.. ..

·: j SAYI : 4

·--··--=--~- .. ~. ,..,.._ - _ .... -- - . ~ - .. - ..... -

1. Sadreddin Xontl't

Dul S ayısı

(ı 1_

OCAK • 1989

SADREDDiN KONEvi'NİN ESERLER VE KÜTÜPH ANESi

Uzm. Mustafa CAN (*J

Bir ilim ve fikir adaınının eserleriıni, bi!bliyog:rafik mahi;yette de olsa belirtmek amacı güdülen bir araştı:rmada, onun hayatı ve şah­siyetinin de kısaca •bel.iır.tilmesi yararlı olur kanaatindeyıiz. Sa:dreddin Konevi, bazı kaynaklaıra göre 605 (1208) de, Malatya'da doğmuŞ­

tur. (1) Bazı •kaynaklar ise doğum · tarihlni 607 (1210) .olaırak belirt:. maktedirler. (2) Asıl adı, "Sadreddin Muhamımed b. İshaik b. Muham­med b . Yusuf b. Ali"dir.

Kendi evini ilim öğ.reıfJilen :bir müessese ·halia:ı.e getiren Sadred­di.n, 'hadis' ilinindeki kudreti ila de Muıhyiddin İbn el-Ara:bi'niaı felse­fesini yayınağa çalışmıştır. Mevlana'nın cenaze nama;z;ının kıldı.rıl­masını O'ına vasiyet etmiş olması, Konya'daki yüksek şahsiyetler

arasındaık!i. mevki.iıni göstermesi bak:ı:rrı.mdan önem a:rz etmektediır. Ar~bi'nin üvey oğlu ve O'nun eserlerinin şarihi olduğu iÇin "Şeyıh-i Kebir" diya anılma<kta, aynı zamanda "Ek!beriye Tarikatı"m :temsil etmektedir. Ayrıca Muhiddin-i Ara:bi'den daha fazla maİıtıkçı ve ı:ras­yonalist bir bilgin .olarak temayü2 eden Sadreddıiın, Konya'nın en bü­yük şeybıi ve milıtefeldd.!ri olmuştur. (3)

Konevi'nin, .dokuz alim taırafından büyülk cUtler halinde şerhe­diliniş olan 'Miftah al-Gayıb' Muhiddin İbn al-Arabi'ın.in "Fusus"una nazire olarak yazdığı "Nusus"unun dört alim. tarafıından yazılan şerhleri, Mevlana, N as.ireddin Tusi, Yasin al~Tilmisani gibi alimler t?Lrafından ve sa;yısı elliye varan -mektuplaırında adları geçen kim­selerle- müınakaşalarını havi eseırleri incelenmeye değeı:r nitelik·ted:iT. Çünkü Mevlana.'nın çağ;daşları a;ras:ı.nda bulunan 'EvıhaJdeddin Kir­maru', Hacı ~Bektaş, Fahreddin Irakıy, Baıhaeddin Kaanii, Sıracaddin

(*) S. ti. Fen Edebiyat Fak-ültesi Türk Dili ·Ve Edebiyatı Bölümü Öğr. Elemanı. (1) ·El-Veledu'ş-Şefik. F·atih Kütüphanesi, Nu.: 45<18. (·2-) ERGİiN, Osman. "Sadraddin el-Qunawi ve Eserleri" Şarkiyat Mecmuası,

n <·1·9S7>. &3-90. s. (3) GÖLPINARLI, .Aıbdill'baki. Mevlana, Hayatı, Felsefesi, Eserlerm·den Seçme­

ler. İstanbul, İnkılap KitaJ:ievi, -1951. 22.0-22·3. s.

114 Uzm. Mustafa Can

Urumevi, Kud:beddin ŞiTazi, Neomeddin Daye, Hace Hümameddin, Tebrizi, · Saf(iyeddin Hindi, Hacı Mü:ba.r$ Hayderi, Şeyh !Baba Yi Me­ırendi, gibi şeyıhler ve alimlerden başka Sad.Teddin'in ayn bir Yeri vardır. (4)

Sadreddin, ıbir saıray gibi · olan ·tekkesinde hadis okutur; Muiıned­din Süleyman, Muineddin'in damadı, Atabek Mecdeddin, mustavfi Celalec'ldın Mahmud, Hatıroğlu Şerefeddin Mesud'un oğlu Emir Ni­zSJmeddin Evhad, Germiyanoğullan Devleti'ni kuran Yaıkub Bey'in ba~bası CYakuboğlu) Seyfeddiın Ali Sir, bilgmlerden Şerefeddin Mu­hammed gibi ıb'eylar, vezirler ve bilginler derslerine devam etmişler­dir. Çevıresinde münevver tabaka toplanmıştır. (5) Bir gün namaz lkılınaca.k bir sırada Mev.lana; "!mamlık, ttasavvuf ve •tel.kıin ehline yaraşır, biz abdal erleriz, nerede olursa orada oturur kalkarız" di­yerek imamlığı Sach'eddin'e vermiştir. (6)

Mevıa.na:<ian bir yıl sonra 673 (1274) 'te ve~at eden Sadreddin, Vasiyetnamede; Muhiddin'in · gömleğine sarılrmasını, Evhadeddin':iri secca.desinin üzerine örtülmesi.D!i, yetmiş ·bin kelime-i tevhid çekile­rek ruhuna yolla:nmasım, evindeikilerden herbirine yüzer dirhem ve­rilmesini, hikmete ait .ki:taplarının satılarak parasının; ruhu İçln . f~­ltirlere dağıtılmasını; tıp, fıkih, •tefsir; hadis vb. konulara ait kWip­larının da va:kfedilmesini vasiyet etmeMedir. (7)

Yine Mevlevi kaynaklarına göre Sadreddin ilim öğrenmek ve hac için def'alarca seyahaJte çıO.rnııştır. Kendi ifadesi ile yalnız ik(i ·de­fa ~·tecrid ve seyahat" mSJksadı ile Mısır'a ve Suriye'ye gitlnıiştir. ·

Sadreddin'in eserleri, Muhiddin 1'e1sefesi'nin Anadolu'da yayı!" masıında ikıi şekilde etkili olmuştur. Bir kısmı çok velüd ve muğlak olan arap fikirlerini basitleştiren eserlerdir. Diğer bir kısmı da Mu­hiddin İbn el-Arabi'nin fikirlerini itidalli bir .görüşle şerh, ve •tef~:ir eden eserlerdir. Sad:reddin, esas hatlannda Muhidd.in'e sadık kal­roakla birlikte bazı nokıtalard~ O'ndan ay.rılmaıktadır. M~seııı_.Vaih-

. det-i Vücut sistemini (islı1m alimlerinin klasik dokbriınlerine uıydm.-­

maJktadır. Nasreddin-i Tüsi ile münakaşalannı içine alan mektupla-

(4) EFLAıK:İ, Menakıb'ul-A:rl.fin. ı. C. Çev. Tahsin Y~cı. ~ara, .. ~·~· 195'4. 17-18 s.

(5) MEVLANA Celaleddin. Mektuplar. Çev. ve Haz!. : A. Gölpmarlı. İstanbul, İnkılab ve Aka Kitabevleri, 1963. ·XXIII + 312 s .

(6) EF.LAK!, a.g.e. ·1-62, ·177. s. . (7) S~.DRUD-'DİN Konevı. "Vasiyetname" Şarkiyat Mecmuası, :q (,Hı~~) ,

82-&3. s ..

Selçuk Dergisi L Sailreddin Konevi Özel Sayıs_ı J.f5

rmda bu temayüle ırastlanmaktadır. Zamıarila şerh,· te'vil, i'zah yol­larını ıkapadığı yinı;ı vasiyet-namesinden anlaşılmaktadı-r. . . . .

l{.ütüphanesiinde bulunan tıp, fıkıh, tefsir, hadis ye benzer ilim­lere ai.t kitaplarını vakıf, bikemiyete ai-t olanlar'ı.iı da satılıp parasi­nın "tasadduk" edilmesini vasiyet ettiğine göre bu tür ·eserlerin kü­tüphanesinde bile bulunmasını isetmediği, anlaşılmaktadır. Vasiıe­

·tinin i.nfaz edilip edilmediğine .dak henüz bir kayı .da rastlanamamış­.tır. Bnna rağmen aırzusu ve vasiyeti hilafma hem mürşidinin; hem kendisinin eserleri, pek çok mütefekkir tarafından. yüzyıllar.dır şe:çh,

tefsir, izaJh ve tercüme edilmiştir. ·

Yapılan incelemelere ve araştırmalara göre Sadreddin Konevi'­nin Konya'da Yusuf Ağa ve Mevlana-Dergah, Ankaıra'da Milli Kü­tüphane, Kayseri'de Raşit Efendi, Isparta'da Halil Harnit Paşa, Kü: ıtahya Genel, Bursa Genel ve Ulu Cami, Nevşehir'de Damat İbraıhim Paşa, Manisa Genel, ista.nıbul'da çeşitli kütüphanelerde bulunduğu tesbit edilebilelll •kitaplarının sayısı (25) civarındadır. Anca.k .Konevr­nin yaşadığı deyirde Müelliflerin isimleri çoğuınlukla eserlerine ya­zılmadığmdan bunların kime ait · olduğunun tayin ve tesbiti, bibl.İ­yograf.ik kontrolu güçleşmektedir. Buna Tağımen g-ar~k özel küıtüp­haneler.de, gerekse, genel kütüphanelerde Konevi'ye aiıt başka eserle­rin de bulrmabileceğ;.i taJınıin e'dilmektdir: Nitkim Cari Brockalınann G.A.L. adlı btbliyografik eserinde Türkiye . Kütüphanelerinde. bulun­ımayan bazı eseırlerini!Il çeşitli nüs~alarından söz etm~ktedir. (8)

SADREDDiN KONEVİ'YE İSNAD OLUNAN ESERıLER VE .MENA.KIB KiTAPLARI

ı - ~srar el-Mesrur· bi'l-Vusul ila ayn el-nur: .

2 - Esrar el-Şuhud el-Hasıı min Feth el-vücud.

3 ·- İcaz el.JBeyan

4 - Ta:bsıra't el-Mübtedi va Tazkirete'l-Müntehi

s - Tekmilete'l-Ta.Pikat T'arifate'l-Hak.ikaıt

6 - Tevcih el-etem ei-A'la Cel-U1al Naıhiv el-Haik Celle ve Ala

7- Hırkate'l-Tasavvuf

: (8) ' BROOKELM'ANN, Cari. Geschichte der ·Arabischen Litetature. 3 Band and Supplement band. · ··

/s .~ :· )~-~-

116 · Uzm. Mustafa Can

8 -. Risalete'l-Cy..er ve'l-:Sül~ 9 - Risalet fi Hakk el-Mehdi

10 - Risalet el-mufesıh!hat

ll - Risalete'l-Hadiyet

12 - Reğ'aib el-Menakıb

13 - Zübdetü'l-Tahkik va Nüzhetü'J-Tevfik - ::-ı

14- Şa'b el lman

15 - Şerh-i Esmai'l-Hüsna

16 - Şerh-i !Hadisi'l-Er.badn

17- Şerh-i Risaleti'l-Vücud

18 - Şerhe'l-Şecerete'l~Numaniyye fi Devlete'l-Osmaı:tiy·ye

19 - Şerhu'l-Kasid&tu'l-Taiyye (9)

20 - Şerh-i Kaside-'i Sım Vahdet

21 - Şerh-i Ma'ani-i Müşkilat-ı Kur'an

22 - Şenh-i Mi:t\t8fh el-Gayb li'Abdurrahman Rahmıi Bursavi

23 - Şerh-i Miftah el-Gayb li'l-Guraymi

24 - Şerh-i Miftah el-GaYib li-Ma1koç-Zade

25 - Şerh-i Miftah el-Gayb li-Şehabeddin el-Hamevi

26 - Şerh el-Nusus u~!bra.:him el-Halveti

27- Şerh el-Nusus 'li-Vecihedd.in Nureddıin-Zade

28 - Suret-i MekaJtibet ... Sadreddin ... Nasireddin el-Tusi

29 - Suret-i Mekatibe ... Sadreddin ... el-Şeyh Yasin el-Tilmisani

30 - Zaıbitat-ı Hi:kemiyye

31 - Feth-i Mifta:h el-Gayb

32 - El~Flikuk fi Mü.stenidaıt Hikem el-Fusus

33 - .Mir'at el-Arifin

(9), •BURSALI Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. 3. C. !stanbul, Matbaa-ı Amire, 1342. ı. C. : 406 s., :2-. C. : 192 s., 3. c. : 3Q7 s.

Selçuk -Dergisi L Sadreddin Konevi Özel Sayısı

34 - Misbalı el-Enis el-Cami'

35 - Misbalı el.JKulub

117

36 --'- Miftah el-Gay.b el-Cam' Ve'l-Vücud fi'l.JKeşf ve'l-Şuhud. (10)

37 - Me~tubat

38 - Menakıb-:ı. Şerif

39 - Macid el-Zevk Bila R-eyb-i Şerh-i Mifıtah el-Ga.yb

40- Meva:kıf el-Maarif

41 - Nusus fi Tahkik el-Tavı:r el-Mahsus (11)

42 - Nuğhat el-İlahiye

43 - Nefisetu'l-Mesdur ve Tuhfetu'l-Meşkur

44- Vasaya

45 -·vasiyyete'l-Şeyh Sadreddin inde'I-Vefat

SADRED DİN KONEvi'NİN KONYA KÜTÜPHANELERİNDEKİ V AKIF KUAPLARI

Konevi'nin vasiyetnamesi uyarınca vakfedilen kitaptarımın bir kısmınm. Konya'daıki Yusuf Ağa Kütüphanesi'ne intikal ettiği, yapı­lan incelemeler sırasında tesbit edilen eserlerdeki 'Temel1ük Kayı.t­laa:ı'ndan aa:ılaşılmıştır.

Bu eserler, dahıt ziyade İ:bn el-Araıbi'nin ese:rleri ile lkendi yazdı­ğı eserlerinin çeşitli nüshaları olma~kla beraber tam koleksiyonları yoktur. Konevi'nin sağlığında yazdığı ve topladığı, bugün ıtariıhleri ve menşeleri ithbariyle çok mühim olan söz konusu e~erlerin ancak bir kısmı bulunmaktad.ır.

Bu araştıl'mamızın amacı da gerek Konevi'nin yazdığı, gereıkse kütüphanesinde topladığı diğer yazma eserlerin tavsifi ka·talogunu yapmaktan, bunları yazaTlanyla birlikte ayrııntılı biçimde tanıtmak­tan· ziyade halen nerede ve ne durumda olduklarını, mahlyet ve önoonlerini araştırmacılaa:m dikkatlerine sunmalidan ibarettir.

(10) KATİB Çelebi. Keşf el-Zünun 2. c. Hazl. : Ord. Prof. M. Şerafeddln Yalt­kaya, Kilisli Rifat Bilge. İstanbul, Maarif Matıbaası, 194-1.

CH) KIRBOGA, Mehmed All. CAlatalı) Kamusu'l-'Kütüp ve Mevzuatu'l-Müel­lefat. Konya, Yeni Kitap Basımevi, .1•9?4. 78, &3. s.

llS Uzm. Mustafa Can

KON]j:Vİ'NİN V AKFETI1İGİ YAZMA ESERLERiN BULUNDUGU YER

Sıra

Nu. : Kitabin Adı :

I. T A S A V V U F :

ı - Aş'ar ve'l-Mevakif ve'l·M~~tabııt

Yazarı :

M;uhammed b. Abdullah el-Niffari

2 - Kitab-ı Luma'fi 'l-Tasavvuf Ebu Nasr el-Sarrac

3 - Fazi <Fezail) Şehadet el-Tevhid ve Vasf Tevhid el-Mukinin İbn el-Arabi

4 - Kitab el-Ba'

5 - Kitab-ı Hutbe fi Keyfiyet Tertip el-'alem ve Şaklih

6 - Kitab-ı Hilyet el-Abdal

7 - Tae el-Teracim fi işaret el-'İlim ve Letıı.i.f el-Fehm

8 - :Kitab el.Şevaııid

9 - Cevab Su'al İsmail b. Savdekin

l>

»

10. - iKtab el:cıılale ve Huve Kelimat Allah »

ll - Kitab-ı Samaniyat ve Selasin ve · Htive Kitab el-Ezel

12 - El-Tenezzülat el-Mevsiliya

13 - ·Kitab el-Esrar

l>

l>

l>

~-

»

l>

14 - Kitab eİ-Nafıiııat· S. Konevi

. '

Kayıt Nu. : Yeri :~

4887, 5486 Y.A.K.

"4862 .;

4868/1

4868/2

4868/3

4868/4

4868/5 .

4868!6

4868/7

4868/8 .

4868/9

4861

4859

5468

...

l>

. Bu eser, hemen her kütüphanede bulunan brr çok yazma·nüsba-·. sı ile bilinir. Bu nüsba ise bizzat -kendisi için yazılmış, O'nun tara­fından tasbib ve ilaveler yapılı:nıştır;

15 - Miftah Gayb el-Cam' ve'l-Vücud

16 -

n. S i iR :

16 - D i w an

· 17- D i w an

Sadreddin Konevi

Ebu'l-Hayr· Harun el-Tanuhi

İbo el-Arabi

4864 Y.A..K.

4906 . »

5501-5502 l>

18 - Al-Zadiye

19 -

m. 'NES İ R:

19 - 'Rasa'il .

Selçuk Dergisi I. Sadreddin Konevi Özel Sayısı

El-Reis Ali b. el-Rumi 4801

El-Kadı abd el-Rahim b. Ali el-Beysani 4881 :0

20 - Kamil el-Ala fi Sı.na'at el-Vukala

21 - El-Resail el-sahibiyye

Bereket b. Ali b. Bereket 4984 :0

Ziyaeddin İbn el-Asir

22 - iKiayet el-Katib ve Nihayet el-Ragip Cemaleddin Ebu'l-Fath Mesud b. Mevdud b. Sa'id

4801

el-Karhini 4904 :o

23- Kitab el-Ziyade el-muntaza'a min Kitab Sibaveyhi

24 - lGtab İhtiyar Fasih el-kelam

25 - El-Muhiırrer fi Dakaik el-Nahv ve Hakaikili

26 -

IV. HADis Fmm VE DİGER DİNİ ESERLER:

26 - Kitab-ı Nihayet el-Müctehid ve Kifayet el-Muktesid

27 - Muhtasar el Ahkam el..Şeriyye

28 - Kitab el-mevzuat min el-ehadis el-Merfu'at

29 - Cami el-Usul fi Ehadis el-Resul

V. MENSUR EDEBi VE TASAVVUFİ ESERLER:

Ebu'I-Abbas el-Azdi el-Müberred

Ebu'I-hasan 'Abd Allah b. el-hasan b. Osman

Fahreddin el-Razi

Ebu'I-Valid Muhammed b. Ahmed İbn Rüşd

İbn Harrat

.İbn el-Cavzi

Mecdeddin İbn el-Asir

30 - Tuhfet el-Mülıik ve Nasihat el-Acaih Ali b. Abi Hafs el-İsfahani,

31 - Tercüme-i Makalat-ı Sadreddin el-konevi

VI. MÜSBET İLİMLER VE MUBTELİF(l2)

32 - Kitab-ı Kaşf el-Rumuz va İşarat

~914/2

5008

4914

5422-5423 :0

5487 :0

4681-4682 4683 :0

5045-5058 :0

5486-5489 :0

5484-5892 :0

4866-5620 :0

119

al-Hukema ila'l-Hacar (?) al-A'zam. İbn Vahşiya 4887,-5486 Y.A.K.

(12). .ATEŞ, Ahmet. "Konya Kütüphanelerinde Bulunan Bazı Mühl.ın Yazmalar." T.T.K. Belleten XVI, (61; Ocak 1-952). 49-130. s.

118

Sıra ··

Uzın. Mustafa Can

KONEVi'NİN VAKFETIIİGİ YA~MA ESERLERiN BULUNDUCU YER

Nu. : Kitabm Adı : Yazarı : Kayıt Na. : Yeri :

I. T A S AV V U F :

Muhammed b. Abdullah ı - Aş'ar ve'l·M~vakif ve'l-Mupatab?t el-Niffari 4887, 5486 Y.A.K.

2 - Kitab-ı Luma'fi'l-Tasavvuf Ebu Nasr el-Sarrac

3 - Faz! (Fezail) Şehadet el-Tevhid ve Vasf Tevhid el-Mukinin İbn el-Arabi

4 - Kitab el-Ba'

5 - Kitab-ı Hutbe Ci Keyfiyet Tertip el-'ale.m ve Şaklih

6 - Kitab-ı Hilyet el-Abdal

7 - Tae el-Teracim fi i§aret ~1-'İlim ve Letill' el-Fehm

s - Kitab el-Şevahid

9 - Cevab Su'al İsmail b. Savde.kin

»

»

»

10 - iKtab el-celale ve Huve Kelimat Allah »

ll - Kitati-ı Samaniyat ve Selasin ve · Huve Kitab el-Ezel

12 - El-Tenezzülat el-Mevsiliya

13 - ' Kitab el-Esfar

))

))

»

»

»

))

14 ....:.. Kitab ei-Narıiııat· s. Konevi

4862

4868/1

4868/2

4868/3

4868/4

4868/5

486iı/6

4868/7 -

4868/8

. 4868/9

4861

4859

5468

))

))

))

»

»

))

))

»

. Bu eser, hem-en her kütüphaned.e bulunan bil- çok yazm~ ~üsha-· !3l ile bilinir. Bu nüsha ise bizzat kendisi için yazılmış, O'nun tara­fından tashih ·ve ilaveler yapılmıştır:

15 - Mittah Gayb el-Cam' ve'l-Vücud . Sadreddin Konevi 4864 Y.A.K.

16-

n. ş i iR:

16- D i w an Ebu'l-Hayr· Harun el-Tanuhi 4906 . 'ı>

17- D i w an İbn el-Aı:ab! 5501-5502 ))

18 ~ Al-Zadiye

19-

m. N E s iR:

19- Rasa'il

Selçuk Dergisi I . Sadreddin Kone·vi özel Sayısı

El-Reis Ali b. el-Rumi 4801

El-Kadı abd el-Rahim b. Ali el-Beysani 4881

20 - Kamil el-Ala fi Sına'at el-Vuka.la Bereket b. Ali b. Bereket 4984

21 - El-Resail el-sahibiyye Ziyaeddin İbn el-Asir 4801 »

22 - iKfa,yet el-Katib ve Nihayet el-Ragip Cemaleddin Ebu'l-Fath Mesud b. Mevdud b. Sa'id el-Karhini 4904 ı>

23 - Kitab el-Ziyade el-munt:ıza'a min Kitab Sibaveyhi

24 - Kitab İhtiyar Fasih el-kelam

25 - El-Muharrer fi Dakaik el-Nahv ve

Ebu'I-Abbas el-Azdi el-Müberred

Ebu'i-hasan 'Abd Allah b. el-hasan b. Osman

Haltaikih Fahreddin el-Razi

26 -

IV. HADis FIKm VE DİÖER DİNİ ESERLER:

26 - Kitab-ı Nihayet el-Müctelıid ve Kifayet el-Muktesid

27 - Muhtasar el Ahkam el.Şeriyye

28 - Kitab el-mevzuat min el-elıadis el-Merfu'at

29 - Cami el-Usul fi Ehadis el-Resul

V. MENSUR EDEBi VE TASAVVUFİ ESERLER:

Ebu'I-Valid Muhammed b. Ahmed İbn Riişd

ibn Harrat

İbn el-Cavzi

Mecdeddin İbn el-Asir

30 - Tuhfet el-Mülılk ve Nasihat el-Acaib Ali b. Abi Hafs el-İsfalıani,

31 - Tercüme-i Makalat-ı Sadreddin el-konevi

VI. 1\fÜSBET İLİMLER VE l\IUBTELİF(l2)

32 - Kitab-ı Kaşf el-Rumuz va İşarat

~914/2

5008

4914

5422-5423 l)

5487 ı>

4681-4682 4683 ı>

5045-5058 ı>

5486-5489 l)

5484-5892 l)

4866-5620 ı>

119

al-Hukema ila'l-Hacar (?) al-A'zam. İbn Vahşiya 4887,-5486 y .A.K.

(12). ATEŞ, Ahmet. "Konya Kütüptıanelerlnde Bulunan Bazı Mühim Yazmalar." T.T.K. Belleten XVI, (61, Ocak 1952). 49-1.30. s.

B! O Uzm. Mu.Stafa Can

Sadred-Din-i Konevi Kütüphanesi'ne değinilen iki Şer'iyye Sicil kayıclı örneği şöyledir: (13)

KONYA ŞER•İYYE SlCnıERi : Defter Nu. : 13, Say­fa Nu. : 248, "BERAAT-I KlTABET; ... Şeyh Sadred­din Ritab-hanesinde yevmi iki akçe ile hafız-ı kütüp olan Abdurrahman, kendi heva ve hevesinde olub eda-i hizmet etmemeyle ref' olunup yerine evıkaf mütevellisi Mustafa'run arzı ile Semt Ali hafız-ı kütüp ohiyor. Eva:hi.:ıi Cemaziyel Evvel ı088/ı677. Eyalet-i Karaman Mü•tesellimi iken eşkiyalık konu­sunda ilimali görülüp padişah emri ile Konya Kale­si'nde :hapsedilen ve maliarına el konulan Ali Ağa'­nın listesi yapılan malları arasında ka:ydecMlen ıki­taplan, Tarih : 24 Zilkade ı807 /29 Ocak 1677:

KiTAPLAR : ı - Mushaf-ı Şerif, 2- Tevaıı.i.h-i Ta­beri, 3 - Hadikatü'l-Süeda, 4 -Yusuf ve Züleyha, 5 - IBa.ttal Gazi, 6 - Hiıkaye.

KONYA ŞER'İYYE SiCİLLERİ : Defter Nu. : 13, Say­fa Nu.: 291, "BERAT-I TA'YİN; Konya'da Şeyılı Sad­red-din Konevi Hazrertleıiın.in kitaıb-hanesi'nde yev­m.i iki akçe ve yevmi bir hisse galle (bfu" vakfm yıl- -lık hububat geliri) ile hafız-ı kütüb olan Şeyh Hü­seym fev·t olup yeri mahlıll olmağın yerine karmda­şı Abdurrahman ~alife, adı geçen Ev>kafm mütevel­lisi ola;n Seyyid Musta.fa'nm arzr ile yine yevmi iki akça ve senevi bir hisse galle ile evasıt-ı Şevvaı ıo87 H tarihli beratla bu vazifeye tayin edildi.

Kitaıbes-inde 'ima.ret' olarak adlam.dınlan ve cami ve türbeden müteşekkil küçüik bir külliye içinde kurulan (673/1274) bu kütüpha­ne, Konya Kalesinin Çeşme Kapıs~ yakınmda bulunmaktadır. Kitap sayıalrma dair Salname kayıtları· şöyledir. (14)

ı - Salnilima-i Vilayet-i Konya ı305/1887 de 61 Adet, 2 ·- ,. " " 1306/1888 de 61 " 3 - ,. " 1307/1889 da 61 "

(13) Bu şer'iyye slcll defterlerinden 30. C., 42. s., 34. C., 259. s., 35. C., 24. s .• Al­-tun-Aba Medresesi ve Kütüphanesi lle kitaplarına ilişkin kayıtlan içine almaktadır.

(14) ÖNDER, Mehmet; Mevlana Şehri Konya. Tarihi Turistik Klavuz. 2. bs. Ankara Güven Matbaası 197·1. 96, J52·. ss.

--Selıtuk Dergisi I. Sadreddin Konevi Özel Sayısı 121

4-

5-

vardır.

,. ,.

,.

,.

,. 1308/1890 da 61 ,.

1317/1899 da 256 » kitap

ı .:.- Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumlye 1·316/1898 de 256 Adet,

2 - ·

3:.__

4-

13>17/1899 da 256 ~

liH6/1·900 de 256 ~

13~1/1903 de 256 ~

Kitap sayılarına da,ir kayı:tlar çeşitli salnamelerde genellikle bir­birlerinin aynı olup kitap koleksiyonlarında uzun süreler artış olma­dığı görülmektedir. Bu kütüphanenin kitaplSJn, çeşitli olaylSJr sonu­cu dağılmış, ikurtanlabilenler. de Dargah Kütüphanesi'ne ve Yusuf Ağa Kütüphanesi'ne götürülmüşlerdir.

SADREDDiN KONEVi'NİN ESERLERİ VE BU ESERLERiN BULUNDUKLARIÇEŞITLİKÜTÜPHANELER

Sıra·

Nu.: Eser in Adı:

1 - İ'caz el-Beyan

2 - Miftab al-Gayb (Miftab Gayb al-Cam' va.'l-Wücud fl'l-Kaşf

Wa'l-Şubud) nahiyat, Hikmet ve Felsefeden bahseden bu eser, pek çok kl.şi tarafından

şerhedilmlş, Farsçaya çevril­miştir.

'3 - Tercüme-i Miftah el-Ga~b II'ercüme-~ Mlftah el-Gayb

Şerhleri : a) Muhammed Şemseddin b.

Bulundut u Kütüphane ve Kayıt Nu. :

'Ayasofya: 402, Aşir Efendi: 16, 55, 4'64. Atıf Efendi: 192, Ayasofya: 402, 480&/1. Damat İbrahim P.aşa: 1126. Fatih: 2<94, ~5, ~3. Düğümlü Baba: ·18. Feyzullah: 7:2. Halet Efendi: 38, 43, 46 ve ilave­ten 17 ayrı yazma nüsha diğer İstan­bul Kütüpbanelerlndedir. 13-10 ve 10l'3 Haydarabad tarihli basmalan da var­dır.

KöprülÜ: 7&3. Çeşitli kütüphanelerde 29 yazma nüsbası vardır. Yusuf A~a: 4864.

Ayasofya: :ıo&s. Pertev Paşa: 278. Hacı Mahmud Ef.: 2610. Yusuf Ağa: 4866.

Hamzat el-Fenarı Şerh! 20 i:ıüsbası vardır. (Çeşitli Kütüpb.)

122 Uzın. Mustafa. Ca~

bl Qutbaddin-Zade Muhammed l'yiuhylddln b. Qutbad.dln el -İznlqi. Şerbi 18 nüshası vardır. (Çeşitli Kütüph.)

c) Osman Fazll İl~hi Atbazari · Ragıp Paşa Kütüph.: 694. Ayrıca di• Şerhi ~ter Kütüph. de 9 nüshası vardır.

ç) Abdurrahman Rahmi Bursa-vi Şerhi Halet Efendi: 286

d) Ahmed b. Abdullah el-Qiri­mi'nirı 'Şerh-i Mittah el.: Gayb: 3 nüshası var~,

'

.e) Mustafa Efendi Malkoç-Zade Esat Efendi Kütüph.: ~7·29, 26~5.

f) Abdullah Molla İlAhi Şerhi Fatih'in emri ile şerhedll-

miştir. Rıza Paşa (Ü'niv.): 304.

g) Şihabeddin Ahmed b. Hüseyn al-Hamawı. Emanet Hazinesi: 1773. ·

it> (Şarih! belli de~ill Veliyedd!n Ef~nd!: 17.26 .

4 - EL-NUSUS Fİ T.AHKİK EL­TAWR EL-MAHSUS -

. . . ~ .

İbn el-arabi'n!n 'Fıısus el-Hi­kem'ine karşı bir nazire gibidir.

Taşbasması : Menaz!l el-Saırın· :

11·3·10

Şerhleri:

a) İbrahim b. İshaq b. SUley­man Musannlf el Serazi

bl İbrahim el-halveti

cı Pir Muhammed Qudbaddin · el-Hoyi

.çl Waciheddin b. Nuraddin, Nu­raddin Zade. 'Şerh el-Nu­sus'

d)

36 çeşitli nüshası tesbit edilmiştir.- · ·

İran.

6 Şerh Nüshası vardır.

Ragıp Paşa: 699.

Ali Emiri: -980. 14 ayrı nüsbası vardır.

Şehit A:li Paşa: 1~78.

5 - EL-NAFAHAT EL-İLAHİYE Lala İsmail Paşa: "'709. Yusuf Ajta: 5468. 28 çeşitli nüshası var.

6 ---' EL-FUKUK Fİ MUSTANADAT HİKAM AıL~FUSUS 26 çeşitli nüshası vardır.

1bn el-Arabi'n!n 'Fıısusel-Hike-mi'ni en iyi şekilde şerh ve izah etmektedir. Üniversite Kütüph.: A 2534.

Selçuk Dergisi I . Sadreddin Konevi Özel Sayısı 12<3

7 - EL-TEVECCÖH EL-ATAMM EL­A'LA (EL-AWLA) NAHWA'L­HAQQ -CALL WA'ALA. Bu eser ·bir 'Esma' el-Hüsna' şerhldir.

\

8 - TABSffiAT AL-MUiBTAiDİ WA .TA:DKİRAT EL-MtJNII'AHİ.

Tercümesi : Ahmed Remzı el -Mevlevi

9 - ŞE:RJH HADİS EL-ERBAİN. 40 hadis seçip şerhetmek ıste­

miş ise de 29 hadis toplayıp

şerh etmiŞtir. (Bkz.: Mukaddi­me>

10 - Şerh EL-ŞECERET EL-NU'MA­NTIE Fİ EL-DEVLET EL-OS­MANİYE

ll - MİR'AT EL-ARİFİN

12 - SÜRAT MORATABAT EL-ŞEYH SA:DREDDİN EL-QUNAW! EL­ŞEYH NASİRADDİN TUSİ -

1'3 - SURAT MUHATABAT EL-ŞEYH, EL-YASİN EL-TİLİMSANİ (Mek­tuplarını bavi)

14 - MEKTUBAT

15 - WASAYA _

Tercümesi : (Tercüme-i Vasi-

Şehit Ali Paşa: 1369. 13 ayrı nüsba­sı tesbit edildi.

Nuruosmaniye: 2•286. 18 a.yrı· nüshası

vardır.

Osman Ergin Kütüph.: özel.

Şehit All Paşa: 1369. Ayrıca 39 ayrı nilshası vardır.

Köprülü: 176. İstanbul Kütüphanele-. rinde 18, Mevlana Dergah Kütüph. : bir nüshası vardır. Dergab Kütüpb.: 2949. İstanbul'da ll ayrı nüshası var­dır.

İstanbul'da 18 çeşitli nüshası vardır.

Şehit All Paşa: 1344.

Mevlana Dergah Kütüph.: 1007. Raşit Efendi: 490

Ayasofya: ·2-910/8-9, 2053/8-9

yetname) Halis E!.: A 5582. Şehit Ali Paşa: 2810.

16 - WASİAT EL-ŞEYH SADREDDiN 'INDA'L-W AFAT

17 - BİRKAT EL-TASAVVUF

18 - EL-RİSALE Fİ HAKK EL­MEHDE

19 - ŞERH ESMA' EL-HUSNA

~ 'J -· =. RİSALAT EL-HADİYA

21 - EL-RİSALAT EL-MUFSİ!HA

Yahya Ef.: 140. Osman Ergin: '1940. Esat Ef.: 3814. Şehit Ali Paşa: 2810.

Belediye, Osman Ergin: 144'1.

Ayasofya Kütüpb.: 48'49. Osman Ergin: 188·3.

Köprülü: 1594. Di~er Kütüphanele~de de dört nüsha vardır.

Üniversite Kütüph.: A 41122. Di~er kil­tüphanelerde 5 nüshası daha vardır.

Şehit All ·Paşa Kütüph.: 1362. 6 ayrı kütüphanede de nüshaları vardır.

124 Uzm. Mustafa Can

22 - ŞU'AB EL-İMAN

2'3- ZABİTA HİKEM!YE

24 - RİSALET EL-SA:YR VE EL -SULUK 863 H de istinsah edilmiştlr. Risalede Mevlana'nın adı geçi­yor.

2•5 - MASY AHA

Müellifi ve kime ait olduıtu meç­hul. ypJa'da Sadreddin Konevi

Feyzullah Ef.: 2163. Vellyüddin Carullah: 205·4.

Hüdai: •1848.

Şehit All Paşa: 13989

vakıf ve temellük kayıdı vardır. Yusuf A~a U:ütüplıanesı: 4692.

KONEVİ'YE İSNAD OLUNAN ESERLER :

ı - Şerh el-Kasidet el Ta'iye; tbn el-Ferid'in meşhur eserinin şerhl. Saadeddin el-Ferganl yazmıştır. Ayasofya Müzesi Kütüphanesi: 1944.

2 - Naftat el-mesdur wa Tuhfat el-Maskur. Keş el-Zünun'da Sadred-dine aldiyeti bellrtilmektedir.

3 -_Şerh Ma'ani Muşkilat el-Kur'an. Selimiye Kütüphanesi: 617. _

4 - Şerh Rlsalat el-Wücud. Üniversite Klitüph.: A 1419

5 - Mewak:if el-Ma'arü. (Sadreddin el-Fata.wi'ye aidlyetl de söz ko-nusudur.) Hacı ·Mahmut Efendi: 2406

6 - Şerh-i Kaside-i Slrri Wabdet Bangli'nn Kasdesinin Şerbi. Üniversite Kütüph.: A 3!124

KONRVİ'YF. AİT MENAKIP KiTAPLARI

ı - Menaklb-ı Şerü; Cemaleddln Mu­hammed Nuri Konevi'nin, Muhiddin Arll!bi, MevHl.na, Ş. Tebrizi, Evhadiddin Kirmanl ve Şeyh Sadaka ile olan mtinasebetlerinl izah eder.

2 - Regaib el-Menakıb; Mehmde De­de 'Menakıb-ı Şeyh Sadreddin Konevi' şeklinde geçer. Osmanlı Müellüleri m, 19·1. s. da yazarı Musa Sadrl olarak gösteriimek­tedlr.

Şehit Ali Paşa: •1939.

All Emiri: 43·27. Esad Ef.: ı763.

Belediye, M. Cevdet: 456.

Selçuk Dergisi I . Sadreddin Konevi Özel Sayısı 125

SO N UÇ:

Bir Türk d~ünür olan Sadreddin Konevi, eskiden Konya'da çok -tan:mdığı iQin kendisine "Konevi" denmi.ştir. O, kendi hayatı haıkkın­da "An - Nefaha.t al-1lahiyye ve Şerh Hadis al - Erbain" isimli eserle­Iinde geniş bilgi vermek-tedir.

-Bilime düşkün, tasavvufu seven ve tasavvufi arınma yolunda büyük çabalar-sarfeden Konevi'nin, 1254 yılmda Konya'da '.ilmi faa­liyetlerde buluınduğu bilinmektedir. Şu husus önemle belirtmek ye­rinde olur ki Konevi, Tasavvufi görüşlerinde İslam'a bağlı kalmak istemiştır. Bu sebeple delillerini, daima Km-'an, hadis, ve eski sılllle­rin söz leııinden vermiştir. Bu gö~le İslam'ın savunuculuğunu y~­pwken eserleri de Anadolu'da Tiir'.k - İslam kilitürünün yayılmasm­da ebkili olımuştur. Bu da O'nun, Türk-lslam felsefesinde özel ·bir ye­rinin ve değerinin olduğunu delil teşkil etmektediT.

Çe.şi-tli medeniyE--tlerin beşiği olmuş eski ve ön emli bir bilim ve kü1toc merıkezi durumundaki Konya'da, Konevi'nin yaşadığı döne­mi de içine alan Selçuklula.T devrinde bilim ve fikir adamları, Sul­tanlardan da ·büyük himaye ve teşvik görmüşlerdir. Bu devirde Ana­dolu'da 183 eser yazıldığı tesbi·t· edilmiştir. Bunların yazaTlarının sa­yılan da 72 olarak belirlenmiştir. O deviırde bilim ve fikir hareketle­rinin dili Far-sçadır. Bu eserlerin dillerine göre dağılışlan şöıyledir; 103 Farsça, 65 Arapça, 7 Ermenice, 6 Türkçe. Konulanna göre dağı­

lışiarı da şöyledir; Tasavvuf 59, Dini bilirmler 28, Siyaset ve ahlak 24, Müsbet bilimler (tıp ve hey'et) 14, Gramer 6, Felsefe 26, Şiir ve mas­nevi 30, Tarih 12'dir.

Böyle 'bir ont81mda kıymetlenen Konevi Kütüphanesi'nin ve eser­lerinin, ilmi aıraş·tıırmalar iiçn taşıdığı değer ve önem tartıi'Jma :kaıbul etmez. Ayrıca o deviTde yazılmış olan eserlerin iyi biT şekilde korun­maya çalışı!ldığı, büyük ıbir kısmının günümüze kadar gelmelerinden anlaşılmıştır. Böylece günümüz ihıtisas kütüphanelerine öncülük et­tiıkleri de söylenebili:r.

Bu itibarla, Atatfuık'ün "Türk is~kbalinin evladı" olarak gördü­ğü gençleritniz, "fiıkri hür, iırfam hür, vicdanı bıÜ!r" olabilmek için ec­dad yadigarı eski yazma eserlerimizi de sürekli okuyup inceleyip araştınmak suretiyile bilgilerine bilgi katmak durumundadıırlar. Çün­KÜ onlara yaraşan, hızla ilerleyen bilim ve tekno1ojiıtiın arkasından

BAYRAM, Dr. MiklUl. "Anadolu Selçukluları Devrinde Fikri ve İ1mi Hare­ketler."Konferans. Konya, iNisan 1985.

126 Uzm. Mustafa Can

koşmak <ieğil, önünde gitmeyi hedefleme~tir. insanlığın; bugün için­de buluıiduğu savaşl81ra ek olanı1k uygarlık ve uygaırlık. içinde ben­liğini, varlığını koruma savat;ı diyebileceğimiz, silaıhları bilgi ve kül­tür olan yeni ve değişik biçimde çetin ·bir sa<Vaşın içinde bulunuşu, bir bütün ·olaxaik her türlü güç ve ıimkanları ile ülkeleri bu savaşa katılımaya zorlamaiktadır.

BİBLİYOGRAFYA

A. MAKALELER VE İNCELEMELER :

ABDüLKADiR <Hamdizade). "S9.dri Konevl"nin Ravzatü'l-Küttabı ve Mer­slyesi", Babalık, 382'ô (25.4.1932), 2. s. 38&2 (25.5 .. 1·93>2), 2. s.

AKOZAN, F. "Türk Külllyeleri", Vakıflar Dergisi, vrrı (1969?, 207. s.

BAYRAM, Dr. Mikail. "Anadolu'da Te'llf Edilen. İlk Eser, Keşf el-Aka'be." İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, VII, 3-4 (1979), 271-307. s.

--- --. "Sadru'd-Din Konevi İle Hace Nasıru'd-Din Mahmud'un Mektuplaşması" Selçuk 'Üniversitesi Fen.:Edeblyat F.akültes~ Edebiyat Dergis i, 2 (19&3), 5>1 -7-5 s.

CUNBUR, Dr. Müjgan. "Kütüpbanelerlmizin Manzu.m Tarih. ve Kltabe~eri", Vill. Türk Tarih Kongre3i, m (1983), 1751-1759. s.

ERDOÖAN, Abdülkadir. "Kitabelerin De~erl ve Konya", Kqnya Haİkevi Der­gisi, 4 (1936). 2. s.

---, --. "Konya İle İlgili En Eskl Bir Selçuk· · Vakflyesi" Konya Halkevi Dergisi, 6 (1937), 3170-375. s.

ERDOÖAN. Muzaffer. "Konya Kitabelerine Dair", Yeni· Konya; 170 (123.11. ı 94!9) • .2. s.

ERGİN, Osman. "Sadraddin al- Qunawi ve Eserleri", Şarkiyat Mecmuası, n 0957>. 63-90. s.

KONEVİ, "Vasiyetname", Şarkiyat Mecmuası, II (1958), 82•-83. s.

KÖPRÜLÜ'ZADE, Mehmet Fuat. "Şeyh Sadreddin-i Konevt Mescidi ve ' Şeyh Cüneyt", Konya, :n (Kasım J.940) 70. s. ·

ÖNDER, Mehmet. "Selçuklular ve Osmanlılar Döneminde Konya Kütüpha­nelerl", Konya Halkevi Kültür Dergisi, XIV (·194;9), 131-132. s.

'ÖLKEN, Hilmi Ziya. "Konya'da Anadolu Selçukluları De_vrlnde Blllm ·ve· Fel­sefe", Konya Halkevi Dergis i, 6 (1937), 62-74. s.

B. ARAŞTffiMALAR :

ATEŞ, Ahmet. "Konya Kütüphanelerinde Bulunan Ba.zı Mühlm Yazmalar". Türk Tarih Kurumu Belleten, XVI, 61 (1952), 49-•130: s .

Selçuk Dergisi L Sadreddin Konevi Özel Sayısı 127

AZİZ B. Erdişirl Esterebadi. Bezm ü Rezm. İstanbul, Evkaf Matbaası, 1928. 541 + 75 s.

BALClZADE Tahir Harlml. Tarih-i Medeniyette Kütüphaneıer. Balıkesir, ' VHA.yet Matbaası, 1931. 57-1 s.

B.A.YK.ARA, Doç. Dr. Tuncer. Türkiye Selçukluları Devrinde Konya. Ankara, Kültür ve Turizm Bak-anlığı, 1985. 6 + 167 s. (Kütüphaneler : 91-92. s.)

İBN-İ BİBİ, El-Evamlrü'l-Alaiyye fi'l-Umuru'l-Alaiyyc. ı. c. Ankara, Tiirk Tarih Kurumu Basımevi, 1956. XVll + 744 s.

ll . .MEHMET Fatih'in Orijinal Vakfiyesl. Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşiv!, Nu.: 46.

KONY ALI, İbrahim Hakkı. Abideleri ve Kitabelerl lle Konya T-arihi. Konya, Yeni Kitap 'Basımevl, 1964. 12'13 s.

MENAKIB-I Şeyh Sadredelin Konevi. Mevlana Müzesi Kütüphanesi. Kayıt No. : 5/.20-D.

ÖNDER, Mehmet. Konya Maarifi Tarihi. <Selçuklu, Kaı-amano~ulları, Os­manlı). Konya, Ülkü Basımevi, 1949. 112 s.

- - - ,, - -. Mevlana Şehri Konya, Tarihi Klavuz. Ankara, Güven Mat-baası , ,1.g7ıl. X + {)1'3 s. ·

ÖZÖNDER, Dr. Hasan. Konya Vellleri. Konya, Arı Basımevi, 1980. 109 s.

TURAN, Prof. Dr. Osman. Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul, İstan­bul Üniversitesi Matbaası, 197ıl. 139-14il s.

UZLUK, Prof. Dr. Feridun Nafi.Z. Fatih Devrinde Karaman Eyaleti Vakıf­ları. Fihristi. 12-. s. (Teksir).

VASAYA, Şeyh Sadred-Din el Konevi. İstanbul Ayasofya Müzesi Kütüpha­nesi, 2~10 Nu.lı Mecmuada 8. Risale.