gerçekleşmiş olur.Kişiye göre kural koymak,hukuka olan güveni azaltır.Dolayısıyla, hukuk kurallarınınyansızlığı ihlal edilmiş olur.



9. Hukuk kuralları toplumsal ve bireysel yaraları koruma amacı güder.Vergi koyarken toplumsal amaç gözetilirken; özel alacakların haciz yoluile zorla alımında da toplumsal yararın yanında kişisel yarar gözetilmişolur.


Sosyal Düzen Kuralarının Birbirleri ile İlişkisi

Yaptırımları farklı olsa da, adamöldürme bütün kutsal dinlerdegünah, toplumlarda ahlâksızlık,hukuk kurallarında da suç olarakkabul edilmiştir.

Karşılaştırma, tarafları, biçimi,kaynağı, kapsamı, amacı veyaptırımları açısından yapılacaktır.

16

Tarafları Din, ahlâk ve gelenek kurallarında, bu

kurallara uygun olarak davranışta bulunmayükümlülüğünde olan kişidir. Bu kurallarauygun davranışta bulunmak aynı zamandasosyal görevdir.

Bu kurallara uygun davranışta bulunulupbulunulmadığını denetleten toplumdur.Toplum baskısı bu kurallara uymadakullanılan yaptırım aracıdır. Geleneklereuymayanlar görgüsüz; ahlâk kurallarınauymayanlar ise ahlâksız olarak nitelendirilir.Din kuralları ise, bu kurallara bağlıtopluluklarda tepki olsa da, neticesi mabudile kul arasında, cezası da ölüm sonrasıhayatta gerçekleşecektir.

17Sosyal Düzen Kuralarının Birbirleri ile İlişkisi 1/6

Biçim

Sosyal düzen kuralları biçim olarak ta birbirinden ayrılır. Dinkuralları dinin kutsal kitaplarında yer alır. Kutsal kitaplarda bîrkısım ibâdetler yanında yapılması veya yapılmaması gereken fillerde yer alır. İslam dini açısında Kur’an-ı Kerim ile Hadisler,Hıristiyanlık için İncil, Musevîlik için de Tevrat kutsal kitaplardır.Bunlar yazılı olarak günümüze kadar gelebilmiştir.

Ahlâk ve gelenekler ise, uygulama veya sözlü olarak toplumiçerisinde yerleşmiştir. Her üç kuralda sistematik düzenlemeyekonu olmamıştır.

Hukuk kuralları ise yazılıdır. Sistematik düzenleme söz konusudur.Resmi Gazete ile yayımlanır. Türk Ceza Kanunu denilince, ResmîGazetede yazılı olarak yayımlanmış bir yasa metni anlaşılır. Ayrıcasuç fiilleri ve cezalar sistematik bir şekilde düzenleme yapılmıştır.

Kurallar sınıflandırdığında, suç ve ceza kuralları ceza yasalarında,bireyler arası ilişkileri düzenleyen kurallar medeni yasada,gerçek kişilerin gelirleri üzerinden alınacak vergiler Gelir VergisiKanunu'nda düzenlenmiştir.


Kaynağı Sosyal düzen kurallarında kaynak, bu kuralları koyma

yetkisine sahip kişi ya da organı ifade eder.

Din kuralları, tapılan yüce buyruğu ifade eden dinlerdeAllah tarafından konulur. İslam dinînin kurallarınınAllah tarafından konulduğu gibi. Kurallar elçilik göreviniyerine getiren melek aracılığı ile Peygamberlerineiletilir. İslam dininin kurallarını oluşturan Kur’an-ı KerimCebrail aracılığı ile Hazret-i Muhammed'e (S.A.V.) parçaparça indirilmiştir. Peygamber de bu kuralları kendisineve Allah'a inanan kişiler ulaştırmıştır.

Ahlâk kuralları, toplumda uzun süreli uygulanan veuyulması konusunda toplum baskısı olan kurallardır. Bukuralların kim tarafından ve ne zaman ortayakonulduğu bilinmemektedir.

Gelenek kuralları da ahlâk kuralları gibi, kaynağı açıkçabilinmemektedir. Her toplum kesimi için farklıuygulamalar şeklindedir.


Kapsamı Din kuralları kapsamı itibariyle,

işlenmesi durumunda sevapkazanılacak davranışlarla, günahkazanılacak davranışları düzenler.Bunları yaptırımları ise, ahrethayatında cennet veya cehennemolarak verilir. Bunların tümü, kişininiyi insan olmasını sağlamayayöneliktir.

Ahlâk kuralları ise, insanın kendi içdünyasında yücelmesi, erdemsahibi olmasını sağlamayayöneliktir. Bu ilkeler insanı toplumiçerisinde saygın insan yapar. Ahlâkkuralları kişiyi ahlâklı insan olmayayöneltir. Ahlâk kuralları iyi ve kötüdavranışlardan oluşur.


Kapsamı Gelenek kuralları, kişilerin birbirlerine karşı

edepli, görgülü davranmasını sağlar. Görgü vemuaşeret kuralları sayesinde insanlarbirbirine saygılı davranışlarda bulunurlar.Kişilere nazik davranmak, düğün vebayramlarda kabul edilmiş törenlere uyumsağlamak gelenek kuralları içerisinde yer alır.

Hukuk kurallar, yapılması gereken veyapılmaması gereken davranışları belirler.Diğer sosyal düzen kuralları tavsiye niteliğindeiken, hukuk kuralları emir niteliğindedir. Bunedenle diğer sosyal düzen kurallarının,hukuk kurallarına aykırı olmaması gerekir.Başka bir ifade ile, hukuk kurallarına aykırıdiğer sosyal düzen kuralları uygulanamaz.


Amacı

Amaçları açısından sosyal düzenkuralları çoğu zaman ortak bir noktadabuluşurlar. Bu kuralların ortak amacı,toplumun ve kişinin refahı, mutluluğuve huzur içerisinde yaşamasıdır. Bunakamu düzeni denilmektedir. Herkesihakkını bilmesi, kimsenin de hukukunçizdiği sınırın dışına çıkmamasıdır. Buortak amaç gerçekleştirilirken, bireyselyarar da ortaya çıkabilir.

Din kuralları Allah'a kul olmayı bilen,yalnızca O'na ibâdet eden, O'na ortak(şirk) koşmayan ve iyi bir inançlı insanolmasını sağlamayı hedef edinir.


Amacı

Ahlâk kuralları, iyi ve güzel davranışlarıyapmayı, kötü ve çirkin görülen davranışlarıise yapmamayı amaçlar.

Gelenek kuralları, toplumsal töreye uyan,topluma karşı yerine getirilmesi' gerekenödevleri yerine getirmeyi amaç edinir.

Hukuk kuralları, yazılı hukuk kurallarınauygun bir davranışın yapılmasını amaçedinir. Her bir hukuk kuralı, kendi alanındauyulması gereken kuralları belirler. Cezahukuku, suç fullerinin işlenmemesini,medeni hukuk kişiler arası medeni ilişkileri,ticaret hukuku ise ticari işlere ilişkinuyulması gereken kuralları belirler.


Yaptırım Sosyal düzen kurallarının bir yaptırımı vardır.

Yaptırım, kural koyan organın kurallara aykırıdavranışta bulunan kişilere karşı gösterdiği vesuçluları sıkıntıya sokan tepkilerdir.

Din kurallarının yaptırımı, ölüm sonrası hayattacehennem ateşi ile azap etmektir. Din kurallarıylayönetilen toplumlarda, dünyada da uygulananyaptırımları vardır. Bazı suçlarda kırbaç cezası bunaörnektir.

Ahlâk kurallarına aykırı davranışın yaptırımı, kişilerintoplum tarafından ayıplanmasıdır. Kişi toplumtarafından ahlâksız olarak nitelendirilir. Kurallarauyulmasında zor kullanılamaz.

Gelenek kurallarına aykırı hareket edilmesininyaptırımı, kişinin görgüsüz olarak nitelendirilmesidir.Zorla geleneklere uydurulması söz konusu değildir.Evlenecek çocuğuna çeyiz yapmayan anne-babanınayıplanması, ne biçim anne-baba olduğununsöylenmesi, töre uymayan kişiler olarakadlandırılması buna örnek teşkil eder.


Yaptırım Hukuk kuralları, yaptırım konusunda diğer sosyal düzen kurallarından ayrılır. Hukuk

kurallarını koyan devlettir. Kişilerin bu kurala uydurulmasında zor kullanabilir.

Hukuk kurallarının yaptırımın konusuna göre farklılıklar taşır. Ceza hukuku kurallarınaaykırı hareket edilmesi, ceza uygulanması sonucunu doğurur. Ceza niteliğine göre farklışekillerde çektirilir. Yaptırım hürriyeti bağlayıcı ceza şeklinde ise, hükümlü ceza evinekonularak cezası çektirilir.

Hürriyeti bağlayıcı cezalar, müebbet, ağır hapis veya hapis cezası şeklinde olur. Yaptırımekonomik ceza şeklînde de olabilir. Para cezaları buna örnektir. Suçlu hükmedilen parayıhazineye öder. Kendiliğinden ödemez ise, haciz yöntemi uygulanmak suretiyle alacaktahsil edilmiş olur.


Yaptırım Yaptırımın bir diğer şekli ise, idarenin

yapmış olduğu işlemlerin iptalettirilmesidir. Mahkeme kararı ile idariişlemin iptal edilmesi durumunda,idari işlem başından beri hiçyapılmamış bir duruma çevrilmiş olur.Örneğin, siyasi amaçlarla yapılan birtayin işleminin iptal edilmesidurumunda memur eski görevinedönmüş olur.

İptal özel borç ilişkileri için de sözkonusudur. Tehdit altında imzalanansenedin iptali için mahkemeyemüracaat edilmesi gibi. Mahkemesenedi iptal etmekle kişi borcundankurtulmuş olur.

26

Yaptırım

Yaptırımın bir diğer şekli de, zorlayerine getirmedir (cebri icra). Borcunuzamanında ödemeyen borçluya, hacizişlemi uygulanmak suretiyle alacaklınınalacağına kavuşması gibi.

Yapılan işlemlerde hukukun şartkoştuğu kurucu şartlar yerinegetirilmeden yapılan işlemlerin yokhükmünde olması gibi. Örneğin,evliliğin geçerli olarak kurulabilmesi içinnikah sözleşmesinin evlendirmememuru önünde yapılması gerekir.İmam, papaz veya devrim nikahı ileyapılan evlilikler medeni hukukaçısından yok hükmündedir.


Yaptırım

Yaptırım türlerinden biri de tazminattır.Tazmînat, uğranılan maddi veya manevizararın giderilmesine mahkemetarafından karar verilmesidir.

Örneğin, haksız yere ve kusurlu hareketlekırılan camın taktırılması veya bedelininödenmesi, kişilik hakları ihlal edilen kişiyebelli bir miktar paranın ödenmesinemahkeme tarafından karar verilmesi gibi.


Sosyal Düzen Kurallarının MukayesesiKriterler Din Kuralları Ahlak Kuralları Gelenek Kuralları Hukuk Kuralları

TaraflarıYaratıcı – Kul Toplum-Kişi Toplum-Kişi

Toplum-KişiKişi-Kişi

Biçimi Kutsal Kitapta Yazılı ve Sözlü

Uygulama Uygulama Yazılı

Kaynağı Yaratıcı yada Kutsal Güç

Belli Değil Belli Değil Devlet

Kapsamı Günah-Sevap İyi-Kötü Töre-Adet Emir

Amacıİnançlı İnsan Yetiştirmek

İyi ve Güzel Nitelenen DavranışlarıYaymak

Örf ve Adete Uygun Davranmak

Hukuka Uygun Davranmak

Yaptırımı Sevap-GünahCennet-Cehennem

Ahlaksız Olarak Nitelemek

Görgüsüz OlarakNitelemek

Ceza, İptal, İcra, Yokluk, Tazminat

29

HUKUKUN KAYNAKLARI

30

ANAYASA

Anayasa, yasama organı tarafındannitelikli bir çoğunlukla kabul edilen;devleti, organlarını ve bu organlarınişleyişini düzenleyen, Cumhurbaşkanıtarafından onaylanarak Resmigazete'de yayımlanan, halk oyunasunulan; kamu hak ve özgürlüklerinidüzenleyen, diğer normları kendisineuygun olarak çıkarılmasında emredicigüce sahip yasalardır.

31

Anayasanın Özellikleri

1. Yasama organı tarafından kabul edilir.

2. Cumhurbaşkanı tarafından onaylanır.

3. Resmi gazetede ilan edilir.

4. Devletin temel yapısı ve organlarının çalışmasını düzenler.

5. Kamu hak ve özgürlükleri ile bunların sınırlandırılmasını düzenler.

6. Yasa ve diğer düzenleyici işlemler Anayasa'ya uygun olmak zorundadır.

7. Anayasalar aynı zamanda bir yasadır.

32

Anayasa’nın Farkları

Hukukta da anayasa, bir yasadır. Ancak diğer yasalardan farklılıklar içerir.Bu farklılıklar şunlardır:

Konu itibariyle farklıdır. Anayasalar, diğer yasalardan farklı olarakdevletin yapısı, organları ve işleyişini düzenler. Bu düzenleme içerisinde,çıkarılacak normların mutlaka anayasaya uygun olmasını gerekli kılar.Eğer diğer normlar anayasaya aykırı olursa, onların yargı kararları ileiptal edilebileceğini hüküm altına alır. Türkiye Cumhuriyeti AnayasasıBirinci Kısım Genel Esaslarda,

1. devletin şekli

2. Cumhuriyetin nitelikleri

3. devletin bütünlüğü, resmi dili, Bayrağı, milli marşı ve başkenti

33


Anayasaları diğer yasalardan ayıran özelliklerden biri de, kamu hak veözgürlüklerine yer vermesidir. Bu özelliği nedeniyle, kamu hak veözgürlüklerinin korunmasına ve kazanımına dair sosyal olaylar, "anayasalhareketler" olarak da anılmaktadır.

Anayasanın ikinci kısmı kamu hak ve özgürlüklerine ayrılmıştır. Kişileraçısından "hak" olarak ifade edilirken, devlete karşı sorumluluklar da"Ödevler" olarak isimlendirilmiştir.

Birinci bölümde "Temel Haklara İlişkin Genel Hükümler", ikinci bölümde"Kişinin Hakları ve Ödevleri", üçüncü bölümde "Sosyal Ekonomik Haklarve Ödevler", dördüncü bölümde ise, "Siyasi haklar ve ödevler" yeralmaktadır.

34


Anayasa, bağlayıcı ve üstün hukuk normudur. Bunu sağlamak üzere"Anayasanın hükümleri, yasama, yürütme ve yargı organlarını, idaremakamlarını ve diğer kuruluş ve kişileri bağlayan temel hukuk kurallarıdır.

''Kanunlar anayasaya aykırı olamaz" (AY md.11) Anayasaya esas veya şekilitibariyle aykırı olan yasa, yasa hükmünde kararname ve TBMM İçtüzüğüAnayasa Mahkemesinde iptal davasına konu edilebilir. Anayasa değişikliklerinisadece şekil bakımından inceler ve denetler (AY md.148/1).

Anayasalar bir yasa olması nedeniyle yasama organı tarafından çıkarılabilir.Türkiye'de 1924 Anayasası dışındaki 61 ve 82 Anayasaları kurucu meclislertarafından çıkarılmış ve halkoyuna sunulmuştur.

35

YASA

Normlar hiyerarşisinde Anayasadansonra etkinlik itibariyle en güçlü olanıyasalardır.

Yasa kavramı şöyle tanımlanabilir: Yasa,yasama organı tarafından yasa yapmayöntemlerine göre ve yasa adı ileçıkarılan, Anayasaya aykırı olmayan,genel, soyut, sürekli ve yazılınormlardır.

36

Yasanın Özellikleri

Yasalar, yasama organı tarafından çıkarılır.Anayasaya göre bu organ Türkiye BüyükMillet Meclisi (TBMM)'dir.

Yasa adı île çıkarılır. Normun isminde "yasa"veya kullanılan şekli ile "kanun" ibaresinin yeralması gerekir. Bu özelliğin gereği, TBMM ninçıkardığı her düzenleyici işlemler yasadeğildir. Kendi çalışma iş düzenini gösterenMeclis İçtüzüğü yasa değildir. Örneğin. TürkMedeni Kanun gibi.

Bir düzenlemenin yasa olarak kabuledilebilmesi için, yasa yapma yöntemlerinegöre çıkarılmış olması gerekir.

37

ÖNEMLİ !

Yasa yapma yöntemleri Meclis içtüzüğü ile belirlenmiştir.

Anayasa'da ise; "Kanun teklif etmeye Bakanlar Kurulu vemilletvekilleri yetkilidir.

Kanun tasarı ve tekliflerini TBMM'de görüşülme usul ve esasları içtüzükle düzenlenir"

38

Yasa Gücünde Kararnameler (Kanun Hükmünde Kararnameler)

Normatif düzenlemeler içerisinde yer alan yasagücünde kararnameler; kural koyma yetkisininMeclis yanında, yürütme organına da yetkiverilmesi gerektiğini ileri süren bir yaklaşımınürünüdür.

Hukuk sistemimiz açısından bakıldığında, 61Anayasası "yürütme görevinden" (AY md.6) sözederken, 82 anayasası "yürütme yetkisi vegörevinden söz etmektedir (AY md. 7). Bu bilinçlibir tercihtir. O halde, yürütme erki, sadece yasalarıuygulayan bîr birim değil, aynı zamanda kendi yetkialanı içerisinde yetki kullanabilen bir yapıdadır.

Yasa Gücünde Kararname (YGK) yasa iledüzenlenebilecek konularda anayasal kısıtlamalarauymak koşulu ile Bakanlar Kuruluna düzenlemeyapabilme imkânı vermektedir.

39

Yasa Gücünde Kararnameler (Kanun Hükmünde Kararnameler)

Anayasa' ya göre iki şekilde yasa gücünde kararname çıkartabilmektedir:

1. Olağan Yönetim Zamanında Yasa Gücünde Kararnameler Çıkarılması

2. Olağanüstü Yönetim Zamanında Yasa Gücünde Kararname Çıkarılması

40

Olağanüstü Yönetim Zamanında YGK Çıkarılması

Olağanüstü yönetim zamanı, kamu hakve özgürlüklerinin kullanımınınsınırlandırıldığı veya durdurulduğuyönetim zamanlarını ifade eder.Olağan yönetim zamanlarında kamuhak ve Özgürlükleri AY' de belirtildiğişekliyle serbestçe kullanılabilirken,olağanüstü yönetim zamanlarında buhaklar durdurabileceği gibi, bunlar içinAnayasa'da öngörülen güvencelereaykırı tedbirler de alınabilir (AYmd.15/1).

41

Olağanüstü Haller

AY' e göre iki halde olağanüstü halilanı öngörülmektedir.

1. Tabii afet ve ağır ekonomik bunalım(AY md.119)

2. Şiddet olaylarının yaygınlaşması vekamu düzeninin ciddi şekildebozulmasıdır (AY md.120).

42

Olağanüstü Haller

Olağanüstü hallerin meydana gelmesi halinde, Cumhurbaşkanı'nınbaşkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu altı ayı geçmemek üzere olağanüstühal ilan edebilir. Şiddet olaylarının yaygınlaşması ve kamu düzeninin ciddişekilde bozulmasında, Milli Güvenlik Kurulu'nun da görüşü alınır.

Meclis olağanüstü hal süresini değiştirebilir. Her defasında dört ayı geçmemeküzere süre TBMM'ce uzatılabilir veya kaldırılabilir (AY md.120/1).

Olağanüstü hallerde vatandaşlar için, para, mal ve çalışma yükümlülüklerigetirilebilir. Buna ilişkin hükümler Olağanüstü Hal Kanunu'nda düzenlenmiştir .

43

Sıkıyönetim, Seferberlik ve Savaş Hali

Sıkıyönetim aşağıdaki hallerde, Cumhurbaşkanının başkanlığındatoplanan Bakanlar Kurulu tarafından, Milli Güvenlik Kurulunun görüşüalınarak altı ayı aşmamak üzere ilan edilir (AY md.122).

Anayasanın tanıdığı demokrasi düzeni veya temel hak ve hürriyetleriortadan kaldırmaya yönelen ve olağanüstü hal ilanını gerektiren hallerdendaha vahim şiddet hareketlerinin yaygınlaşması,

Savaş hali,

Savaşı gerektirecek bir durumun baş göstermesi, ayaklanma olması,

Vatan veya Cumhuriyete karşı kuvvetli ve eylemli bir kalkışmanın varlığı,

Ülkenin ve milletin bölünmezliğini tehlikeye düşürecek içten veya dıştanşiddet hareketlerinin yaygınlaşmasıdır.

44

Karşılaştırma

45

Kriterler Olağan Yönetim Zamanı YGK Olağanüstü Yönetim Zamanı YGK

Yönetim ZamanıNormal Yönetim Zamanı

Savaş, Seferberlik, Sıkıyönetim,Olağanüstü Hal Uygulaması

Organ Bakanlar Kurulu-Cumhurbaşkanı Onayı

Cumhurbaşkanı + Bakanlar Kurulu

Kaynağı Yetki Yasası Anayasa

Biçimi Cumhurbaşkanı İmzası ve Resmi Gazetede Yayımlanması

Resmi Gazetede Yayım

Usul TBMM’ye Sunulur TBMM’ye Sunulur

Kapsam AY’ nin 2. Kısmının 1. 2. Ve 4.Bölümlerinde Yer Alan KonulardaDüzenleme Yapılamaz

Anayasada Mutlaka Yasa İle DüzenlenmeŞartı Öngörülmeyen Her KonudaDüzenleme Yapılabilir.

Uluslar arası Anlaşmalar İki ülke diplomatları belli bir taslak üzerinde

çalışır. Ön kabul anlamında anlaşmalar parafeedilir. Üzerinde anlaşılan taslağın, devletibağlayıcı bir hale gelebilmesi için, iç hukukumuzagöre yetkili birimin bu anlaşmayı devletibağlayacak bir şekilde imzalaması gerekir.

AY' ye göre uluslararası anlaşmaları onaylamaklayetkili birim Bakanlar Kuruludur. Ancak, BakanlarKurulu, bazı istisnalar dışında uluslar arasıanlaşmaları kendiliğinden onaylayamaz. Bununiçin TBMM'ce kabul edilecek ve yürürlüğegirecek bir yasa ile, anlaşmanın onayının uygunbulunması gerekir.

Meclis böyle bir yasayı çıkarttıktan sonra,Bakanlar Kurulu anlaşmayı imzalar. Söz konusuanlaşma Bakanlar Kurulu kararnamelerindeolduğu gibi, Cumhurbaşkanlığınca onaylanarakRG' de yayımlanır.

46

Uluslar arası Anlaşmalar

AY, istisnai hallerde, uluslararası anlaşmaların onayının bir yasa ile uygunbulmasına ihtiyaç duymaz. Bu haller şunlardır:

Ekonomik Anlaşmalar (AY md.90/2)

Konusu ekonomik, ticari veya teknik ilişkileri düzenleyen,

Süresi bir yılı aşmayan

Devlet maliyesine bir yük getirmeyen

Kişi hallerine ve Türklerin yabancı memleketlerdeki mülkiyet haklarınadokunmayan anlaşmalar doğrudan Bakanlar Kurulu tarafından imzalanır veCumhurbaşkanı tarafından onaylanarak RG' de yayımlanır (AY md.l04/b.5).

47

Tüzük Tüzükler, Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılır. Amacı, yasaların

uygulamasını göstermek ve yasanın emrettiği işleribelirtmektir.

Tüzükler, normlar hiyerarşisine uygun olarak yasalardan dahagenel ve soyut olmaz, yasalara da aykırı olamaz.

Bakanlar Kurulu, tüzük taslağını Danıştay'a gönderir veDanıştay incelemelerinden geçer.

Bakanlar Kurulu tarafından imzalanan tüzükler, onay içinCumhurbaşkanına gönderilir.

Cumhurbaşkanı tarafından imzalanan tüzükler yasalar gibi RG'de yayımlanır (AY md.115).

48

Yönetmelik Yönetmelikler normlar hiyerarşisinde tüzüklerden sonra gelir. Dolayısıyla içerik itibariyle,

tüzük ve yasalardan daha genel ve daha soyut olamazlar.

Kullanıldığı alan ve konum itibariyle daha çok kişi tarafından ilişki içerisinde olmasınakarşılık, güç itibariyle tüzük ve yasalardan daha düşüktür.

Yönetmelikler, Başbakanlık, Bakanlıklar ve kamu tüzel kişileri kendi alanlarını ilgilendirenkonularda, yasa ve tüzüklerin uygulanmasını göstermek amacıyla düzenlenebilir. Tüzük veyasalara aykırı olamazlar.

Yönetmeliklerden hangilerinin RG' de yayımlanacağını yasalar belirler. Dolayısıyla, yasanınbelirlemediği yönetmeliklerin RG' de yayım zorunluluğu bulunmamaktadır (AY md.124).

49

Bakanlar Kurulu Kararı Bakanlar Kurulu, Başbakan ve bakanlardan oluşur. Düzenleyici işlem olarak Bakanlar

Kurulunun çıkaracağı norm AY' da ayrıca gösterilmemiştir.

Bakanlar Kurulu, vergi, resim, harç vb. mali yükümlülüklerde bazı değişiklikleryapabilmektedir. Bu değişiklikler, muafiyet, indirim, istisna ve oranlarda olabilmektedir.

Değişiklik yetkisi, yasalarda yer alan değerlerin, üst ve alt sınırları içerisinde kalmakkoşuluyla yapılabilmektedir (AY md.73/4).

Bakanlar Kurulu kararları, kendisinden önceki normlara aykırı olamaz. Özellikle vergilere

ilişkin olarak, yasada belirtilen sınırları aşamazlar. Yasalara aykırı olmaları durumundaDanıştay'da iptal davasına konu edilebileceklerdir.

50

Adsız Düzenleyici İşlemler Anayasa’da öngörülmüş yürütme organının

düzenleyici işlemleri, kanun hükmündekararname, tüzük, yönetmelik olmak üzere üçolarak kabul edilmektedir. Ancak, uygulamadayürütme organının bunların dışında,“kararname”, “karar”, “tebliğ ”, “sirküler”,“genelge”, “ilke kararı ” “esaslar”, “yönerge”,“talimat”, “statü”, “genel emir”, “tenbihname”,“genel tenbih”, “ilân”, “duyuru”, “plân”, “tarife”gibi değişik isimler taşıyan işlemler ile de genel,soyut ve objektif hukuk kuralları koyduğugörülmektedir.

Bu nedenle, bu işlemler de yürütme organınındüzenleyici işlemleri arasında yer almakta ve butür düzenleyici işlemler idare hukukunda “adsızdüzenleyici işlemler” olarak nitelendirilmektedir.

51

Yasaların Uygulanması

Yasalar bir ihtiyacı karşılamak amacıylaçıkartılırlar. Bu amacın gerçekleşmesi,yasaların uygulanması ile mümkündür.Eğer yasalar çıkartılmış olmakla berabertemas ettiği olaylarda uygulanmıyor ise,hukuk devletinden taviz verildiği,devletin zaafa uğratıldığından sözedebiliriz.

Yasaların uygulanması, nerde, ne zaman,kime ve nasıl sorularına verilen cevaptakendisini göstermektedir.

52

Yasaların Yer İtibariyle Uygulanması Yasaların uygulanabilmesi için, ülke olması

gerekmektedir. Ülke, kara parçası, insan unsuru vemanevi öğelerden oluşur. Türkiye Cumhuriyeti Devletininkabul ettiği yasalar öncelikle Türkiye'nin kara, karasularıve hava ülkesinde uygulanır.

Türkiye'nin kara ülkesi, komşularıyla yapılan ikiliantlaşmalarla tespit edilmiş ve sınır taşlarıyla belirlenmişkara parçasıdır. Yasama ve yürütme organlarının kabulettiği düzenleyici tasarruflar bu kara parçası üzerindeuygulanır. Ancak bu mutlak değildir. Kara ülkesinin birbölümünde yine yasa koyucunun isteği doğrultusundabazı yasalar uygulanmayabilir. Örnek: Serbest Bölgeler(KDV alınmaz)

Yasaların yer itibari ile uygulanması hukuk dallarına görefarklılıklar arz eder. Kimi yasalar, Türkiye Cumhuriyeti'nevatandaşlık bağı ile bağlı olanlara, ülke dışında dauygulanabilmektedir. Örneğin Türk vatandaşlarının ülkedışı gelirlerinin vergilendirilmesinde olduğu gibi.

"soykırım", "göçmen kaçakçılığı ve insan ticareti" gibisuçlar ülke dışında işlense bile Türkiye'de yargılanabilir.

53

Yasaların Zaman İtibarı ile Uygulanması1. Yasaların Yürürlüğe Girmesi

Yasaların yürürlüğe girmesi için, sadece yasama organınca kabul edilmesi yetmez. İlgililerin buyasanın varlığından haberdar olması gerekir (Resmi Gazete). Yasaların yürürlüğe girmesi yürürlükmaddesi île belirlenir. Yürürlüğe girme şu şekillerden biri ile olabilir.

• Yasalar, RG' de yayımlandığı gün yürürlüğe girebilir.

• Yayımı izleyen ve belirlenebilecek bir tarihte yürürlüğe girer. Örneğin, yürürlükten bir ay sonrayürürlüğe girer gibi.

• Yürürlük maddesinde somut bir tarih gösterilebilir. Örneğin, 01.01.2010 tarihinde yürürlüğegirer gibi

• Yasada yürürlük için hiçbir hüküm yer almayabilir. Bu durumda nasıl yürürlüğe girecektir? Bukonuda genel bir yürürlük yasası kabul edilmiştir. Yasaların yayımı ve yürürlüğünü düzenleyenbu yasaya göre, yasalar, yayım tarihini izleyen günden itibaren 45 gün sonra kendiliğindenyürürlüğe girer

54

Yasaların Zaman İtibarı ile Uygulanması

2. Yasaların Yürürlükten Kalkması

Yasaların yürürlükten kalkması, artık toplumun bu normlara ihtiyacı kalmadığıanlamındadır. Yasalar nasıl bir ihtiyacı karşılamak amacıyla çıkarılırsa; ihtiyaçortadan kalktıktan sonra da yasaya ihtiyaç kalmaz ve normlar bütünlüğündekaldırılması da gerekir. Yasa şu şekillerde yürürlükten kalkar.

• Yasama Organının Çıkardığı Yeni Bir Yasa ile Yürürlükten Kalkma

• Süreli Yasalarda Sürenin Sona Ermesi ile Yürürlükten Kalkma

• Yasanın Yeni Numara ile Yeniden Kabul Edilmesi

• Anayasa Mahkemesinin İptal Karan ile Yürürlükten Kaldırılması

55

Yasaların Zaman İtibarı ile Uygulanması3. Yasaların Geçmişe Yürümesi

Yasalar ilke olarak, yayınlandıkları tarihten sonraki dönem içinuygulanır. Çünkü bir ihtiyaç nedeniyle yürürlüğe girmiştir veihtiyaç o an ve sonraki dönem içindir. Bu nedenle yasalargeçmişe yürümezler. Bunun nedeni, özellikle özel hukukalanında kazanılmış haklara dokunulacağı kaygısıdır.

Hakkaniyet gereği yasaların geçmişe yürütülmesi çoğu zamanceza yasalarında yer alır. Ceza yasaları, suç fiilînin işlendiğizaman yürürlükte olan yasaların uygulanmasını emreder. Bu,"suç ve cezaların yasallığı" nın da bir sonucudur. Örneğin, 2006yılında işlenmiş bir suçun cezası 10 yıl hapis cezasıdır. Suçluyargılanmış, mahkûm olmuş ve ceza evinde yatmaktadır. Ancako sırada yürürlüğe giren bir yasa ile aynı suçun cezası 8 yılaindirilmiştir. Bir başka yaklaşım ile artık toplum bu fiile verilencezayı çok bulmuş ve indirmiştir. 10 yıla mahkûm olan hükümlede ceza evindedir. Bu durumda hakkaniyet, bu suçlunun dacezasının 8 yıl olmasını gerekli kılar. Nedeni ise, eşitlik, adalet vehakkaniyet gibi duygular, bu kişinin de cezasının indirilmesinigerektirir. Buna ceza hukukunda, lehe olan yasaların geriyeyürütülmesi adı verilir.

56

Yasaların Anlam İtibariyle Uygulanması - Yorum

Yasalar niçin yorumlanır?

Sorusunu sorduğumuzda, aldığımız cevap "yasanın ne demek istediğininaraştırılması içindir" diyebiliriz.

Soruya devam edersek, "niçin araştırıyoruz ki?" dediğimizde,

alacağımız cevap, "yasanın ne dediğini anlayamadığımız için" olacaktır.

O halde yasalar, dilinin anlaşılamaması, neyi amaçladığının bilinememesi,kendi içinde ve hukuk sisteminde tutarlı olmaması hallerinde, yasa üzerindefikri çalışma yapılmasına yorum denir. Yorum, organına ve yöntemine göresınıflandırılmaktadır.

57


1. Yapan organa göre yorum

Yasama Yorumu

İdarenin Yorumu

Yargı Yorumu

Bilimsel Yorum

58


2. Yöntemine Göre Yorum

Deyimsel Yorum

Örneğin, "Hiç kimse zorla çalıştırılamaz. Angarya yasaktır" (AY md 18). Buradaki angarya kelimesinin neanlama geldiğinin sözlük yardımıyla anlamının bulunmasıdır. "Angarya", bir kimseye veya topluluğa zorla,ücret vermeden yaptırılan iş, yüklenti.

Tarihi Yorum

Örneğin, Ekonomik Denge Vergisi yayası kabul edilirken, geçmiş yıl kazançlarından belli bir oranda artışyapanların vergi incelemesine tabi tutulmasının amacı, 5 Nisan 1994 yılında yaşanan ekonomikçöküntünün payının olduğu meclis tutanaklarından anlaşılabilmektedir.

Amaçsal Yorum

Yasanın kendi, özgün anlamının araştırılması; yasanın ruhunun tespiti amacıyla yapılan yorumdur.

Sistematik Yorum

Yasada yer alan kavramların, yasa içinde veya diğer yasalarda yer alan yaklaşımlarla anlamınınaraştırılmasıdır. Örneğin Borçlar Kanununda geçen ikametgâh kavramının Türk Medeni Kanununda yeralan ikametgâh kavramıyla izah edilmesi; Gelir vergisinde yer alan işyeri kavramının Vergi UsulKanunundaki işyeri tanımıyla izah edildiği gibi.

59

Yasa Hükümlerinin Niteliklerine Göre Sınıflandırılması

A ) Genel Hükümler - Özel Hükümler

Bir yasanın genel olması aynı zamanda uygulama alanınınve hükümlerinin birbiri ile çeliştiği zaman hangisininuygulanacağı ile ilgilidir.

Genel yasalar veya yasanın genel hükümler içermesi, aynıkonuda diğer yasaların düzenlediği alanlara uygulanmasıgereken, o konudaki detay bilgileri içeren yasahükümlerine genel hükümler denir.

Örneğin özel hukuk hükümleri itibariyle Türk MedenîKanunu'nun (TMK) başlangıç hükümleri; Kamu hukukundaise, Türk Ceza Kanunu'nun (TCK) 1 ile 75 inci maddeleriarasındaki hükümler ve vergi hukukunda da Vergi UsulKanunu (VUK) gibî.

TMK "Bu kanun ve Borçlar Kanunu'nun genel niteliklihükümleri, uygun düştüğü ölçüde tüm özel hukukilişkilerine uygulanır" (TMK md.5) hükmüne yer vermiş veözel hukuk ilişkilerine uygulanacağını açıkça bildirmiştir.

60

Yasa Hükümlerinin Niteliklerine Göre Sınıflandırılması

B) Uygulama Gücü Açısından Hukuk Kuralları

1. Emredici Kurallar

Kamu hukuku alanında yer alan kurallar da emredici kurallara örnek teşkil eder. örnek,gerçek kişiler elde ettikleri gelirler nedeniyle vergi vermekle yükümlüdür. Emredici hukukkuralları, kamu düzeninin sağlanması, genel ahlâk ve adabın korunması ve zayıflarınkorunmasına amacıyla düzenlenir.

2. Tamamlayıcı Hukuk Kuralları

Tamamlayıcı hukuk kuralları, taraf iradeleri ile değiştirilebilen kurallardır. Örneğin, bir sayışsözleşmesinde alacaklı ve borçlu, paranın ve malın nerede teslim edileceğini özgür iradeleriile kararlaştırabilirler. Eğer nerede ödeneceği konusunda bir karar almamışlarsa, paraborçları alacaklının yerleşim yerinde ödenir.

3. Yorumlayıcı Kurallar

Örneğin, Para borcu ne zaman ödeneceği kararlaştırıldığında "ayın başı" ifadesikullanıldığında bundan anlaşılması gereken takvim ayının 1'inci günü anlaşılır.

4. Tanımlayıcı Kurallar

Tanımlayıcı hukuk kuralları, hukukta geçen bir kavramın yasal unsur ve şartlarınınbelirlenmesi amacıyla getirilen kurallardır. Örneğin, kişinin yerleşim yeri konusunda TMK'nın 19. Maddesine bakılması gerekir. Buna göre " Yerleşim yeri, bir kimsenin sürekli kalmaniyetiyle oturduğu yerdir".

61

HUKUKUN KOLLARI

62

KAMU HUKUKU

Kamu hukuku, devletin taraf olduğu veya kamu düzeninin sağlanmasıamacıyla düzenlediği hukuk kolunun adıdır.

Kamu hukuku kurallarında devlet taraftır. Örneğin, vergi hukukunda devlethem alacaklı, hem de bu alacağı zor alım araçları kullanmak suretiyle tahsiletme imkanına sahip bir konumdadır. Devletin bu yetkisi ve gücü, devletinegemenliğinin bir sonucudur.

63

ÖZEL HUKUK

Kişiler arasındaki bazı ilişkilerde tarafların kişiselyararları söz konusu olur. Örneğin satış sözleşmesi ilesatıcı malı teslim ederken, alıcı da parasını ödemeyükümlülüğü altındadır. Bu ilişkide kişisel yarar sözkonusu olduğu için devlet taraflara eşit uzaklıktadır. Herhangi birini diğerine tercih etmez. Bu kurallar da özelhukuk içerisinde yer alır.

Medeni hukuk, borçlar hukuku, ticaret hukuku özelhukuk kolları içerisinde yer alır.

64

BÖLÜM 2 SONU

BÖLÜM 3

TEMEL HUKUK

65

TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ

MAKİNE ve İMALAT

MÜHENDİSLİĞİ

66

Documents

İŞÇİ SAĞLIĞI ve İŞ GÜVENLİĞİakademik.duzce.edu.tr/Content/Dokumanlar/omererkan/... · 2019-10-22 · hukuku, suç fullerinin işlenmemesini, medeni hukuk kişilerarasımedeni