Í íslenskri sveiflu - Sa · Spánn Svíþjóð Sviss Bretland Bandaríkin R² = 0,3422-2-1,5-1-0,5 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3-8 -7 -6 -5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 08-2013) Breyting á stærð

Í íslenskri sveifluHagræn þýðing og staða íslensks byggingariðnaðar

Ásdís Kristjánsdóttir, forstöðumaður efnahagsviðs SA

Stefnumót íslensks byggingariðnaðar, 4. nóvember 2014

Yfirlit

• Efnahagsleg staða: Ýmist á háflugi eða lágflugi

• Fjárhagsleg staða: Viðkvæm staða en batnandi

• Afleiðing fremur en orsök?

Yfirlit




Mikilvæg stoð í atvinnulífinu: Leggur nú 5% til landsframleiðslunnar

Heimild: Hagstofa Íslands

Framlag byggingariðnaðarins til landsframleiðslu mældist hæst um 12% árið 2006 og var hann sú

atvinnugrein sem lagði hvað mest til landsframleiðslu á Íslandi.

8,7

11,6

4,9

0

2

4

6

8

10

12

14

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Framlag atvinnugreina til landsframleiðslu- hlutdeild atvinnugreina í VLF (%)

Fiskveiðar og vinnsla Framleiðsla málmaByggingarstarfsemi og mannvirkjagerð Flug, gisting, veitingarstaðir og ferðaskrifstofurFjármála- og vátryggingastarfsemi

Íslenskur byggingariðnaður var stór í alþjóðlegum samanburði á

þensluárum – en skrapp verulega saman í kjölfar hrunsins

0

2

4

6

8

10

12

14

Sp

án

n

Ísla

nd

Eis

tlan

d

Írla

nd

Sló

va

kía

Sló

ve

nía

Ástr

alía

Gri

kkla

nd

Pó

llan

d

Au

stu

rrík

i

Bre

tla

nd

Po

rtúg

al

Fin

nla

nd

Té

kkla

nd

Lúxe

mb

org

Chile

Jap

an

Ítalía

Fra

kkla

nd

Kó

rea

Holla

nd

No

regu

r

Be

lgía

Ba

nd

arí

kin

Da

nm

örk

Svis

s

Svíþ

jóð

Ung

ve

rja

l…

Þýskala

nd

Framlag byggingariðnaðar til landsframleiðslunnar meðal iðnríkja- hlutdeild af VLF (%)

2007 2013

Í dag: 19. sæti

Mikil þensla í byggingarstarfsemi sést glögglega á því að hlutfallsleg stærð byggingariðnaðarins var

nánast hvergi eins mikil og á Íslandi. Aðlögunin var brött og féll Ísland úr 2. sæti í 19.sæti í kjölfar

hrunsins.

Heimild: OECD

Íslenskur byggingariðnaður er útsettur fyrir hagsveiflum…

Heimild: Hagstofa Íslands, útreikningar efnahagssviðs

Atvinnugreinin skreppur hraðar saman þegar kreppir að en tekur jafnframt hraðar við sér þegar hagkerfið

vex á ný.

-50%

-40%

-30%

-20%

-10%

0%

10%

20%

30%

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Hagsveiflan og breytingar í byggingarstarfsemi og mannvirkjagerð- raunbreyting milli ára

Hagvöxtur Byggingarstarfsemi og mannvirkjagerð*

Tímabil

samdráttarTímabil

samdráttar

Byggingariðnaðurinn er mjög næmur fyrir sveiflum í hagkerfinu

* Raunbreyting vergra þáttatekna byggingarstarfsemi og mannvirkjagerðar

Heimild: Seðlabanki Íslands

Ríkjandi eigendastefna gerir auðsáhrifin sterkari. Þegar vel árar hækkar eignaverð og svigrúm heimila til

skuldsetningar eykst sem framkallar spennu á byggingarmarkaði. Þegar kreppir að snýst þessi spírall við

og samdráttur verður hraður.

Ríkjandi eigendastefna gerir greinina útsettari en ella fyrir sveiflum

-30

-20

-10

0

10

20

30

40

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Samspil fasteignaverðs og útlána til heimila- raunbreyting milli ára

Raunverð íbúða Raunbreyting heildarskuldar


…en það er ekki séríslenskt fyrirbrigði

Byggingariðnaður vex með auknum umsvifum í hagkerfinu…

Ástralía

Austurríki

Danmörk

Finnland

FrakklandÞýskaland

Ísland

Írland

Ítalía

Japan

Holland

Noregur

Spánn

Bandaríkin

Sviss

Bretland

R² = 0,5306

0

1

2

3

4

5

6

7

8

-3 -2 -1 0 1 2 3 4 5

Með

alh

ag

vö

xtu

r (1

997

-2007)

Breyting á stærð byggingariðnaðar (mismunur á stærð milli áranna 2007 og 1997)

Árin 1997-2007: Hagvöxtur og stærð byggingariðnaðar meðal iðnríkja

Mikill hagvöxtur á Íslandi, Spáni og Írlandi varð samfara auknum umsvifum í byggingariðnaði á árunum

1997-2007.

Heimild: OECD

…og skreppur saman þegar kreppir að

Ástralía

Austurríki

Belgía

Danmörk

Finnland

Þýskaland

Ísland

Írland

Ítalía

JapanHolland

PortúgalSpánn

Svíþjóð

Sviss

Bretland

Bandaríkin

R² = 0,3422-2

-1,5

-1

-0,5

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

-8 -7 -6 -5 -4 -3 -2 -1 0 1 2

Með

alh

ag

vö

xtu

r (2

008

-2013)

Breyting á stærð byggingariðnaðar (mismunur á stærð milli áranna 2013 og 2008)

Árin 2008-2013: Hagvöxtur og stærð byggingariðnaðar meðal iðnríkja

Aðlögun hagkerfa sömu ríkja hélst í hendur við minnkandi hlutdeild byggingariðnaðar í landsframleiðslu.

Heimild: OECD


…en það er ekki sér íslenskt fyrirbrigði

…sá óstöðugleiki sem greinin býr við mælist aftur á móti

hvergi meiri

Íslenskur byggingariðnaður býr við meiri sveiflur en í öðrum iðnríkjum…

0

0,2

0,4

0,6

0,8

1

1,2

1,4

Breytileiki byggingariðnaðar 1997-2013- staðalfrávik ársbreytinga á framlagi byggingariðnaðar til landsframleiðslunnar

Heimild: OECD

… enda hagsveiflan meiri en almennt þekkist

ÁstralíaBelgía

Kýpur

Danmörk

Finnland

Þýskaland

Grikkland

Ísland

Írland

Ísrael

Ítalía

PortúgalSpánnSvíþjóð

Sviss

Bretland

0

1

2

3

4

5

0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0

Sta

ðalf

ráv

ik l

an

dsfr

am

leið

slu

Staðalfrávik verðlags

Breytileiki í landsframleiðslu og verðbólgu- Iðnríki á árunum 1994-2014, staðalfrávik ársbreytinga landsframleiðslu og VNV

Heimild: OECD

Á þensluárunum varð mest aukning starfa í byggingariðnaði…

Heimildir: Hagstofa Íslands, útreikningar efnahagssviðs

Starfandi í byggingariðnaði fjölgaði um 6.700 á þensluárunum 2003-2008.

6.700

-4.000 -2.000 0 2.000 4.000 6.000 8.000

Fiskiðnaður

Landbúnaður

Fiskveiðar

Veitur

Hótel- og veitingarekstur

Opinber stjórnsýsla

Samgöngur og flutningar

Heilbrigðis- og félagsþjónusta

Fræðslustarfsemi

Verslun og viðgerðaþjónusta

Fjármálaþjónusta og tryggingar

Mannvirkjagerð

Breyting á fjölda starfandi eftir atvinnugreinum 2003-2008

… og aðlögunin í kjölfarið kom þyngst niður á byggingariðnaði

Starfandi í byggingariðnaði hefur fækkað um 7.100 frá árinu 2008


-7.100

-8.500 -6.500 -4.500 -2.500 -500 1.500 3.500

Mannvirkjagerð


Fræðslustarfsemi

Opinber stjórnsýsla

Fiskveiðar

Veitur

Landbúnaður

Samgöngur og flutningar

Verslun og viðgerðarþjónusta

Heilbrigðis- og félagsþjónusta

Fiskiðnaður

Hótel- og veitingahúsarekstur

Breyting á fjölda starfandi eftir atvinnugreinum 2008 - 2013

Yfirlit




Áður en lengra er haldið. Hvar erum við stödd í hagsveiflunni?

Hvar erum við stödd? „Jafnvægi” innan hafta

Yfir þrettán ára tímabil höfum við aðeins náð einu jafnvægisári


-25%

-20%

-15%

-10%

-5%

0%

5%

10%

15%

20%

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Hagvöxtur og innlend eftirspurn síðustu ár- raunbreyting landsframleiðslu

Hagvöxtur Þjóðarútgjöld




-25%

-20%

-15%

-10%

-5%

0%

5%

10%

15%

20%

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013



2000-2001:

Netbólukrísan

2002-2003:

Hagkerfið í jafnvægi

2004-2007:

Þensluárin2008-2010:

Hrunið

2011-2013:

Efnahagsbati í skjóli hafta




-25%

-20%

-15%

-10%

-5%

0%

5%

10%

15%

20%

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013



2000-2001:

Netbólukrísan

2002-2003:

Hagkerfið í jafnvægi

2004-2007:

Þensluárin2008-2010:

Hrunið

2011-2013:

Efnahagsbati í skjóli hafta

Verðbólgan á markmiði

Atvinnuleysi í jafnvægi

Afgangur á viðskiptajöfnuði

Gengisstöðugleiki

Jafnvægi í ríkisfjármálum

Hagkerfið er í þokkalegu jafnvægi en innan fjármagnshafta

Hagkerfið er í þokkalegu jafnvægi en innan fjármagnshafta

Samfara auknum umsvifum í hagkerfinu er byggingariðnaður

hægt og bítandi að jafna sig eftir efnahagsáfallið.

Staðan er þó enn viðkvæm.

Skuldir ríflega tvöfölduðust á árunum 2004-2007

Heimildir: Creditinfo, útreikningar efnahagssviðs

Í kjölfar gjaldþrota fyrirtækja, afskrifta og aukinna umsvifa í hagkerfinu hefur skuldastaðan batnað og

svipar nú til ársins 2003

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

0

50

100

150

200

250

300

350

400

2003 2007 2010 Áætlun 2013

Skuldir í byggingarstarfsemi og mannvirkjagerð (ma.kr.)- á verðlagi ársins 2013


Heimildir: Creditinfo, útreikningar efnahagssviðs

Í kjölfar gjaldþrota fyrirtækja, afskrifta og aukinna umsvifa í hagkerfinu hefur skuldastaðan batnað og


0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

0

50

100

150

200

250

300

350

400

2003 2007 2010 Áætlun 2013


Hagkerfi í þokkalegu jafnvægi

Hagkerfi í bóluástandi

Hagkerfi í samdrætti

Hagkerfi í þokkalegu

jafnvægi innan hafta



Í kjölfar gjaldþrota fyrirtækja, afskrifta og aukinna umsvifa í hagkerfinu hefur skuldastaðan lækkað og


0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

0

50

100

150

200

250

300

350

400

2003 2007 2010 Áætlun 2013









Í kjölfar gjaldþrota fyrirtækja, afskrifta og aukinna umsvifa í hagkerfinu hefur skuldastaðan lækkað og

svipar nú til ársins 2003.

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

0

50

100

150

200

250

300

350

400

2003 2007 2010 Áætlun 2013







Skuldir sem hlutfall af EBITDA (h.ás)

Eigið fé þurrkaðist upp í kjölfar hrunsins – byggist nú hægt og bítandi upp


Samfara því að skuldir nálgast það stig sem getur talist sjálfbært og umsvifin aukast í hagkerfinu hefur

eigið fé fyrirtækja í byggingarstarfsemi aukist.

16%

-20%

-15%

-10%

-5%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

2003 2007 2010 2013

Eiginfjárhlutföll, vegið meðaltal (%)- í byggingarstarfsemi og mannvirkjagerð

41%

-30%

-20%

-10%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

2003 2007 2010 2013

Arðsemi eiginfjár, vegið meðaltal (%) - í byggingarstarfsemi og mannvirkjagerð

Fjórðungur fyrirtækja engu að síður enn með neikvætt eigið fé


Staðan er enn viðkvæm og tíma mun taka fyrir atvinnugreinina að byggja sig aftur upp eftir skellinn sem

varð við efnahagshrunið.

25%

10%8%

15% 15% 14% 14%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

Neikvætt eigið fé 0-10% 10-20% 20-40% 40-60% 60-80% >80%

Byggingariðnaður: Skipting eftir eiginfjárstöðu í árslok 2013- m.v. fyrirtæki með heildareignir > 10 m.kr.

Yfirlit




Framleiðni á Íslandi er lítil samanborið við önnur lönd

Heimild: OECD

33

31

29

26

22

20

19

18

16

14

10

8

4

3

2

0 20 40 60 80 100 120

Mexíkó

Ungverjaland

Pólland

Portúgal

Nýja Sjáland

Grikkland

Ísland

OECD

Bretland

Þýskaland

Finnland

Danmörk

Svíþjóð

Írland

Bandaríkin

Noregur

Framleiðni vinnuafls í nokkrum ríkjum OECDBNA=100 og röð innan OECD

Undirstaða bættra lífskjara er að framleiðni aukist. Til að byggja upp kaupmátt til langstíma þarf

framleiðnin því að vaxa.

Framleiðni í byggingariðnaði er lakari en að meðaltali í öðrum greinum…

Óstöðugleiki, aukin óvissa og óskýr framtíðarsýn dregur úr framleiðni.


0 50 100 150 200 250

Landbúnaður

Hótel- og veitingahúsarekstur

Verslun og viðgerðarþjónusta

Opinber þjónusta

Mannvirkjagerð

Allar atvinnugreinar

Fiskiðnaður


Fiskveiðar

Framleiðni vinnuafls eftir atvinnugreinum árið 2012Allar atvinnugreinar = 100

… en var meiri en í flestum öðrum greinum fram að hruni

Frá árinu 2008 framleiðni í byggingariðnaði hríðfallið og á enn nokkuð í land með að ná meðalframleiðni

annarra atvinnugreina.


40

60

80

100

120

140

160

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Framleiðni vinnuafls eftir atvinnugreinumAllar atvinnugreinar = 100

Byggingarstarfsemi og mannvirkjagerð Allar atvinnugreinar

Frá 1997-2008 var framleiðni í byggingarstarfsemi og

mannvirkjagerð umfram meðalframleiðni allra atvinnugreina...

… frá 2008 hefur framleiðnin

mælst lakari en að meðaltali í

öðrum atvinnugreinum

Að lokum

Íslenska byggingarsagan – í stuttu máli

Framkvæmdatoppa má að stórum hluta skýra með aðkomu stjórnvalda í gegnum tíðina.


0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

1930 1934 1938 1942 1946 1950 1954 1958 1962 1966 1970 1974 1978 1982 1986 1990 1994 1998 2002 2006 2010

Fullgerðar íbúðir í hlutfalli við fjölda einstaklinga á húsnæðiskaupaaldri1

- húsnæðiskaupaaldur = 20-30 ára leiðrétt fyrir þeim sem eru látnir og brottfluttir umfram aðflutta

1Leiðrétt fyrir meðalstærð fullorðinna í íbúð




0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

1930 1934 1938 1942 1946 1950 1954 1958 1962 1966 1970 1974 1978 1982 1986 1990 1994 1998 2002 2006 2010



Stríðslok og mikil

uppbygging í Reykjavík

Verkamannabústaðir byggðir

við Hringbraut

Ráðist í veigamiklar aðgerðir

í húsnæðismálum –

Breiðholtið byggist upp

Uppbygging leiguíbúða á

landsbyggðinni að

frumkvæði stjórnvalda

Breyting á Íbúðalánasjóði, mikil

uppbygging samfara auðveldu aðgengi

að lánsfé og hækkandi eignaverði





0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

1930 1934 1938 1942 1946 1950 1954 1958 1962 1966 1970 1974 1978 1982 1986 1990 1994 1998 2002 2006 2010






við Hringbraut





landsbyggðinni að





Jafnvægi: Framboð af íbúðum mætir væntri eftirspurn





0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

1930 1934 1938 1942 1946 1950 1954 1958 1962 1966 1970 1974 1978 1982 1986 1990 1994 1998 2002 2006 2010






við Hringbraut





landsbyggðinni að










0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

1930 1934 1938 1942 1946 1950 1954 1958 1962 1966 1970 1974 1978 1982 1986 1990 1994 1998 2002 2006 2010






við Hringbraut





landsbyggðinni að





Ný byggingareglugerð felur í sér

kostnaðarauka við framkvæmdir sem

dregur úr hvata til nýbygginga



Byggingariðnaður: Afleiðing fremur en orsök

• Íslenskur byggingariðnaður er mikilvægur íslensku efnahagslífi en um leið sú atvinnugrein sem er

einna mest útsett fyrir hagsveiflum.

• Staðan í greininni var afar slæm árið 2010 en samfara afskriftum skulda og auknum umsvifum í

hagkerfinu hefur afkoman batnað og eigið fé byggst upp að nýju. Staðan í dag svipar um margt til

ársins 2003 þegar hagkerfið var í þokkalegu jafnvægi.

• Ef horft er til þróunar byggingarframkvæmda síðastliðna áratugi má skýra framkvæmdatoppana að

stórum hluta með aðkomu stjórnvalda. Nærtækasta dæmið er óheppileg tímasetning nýrrar

byggingarreglugerðar sem innleidd var fyrst í ársbyrjun 2012. Hún eykur kostnað og dregur úr hvata til

nýbygginga á sama tíma og slaki er á byggingamarkaði.

• Stórir efnahagsskellir hafa orðið á Íslandi með reglulegu millibili, nú síðast í kjölfar bankahrunsins

2008. Byggingariðnaðurinn er sú atvinnugrein sem skrapp einna mest saman eða um helming á

árunum 2007-2009.

• Framleiðni í byggingariðnaði hefur frá árinu 1997 farið úr því að vera mikil í að vera lítil samanborið við

aðrar atvinnugreinar. Óvissa og sviptingar í rekstrarskilyrðum fyrirtækja draga úr samkeppnisstöðu

þeirra og leiða til minni framleiðni og lakari kaupmáttar.

Mikilvægi þess að bæta skilyrðin

1. Aðkoma stjórnvalda hefur ýkt uppsveiflur í byggingarstarfsemi og orðið til þess að

aðlögunin í niðursveiflum hefur verið brattari. Mikilvægt er að undirliggjandi

efnahagsþættir verði fremur grundvöllur vaxtar í byggingariðnaði en aðgerðir stjórnvalda.

2. Auka þarf framleiðni í byggingariðnaði. Hún vinnst samfara auknum stöðugleika og

fyrirsjáanleika í íslensku efnahagslífi. Slík skilyrði skapast með bættri hagstjórn.

Ásdís Kristjánsdóttir

Forstöðumaður efnahagssviðs

[email protected]

sími: 590-0080

Ólafur Garðar Halldórsson

Hagfræðingur á efnahagssviði

[email protected]

sími: 590-0081

Óttar Snædal

Hagfræðingur á efnahagssviði

[email protected]

sími: 590-0082

https://twitter.com/efnahagssvidSA/

42

mailto:[email protected]



https://twitter.com/efnahagssvidSA/

Documents

Í íslenskri sveiflu - Sa · Spánn Svíþjóð Sviss Bretland Bandaríkin R² = 0,3422-2-1,5-1-0,5 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3-8 -7 -6 -5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 08-2013) Breyting á stærð