İş Sağlığında

Örgütlenme

HAS 5030 - İŞ ve SAĞLIK İLİŞKİSİ

Alp Ergör

Mayıs 2012

Anımsayalım:

• Çalışanlar kimlerdir?

• Çalışma yaşamında sağlığın temel bileşenleri nelerdir?

• Çalışma yaşamında temel AKTÖRLER kimlerdir?

Örgütlenme sürecinde neler göz önünde tutulur?

Kaynaklar

Öncelikler

Toplumsal yarar

Yönetimin 3 ayağı: örgütlenme, insan gücü, finansman

A Ergör, DEÜ - 2013

•Küresel işgücü ~ 2.7milyar

•Küresel istihdamın %80’i ↑riskli alanlarda

•2 milyon yaşam/yıl çalışmaya bağlı nedenlerle yitiriliyor

•160 milyon/yıl yeni morbidite ortaya çıkıyor

•Küresel GSH’nın %4’ü çalışmaya bağlı morbidite nedeniyle

yitiriliyor

Cooper CL. Med.Lav. 2006

Eijkemans 2004, Takala 2005, Fedotov 2005

Gelişmiş ülkelerde istihdamın %55’i

Gelişmekte olan ülkelerde %5-15’i

ÇALIŞMA YAŞAMINDA SAĞLIK HİZMETİNE ERİŞEBİLİYOR!

•DALY olarak Küresel Hastalık Yükü’nün %1.5-30’u çalışma ile

ilişkili (seçilmiş riskler)

•Gelişmiş – gelişmekte olan ülkeler açısından büyük fark!

Rantannen 2005

WHO 2002, WHO 2006

Derinleşen eşitsizlikler – teknoloji transferi – rekabet –

denetim sistemlerine dönüşüm

Çıktılarda – sonuçlarda farklılaşma

yeni sorunlar! Hangi hastalıklar!?

Duyarlı izlem ölçütleri!?

Costa, Derrico – 2006

Frumkin - 1999

İş Sağlığı hizmetlerinin örgütlenmesi

sürecinde “yeni” bir yaklaşım:

TEMEL İŞ SAĞLIĞI HİZMETLERİ

DSÖ-UÇÖ Anayasaları Alma-Ata / TSH Herkes İçin Sağlık

Rantannen*

**UÇÖ/DSÖ Çalışma Raporu

78

93

2003 07

* Rantanen J, Lehtinen S, Mikheev M (eds). Health protection and health

promotion in small-scale enterprises. Proceedings of the Joint WHO/ILO

Task Group 1–3 November 1993. WHO, FIOH, Helsinki, Finland 1994.

1st Global Expert Meeting on

Basic Occupational Health

Services

2-3 Ağustos - İzmir

** Basic Occupational Health Services (BOHS). Working Paper for the

Joint ILO/WHO Committee on Occupational Health, 2003. Geneva

Küreselleşme Etkisi

ILO 155+161

81-85

A Ergör, DEÜ - 2013

Temel İlkeler

• Tüm çalışanlara yönelik ve erişilebilen

• Yerel gereksinimlere yönelen

• Yerel koşullara uygun

• Karşılanabilir (sunan ve yararlanan tarafından)

• İkinci basamak tarafından desteklenen

• İşverence örgütlenen

• İnformal sektör ve köi için kamu tarafından örgütlenen

J.Rantannen, 2005

Altyapı Özellikleri

• Bütünsel bir İSAGÜ altyapısının parçası olmalı, güvenlik altyapısı ile eşgüdümlü olmalı

• Farklı hizmet birimleri yapının içinde yer alabilmeli

• Özellikle ve öncelikle küçük ve sağlık hizmetine erişemeyen işyerlerine yönelmeli

• TSH ile eklemlenmeli

J.Rantannen, 2005

İşlevler

• Planlama

• İzlem

– Ortam

– Çalışan

• Bilgi, eğitim ve danışmanlığın sağlanması

• Koruyucu eylem politikaların üretilmesi ve sağlığın (ve güvenliğin) yönetimi

• Mesleksel ya da işle ilişkili sağlık sorunlarının tanısı

• Kazaların önlenmesi

• Olağandışı durumlara hazırlık ve ilkyardım örgütlenmesi

• İyileştirici ve esenlendirici hizmetler

• Kayıt ve değerlendirme

J.Rantannen, 2005

Soru : Çalışma yaşamında sağlık örgütlenmesi ile

ilgili hangi soruları sormak gerekir?

• Hedef kitle kimlerden oluşuyor?

• Nerede oluşturuluyor? – (işyeri ya da işkolu düzeyinde, ulusal, ...)

• Hizmetin kapsamı nedir? (BÜTÜNSEL)

• Finansmanı nereden sağlanıyor?

• Nasıl bir alt yapı ile sunuluyor?

– Bir sağlık politikası var mı?

– Sağlık politikası-yönetimi paylaşılıyor mu?

Katılım!

– Sağlık politikası canlı mı? İzleniyor,

değiştiriliyor, geliştiriliyor mu? Süreklilik!

– Sağlık politikası-yönetimi bütünsel mi? HESME!

Çalışma yaşamında da sağlık

POLİTİK BİR KONUDUR!

A Ergör, DEÜ - 2013

Soru : İşyerinde sağlık örgütlenmesinin

temel bileşenleri nelerdir?

EKİP

DONANIM

KAYNAK

BASAMAKLI SİSTEM

POLİTİK KARARLILIK

…

Soru : İşyerinde sağlık örgütlenmesi hangi

ilkelere dayanır?

Koruma - önleme ilkesi

Çalışanın işin risk ve tehlikelerine karşı

korunması

Uyum ilkesi

İşin ve çalışma ortamının çalışanların

yetilerine uygun biçime getirilmesi

Sağlığın geliştirilmesi ilkesi

Çalışanların biyolojik, duygusal ve sosyal

iyilik durumlarının geliştirilmesi

İyileştirme ve esenlendirme ilkesi

İş kazaları ve meslek hastalıklarının

sonuçlarının en aza indirilmesi

Genel birincil sağlık bakımı ilkesi

Çalışanlara ve ailelerine işyerinde

ya da

yakın yerleşimli sağlık birimlerinde

iyileştirici ve koruyucu sağlık

bakımının sunulması

ÇALIŞMA YAŞAMINDA SAĞLIK

ÖRGÜTLENME MODELLERİ (SÖM)

Birincil sağlık hizmetleri modeli

Büyük endüstri destekli (uydu iş sağlığı hizmetleri)

İşyeri ortak sağlık birimi

Özel

İş kolu odaklı örgütlenmeler

Hastane tabanlı örgütlenmeler

Sosyal güvenlik modeli

A Ergör, DEÜ - 2013

Birinci Basamak

Sağlık Örgütlenmesi

(SO vb)

Kendi

işinde

çalışan

İşyeri

Tarım

çalışanı,

çiftçi

İşyeri

İşyeri

Finlandiya, Çin,

Brezilya, Türkiye YİSME

deneyimi???, …

BİRİNCİ BASAMAK SÖM

A Ergör, DEÜ - 2013

İşletme

İşyeri

İşyeri Sağlık

Örgütlenmesi

Ulusal sağlık

sistemine

eklemlenme

?

ABD, İngiltere,

Polonya, Türkiye …

UYDU SÖM

A Ergör, DEÜ - 2013

İşyerleri Ortak Sağlık

Örgütlenmesi

İşyeri

İşyeri

İşyeri

İsveç, Norveç,

Finlandiya,

Danimarka, Hollanda,

Fransa, Belçika,

Türkiye???, …

ORTAK SAĞLIK BİRİMİ M

A Ergör, DEÜ - 2013

İşyerleri İçin Sağlık

Hizmeti Sunan

Özel Sektör

Örgütlenmesi

İşyeri

İşyeri

İşyeri

?

? ?

ABD, İsveç,

Türkiye???, …

ÖZEL SÖM

A Ergör, DEÜ - 2013

İşkolu – Endüstri

Demir çelik – Maden

vb

İşyeri İşyeri

İsveç, Hollanda,

Fransa, İngiltere (British Coal Sağlık

Örgütlenmesi)

Türkiye ???

(Zonguldak MHH,

PTT-eksiden, TSK ...)

İşkolu ya da

Endüstriye Özel

2.Basamak Sağlık

Örgütlenmesi

İŞ KOLUNA

ODAKLANAN SÖM

A Ergör, DEÜ - 2013

Çalışan sağlığına

Yönelik

Örgütlenmeler

-Hastanelerde meslek

hastalıkları birimleri

vb

Çalışan İşyeri

İsveç, ABD,

Japonya (Rosai

Hospital)

Türkiye ???

(Meslek Hastalıkları

Hastaneleri, SSK –

eski- Tepecik Birim?)

HASTANE ODAKLI SÖM

A Ergör, DEÜ - 2013

Finans Türü ve Hizmet Sunumuna Göre İş Sağlığı

Örgütlenmeleri

Sosyal Sigorta Kapsamında Örgütlenmeler

İsrail, Meksika, İspanya, Almanya (zorunlu sigorta)

Ulusal Sağlık Sistemi - Vergi

Çin, Finlandiya

Özel Sektör – Bireyler

ABD, Eski Sosyalist Ülkeler, ...

Karma Sistemler* (?)

Türkiye, İsveç, Tayvan, Japonya, Singapur, Norveç, İngiltere... * Çin dışında kalan ülkelerin büyük çoğunluğu (Çin’de de çokuluslu şirketlerin büyük

üretim taşeronları için geçerli bölgesel örnekler...)

A Ergör, DEÜ - 2013

Türkiye’de Çalışma Yaşamının

Örgütlenmesi Yasal düzenlemeler

Düzey

Alt yapı

Araçlar

Kadın, anne

Ev kadını, tarım

işçisi, … yaşlı

Erkek, baba,

İşsiz, tarım işçisi, …

Çocuk

Engelli

SAĞLIK

Çalışma

yaşamı

A.Ergör - Y.Demiral

Çalışanlar

Toplumsal yaşam

Çalışma ve Sosyal

Güvenlik Bakanlığı

Çalışma GM

İş Teftiş Kurulu

İşçi Sağlığı ve

Güvenliği GM İSGÜM

ÇASGEM

...

İş Kurumu

SGK

SB HAST Meslek

Hastalıkları H

Dispanser – Semt polikliniği

İşyeri SB

?

?

SB

Aile Hekimliği?

TSM?

A Ergör, DEÜ - 2013

Hastaneler

Sağlık Bakanlığı

SGK

Tarım

Çalışanı

İşsiz

Ev kadını

Kayıt dışı

çalışanlar

Meslek

Hastalıkları H

İşyeri SB

?

Aile Hekimliği

TSM

?

A Ergör, DEÜ - 2013

ÇSGB Merkez Örgütü

ÇSGB İl Örgütü

Çalışma ve İş Kurumu İl

Müdürlükleri

SGK Merkez Örgütü

İl Müdürlükleri

İzmir SGK İl Müdürlüğü

THSK Başkanlığı

Ülkede İşyeri Düzeyinde İS Örgütlenmesi

RİSK

Periyodik

izlem

Tanımla

ÖNLE

değiştir, yalıt,

engelle, azalt...

KARŞILAŞMA

ETKİLENİM

Ortam

izlemi

İGM

ÇALIŞAN

DEĞERLENDİR

GİRİŞİM

İSİG

KURULU

İşyeri Sağlık

ve Güvenlik

Birimleri -

OSGBler

BİLDİR

Hekim – İSİG Uzmanı

– Hemşire …

A Ergör, DEÜ - 2013

Çok uluslu bir işletmenin çeşitli ülkelerdeki işyeri sağlık birimlerinin etkinliklerinin, toplam çalışma

saatleri üzerinden yüzde dağılımı. A İşletme içi, çok disiplinli hizmet; B Yarı zamanlı (YZ) doktor, tam

gün (TG) hemşire; C YZ doktor, YZ hemşire; D TG doktor; E YZ doktor. M.Bratveit et al. Occupational health services in a multinational company.

Occup.Med. Vol.51, No.3, 168-173, 2001

Belçika (A)

*Belçika (A)

İngiltere (B)

Fransa (B)

İspanya (C)

Macaristan (B)

Türkiye (D)

*Almanya (E)

%0 %20 %40 %60 %80 %100

İşle ilgisi olmayan hastalıklar için iyileştirici hizmetler

İşle ilgili hastalıklar için iyileştirici hizmetler

İşe giriş bakıları ve periyodik bakılar

Çalışma ortamına yönelik etkinlikler

Sağlık eğitimi / yaşam biçimi / sağlığın geliştirilmesi

Uluslararası Düzeyde İS ile ilişkili

Örgütlenmeler

ILO

ICOH

Sendikalar – ETUC

…

Akılda kalması gerekenler: Temel İş Sağlığı Hizmetleri

İş Sağlığında Örgütlenmenin Temel İlkeleri

İS örgütlenme modelleri

Ulusal iş sağlığı örgütlenmesinin yapısal özellikleri

(işyeri düzeyinden ulusal ölçeğe)