ΠΛΑΤΩΝΠ Ε Ρ Ι Ο Δ Ι ΚΟ Τ Η Σ Ε ΤΑ Ι Ρ Ε Ι Α Σ Ε Λ Λ Η Ν Ω Ν Φ Ι ΛΟ ΛΟ Γ Ω Ν - Τ Ο Μ Ο Σ 6 0 ( 2 0 1 5 )

ΒΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ

ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ (1851-1877)

ΕυγΕνια ΚΕφαλληναιου

δφ π Διευθύντρια Ἐθνικῆς Βιβλιοθήκης τῆς Ἑλλάδος

Ὁ βυρωνισμὸς ὡς λογοτεχνικὸ καὶ ἰδεολογικὸ κίνημα ἐμφανίσθηκε στὴν Εὐρώπη στὴ δεύτερη δεκαετία τοῦ ΙΘrsquo αἰώνα ἐνῶ στὴν Ἑλλάδα ἔφθασε καθυστερημένα λόγω τῆς ἐμπόλεμης κατάστασης τοῦ τόπου Ὡστόσο ἡ ἀναστροφὴ τῶν Ἑλλήνων λογίων μὲ τὸ ἔργο τοῦ Byron εἶχε ἀρχίσει ἀπὸ τοὺς προεπαναστατικοὺς χρόνους ὅπως δείχνουν οἱ μνεῖες1 στὸν προεπαναστατικὸ τύπο γιὰ τὸν Ἄγγλο ποιητὴ καὶ τὸ ἔργο του Μὲ τὴν προσφορά του στὸν Ἀγῶνα τῆς Ἀνεξαρτησίας ὁ Byron ἔγινε γνωστὸς ὡς ἱστορικὸ πρόσωπο ἔγινε μῦθος καὶ ἱερὸ σύμβολο ποὺ μαζὶ μὲ τὸ ποιητικό του ἔργο ἐπηρέασαν τὴ σκέψη καὶ τὴν πράξη τῶν Νεοελλήνων σὲ ὅλο τὸν ΙΘrsquo αἰώνα

Ὁ βυρωνισμὸς ὡς λογοτεχνικὸ κίνημα εἶναι παρακλάδι τοῦ ρομαντι-σμοῦ τὸν ὁποῖον ἐμπλούτισε μὲ ἰδιαίτερα χαρακτηριστικά σὲ βαθμὸ μάλιστα ποὺ αὐτὸς ξεκίνησε στὸν τόπο μας ὅπως ἔδειξαν νεώτερες με-λέτες μὲ σύμβολα βυρωνικά2

1 Κεφαλληναίου (1995) 69-802 Δημαρᾶς (1947) 55 (1985) 42

29indd 437 110416 1111

438 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Τὴν ἀνάπτυξη τοῦ βυρωνισμοῦ ὅπως καὶ γενικότερά του ρομαντι-σμοῦ πέρα ἀπὸ κάποιο βαθμὸ μίμησης δυτικῶν προτύπων ὑποβοήθη-σαν οἱ νέες καὶ ἄσχημες ἐθνικοπολιτικὲς καὶ κοινωνικοοικονομικὲς συν-θῆκες τοῦ νέου κρατιδίου ποὺ εἶχαν δημιουργήσει μία ζοφερὴ ἀτμό-σφαιρα Μέσα σrsquo αὐτὸ τὸ ἄσχημο κλίμα ὁ Νεοέλληνας ζεῖ ἔντονα τὴν πτώση τοῦ ἰδανικοῦ3 τῆς Ἐπανάστασης καὶ ἀρνεῖται τὸ ἄσημο παρόν

Ο Byron ἀπὸ τὴν ἄλλη λάτρης τῶν ἑλληνικῶν ἀξιῶν τῆς ἐλευθε-ρίας καὶ τῆς δικαιοσύνης ὅπως καὶ συμπαραστάτης τῶν καταπιεσμέ-νων ἀποτυπώνει στὸ ἔργο του τὴν ἀπογοήτευση καὶ τὴν ἀγανάκτηση γιὰ τὴν ἔλλειψη ἐλευθερίας καὶ τὴν κοινωνικὴ ἀδικία καταδικάζει τὴ δουλεία καὶ τὴν ἐκμετάλλευση καὶ προτρέπει τοὺς ὑπόδουλους σὲ ἐθνι-κὴ ἀνεξαρτησία σαρκάζει τὶς κοινωνικὲς συμβατικότητες καὶ ἀρνεῖται τὶς καθιερωμένες ἀρχές Ἐκφράζει δηλαδὴ τὸν δυσαρεστημένο Ἕλληνα μὲ ὅσα συμβαίνουν γύρω του Γιrsquo αὐτὸ κατόρθωσε νὰ λειτουργήσει κυ-ριολεκτικὰ στὴ σχέση πομποῦ-δέκτη στοὺς Ἕλληνες ὁμοτέχνους του καὶ νὰ ἀποτελέσει τὸ σπουδαιότερο πρότυπό τους σὲ βαθμὸ μάλιστα ποὺ ὁ Παλαμᾶς ἀναφερόμενος στὴ νέα ἑλληνικὴ ποίηση ἔγραψε laquoαὕτη ἐπὶ διάστημα σαράντα καὶ πλέον χρόνων εἶχε βουτηχθῆ εἰς τὸν βυρω-νισμόν καθαρισταὶ καὶ χυδαϊσταί ἀληθινοὶ ποιηταὶ καὶ μέτριοι στιχο-πλόκοι ποιὸς ὀλίγο ποιὸς πολὺ φέρουν ἀποτυπωμένην ἀξίως ἢ οἰκτρῶς τὴν σφραγῖδα τῆς βυρωνικῆς ποιήσεως4raquo Νεώτερος μελετητὴς διατύπω-σε ἀνάλογη ἄποψη μὲ αὐτὰ τὰ λόγια laquoΘὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ πεῖ πὼς ὁ ἑλληνικὸς ρομαντισμὸς στὸ μεγαλύτερο μέρος του καὶ στὰ χαρακτηρι-στικότερα φανερώματά του εἶναι βυρωνικός5raquo

Ἔτσι ἐξηγεῖται ἡ ἀνοδικὴ πορεία ποὺ ἀκολούθησε ὁ βυρωνισμὸς μὲ ἐπιδράσεις στὴν ἑλληνικὴ λογοτεχνία μὲ μεταφράσεις τῶν ἔργων τοῦ Byron μὲ μελέτες γύρω ἀπὸ τὸν ἴδιο καὶ τὸ ἔργο του ἀλλὰ καὶ μὲ ποίη-ση ἀφιερωμένη στὸν ποιητὴ καὶ στρατιώτη

Τὰ ἰδιαίτερα χαρακτηριστικά του ρομαντικοῦ βυρωνισμοῦ ὅπως εἴ-ναι6 ἡ φυγὴ σὲ ἔνδοξους τόπους τοῦ παρελθόντος ἡ ἀθεΐα ἡ αἱμομιξία ἡ θλίψη ὁ σαρκασμὸς καὶ ὁ ριζοσπαστικὸς φιλελευθερισμὸς ἀπαντοῦν στὶς ἑλληνικὲς ποιητικὲς δημιουργίες ἀπὸ τὴν ἀρχὴ τῆς δεκαετίας τοῦ 1830 Τὸ κίνημα ἔφθασε στὴν κορύφωσή του στὴ δεκαετία τοῦ 1860 καὶ

3 Κεφαλληναίου (1995) 84-85 132-364 Παλαμᾶς (1969) 404 5 Μουλλᾶς (1978) 596 Κεφαλληναίου (1995) 82

29indd 438 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 439

ἀκολούθησε τὸν ρομαντισμὸ στὴν πτώση του στὴ δεκαετία τοῦ 1870 Ἔκτοτε ὁ λογοτεχνικὸς βυρωνισμὸς διατηρήθηκε ὡς θεραπαινίδα τοῦ πολιτικοῦ βυρωνισμοῦ τὸν ὁποῖον οἱ ἐναργεῖς μαρτυρίες ἐντάσσουν στοὺς ἐθνικοὺς πολιτικοὺς χειρισμοὺς καὶ στὶς ἐνέργειες γιὰ προσάρτη-ση στὸν κορμὸ τῆς Ἑλλάδος τῶν ὑπόδουλων ἀκόμα περιοχῶν

Ἀπὸ τὴ μακρὰ αὐτὴ πορεία τοῦ βυρωνισμοῦ στὸν ΙΘ αἰώνα μᾶς ἐν- διαφέρει ἐδῶ ἰδιαίτερα ἡ σχέση του μὲ τοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμοὺς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν ἀπὸ τὸ 1850 ἕως τὸ 1877 διότι ὁ βυρωνι-σμὸς ἄσκησε σημαντικὴ ἐπίδραση στὴ νεοελληνικὴ λογοτεχνία καὶ μά-λιστα στὴν ποίηση αὐτῆς τῆς περιόδου καὶ συγκεκριμένα στοὺς γνω-στοὺς ὡς Ράλλειους καὶ Βουτσιναίους ποιητικοὺς διαγωνισμούς οἱ ὁποῖοι ὀνομάσθηκαν ἔτσι ἀπὸ τὸ ὄνομα τῶν χορηγῶν τους

Στὴ δεκαετία τοῦ 1850 κατὰ τὴν ὁποία ἐπικράτησε τὸ πνεῦμα τοῦ ἀγαθαγγελισμοῦ καὶ τοῦ ἐθνικοῦ καὶ θρησκευτικοῦ μεσσιανισμοῦ7 ἀνα-πτύχθηκε ἕνας ρομαντικὸς ἐθνικισμός βασισμένος στὸ μεγαλοϊδεατικὸ πρόγραμμα ποὺ προκάλεσε συγκινήσεις ἐξάρσεις καὶ ἀπογοητεύσεις

Παραλλήλως πρὸς τὸ ἐθνικὸ θέμα καὶ ἡ κοινωνικὴ καὶ πολιτικὴ κα-τάσταση τῆς περιόδου ἕως τὴ Μεταπολίτευση χαρακτηρίζεται laquoἔκρυθ-μοςraquo8 Ἀλλὰ ἡ συρροὴ πολιτικῶν καὶ κοινωνικῶν φαινομένων συντε-λεῖ στὴν ἐπικράτηση τῶν ἰδεῶν καὶ τὴ συστηματικὴ ροπὴ τοῦ πνεύμα-τος Χαρακτηριστικὴ εἰκόνα τῆς ἐποχῆς δίνει ὁ Μπάμπης Ἄννινος laquoΤὸ πνεῦμα δείκνυται μᾶλλον ἐξημμένον μᾶλλον ὀργῶν τὸ ὕφος ἐλευθερι-άζειmiddot τὴν ὁμαλότητα διαδέχεται ἀνωμαλίαmiddot τὸ κοινὸν καὶ σύνηθες δὲν ἀρέσκει πλέον γεννῶνται πόθοι ἀόριστοι ἀνεκπλήρωτοι Ἐπιδιώκεται ἡ παραδοξολογίαmiddot ὁ νοῦς φέρεται πρὸς τὰς χιμαίρας κενεμβατῶνmiddot τὰ αἰ-σθήματα κυριεύονται ὑπὸ ὑστερικοῦ κλονισμοῦ καὶ ὑπὸ τὴν ἐπίπλα-στον καὶ φαντασιώδη λάμψιν τῶν βεγγαλικῶν φώτων ὁ βασιλεύων ἤδη ἐν τῇ πολιτικῇ ἄκρατος ρωμαντισμὸς εἰσελαύνει νικηφόρος καὶ εἰς τὸ βασίλειον τῶν γραμμάτωνraquo9

Τὴ συστηματικὴ ροπὴ τοῦ πνεύματος μαρτυροῦν καὶ οἱ γλωσσολογι-κοὶ ἀγῶνες ποὺ συχνὰ ἔφθασαν σὲ παροξυσμούς ὅπως διατυπώθηκαν στὸ ἔργο τοῦ Παναγιώτη Σούτσου ἡ Νέα Σχολὴ τοῦ γραφομένου λόγου10

7 Πολίτης (1920) 24-26 Πολίτης (1969) 173-77 Παπαδόπουλος (1920) 387-92 Μπα-στιᾶς (1951)

8 Ἄννινος (1888) 459 Ἄννινος (1888) 4510 Σοῦτσος (1853)

29indd 439 110416 1111

440 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

καὶ στὸ ἀπαντητικὸ ἔργο τοῦ Κωνσταντίνου Ἀσωπίου Τὰ Σούτσεια11 Πρόκειται γιὰ τὴν προβολὴ τῆς ἀρχαϊκῆς γλώσσας σὲ συνάρτηση μὲ τὸν μεγαλοϊδεατισμό τὴν πιστοποίηση τῆς συνέχειας τῆς ἑλληνικῆς παρά-δοσης καὶ φυλῆς ἀπὸ τὴ μία καὶ ἀπὸ τὴν ἄλλη γιὰ τὴν ἐξουδετέρωση τοῦ ἀντιδυτικοῦ καὶ ἀντιδιαφωτιστικοῦ πνεύματος ποὺ διατείνονταν ὁ κοραϊσμὸς καὶ ὁ σολωμισμός Ἔχει ὑποστηριχθεῖ ὅτι ἡ διαμάχη τοῦ 1853 γιὰ τὴ γλώσσα ποὺ μεταφέρουν τὰ δύο προαναφερθέντα ἔργα τὰ ὁποῖα ἀποτελοῦν ἀντίστοιχα ἀρχαϊστικὸ καὶ ἀντιαρχαϊστικὸ μανιφέ-στο πάει πολὺ πιὸ πέρα ἀπὸ τὴ γλώσσα εἶναι ἕνας ἰδεολογικὸς ἀγώνας μὲ ἄμεσους πολιτικοὺς στόχους μία σύγκρουση νοοτροπιῶν12

Ράλλειοι Ποιητικοὶ Διαγωνισμοὶ

Οἱ νέες ἰδεολογικὲς πραγματικότητες ἐπέβαλαν τὴν ἀναθεώρηση τῆς θέσης τοῦ ποιητῆ μέσα στὴ νεοελληνικὴ κοινωνία Ἡ καθιέρωση τοῦ θεσμοῦ τῶν ποιητικῶν διαγωνισμῶν ποὺ ἀγωνοθέτησε ὁ Ἀμβρόσιος Ράλλης13 κατηύθυνε τὴν ποίηση στὴν ἐξυπηρέτηση μιᾶς ὑψηλῆς χρη-σιμοθηρίας καὶ ἐπέβαλε τὸν ποιητὴ ὡς κεντρικὸ πρόσωπο μέσα στὴν Πολιτεία14

Τὴ μεγάλη σημασία ποὺ ἀπέδιδαν πραγματικὰ στὴν παρουσία τῆς ποίησης ἐκείνη τὴν ἐποχὴ μαρτυροῦν τὰ περιεχόμενα τῆς ἔκθεσης τοῦ πρώτου ποιητικοῦ διαγωνισμοῦ τοῦ 1851 ἀπὸ τὸ Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν ὅπου ἀναφέρονται τὰ ἑξῆς σχετικὰ μὲ τὴν ὠφέλεια ποὺ παρέχει ἡ ποίη-ση σὲ ἕνα ἀρτισύστατο κράτος laquoοὐδεὶς ἠμφισβήτησε βεβαίως τῆς ποιή-σεως τὴν εὐγενῆ κλῆσιν καὶ τὴν ἀπrsquo αὐτῆς ὑψηλὴν ὠφέλειαν εἰς τὰ ἔθνη Ὅτι αὐτή ἀνωτέρας ἁρμονίας ἀντήχησις αἴρει τὰς ψυχὰς ὑπὲρ τῆς ὕλης τὴν ἐπαφήν καὶ ἐκτείνει αὐτὰς εἰς ἀρετὴν καὶ μεγαλοφροσύνην ὅτι εἶ-ναι ἡ πρώτη της νηπιότητος τῶν ἐθνῶν τροφὸς καὶ διδάσκαλος ὁ εὐκλε-έστερος αὐτῶν στέφανος ἐπὶ τῆς ἀκμῆς των καὶ γλυκεῖα παραμυθία ἐπὶ τοῦ γήρως των τοῦτο ᾐσθάνθη πᾶς ὁ δυνάμενος νὰ αἰσθανθῆ ποίησιν ἢ

11 Ἀσώπιος (1853) 12 Μουλλᾶς (1974) 132-5013 Γιὰ τὸν Ἀμβρόσιο Ράλλη βλ Βυζάντιος (1902) 93-95 Μακρυμίχαλος (1970) 14-15

Γιὰ τὴ λειτουργία τοῦ θεσμοῦ τοὺς στόχους καὶ τὴ συμβολή του βλ Βαλέτας (1938) 1813-44 Μουλλᾶς (1989)

14 Δημαρᾶς (1954) κβrsquo

29indd 440 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 441

ἀνεγνώρισε πᾶς ὁ μελετήσας περὶ αὐτῆςraquo15 Καὶ ἀλλοῦ laquoΑὕτη ἀναφλέ-γει τὸν ἔρωτα τῆς τιμῆς καὶ τῆς δόξης ἀναθερμαίνει τὴν ψυχρανθεῖσαν φιλογένειαν καταστέλλει τὰ ἀγενῆ πάθη κατασιγάζει τὴν δύσηχον φι-λαυτίαν καὶ κινεῖ τὸν ἄνθρωπον εἰς πράξεις κοινωφελεῖς καὶ ἠρωϊκάς διrsquo ἃς καὶ ζῶν τιμᾶται ἐπὶ τῆς γῆς καὶ θαυμάζεται καὶ θανὼν ὑμνεῖται καὶ μακαρίζεταιraquo16

Εἰδικότερα οἱ Ράλλειοι ποιητικοὶ διαγωνισμοί ποὺ ἀποτέλεσαν τὸ ἐπίκεντρο τῆς φιλολογικῆς ζωῆς τῆς νεοσύστατης ἑλληνικῆς κοινωνίας ἐπιδίωξαν τὴν καθιέρωση τῆς καθαρεύουσας γλώσσας17 καὶ τὴν ἀνάσχε-ση τῆς ἐξάπλωσης τοῦ ρομαντισμοῦ Οἱ ἐνέργειες αὐτὲς στόχευαν στὴν ἐξυπηρέτηση ἐθνικῶν σκοπῶν

Στὴ δεκαετία τοῦ 1850 ποὺ ἐρευνᾶται ἰδιαίτερα ἐδῶ ὁ Byron καὶ τὸ ἔργο του ἐξακολουθοῦν νὰ ἐκτιμῶνται καὶ νὰ ἀσκοῦν τὴν ἴδια ἐπίδρα-ση ὅπως καὶ πρίν στὴν ποιητικὴ παραγωγὴ τοῦ τόπου Γιrsquo αὐτὸ στοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμοὺς ὑποβάλλονται πρὸς κρίση καὶ ἔργα μὲ ἐμφανῆ τὴ βυρωνικὴ ἐπίδραση18 Ὁρισμένα μάλιστα ἀπὸ αὐτὰ ἐπαινοῦνται ἢ βραβεύονται ὅπως εἶναι ὁ Στράτις Καλοπίχειρος (1851)19 τοῦ Στέφανου Κουμανούδη καὶ ὁ Ἄπατρις (1854)20 τοῦ Θεοδώρου Ὀρφανίδου Ἀλλὰ καὶ ἄλλων βυρωνικῶν ἔργων σημειώνεται ἡ συμμετοχὴ στοὺς διαγω-νισμούς ποὺ ἀξιολογοῦνται ἢ ἐπικρίνονται ἀνάλογα μὲ τὶς ἀπαι-τήσεις τῶν κριτικῶν ἐπιτροπῶν ὅπως εἶναι ὁ Πλάνης (1855)21 τοῦ Βερναδάκη Φῶτος καὶ Μυρσίνη (1857 1859)22 τοῦ Σοφοκλῆ Καρύδη Τίτος καὶ Ὄθων (1858)23 τοῦ Ἀγγέλου Βλάχου Ὁ Ἕλλην τῆς Κορίνθου (1860)24 ἄγνωστου συγγραφέα ὁ Ἅγιος Μηνᾶς (1860)25 τοῦ Θεοδώρου Ὀρφανίδου κτλ

15 laquoἩ διὰ τὸ ἔτος 1851 ἔκθεσις τῆς ἐπιτροπῆςraquo Πανδώρα 2 (1851-1852) 70216 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1852raquo Πανδώρα 3 (1852-1853) 44-4517 Μπούρας (1965) 124 126 134-3518 laquoἩ διὰ τὸ ἔτος 1851 ἔκθεσις τῆς ἐπιτροπῆςraquo Πανδώρα 2 (1851-1852) 703-70419 Κουμανούδης (1851)20 Ὀρφανίδης (1854) Γιὰ τὴν κρίση τοῦ διαγωνισμοῦ βλ laquoἜκθεσις τοῦ ποιητικοῦ δια-

γωνισμοῦ του 1854raquo Πανδώρα 5 (1854) 37-3921 Βερναρδάκης (1855) 55-5822 Καρύδης (1857) 27 30 (1859) 2623 Βλάχος (1858) 76-7724 [Ἄγνωστου ποιητῆ] 1860 Ὁ Ἕλλην τῆς Κορίνθου βλ laquoὉ ποιητικὸς διαγωνισμὸς τοῦ

1860raquo Πανδώρα 11 (1860) 28-2925 Ὀρφανίδης (1860) Γιὰ τὴν κρίση τοῦ διαγωνισμοῦ βλ laquoὉ ποιητικὸς διαγωνισμὸς

τοῦ 1860 ἔτουςraquo Πανδώρα 11 (1860) 31-34

29indd 441 110416 1111

442 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Στὸ πλατύτερο κοινὸ ὁ Byron ἐξακολουθοῦσε νὰ εἶναι γνωστὸς ὡς ὁ ποιητὴς ποὺ θυσίασε τὰ πλούτη του καὶ τὴν ἴδια του τὴ ζωὴ γιὰ τὸν ἀγῶνα τῆς ἑλληνικῆς ἐλευθερίας Παρέμενε τὸ σύμβολο τὸ δεμένο μὲ τὴν ἀνάσταση τοῦ Γένους καὶ τίποτε δὲν φαινόταν ἱκανὸ νὰ τὸν προσβάλει Ἡ γενικότερη πνευματικὴ κατάσταση τοῦ νεοσύστατου κράτους δὲν βο-ηθοῦσε στὴ μεγαλύτερη ἐκτίμηση τῆς προσωπικότητας τοῦ ποιητῆ Ἡ ὑψηλὴ ποιότητα τοῦ ἔργου του δὲν ἦταν κατανοητὴ ἀπὸ τὸ χαμηλοῦ πνευματικοῦ ἐπιπέδου ἑλληνικὸ κοινό οἱ δὲ λόγιοι Ἕλληνες δὲν ἀσχο-λήθηκαν μὲ τὴν ἐκλαΐκευση τοῦ ἔργου του26 Ἔτσι ἕως τὰ μέσα του-λάχιστον τῆς ἕκτης δεκαετίας ὅπως φαίνεται ἀπὸ τὶς σχετικὲς ἔρευνες ὁ λαὸς δὲ γνώριζε σὲ ἱκανοποιητικὴ ἔκταση τὴν πνευματικὴ δημιουρ-γία τοῦ Byron Στὸν ἀντιπροσωπευτικὸ τῆς λογοτεχνίας περιοδικὸ τύπο τῆς ἐποχῆς ὅπως ἦταν τὰ περιοδικὰ Εὐτέρπη καὶ Πανδώρα οἱ πρῶτες διατυπωμένες ἀπόψεις γιὰ τὸν Byron ἐξαίρουν τὰ εὐγενῆ καὶ φιλάνθρω-πα αἰσθήματα τοῦ laquoμεγάλουraquo καὶ laquoἔνδοξουraquo φιλέλληνα ποιητῆ27 Τὴν πρώτη σημαντικὴ μνεία στὸ ἔργο τοῦ Byron προσφέρουν μεταφράσεις ξένων διατριβῶν δημοσιευμένων στὴν Πανδώρα ἀλλὰ καὶ αὐτοτελῶς ποὺ ἐνημερώνουν τὸν ἀναγνώστη γιὰ τὴ ζωὴ καὶ τὸ ἔργο τοῦ μεγάλου φιλέλληνα καὶ προκαλοῦν τὴ συμπάθεια γιὰ τὸν κυνηγημένο ἀπὸ τὸν τόπο του Ἄγγλο ποιητή

Καὶ ἐνῶ ἕως τώρα ἦταν εὐνοϊκὴ ἡ ὑποδοχὴ τοῦ Byron καὶ τοῦ ἔργου του ὅμως ἡ μεγάλη ἐξάπλωση τοῦ ρομαντισμοῦ καὶ τοῦ βυρωνισμοῦ σὲ βαθμὸ ποὺ ἐγκυμονοῦσε κινδύνους κυρίως στὰ ἤθη τῆς νεοελληνικῆς κοινωνίας ἦταν ἑπόμενο νὰ προκαλέσει τὶς πρῶτες ἀντιδράσεις

Ἡ ἀκαδημαϊκὴ κριτικὴ τῶν ποιητικῶν διαγωνισμῶν ποὺ φαίνεται πὼς μὲ τὴ διατύπωση τῶν διάφορων ἀπόψεων καθοδηγοῦσε καὶ τὴν ἐξέλιξη τῆς ἑλληνικῆς ποίησης ἡ ὁποία εἶχε ἕως τότε δεχθεῖ τὴ ρομαν-τικὴ καὶ βυρωνικὴ ἐπίδραση κατὰ τὸν ποιητικὸ διαγωνισμὸ τοῦ 1855

26 Ἡ ἴδια κατάσταση ἐπικρατοῦσε μία δεκαετία ἀργότερα ὅπως διαπιστώνεται ἀπὸ κείμενο ἀνώνυμου ἀρθρογράφου βυρωνικοῦ θέματος στὴν Πανδώρα ὅπου ἀνα-φέρονται τὰ ἑξῆς laquoκαθόσον ἡμεῖς τουλάχιστον ἐνθυμούμεθα οὐδεμία ἀφήγησις τῶν κατὰ τὸν εὐεργέτην ἐκεῖνον τῆς Ἑλλάδος ἐξεδόθη ἑλληνιστίraquo βλ [Ἀνωνύμου] laquoἩρῶον τοῦ Βάϊρονraquo Πανδώρα 16 (1865) 140 Ὁ ἀρθρογράφος ποὺ φαίνεται ὅτι ἀνῆκε στὴν κατηγορία τῶν πνευματικῶν ἀνθρώπων τῆς ἐποχῆς του ἀγνοοῦσε ἀκό-μη καὶ τὴ μετάφραση τοῦ Σ Α Ζορμπᾶ στὰ ἑλληνικὰ τῆς βιογραφίας τοῦ Byron ἀπὸ τὸν Villemain ποὺ εἶχε κυκλοφορήσει ἀπὸ τὸ 1856

27 [Ἀνωνύμου] laquoὉ Λόρδος Βύρων ἐν Ἀθήναιςraquo Εὐτέρπη 1 (1851) 546 [Ἀνωνύμου] laquoΠίθος τοῦ Λόρδου Βύρωνοςraquo Πανδώρα 6 (1855) 385

29indd 442 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 443

συνέστησε στοὺς νέους ποιητὲς τὴν ἀποφυγὴ σύνθεσης ἔργων τὰ ὁποῖα δὲν ἀπέβλεπαν σὲ τίποτε ἄλλο ἐκτὸς ἀπὸ τὸ laquoἀρέσκεινraquo28 Ὁ εἰσηγη-τὴς καθηγητὴς Φίλιππος Ἰωάννου διαπραγματευόμενος τὴ σχέση τέχνης καὶ ἠθικῆς κατὰ τὴν κρίση τοῦ ἔργου Ὁ Πλάνης μὲ ἀφορμὴ τὴν ἠθικὴ τῶν βυρωνικῶν του ἡρώων ποὺ ἀποδοκίμαζε ὑπέδειξε στοὺς ποιητὲς τὴ δημιουργία ἔργων τὰ ὁποῖα νὰ συμβάλλουν καὶ στὴν ἠθικὴ διάπλαση τῶν πολιτῶν σύμφωνα μὲ τὴν πλατωνικὴ θεωρία γιὰ τὴν ποίηση ποὺ ὄφειλαν νὰ μελετήσουν laquoὡς ποιηταὶ πολιτείας ἀρτισυστάτουraquo Ἐμμέσως ἑπομένως συνέστησε τὴν ἀποφυγὴ τῆς σύνθεσης ἔργων μὲ θεματολογία ἀνάλογη τοῦ Πλάνητος δηλαδὴ τῆς αἱμομιξίας Δύο χρόνια ἀργότε-ρα κατὰ τὸν ποιητικὸ διαγωνισμὸ τοῦ 1857 οἱ πανεπιστημιακοὶ κρι-τὲς ἀντέδρασαν πολὺ ἔντονα στὴν ἐξάπλωση τῶν ρομαντικῶν καὶ κυ-ρίως τῶν βυρωνικῶν τάσεων Ὁ εἰσηγητὴς τοῦ διαγωνισμοῦ καθηγητὴς Στέφανος Κουμανούδης ὅπως λίγους μῆνες ἀργότερα καὶ ὁ πρύτανης Κωνσταντῖνος Ἀσώπιος ἀναφερόμενοι στὴν ποιότητα τῶν ποιημάτων ποὺ εἶχαν ὑποβληθεῖ παρατήρησε ἐκτὸς τῶν ἄλλων ὅτι καὶ laquoτινὰ ἔχου-σιν ὑποθέσεις ἠθικῶς μεμπτάς ἀδελφῶν ἔρωτας Τοιαῦτα τὰ Μυρσίνη καὶ Φῶτος ὁ Ραψωδός Ἀδελφότης καὶ Ἔρωςhellip Οἱ κριταὶ ἄλλας ἀρχὰς ἀσπάζονται καὶ εἶναι τῆς γνώμης ὅτι δὲν πρέπει παρrsquo ἡμῖν οἱ ποιηταὶ νὰ ἐνασμενίζωνται εἰς τοιαύτας ὑποθέσεις καὶ νὰ ἐθίζωσιν οὕτω τοὺς ἀνα-γνώστας τους εἰς τὴν ἠπίαν ἀποδοχὴν τῶν ἀνοσιουργημάτων πρὸς βλά-βην τῆς ἀρτισυστάτου ἡμῶν πολιτικῆς κοινωνίας καὶ ἂν ἡ ποίησις δὲν ἐπαγγέλλεται πάντοτε τὴν ἠθοποίησιν τοῦ ἀνθρώπου εἰ καὶ ὤφειλεν δὲν πρέπει ὅμως νὰ κάμνη αὐτὸν καὶ χείρονα τοῦ ὅτι εἶναι συνήθωςhellip Ἂν οἱ παλαιοὶ ποιηταὶ ἐδραματούργησαν Οἰδίποδας καὶ Αἰγίσθους καὶ Κλυταιμνήστρας παρέλαβον τὰς ὑποθέσεις ταύτας ἐκ τῆς παραδόσεως δὲν τὰς ἔπλασαν αὐτοί λαβόντες δὲ αὐτὰς ἐκ μεγάλων καὶ ἡγεμονικῶν οἴκων παρέστησαν αὐτάςhellip ὡς εἰκόνα φρικαλέαν τοῦ κακοδαίμονος ἀν-θρώπου ὅταν καὶ ἐν ὑψηλῇ περιωπῇ εὑρισκόμενος ἄγεται ἀναξίως ἑαυ-τοῦ ὑπὸ τῶν ἀβούλων παθῶνhellip Μετὰ δυσαρεσκείας ἐθεωρήθησαν καὶ αἱ πολλαὶ παραφροσύναι καὶ μανίαι τὰς ὁποίας περιέχουσι καὶ τούτου τοῦ ἔτους ὡς καὶ ἄλλων προτέρων ἐτῶν τὰ ποιήματα Καὶ τοῦτο οὐδό-λως ἑλληνικὸν τὸ πάθος ἀλλὰ ξένον μίμημαraquo Καὶ χωρὶς νὰ κατονομά-σει τὸ πρότυπό τους τὸν Byron κατέληξε laquoΕἰς κόρακας λοιπὸν ἐρρέ-τωσαν καὶ τὰ παρὰ φύσιν ψεύδη τῆς νεωτέρας τῶν ποιητῶν σχολῆς ἥτις

28 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 (1855) 58

29indd 443 110416 1111

444 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

τὸ ἐπαναλαμβάνομεν εἶναι ὀθνεία ξένη οὐχὶ ἑλληνικήraquo29 Ἡ ἔννοια τῶν λόγων αὐτῶν τοῦ Κουμανούδη ἐπαναλαμβάνεται στὸν πρυτανικὸ λόγο τοῦ Ἀσωπίου ὁ ὁποῖος χαρακτηρίζει ἐμμέσως ὡς laquoαἰσχράraquo τὰ ποιήματα ποὺ περιέχουν laquoἀθεμίτους ἔρωτας ἀδελφογαμίας καὶ τὰ τοιαῦταraquo μὲ τὴ δήλωση ποὺ κάνει ὅτι οὐδέποτε ἐπίσημος κριτὴς θὰ συστήσει αὐτὰ laquoὡς τίμιον καὶ ψυχοσωτήριον ἀνάγνωσμαraquo30

Ἂν ληφθεῖ ὑπόψη ὅτι ἡ αἱμομιξία ἀποτελεῖ χαρακτηριστικὸ γνώρι-σμα τῆς βυρωνικῆς ποίησης καταφαίνεται ὅτι ὁ βυρωνισμός χωρὶς νὰ κατονομάζεται δέχθηκε τὸ πρῶτο κτύπημα ἀπὸ τὸ στόμα τοῦ ἐπίσημου κριτῆ ποὺ εὐδοκίμως εἶχε ὑπηρετήσει παλιότερα τὸν βυρωνισμό ἀλλὰ τώρα ἔχει προσχωρήσει στὸ στρατόπεδο τοῦ Διαφωτισμοῦ στὸ ὁποῖον ἀνῆκε καὶ ὁ ἄλλος ἐπιτιμητὴς Ἀσώπιος

Τὸ ἔτος 1857 φαίνεται πὼς ἀποτέλεσε τὴν ἀρχὴ τῆς πολεμικῆς κατὰ τοῦ βυρωνισμοῦ γιατί λίγο ἀργότερα τὸ 1860 σημειώνεται ἡ ἀνοικτὴ πλέον ἐπίθεση ἐναντίον τοῦ Byron ἀπὸ τὸν εἰσηγητὴ τῆς κριτικῆς ἐπι-τροπῆς τοῦ διαγωνισμοῦ Ἀλέξανδρο Ρίζο Ραγκαβῆ Ὁ Ραγκαβῆς ποὺ ἦταν ὁ εἰσηγητὴς τοῦ ρομαντικοῦ μανιφέστου στὴν Ἑλλάδα τὸ 1837 σημείωσε στροφὴ πρὸς τὸν κλασικισμὸ ἀπὸ τὶς ἀρχὲς τῆς δεκαετίας τοῦ 1840 Ὡς εἰσηγητὴς τῶν ποιητικῶν διαγωνισμῶν τοῦ 1853 καὶ ἰδιαιτέ-ρως τοῦ 1854 ἐπισήμανε καὶ ἀποδοκίμασε τὴν ἐξάπλωση τοῦ ρομαντι-σμοῦ Τώρα μία ἑξαετία ἀργότερα τὸ 1860 ἐξαιτίας τῆς κατάχρησης τῶν παθῶν καὶ τῶν συμφορῶν ἀπὸ τοὺς νέους ποιητὲς δὲν δίστασε νὰ κατηγορήσει ὡς ὑπαίτιο αὐτῶν τὸν Byron Συγκεκριμένα κατὰ τὸν σχο-λιασμὸ τοῦ ἔργου ὁ Ἅγιος Μηνᾶς τοῦ Ὀρφανίδου ὑπογράμμισε τὰ ἑξῆς laquoΚαὶ ἐπειδὴ περὶ παθῶν ὁ λόγος ἂς ἐνθυμηθῶμεν ὅτι παρὰ τοῖς νέοις ἡμῶν ποιηταῖς μεγίστη γίνεται χρῆσις καὶ κατάχρησις τῶν παθῶν καὶ τῶν συμφορῶν αἰσθηματικῆς κληρονομίας νομίζομεν τοῦ Ὁδοιπόρου θετοῦ υἱοῦ τοῦ Βύρωνοςraquo31 Εἶναι ἡ πρώτη φορὰ ποὺ ἀκούσθηκε τὸ ὄνο-μα τοῦ Βύρωνος ὡς ὑπεύθυνου τῶν ρομαντικῶν συμφορῶν στὴ νεοελ-ληνικὴ ποίηση ἀπὸ ἐπίσημο κριτή ἔστω καὶ μὲ τὴ μέθοδο τῆς ἀναγωγῆς

Τὸν ἴδιο χρόνο κι ἄλλος θιασώτης τοῦ Byron ὁ Βερναρδάκης ὁ ὁποῖος στὸ παρελθόν ἐκτὸς ἀπὸ τὶς βυρωνικὲς ἐπιδράσεις32 στὸ ἔργο του εἶχε ἀναλάβει καὶ τὴν ὑποστήριξη τοῦ ρομαντικοῦ δράματος στὰ

29 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 (1857) 27 2830 Ἀσώπιος (1857) 50831 laquoὉ ποιητικὸς διαγωνισμὸς τοῦ 1860raquo Πανδώρα 11 (1860) 3332 Βλ laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 (1855) 55-58

29indd 444 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 445

προλεγόμενα τοῦ ἔργου του Μαρία Δοξαπατρῆ33 εἶχε σημειώσει στρο-φὴ πρὸς τὸν κλασικισμὸ καὶ μὲ περιφρόνηση ἐκφραζόταν ἐκτὸς τῶν ἄλ-λων καὶ γιὰ τὴν laquoὀσσιανοβυρωνολαμαρτινικὴ σπληνολογίαraquo34

Εἶναι φανερὸ πὼς ἔχει ἀρχίσει πλέον νὰ κλιμακώνεται καὶ νὰ ἐξα-πλώνεται ἡ ἐπίθεση κατὰ τοῦ ἱεροῦ συμβόλου στὸν συγκεκριμένο πάντα χῶρο τῆς λογοτεχνίας

Ἡ μόνη δημόσια ὑπεράσπιση τοῦ Byron ποὺ ἀκούσθηκε τότε ἦταν τοῦ ποιητῆ τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ Θεοδώρου Ὀρφανίδου κατὰ τὴν ἀντίκρου-ση τῶν αἰτιάσεων τοῦ εἰσηγητῆ τοῦ ποιητικοῦ διαγωνισμοῦ Ἀλ Ρίζου Ραγκαβῆ Ὁ Ὀρφανίδης μετὰ τὸν θαυμασμὸ καὶ τὴ λατρεία ποὺ ἐξέ-φρασε γιὰ τὸν Ἄγγλο ποιητή ὑποστήριξε μὲ παρρησία τὸν κανόνα τῆς βυρώνειας σχολῆς laquoἌκουε τὴν καρδίαν σου καὶ γράφε τὴν ποίησινraquo35 Δὲν δίστασε μάλιστα νὰ τὸν συγκρίνει πρὸς τοὺς ἀριστοτελικοὺς κανό-νες τῆς ποίησης ποὺ laquoφαίνονται σχολαστικῶν ἀκροάματαraquo Ὁ ἴδιος μέ-σα σrsquo αὐτὴ τὴ διαμάχη τόνισε πρὸς τοὺς ἀναγνῶστες του laquoἈκούετε τὴν καρδίαν σας καὶ κρίνατε τὴν ποίησινraquo36

Βουτσιναῖοι Ποιητικοὶ Διαγωνισμοὶ

Τὸ 1861 ὁ ΙΚ Βουτσινᾶς37 μετὰ τὴ ματαίωση τοῦ Ράλλειου ποιητι-κοῦ διαγωνισμοῦ ἀνέλαβε τὴ χορηγία ἐνὸς νέου φιλολογικοῦ διαγωνι-σμοῦ ποὺ ἔμεινε γνωστὸς ἀπὸ τὸ ὄνομά του ὡς Βουτσιναῖος καὶ κράτη-σε ἕως τὸ 1877 Τὸ Πανεπιστήμιο ἀνέλαβε τὴ διεξαγωγὴ καὶ κρίση τοῦ διαγωνισμοῦ ἐπὶ μία δεκαπενταετία Ἡ ποίηση προσανατολίσθηκε πρὸς ἄλλες κατευθύνσεις Σύμφωνα μὲ τὶς ἐκθέσεις τῶν πανεπιστημιακῶν ἐπι-χειρήθηκε ἡ ἀνάσχεση τοῦ νοσηροῦ ρομαντισμοῦ στὸ ὄνομα τοῦ κλα-σικισμοῦ καὶ τῆς laquoraison drsquo eacutetatraquo Στὴ δεκαετία τοῦ 1860 ἡ ἀκαδημαϊκὴ

33 Βερναρδάκης (1858) στrsquo ndash καrsquo34 Βερναρδάκης (1860) ξγrsquo35 Ὀρφανίδης (1860) 18636 Ὀρφανίδης (1860) 18637 Ὁ Ἰωάννης Βουτσινᾶς (1834-1902) ἀνέλαβε τὴ χρηματοδότηση τῶν ποιητικῶν δι-

αγωνισμῶν ποὺ διεξήγαγε τὸ Πανεπιστήμιο ἀπὸ τὸ 1862 ἕως τὸ 1877 Συνεχίσθηκε ἡ λειτουργία τοῦ θεσμοῦ μὲ τοὺς ἴδιους ὅρους ὅπως καὶ ἐπὶ Ἀμβροσίου Ράλλη μὲ τὴ διαφορὰ ὅτι δὲν ἀποκλείσθηκε ἡ χρήση τῆς δημοτικῆς γλώσσας Γιὰ τὸν Ἰωάννη Βουτσινᾶ βλ Ἐθνικὸν Ἡμερολόγιον Μαρίνου Π Βρεττοῦ (1866) 341-42 Ἐθνικὸν Ἡμερολόγιον Κ Φ Σκόκου 10 (1895) 257-59 ΜΕΕ 7 (1929) 728

29indd 445 110416 1111

446 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

κριτικὴ κτύπησε τὸν ρομαντισμὸ στὴ μορφὴ τοῦ βυρωνισμοῦ ποὺ τότε γνώρισε τὴν κορύφωσή του γιατί τὸ ἀπαιτοῦσαν καὶ τὸ ἐπέβαλλαν οἱ περιστάσεις τὶς ὁποῖες διερμήνευσε ὁ ποιητὴς μὲ τὸ ἔργο του ἐκτελώ-ντας κοινωνικοπολιτικὸ ρόλο

Εἶναι σημαντικὸ τὸ γεγονὸς ὅτι στὴν περίοδο αὐτὴ ἡ βυρωνικὴ ποί-ηση ἔρχεται σὲ ἐπαφὴ μὲ τὸ πλατύτερο κοινό κυρίως ἐξαιτίας τῆς με-γάλης κυκλοφορίας τῶν μεταφράσεων βυρωνικῶν ἔργων Στὰ χρόνια αὐτὰ ὁ βυρωνισμὸς ἐμφανίζεται πλουσιότερος στὰ ἰδιαίτερα χαρακτη-ριστικά του γνωρίσματα ποὺ συμπληρώνονται ἀπὸ τὶς νέες ἰδέες τοῦ ἀναρχισμοῦ καὶ τοῦ μηδενισμοῦ ἢ τοῦ ἀρρωστημένου πεσσιμισμοῦ καθὼς καὶ ἀπὸ τὴν ἔξαρση τῆς ἀθεΐας καὶ ἐκφράζεται μὲ μεγαλύτερη ἔνταση καὶ πάθος38

Τὰ αἴτια τῆς ὑπερβολικῆς συμπεριφορᾶς τοῦ βυρωνισμοῦ καὶ τῆς ἐξάπλωσής του πρέπει νὰ ἀναζητηθοῦν σὲ ποικίλους παράγοντες φι-λολογικοὺς καὶ κοινωνικοπολιτικούς Στὴν πρώτη περίπτωση ἀνήκει ἡ διαμάχη τοῦ ρομαντισμοῦ μὲ τὸν κλασικισμό ποὺ μπορεῖ νὰ μὴν εἶναι πολὺ σημαντική γιατί καὶ τὰ δύο κινήματα παρουσιάζονται στὸ ἴδιο ἰδεολογικὸ σύστημα ἀλλὰ ὅμως ὁ κλασικισμός ποὺ εἶχε ὑπὲρ αὐτοῦ ἐκτὸς τῶν ἄλλων καὶ τὴν ἀκαδημαϊκὴ κριτική ἐπιδίωξε τὸν ἀποκλει-σμὸ τοῦ βυρωνισμοῦ ἀπὸ κάθε δημόσια ἀναγνώριση καὶ ἐπιβράβευση καὶ τὸν ἀνάγκασε ἔτσι γιὰ τὴν ὑπεράσπισή του νὰ ἐκτραπεῖ σὲ θέσεις περισσότερο ἀκραῖες καὶ ὁπωσδήποτε κραυγαλέες Πραγματικὰ οἱ κρι-τὲς μὲ σπουδαιότερους τὴ δυάδα Κωνσταντίνου Παπαρρηγοπούλου ndash Ἀλ Ρίζου Ραγκαβῆ ἀπὸ τὴ μία καὶ Κωννου Ἀσωπίου ndash Στεφάνου Κουμανούδη καὶ Δημητρίου Βερναρδάκη ndash Ἀθανασίου Ρουσοπούλου ἀπὸ τὴν ἄλλη ἦταν στραμμένοι πρὸς τὴν κλασικὴ ἀρχαιότητα καὶ κη-ρυγμένοι ἀντιρομαντικοί Ἀνησυχοῦσαν ὄχι μόνο γιὰ τὴ θεματολογία τῶν ρομαντικῶν ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν ἀρχαϊκὴ γλώσσα ποὺ χρησιμοποιοῦ-σαν Γιrsquo αὐτὸ περιόρισαν στὸ ἐλάχιστο τὴν ἀπονομὴ διακρίσεων σὲ βυ-ρωνικὰ ἔργα ὅπως πχ εἶναι τὰ ποιήματα Ὁ Ἄγνωστος ποιητὴς τοῦ Ἀχιλλέα Παράσχου (ἔπαινος 1863)39 οἱ Στόνοι (βραβεῖο 1866)40 καὶ οἱ

38 Ἀναφερόμενος στὰ φαινόμενα τῆς συγκεκριμένης ἐποχῆς ὁ Π Μουλλᾶς ὑποστηρίζει τὰ ἑξῆς laquoὍτι ὣς τώρα ἦταν παράπονο μεταβάλλεται σὲ κραυγὴ διαμαρτυρίαςmiddot ἡ με-λαγχολία γίνεται κατάθλιψη ἡ παθητικὴ ἀναμονὴ τοῦ θανάτου ἐνεργητικὴ θανατο-φιλία Παράλληλα ἀνεβαίνει καὶ ὁ τόνος τῆς φωνῆς φθάνοντας ὣς τὴν πρόκλησηraquo Μουλλᾶς (1977) 506

39 Παράσχος (1863) 113-14 11540 Παπαρρηγόπουλος (1866) 28-33 62

29indd 446 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 447

Χελιδόνες (ἔπαινος 1867)41 τοῦ Δημητρίου Παπαρρηγοπούλου Τελικὰ ἀνάγκασαν τοὺς δημιουργούς τους μὲ τὸ τέλος τῆς δεκαετίας νὰ ἀπο-συρθοῦν ἀπὸ τοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμούς χωρὶς ὡστόσο νὰ ἀποφύ-γουν τὴν ἔνταση τῶν ἐκδηλώσεών τους

Στὴ δεύτερη περίπτωση ἐντάσσεται τὸ θέμα μὲ τὴν ἔξωση τοῦ Ὄθωνα Ἡ laquoφοιβόληπτηraquo42 νεολαία εἶχε ἐνεργὸ συμμετοχὴ στὶς ἀντιοθωνικὲς ἐκ-δηλώσεις ποὺ προκάλεσαν τὴν πτώση τῆς βαυαρικῆς δυναστείας Ἡ ἀναστροφὴ τῶν νέων μὲ τὴν πολιτικὴ ἐπισημαίνεται ἤδη ἀπὸ τὸ 1859 ὅταν ὁ Κωνσταντῖνος Παπαρρηγόπουλος ὡς εἰσηγητὴς τῶν ποιητικῶν διαγωνισμῶν ἐκείνου τοῦ χρόνου μὲ ἀφορμὴ τὴν ὑποβολὴ ἔργων μὲ πο-λιτικὴ τοποθέτηση43 μάταια παρατήρησε σrsquo αὐτοὺς laquoὅτι ἀλλοτριωτάτη τῆς ποιήσεως εἶναι ἡ πολιτικήraquo44 Σrsquo αὐτοὺς τοὺς laquoφοιβόληπτουςraquo νέους ποὺ εἶναι καὶ ἡ τελευταία γενιὰ τοῦ ρομαντισμοῦ συγκαταλέγονταν ὁ ἀρχηγὸς τῆς laquoΧρυσῆς Νεολαίαςraquo Ἀχιλλέας Παράσχος ὁ Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος ὁ Σπυρίδων Βασιλειάδης καὶ ὁ Κλέων Ραγκαβῆς Ἔτσι ὁ βυρωνισμός ποὺ ἦταν ἀπὸ τὴ φύση του ριζοσπαστικός μὲ τὴ συμμετοχὴ ἐκπροσώπων του στὶς ἐξάψεις τὶς ὁποῖες προκάλεσε τὸ ἀντι-πολιτευτικὸ καὶ ἀνατρεπτικὸ κίνημα τῆς βασιλείας τοῦ Ὄθωνα βγῆκε ὁπωσδήποτε δυναμωμένος

Ἐπίσης ὁ βυζαντινισμός ποὺ εἶχε ἤδη σημειώσει τὴν παρουσία του ἀπὸ τὴν προηγούμενη δεκαετία καὶ εἶχε προκαλέσει τοὺς ἀρχαιολά-τρες θεωρήθηκε ὑπαίτιος τῆς καταστροφῆς τοῦ ἀρχαίου ἑλληνισμοῦ μὲ ἀποτέλεσμα νὰ παρατηρηθεῖ πτώση τοῦ θρησκευτικοῦ συναισθήμα-τος ποὺ ὁδήγησε κάποτε σὲ ἀκραῖες θέσεις Εἶναι χαρακτηριστικὰ ὅσα ἀναφέρει ὁ εἰσηγητὴς τοῦ ποιητικοῦ διαγωνισμοῦ τοῦ 1865 Ἀθανάσιος Σ Ρουσόπουλος γιὰ τὴν ἀντιχριστιανικὴ θέση τοῦ Κλέωνα Ραγκαβῆ σχολιάζοντας ὡς ἑξῆς τὸ ἔργο του Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης laquoἡ δὲ πολε-μία τῷ ἑλληνισμῷ βυζαντὶς ἱστορία ἐνεποίησεν εἰς αὐτὸν μίσος ἀκράτη-τον κατὰ τῆς χριστιανικῆς θρησκείας ὡς αἰτίας πάντων τῶν τοῦ ἔθνους δεινῶνhellipraquo45

41 Παπαρρηγόπουλος (1867) 24-30 5642 Ἡ λέξη laquoφοιβόληπτοςraquo ἀπαντᾶ συχνὰ στὰ κείμενα τῆς ἐποχῆς43 Ραγκαβῆς (1877)44 laquo Ὁ ποιητικὸς διαγωνισμὸς τοῦ 1859 ἔτουςraquo Πανδώρα 10 (1859) 2945 laquoΚρίσις τοῦ Βουτσιναίου ποιητικοῦ διαγωνισμοῦ γινομένη ἐν τῷ ἑλληνικῷ πανεπι-

στημίω τὴ 9 Μαΐου 1865raquo Χρυσαλλὶς 3 (1865) 403

29indd 447 110416 1111

448 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Ἀκόμη τὸ ἐθνικὸ θέμα ποὺ ἀποτελοῦσε αἰτία ἐπαναστατικῶν ἐκδη-λώσεων ἀλλὰ καὶ ἀπογοητεύσεων μὲ τὴν ἀποτυχία τῆς κρητικῆς ἐπα-νάστασης (1866-1869) τὸ ἄλυτο πρόβλημα τοῦ ἀλύτρωτου ἑλληνισμοῦ ὅπως καὶ ἡ καταθλιπτικὴ κατάσταση τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ καὶ ἡ διαπί-στωση τῆς ἀδυναμίας ἐνὸς κοινωνικοῦ μετασχηματισμοῦ ἀποτελοῦσαν συνεχεῖς προκλήσεις στὰ κοινωνικὰ αἰσθήματα τῶν ποιητῶν ὅπως μαρ-τυρεῖ ἡ ποίησή τους καὶ ἡ μέχρι θανάτου διαμαρτυρία τους Ὅλα αὐτὰ τὰ ἀνωτέρω μὴ φιλολογικὰ στοιχεῖα ἑρμηνεύουν ἀπὸ μιὰν ἄλλη σκοπιὰ τὴν ἔξαρση τοῦ βυρωνικοῦ φαινομένου στὸν τόπο μας κατὰ τὴ συγκε-κριμένη ἐποχή

Στὴ δεκαετία τοῦ 1860 μὲ τὴ σωρεία τῶν ἄλυτων προβλημάτων ἐθνι-κοπολιτικῶν καὶ κοινωνικοοικονομικῶν τὴ δεκαετία ποὺ ὁ Μπάμπης Ἄννινος τοποθετώντας τὴν ἀρχή της στὴ Μεταπολίτευση καὶ δικαιολο-γώντας τὴν ἀπαισιόδοξη ποίηση τοῦ Δημητρίου Παπαρρηγοπούλου καὶ τοῦ Σπυρίδωνος Βασιλειάδη χαρακτήρισε ὡς laquoμία τῶν ἀτυχεστέρων πε-ριόδων τοῦ Ἔθνους μαςraquo46 ὁ βυρωνισμὸς γνώρισε τὴν κορύφωσή του Ὅπως συνέβη καὶ στὶς ἄλλες εὐρωπαϊκὲς χῶρες ὁ βυρωνισμὸς ἔφθασε στὴν ἀκμή του γιατί τὸ ἀπαιτοῦσαν καὶ τὸ ἐπέβαλλαν οἱ περιστάσεις ποὺ διερμήνευσε ὁ Ἕλληνας ποιητὴς μὲ τὸ ἔργο του ἐκτελώντας κοινω-νικοπολιτικὸ ρόλο Καὶ ἐνῶ τὸ βυρωνικὸ κίνημα στὶς ἄλλες εὐρωπαϊ-κὲς χῶρες ἐξέπνευσε μὲ τὸ τέλος σχεδὸν τῆς ἕκτης δεκαετίας τοῦ αἰώνα στὴν Ἑλλάδα ὄχι μόνο παρουσιάσθηκε καθυστερημένα ἀλλὰ σημείωσε καὶ ἄλλη ἐξέλιξη γιατί λειτούργησαν διαφορετικὰ οἱ πνευματικοὶ καὶ κοινωνικοὶ παράγοντες ποὺ δημιουργήθηκαν στὸ νεοσύστατο κράτος ὕστερα ἀπὸ μία δουλεία τετρακοσίων χρόνων

Διαμάχη Κλασικισμοῦ καὶ Βυρωνισμοῦ

Στὴ δεκαετία του1860 ὁ βυρωνισμὸς μπορεῖ νὰ γνώρισε τὴ μεγαλύτε-ρή του ἀκμή ἀλλὰ γνώρισε μαζὶ καὶ τὴ μεγαλύτερη ἐπίθεση ποὺ ἐξαπέ-λυσε ἐναντίον του ὁ κλασικισμός τὸν ὁποῖον ἀντιπροσώπευαν κυρίως πανεπιστημιακοὶ δάσκαλοι Ἡ εὐκαιρία δόθηκε στὴν ἀκαδημαϊκὴ κρι-τικὴ μὲ τὸν ποιητικὸ διαγωνισμὸ τοῦ 186347 Ὁ Δημήτριος Βερναρδάκης

46 Ἄννινος (1915) 3847 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 105-22

29indd 448 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 449

πρώην βυρωνικὸς ποιητής ἐξαπέλυσε δριμύτατη ἐπίθεση κατὰ τοῦ ρο-μαντισμοῦ καὶ τοῦ βυρωνισμοῦ ὥστε ἡ εἰσήγησή του θεωρήθηκε ἀντι-ρομαντικὸ καὶ ἀντιβυρωνικὸ μανιφέστο Ἀπὸ τὸν ὀνομαστικὸ κατάλο-γο τῶν κυριότερων ἐκπροσώπων τοῦ ρομαντισμοῦ ποὺ μνημονεύονται στὴν εἰσήγησή του ὅπως τοῦ Chateaubriand τοῦ Lamartine τοῦ Hugo τοῦ Goethe τῆς George Sand τοῦ Shelley καὶ τοῦ Byron ὁ τελευταῖος δέ-χθηκε καταιγισμὸ πυρῶν

Τὸ ἀντιρομαντικὸ καὶ ἀντιβυρωνικὸ κυρίως πνεῦμα τοῦ εἰσηγητῆ διαγράφεται καθαρὰ στὰ ἑξῆς ἀποσπάσματα laquoΑἱ ποιητικαὶ παραφο-ραὶ τοῦ Μαμφρέδου τοῦ Childe Harold τοῦ Γκιαοὺρ καὶ τόσων ἄλλων ὑποχονδριακῶν καὶ σπληνικῶν ἡρώων τοῦ λόρδου Βύρωνος ἡ ἐλεγει-ακὴ μελαγχολία τοῦ Λαμαρτίνου ἡ καθολικὴ εὐσέβεια τῶν Ρενὲ καὶ Ἀτταλὰ τοῦ Chateaubriand καὶ οἱ κατὰ τῶν κοινωνικῶν καθεστώτων φλογεραὶ καὶ εὔγλωττοι παραδοξολογίαι τῆς George Sand οἱ τελευταῖοι οὖτοι σπινθῆρες τοῦ ὀσημέραι ἀποσβεννυμένου ποιητικοῦ λύχνου τῆς κατὰ πολλοὺς λόγους γεγηρακυίας ἑσπερίας Εὐρώπης ἐρρίφθησαν πο-λὺ ἐνωρὶς δυστυχῶς καὶ εἰς ἡμᾶς ἐδῶ τοὺς κατοίκους τῆς Ἀνατολῆς καὶ ἀνέφλεξαν εἰς τὰ στήθη πολλῶν ἐκ τῶν ἡμετέρων ποιητῶν πάθη φαντα-σιώδη καὶ ἀνύπαρκτα τὰ ὁποῖα ἐκεῖ μὲν παρὰ τοὶς Ἐσπερίοις ἔχου-σι τὸν λόγον αὐτῶν εἰς τὰς περὶ αὐτοὺς κοινωνικάς θρησκευτικὰς καὶ ἠθικὰς περιστάσεις ἀλλrsquo οὐδένα λόγον εἶναι δυνατὸν νὰ εὕρωσι καὶ εἰς τὸν μόλις ἀναγεννώμενον νεαρὸν ἡμῶν πολιτισμόνraquo48 Καὶ ἀλλοῦ laquoὉ Βύρων ἦτο ὑποχονδριακός κατεπάτησεν οὐ μόνον πᾶσαν ἰδέαν κοινὴν καὶ οὕτως εἰπεῖν καθεστηκυίαν ἐν τῇ θρησκείᾳ τῇ ἠθικῇ κτλ ἀλλὰ κα-τεπάτησε καὶ αὐτὴν τὴν λογικήνmiddot καταπατήσας ὅμως τὴν λογικὴν ἀντι-κατέστησεν αὐτὴν διrsquo ἑτέρας τῆς λογικῆς ἢ μᾶλλον εἰπεῖν τῆς σοφιστεί-ας τοῦ πάθους Καὶ ἡ σοφιστεία αὕτη ἡ διαλεκτικὴ αὕτη σοφιστεία τοῦ πάθους τοῦ ποιητοῦ εἶναι τοιαύτη ὥστε οἱ πτωχοὶ ἡμεῖς ἀναγνῶσται ἀναπειθόμεθα καὶ παρασυρόμεθα Καὶ ἄλλως δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ γί-νη διότι ἡμεῖς μὲν εἴμεθα ἄδολοι καὶ πτωχοὶ τῷ πνεύματι θνητοί ἐκεῖνος δὲ σοφιστὴς δαιμόνιος laquoἙωσφόροςraquo49 Καὶ πιὸ κάτω laquoἈριστοτέχναι δὲ περὶ τὴν γλῶσσαν καὶ τὴν λογικὴν (διότι ἀμφότερα ταῦτα ἐκπηγάζου-σιν ἐκ μιᾶς καὶ τῆς αὐτῆς πηγῆς) ἀνεδείχθησαν αὐτοὶ μάλιστα οἱ ὑπο-χονδριακοὶ καὶ παραδοξολόγοι παντὸς εἴδους καὶ πάσης χροιᾶς ποιη-

48 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 11349 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 119

29indd 449 110416 1111

450 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

ταὶ καὶ συγγραφεῖς ὁ Βύρων ὁ Ρουσσώ ἡ George Sand o Fallmerayer κτλ Ἅπαντες οὗτοι μεταβιβάζουσι τὸν ἀναγνώστην εἰς τὸν χιμαιρικὸν καὶ ψευδῆ των κόσμον διὰ τριχίνης οὕτως εἰπεῖν γεφύρας Ἡ τριχίνη αὕτη γέφυρα εἶναι τὰ λαμβανόμενα (les preacutemisses) τὰ ὁποῖα ὅταν ἀνα-πεισθείς τις ἅπαξ ἀποδεχθῆ δὲν δύναται ἔπειτα νὰ μὴ μεταβῆ καὶ κλει-σθῆ εἰς τὸν κλωβὸν τοῦ ψευδοῦς ἐκείνου κόσμουhellipraquo50

Θέσεις ἀντίθετες πρὸς ἐκεῖνες ποὺ ὁ ἴδιος ἔχει ἐκθέσει στὸν πρόλογο τοῦ ἔργου του Μαρία Δοξαπατρῆ ἰδιαίτερα σὲ ὅτι ἀφοροῦν τὰ πάθη καὶ τὸ κακὸ στὴν ποίηση51 Ὁπωσδήποτε εἶναι ἐνδεικτικὲς τῆς πλήρους διαφοροποίησής του ἀπὸ τὸν ρομαντισμό ποὺ εἶχε ἤδη ἀρχίσει ἀπὸ τὸ 1860 καὶ τῆς ἔνταξής του στοὺς κλασικιστές

Στὸν ποιητικὸ διαγωνισμὸ τοῦ 1863 συμμετεῖχε ἐπίσης καὶ ὁ Ἄγγελος Βλάχος μὲ τὸ ἔργο τοῦ Φειδίας καὶ Περικλῆς52 Ὁ πρόλογος τοῦ ἔργου ἀποτελεῖ ἀντιρομαντικὸ φανέρωμα ὅπου ἐκτυλίσσεται ἡ ἐπίθεση κατὰ τοῦ ρομαντισμοῦ χωρὶς νὰ ἀναφέρεται ὀνομαστικὰ ὁ Βύρων τοῦ ὁποί-ου ὁ Βλάχος ὑπῆρξε θιασώτης λίγα χρόνια νωρίτερα Οἱ λόγοι ποὺ ἐπι-καλεῖται ὁ Ἄγγελος Βλάχος μαρτυροῦν καθαρὰ τὴ νέα ποιητικὴ τοποθέ-τησή του ἄσχετα ἂν δὲν πέτυχε στὴν προσπάθειά του ὅπως σημειώνει ὁ εἰσηγητὴς τοῦ διαγωνισμοῦ laquoὁ ποιητὴς ἠθέλησε νὰ μιμηθεῖ τὸν κλασι-κὸν λεγόμενον στίχον ἀλλrsquo ἀπέτυχε καὶ ἔμεινεν ὅπως ἦτο ρωμαντικός Μιμεῖται τις τοὺς κλασικοὺς ὄχι ὅταν ἐπιμεληθῆ μόνον τοῦ λεκτικοῦ καὶ τῆς ἐξωτερικῆς φράσεως τοῦ λόγου διότι τοῦτο δὲν ἀρκεῖ ἀλλrsquo ὅταν μά-λιστα κατορθώση νὰ διαμορφώση κλασικῶς αὐτὴν τὴν ἐσωτερικὴν οὐ-σίαν τῆς ποιήσεώς του ὅταν κατορθώση νὰ συμπυκνώση ὄλον του τὸν ποιητικὸν πλοῦτον εἰς ὀλίγους σχετικῶς στίχουςhellipraquo53

Ὡστόσο παρὰ τὴ δριμύτατη ἐπίθεση ἐναντίον τῆς βυρωνικῆς ποίη-σης στὸν διαγωνισμὸ τοῦ 1863 τὰ πρωτεῖα τῶν ἐπαίνων ἀφοῦ βρα-βεῖο δὲν δόθηκε ἀποδόθηκαν στὸ βυρωνικὸ ποίημα Ὁ Ἄγνωστος54 τοῦ Ἀχιλλέα Παράσχου Οἱ κριτὲς ξεχώρισαν τὸ ποίημα γιὰ τὴ μεγάλη καὶ σπάνια ἀρετή τὴ γνήσια καὶ ἀληθινὴ ἔμπνευση καὶ ὄχι laquoδιὰ τὰς λογικὰς παραδοξολογίας αἵτινες ἀποτελοῦσι τὸ κρηπίδωμα τοῦ ποιήματοςraquo55

50 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 11951 Βερναρδάκης (1858) ογacute ndash πθacute52 Βλάχος (1863) [αacute]53 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 11254 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 113-15 Παράσχος (1881) 7-4455 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 113

29indd 450 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 451

Πάντως ὁ Παράσχος μὲ τὴ διάκριση αὐτὴ κράτησε ψηλὰ τὴ σημαία τοῦ βυρωνισμοῦ ἔστω καὶ διάτρητη συνέβαλε οὐσιαστικὰ στὴν προβο-λή του στὴν ἐπίμαχη δεκαετία ἀλλὰ καὶ στὴν κατοπινὴ συντήρησή του ἕως τὸν θάνατό του παραμένοντας ὁ πιὸ πιστὸς λάτρης τοῦ Byron μι-μητής μεταφραστὴς56 καὶ ὑμνητής57 του

Ἂν ληφθοῦν ὑπόψη οἱ ἀλλεπάλληλες ἐπιθέσεις ποὺ δέχθηκε ὁ Byron καὶ ἀπὸ ἐξωακαδημαϊκοὺς κύκλους τὸ ἔτος 1863 θὰ μποροῦσε νὰ χα-ρακτηρισθεῖ δίσεκτο γιὰ τὸν Ἄγγλο ποιητή Ὡστόσο ὅπως προαναφέρ-θηκε ὁ βυρωνισμὸς συνέχισε μὲ ἔνταση τὴν παρουσία του καθrsquo ὅλη τὴ διάρκεια τῆς δεκαετίας τοῦ 1860 μὲ τὶς μεταφράσεις τῶν βυρωνικῶν ἔρ-γων τὶς μελέτες γιὰ τὸν Byron καὶ τὸ ἔργο του καθὼς καὶ μὲ τὴν ἵδρυση τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου laquoΒύρωνraquo58

Ἡ ἀκμὴ αὐτὴ συνεχίσθηκε καὶ στὶς ἀρχὲς τῆς ὄγδοης δεκαετίας τοῦ αἰώνα ἕως τὸν θάνατο τουλάχιστον τῶν σπουδαιότερων ἐκπροσώ-πων τοῦ βυρωνισμοῦ (Δ Παπαρρηγοπούλου 1873 Ἰω Καρασούτσα 1873 καὶ Στ Βασιλειάδη 1874) ἀλλὰ κατόπιν ἄρχισε νὰ διαφοροποι-εῖται Ἔτσι ὡς πρὸς τὶς ἐπιδράσεις ποὺ ἄσκησε ὁ Byron μὲ τὸ ἔργο του στοὺς Νεοέλληνες τὸ κίνημα ἀκολούθησε τὴ γενικότερη τύχη τοῦ ρο- μαντισμοῦ Ἀναφορικὰ ὅμως μὲ τὶς ἄλλες ἐκδηλώσεις ποὺ πραγματοποι- οῦνταν μὲ μεταφράσεις τῶν ἔργων του μὲ μελέτες γιὰ τὸν ποιητὴ καὶ μὲ τὴν ἔντεχνη ποίηση τὴν ἀφιερωμένη καὶ ἀναφερόμενη σrsquo αὐτόν συνεχί-σθηκε ὁ προηγούμενος ρυθμός ἐξαιτίας κυρίως ἄλλων παραγόντων59

Στοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμοὺς τῶν ἐτῶν 1870 καὶ 1876 καθὼς καὶ 1871 καὶ 1873 μὲ εἰσηγητὲς τὸν Θεόδωρο Ὀρφανίδη60 καὶ τὸν Γεώργιο Μιστριώτη61 ἀντιστοίχως διαπιστώνεται ἡ πτώση τοῦ ρομαντισμοῦ καὶ ἡ ἀνυπαρξία τῆς λυρικῆς ποίησης Σrsquo ἕναν ἄλλο διαγωνισμό τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου laquoΠαρνασσόςraquo τρεῖς μῆνες πρὶν ἀπὸ τὸν τελευ-ταῖο Βουτσιναῖο ποιητικὸ διαγωνισμό τὸν Ἰούνιο τοῦ 1877 ὁ εἰσηγη-τὴς Ἐμμ Ροΐδης ἦταν κατηγορηματικὸς στὴ διαπίστωση τῆς ἀπου σίας βυρωνικῶν ἐπιρροῶν ἀναφέροντας τὰ ἑξῆς laquoΣήμερον οὔτε ἁμαρτω-λοὺς ἔχομεν οὔτε ἀκόμη Ἀρόλδους καὶ Μαμφρέδαςhellip ἀλλὰ φρονίμους

56 Κεφαλληναίου (1995) 279-8357 Παράσχος (1881) 2-3 (1904) 167-7058 Κεφαλληναίου (1984) 269-8159 Κεφαλληναίου (1995) 127-4460 Ὀρφανίδης (1876) 10-1161 Μιστριώτης (1873) 5-7

29indd 451 110416 1111

452 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

καὶ θετικοὺς ἀνθρώπουςhellip Ἡ ποίησις παρὰ μὲν τοῖς ἀρχαίοις ἦτο ἄνθος νεότητος καὶ ὑγείας σήμερον δὲ ἐν Εὐρώπῃ εἶναι ἐξάνθημα ὀργανισμοῦ νοσοῦντος καὶ θρῆνος πάσχοντος ἀνθρώπου Ἂν ἀνακτήσωμεν ποτὲ τὴν προγονικὴν εὔκλειαν πιθανὸν εἶναι νrsquo ἀναβλαστήση τὸ ἀρχαῖον ἄνθος ἐπὶ τοῦ γενεθλίου αὐτοῦ ἐδάφουςmiddot ἂν νοσήσωμεν ὡς οἱ Φράγκοι θέλου-σιν ἐκπορευθεῖ βεβαίως καὶ ἐκ τῶν ἡμετέρων χειλέων ἀληθοῦς ὀδύνης κραυγαί Μέχρις οὗ ὅμως τὸ ἕτερον τούτων συμβῆ πολὺ φοβούμεθα ὅτι ἀντὶ ποιήσεως θέλομεν ἔχει ἢ ψυχρὰς κλασικῶν μιμήσεις ἢ παιδαριώδεις βυρωνισμοῦ παρωδίαςraquo62

Ο Byron ὡς ρομαντικὸς ποιητὴς εἶχε παύσει πλέον νὰ συγκινεῖ τὸ ἑλ-ληνικὸ κοινὸ καὶ κατὰ συνέπεια νὰ τὸ ἐπηρεάζει Στὸν ποιητικὸ διαγω-νισμὸ τοῦ 1875 ὁ εἰσηγητὴς καθηγητὴς Θ Ἀφεντούλης ἀναφέρει κάποια ὁμοιότητα63 τοῦ ἔργου Παυσανίας ὁ Λακεδαιμόνιος τοῦ Α Ἀντωνιάδου μὲ τὸ ἔργο τοῦ Byron Οἱ δύο Φόσκαροι στὸ ὁποῖο παραπέμπει τὸν συγ-γραφέα laquoνὰ ἐπανέλθη ἐπὶ τὸ δράμα νὰ τὸ ἐξευγενίση νὰ τὸ ἀνυψώση νὰ μελετήση τὸν Βύρωνα ἐν τῷ δράματι Οἱ δύο Φόσκαροιraquo64 γιὰ τὴ διάπλαση μεγαλοπρεποῦς καὶ δραματικοῦ χαρακτήρα Ἀλλὰ τὸ ἔργο Οἱ δύο Φόσκαροι ἐγγράφεται στὸν πολιτικὸ βυρωνισμό ὁ ὁποῖος εἶχε ἀρχίσει νὰ ὑπερισχύει τοῦ ρομαντικοῦ καὶ νὰ διαταράσσεται ἡ παράλ-ληλη μακρὰ πορεία τῶν δύο ποιητικῶν τάσεων τοῦ βυρωνισμοῦ τοῦ λο-γοτεχνικοῦ καὶ τοῦ πολιτικοῦ

Εἶναι ἀξιοσημείωτο τὸ γεγονὸς ὅτι στοὺς ἕντεκα καθηγητὲς Πανε-πιστημίου ποὺ ἦταν εἰσηγητὲς ἀρκετὲς φορὲς ὁ καθένας τους στοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμούς οἱ τέσσερεις ἀπrsquo αὐτούς ὁ Ἀλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβῆς ὁ Στέφανος Κουμανούδης ὁ Δημήτριος Βερναρδάκης καὶ ὁ Θεόδωρος Ὀρφανίδης ἦταν συγγραφεῖς ἔργων μὲ βυρωνικὲς ἐπιδράσεις οἱ Φίλιππος Ἰωάννου καὶ Δημήτριος Σεμιτέλος ἐξύμνησαν μὲ τὴν ποίη-σή τους τὸν Byron ἐνῶ ποιήματα γιὰ τὸν Ἄγγλο ποιητὴ ἔγραψαν ἐπί-σης καὶ ὁ Νικόλαος Σαρίπολος καὶ ὁ Ὄθων Πυλαρινός Ὁ τελευταῖος μάλιστα μετέφρασε καὶ τὴ βυρωνικὴ ἔμμετρη μυθιστορία Ἡ πολιορκία τῆς Κορίνθου65

62 Ροΐδης (1877) 22563 Ἀφεντούλης (1875) 43 4564 Βyron (1816) The Siege of Corinth A Poem London 7-5 Γιὰ τὴ μετάφραση τοῦ Πυ-

λαρινοῦ βλ Κεφαλληναίου (1995) 322-2965 Κεφαλληναίου (1995) 140-41

29indd 452 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 453

Οἱ πανεπιστημιακοὶ κριτὲς ἀντιμετώπισαν εὐνοϊκὰ στὴν ἀρχὴ τὸ βυ-ρωνικὸ κίνημα ἐπηρεασμένοι ἀπὸ τὴν ἀκτινοβολία τῆς ποιητικῆς καὶ ἱστορικῆς προσωπικότητας τοῦ Byron Ὡστόσο ἀπὸ τὰ μέσα τῆς δεκαε-τίας του1850 δὲν δίστασαν νὰ ἐπικρίνουν ἐκεῖνες τὶς βυρωνικὲς ἰδέες ποὺ διαπίστωσαν ὅτι ἐπηρέαζαν ἀρνητικὰ τὴν ἠθικὴ τῆς ἀρτισύστατης νεο-ελληνικῆς κοινωνίας Ἔτσι ἀπομυθοποίησαν τὸν Byron ποὺ κανεὶς ὡς τότε δὲν εἶχε τολμήσει νὰ θίξει καὶ ἐπιδίωξαν μέσα ἀπὸ τοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμοὺς τοῦ Πανεπιστημίου τὴν ἀναστολὴ τῶν ἐπιδράσεων ἑνὸς νοσηροῦ βυρωνισμοῦ Ὀφείλουμε ὡστόσο νὰ τονίσουμε ὅτι ἡ ἀρνητικὴ κριτικὴ τῶν πανεπιστημιακῶν καθηγητῶν κατὰ τοῦ λογοτεχνικοῦ βυ-ρωνισμοῦ δὲν μείωσε καθόλου τὸν πολιτικὸ βυρωνισμὸ καὶ τὴν ἱστορι-κὴ προσωπικότητα τοῦ Byron ἡ ὁποία ἀντιθέτως στὸ τελευταῖο τέταρτο τοῦ 19ου αἰώνα εἶχε λάβει μεσσιανικὲς διαστάσεις στὴν Ἑλλάδα μὲ τὸν χαρακτηρισμό του ὡς laquoΠολιτικοῦ Μεσσίαraquo Ἡ προσωπικότητά του μαζὶ μὲ τὸ φιλελληνικὸ ποιητικό του ἔργο66 συνέχισαν ἀδιάκοπα τὴν εὐεργε-τικὴ παρουσία τους στὸν τόπο μας ἕως σήμερα

Βιβλιογραφία

Ἄννινος Χ (1888) laquoΠρὸ τοῦ 1862 καὶ μετὰ τὸ 1862raquo Ἐφημερὶς Ἀκρόπολις Ἡ Ἑλλὰς κατὰ τὴν 25ετηρίδα τοῦ Βασιλέως Γεωργίου Ἐν Ἀθήναις

Ἄννινος Χ (1916) laquoΒασιλειάδης Παπαρρηγόπουλος καὶ οἱ περὶ αὐτούςraquo Διαλέξεις περὶ Ἑλλήνων Ποιητῶν του ΙΘrsquo Αἰῶνος 1915-1916 [Φιλολογικὸς Σύλλογος ldquoΠαρνασσόςrdquo] Ἐν Ἀθήναις 15 1-56

Ἀσώπιος Κ (1853) Τὰ Σούτσεια ἤτοι ὁ κύριος Παναγιώτης Σοῦτσος ἐν γραμματικοῖς ἐν φιλολόγοις ἐν σχολάρχαις ἐν μετρικοῖς καὶ ἐν ποιηταῖς ἐξεταζόμενος Ἐν Ἀθήναις

Ἀσώπιος Κ (1857) laquoΛόγος παραδίδοντος τὴν δευτέραν αὐτοῦ Πρυτανείανraquo Πανδώρα 8 501-510

Ἀφεντούλης Θ (1875) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1875 Ἐν Ἀθήναις

Βαλέτας Γ (1938) laquoἩ Πανεπιστημιακὴ κριτικὴ κι ἡ ἐπίδρασή της στὴ Νεοελληνικὴ Ποίησηraquo Νέα Ἑστία 23 1813-44

66 Kefallineou (1999) 16-30 Κεφαλληναίου (2003) 15-27

29indd 453 110416 1111

454 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Βερναρδάκης Δ Ν (1855) laquoὉ Πλάνηςraquo εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 49-66

Βερναρδάκης Δ Ν (1858) Μαρία Δοξαπατρή Ποίημα δραματικὸν εἰς πράξεις πέντε Ἐν Μονάχῳ

Βερναρδάκης Δ Ν (1860) Κυψελίδαι Μέρος ά Ἐν ΛειψίᾳΒλάχος Α Στ (1858) laquoΤίτος καὶ Ὄθωνraquo εἰς laquo Ὁ Ποιητικὸς Διαγωνισμὸς

τοῦ Ἔτους 1858raquo Πανδώρα 9 73-82Βλάχος Α Στ (1863) Φειδίας καὶ Περικλῆς ἈθήνησιByron GG (1966a) laquoThe Two Foscariraquo εἰς (ed E H Coleridge) The

Works of Lord Byron Poetry New York τ 4 113-96 [ Μτφρ Λόρδου Βύρωνος 1880 Οἱ Δύο Φόσκαροι Ἱστορικὴ Τραγωδία εἰς Πράξεις Πέντε ὑπὸ Θρασυβούλου Καμαράδου Ἐν Ἀθήναις]

Byron GG (1966b) laquoThe Siege of Corinthraquo εἰς (ed E H Coleridge) The Works of Lord Byron A Poem New York τ 3 439-96 [ Μτφρ Λόρδου Βάιρων 1855 Ἡ Πολιορκία τῆς Κορίνθου Ποίημαhellipὑπὸ Ὄθωνος Σ Πυλαρινού Ἐν Ἀθήναις]

Βυζάντιος Α (1902) Ἔργα Ἀλεξάνδρου Βυζαντίου Ἐν ἈθήναιςΔημαρᾶς Κ Θ (1947) laquoἘπαφὲς τῆς Νεώτερης Ἑλληνικῆς Λογοτεχνίας

μὲ τὴν Ἀγγλικὴ (1780-1821)raquo Ἀγγλοελληνικὴ Ἐπιθεώρηση 3 18-22 52-55 (=1985 Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός Ἀθήνα 21-42)

Δημαρᾶς Κ Θ (1954) Ποιηταὶ τοῦ ΙΘacute Αἰώνα Ἀθῆναι [Βασικὴ Βιβλιοθήκη 12] (=1985 laquoἩ Ἑλληνικὴ Ποίηση στὸν Δέκατο Ἔνατο Αἰώναraquo Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός Ἀθήνα 167-220)

Δημαρᾶς Κ Θ (1985) Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός ἈθήναἸωάννου Φ (1855) laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 49-66Καρύδης Σ (1857) laquoΜυρσίνη καὶ Φῶτοςraquo εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ

Ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 25-39 καὶ (1859) 10 25-33Κεφαλληναίου Ε (1984) laquoΠερὶ Συλλόγων Φιλολογικοὶ Σύλλογοιraquo

Φιλολογικὴ Πρωτοχρονιὰ 41 269-81Κεφαλληναίου Ε (1995) Ο Lord Byron στὴν Ἑλλάδα Ἡ παρουσία

του στὴ Νεοελληνικὴ Πνευματικὴ Ζωὴ κατὰ τὸν ΙΘacute αἰώνα Ἀθήνα (Διδακτορικὴ Διατριβή)

Kefallineou E (1999) Byron and the Antiquities of the Acropolis of Athens Athens

Κεφαλληναίου Ε (2003) Τὰ Μάρμαρα τοῦ Παρθενώνα καὶ τὸ Κατηγορῶ τοῦ Μπάϋρον Ἀθήνα

Κουμανούδης Στ (1851) Στράτις Καλοπίχειρος Ἐν Ἀθήναις

29indd 454 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 455

Κουμανούδης Στ (1857) laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ Ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 25-39

Μακρυμίχαλος Στ Ι (1970) laquoἩ ἔκδοση τῆς ἐφημερίδας laquoἩμέραraquo τῆς Τεργέστης στὰ 1855raquo Ὁ Ἐρανιστὴς 8 10-32

Μιστριώτης Γ (1873) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1873 Ἐν Ἀθήναις

Μουλλᾶς Π (1974) laquoἩ διαμάχη Π Σούτσου ndash Κ Ἀσωπίου (1853) καὶ ἡ ἱστορικὴ συγκυρίαraquo Ὁ Ἐρανιστὴς 11 132-50

Μουλλᾶς Π (1977) laquoἩ Λογοτεχνία ἀπὸ τὸν Ἀγώνα ὣς τὴ γενιὰ τοῦ 1880raquo Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους ΙΓ 492-514

Μουλλᾶς Π (1978) laquoΣχέσεις τῆς Νεοελληνικῆς μὲ τὴν Εὐρωπαϊκὴ Λογοτεχνία (1830-1920)raquo Δελτίο τῆς Ἑταιρείας Σπουδῶν Νεοελληνικοῦ Πολιτισμοῦ καὶ Γενικῆς Παιδείας 2 56-59

Μουλλᾶς Π (1989) Les Concours Poeacutetiques de lrsquo Universiteacute drsquo Athegravenes 1851-1877 Athegravenes

Μπαστιᾶς Κ (1951) Παπουλάκος Νέα ὙόρκηΜπούρας Ν Γ (1965) laquoἩ Γλώσσα τῶν ποιητῶν της Ἀθηναϊκῆς Σχολῆςraquo

Πλάτων 17 124-85Ὀρφανίδης Θ Γ (1854) Ἀποσπάσματα ἐκ τοῦ ποιήματος laquoὉ Ἄπατριςraquo

βραβευθέντα τὴν 25 Μαρτίου 1854 κατὰ τὸν ποιητικὸν συναγωνι-σμὸν τὸν παρὰ τοῦ φιλογενοῦς κυρίου Ἀμβροσίου Ράλλη συστα- θέντα Ἐν Ἀθήναις

Ὀρφανίδης Θ Γ (1860) Ἅγιος Μηνᾶς Ἐπεισόδιον τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως Ποίημα λυρικοεπικὸν εἰς ᾂσματα τέσσαρα Ἀθῆναι

Ὀρφανίδης Θ Γ (1876) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1876 Ἐν Ἀθήναις

Παλαμᾶς Κ (1969) Ἅπαντα Ἀθήνα τ 16 404Παπαδόπουλος Χρ Α (1920) Ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος Ἐν

ἈθήναιςΠαπαρρηγόπουλος Δ (1866) Οἱ Στόνοι (βραβεῖο) εἰς Κρίσις τοῦ

Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος ἐν ἔτει Ἀωξsrsquo [=1866] Ἐν ἈθήναιςΠαπαρρηγόπουλος Δ (1867) Χελιδόνες (ἔπαινος) εἰς Κρίσις τοῦ

Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ Βουτσιναίου ἐν Ἔτει Ἀωξζ [=1867] Ἐν Ἀθήναις

Παράσχος Α(1863) Ὁ Ἄγνωστος Ποιητὴς (ἔπαινος) εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 105-22

29indd 455 110416 1111

456 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Παράσχος Α (1881) laquoΠοίημα ἀπαγγελθὲν ἐν τῷ Ἠρώῳ τοῦ Μεσο-λογγίου κατὰ τὰ ἀποκαλυπτήρια του Βύρωνοςraquo Ἐφ Αἰὼν τῆς 19 Δέκ 1881

Παράσχος Α (1881) Ποιήματα ἈθῆναιΠαράσχος Α (1904) Ἀνέκδοτα Ποιήματα Ἀθήνησι 1 167-70Πολίτης Ἀλ (1969) laquoἩ προσγραφόμενη στὸν Ρήγα Πρώτη Ἔκδοση

τοῦ Ἀγαθαγγέλουraquo Ὁ Ἐρανιστὴς 7 173-92Πολίτης Ν Γ (1920) laquoΔημώδεις δοξασίαι περὶ ἀποκαταστάσεως τοῦ

Ἑλληνικοῦ Ἔθνουςraquo Λαογραφικὰ Σύμμεικτα 1 14-27Ραγκαβῆς Ἀ Ρ (1860) laquoὉ Ποιητικὸς Διαγωνισμὸς τοῦ 1860raquo Πανδώρα

25-34Ραγκαβῆς Κ (1877) Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης Ποίημα Δραματικὸν εἰς

Μέρη Πέντε ἈθήνησινΡοΐδης Ἐμμ (1877) laquoΔραματικὸς Ἀγών Κρίσις τῆς τῶν Ἀγωνοδικῶν

Ἐπιτροπείαςraquo Παρνασσὸς 1 218-25Ρουσόπουλος Ἀθ Σ (1865) laquoΚρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ

Διαγωνισμοῦ γενομένη ἐν τῷ Ἑλληνικῷ Πανεπιστημίω τῇ 9 Μαΐου 1865 Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης Δρᾶμα εἰς πέντε πράξειςraquo Χρυσαλλὶς 3 402-403

Σοῦτσος Π (1853) Νέα Σχολὴ τοῦ Γραφομένου Λόγου ἢ Ἀνάστασις τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσης Ἐννοουμένης ὑπὸ Πάντων Ἐν Ἀθήναις

29indd 456 110416 1111

438 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Τὴν ἀνάπτυξη τοῦ βυρωνισμοῦ ὅπως καὶ γενικότερά του ρομαντι-σμοῦ πέρα ἀπὸ κάποιο βαθμὸ μίμησης δυτικῶν προτύπων ὑποβοήθη-σαν οἱ νέες καὶ ἄσχημες ἐθνικοπολιτικὲς καὶ κοινωνικοοικονομικὲς συν-θῆκες τοῦ νέου κρατιδίου ποὺ εἶχαν δημιουργήσει μία ζοφερὴ ἀτμό-σφαιρα Μέσα σrsquo αὐτὸ τὸ ἄσχημο κλίμα ὁ Νεοέλληνας ζεῖ ἔντονα τὴν πτώση τοῦ ἰδανικοῦ3 τῆς Ἐπανάστασης καὶ ἀρνεῖται τὸ ἄσημο παρόν

Ο Byron ἀπὸ τὴν ἄλλη λάτρης τῶν ἑλληνικῶν ἀξιῶν τῆς ἐλευθε-ρίας καὶ τῆς δικαιοσύνης ὅπως καὶ συμπαραστάτης τῶν καταπιεσμέ-νων ἀποτυπώνει στὸ ἔργο του τὴν ἀπογοήτευση καὶ τὴν ἀγανάκτηση γιὰ τὴν ἔλλειψη ἐλευθερίας καὶ τὴν κοινωνικὴ ἀδικία καταδικάζει τὴ δουλεία καὶ τὴν ἐκμετάλλευση καὶ προτρέπει τοὺς ὑπόδουλους σὲ ἐθνι-κὴ ἀνεξαρτησία σαρκάζει τὶς κοινωνικὲς συμβατικότητες καὶ ἀρνεῖται τὶς καθιερωμένες ἀρχές Ἐκφράζει δηλαδὴ τὸν δυσαρεστημένο Ἕλληνα μὲ ὅσα συμβαίνουν γύρω του Γιrsquo αὐτὸ κατόρθωσε νὰ λειτουργήσει κυ-ριολεκτικὰ στὴ σχέση πομποῦ-δέκτη στοὺς Ἕλληνες ὁμοτέχνους του καὶ νὰ ἀποτελέσει τὸ σπουδαιότερο πρότυπό τους σὲ βαθμὸ μάλιστα ποὺ ὁ Παλαμᾶς ἀναφερόμενος στὴ νέα ἑλληνικὴ ποίηση ἔγραψε laquoαὕτη ἐπὶ διάστημα σαράντα καὶ πλέον χρόνων εἶχε βουτηχθῆ εἰς τὸν βυρω-νισμόν καθαρισταὶ καὶ χυδαϊσταί ἀληθινοὶ ποιηταὶ καὶ μέτριοι στιχο-πλόκοι ποιὸς ὀλίγο ποιὸς πολὺ φέρουν ἀποτυπωμένην ἀξίως ἢ οἰκτρῶς τὴν σφραγῖδα τῆς βυρωνικῆς ποιήσεως4raquo Νεώτερος μελετητὴς διατύπω-σε ἀνάλογη ἄποψη μὲ αὐτὰ τὰ λόγια laquoΘὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ πεῖ πὼς ὁ ἑλληνικὸς ρομαντισμὸς στὸ μεγαλύτερο μέρος του καὶ στὰ χαρακτηρι-στικότερα φανερώματά του εἶναι βυρωνικός5raquo

Ἔτσι ἐξηγεῖται ἡ ἀνοδικὴ πορεία ποὺ ἀκολούθησε ὁ βυρωνισμὸς μὲ ἐπιδράσεις στὴν ἑλληνικὴ λογοτεχνία μὲ μεταφράσεις τῶν ἔργων τοῦ Byron μὲ μελέτες γύρω ἀπὸ τὸν ἴδιο καὶ τὸ ἔργο του ἀλλὰ καὶ μὲ ποίη-ση ἀφιερωμένη στὸν ποιητὴ καὶ στρατιώτη

Τὰ ἰδιαίτερα χαρακτηριστικά του ρομαντικοῦ βυρωνισμοῦ ὅπως εἴ-ναι6 ἡ φυγὴ σὲ ἔνδοξους τόπους τοῦ παρελθόντος ἡ ἀθεΐα ἡ αἱμομιξία ἡ θλίψη ὁ σαρκασμὸς καὶ ὁ ριζοσπαστικὸς φιλελευθερισμὸς ἀπαντοῦν στὶς ἑλληνικὲς ποιητικὲς δημιουργίες ἀπὸ τὴν ἀρχὴ τῆς δεκαετίας τοῦ 1830 Τὸ κίνημα ἔφθασε στὴν κορύφωσή του στὴ δεκαετία τοῦ 1860 καὶ

3 Κεφαλληναίου (1995) 84-85 132-364 Παλαμᾶς (1969) 404 5 Μουλλᾶς (1978) 596 Κεφαλληναίου (1995) 82

29indd 438 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 439

ἀκολούθησε τὸν ρομαντισμὸ στὴν πτώση του στὴ δεκαετία τοῦ 1870 Ἔκτοτε ὁ λογοτεχνικὸς βυρωνισμὸς διατηρήθηκε ὡς θεραπαινίδα τοῦ πολιτικοῦ βυρωνισμοῦ τὸν ὁποῖον οἱ ἐναργεῖς μαρτυρίες ἐντάσσουν στοὺς ἐθνικοὺς πολιτικοὺς χειρισμοὺς καὶ στὶς ἐνέργειες γιὰ προσάρτη-ση στὸν κορμὸ τῆς Ἑλλάδος τῶν ὑπόδουλων ἀκόμα περιοχῶν

Ἀπὸ τὴ μακρὰ αὐτὴ πορεία τοῦ βυρωνισμοῦ στὸν ΙΘ αἰώνα μᾶς ἐν- διαφέρει ἐδῶ ἰδιαίτερα ἡ σχέση του μὲ τοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμοὺς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν ἀπὸ τὸ 1850 ἕως τὸ 1877 διότι ὁ βυρωνι-σμὸς ἄσκησε σημαντικὴ ἐπίδραση στὴ νεοελληνικὴ λογοτεχνία καὶ μά-λιστα στὴν ποίηση αὐτῆς τῆς περιόδου καὶ συγκεκριμένα στοὺς γνω-στοὺς ὡς Ράλλειους καὶ Βουτσιναίους ποιητικοὺς διαγωνισμούς οἱ ὁποῖοι ὀνομάσθηκαν ἔτσι ἀπὸ τὸ ὄνομα τῶν χορηγῶν τους

Στὴ δεκαετία τοῦ 1850 κατὰ τὴν ὁποία ἐπικράτησε τὸ πνεῦμα τοῦ ἀγαθαγγελισμοῦ καὶ τοῦ ἐθνικοῦ καὶ θρησκευτικοῦ μεσσιανισμοῦ7 ἀνα-πτύχθηκε ἕνας ρομαντικὸς ἐθνικισμός βασισμένος στὸ μεγαλοϊδεατικὸ πρόγραμμα ποὺ προκάλεσε συγκινήσεις ἐξάρσεις καὶ ἀπογοητεύσεις

Παραλλήλως πρὸς τὸ ἐθνικὸ θέμα καὶ ἡ κοινωνικὴ καὶ πολιτικὴ κα-τάσταση τῆς περιόδου ἕως τὴ Μεταπολίτευση χαρακτηρίζεται laquoἔκρυθ-μοςraquo8 Ἀλλὰ ἡ συρροὴ πολιτικῶν καὶ κοινωνικῶν φαινομένων συντε-λεῖ στὴν ἐπικράτηση τῶν ἰδεῶν καὶ τὴ συστηματικὴ ροπὴ τοῦ πνεύμα-τος Χαρακτηριστικὴ εἰκόνα τῆς ἐποχῆς δίνει ὁ Μπάμπης Ἄννινος laquoΤὸ πνεῦμα δείκνυται μᾶλλον ἐξημμένον μᾶλλον ὀργῶν τὸ ὕφος ἐλευθερι-άζειmiddot τὴν ὁμαλότητα διαδέχεται ἀνωμαλίαmiddot τὸ κοινὸν καὶ σύνηθες δὲν ἀρέσκει πλέον γεννῶνται πόθοι ἀόριστοι ἀνεκπλήρωτοι Ἐπιδιώκεται ἡ παραδοξολογίαmiddot ὁ νοῦς φέρεται πρὸς τὰς χιμαίρας κενεμβατῶνmiddot τὰ αἰ-σθήματα κυριεύονται ὑπὸ ὑστερικοῦ κλονισμοῦ καὶ ὑπὸ τὴν ἐπίπλα-στον καὶ φαντασιώδη λάμψιν τῶν βεγγαλικῶν φώτων ὁ βασιλεύων ἤδη ἐν τῇ πολιτικῇ ἄκρατος ρωμαντισμὸς εἰσελαύνει νικηφόρος καὶ εἰς τὸ βασίλειον τῶν γραμμάτωνraquo9

Τὴ συστηματικὴ ροπὴ τοῦ πνεύματος μαρτυροῦν καὶ οἱ γλωσσολογι-κοὶ ἀγῶνες ποὺ συχνὰ ἔφθασαν σὲ παροξυσμούς ὅπως διατυπώθηκαν στὸ ἔργο τοῦ Παναγιώτη Σούτσου ἡ Νέα Σχολὴ τοῦ γραφομένου λόγου10

7 Πολίτης (1920) 24-26 Πολίτης (1969) 173-77 Παπαδόπουλος (1920) 387-92 Μπα-στιᾶς (1951)

8 Ἄννινος (1888) 459 Ἄννινος (1888) 4510 Σοῦτσος (1853)

29indd 439 110416 1111

440 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

καὶ στὸ ἀπαντητικὸ ἔργο τοῦ Κωνσταντίνου Ἀσωπίου Τὰ Σούτσεια11 Πρόκειται γιὰ τὴν προβολὴ τῆς ἀρχαϊκῆς γλώσσας σὲ συνάρτηση μὲ τὸν μεγαλοϊδεατισμό τὴν πιστοποίηση τῆς συνέχειας τῆς ἑλληνικῆς παρά-δοσης καὶ φυλῆς ἀπὸ τὴ μία καὶ ἀπὸ τὴν ἄλλη γιὰ τὴν ἐξουδετέρωση τοῦ ἀντιδυτικοῦ καὶ ἀντιδιαφωτιστικοῦ πνεύματος ποὺ διατείνονταν ὁ κοραϊσμὸς καὶ ὁ σολωμισμός Ἔχει ὑποστηριχθεῖ ὅτι ἡ διαμάχη τοῦ 1853 γιὰ τὴ γλώσσα ποὺ μεταφέρουν τὰ δύο προαναφερθέντα ἔργα τὰ ὁποῖα ἀποτελοῦν ἀντίστοιχα ἀρχαϊστικὸ καὶ ἀντιαρχαϊστικὸ μανιφέ-στο πάει πολὺ πιὸ πέρα ἀπὸ τὴ γλώσσα εἶναι ἕνας ἰδεολογικὸς ἀγώνας μὲ ἄμεσους πολιτικοὺς στόχους μία σύγκρουση νοοτροπιῶν12

Ράλλειοι Ποιητικοὶ Διαγωνισμοὶ

Οἱ νέες ἰδεολογικὲς πραγματικότητες ἐπέβαλαν τὴν ἀναθεώρηση τῆς θέσης τοῦ ποιητῆ μέσα στὴ νεοελληνικὴ κοινωνία Ἡ καθιέρωση τοῦ θεσμοῦ τῶν ποιητικῶν διαγωνισμῶν ποὺ ἀγωνοθέτησε ὁ Ἀμβρόσιος Ράλλης13 κατηύθυνε τὴν ποίηση στὴν ἐξυπηρέτηση μιᾶς ὑψηλῆς χρη-σιμοθηρίας καὶ ἐπέβαλε τὸν ποιητὴ ὡς κεντρικὸ πρόσωπο μέσα στὴν Πολιτεία14

Τὴ μεγάλη σημασία ποὺ ἀπέδιδαν πραγματικὰ στὴν παρουσία τῆς ποίησης ἐκείνη τὴν ἐποχὴ μαρτυροῦν τὰ περιεχόμενα τῆς ἔκθεσης τοῦ πρώτου ποιητικοῦ διαγωνισμοῦ τοῦ 1851 ἀπὸ τὸ Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν ὅπου ἀναφέρονται τὰ ἑξῆς σχετικὰ μὲ τὴν ὠφέλεια ποὺ παρέχει ἡ ποίη-ση σὲ ἕνα ἀρτισύστατο κράτος laquoοὐδεὶς ἠμφισβήτησε βεβαίως τῆς ποιή-σεως τὴν εὐγενῆ κλῆσιν καὶ τὴν ἀπrsquo αὐτῆς ὑψηλὴν ὠφέλειαν εἰς τὰ ἔθνη Ὅτι αὐτή ἀνωτέρας ἁρμονίας ἀντήχησις αἴρει τὰς ψυχὰς ὑπὲρ τῆς ὕλης τὴν ἐπαφήν καὶ ἐκτείνει αὐτὰς εἰς ἀρετὴν καὶ μεγαλοφροσύνην ὅτι εἶ-ναι ἡ πρώτη της νηπιότητος τῶν ἐθνῶν τροφὸς καὶ διδάσκαλος ὁ εὐκλε-έστερος αὐτῶν στέφανος ἐπὶ τῆς ἀκμῆς των καὶ γλυκεῖα παραμυθία ἐπὶ τοῦ γήρως των τοῦτο ᾐσθάνθη πᾶς ὁ δυνάμενος νὰ αἰσθανθῆ ποίησιν ἢ

11 Ἀσώπιος (1853) 12 Μουλλᾶς (1974) 132-5013 Γιὰ τὸν Ἀμβρόσιο Ράλλη βλ Βυζάντιος (1902) 93-95 Μακρυμίχαλος (1970) 14-15

Γιὰ τὴ λειτουργία τοῦ θεσμοῦ τοὺς στόχους καὶ τὴ συμβολή του βλ Βαλέτας (1938) 1813-44 Μουλλᾶς (1989)

14 Δημαρᾶς (1954) κβrsquo

29indd 440 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 441

ἀνεγνώρισε πᾶς ὁ μελετήσας περὶ αὐτῆςraquo15 Καὶ ἀλλοῦ laquoΑὕτη ἀναφλέ-γει τὸν ἔρωτα τῆς τιμῆς καὶ τῆς δόξης ἀναθερμαίνει τὴν ψυχρανθεῖσαν φιλογένειαν καταστέλλει τὰ ἀγενῆ πάθη κατασιγάζει τὴν δύσηχον φι-λαυτίαν καὶ κινεῖ τὸν ἄνθρωπον εἰς πράξεις κοινωφελεῖς καὶ ἠρωϊκάς διrsquo ἃς καὶ ζῶν τιμᾶται ἐπὶ τῆς γῆς καὶ θαυμάζεται καὶ θανὼν ὑμνεῖται καὶ μακαρίζεταιraquo16

Εἰδικότερα οἱ Ράλλειοι ποιητικοὶ διαγωνισμοί ποὺ ἀποτέλεσαν τὸ ἐπίκεντρο τῆς φιλολογικῆς ζωῆς τῆς νεοσύστατης ἑλληνικῆς κοινωνίας ἐπιδίωξαν τὴν καθιέρωση τῆς καθαρεύουσας γλώσσας17 καὶ τὴν ἀνάσχε-ση τῆς ἐξάπλωσης τοῦ ρομαντισμοῦ Οἱ ἐνέργειες αὐτὲς στόχευαν στὴν ἐξυπηρέτηση ἐθνικῶν σκοπῶν

Στὴ δεκαετία τοῦ 1850 ποὺ ἐρευνᾶται ἰδιαίτερα ἐδῶ ὁ Byron καὶ τὸ ἔργο του ἐξακολουθοῦν νὰ ἐκτιμῶνται καὶ νὰ ἀσκοῦν τὴν ἴδια ἐπίδρα-ση ὅπως καὶ πρίν στὴν ποιητικὴ παραγωγὴ τοῦ τόπου Γιrsquo αὐτὸ στοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμοὺς ὑποβάλλονται πρὸς κρίση καὶ ἔργα μὲ ἐμφανῆ τὴ βυρωνικὴ ἐπίδραση18 Ὁρισμένα μάλιστα ἀπὸ αὐτὰ ἐπαινοῦνται ἢ βραβεύονται ὅπως εἶναι ὁ Στράτις Καλοπίχειρος (1851)19 τοῦ Στέφανου Κουμανούδη καὶ ὁ Ἄπατρις (1854)20 τοῦ Θεοδώρου Ὀρφανίδου Ἀλλὰ καὶ ἄλλων βυρωνικῶν ἔργων σημειώνεται ἡ συμμετοχὴ στοὺς διαγω-νισμούς ποὺ ἀξιολογοῦνται ἢ ἐπικρίνονται ἀνάλογα μὲ τὶς ἀπαι-τήσεις τῶν κριτικῶν ἐπιτροπῶν ὅπως εἶναι ὁ Πλάνης (1855)21 τοῦ Βερναδάκη Φῶτος καὶ Μυρσίνη (1857 1859)22 τοῦ Σοφοκλῆ Καρύδη Τίτος καὶ Ὄθων (1858)23 τοῦ Ἀγγέλου Βλάχου Ὁ Ἕλλην τῆς Κορίνθου (1860)24 ἄγνωστου συγγραφέα ὁ Ἅγιος Μηνᾶς (1860)25 τοῦ Θεοδώρου Ὀρφανίδου κτλ

15 laquoἩ διὰ τὸ ἔτος 1851 ἔκθεσις τῆς ἐπιτροπῆςraquo Πανδώρα 2 (1851-1852) 70216 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1852raquo Πανδώρα 3 (1852-1853) 44-4517 Μπούρας (1965) 124 126 134-3518 laquoἩ διὰ τὸ ἔτος 1851 ἔκθεσις τῆς ἐπιτροπῆςraquo Πανδώρα 2 (1851-1852) 703-70419 Κουμανούδης (1851)20 Ὀρφανίδης (1854) Γιὰ τὴν κρίση τοῦ διαγωνισμοῦ βλ laquoἜκθεσις τοῦ ποιητικοῦ δια-

γωνισμοῦ του 1854raquo Πανδώρα 5 (1854) 37-3921 Βερναρδάκης (1855) 55-5822 Καρύδης (1857) 27 30 (1859) 2623 Βλάχος (1858) 76-7724 [Ἄγνωστου ποιητῆ] 1860 Ὁ Ἕλλην τῆς Κορίνθου βλ laquoὉ ποιητικὸς διαγωνισμὸς τοῦ

1860raquo Πανδώρα 11 (1860) 28-2925 Ὀρφανίδης (1860) Γιὰ τὴν κρίση τοῦ διαγωνισμοῦ βλ laquoὉ ποιητικὸς διαγωνισμὸς

τοῦ 1860 ἔτουςraquo Πανδώρα 11 (1860) 31-34

29indd 441 110416 1111

442 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Στὸ πλατύτερο κοινὸ ὁ Byron ἐξακολουθοῦσε νὰ εἶναι γνωστὸς ὡς ὁ ποιητὴς ποὺ θυσίασε τὰ πλούτη του καὶ τὴν ἴδια του τὴ ζωὴ γιὰ τὸν ἀγῶνα τῆς ἑλληνικῆς ἐλευθερίας Παρέμενε τὸ σύμβολο τὸ δεμένο μὲ τὴν ἀνάσταση τοῦ Γένους καὶ τίποτε δὲν φαινόταν ἱκανὸ νὰ τὸν προσβάλει Ἡ γενικότερη πνευματικὴ κατάσταση τοῦ νεοσύστατου κράτους δὲν βο-ηθοῦσε στὴ μεγαλύτερη ἐκτίμηση τῆς προσωπικότητας τοῦ ποιητῆ Ἡ ὑψηλὴ ποιότητα τοῦ ἔργου του δὲν ἦταν κατανοητὴ ἀπὸ τὸ χαμηλοῦ πνευματικοῦ ἐπιπέδου ἑλληνικὸ κοινό οἱ δὲ λόγιοι Ἕλληνες δὲν ἀσχο-λήθηκαν μὲ τὴν ἐκλαΐκευση τοῦ ἔργου του26 Ἔτσι ἕως τὰ μέσα του-λάχιστον τῆς ἕκτης δεκαετίας ὅπως φαίνεται ἀπὸ τὶς σχετικὲς ἔρευνες ὁ λαὸς δὲ γνώριζε σὲ ἱκανοποιητικὴ ἔκταση τὴν πνευματικὴ δημιουρ-γία τοῦ Byron Στὸν ἀντιπροσωπευτικὸ τῆς λογοτεχνίας περιοδικὸ τύπο τῆς ἐποχῆς ὅπως ἦταν τὰ περιοδικὰ Εὐτέρπη καὶ Πανδώρα οἱ πρῶτες διατυπωμένες ἀπόψεις γιὰ τὸν Byron ἐξαίρουν τὰ εὐγενῆ καὶ φιλάνθρω-πα αἰσθήματα τοῦ laquoμεγάλουraquo καὶ laquoἔνδοξουraquo φιλέλληνα ποιητῆ27 Τὴν πρώτη σημαντικὴ μνεία στὸ ἔργο τοῦ Byron προσφέρουν μεταφράσεις ξένων διατριβῶν δημοσιευμένων στὴν Πανδώρα ἀλλὰ καὶ αὐτοτελῶς ποὺ ἐνημερώνουν τὸν ἀναγνώστη γιὰ τὴ ζωὴ καὶ τὸ ἔργο τοῦ μεγάλου φιλέλληνα καὶ προκαλοῦν τὴ συμπάθεια γιὰ τὸν κυνηγημένο ἀπὸ τὸν τόπο του Ἄγγλο ποιητή

Καὶ ἐνῶ ἕως τώρα ἦταν εὐνοϊκὴ ἡ ὑποδοχὴ τοῦ Byron καὶ τοῦ ἔργου του ὅμως ἡ μεγάλη ἐξάπλωση τοῦ ρομαντισμοῦ καὶ τοῦ βυρωνισμοῦ σὲ βαθμὸ ποὺ ἐγκυμονοῦσε κινδύνους κυρίως στὰ ἤθη τῆς νεοελληνικῆς κοινωνίας ἦταν ἑπόμενο νὰ προκαλέσει τὶς πρῶτες ἀντιδράσεις

Ἡ ἀκαδημαϊκὴ κριτικὴ τῶν ποιητικῶν διαγωνισμῶν ποὺ φαίνεται πὼς μὲ τὴ διατύπωση τῶν διάφορων ἀπόψεων καθοδηγοῦσε καὶ τὴν ἐξέλιξη τῆς ἑλληνικῆς ποίησης ἡ ὁποία εἶχε ἕως τότε δεχθεῖ τὴ ρομαν-τικὴ καὶ βυρωνικὴ ἐπίδραση κατὰ τὸν ποιητικὸ διαγωνισμὸ τοῦ 1855

26 Ἡ ἴδια κατάσταση ἐπικρατοῦσε μία δεκαετία ἀργότερα ὅπως διαπιστώνεται ἀπὸ κείμενο ἀνώνυμου ἀρθρογράφου βυρωνικοῦ θέματος στὴν Πανδώρα ὅπου ἀνα-φέρονται τὰ ἑξῆς laquoκαθόσον ἡμεῖς τουλάχιστον ἐνθυμούμεθα οὐδεμία ἀφήγησις τῶν κατὰ τὸν εὐεργέτην ἐκεῖνον τῆς Ἑλλάδος ἐξεδόθη ἑλληνιστίraquo βλ [Ἀνωνύμου] laquoἩρῶον τοῦ Βάϊρονraquo Πανδώρα 16 (1865) 140 Ὁ ἀρθρογράφος ποὺ φαίνεται ὅτι ἀνῆκε στὴν κατηγορία τῶν πνευματικῶν ἀνθρώπων τῆς ἐποχῆς του ἀγνοοῦσε ἀκό-μη καὶ τὴ μετάφραση τοῦ Σ Α Ζορμπᾶ στὰ ἑλληνικὰ τῆς βιογραφίας τοῦ Byron ἀπὸ τὸν Villemain ποὺ εἶχε κυκλοφορήσει ἀπὸ τὸ 1856

27 [Ἀνωνύμου] laquoὉ Λόρδος Βύρων ἐν Ἀθήναιςraquo Εὐτέρπη 1 (1851) 546 [Ἀνωνύμου] laquoΠίθος τοῦ Λόρδου Βύρωνοςraquo Πανδώρα 6 (1855) 385

29indd 442 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 443

συνέστησε στοὺς νέους ποιητὲς τὴν ἀποφυγὴ σύνθεσης ἔργων τὰ ὁποῖα δὲν ἀπέβλεπαν σὲ τίποτε ἄλλο ἐκτὸς ἀπὸ τὸ laquoἀρέσκεινraquo28 Ὁ εἰσηγη-τὴς καθηγητὴς Φίλιππος Ἰωάννου διαπραγματευόμενος τὴ σχέση τέχνης καὶ ἠθικῆς κατὰ τὴν κρίση τοῦ ἔργου Ὁ Πλάνης μὲ ἀφορμὴ τὴν ἠθικὴ τῶν βυρωνικῶν του ἡρώων ποὺ ἀποδοκίμαζε ὑπέδειξε στοὺς ποιητὲς τὴ δημιουργία ἔργων τὰ ὁποῖα νὰ συμβάλλουν καὶ στὴν ἠθικὴ διάπλαση τῶν πολιτῶν σύμφωνα μὲ τὴν πλατωνικὴ θεωρία γιὰ τὴν ποίηση ποὺ ὄφειλαν νὰ μελετήσουν laquoὡς ποιηταὶ πολιτείας ἀρτισυστάτουraquo Ἐμμέσως ἑπομένως συνέστησε τὴν ἀποφυγὴ τῆς σύνθεσης ἔργων μὲ θεματολογία ἀνάλογη τοῦ Πλάνητος δηλαδὴ τῆς αἱμομιξίας Δύο χρόνια ἀργότε-ρα κατὰ τὸν ποιητικὸ διαγωνισμὸ τοῦ 1857 οἱ πανεπιστημιακοὶ κρι-τὲς ἀντέδρασαν πολὺ ἔντονα στὴν ἐξάπλωση τῶν ρομαντικῶν καὶ κυ-ρίως τῶν βυρωνικῶν τάσεων Ὁ εἰσηγητὴς τοῦ διαγωνισμοῦ καθηγητὴς Στέφανος Κουμανούδης ὅπως λίγους μῆνες ἀργότερα καὶ ὁ πρύτανης Κωνσταντῖνος Ἀσώπιος ἀναφερόμενοι στὴν ποιότητα τῶν ποιημάτων ποὺ εἶχαν ὑποβληθεῖ παρατήρησε ἐκτὸς τῶν ἄλλων ὅτι καὶ laquoτινὰ ἔχου-σιν ὑποθέσεις ἠθικῶς μεμπτάς ἀδελφῶν ἔρωτας Τοιαῦτα τὰ Μυρσίνη καὶ Φῶτος ὁ Ραψωδός Ἀδελφότης καὶ Ἔρωςhellip Οἱ κριταὶ ἄλλας ἀρχὰς ἀσπάζονται καὶ εἶναι τῆς γνώμης ὅτι δὲν πρέπει παρrsquo ἡμῖν οἱ ποιηταὶ νὰ ἐνασμενίζωνται εἰς τοιαύτας ὑποθέσεις καὶ νὰ ἐθίζωσιν οὕτω τοὺς ἀνα-γνώστας τους εἰς τὴν ἠπίαν ἀποδοχὴν τῶν ἀνοσιουργημάτων πρὸς βλά-βην τῆς ἀρτισυστάτου ἡμῶν πολιτικῆς κοινωνίας καὶ ἂν ἡ ποίησις δὲν ἐπαγγέλλεται πάντοτε τὴν ἠθοποίησιν τοῦ ἀνθρώπου εἰ καὶ ὤφειλεν δὲν πρέπει ὅμως νὰ κάμνη αὐτὸν καὶ χείρονα τοῦ ὅτι εἶναι συνήθωςhellip Ἂν οἱ παλαιοὶ ποιηταὶ ἐδραματούργησαν Οἰδίποδας καὶ Αἰγίσθους καὶ Κλυταιμνήστρας παρέλαβον τὰς ὑποθέσεις ταύτας ἐκ τῆς παραδόσεως δὲν τὰς ἔπλασαν αὐτοί λαβόντες δὲ αὐτὰς ἐκ μεγάλων καὶ ἡγεμονικῶν οἴκων παρέστησαν αὐτάςhellip ὡς εἰκόνα φρικαλέαν τοῦ κακοδαίμονος ἀν-θρώπου ὅταν καὶ ἐν ὑψηλῇ περιωπῇ εὑρισκόμενος ἄγεται ἀναξίως ἑαυ-τοῦ ὑπὸ τῶν ἀβούλων παθῶνhellip Μετὰ δυσαρεσκείας ἐθεωρήθησαν καὶ αἱ πολλαὶ παραφροσύναι καὶ μανίαι τὰς ὁποίας περιέχουσι καὶ τούτου τοῦ ἔτους ὡς καὶ ἄλλων προτέρων ἐτῶν τὰ ποιήματα Καὶ τοῦτο οὐδό-λως ἑλληνικὸν τὸ πάθος ἀλλὰ ξένον μίμημαraquo Καὶ χωρὶς νὰ κατονομά-σει τὸ πρότυπό τους τὸν Byron κατέληξε laquoΕἰς κόρακας λοιπὸν ἐρρέ-τωσαν καὶ τὰ παρὰ φύσιν ψεύδη τῆς νεωτέρας τῶν ποιητῶν σχολῆς ἥτις

28 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 (1855) 58

29indd 443 110416 1111

444 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

τὸ ἐπαναλαμβάνομεν εἶναι ὀθνεία ξένη οὐχὶ ἑλληνικήraquo29 Ἡ ἔννοια τῶν λόγων αὐτῶν τοῦ Κουμανούδη ἐπαναλαμβάνεται στὸν πρυτανικὸ λόγο τοῦ Ἀσωπίου ὁ ὁποῖος χαρακτηρίζει ἐμμέσως ὡς laquoαἰσχράraquo τὰ ποιήματα ποὺ περιέχουν laquoἀθεμίτους ἔρωτας ἀδελφογαμίας καὶ τὰ τοιαῦταraquo μὲ τὴ δήλωση ποὺ κάνει ὅτι οὐδέποτε ἐπίσημος κριτὴς θὰ συστήσει αὐτὰ laquoὡς τίμιον καὶ ψυχοσωτήριον ἀνάγνωσμαraquo30

Ἂν ληφθεῖ ὑπόψη ὅτι ἡ αἱμομιξία ἀποτελεῖ χαρακτηριστικὸ γνώρι-σμα τῆς βυρωνικῆς ποίησης καταφαίνεται ὅτι ὁ βυρωνισμός χωρὶς νὰ κατονομάζεται δέχθηκε τὸ πρῶτο κτύπημα ἀπὸ τὸ στόμα τοῦ ἐπίσημου κριτῆ ποὺ εὐδοκίμως εἶχε ὑπηρετήσει παλιότερα τὸν βυρωνισμό ἀλλὰ τώρα ἔχει προσχωρήσει στὸ στρατόπεδο τοῦ Διαφωτισμοῦ στὸ ὁποῖον ἀνῆκε καὶ ὁ ἄλλος ἐπιτιμητὴς Ἀσώπιος

Τὸ ἔτος 1857 φαίνεται πὼς ἀποτέλεσε τὴν ἀρχὴ τῆς πολεμικῆς κατὰ τοῦ βυρωνισμοῦ γιατί λίγο ἀργότερα τὸ 1860 σημειώνεται ἡ ἀνοικτὴ πλέον ἐπίθεση ἐναντίον τοῦ Byron ἀπὸ τὸν εἰσηγητὴ τῆς κριτικῆς ἐπι-τροπῆς τοῦ διαγωνισμοῦ Ἀλέξανδρο Ρίζο Ραγκαβῆ Ὁ Ραγκαβῆς ποὺ ἦταν ὁ εἰσηγητὴς τοῦ ρομαντικοῦ μανιφέστου στὴν Ἑλλάδα τὸ 1837 σημείωσε στροφὴ πρὸς τὸν κλασικισμὸ ἀπὸ τὶς ἀρχὲς τῆς δεκαετίας τοῦ 1840 Ὡς εἰσηγητὴς τῶν ποιητικῶν διαγωνισμῶν τοῦ 1853 καὶ ἰδιαιτέ-ρως τοῦ 1854 ἐπισήμανε καὶ ἀποδοκίμασε τὴν ἐξάπλωση τοῦ ρομαντι-σμοῦ Τώρα μία ἑξαετία ἀργότερα τὸ 1860 ἐξαιτίας τῆς κατάχρησης τῶν παθῶν καὶ τῶν συμφορῶν ἀπὸ τοὺς νέους ποιητὲς δὲν δίστασε νὰ κατηγορήσει ὡς ὑπαίτιο αὐτῶν τὸν Byron Συγκεκριμένα κατὰ τὸν σχο-λιασμὸ τοῦ ἔργου ὁ Ἅγιος Μηνᾶς τοῦ Ὀρφανίδου ὑπογράμμισε τὰ ἑξῆς laquoΚαὶ ἐπειδὴ περὶ παθῶν ὁ λόγος ἂς ἐνθυμηθῶμεν ὅτι παρὰ τοῖς νέοις ἡμῶν ποιηταῖς μεγίστη γίνεται χρῆσις καὶ κατάχρησις τῶν παθῶν καὶ τῶν συμφορῶν αἰσθηματικῆς κληρονομίας νομίζομεν τοῦ Ὁδοιπόρου θετοῦ υἱοῦ τοῦ Βύρωνοςraquo31 Εἶναι ἡ πρώτη φορὰ ποὺ ἀκούσθηκε τὸ ὄνο-μα τοῦ Βύρωνος ὡς ὑπεύθυνου τῶν ρομαντικῶν συμφορῶν στὴ νεοελ-ληνικὴ ποίηση ἀπὸ ἐπίσημο κριτή ἔστω καὶ μὲ τὴ μέθοδο τῆς ἀναγωγῆς

Τὸν ἴδιο χρόνο κι ἄλλος θιασώτης τοῦ Byron ὁ Βερναρδάκης ὁ ὁποῖος στὸ παρελθόν ἐκτὸς ἀπὸ τὶς βυρωνικὲς ἐπιδράσεις32 στὸ ἔργο του εἶχε ἀναλάβει καὶ τὴν ὑποστήριξη τοῦ ρομαντικοῦ δράματος στὰ

29 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 (1857) 27 2830 Ἀσώπιος (1857) 50831 laquoὉ ποιητικὸς διαγωνισμὸς τοῦ 1860raquo Πανδώρα 11 (1860) 3332 Βλ laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 (1855) 55-58

29indd 444 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 445

προλεγόμενα τοῦ ἔργου του Μαρία Δοξαπατρῆ33 εἶχε σημειώσει στρο-φὴ πρὸς τὸν κλασικισμὸ καὶ μὲ περιφρόνηση ἐκφραζόταν ἐκτὸς τῶν ἄλ-λων καὶ γιὰ τὴν laquoὀσσιανοβυρωνολαμαρτινικὴ σπληνολογίαraquo34

Εἶναι φανερὸ πὼς ἔχει ἀρχίσει πλέον νὰ κλιμακώνεται καὶ νὰ ἐξα-πλώνεται ἡ ἐπίθεση κατὰ τοῦ ἱεροῦ συμβόλου στὸν συγκεκριμένο πάντα χῶρο τῆς λογοτεχνίας

Ἡ μόνη δημόσια ὑπεράσπιση τοῦ Byron ποὺ ἀκούσθηκε τότε ἦταν τοῦ ποιητῆ τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ Θεοδώρου Ὀρφανίδου κατὰ τὴν ἀντίκρου-ση τῶν αἰτιάσεων τοῦ εἰσηγητῆ τοῦ ποιητικοῦ διαγωνισμοῦ Ἀλ Ρίζου Ραγκαβῆ Ὁ Ὀρφανίδης μετὰ τὸν θαυμασμὸ καὶ τὴ λατρεία ποὺ ἐξέ-φρασε γιὰ τὸν Ἄγγλο ποιητή ὑποστήριξε μὲ παρρησία τὸν κανόνα τῆς βυρώνειας σχολῆς laquoἌκουε τὴν καρδίαν σου καὶ γράφε τὴν ποίησινraquo35 Δὲν δίστασε μάλιστα νὰ τὸν συγκρίνει πρὸς τοὺς ἀριστοτελικοὺς κανό-νες τῆς ποίησης ποὺ laquoφαίνονται σχολαστικῶν ἀκροάματαraquo Ὁ ἴδιος μέ-σα σrsquo αὐτὴ τὴ διαμάχη τόνισε πρὸς τοὺς ἀναγνῶστες του laquoἈκούετε τὴν καρδίαν σας καὶ κρίνατε τὴν ποίησινraquo36

Βουτσιναῖοι Ποιητικοὶ Διαγωνισμοὶ

Τὸ 1861 ὁ ΙΚ Βουτσινᾶς37 μετὰ τὴ ματαίωση τοῦ Ράλλειου ποιητι-κοῦ διαγωνισμοῦ ἀνέλαβε τὴ χορηγία ἐνὸς νέου φιλολογικοῦ διαγωνι-σμοῦ ποὺ ἔμεινε γνωστὸς ἀπὸ τὸ ὄνομά του ὡς Βουτσιναῖος καὶ κράτη-σε ἕως τὸ 1877 Τὸ Πανεπιστήμιο ἀνέλαβε τὴ διεξαγωγὴ καὶ κρίση τοῦ διαγωνισμοῦ ἐπὶ μία δεκαπενταετία Ἡ ποίηση προσανατολίσθηκε πρὸς ἄλλες κατευθύνσεις Σύμφωνα μὲ τὶς ἐκθέσεις τῶν πανεπιστημιακῶν ἐπι-χειρήθηκε ἡ ἀνάσχεση τοῦ νοσηροῦ ρομαντισμοῦ στὸ ὄνομα τοῦ κλα-σικισμοῦ καὶ τῆς laquoraison drsquo eacutetatraquo Στὴ δεκαετία τοῦ 1860 ἡ ἀκαδημαϊκὴ

33 Βερναρδάκης (1858) στrsquo ndash καrsquo34 Βερναρδάκης (1860) ξγrsquo35 Ὀρφανίδης (1860) 18636 Ὀρφανίδης (1860) 18637 Ὁ Ἰωάννης Βουτσινᾶς (1834-1902) ἀνέλαβε τὴ χρηματοδότηση τῶν ποιητικῶν δι-

αγωνισμῶν ποὺ διεξήγαγε τὸ Πανεπιστήμιο ἀπὸ τὸ 1862 ἕως τὸ 1877 Συνεχίσθηκε ἡ λειτουργία τοῦ θεσμοῦ μὲ τοὺς ἴδιους ὅρους ὅπως καὶ ἐπὶ Ἀμβροσίου Ράλλη μὲ τὴ διαφορὰ ὅτι δὲν ἀποκλείσθηκε ἡ χρήση τῆς δημοτικῆς γλώσσας Γιὰ τὸν Ἰωάννη Βουτσινᾶ βλ Ἐθνικὸν Ἡμερολόγιον Μαρίνου Π Βρεττοῦ (1866) 341-42 Ἐθνικὸν Ἡμερολόγιον Κ Φ Σκόκου 10 (1895) 257-59 ΜΕΕ 7 (1929) 728

29indd 445 110416 1111

446 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

κριτικὴ κτύπησε τὸν ρομαντισμὸ στὴ μορφὴ τοῦ βυρωνισμοῦ ποὺ τότε γνώρισε τὴν κορύφωσή του γιατί τὸ ἀπαιτοῦσαν καὶ τὸ ἐπέβαλλαν οἱ περιστάσεις τὶς ὁποῖες διερμήνευσε ὁ ποιητὴς μὲ τὸ ἔργο του ἐκτελώ-ντας κοινωνικοπολιτικὸ ρόλο

Εἶναι σημαντικὸ τὸ γεγονὸς ὅτι στὴν περίοδο αὐτὴ ἡ βυρωνικὴ ποί-ηση ἔρχεται σὲ ἐπαφὴ μὲ τὸ πλατύτερο κοινό κυρίως ἐξαιτίας τῆς με-γάλης κυκλοφορίας τῶν μεταφράσεων βυρωνικῶν ἔργων Στὰ χρόνια αὐτὰ ὁ βυρωνισμὸς ἐμφανίζεται πλουσιότερος στὰ ἰδιαίτερα χαρακτη-ριστικά του γνωρίσματα ποὺ συμπληρώνονται ἀπὸ τὶς νέες ἰδέες τοῦ ἀναρχισμοῦ καὶ τοῦ μηδενισμοῦ ἢ τοῦ ἀρρωστημένου πεσσιμισμοῦ καθὼς καὶ ἀπὸ τὴν ἔξαρση τῆς ἀθεΐας καὶ ἐκφράζεται μὲ μεγαλύτερη ἔνταση καὶ πάθος38

Τὰ αἴτια τῆς ὑπερβολικῆς συμπεριφορᾶς τοῦ βυρωνισμοῦ καὶ τῆς ἐξάπλωσής του πρέπει νὰ ἀναζητηθοῦν σὲ ποικίλους παράγοντες φι-λολογικοὺς καὶ κοινωνικοπολιτικούς Στὴν πρώτη περίπτωση ἀνήκει ἡ διαμάχη τοῦ ρομαντισμοῦ μὲ τὸν κλασικισμό ποὺ μπορεῖ νὰ μὴν εἶναι πολὺ σημαντική γιατί καὶ τὰ δύο κινήματα παρουσιάζονται στὸ ἴδιο ἰδεολογικὸ σύστημα ἀλλὰ ὅμως ὁ κλασικισμός ποὺ εἶχε ὑπὲρ αὐτοῦ ἐκτὸς τῶν ἄλλων καὶ τὴν ἀκαδημαϊκὴ κριτική ἐπιδίωξε τὸν ἀποκλει-σμὸ τοῦ βυρωνισμοῦ ἀπὸ κάθε δημόσια ἀναγνώριση καὶ ἐπιβράβευση καὶ τὸν ἀνάγκασε ἔτσι γιὰ τὴν ὑπεράσπισή του νὰ ἐκτραπεῖ σὲ θέσεις περισσότερο ἀκραῖες καὶ ὁπωσδήποτε κραυγαλέες Πραγματικὰ οἱ κρι-τὲς μὲ σπουδαιότερους τὴ δυάδα Κωνσταντίνου Παπαρρηγοπούλου ndash Ἀλ Ρίζου Ραγκαβῆ ἀπὸ τὴ μία καὶ Κωννου Ἀσωπίου ndash Στεφάνου Κουμανούδη καὶ Δημητρίου Βερναρδάκη ndash Ἀθανασίου Ρουσοπούλου ἀπὸ τὴν ἄλλη ἦταν στραμμένοι πρὸς τὴν κλασικὴ ἀρχαιότητα καὶ κη-ρυγμένοι ἀντιρομαντικοί Ἀνησυχοῦσαν ὄχι μόνο γιὰ τὴ θεματολογία τῶν ρομαντικῶν ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν ἀρχαϊκὴ γλώσσα ποὺ χρησιμοποιοῦ-σαν Γιrsquo αὐτὸ περιόρισαν στὸ ἐλάχιστο τὴν ἀπονομὴ διακρίσεων σὲ βυ-ρωνικὰ ἔργα ὅπως πχ εἶναι τὰ ποιήματα Ὁ Ἄγνωστος ποιητὴς τοῦ Ἀχιλλέα Παράσχου (ἔπαινος 1863)39 οἱ Στόνοι (βραβεῖο 1866)40 καὶ οἱ

38 Ἀναφερόμενος στὰ φαινόμενα τῆς συγκεκριμένης ἐποχῆς ὁ Π Μουλλᾶς ὑποστηρίζει τὰ ἑξῆς laquoὍτι ὣς τώρα ἦταν παράπονο μεταβάλλεται σὲ κραυγὴ διαμαρτυρίαςmiddot ἡ με-λαγχολία γίνεται κατάθλιψη ἡ παθητικὴ ἀναμονὴ τοῦ θανάτου ἐνεργητικὴ θανατο-φιλία Παράλληλα ἀνεβαίνει καὶ ὁ τόνος τῆς φωνῆς φθάνοντας ὣς τὴν πρόκλησηraquo Μουλλᾶς (1977) 506

39 Παράσχος (1863) 113-14 11540 Παπαρρηγόπουλος (1866) 28-33 62

29indd 446 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 447

Χελιδόνες (ἔπαινος 1867)41 τοῦ Δημητρίου Παπαρρηγοπούλου Τελικὰ ἀνάγκασαν τοὺς δημιουργούς τους μὲ τὸ τέλος τῆς δεκαετίας νὰ ἀπο-συρθοῦν ἀπὸ τοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμούς χωρὶς ὡστόσο νὰ ἀποφύ-γουν τὴν ἔνταση τῶν ἐκδηλώσεών τους

Στὴ δεύτερη περίπτωση ἐντάσσεται τὸ θέμα μὲ τὴν ἔξωση τοῦ Ὄθωνα Ἡ laquoφοιβόληπτηraquo42 νεολαία εἶχε ἐνεργὸ συμμετοχὴ στὶς ἀντιοθωνικὲς ἐκ-δηλώσεις ποὺ προκάλεσαν τὴν πτώση τῆς βαυαρικῆς δυναστείας Ἡ ἀναστροφὴ τῶν νέων μὲ τὴν πολιτικὴ ἐπισημαίνεται ἤδη ἀπὸ τὸ 1859 ὅταν ὁ Κωνσταντῖνος Παπαρρηγόπουλος ὡς εἰσηγητὴς τῶν ποιητικῶν διαγωνισμῶν ἐκείνου τοῦ χρόνου μὲ ἀφορμὴ τὴν ὑποβολὴ ἔργων μὲ πο-λιτικὴ τοποθέτηση43 μάταια παρατήρησε σrsquo αὐτοὺς laquoὅτι ἀλλοτριωτάτη τῆς ποιήσεως εἶναι ἡ πολιτικήraquo44 Σrsquo αὐτοὺς τοὺς laquoφοιβόληπτουςraquo νέους ποὺ εἶναι καὶ ἡ τελευταία γενιὰ τοῦ ρομαντισμοῦ συγκαταλέγονταν ὁ ἀρχηγὸς τῆς laquoΧρυσῆς Νεολαίαςraquo Ἀχιλλέας Παράσχος ὁ Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος ὁ Σπυρίδων Βασιλειάδης καὶ ὁ Κλέων Ραγκαβῆς Ἔτσι ὁ βυρωνισμός ποὺ ἦταν ἀπὸ τὴ φύση του ριζοσπαστικός μὲ τὴ συμμετοχὴ ἐκπροσώπων του στὶς ἐξάψεις τὶς ὁποῖες προκάλεσε τὸ ἀντι-πολιτευτικὸ καὶ ἀνατρεπτικὸ κίνημα τῆς βασιλείας τοῦ Ὄθωνα βγῆκε ὁπωσδήποτε δυναμωμένος

Ἐπίσης ὁ βυζαντινισμός ποὺ εἶχε ἤδη σημειώσει τὴν παρουσία του ἀπὸ τὴν προηγούμενη δεκαετία καὶ εἶχε προκαλέσει τοὺς ἀρχαιολά-τρες θεωρήθηκε ὑπαίτιος τῆς καταστροφῆς τοῦ ἀρχαίου ἑλληνισμοῦ μὲ ἀποτέλεσμα νὰ παρατηρηθεῖ πτώση τοῦ θρησκευτικοῦ συναισθήμα-τος ποὺ ὁδήγησε κάποτε σὲ ἀκραῖες θέσεις Εἶναι χαρακτηριστικὰ ὅσα ἀναφέρει ὁ εἰσηγητὴς τοῦ ποιητικοῦ διαγωνισμοῦ τοῦ 1865 Ἀθανάσιος Σ Ρουσόπουλος γιὰ τὴν ἀντιχριστιανικὴ θέση τοῦ Κλέωνα Ραγκαβῆ σχολιάζοντας ὡς ἑξῆς τὸ ἔργο του Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης laquoἡ δὲ πολε-μία τῷ ἑλληνισμῷ βυζαντὶς ἱστορία ἐνεποίησεν εἰς αὐτὸν μίσος ἀκράτη-τον κατὰ τῆς χριστιανικῆς θρησκείας ὡς αἰτίας πάντων τῶν τοῦ ἔθνους δεινῶνhellipraquo45

41 Παπαρρηγόπουλος (1867) 24-30 5642 Ἡ λέξη laquoφοιβόληπτοςraquo ἀπαντᾶ συχνὰ στὰ κείμενα τῆς ἐποχῆς43 Ραγκαβῆς (1877)44 laquo Ὁ ποιητικὸς διαγωνισμὸς τοῦ 1859 ἔτουςraquo Πανδώρα 10 (1859) 2945 laquoΚρίσις τοῦ Βουτσιναίου ποιητικοῦ διαγωνισμοῦ γινομένη ἐν τῷ ἑλληνικῷ πανεπι-

στημίω τὴ 9 Μαΐου 1865raquo Χρυσαλλὶς 3 (1865) 403

29indd 447 110416 1111

448 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Ἀκόμη τὸ ἐθνικὸ θέμα ποὺ ἀποτελοῦσε αἰτία ἐπαναστατικῶν ἐκδη-λώσεων ἀλλὰ καὶ ἀπογοητεύσεων μὲ τὴν ἀποτυχία τῆς κρητικῆς ἐπα-νάστασης (1866-1869) τὸ ἄλυτο πρόβλημα τοῦ ἀλύτρωτου ἑλληνισμοῦ ὅπως καὶ ἡ καταθλιπτικὴ κατάσταση τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ καὶ ἡ διαπί-στωση τῆς ἀδυναμίας ἐνὸς κοινωνικοῦ μετασχηματισμοῦ ἀποτελοῦσαν συνεχεῖς προκλήσεις στὰ κοινωνικὰ αἰσθήματα τῶν ποιητῶν ὅπως μαρ-τυρεῖ ἡ ποίησή τους καὶ ἡ μέχρι θανάτου διαμαρτυρία τους Ὅλα αὐτὰ τὰ ἀνωτέρω μὴ φιλολογικὰ στοιχεῖα ἑρμηνεύουν ἀπὸ μιὰν ἄλλη σκοπιὰ τὴν ἔξαρση τοῦ βυρωνικοῦ φαινομένου στὸν τόπο μας κατὰ τὴ συγκε-κριμένη ἐποχή

Στὴ δεκαετία τοῦ 1860 μὲ τὴ σωρεία τῶν ἄλυτων προβλημάτων ἐθνι-κοπολιτικῶν καὶ κοινωνικοοικονομικῶν τὴ δεκαετία ποὺ ὁ Μπάμπης Ἄννινος τοποθετώντας τὴν ἀρχή της στὴ Μεταπολίτευση καὶ δικαιολο-γώντας τὴν ἀπαισιόδοξη ποίηση τοῦ Δημητρίου Παπαρρηγοπούλου καὶ τοῦ Σπυρίδωνος Βασιλειάδη χαρακτήρισε ὡς laquoμία τῶν ἀτυχεστέρων πε-ριόδων τοῦ Ἔθνους μαςraquo46 ὁ βυρωνισμὸς γνώρισε τὴν κορύφωσή του Ὅπως συνέβη καὶ στὶς ἄλλες εὐρωπαϊκὲς χῶρες ὁ βυρωνισμὸς ἔφθασε στὴν ἀκμή του γιατί τὸ ἀπαιτοῦσαν καὶ τὸ ἐπέβαλλαν οἱ περιστάσεις ποὺ διερμήνευσε ὁ Ἕλληνας ποιητὴς μὲ τὸ ἔργο του ἐκτελώντας κοινω-νικοπολιτικὸ ρόλο Καὶ ἐνῶ τὸ βυρωνικὸ κίνημα στὶς ἄλλες εὐρωπαϊ-κὲς χῶρες ἐξέπνευσε μὲ τὸ τέλος σχεδὸν τῆς ἕκτης δεκαετίας τοῦ αἰώνα στὴν Ἑλλάδα ὄχι μόνο παρουσιάσθηκε καθυστερημένα ἀλλὰ σημείωσε καὶ ἄλλη ἐξέλιξη γιατί λειτούργησαν διαφορετικὰ οἱ πνευματικοὶ καὶ κοινωνικοὶ παράγοντες ποὺ δημιουργήθηκαν στὸ νεοσύστατο κράτος ὕστερα ἀπὸ μία δουλεία τετρακοσίων χρόνων

Διαμάχη Κλασικισμοῦ καὶ Βυρωνισμοῦ

Στὴ δεκαετία του1860 ὁ βυρωνισμὸς μπορεῖ νὰ γνώρισε τὴ μεγαλύτε-ρή του ἀκμή ἀλλὰ γνώρισε μαζὶ καὶ τὴ μεγαλύτερη ἐπίθεση ποὺ ἐξαπέ-λυσε ἐναντίον του ὁ κλασικισμός τὸν ὁποῖον ἀντιπροσώπευαν κυρίως πανεπιστημιακοὶ δάσκαλοι Ἡ εὐκαιρία δόθηκε στὴν ἀκαδημαϊκὴ κρι-τικὴ μὲ τὸν ποιητικὸ διαγωνισμὸ τοῦ 186347 Ὁ Δημήτριος Βερναρδάκης

46 Ἄννινος (1915) 3847 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 105-22

29indd 448 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 449

πρώην βυρωνικὸς ποιητής ἐξαπέλυσε δριμύτατη ἐπίθεση κατὰ τοῦ ρο-μαντισμοῦ καὶ τοῦ βυρωνισμοῦ ὥστε ἡ εἰσήγησή του θεωρήθηκε ἀντι-ρομαντικὸ καὶ ἀντιβυρωνικὸ μανιφέστο Ἀπὸ τὸν ὀνομαστικὸ κατάλο-γο τῶν κυριότερων ἐκπροσώπων τοῦ ρομαντισμοῦ ποὺ μνημονεύονται στὴν εἰσήγησή του ὅπως τοῦ Chateaubriand τοῦ Lamartine τοῦ Hugo τοῦ Goethe τῆς George Sand τοῦ Shelley καὶ τοῦ Byron ὁ τελευταῖος δέ-χθηκε καταιγισμὸ πυρῶν

Τὸ ἀντιρομαντικὸ καὶ ἀντιβυρωνικὸ κυρίως πνεῦμα τοῦ εἰσηγητῆ διαγράφεται καθαρὰ στὰ ἑξῆς ἀποσπάσματα laquoΑἱ ποιητικαὶ παραφο-ραὶ τοῦ Μαμφρέδου τοῦ Childe Harold τοῦ Γκιαοὺρ καὶ τόσων ἄλλων ὑποχονδριακῶν καὶ σπληνικῶν ἡρώων τοῦ λόρδου Βύρωνος ἡ ἐλεγει-ακὴ μελαγχολία τοῦ Λαμαρτίνου ἡ καθολικὴ εὐσέβεια τῶν Ρενὲ καὶ Ἀτταλὰ τοῦ Chateaubriand καὶ οἱ κατὰ τῶν κοινωνικῶν καθεστώτων φλογεραὶ καὶ εὔγλωττοι παραδοξολογίαι τῆς George Sand οἱ τελευταῖοι οὖτοι σπινθῆρες τοῦ ὀσημέραι ἀποσβεννυμένου ποιητικοῦ λύχνου τῆς κατὰ πολλοὺς λόγους γεγηρακυίας ἑσπερίας Εὐρώπης ἐρρίφθησαν πο-λὺ ἐνωρὶς δυστυχῶς καὶ εἰς ἡμᾶς ἐδῶ τοὺς κατοίκους τῆς Ἀνατολῆς καὶ ἀνέφλεξαν εἰς τὰ στήθη πολλῶν ἐκ τῶν ἡμετέρων ποιητῶν πάθη φαντα-σιώδη καὶ ἀνύπαρκτα τὰ ὁποῖα ἐκεῖ μὲν παρὰ τοὶς Ἐσπερίοις ἔχου-σι τὸν λόγον αὐτῶν εἰς τὰς περὶ αὐτοὺς κοινωνικάς θρησκευτικὰς καὶ ἠθικὰς περιστάσεις ἀλλrsquo οὐδένα λόγον εἶναι δυνατὸν νὰ εὕρωσι καὶ εἰς τὸν μόλις ἀναγεννώμενον νεαρὸν ἡμῶν πολιτισμόνraquo48 Καὶ ἀλλοῦ laquoὉ Βύρων ἦτο ὑποχονδριακός κατεπάτησεν οὐ μόνον πᾶσαν ἰδέαν κοινὴν καὶ οὕτως εἰπεῖν καθεστηκυίαν ἐν τῇ θρησκείᾳ τῇ ἠθικῇ κτλ ἀλλὰ κα-τεπάτησε καὶ αὐτὴν τὴν λογικήνmiddot καταπατήσας ὅμως τὴν λογικὴν ἀντι-κατέστησεν αὐτὴν διrsquo ἑτέρας τῆς λογικῆς ἢ μᾶλλον εἰπεῖν τῆς σοφιστεί-ας τοῦ πάθους Καὶ ἡ σοφιστεία αὕτη ἡ διαλεκτικὴ αὕτη σοφιστεία τοῦ πάθους τοῦ ποιητοῦ εἶναι τοιαύτη ὥστε οἱ πτωχοὶ ἡμεῖς ἀναγνῶσται ἀναπειθόμεθα καὶ παρασυρόμεθα Καὶ ἄλλως δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ γί-νη διότι ἡμεῖς μὲν εἴμεθα ἄδολοι καὶ πτωχοὶ τῷ πνεύματι θνητοί ἐκεῖνος δὲ σοφιστὴς δαιμόνιος laquoἙωσφόροςraquo49 Καὶ πιὸ κάτω laquoἈριστοτέχναι δὲ περὶ τὴν γλῶσσαν καὶ τὴν λογικὴν (διότι ἀμφότερα ταῦτα ἐκπηγάζου-σιν ἐκ μιᾶς καὶ τῆς αὐτῆς πηγῆς) ἀνεδείχθησαν αὐτοὶ μάλιστα οἱ ὑπο-χονδριακοὶ καὶ παραδοξολόγοι παντὸς εἴδους καὶ πάσης χροιᾶς ποιη-

48 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 11349 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 119

29indd 449 110416 1111

450 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

ταὶ καὶ συγγραφεῖς ὁ Βύρων ὁ Ρουσσώ ἡ George Sand o Fallmerayer κτλ Ἅπαντες οὗτοι μεταβιβάζουσι τὸν ἀναγνώστην εἰς τὸν χιμαιρικὸν καὶ ψευδῆ των κόσμον διὰ τριχίνης οὕτως εἰπεῖν γεφύρας Ἡ τριχίνη αὕτη γέφυρα εἶναι τὰ λαμβανόμενα (les preacutemisses) τὰ ὁποῖα ὅταν ἀνα-πεισθείς τις ἅπαξ ἀποδεχθῆ δὲν δύναται ἔπειτα νὰ μὴ μεταβῆ καὶ κλει-σθῆ εἰς τὸν κλωβὸν τοῦ ψευδοῦς ἐκείνου κόσμουhellipraquo50

Θέσεις ἀντίθετες πρὸς ἐκεῖνες ποὺ ὁ ἴδιος ἔχει ἐκθέσει στὸν πρόλογο τοῦ ἔργου του Μαρία Δοξαπατρῆ ἰδιαίτερα σὲ ὅτι ἀφοροῦν τὰ πάθη καὶ τὸ κακὸ στὴν ποίηση51 Ὁπωσδήποτε εἶναι ἐνδεικτικὲς τῆς πλήρους διαφοροποίησής του ἀπὸ τὸν ρομαντισμό ποὺ εἶχε ἤδη ἀρχίσει ἀπὸ τὸ 1860 καὶ τῆς ἔνταξής του στοὺς κλασικιστές

Στὸν ποιητικὸ διαγωνισμὸ τοῦ 1863 συμμετεῖχε ἐπίσης καὶ ὁ Ἄγγελος Βλάχος μὲ τὸ ἔργο τοῦ Φειδίας καὶ Περικλῆς52 Ὁ πρόλογος τοῦ ἔργου ἀποτελεῖ ἀντιρομαντικὸ φανέρωμα ὅπου ἐκτυλίσσεται ἡ ἐπίθεση κατὰ τοῦ ρομαντισμοῦ χωρὶς νὰ ἀναφέρεται ὀνομαστικὰ ὁ Βύρων τοῦ ὁποί-ου ὁ Βλάχος ὑπῆρξε θιασώτης λίγα χρόνια νωρίτερα Οἱ λόγοι ποὺ ἐπι-καλεῖται ὁ Ἄγγελος Βλάχος μαρτυροῦν καθαρὰ τὴ νέα ποιητικὴ τοποθέ-τησή του ἄσχετα ἂν δὲν πέτυχε στὴν προσπάθειά του ὅπως σημειώνει ὁ εἰσηγητὴς τοῦ διαγωνισμοῦ laquoὁ ποιητὴς ἠθέλησε νὰ μιμηθεῖ τὸν κλασι-κὸν λεγόμενον στίχον ἀλλrsquo ἀπέτυχε καὶ ἔμεινεν ὅπως ἦτο ρωμαντικός Μιμεῖται τις τοὺς κλασικοὺς ὄχι ὅταν ἐπιμεληθῆ μόνον τοῦ λεκτικοῦ καὶ τῆς ἐξωτερικῆς φράσεως τοῦ λόγου διότι τοῦτο δὲν ἀρκεῖ ἀλλrsquo ὅταν μά-λιστα κατορθώση νὰ διαμορφώση κλασικῶς αὐτὴν τὴν ἐσωτερικὴν οὐ-σίαν τῆς ποιήσεώς του ὅταν κατορθώση νὰ συμπυκνώση ὄλον του τὸν ποιητικὸν πλοῦτον εἰς ὀλίγους σχετικῶς στίχουςhellipraquo53

Ὡστόσο παρὰ τὴ δριμύτατη ἐπίθεση ἐναντίον τῆς βυρωνικῆς ποίη-σης στὸν διαγωνισμὸ τοῦ 1863 τὰ πρωτεῖα τῶν ἐπαίνων ἀφοῦ βρα-βεῖο δὲν δόθηκε ἀποδόθηκαν στὸ βυρωνικὸ ποίημα Ὁ Ἄγνωστος54 τοῦ Ἀχιλλέα Παράσχου Οἱ κριτὲς ξεχώρισαν τὸ ποίημα γιὰ τὴ μεγάλη καὶ σπάνια ἀρετή τὴ γνήσια καὶ ἀληθινὴ ἔμπνευση καὶ ὄχι laquoδιὰ τὰς λογικὰς παραδοξολογίας αἵτινες ἀποτελοῦσι τὸ κρηπίδωμα τοῦ ποιήματοςraquo55

50 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 11951 Βερναρδάκης (1858) ογacute ndash πθacute52 Βλάχος (1863) [αacute]53 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 11254 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 113-15 Παράσχος (1881) 7-4455 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 113

29indd 450 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 451

Πάντως ὁ Παράσχος μὲ τὴ διάκριση αὐτὴ κράτησε ψηλὰ τὴ σημαία τοῦ βυρωνισμοῦ ἔστω καὶ διάτρητη συνέβαλε οὐσιαστικὰ στὴν προβο-λή του στὴν ἐπίμαχη δεκαετία ἀλλὰ καὶ στὴν κατοπινὴ συντήρησή του ἕως τὸν θάνατό του παραμένοντας ὁ πιὸ πιστὸς λάτρης τοῦ Byron μι-μητής μεταφραστὴς56 καὶ ὑμνητής57 του

Ἂν ληφθοῦν ὑπόψη οἱ ἀλλεπάλληλες ἐπιθέσεις ποὺ δέχθηκε ὁ Byron καὶ ἀπὸ ἐξωακαδημαϊκοὺς κύκλους τὸ ἔτος 1863 θὰ μποροῦσε νὰ χα-ρακτηρισθεῖ δίσεκτο γιὰ τὸν Ἄγγλο ποιητή Ὡστόσο ὅπως προαναφέρ-θηκε ὁ βυρωνισμὸς συνέχισε μὲ ἔνταση τὴν παρουσία του καθrsquo ὅλη τὴ διάρκεια τῆς δεκαετίας τοῦ 1860 μὲ τὶς μεταφράσεις τῶν βυρωνικῶν ἔρ-γων τὶς μελέτες γιὰ τὸν Byron καὶ τὸ ἔργο του καθὼς καὶ μὲ τὴν ἵδρυση τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου laquoΒύρωνraquo58

Ἡ ἀκμὴ αὐτὴ συνεχίσθηκε καὶ στὶς ἀρχὲς τῆς ὄγδοης δεκαετίας τοῦ αἰώνα ἕως τὸν θάνατο τουλάχιστον τῶν σπουδαιότερων ἐκπροσώ-πων τοῦ βυρωνισμοῦ (Δ Παπαρρηγοπούλου 1873 Ἰω Καρασούτσα 1873 καὶ Στ Βασιλειάδη 1874) ἀλλὰ κατόπιν ἄρχισε νὰ διαφοροποι-εῖται Ἔτσι ὡς πρὸς τὶς ἐπιδράσεις ποὺ ἄσκησε ὁ Byron μὲ τὸ ἔργο του στοὺς Νεοέλληνες τὸ κίνημα ἀκολούθησε τὴ γενικότερη τύχη τοῦ ρο- μαντισμοῦ Ἀναφορικὰ ὅμως μὲ τὶς ἄλλες ἐκδηλώσεις ποὺ πραγματοποι- οῦνταν μὲ μεταφράσεις τῶν ἔργων του μὲ μελέτες γιὰ τὸν ποιητὴ καὶ μὲ τὴν ἔντεχνη ποίηση τὴν ἀφιερωμένη καὶ ἀναφερόμενη σrsquo αὐτόν συνεχί-σθηκε ὁ προηγούμενος ρυθμός ἐξαιτίας κυρίως ἄλλων παραγόντων59

Στοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμοὺς τῶν ἐτῶν 1870 καὶ 1876 καθὼς καὶ 1871 καὶ 1873 μὲ εἰσηγητὲς τὸν Θεόδωρο Ὀρφανίδη60 καὶ τὸν Γεώργιο Μιστριώτη61 ἀντιστοίχως διαπιστώνεται ἡ πτώση τοῦ ρομαντισμοῦ καὶ ἡ ἀνυπαρξία τῆς λυρικῆς ποίησης Σrsquo ἕναν ἄλλο διαγωνισμό τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου laquoΠαρνασσόςraquo τρεῖς μῆνες πρὶν ἀπὸ τὸν τελευ-ταῖο Βουτσιναῖο ποιητικὸ διαγωνισμό τὸν Ἰούνιο τοῦ 1877 ὁ εἰσηγη-τὴς Ἐμμ Ροΐδης ἦταν κατηγορηματικὸς στὴ διαπίστωση τῆς ἀπου σίας βυρωνικῶν ἐπιρροῶν ἀναφέροντας τὰ ἑξῆς laquoΣήμερον οὔτε ἁμαρτω-λοὺς ἔχομεν οὔτε ἀκόμη Ἀρόλδους καὶ Μαμφρέδαςhellip ἀλλὰ φρονίμους

56 Κεφαλληναίου (1995) 279-8357 Παράσχος (1881) 2-3 (1904) 167-7058 Κεφαλληναίου (1984) 269-8159 Κεφαλληναίου (1995) 127-4460 Ὀρφανίδης (1876) 10-1161 Μιστριώτης (1873) 5-7

29indd 451 110416 1111

452 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

καὶ θετικοὺς ἀνθρώπουςhellip Ἡ ποίησις παρὰ μὲν τοῖς ἀρχαίοις ἦτο ἄνθος νεότητος καὶ ὑγείας σήμερον δὲ ἐν Εὐρώπῃ εἶναι ἐξάνθημα ὀργανισμοῦ νοσοῦντος καὶ θρῆνος πάσχοντος ἀνθρώπου Ἂν ἀνακτήσωμεν ποτὲ τὴν προγονικὴν εὔκλειαν πιθανὸν εἶναι νrsquo ἀναβλαστήση τὸ ἀρχαῖον ἄνθος ἐπὶ τοῦ γενεθλίου αὐτοῦ ἐδάφουςmiddot ἂν νοσήσωμεν ὡς οἱ Φράγκοι θέλου-σιν ἐκπορευθεῖ βεβαίως καὶ ἐκ τῶν ἡμετέρων χειλέων ἀληθοῦς ὀδύνης κραυγαί Μέχρις οὗ ὅμως τὸ ἕτερον τούτων συμβῆ πολὺ φοβούμεθα ὅτι ἀντὶ ποιήσεως θέλομεν ἔχει ἢ ψυχρὰς κλασικῶν μιμήσεις ἢ παιδαριώδεις βυρωνισμοῦ παρωδίαςraquo62

Ο Byron ὡς ρομαντικὸς ποιητὴς εἶχε παύσει πλέον νὰ συγκινεῖ τὸ ἑλ-ληνικὸ κοινὸ καὶ κατὰ συνέπεια νὰ τὸ ἐπηρεάζει Στὸν ποιητικὸ διαγω-νισμὸ τοῦ 1875 ὁ εἰσηγητὴς καθηγητὴς Θ Ἀφεντούλης ἀναφέρει κάποια ὁμοιότητα63 τοῦ ἔργου Παυσανίας ὁ Λακεδαιμόνιος τοῦ Α Ἀντωνιάδου μὲ τὸ ἔργο τοῦ Byron Οἱ δύο Φόσκαροι στὸ ὁποῖο παραπέμπει τὸν συγ-γραφέα laquoνὰ ἐπανέλθη ἐπὶ τὸ δράμα νὰ τὸ ἐξευγενίση νὰ τὸ ἀνυψώση νὰ μελετήση τὸν Βύρωνα ἐν τῷ δράματι Οἱ δύο Φόσκαροιraquo64 γιὰ τὴ διάπλαση μεγαλοπρεποῦς καὶ δραματικοῦ χαρακτήρα Ἀλλὰ τὸ ἔργο Οἱ δύο Φόσκαροι ἐγγράφεται στὸν πολιτικὸ βυρωνισμό ὁ ὁποῖος εἶχε ἀρχίσει νὰ ὑπερισχύει τοῦ ρομαντικοῦ καὶ νὰ διαταράσσεται ἡ παράλ-ληλη μακρὰ πορεία τῶν δύο ποιητικῶν τάσεων τοῦ βυρωνισμοῦ τοῦ λο-γοτεχνικοῦ καὶ τοῦ πολιτικοῦ

Εἶναι ἀξιοσημείωτο τὸ γεγονὸς ὅτι στοὺς ἕντεκα καθηγητὲς Πανε-πιστημίου ποὺ ἦταν εἰσηγητὲς ἀρκετὲς φορὲς ὁ καθένας τους στοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμούς οἱ τέσσερεις ἀπrsquo αὐτούς ὁ Ἀλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβῆς ὁ Στέφανος Κουμανούδης ὁ Δημήτριος Βερναρδάκης καὶ ὁ Θεόδωρος Ὀρφανίδης ἦταν συγγραφεῖς ἔργων μὲ βυρωνικὲς ἐπιδράσεις οἱ Φίλιππος Ἰωάννου καὶ Δημήτριος Σεμιτέλος ἐξύμνησαν μὲ τὴν ποίη-σή τους τὸν Byron ἐνῶ ποιήματα γιὰ τὸν Ἄγγλο ποιητὴ ἔγραψαν ἐπί-σης καὶ ὁ Νικόλαος Σαρίπολος καὶ ὁ Ὄθων Πυλαρινός Ὁ τελευταῖος μάλιστα μετέφρασε καὶ τὴ βυρωνικὴ ἔμμετρη μυθιστορία Ἡ πολιορκία τῆς Κορίνθου65

62 Ροΐδης (1877) 22563 Ἀφεντούλης (1875) 43 4564 Βyron (1816) The Siege of Corinth A Poem London 7-5 Γιὰ τὴ μετάφραση τοῦ Πυ-

λαρινοῦ βλ Κεφαλληναίου (1995) 322-2965 Κεφαλληναίου (1995) 140-41

29indd 452 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 453

Οἱ πανεπιστημιακοὶ κριτὲς ἀντιμετώπισαν εὐνοϊκὰ στὴν ἀρχὴ τὸ βυ-ρωνικὸ κίνημα ἐπηρεασμένοι ἀπὸ τὴν ἀκτινοβολία τῆς ποιητικῆς καὶ ἱστορικῆς προσωπικότητας τοῦ Byron Ὡστόσο ἀπὸ τὰ μέσα τῆς δεκαε-τίας του1850 δὲν δίστασαν νὰ ἐπικρίνουν ἐκεῖνες τὶς βυρωνικὲς ἰδέες ποὺ διαπίστωσαν ὅτι ἐπηρέαζαν ἀρνητικὰ τὴν ἠθικὴ τῆς ἀρτισύστατης νεο-ελληνικῆς κοινωνίας Ἔτσι ἀπομυθοποίησαν τὸν Byron ποὺ κανεὶς ὡς τότε δὲν εἶχε τολμήσει νὰ θίξει καὶ ἐπιδίωξαν μέσα ἀπὸ τοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμοὺς τοῦ Πανεπιστημίου τὴν ἀναστολὴ τῶν ἐπιδράσεων ἑνὸς νοσηροῦ βυρωνισμοῦ Ὀφείλουμε ὡστόσο νὰ τονίσουμε ὅτι ἡ ἀρνητικὴ κριτικὴ τῶν πανεπιστημιακῶν καθηγητῶν κατὰ τοῦ λογοτεχνικοῦ βυ-ρωνισμοῦ δὲν μείωσε καθόλου τὸν πολιτικὸ βυρωνισμὸ καὶ τὴν ἱστορι-κὴ προσωπικότητα τοῦ Byron ἡ ὁποία ἀντιθέτως στὸ τελευταῖο τέταρτο τοῦ 19ου αἰώνα εἶχε λάβει μεσσιανικὲς διαστάσεις στὴν Ἑλλάδα μὲ τὸν χαρακτηρισμό του ὡς laquoΠολιτικοῦ Μεσσίαraquo Ἡ προσωπικότητά του μαζὶ μὲ τὸ φιλελληνικὸ ποιητικό του ἔργο66 συνέχισαν ἀδιάκοπα τὴν εὐεργε-τικὴ παρουσία τους στὸν τόπο μας ἕως σήμερα

Βιβλιογραφία

Ἄννινος Χ (1888) laquoΠρὸ τοῦ 1862 καὶ μετὰ τὸ 1862raquo Ἐφημερὶς Ἀκρόπολις Ἡ Ἑλλὰς κατὰ τὴν 25ετηρίδα τοῦ Βασιλέως Γεωργίου Ἐν Ἀθήναις

Ἄννινος Χ (1916) laquoΒασιλειάδης Παπαρρηγόπουλος καὶ οἱ περὶ αὐτούςraquo Διαλέξεις περὶ Ἑλλήνων Ποιητῶν του ΙΘrsquo Αἰῶνος 1915-1916 [Φιλολογικὸς Σύλλογος ldquoΠαρνασσόςrdquo] Ἐν Ἀθήναις 15 1-56

Ἀσώπιος Κ (1853) Τὰ Σούτσεια ἤτοι ὁ κύριος Παναγιώτης Σοῦτσος ἐν γραμματικοῖς ἐν φιλολόγοις ἐν σχολάρχαις ἐν μετρικοῖς καὶ ἐν ποιηταῖς ἐξεταζόμενος Ἐν Ἀθήναις

Ἀσώπιος Κ (1857) laquoΛόγος παραδίδοντος τὴν δευτέραν αὐτοῦ Πρυτανείανraquo Πανδώρα 8 501-510

Ἀφεντούλης Θ (1875) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1875 Ἐν Ἀθήναις

Βαλέτας Γ (1938) laquoἩ Πανεπιστημιακὴ κριτικὴ κι ἡ ἐπίδρασή της στὴ Νεοελληνικὴ Ποίησηraquo Νέα Ἑστία 23 1813-44

66 Kefallineou (1999) 16-30 Κεφαλληναίου (2003) 15-27

29indd 453 110416 1111

454 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Βερναρδάκης Δ Ν (1855) laquoὉ Πλάνηςraquo εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 49-66

Βερναρδάκης Δ Ν (1858) Μαρία Δοξαπατρή Ποίημα δραματικὸν εἰς πράξεις πέντε Ἐν Μονάχῳ

Βερναρδάκης Δ Ν (1860) Κυψελίδαι Μέρος ά Ἐν ΛειψίᾳΒλάχος Α Στ (1858) laquoΤίτος καὶ Ὄθωνraquo εἰς laquo Ὁ Ποιητικὸς Διαγωνισμὸς

τοῦ Ἔτους 1858raquo Πανδώρα 9 73-82Βλάχος Α Στ (1863) Φειδίας καὶ Περικλῆς ἈθήνησιByron GG (1966a) laquoThe Two Foscariraquo εἰς (ed E H Coleridge) The

Works of Lord Byron Poetry New York τ 4 113-96 [ Μτφρ Λόρδου Βύρωνος 1880 Οἱ Δύο Φόσκαροι Ἱστορικὴ Τραγωδία εἰς Πράξεις Πέντε ὑπὸ Θρασυβούλου Καμαράδου Ἐν Ἀθήναις]

Byron GG (1966b) laquoThe Siege of Corinthraquo εἰς (ed E H Coleridge) The Works of Lord Byron A Poem New York τ 3 439-96 [ Μτφρ Λόρδου Βάιρων 1855 Ἡ Πολιορκία τῆς Κορίνθου Ποίημαhellipὑπὸ Ὄθωνος Σ Πυλαρινού Ἐν Ἀθήναις]

Βυζάντιος Α (1902) Ἔργα Ἀλεξάνδρου Βυζαντίου Ἐν ἈθήναιςΔημαρᾶς Κ Θ (1947) laquoἘπαφὲς τῆς Νεώτερης Ἑλληνικῆς Λογοτεχνίας

μὲ τὴν Ἀγγλικὴ (1780-1821)raquo Ἀγγλοελληνικὴ Ἐπιθεώρηση 3 18-22 52-55 (=1985 Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός Ἀθήνα 21-42)

Δημαρᾶς Κ Θ (1954) Ποιηταὶ τοῦ ΙΘacute Αἰώνα Ἀθῆναι [Βασικὴ Βιβλιοθήκη 12] (=1985 laquoἩ Ἑλληνικὴ Ποίηση στὸν Δέκατο Ἔνατο Αἰώναraquo Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός Ἀθήνα 167-220)

Δημαρᾶς Κ Θ (1985) Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός ἈθήναἸωάννου Φ (1855) laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 49-66Καρύδης Σ (1857) laquoΜυρσίνη καὶ Φῶτοςraquo εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ

Ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 25-39 καὶ (1859) 10 25-33Κεφαλληναίου Ε (1984) laquoΠερὶ Συλλόγων Φιλολογικοὶ Σύλλογοιraquo

Φιλολογικὴ Πρωτοχρονιὰ 41 269-81Κεφαλληναίου Ε (1995) Ο Lord Byron στὴν Ἑλλάδα Ἡ παρουσία

του στὴ Νεοελληνικὴ Πνευματικὴ Ζωὴ κατὰ τὸν ΙΘacute αἰώνα Ἀθήνα (Διδακτορικὴ Διατριβή)

Kefallineou E (1999) Byron and the Antiquities of the Acropolis of Athens Athens

Κεφαλληναίου Ε (2003) Τὰ Μάρμαρα τοῦ Παρθενώνα καὶ τὸ Κατηγορῶ τοῦ Μπάϋρον Ἀθήνα

Κουμανούδης Στ (1851) Στράτις Καλοπίχειρος Ἐν Ἀθήναις

29indd 454 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 455

Κουμανούδης Στ (1857) laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ Ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 25-39

Μακρυμίχαλος Στ Ι (1970) laquoἩ ἔκδοση τῆς ἐφημερίδας laquoἩμέραraquo τῆς Τεργέστης στὰ 1855raquo Ὁ Ἐρανιστὴς 8 10-32

Μιστριώτης Γ (1873) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1873 Ἐν Ἀθήναις

Μουλλᾶς Π (1974) laquoἩ διαμάχη Π Σούτσου ndash Κ Ἀσωπίου (1853) καὶ ἡ ἱστορικὴ συγκυρίαraquo Ὁ Ἐρανιστὴς 11 132-50

Μουλλᾶς Π (1977) laquoἩ Λογοτεχνία ἀπὸ τὸν Ἀγώνα ὣς τὴ γενιὰ τοῦ 1880raquo Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους ΙΓ 492-514

Μουλλᾶς Π (1978) laquoΣχέσεις τῆς Νεοελληνικῆς μὲ τὴν Εὐρωπαϊκὴ Λογοτεχνία (1830-1920)raquo Δελτίο τῆς Ἑταιρείας Σπουδῶν Νεοελληνικοῦ Πολιτισμοῦ καὶ Γενικῆς Παιδείας 2 56-59

Μουλλᾶς Π (1989) Les Concours Poeacutetiques de lrsquo Universiteacute drsquo Athegravenes 1851-1877 Athegravenes

Μπαστιᾶς Κ (1951) Παπουλάκος Νέα ὙόρκηΜπούρας Ν Γ (1965) laquoἩ Γλώσσα τῶν ποιητῶν της Ἀθηναϊκῆς Σχολῆςraquo

Πλάτων 17 124-85Ὀρφανίδης Θ Γ (1854) Ἀποσπάσματα ἐκ τοῦ ποιήματος laquoὉ Ἄπατριςraquo

βραβευθέντα τὴν 25 Μαρτίου 1854 κατὰ τὸν ποιητικὸν συναγωνι-σμὸν τὸν παρὰ τοῦ φιλογενοῦς κυρίου Ἀμβροσίου Ράλλη συστα- θέντα Ἐν Ἀθήναις

Ὀρφανίδης Θ Γ (1860) Ἅγιος Μηνᾶς Ἐπεισόδιον τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως Ποίημα λυρικοεπικὸν εἰς ᾂσματα τέσσαρα Ἀθῆναι

Ὀρφανίδης Θ Γ (1876) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1876 Ἐν Ἀθήναις

Παλαμᾶς Κ (1969) Ἅπαντα Ἀθήνα τ 16 404Παπαδόπουλος Χρ Α (1920) Ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος Ἐν

ἈθήναιςΠαπαρρηγόπουλος Δ (1866) Οἱ Στόνοι (βραβεῖο) εἰς Κρίσις τοῦ

Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος ἐν ἔτει Ἀωξsrsquo [=1866] Ἐν ἈθήναιςΠαπαρρηγόπουλος Δ (1867) Χελιδόνες (ἔπαινος) εἰς Κρίσις τοῦ

Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ Βουτσιναίου ἐν Ἔτει Ἀωξζ [=1867] Ἐν Ἀθήναις

Παράσχος Α(1863) Ὁ Ἄγνωστος Ποιητὴς (ἔπαινος) εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 105-22

29indd 455 110416 1111

456 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Παράσχος Α (1881) laquoΠοίημα ἀπαγγελθὲν ἐν τῷ Ἠρώῳ τοῦ Μεσο-λογγίου κατὰ τὰ ἀποκαλυπτήρια του Βύρωνοςraquo Ἐφ Αἰὼν τῆς 19 Δέκ 1881

Παράσχος Α (1881) Ποιήματα ἈθῆναιΠαράσχος Α (1904) Ἀνέκδοτα Ποιήματα Ἀθήνησι 1 167-70Πολίτης Ἀλ (1969) laquoἩ προσγραφόμενη στὸν Ρήγα Πρώτη Ἔκδοση

τοῦ Ἀγαθαγγέλουraquo Ὁ Ἐρανιστὴς 7 173-92Πολίτης Ν Γ (1920) laquoΔημώδεις δοξασίαι περὶ ἀποκαταστάσεως τοῦ

Ἑλληνικοῦ Ἔθνουςraquo Λαογραφικὰ Σύμμεικτα 1 14-27Ραγκαβῆς Ἀ Ρ (1860) laquoὉ Ποιητικὸς Διαγωνισμὸς τοῦ 1860raquo Πανδώρα

25-34Ραγκαβῆς Κ (1877) Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης Ποίημα Δραματικὸν εἰς

Μέρη Πέντε ἈθήνησινΡοΐδης Ἐμμ (1877) laquoΔραματικὸς Ἀγών Κρίσις τῆς τῶν Ἀγωνοδικῶν

Ἐπιτροπείαςraquo Παρνασσὸς 1 218-25Ρουσόπουλος Ἀθ Σ (1865) laquoΚρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ

Διαγωνισμοῦ γενομένη ἐν τῷ Ἑλληνικῷ Πανεπιστημίω τῇ 9 Μαΐου 1865 Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης Δρᾶμα εἰς πέντε πράξειςraquo Χρυσαλλὶς 3 402-403

Σοῦτσος Π (1853) Νέα Σχολὴ τοῦ Γραφομένου Λόγου ἢ Ἀνάστασις τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσης Ἐννοουμένης ὑπὸ Πάντων Ἐν Ἀθήναις

29indd 456 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 439

ἀκολούθησε τὸν ρομαντισμὸ στὴν πτώση του στὴ δεκαετία τοῦ 1870 Ἔκτοτε ὁ λογοτεχνικὸς βυρωνισμὸς διατηρήθηκε ὡς θεραπαινίδα τοῦ πολιτικοῦ βυρωνισμοῦ τὸν ὁποῖον οἱ ἐναργεῖς μαρτυρίες ἐντάσσουν στοὺς ἐθνικοὺς πολιτικοὺς χειρισμοὺς καὶ στὶς ἐνέργειες γιὰ προσάρτη-ση στὸν κορμὸ τῆς Ἑλλάδος τῶν ὑπόδουλων ἀκόμα περιοχῶν

Ἀπὸ τὴ μακρὰ αὐτὴ πορεία τοῦ βυρωνισμοῦ στὸν ΙΘ αἰώνα μᾶς ἐν- διαφέρει ἐδῶ ἰδιαίτερα ἡ σχέση του μὲ τοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμοὺς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν ἀπὸ τὸ 1850 ἕως τὸ 1877 διότι ὁ βυρωνι-σμὸς ἄσκησε σημαντικὴ ἐπίδραση στὴ νεοελληνικὴ λογοτεχνία καὶ μά-λιστα στὴν ποίηση αὐτῆς τῆς περιόδου καὶ συγκεκριμένα στοὺς γνω-στοὺς ὡς Ράλλειους καὶ Βουτσιναίους ποιητικοὺς διαγωνισμούς οἱ ὁποῖοι ὀνομάσθηκαν ἔτσι ἀπὸ τὸ ὄνομα τῶν χορηγῶν τους

Στὴ δεκαετία τοῦ 1850 κατὰ τὴν ὁποία ἐπικράτησε τὸ πνεῦμα τοῦ ἀγαθαγγελισμοῦ καὶ τοῦ ἐθνικοῦ καὶ θρησκευτικοῦ μεσσιανισμοῦ7 ἀνα-πτύχθηκε ἕνας ρομαντικὸς ἐθνικισμός βασισμένος στὸ μεγαλοϊδεατικὸ πρόγραμμα ποὺ προκάλεσε συγκινήσεις ἐξάρσεις καὶ ἀπογοητεύσεις

Παραλλήλως πρὸς τὸ ἐθνικὸ θέμα καὶ ἡ κοινωνικὴ καὶ πολιτικὴ κα-τάσταση τῆς περιόδου ἕως τὴ Μεταπολίτευση χαρακτηρίζεται laquoἔκρυθ-μοςraquo8 Ἀλλὰ ἡ συρροὴ πολιτικῶν καὶ κοινωνικῶν φαινομένων συντε-λεῖ στὴν ἐπικράτηση τῶν ἰδεῶν καὶ τὴ συστηματικὴ ροπὴ τοῦ πνεύμα-τος Χαρακτηριστικὴ εἰκόνα τῆς ἐποχῆς δίνει ὁ Μπάμπης Ἄννινος laquoΤὸ πνεῦμα δείκνυται μᾶλλον ἐξημμένον μᾶλλον ὀργῶν τὸ ὕφος ἐλευθερι-άζειmiddot τὴν ὁμαλότητα διαδέχεται ἀνωμαλίαmiddot τὸ κοινὸν καὶ σύνηθες δὲν ἀρέσκει πλέον γεννῶνται πόθοι ἀόριστοι ἀνεκπλήρωτοι Ἐπιδιώκεται ἡ παραδοξολογίαmiddot ὁ νοῦς φέρεται πρὸς τὰς χιμαίρας κενεμβατῶνmiddot τὰ αἰ-σθήματα κυριεύονται ὑπὸ ὑστερικοῦ κλονισμοῦ καὶ ὑπὸ τὴν ἐπίπλα-στον καὶ φαντασιώδη λάμψιν τῶν βεγγαλικῶν φώτων ὁ βασιλεύων ἤδη ἐν τῇ πολιτικῇ ἄκρατος ρωμαντισμὸς εἰσελαύνει νικηφόρος καὶ εἰς τὸ βασίλειον τῶν γραμμάτωνraquo9

Τὴ συστηματικὴ ροπὴ τοῦ πνεύματος μαρτυροῦν καὶ οἱ γλωσσολογι-κοὶ ἀγῶνες ποὺ συχνὰ ἔφθασαν σὲ παροξυσμούς ὅπως διατυπώθηκαν στὸ ἔργο τοῦ Παναγιώτη Σούτσου ἡ Νέα Σχολὴ τοῦ γραφομένου λόγου10

7 Πολίτης (1920) 24-26 Πολίτης (1969) 173-77 Παπαδόπουλος (1920) 387-92 Μπα-στιᾶς (1951)

8 Ἄννινος (1888) 459 Ἄννινος (1888) 4510 Σοῦτσος (1853)

29indd 439 110416 1111

440 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

καὶ στὸ ἀπαντητικὸ ἔργο τοῦ Κωνσταντίνου Ἀσωπίου Τὰ Σούτσεια11 Πρόκειται γιὰ τὴν προβολὴ τῆς ἀρχαϊκῆς γλώσσας σὲ συνάρτηση μὲ τὸν μεγαλοϊδεατισμό τὴν πιστοποίηση τῆς συνέχειας τῆς ἑλληνικῆς παρά-δοσης καὶ φυλῆς ἀπὸ τὴ μία καὶ ἀπὸ τὴν ἄλλη γιὰ τὴν ἐξουδετέρωση τοῦ ἀντιδυτικοῦ καὶ ἀντιδιαφωτιστικοῦ πνεύματος ποὺ διατείνονταν ὁ κοραϊσμὸς καὶ ὁ σολωμισμός Ἔχει ὑποστηριχθεῖ ὅτι ἡ διαμάχη τοῦ 1853 γιὰ τὴ γλώσσα ποὺ μεταφέρουν τὰ δύο προαναφερθέντα ἔργα τὰ ὁποῖα ἀποτελοῦν ἀντίστοιχα ἀρχαϊστικὸ καὶ ἀντιαρχαϊστικὸ μανιφέ-στο πάει πολὺ πιὸ πέρα ἀπὸ τὴ γλώσσα εἶναι ἕνας ἰδεολογικὸς ἀγώνας μὲ ἄμεσους πολιτικοὺς στόχους μία σύγκρουση νοοτροπιῶν12

Ράλλειοι Ποιητικοὶ Διαγωνισμοὶ

Οἱ νέες ἰδεολογικὲς πραγματικότητες ἐπέβαλαν τὴν ἀναθεώρηση τῆς θέσης τοῦ ποιητῆ μέσα στὴ νεοελληνικὴ κοινωνία Ἡ καθιέρωση τοῦ θεσμοῦ τῶν ποιητικῶν διαγωνισμῶν ποὺ ἀγωνοθέτησε ὁ Ἀμβρόσιος Ράλλης13 κατηύθυνε τὴν ποίηση στὴν ἐξυπηρέτηση μιᾶς ὑψηλῆς χρη-σιμοθηρίας καὶ ἐπέβαλε τὸν ποιητὴ ὡς κεντρικὸ πρόσωπο μέσα στὴν Πολιτεία14

Τὴ μεγάλη σημασία ποὺ ἀπέδιδαν πραγματικὰ στὴν παρουσία τῆς ποίησης ἐκείνη τὴν ἐποχὴ μαρτυροῦν τὰ περιεχόμενα τῆς ἔκθεσης τοῦ πρώτου ποιητικοῦ διαγωνισμοῦ τοῦ 1851 ἀπὸ τὸ Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν ὅπου ἀναφέρονται τὰ ἑξῆς σχετικὰ μὲ τὴν ὠφέλεια ποὺ παρέχει ἡ ποίη-ση σὲ ἕνα ἀρτισύστατο κράτος laquoοὐδεὶς ἠμφισβήτησε βεβαίως τῆς ποιή-σεως τὴν εὐγενῆ κλῆσιν καὶ τὴν ἀπrsquo αὐτῆς ὑψηλὴν ὠφέλειαν εἰς τὰ ἔθνη Ὅτι αὐτή ἀνωτέρας ἁρμονίας ἀντήχησις αἴρει τὰς ψυχὰς ὑπὲρ τῆς ὕλης τὴν ἐπαφήν καὶ ἐκτείνει αὐτὰς εἰς ἀρετὴν καὶ μεγαλοφροσύνην ὅτι εἶ-ναι ἡ πρώτη της νηπιότητος τῶν ἐθνῶν τροφὸς καὶ διδάσκαλος ὁ εὐκλε-έστερος αὐτῶν στέφανος ἐπὶ τῆς ἀκμῆς των καὶ γλυκεῖα παραμυθία ἐπὶ τοῦ γήρως των τοῦτο ᾐσθάνθη πᾶς ὁ δυνάμενος νὰ αἰσθανθῆ ποίησιν ἢ

11 Ἀσώπιος (1853) 12 Μουλλᾶς (1974) 132-5013 Γιὰ τὸν Ἀμβρόσιο Ράλλη βλ Βυζάντιος (1902) 93-95 Μακρυμίχαλος (1970) 14-15

Γιὰ τὴ λειτουργία τοῦ θεσμοῦ τοὺς στόχους καὶ τὴ συμβολή του βλ Βαλέτας (1938) 1813-44 Μουλλᾶς (1989)

14 Δημαρᾶς (1954) κβrsquo

29indd 440 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 441

ἀνεγνώρισε πᾶς ὁ μελετήσας περὶ αὐτῆςraquo15 Καὶ ἀλλοῦ laquoΑὕτη ἀναφλέ-γει τὸν ἔρωτα τῆς τιμῆς καὶ τῆς δόξης ἀναθερμαίνει τὴν ψυχρανθεῖσαν φιλογένειαν καταστέλλει τὰ ἀγενῆ πάθη κατασιγάζει τὴν δύσηχον φι-λαυτίαν καὶ κινεῖ τὸν ἄνθρωπον εἰς πράξεις κοινωφελεῖς καὶ ἠρωϊκάς διrsquo ἃς καὶ ζῶν τιμᾶται ἐπὶ τῆς γῆς καὶ θαυμάζεται καὶ θανὼν ὑμνεῖται καὶ μακαρίζεταιraquo16

Εἰδικότερα οἱ Ράλλειοι ποιητικοὶ διαγωνισμοί ποὺ ἀποτέλεσαν τὸ ἐπίκεντρο τῆς φιλολογικῆς ζωῆς τῆς νεοσύστατης ἑλληνικῆς κοινωνίας ἐπιδίωξαν τὴν καθιέρωση τῆς καθαρεύουσας γλώσσας17 καὶ τὴν ἀνάσχε-ση τῆς ἐξάπλωσης τοῦ ρομαντισμοῦ Οἱ ἐνέργειες αὐτὲς στόχευαν στὴν ἐξυπηρέτηση ἐθνικῶν σκοπῶν

Στὴ δεκαετία τοῦ 1850 ποὺ ἐρευνᾶται ἰδιαίτερα ἐδῶ ὁ Byron καὶ τὸ ἔργο του ἐξακολουθοῦν νὰ ἐκτιμῶνται καὶ νὰ ἀσκοῦν τὴν ἴδια ἐπίδρα-ση ὅπως καὶ πρίν στὴν ποιητικὴ παραγωγὴ τοῦ τόπου Γιrsquo αὐτὸ στοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμοὺς ὑποβάλλονται πρὸς κρίση καὶ ἔργα μὲ ἐμφανῆ τὴ βυρωνικὴ ἐπίδραση18 Ὁρισμένα μάλιστα ἀπὸ αὐτὰ ἐπαινοῦνται ἢ βραβεύονται ὅπως εἶναι ὁ Στράτις Καλοπίχειρος (1851)19 τοῦ Στέφανου Κουμανούδη καὶ ὁ Ἄπατρις (1854)20 τοῦ Θεοδώρου Ὀρφανίδου Ἀλλὰ καὶ ἄλλων βυρωνικῶν ἔργων σημειώνεται ἡ συμμετοχὴ στοὺς διαγω-νισμούς ποὺ ἀξιολογοῦνται ἢ ἐπικρίνονται ἀνάλογα μὲ τὶς ἀπαι-τήσεις τῶν κριτικῶν ἐπιτροπῶν ὅπως εἶναι ὁ Πλάνης (1855)21 τοῦ Βερναδάκη Φῶτος καὶ Μυρσίνη (1857 1859)22 τοῦ Σοφοκλῆ Καρύδη Τίτος καὶ Ὄθων (1858)23 τοῦ Ἀγγέλου Βλάχου Ὁ Ἕλλην τῆς Κορίνθου (1860)24 ἄγνωστου συγγραφέα ὁ Ἅγιος Μηνᾶς (1860)25 τοῦ Θεοδώρου Ὀρφανίδου κτλ

15 laquoἩ διὰ τὸ ἔτος 1851 ἔκθεσις τῆς ἐπιτροπῆςraquo Πανδώρα 2 (1851-1852) 70216 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1852raquo Πανδώρα 3 (1852-1853) 44-4517 Μπούρας (1965) 124 126 134-3518 laquoἩ διὰ τὸ ἔτος 1851 ἔκθεσις τῆς ἐπιτροπῆςraquo Πανδώρα 2 (1851-1852) 703-70419 Κουμανούδης (1851)20 Ὀρφανίδης (1854) Γιὰ τὴν κρίση τοῦ διαγωνισμοῦ βλ laquoἜκθεσις τοῦ ποιητικοῦ δια-

γωνισμοῦ του 1854raquo Πανδώρα 5 (1854) 37-3921 Βερναρδάκης (1855) 55-5822 Καρύδης (1857) 27 30 (1859) 2623 Βλάχος (1858) 76-7724 [Ἄγνωστου ποιητῆ] 1860 Ὁ Ἕλλην τῆς Κορίνθου βλ laquoὉ ποιητικὸς διαγωνισμὸς τοῦ

1860raquo Πανδώρα 11 (1860) 28-2925 Ὀρφανίδης (1860) Γιὰ τὴν κρίση τοῦ διαγωνισμοῦ βλ laquoὉ ποιητικὸς διαγωνισμὸς

τοῦ 1860 ἔτουςraquo Πανδώρα 11 (1860) 31-34

29indd 441 110416 1111

442 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Στὸ πλατύτερο κοινὸ ὁ Byron ἐξακολουθοῦσε νὰ εἶναι γνωστὸς ὡς ὁ ποιητὴς ποὺ θυσίασε τὰ πλούτη του καὶ τὴν ἴδια του τὴ ζωὴ γιὰ τὸν ἀγῶνα τῆς ἑλληνικῆς ἐλευθερίας Παρέμενε τὸ σύμβολο τὸ δεμένο μὲ τὴν ἀνάσταση τοῦ Γένους καὶ τίποτε δὲν φαινόταν ἱκανὸ νὰ τὸν προσβάλει Ἡ γενικότερη πνευματικὴ κατάσταση τοῦ νεοσύστατου κράτους δὲν βο-ηθοῦσε στὴ μεγαλύτερη ἐκτίμηση τῆς προσωπικότητας τοῦ ποιητῆ Ἡ ὑψηλὴ ποιότητα τοῦ ἔργου του δὲν ἦταν κατανοητὴ ἀπὸ τὸ χαμηλοῦ πνευματικοῦ ἐπιπέδου ἑλληνικὸ κοινό οἱ δὲ λόγιοι Ἕλληνες δὲν ἀσχο-λήθηκαν μὲ τὴν ἐκλαΐκευση τοῦ ἔργου του26 Ἔτσι ἕως τὰ μέσα του-λάχιστον τῆς ἕκτης δεκαετίας ὅπως φαίνεται ἀπὸ τὶς σχετικὲς ἔρευνες ὁ λαὸς δὲ γνώριζε σὲ ἱκανοποιητικὴ ἔκταση τὴν πνευματικὴ δημιουρ-γία τοῦ Byron Στὸν ἀντιπροσωπευτικὸ τῆς λογοτεχνίας περιοδικὸ τύπο τῆς ἐποχῆς ὅπως ἦταν τὰ περιοδικὰ Εὐτέρπη καὶ Πανδώρα οἱ πρῶτες διατυπωμένες ἀπόψεις γιὰ τὸν Byron ἐξαίρουν τὰ εὐγενῆ καὶ φιλάνθρω-πα αἰσθήματα τοῦ laquoμεγάλουraquo καὶ laquoἔνδοξουraquo φιλέλληνα ποιητῆ27 Τὴν πρώτη σημαντικὴ μνεία στὸ ἔργο τοῦ Byron προσφέρουν μεταφράσεις ξένων διατριβῶν δημοσιευμένων στὴν Πανδώρα ἀλλὰ καὶ αὐτοτελῶς ποὺ ἐνημερώνουν τὸν ἀναγνώστη γιὰ τὴ ζωὴ καὶ τὸ ἔργο τοῦ μεγάλου φιλέλληνα καὶ προκαλοῦν τὴ συμπάθεια γιὰ τὸν κυνηγημένο ἀπὸ τὸν τόπο του Ἄγγλο ποιητή

Καὶ ἐνῶ ἕως τώρα ἦταν εὐνοϊκὴ ἡ ὑποδοχὴ τοῦ Byron καὶ τοῦ ἔργου του ὅμως ἡ μεγάλη ἐξάπλωση τοῦ ρομαντισμοῦ καὶ τοῦ βυρωνισμοῦ σὲ βαθμὸ ποὺ ἐγκυμονοῦσε κινδύνους κυρίως στὰ ἤθη τῆς νεοελληνικῆς κοινωνίας ἦταν ἑπόμενο νὰ προκαλέσει τὶς πρῶτες ἀντιδράσεις

Ἡ ἀκαδημαϊκὴ κριτικὴ τῶν ποιητικῶν διαγωνισμῶν ποὺ φαίνεται πὼς μὲ τὴ διατύπωση τῶν διάφορων ἀπόψεων καθοδηγοῦσε καὶ τὴν ἐξέλιξη τῆς ἑλληνικῆς ποίησης ἡ ὁποία εἶχε ἕως τότε δεχθεῖ τὴ ρομαν-τικὴ καὶ βυρωνικὴ ἐπίδραση κατὰ τὸν ποιητικὸ διαγωνισμὸ τοῦ 1855

26 Ἡ ἴδια κατάσταση ἐπικρατοῦσε μία δεκαετία ἀργότερα ὅπως διαπιστώνεται ἀπὸ κείμενο ἀνώνυμου ἀρθρογράφου βυρωνικοῦ θέματος στὴν Πανδώρα ὅπου ἀνα-φέρονται τὰ ἑξῆς laquoκαθόσον ἡμεῖς τουλάχιστον ἐνθυμούμεθα οὐδεμία ἀφήγησις τῶν κατὰ τὸν εὐεργέτην ἐκεῖνον τῆς Ἑλλάδος ἐξεδόθη ἑλληνιστίraquo βλ [Ἀνωνύμου] laquoἩρῶον τοῦ Βάϊρονraquo Πανδώρα 16 (1865) 140 Ὁ ἀρθρογράφος ποὺ φαίνεται ὅτι ἀνῆκε στὴν κατηγορία τῶν πνευματικῶν ἀνθρώπων τῆς ἐποχῆς του ἀγνοοῦσε ἀκό-μη καὶ τὴ μετάφραση τοῦ Σ Α Ζορμπᾶ στὰ ἑλληνικὰ τῆς βιογραφίας τοῦ Byron ἀπὸ τὸν Villemain ποὺ εἶχε κυκλοφορήσει ἀπὸ τὸ 1856

27 [Ἀνωνύμου] laquoὉ Λόρδος Βύρων ἐν Ἀθήναιςraquo Εὐτέρπη 1 (1851) 546 [Ἀνωνύμου] laquoΠίθος τοῦ Λόρδου Βύρωνοςraquo Πανδώρα 6 (1855) 385

29indd 442 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 443

συνέστησε στοὺς νέους ποιητὲς τὴν ἀποφυγὴ σύνθεσης ἔργων τὰ ὁποῖα δὲν ἀπέβλεπαν σὲ τίποτε ἄλλο ἐκτὸς ἀπὸ τὸ laquoἀρέσκεινraquo28 Ὁ εἰσηγη-τὴς καθηγητὴς Φίλιππος Ἰωάννου διαπραγματευόμενος τὴ σχέση τέχνης καὶ ἠθικῆς κατὰ τὴν κρίση τοῦ ἔργου Ὁ Πλάνης μὲ ἀφορμὴ τὴν ἠθικὴ τῶν βυρωνικῶν του ἡρώων ποὺ ἀποδοκίμαζε ὑπέδειξε στοὺς ποιητὲς τὴ δημιουργία ἔργων τὰ ὁποῖα νὰ συμβάλλουν καὶ στὴν ἠθικὴ διάπλαση τῶν πολιτῶν σύμφωνα μὲ τὴν πλατωνικὴ θεωρία γιὰ τὴν ποίηση ποὺ ὄφειλαν νὰ μελετήσουν laquoὡς ποιηταὶ πολιτείας ἀρτισυστάτουraquo Ἐμμέσως ἑπομένως συνέστησε τὴν ἀποφυγὴ τῆς σύνθεσης ἔργων μὲ θεματολογία ἀνάλογη τοῦ Πλάνητος δηλαδὴ τῆς αἱμομιξίας Δύο χρόνια ἀργότε-ρα κατὰ τὸν ποιητικὸ διαγωνισμὸ τοῦ 1857 οἱ πανεπιστημιακοὶ κρι-τὲς ἀντέδρασαν πολὺ ἔντονα στὴν ἐξάπλωση τῶν ρομαντικῶν καὶ κυ-ρίως τῶν βυρωνικῶν τάσεων Ὁ εἰσηγητὴς τοῦ διαγωνισμοῦ καθηγητὴς Στέφανος Κουμανούδης ὅπως λίγους μῆνες ἀργότερα καὶ ὁ πρύτανης Κωνσταντῖνος Ἀσώπιος ἀναφερόμενοι στὴν ποιότητα τῶν ποιημάτων ποὺ εἶχαν ὑποβληθεῖ παρατήρησε ἐκτὸς τῶν ἄλλων ὅτι καὶ laquoτινὰ ἔχου-σιν ὑποθέσεις ἠθικῶς μεμπτάς ἀδελφῶν ἔρωτας Τοιαῦτα τὰ Μυρσίνη καὶ Φῶτος ὁ Ραψωδός Ἀδελφότης καὶ Ἔρωςhellip Οἱ κριταὶ ἄλλας ἀρχὰς ἀσπάζονται καὶ εἶναι τῆς γνώμης ὅτι δὲν πρέπει παρrsquo ἡμῖν οἱ ποιηταὶ νὰ ἐνασμενίζωνται εἰς τοιαύτας ὑποθέσεις καὶ νὰ ἐθίζωσιν οὕτω τοὺς ἀνα-γνώστας τους εἰς τὴν ἠπίαν ἀποδοχὴν τῶν ἀνοσιουργημάτων πρὸς βλά-βην τῆς ἀρτισυστάτου ἡμῶν πολιτικῆς κοινωνίας καὶ ἂν ἡ ποίησις δὲν ἐπαγγέλλεται πάντοτε τὴν ἠθοποίησιν τοῦ ἀνθρώπου εἰ καὶ ὤφειλεν δὲν πρέπει ὅμως νὰ κάμνη αὐτὸν καὶ χείρονα τοῦ ὅτι εἶναι συνήθωςhellip Ἂν οἱ παλαιοὶ ποιηταὶ ἐδραματούργησαν Οἰδίποδας καὶ Αἰγίσθους καὶ Κλυταιμνήστρας παρέλαβον τὰς ὑποθέσεις ταύτας ἐκ τῆς παραδόσεως δὲν τὰς ἔπλασαν αὐτοί λαβόντες δὲ αὐτὰς ἐκ μεγάλων καὶ ἡγεμονικῶν οἴκων παρέστησαν αὐτάςhellip ὡς εἰκόνα φρικαλέαν τοῦ κακοδαίμονος ἀν-θρώπου ὅταν καὶ ἐν ὑψηλῇ περιωπῇ εὑρισκόμενος ἄγεται ἀναξίως ἑαυ-τοῦ ὑπὸ τῶν ἀβούλων παθῶνhellip Μετὰ δυσαρεσκείας ἐθεωρήθησαν καὶ αἱ πολλαὶ παραφροσύναι καὶ μανίαι τὰς ὁποίας περιέχουσι καὶ τούτου τοῦ ἔτους ὡς καὶ ἄλλων προτέρων ἐτῶν τὰ ποιήματα Καὶ τοῦτο οὐδό-λως ἑλληνικὸν τὸ πάθος ἀλλὰ ξένον μίμημαraquo Καὶ χωρὶς νὰ κατονομά-σει τὸ πρότυπό τους τὸν Byron κατέληξε laquoΕἰς κόρακας λοιπὸν ἐρρέ-τωσαν καὶ τὰ παρὰ φύσιν ψεύδη τῆς νεωτέρας τῶν ποιητῶν σχολῆς ἥτις

28 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 (1855) 58

29indd 443 110416 1111

444 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

τὸ ἐπαναλαμβάνομεν εἶναι ὀθνεία ξένη οὐχὶ ἑλληνικήraquo29 Ἡ ἔννοια τῶν λόγων αὐτῶν τοῦ Κουμανούδη ἐπαναλαμβάνεται στὸν πρυτανικὸ λόγο τοῦ Ἀσωπίου ὁ ὁποῖος χαρακτηρίζει ἐμμέσως ὡς laquoαἰσχράraquo τὰ ποιήματα ποὺ περιέχουν laquoἀθεμίτους ἔρωτας ἀδελφογαμίας καὶ τὰ τοιαῦταraquo μὲ τὴ δήλωση ποὺ κάνει ὅτι οὐδέποτε ἐπίσημος κριτὴς θὰ συστήσει αὐτὰ laquoὡς τίμιον καὶ ψυχοσωτήριον ἀνάγνωσμαraquo30

Ἂν ληφθεῖ ὑπόψη ὅτι ἡ αἱμομιξία ἀποτελεῖ χαρακτηριστικὸ γνώρι-σμα τῆς βυρωνικῆς ποίησης καταφαίνεται ὅτι ὁ βυρωνισμός χωρὶς νὰ κατονομάζεται δέχθηκε τὸ πρῶτο κτύπημα ἀπὸ τὸ στόμα τοῦ ἐπίσημου κριτῆ ποὺ εὐδοκίμως εἶχε ὑπηρετήσει παλιότερα τὸν βυρωνισμό ἀλλὰ τώρα ἔχει προσχωρήσει στὸ στρατόπεδο τοῦ Διαφωτισμοῦ στὸ ὁποῖον ἀνῆκε καὶ ὁ ἄλλος ἐπιτιμητὴς Ἀσώπιος

Τὸ ἔτος 1857 φαίνεται πὼς ἀποτέλεσε τὴν ἀρχὴ τῆς πολεμικῆς κατὰ τοῦ βυρωνισμοῦ γιατί λίγο ἀργότερα τὸ 1860 σημειώνεται ἡ ἀνοικτὴ πλέον ἐπίθεση ἐναντίον τοῦ Byron ἀπὸ τὸν εἰσηγητὴ τῆς κριτικῆς ἐπι-τροπῆς τοῦ διαγωνισμοῦ Ἀλέξανδρο Ρίζο Ραγκαβῆ Ὁ Ραγκαβῆς ποὺ ἦταν ὁ εἰσηγητὴς τοῦ ρομαντικοῦ μανιφέστου στὴν Ἑλλάδα τὸ 1837 σημείωσε στροφὴ πρὸς τὸν κλασικισμὸ ἀπὸ τὶς ἀρχὲς τῆς δεκαετίας τοῦ 1840 Ὡς εἰσηγητὴς τῶν ποιητικῶν διαγωνισμῶν τοῦ 1853 καὶ ἰδιαιτέ-ρως τοῦ 1854 ἐπισήμανε καὶ ἀποδοκίμασε τὴν ἐξάπλωση τοῦ ρομαντι-σμοῦ Τώρα μία ἑξαετία ἀργότερα τὸ 1860 ἐξαιτίας τῆς κατάχρησης τῶν παθῶν καὶ τῶν συμφορῶν ἀπὸ τοὺς νέους ποιητὲς δὲν δίστασε νὰ κατηγορήσει ὡς ὑπαίτιο αὐτῶν τὸν Byron Συγκεκριμένα κατὰ τὸν σχο-λιασμὸ τοῦ ἔργου ὁ Ἅγιος Μηνᾶς τοῦ Ὀρφανίδου ὑπογράμμισε τὰ ἑξῆς laquoΚαὶ ἐπειδὴ περὶ παθῶν ὁ λόγος ἂς ἐνθυμηθῶμεν ὅτι παρὰ τοῖς νέοις ἡμῶν ποιηταῖς μεγίστη γίνεται χρῆσις καὶ κατάχρησις τῶν παθῶν καὶ τῶν συμφορῶν αἰσθηματικῆς κληρονομίας νομίζομεν τοῦ Ὁδοιπόρου θετοῦ υἱοῦ τοῦ Βύρωνοςraquo31 Εἶναι ἡ πρώτη φορὰ ποὺ ἀκούσθηκε τὸ ὄνο-μα τοῦ Βύρωνος ὡς ὑπεύθυνου τῶν ρομαντικῶν συμφορῶν στὴ νεοελ-ληνικὴ ποίηση ἀπὸ ἐπίσημο κριτή ἔστω καὶ μὲ τὴ μέθοδο τῆς ἀναγωγῆς

Τὸν ἴδιο χρόνο κι ἄλλος θιασώτης τοῦ Byron ὁ Βερναρδάκης ὁ ὁποῖος στὸ παρελθόν ἐκτὸς ἀπὸ τὶς βυρωνικὲς ἐπιδράσεις32 στὸ ἔργο του εἶχε ἀναλάβει καὶ τὴν ὑποστήριξη τοῦ ρομαντικοῦ δράματος στὰ

29 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 (1857) 27 2830 Ἀσώπιος (1857) 50831 laquoὉ ποιητικὸς διαγωνισμὸς τοῦ 1860raquo Πανδώρα 11 (1860) 3332 Βλ laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 (1855) 55-58

29indd 444 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 445

προλεγόμενα τοῦ ἔργου του Μαρία Δοξαπατρῆ33 εἶχε σημειώσει στρο-φὴ πρὸς τὸν κλασικισμὸ καὶ μὲ περιφρόνηση ἐκφραζόταν ἐκτὸς τῶν ἄλ-λων καὶ γιὰ τὴν laquoὀσσιανοβυρωνολαμαρτινικὴ σπληνολογίαraquo34

Εἶναι φανερὸ πὼς ἔχει ἀρχίσει πλέον νὰ κλιμακώνεται καὶ νὰ ἐξα-πλώνεται ἡ ἐπίθεση κατὰ τοῦ ἱεροῦ συμβόλου στὸν συγκεκριμένο πάντα χῶρο τῆς λογοτεχνίας

Ἡ μόνη δημόσια ὑπεράσπιση τοῦ Byron ποὺ ἀκούσθηκε τότε ἦταν τοῦ ποιητῆ τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ Θεοδώρου Ὀρφανίδου κατὰ τὴν ἀντίκρου-ση τῶν αἰτιάσεων τοῦ εἰσηγητῆ τοῦ ποιητικοῦ διαγωνισμοῦ Ἀλ Ρίζου Ραγκαβῆ Ὁ Ὀρφανίδης μετὰ τὸν θαυμασμὸ καὶ τὴ λατρεία ποὺ ἐξέ-φρασε γιὰ τὸν Ἄγγλο ποιητή ὑποστήριξε μὲ παρρησία τὸν κανόνα τῆς βυρώνειας σχολῆς laquoἌκουε τὴν καρδίαν σου καὶ γράφε τὴν ποίησινraquo35 Δὲν δίστασε μάλιστα νὰ τὸν συγκρίνει πρὸς τοὺς ἀριστοτελικοὺς κανό-νες τῆς ποίησης ποὺ laquoφαίνονται σχολαστικῶν ἀκροάματαraquo Ὁ ἴδιος μέ-σα σrsquo αὐτὴ τὴ διαμάχη τόνισε πρὸς τοὺς ἀναγνῶστες του laquoἈκούετε τὴν καρδίαν σας καὶ κρίνατε τὴν ποίησινraquo36

Βουτσιναῖοι Ποιητικοὶ Διαγωνισμοὶ

Τὸ 1861 ὁ ΙΚ Βουτσινᾶς37 μετὰ τὴ ματαίωση τοῦ Ράλλειου ποιητι-κοῦ διαγωνισμοῦ ἀνέλαβε τὴ χορηγία ἐνὸς νέου φιλολογικοῦ διαγωνι-σμοῦ ποὺ ἔμεινε γνωστὸς ἀπὸ τὸ ὄνομά του ὡς Βουτσιναῖος καὶ κράτη-σε ἕως τὸ 1877 Τὸ Πανεπιστήμιο ἀνέλαβε τὴ διεξαγωγὴ καὶ κρίση τοῦ διαγωνισμοῦ ἐπὶ μία δεκαπενταετία Ἡ ποίηση προσανατολίσθηκε πρὸς ἄλλες κατευθύνσεις Σύμφωνα μὲ τὶς ἐκθέσεις τῶν πανεπιστημιακῶν ἐπι-χειρήθηκε ἡ ἀνάσχεση τοῦ νοσηροῦ ρομαντισμοῦ στὸ ὄνομα τοῦ κλα-σικισμοῦ καὶ τῆς laquoraison drsquo eacutetatraquo Στὴ δεκαετία τοῦ 1860 ἡ ἀκαδημαϊκὴ

33 Βερναρδάκης (1858) στrsquo ndash καrsquo34 Βερναρδάκης (1860) ξγrsquo35 Ὀρφανίδης (1860) 18636 Ὀρφανίδης (1860) 18637 Ὁ Ἰωάννης Βουτσινᾶς (1834-1902) ἀνέλαβε τὴ χρηματοδότηση τῶν ποιητικῶν δι-

αγωνισμῶν ποὺ διεξήγαγε τὸ Πανεπιστήμιο ἀπὸ τὸ 1862 ἕως τὸ 1877 Συνεχίσθηκε ἡ λειτουργία τοῦ θεσμοῦ μὲ τοὺς ἴδιους ὅρους ὅπως καὶ ἐπὶ Ἀμβροσίου Ράλλη μὲ τὴ διαφορὰ ὅτι δὲν ἀποκλείσθηκε ἡ χρήση τῆς δημοτικῆς γλώσσας Γιὰ τὸν Ἰωάννη Βουτσινᾶ βλ Ἐθνικὸν Ἡμερολόγιον Μαρίνου Π Βρεττοῦ (1866) 341-42 Ἐθνικὸν Ἡμερολόγιον Κ Φ Σκόκου 10 (1895) 257-59 ΜΕΕ 7 (1929) 728

29indd 445 110416 1111

446 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

κριτικὴ κτύπησε τὸν ρομαντισμὸ στὴ μορφὴ τοῦ βυρωνισμοῦ ποὺ τότε γνώρισε τὴν κορύφωσή του γιατί τὸ ἀπαιτοῦσαν καὶ τὸ ἐπέβαλλαν οἱ περιστάσεις τὶς ὁποῖες διερμήνευσε ὁ ποιητὴς μὲ τὸ ἔργο του ἐκτελώ-ντας κοινωνικοπολιτικὸ ρόλο

Εἶναι σημαντικὸ τὸ γεγονὸς ὅτι στὴν περίοδο αὐτὴ ἡ βυρωνικὴ ποί-ηση ἔρχεται σὲ ἐπαφὴ μὲ τὸ πλατύτερο κοινό κυρίως ἐξαιτίας τῆς με-γάλης κυκλοφορίας τῶν μεταφράσεων βυρωνικῶν ἔργων Στὰ χρόνια αὐτὰ ὁ βυρωνισμὸς ἐμφανίζεται πλουσιότερος στὰ ἰδιαίτερα χαρακτη-ριστικά του γνωρίσματα ποὺ συμπληρώνονται ἀπὸ τὶς νέες ἰδέες τοῦ ἀναρχισμοῦ καὶ τοῦ μηδενισμοῦ ἢ τοῦ ἀρρωστημένου πεσσιμισμοῦ καθὼς καὶ ἀπὸ τὴν ἔξαρση τῆς ἀθεΐας καὶ ἐκφράζεται μὲ μεγαλύτερη ἔνταση καὶ πάθος38

Τὰ αἴτια τῆς ὑπερβολικῆς συμπεριφορᾶς τοῦ βυρωνισμοῦ καὶ τῆς ἐξάπλωσής του πρέπει νὰ ἀναζητηθοῦν σὲ ποικίλους παράγοντες φι-λολογικοὺς καὶ κοινωνικοπολιτικούς Στὴν πρώτη περίπτωση ἀνήκει ἡ διαμάχη τοῦ ρομαντισμοῦ μὲ τὸν κλασικισμό ποὺ μπορεῖ νὰ μὴν εἶναι πολὺ σημαντική γιατί καὶ τὰ δύο κινήματα παρουσιάζονται στὸ ἴδιο ἰδεολογικὸ σύστημα ἀλλὰ ὅμως ὁ κλασικισμός ποὺ εἶχε ὑπὲρ αὐτοῦ ἐκτὸς τῶν ἄλλων καὶ τὴν ἀκαδημαϊκὴ κριτική ἐπιδίωξε τὸν ἀποκλει-σμὸ τοῦ βυρωνισμοῦ ἀπὸ κάθε δημόσια ἀναγνώριση καὶ ἐπιβράβευση καὶ τὸν ἀνάγκασε ἔτσι γιὰ τὴν ὑπεράσπισή του νὰ ἐκτραπεῖ σὲ θέσεις περισσότερο ἀκραῖες καὶ ὁπωσδήποτε κραυγαλέες Πραγματικὰ οἱ κρι-τὲς μὲ σπουδαιότερους τὴ δυάδα Κωνσταντίνου Παπαρρηγοπούλου ndash Ἀλ Ρίζου Ραγκαβῆ ἀπὸ τὴ μία καὶ Κωννου Ἀσωπίου ndash Στεφάνου Κουμανούδη καὶ Δημητρίου Βερναρδάκη ndash Ἀθανασίου Ρουσοπούλου ἀπὸ τὴν ἄλλη ἦταν στραμμένοι πρὸς τὴν κλασικὴ ἀρχαιότητα καὶ κη-ρυγμένοι ἀντιρομαντικοί Ἀνησυχοῦσαν ὄχι μόνο γιὰ τὴ θεματολογία τῶν ρομαντικῶν ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν ἀρχαϊκὴ γλώσσα ποὺ χρησιμοποιοῦ-σαν Γιrsquo αὐτὸ περιόρισαν στὸ ἐλάχιστο τὴν ἀπονομὴ διακρίσεων σὲ βυ-ρωνικὰ ἔργα ὅπως πχ εἶναι τὰ ποιήματα Ὁ Ἄγνωστος ποιητὴς τοῦ Ἀχιλλέα Παράσχου (ἔπαινος 1863)39 οἱ Στόνοι (βραβεῖο 1866)40 καὶ οἱ

38 Ἀναφερόμενος στὰ φαινόμενα τῆς συγκεκριμένης ἐποχῆς ὁ Π Μουλλᾶς ὑποστηρίζει τὰ ἑξῆς laquoὍτι ὣς τώρα ἦταν παράπονο μεταβάλλεται σὲ κραυγὴ διαμαρτυρίαςmiddot ἡ με-λαγχολία γίνεται κατάθλιψη ἡ παθητικὴ ἀναμονὴ τοῦ θανάτου ἐνεργητικὴ θανατο-φιλία Παράλληλα ἀνεβαίνει καὶ ὁ τόνος τῆς φωνῆς φθάνοντας ὣς τὴν πρόκλησηraquo Μουλλᾶς (1977) 506

39 Παράσχος (1863) 113-14 11540 Παπαρρηγόπουλος (1866) 28-33 62

29indd 446 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 447

Χελιδόνες (ἔπαινος 1867)41 τοῦ Δημητρίου Παπαρρηγοπούλου Τελικὰ ἀνάγκασαν τοὺς δημιουργούς τους μὲ τὸ τέλος τῆς δεκαετίας νὰ ἀπο-συρθοῦν ἀπὸ τοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμούς χωρὶς ὡστόσο νὰ ἀποφύ-γουν τὴν ἔνταση τῶν ἐκδηλώσεών τους

Στὴ δεύτερη περίπτωση ἐντάσσεται τὸ θέμα μὲ τὴν ἔξωση τοῦ Ὄθωνα Ἡ laquoφοιβόληπτηraquo42 νεολαία εἶχε ἐνεργὸ συμμετοχὴ στὶς ἀντιοθωνικὲς ἐκ-δηλώσεις ποὺ προκάλεσαν τὴν πτώση τῆς βαυαρικῆς δυναστείας Ἡ ἀναστροφὴ τῶν νέων μὲ τὴν πολιτικὴ ἐπισημαίνεται ἤδη ἀπὸ τὸ 1859 ὅταν ὁ Κωνσταντῖνος Παπαρρηγόπουλος ὡς εἰσηγητὴς τῶν ποιητικῶν διαγωνισμῶν ἐκείνου τοῦ χρόνου μὲ ἀφορμὴ τὴν ὑποβολὴ ἔργων μὲ πο-λιτικὴ τοποθέτηση43 μάταια παρατήρησε σrsquo αὐτοὺς laquoὅτι ἀλλοτριωτάτη τῆς ποιήσεως εἶναι ἡ πολιτικήraquo44 Σrsquo αὐτοὺς τοὺς laquoφοιβόληπτουςraquo νέους ποὺ εἶναι καὶ ἡ τελευταία γενιὰ τοῦ ρομαντισμοῦ συγκαταλέγονταν ὁ ἀρχηγὸς τῆς laquoΧρυσῆς Νεολαίαςraquo Ἀχιλλέας Παράσχος ὁ Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος ὁ Σπυρίδων Βασιλειάδης καὶ ὁ Κλέων Ραγκαβῆς Ἔτσι ὁ βυρωνισμός ποὺ ἦταν ἀπὸ τὴ φύση του ριζοσπαστικός μὲ τὴ συμμετοχὴ ἐκπροσώπων του στὶς ἐξάψεις τὶς ὁποῖες προκάλεσε τὸ ἀντι-πολιτευτικὸ καὶ ἀνατρεπτικὸ κίνημα τῆς βασιλείας τοῦ Ὄθωνα βγῆκε ὁπωσδήποτε δυναμωμένος

Ἐπίσης ὁ βυζαντινισμός ποὺ εἶχε ἤδη σημειώσει τὴν παρουσία του ἀπὸ τὴν προηγούμενη δεκαετία καὶ εἶχε προκαλέσει τοὺς ἀρχαιολά-τρες θεωρήθηκε ὑπαίτιος τῆς καταστροφῆς τοῦ ἀρχαίου ἑλληνισμοῦ μὲ ἀποτέλεσμα νὰ παρατηρηθεῖ πτώση τοῦ θρησκευτικοῦ συναισθήμα-τος ποὺ ὁδήγησε κάποτε σὲ ἀκραῖες θέσεις Εἶναι χαρακτηριστικὰ ὅσα ἀναφέρει ὁ εἰσηγητὴς τοῦ ποιητικοῦ διαγωνισμοῦ τοῦ 1865 Ἀθανάσιος Σ Ρουσόπουλος γιὰ τὴν ἀντιχριστιανικὴ θέση τοῦ Κλέωνα Ραγκαβῆ σχολιάζοντας ὡς ἑξῆς τὸ ἔργο του Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης laquoἡ δὲ πολε-μία τῷ ἑλληνισμῷ βυζαντὶς ἱστορία ἐνεποίησεν εἰς αὐτὸν μίσος ἀκράτη-τον κατὰ τῆς χριστιανικῆς θρησκείας ὡς αἰτίας πάντων τῶν τοῦ ἔθνους δεινῶνhellipraquo45

41 Παπαρρηγόπουλος (1867) 24-30 5642 Ἡ λέξη laquoφοιβόληπτοςraquo ἀπαντᾶ συχνὰ στὰ κείμενα τῆς ἐποχῆς43 Ραγκαβῆς (1877)44 laquo Ὁ ποιητικὸς διαγωνισμὸς τοῦ 1859 ἔτουςraquo Πανδώρα 10 (1859) 2945 laquoΚρίσις τοῦ Βουτσιναίου ποιητικοῦ διαγωνισμοῦ γινομένη ἐν τῷ ἑλληνικῷ πανεπι-

στημίω τὴ 9 Μαΐου 1865raquo Χρυσαλλὶς 3 (1865) 403

29indd 447 110416 1111

448 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Ἀκόμη τὸ ἐθνικὸ θέμα ποὺ ἀποτελοῦσε αἰτία ἐπαναστατικῶν ἐκδη-λώσεων ἀλλὰ καὶ ἀπογοητεύσεων μὲ τὴν ἀποτυχία τῆς κρητικῆς ἐπα-νάστασης (1866-1869) τὸ ἄλυτο πρόβλημα τοῦ ἀλύτρωτου ἑλληνισμοῦ ὅπως καὶ ἡ καταθλιπτικὴ κατάσταση τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ καὶ ἡ διαπί-στωση τῆς ἀδυναμίας ἐνὸς κοινωνικοῦ μετασχηματισμοῦ ἀποτελοῦσαν συνεχεῖς προκλήσεις στὰ κοινωνικὰ αἰσθήματα τῶν ποιητῶν ὅπως μαρ-τυρεῖ ἡ ποίησή τους καὶ ἡ μέχρι θανάτου διαμαρτυρία τους Ὅλα αὐτὰ τὰ ἀνωτέρω μὴ φιλολογικὰ στοιχεῖα ἑρμηνεύουν ἀπὸ μιὰν ἄλλη σκοπιὰ τὴν ἔξαρση τοῦ βυρωνικοῦ φαινομένου στὸν τόπο μας κατὰ τὴ συγκε-κριμένη ἐποχή

Στὴ δεκαετία τοῦ 1860 μὲ τὴ σωρεία τῶν ἄλυτων προβλημάτων ἐθνι-κοπολιτικῶν καὶ κοινωνικοοικονομικῶν τὴ δεκαετία ποὺ ὁ Μπάμπης Ἄννινος τοποθετώντας τὴν ἀρχή της στὴ Μεταπολίτευση καὶ δικαιολο-γώντας τὴν ἀπαισιόδοξη ποίηση τοῦ Δημητρίου Παπαρρηγοπούλου καὶ τοῦ Σπυρίδωνος Βασιλειάδη χαρακτήρισε ὡς laquoμία τῶν ἀτυχεστέρων πε-ριόδων τοῦ Ἔθνους μαςraquo46 ὁ βυρωνισμὸς γνώρισε τὴν κορύφωσή του Ὅπως συνέβη καὶ στὶς ἄλλες εὐρωπαϊκὲς χῶρες ὁ βυρωνισμὸς ἔφθασε στὴν ἀκμή του γιατί τὸ ἀπαιτοῦσαν καὶ τὸ ἐπέβαλλαν οἱ περιστάσεις ποὺ διερμήνευσε ὁ Ἕλληνας ποιητὴς μὲ τὸ ἔργο του ἐκτελώντας κοινω-νικοπολιτικὸ ρόλο Καὶ ἐνῶ τὸ βυρωνικὸ κίνημα στὶς ἄλλες εὐρωπαϊ-κὲς χῶρες ἐξέπνευσε μὲ τὸ τέλος σχεδὸν τῆς ἕκτης δεκαετίας τοῦ αἰώνα στὴν Ἑλλάδα ὄχι μόνο παρουσιάσθηκε καθυστερημένα ἀλλὰ σημείωσε καὶ ἄλλη ἐξέλιξη γιατί λειτούργησαν διαφορετικὰ οἱ πνευματικοὶ καὶ κοινωνικοὶ παράγοντες ποὺ δημιουργήθηκαν στὸ νεοσύστατο κράτος ὕστερα ἀπὸ μία δουλεία τετρακοσίων χρόνων

Διαμάχη Κλασικισμοῦ καὶ Βυρωνισμοῦ

Στὴ δεκαετία του1860 ὁ βυρωνισμὸς μπορεῖ νὰ γνώρισε τὴ μεγαλύτε-ρή του ἀκμή ἀλλὰ γνώρισε μαζὶ καὶ τὴ μεγαλύτερη ἐπίθεση ποὺ ἐξαπέ-λυσε ἐναντίον του ὁ κλασικισμός τὸν ὁποῖον ἀντιπροσώπευαν κυρίως πανεπιστημιακοὶ δάσκαλοι Ἡ εὐκαιρία δόθηκε στὴν ἀκαδημαϊκὴ κρι-τικὴ μὲ τὸν ποιητικὸ διαγωνισμὸ τοῦ 186347 Ὁ Δημήτριος Βερναρδάκης

46 Ἄννινος (1915) 3847 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 105-22

29indd 448 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 449

πρώην βυρωνικὸς ποιητής ἐξαπέλυσε δριμύτατη ἐπίθεση κατὰ τοῦ ρο-μαντισμοῦ καὶ τοῦ βυρωνισμοῦ ὥστε ἡ εἰσήγησή του θεωρήθηκε ἀντι-ρομαντικὸ καὶ ἀντιβυρωνικὸ μανιφέστο Ἀπὸ τὸν ὀνομαστικὸ κατάλο-γο τῶν κυριότερων ἐκπροσώπων τοῦ ρομαντισμοῦ ποὺ μνημονεύονται στὴν εἰσήγησή του ὅπως τοῦ Chateaubriand τοῦ Lamartine τοῦ Hugo τοῦ Goethe τῆς George Sand τοῦ Shelley καὶ τοῦ Byron ὁ τελευταῖος δέ-χθηκε καταιγισμὸ πυρῶν

Τὸ ἀντιρομαντικὸ καὶ ἀντιβυρωνικὸ κυρίως πνεῦμα τοῦ εἰσηγητῆ διαγράφεται καθαρὰ στὰ ἑξῆς ἀποσπάσματα laquoΑἱ ποιητικαὶ παραφο-ραὶ τοῦ Μαμφρέδου τοῦ Childe Harold τοῦ Γκιαοὺρ καὶ τόσων ἄλλων ὑποχονδριακῶν καὶ σπληνικῶν ἡρώων τοῦ λόρδου Βύρωνος ἡ ἐλεγει-ακὴ μελαγχολία τοῦ Λαμαρτίνου ἡ καθολικὴ εὐσέβεια τῶν Ρενὲ καὶ Ἀτταλὰ τοῦ Chateaubriand καὶ οἱ κατὰ τῶν κοινωνικῶν καθεστώτων φλογεραὶ καὶ εὔγλωττοι παραδοξολογίαι τῆς George Sand οἱ τελευταῖοι οὖτοι σπινθῆρες τοῦ ὀσημέραι ἀποσβεννυμένου ποιητικοῦ λύχνου τῆς κατὰ πολλοὺς λόγους γεγηρακυίας ἑσπερίας Εὐρώπης ἐρρίφθησαν πο-λὺ ἐνωρὶς δυστυχῶς καὶ εἰς ἡμᾶς ἐδῶ τοὺς κατοίκους τῆς Ἀνατολῆς καὶ ἀνέφλεξαν εἰς τὰ στήθη πολλῶν ἐκ τῶν ἡμετέρων ποιητῶν πάθη φαντα-σιώδη καὶ ἀνύπαρκτα τὰ ὁποῖα ἐκεῖ μὲν παρὰ τοὶς Ἐσπερίοις ἔχου-σι τὸν λόγον αὐτῶν εἰς τὰς περὶ αὐτοὺς κοινωνικάς θρησκευτικὰς καὶ ἠθικὰς περιστάσεις ἀλλrsquo οὐδένα λόγον εἶναι δυνατὸν νὰ εὕρωσι καὶ εἰς τὸν μόλις ἀναγεννώμενον νεαρὸν ἡμῶν πολιτισμόνraquo48 Καὶ ἀλλοῦ laquoὉ Βύρων ἦτο ὑποχονδριακός κατεπάτησεν οὐ μόνον πᾶσαν ἰδέαν κοινὴν καὶ οὕτως εἰπεῖν καθεστηκυίαν ἐν τῇ θρησκείᾳ τῇ ἠθικῇ κτλ ἀλλὰ κα-τεπάτησε καὶ αὐτὴν τὴν λογικήνmiddot καταπατήσας ὅμως τὴν λογικὴν ἀντι-κατέστησεν αὐτὴν διrsquo ἑτέρας τῆς λογικῆς ἢ μᾶλλον εἰπεῖν τῆς σοφιστεί-ας τοῦ πάθους Καὶ ἡ σοφιστεία αὕτη ἡ διαλεκτικὴ αὕτη σοφιστεία τοῦ πάθους τοῦ ποιητοῦ εἶναι τοιαύτη ὥστε οἱ πτωχοὶ ἡμεῖς ἀναγνῶσται ἀναπειθόμεθα καὶ παρασυρόμεθα Καὶ ἄλλως δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ γί-νη διότι ἡμεῖς μὲν εἴμεθα ἄδολοι καὶ πτωχοὶ τῷ πνεύματι θνητοί ἐκεῖνος δὲ σοφιστὴς δαιμόνιος laquoἙωσφόροςraquo49 Καὶ πιὸ κάτω laquoἈριστοτέχναι δὲ περὶ τὴν γλῶσσαν καὶ τὴν λογικὴν (διότι ἀμφότερα ταῦτα ἐκπηγάζου-σιν ἐκ μιᾶς καὶ τῆς αὐτῆς πηγῆς) ἀνεδείχθησαν αὐτοὶ μάλιστα οἱ ὑπο-χονδριακοὶ καὶ παραδοξολόγοι παντὸς εἴδους καὶ πάσης χροιᾶς ποιη-

48 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 11349 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 119

29indd 449 110416 1111

450 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

ταὶ καὶ συγγραφεῖς ὁ Βύρων ὁ Ρουσσώ ἡ George Sand o Fallmerayer κτλ Ἅπαντες οὗτοι μεταβιβάζουσι τὸν ἀναγνώστην εἰς τὸν χιμαιρικὸν καὶ ψευδῆ των κόσμον διὰ τριχίνης οὕτως εἰπεῖν γεφύρας Ἡ τριχίνη αὕτη γέφυρα εἶναι τὰ λαμβανόμενα (les preacutemisses) τὰ ὁποῖα ὅταν ἀνα-πεισθείς τις ἅπαξ ἀποδεχθῆ δὲν δύναται ἔπειτα νὰ μὴ μεταβῆ καὶ κλει-σθῆ εἰς τὸν κλωβὸν τοῦ ψευδοῦς ἐκείνου κόσμουhellipraquo50

Θέσεις ἀντίθετες πρὸς ἐκεῖνες ποὺ ὁ ἴδιος ἔχει ἐκθέσει στὸν πρόλογο τοῦ ἔργου του Μαρία Δοξαπατρῆ ἰδιαίτερα σὲ ὅτι ἀφοροῦν τὰ πάθη καὶ τὸ κακὸ στὴν ποίηση51 Ὁπωσδήποτε εἶναι ἐνδεικτικὲς τῆς πλήρους διαφοροποίησής του ἀπὸ τὸν ρομαντισμό ποὺ εἶχε ἤδη ἀρχίσει ἀπὸ τὸ 1860 καὶ τῆς ἔνταξής του στοὺς κλασικιστές

Στὸν ποιητικὸ διαγωνισμὸ τοῦ 1863 συμμετεῖχε ἐπίσης καὶ ὁ Ἄγγελος Βλάχος μὲ τὸ ἔργο τοῦ Φειδίας καὶ Περικλῆς52 Ὁ πρόλογος τοῦ ἔργου ἀποτελεῖ ἀντιρομαντικὸ φανέρωμα ὅπου ἐκτυλίσσεται ἡ ἐπίθεση κατὰ τοῦ ρομαντισμοῦ χωρὶς νὰ ἀναφέρεται ὀνομαστικὰ ὁ Βύρων τοῦ ὁποί-ου ὁ Βλάχος ὑπῆρξε θιασώτης λίγα χρόνια νωρίτερα Οἱ λόγοι ποὺ ἐπι-καλεῖται ὁ Ἄγγελος Βλάχος μαρτυροῦν καθαρὰ τὴ νέα ποιητικὴ τοποθέ-τησή του ἄσχετα ἂν δὲν πέτυχε στὴν προσπάθειά του ὅπως σημειώνει ὁ εἰσηγητὴς τοῦ διαγωνισμοῦ laquoὁ ποιητὴς ἠθέλησε νὰ μιμηθεῖ τὸν κλασι-κὸν λεγόμενον στίχον ἀλλrsquo ἀπέτυχε καὶ ἔμεινεν ὅπως ἦτο ρωμαντικός Μιμεῖται τις τοὺς κλασικοὺς ὄχι ὅταν ἐπιμεληθῆ μόνον τοῦ λεκτικοῦ καὶ τῆς ἐξωτερικῆς φράσεως τοῦ λόγου διότι τοῦτο δὲν ἀρκεῖ ἀλλrsquo ὅταν μά-λιστα κατορθώση νὰ διαμορφώση κλασικῶς αὐτὴν τὴν ἐσωτερικὴν οὐ-σίαν τῆς ποιήσεώς του ὅταν κατορθώση νὰ συμπυκνώση ὄλον του τὸν ποιητικὸν πλοῦτον εἰς ὀλίγους σχετικῶς στίχουςhellipraquo53

Ὡστόσο παρὰ τὴ δριμύτατη ἐπίθεση ἐναντίον τῆς βυρωνικῆς ποίη-σης στὸν διαγωνισμὸ τοῦ 1863 τὰ πρωτεῖα τῶν ἐπαίνων ἀφοῦ βρα-βεῖο δὲν δόθηκε ἀποδόθηκαν στὸ βυρωνικὸ ποίημα Ὁ Ἄγνωστος54 τοῦ Ἀχιλλέα Παράσχου Οἱ κριτὲς ξεχώρισαν τὸ ποίημα γιὰ τὴ μεγάλη καὶ σπάνια ἀρετή τὴ γνήσια καὶ ἀληθινὴ ἔμπνευση καὶ ὄχι laquoδιὰ τὰς λογικὰς παραδοξολογίας αἵτινες ἀποτελοῦσι τὸ κρηπίδωμα τοῦ ποιήματοςraquo55

50 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 11951 Βερναρδάκης (1858) ογacute ndash πθacute52 Βλάχος (1863) [αacute]53 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 11254 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 113-15 Παράσχος (1881) 7-4455 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 113

29indd 450 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 451

Πάντως ὁ Παράσχος μὲ τὴ διάκριση αὐτὴ κράτησε ψηλὰ τὴ σημαία τοῦ βυρωνισμοῦ ἔστω καὶ διάτρητη συνέβαλε οὐσιαστικὰ στὴν προβο-λή του στὴν ἐπίμαχη δεκαετία ἀλλὰ καὶ στὴν κατοπινὴ συντήρησή του ἕως τὸν θάνατό του παραμένοντας ὁ πιὸ πιστὸς λάτρης τοῦ Byron μι-μητής μεταφραστὴς56 καὶ ὑμνητής57 του

Ἂν ληφθοῦν ὑπόψη οἱ ἀλλεπάλληλες ἐπιθέσεις ποὺ δέχθηκε ὁ Byron καὶ ἀπὸ ἐξωακαδημαϊκοὺς κύκλους τὸ ἔτος 1863 θὰ μποροῦσε νὰ χα-ρακτηρισθεῖ δίσεκτο γιὰ τὸν Ἄγγλο ποιητή Ὡστόσο ὅπως προαναφέρ-θηκε ὁ βυρωνισμὸς συνέχισε μὲ ἔνταση τὴν παρουσία του καθrsquo ὅλη τὴ διάρκεια τῆς δεκαετίας τοῦ 1860 μὲ τὶς μεταφράσεις τῶν βυρωνικῶν ἔρ-γων τὶς μελέτες γιὰ τὸν Byron καὶ τὸ ἔργο του καθὼς καὶ μὲ τὴν ἵδρυση τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου laquoΒύρωνraquo58

Ἡ ἀκμὴ αὐτὴ συνεχίσθηκε καὶ στὶς ἀρχὲς τῆς ὄγδοης δεκαετίας τοῦ αἰώνα ἕως τὸν θάνατο τουλάχιστον τῶν σπουδαιότερων ἐκπροσώ-πων τοῦ βυρωνισμοῦ (Δ Παπαρρηγοπούλου 1873 Ἰω Καρασούτσα 1873 καὶ Στ Βασιλειάδη 1874) ἀλλὰ κατόπιν ἄρχισε νὰ διαφοροποι-εῖται Ἔτσι ὡς πρὸς τὶς ἐπιδράσεις ποὺ ἄσκησε ὁ Byron μὲ τὸ ἔργο του στοὺς Νεοέλληνες τὸ κίνημα ἀκολούθησε τὴ γενικότερη τύχη τοῦ ρο- μαντισμοῦ Ἀναφορικὰ ὅμως μὲ τὶς ἄλλες ἐκδηλώσεις ποὺ πραγματοποι- οῦνταν μὲ μεταφράσεις τῶν ἔργων του μὲ μελέτες γιὰ τὸν ποιητὴ καὶ μὲ τὴν ἔντεχνη ποίηση τὴν ἀφιερωμένη καὶ ἀναφερόμενη σrsquo αὐτόν συνεχί-σθηκε ὁ προηγούμενος ρυθμός ἐξαιτίας κυρίως ἄλλων παραγόντων59

Στοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμοὺς τῶν ἐτῶν 1870 καὶ 1876 καθὼς καὶ 1871 καὶ 1873 μὲ εἰσηγητὲς τὸν Θεόδωρο Ὀρφανίδη60 καὶ τὸν Γεώργιο Μιστριώτη61 ἀντιστοίχως διαπιστώνεται ἡ πτώση τοῦ ρομαντισμοῦ καὶ ἡ ἀνυπαρξία τῆς λυρικῆς ποίησης Σrsquo ἕναν ἄλλο διαγωνισμό τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου laquoΠαρνασσόςraquo τρεῖς μῆνες πρὶν ἀπὸ τὸν τελευ-ταῖο Βουτσιναῖο ποιητικὸ διαγωνισμό τὸν Ἰούνιο τοῦ 1877 ὁ εἰσηγη-τὴς Ἐμμ Ροΐδης ἦταν κατηγορηματικὸς στὴ διαπίστωση τῆς ἀπου σίας βυρωνικῶν ἐπιρροῶν ἀναφέροντας τὰ ἑξῆς laquoΣήμερον οὔτε ἁμαρτω-λοὺς ἔχομεν οὔτε ἀκόμη Ἀρόλδους καὶ Μαμφρέδαςhellip ἀλλὰ φρονίμους

56 Κεφαλληναίου (1995) 279-8357 Παράσχος (1881) 2-3 (1904) 167-7058 Κεφαλληναίου (1984) 269-8159 Κεφαλληναίου (1995) 127-4460 Ὀρφανίδης (1876) 10-1161 Μιστριώτης (1873) 5-7

29indd 451 110416 1111

452 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

καὶ θετικοὺς ἀνθρώπουςhellip Ἡ ποίησις παρὰ μὲν τοῖς ἀρχαίοις ἦτο ἄνθος νεότητος καὶ ὑγείας σήμερον δὲ ἐν Εὐρώπῃ εἶναι ἐξάνθημα ὀργανισμοῦ νοσοῦντος καὶ θρῆνος πάσχοντος ἀνθρώπου Ἂν ἀνακτήσωμεν ποτὲ τὴν προγονικὴν εὔκλειαν πιθανὸν εἶναι νrsquo ἀναβλαστήση τὸ ἀρχαῖον ἄνθος ἐπὶ τοῦ γενεθλίου αὐτοῦ ἐδάφουςmiddot ἂν νοσήσωμεν ὡς οἱ Φράγκοι θέλου-σιν ἐκπορευθεῖ βεβαίως καὶ ἐκ τῶν ἡμετέρων χειλέων ἀληθοῦς ὀδύνης κραυγαί Μέχρις οὗ ὅμως τὸ ἕτερον τούτων συμβῆ πολὺ φοβούμεθα ὅτι ἀντὶ ποιήσεως θέλομεν ἔχει ἢ ψυχρὰς κλασικῶν μιμήσεις ἢ παιδαριώδεις βυρωνισμοῦ παρωδίαςraquo62

Ο Byron ὡς ρομαντικὸς ποιητὴς εἶχε παύσει πλέον νὰ συγκινεῖ τὸ ἑλ-ληνικὸ κοινὸ καὶ κατὰ συνέπεια νὰ τὸ ἐπηρεάζει Στὸν ποιητικὸ διαγω-νισμὸ τοῦ 1875 ὁ εἰσηγητὴς καθηγητὴς Θ Ἀφεντούλης ἀναφέρει κάποια ὁμοιότητα63 τοῦ ἔργου Παυσανίας ὁ Λακεδαιμόνιος τοῦ Α Ἀντωνιάδου μὲ τὸ ἔργο τοῦ Byron Οἱ δύο Φόσκαροι στὸ ὁποῖο παραπέμπει τὸν συγ-γραφέα laquoνὰ ἐπανέλθη ἐπὶ τὸ δράμα νὰ τὸ ἐξευγενίση νὰ τὸ ἀνυψώση νὰ μελετήση τὸν Βύρωνα ἐν τῷ δράματι Οἱ δύο Φόσκαροιraquo64 γιὰ τὴ διάπλαση μεγαλοπρεποῦς καὶ δραματικοῦ χαρακτήρα Ἀλλὰ τὸ ἔργο Οἱ δύο Φόσκαροι ἐγγράφεται στὸν πολιτικὸ βυρωνισμό ὁ ὁποῖος εἶχε ἀρχίσει νὰ ὑπερισχύει τοῦ ρομαντικοῦ καὶ νὰ διαταράσσεται ἡ παράλ-ληλη μακρὰ πορεία τῶν δύο ποιητικῶν τάσεων τοῦ βυρωνισμοῦ τοῦ λο-γοτεχνικοῦ καὶ τοῦ πολιτικοῦ

Εἶναι ἀξιοσημείωτο τὸ γεγονὸς ὅτι στοὺς ἕντεκα καθηγητὲς Πανε-πιστημίου ποὺ ἦταν εἰσηγητὲς ἀρκετὲς φορὲς ὁ καθένας τους στοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμούς οἱ τέσσερεις ἀπrsquo αὐτούς ὁ Ἀλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβῆς ὁ Στέφανος Κουμανούδης ὁ Δημήτριος Βερναρδάκης καὶ ὁ Θεόδωρος Ὀρφανίδης ἦταν συγγραφεῖς ἔργων μὲ βυρωνικὲς ἐπιδράσεις οἱ Φίλιππος Ἰωάννου καὶ Δημήτριος Σεμιτέλος ἐξύμνησαν μὲ τὴν ποίη-σή τους τὸν Byron ἐνῶ ποιήματα γιὰ τὸν Ἄγγλο ποιητὴ ἔγραψαν ἐπί-σης καὶ ὁ Νικόλαος Σαρίπολος καὶ ὁ Ὄθων Πυλαρινός Ὁ τελευταῖος μάλιστα μετέφρασε καὶ τὴ βυρωνικὴ ἔμμετρη μυθιστορία Ἡ πολιορκία τῆς Κορίνθου65

62 Ροΐδης (1877) 22563 Ἀφεντούλης (1875) 43 4564 Βyron (1816) The Siege of Corinth A Poem London 7-5 Γιὰ τὴ μετάφραση τοῦ Πυ-

λαρινοῦ βλ Κεφαλληναίου (1995) 322-2965 Κεφαλληναίου (1995) 140-41

29indd 452 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 453

Οἱ πανεπιστημιακοὶ κριτὲς ἀντιμετώπισαν εὐνοϊκὰ στὴν ἀρχὴ τὸ βυ-ρωνικὸ κίνημα ἐπηρεασμένοι ἀπὸ τὴν ἀκτινοβολία τῆς ποιητικῆς καὶ ἱστορικῆς προσωπικότητας τοῦ Byron Ὡστόσο ἀπὸ τὰ μέσα τῆς δεκαε-τίας του1850 δὲν δίστασαν νὰ ἐπικρίνουν ἐκεῖνες τὶς βυρωνικὲς ἰδέες ποὺ διαπίστωσαν ὅτι ἐπηρέαζαν ἀρνητικὰ τὴν ἠθικὴ τῆς ἀρτισύστατης νεο-ελληνικῆς κοινωνίας Ἔτσι ἀπομυθοποίησαν τὸν Byron ποὺ κανεὶς ὡς τότε δὲν εἶχε τολμήσει νὰ θίξει καὶ ἐπιδίωξαν μέσα ἀπὸ τοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμοὺς τοῦ Πανεπιστημίου τὴν ἀναστολὴ τῶν ἐπιδράσεων ἑνὸς νοσηροῦ βυρωνισμοῦ Ὀφείλουμε ὡστόσο νὰ τονίσουμε ὅτι ἡ ἀρνητικὴ κριτικὴ τῶν πανεπιστημιακῶν καθηγητῶν κατὰ τοῦ λογοτεχνικοῦ βυ-ρωνισμοῦ δὲν μείωσε καθόλου τὸν πολιτικὸ βυρωνισμὸ καὶ τὴν ἱστορι-κὴ προσωπικότητα τοῦ Byron ἡ ὁποία ἀντιθέτως στὸ τελευταῖο τέταρτο τοῦ 19ου αἰώνα εἶχε λάβει μεσσιανικὲς διαστάσεις στὴν Ἑλλάδα μὲ τὸν χαρακτηρισμό του ὡς laquoΠολιτικοῦ Μεσσίαraquo Ἡ προσωπικότητά του μαζὶ μὲ τὸ φιλελληνικὸ ποιητικό του ἔργο66 συνέχισαν ἀδιάκοπα τὴν εὐεργε-τικὴ παρουσία τους στὸν τόπο μας ἕως σήμερα

Βιβλιογραφία

Ἄννινος Χ (1888) laquoΠρὸ τοῦ 1862 καὶ μετὰ τὸ 1862raquo Ἐφημερὶς Ἀκρόπολις Ἡ Ἑλλὰς κατὰ τὴν 25ετηρίδα τοῦ Βασιλέως Γεωργίου Ἐν Ἀθήναις

Ἄννινος Χ (1916) laquoΒασιλειάδης Παπαρρηγόπουλος καὶ οἱ περὶ αὐτούςraquo Διαλέξεις περὶ Ἑλλήνων Ποιητῶν του ΙΘrsquo Αἰῶνος 1915-1916 [Φιλολογικὸς Σύλλογος ldquoΠαρνασσόςrdquo] Ἐν Ἀθήναις 15 1-56

Ἀσώπιος Κ (1853) Τὰ Σούτσεια ἤτοι ὁ κύριος Παναγιώτης Σοῦτσος ἐν γραμματικοῖς ἐν φιλολόγοις ἐν σχολάρχαις ἐν μετρικοῖς καὶ ἐν ποιηταῖς ἐξεταζόμενος Ἐν Ἀθήναις

Ἀσώπιος Κ (1857) laquoΛόγος παραδίδοντος τὴν δευτέραν αὐτοῦ Πρυτανείανraquo Πανδώρα 8 501-510

Ἀφεντούλης Θ (1875) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1875 Ἐν Ἀθήναις

Βαλέτας Γ (1938) laquoἩ Πανεπιστημιακὴ κριτικὴ κι ἡ ἐπίδρασή της στὴ Νεοελληνικὴ Ποίησηraquo Νέα Ἑστία 23 1813-44

66 Kefallineou (1999) 16-30 Κεφαλληναίου (2003) 15-27

29indd 453 110416 1111

454 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Βερναρδάκης Δ Ν (1855) laquoὉ Πλάνηςraquo εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 49-66

Βερναρδάκης Δ Ν (1858) Μαρία Δοξαπατρή Ποίημα δραματικὸν εἰς πράξεις πέντε Ἐν Μονάχῳ

Βερναρδάκης Δ Ν (1860) Κυψελίδαι Μέρος ά Ἐν ΛειψίᾳΒλάχος Α Στ (1858) laquoΤίτος καὶ Ὄθωνraquo εἰς laquo Ὁ Ποιητικὸς Διαγωνισμὸς

τοῦ Ἔτους 1858raquo Πανδώρα 9 73-82Βλάχος Α Στ (1863) Φειδίας καὶ Περικλῆς ἈθήνησιByron GG (1966a) laquoThe Two Foscariraquo εἰς (ed E H Coleridge) The

Works of Lord Byron Poetry New York τ 4 113-96 [ Μτφρ Λόρδου Βύρωνος 1880 Οἱ Δύο Φόσκαροι Ἱστορικὴ Τραγωδία εἰς Πράξεις Πέντε ὑπὸ Θρασυβούλου Καμαράδου Ἐν Ἀθήναις]

Byron GG (1966b) laquoThe Siege of Corinthraquo εἰς (ed E H Coleridge) The Works of Lord Byron A Poem New York τ 3 439-96 [ Μτφρ Λόρδου Βάιρων 1855 Ἡ Πολιορκία τῆς Κορίνθου Ποίημαhellipὑπὸ Ὄθωνος Σ Πυλαρινού Ἐν Ἀθήναις]

Βυζάντιος Α (1902) Ἔργα Ἀλεξάνδρου Βυζαντίου Ἐν ἈθήναιςΔημαρᾶς Κ Θ (1947) laquoἘπαφὲς τῆς Νεώτερης Ἑλληνικῆς Λογοτεχνίας

μὲ τὴν Ἀγγλικὴ (1780-1821)raquo Ἀγγλοελληνικὴ Ἐπιθεώρηση 3 18-22 52-55 (=1985 Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός Ἀθήνα 21-42)

Δημαρᾶς Κ Θ (1954) Ποιηταὶ τοῦ ΙΘacute Αἰώνα Ἀθῆναι [Βασικὴ Βιβλιοθήκη 12] (=1985 laquoἩ Ἑλληνικὴ Ποίηση στὸν Δέκατο Ἔνατο Αἰώναraquo Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός Ἀθήνα 167-220)

Δημαρᾶς Κ Θ (1985) Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός ἈθήναἸωάννου Φ (1855) laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 49-66Καρύδης Σ (1857) laquoΜυρσίνη καὶ Φῶτοςraquo εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ

Ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 25-39 καὶ (1859) 10 25-33Κεφαλληναίου Ε (1984) laquoΠερὶ Συλλόγων Φιλολογικοὶ Σύλλογοιraquo

Φιλολογικὴ Πρωτοχρονιὰ 41 269-81Κεφαλληναίου Ε (1995) Ο Lord Byron στὴν Ἑλλάδα Ἡ παρουσία

του στὴ Νεοελληνικὴ Πνευματικὴ Ζωὴ κατὰ τὸν ΙΘacute αἰώνα Ἀθήνα (Διδακτορικὴ Διατριβή)

Kefallineou E (1999) Byron and the Antiquities of the Acropolis of Athens Athens

Κεφαλληναίου Ε (2003) Τὰ Μάρμαρα τοῦ Παρθενώνα καὶ τὸ Κατηγορῶ τοῦ Μπάϋρον Ἀθήνα

Κουμανούδης Στ (1851) Στράτις Καλοπίχειρος Ἐν Ἀθήναις

29indd 454 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 455

Κουμανούδης Στ (1857) laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ Ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 25-39

Μακρυμίχαλος Στ Ι (1970) laquoἩ ἔκδοση τῆς ἐφημερίδας laquoἩμέραraquo τῆς Τεργέστης στὰ 1855raquo Ὁ Ἐρανιστὴς 8 10-32

Μιστριώτης Γ (1873) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1873 Ἐν Ἀθήναις

Μουλλᾶς Π (1974) laquoἩ διαμάχη Π Σούτσου ndash Κ Ἀσωπίου (1853) καὶ ἡ ἱστορικὴ συγκυρίαraquo Ὁ Ἐρανιστὴς 11 132-50

Μουλλᾶς Π (1977) laquoἩ Λογοτεχνία ἀπὸ τὸν Ἀγώνα ὣς τὴ γενιὰ τοῦ 1880raquo Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους ΙΓ 492-514

Μουλλᾶς Π (1978) laquoΣχέσεις τῆς Νεοελληνικῆς μὲ τὴν Εὐρωπαϊκὴ Λογοτεχνία (1830-1920)raquo Δελτίο τῆς Ἑταιρείας Σπουδῶν Νεοελληνικοῦ Πολιτισμοῦ καὶ Γενικῆς Παιδείας 2 56-59

Μουλλᾶς Π (1989) Les Concours Poeacutetiques de lrsquo Universiteacute drsquo Athegravenes 1851-1877 Athegravenes

Μπαστιᾶς Κ (1951) Παπουλάκος Νέα ὙόρκηΜπούρας Ν Γ (1965) laquoἩ Γλώσσα τῶν ποιητῶν της Ἀθηναϊκῆς Σχολῆςraquo

Πλάτων 17 124-85Ὀρφανίδης Θ Γ (1854) Ἀποσπάσματα ἐκ τοῦ ποιήματος laquoὉ Ἄπατριςraquo

βραβευθέντα τὴν 25 Μαρτίου 1854 κατὰ τὸν ποιητικὸν συναγωνι-σμὸν τὸν παρὰ τοῦ φιλογενοῦς κυρίου Ἀμβροσίου Ράλλη συστα- θέντα Ἐν Ἀθήναις

Ὀρφανίδης Θ Γ (1860) Ἅγιος Μηνᾶς Ἐπεισόδιον τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως Ποίημα λυρικοεπικὸν εἰς ᾂσματα τέσσαρα Ἀθῆναι

Ὀρφανίδης Θ Γ (1876) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1876 Ἐν Ἀθήναις

Παλαμᾶς Κ (1969) Ἅπαντα Ἀθήνα τ 16 404Παπαδόπουλος Χρ Α (1920) Ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος Ἐν

ἈθήναιςΠαπαρρηγόπουλος Δ (1866) Οἱ Στόνοι (βραβεῖο) εἰς Κρίσις τοῦ

Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος ἐν ἔτει Ἀωξsrsquo [=1866] Ἐν ἈθήναιςΠαπαρρηγόπουλος Δ (1867) Χελιδόνες (ἔπαινος) εἰς Κρίσις τοῦ

Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ Βουτσιναίου ἐν Ἔτει Ἀωξζ [=1867] Ἐν Ἀθήναις

Παράσχος Α(1863) Ὁ Ἄγνωστος Ποιητὴς (ἔπαινος) εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 105-22

29indd 455 110416 1111

456 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Παράσχος Α (1881) laquoΠοίημα ἀπαγγελθὲν ἐν τῷ Ἠρώῳ τοῦ Μεσο-λογγίου κατὰ τὰ ἀποκαλυπτήρια του Βύρωνοςraquo Ἐφ Αἰὼν τῆς 19 Δέκ 1881

Παράσχος Α (1881) Ποιήματα ἈθῆναιΠαράσχος Α (1904) Ἀνέκδοτα Ποιήματα Ἀθήνησι 1 167-70Πολίτης Ἀλ (1969) laquoἩ προσγραφόμενη στὸν Ρήγα Πρώτη Ἔκδοση

τοῦ Ἀγαθαγγέλουraquo Ὁ Ἐρανιστὴς 7 173-92Πολίτης Ν Γ (1920) laquoΔημώδεις δοξασίαι περὶ ἀποκαταστάσεως τοῦ

Ἑλληνικοῦ Ἔθνουςraquo Λαογραφικὰ Σύμμεικτα 1 14-27Ραγκαβῆς Ἀ Ρ (1860) laquoὉ Ποιητικὸς Διαγωνισμὸς τοῦ 1860raquo Πανδώρα

25-34Ραγκαβῆς Κ (1877) Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης Ποίημα Δραματικὸν εἰς

Μέρη Πέντε ἈθήνησινΡοΐδης Ἐμμ (1877) laquoΔραματικὸς Ἀγών Κρίσις τῆς τῶν Ἀγωνοδικῶν

Ἐπιτροπείαςraquo Παρνασσὸς 1 218-25Ρουσόπουλος Ἀθ Σ (1865) laquoΚρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ

Διαγωνισμοῦ γενομένη ἐν τῷ Ἑλληνικῷ Πανεπιστημίω τῇ 9 Μαΐου 1865 Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης Δρᾶμα εἰς πέντε πράξειςraquo Χρυσαλλὶς 3 402-403

Σοῦτσος Π (1853) Νέα Σχολὴ τοῦ Γραφομένου Λόγου ἢ Ἀνάστασις τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσης Ἐννοουμένης ὑπὸ Πάντων Ἐν Ἀθήναις

29indd 456 110416 1111

440 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

καὶ στὸ ἀπαντητικὸ ἔργο τοῦ Κωνσταντίνου Ἀσωπίου Τὰ Σούτσεια11 Πρόκειται γιὰ τὴν προβολὴ τῆς ἀρχαϊκῆς γλώσσας σὲ συνάρτηση μὲ τὸν μεγαλοϊδεατισμό τὴν πιστοποίηση τῆς συνέχειας τῆς ἑλληνικῆς παρά-δοσης καὶ φυλῆς ἀπὸ τὴ μία καὶ ἀπὸ τὴν ἄλλη γιὰ τὴν ἐξουδετέρωση τοῦ ἀντιδυτικοῦ καὶ ἀντιδιαφωτιστικοῦ πνεύματος ποὺ διατείνονταν ὁ κοραϊσμὸς καὶ ὁ σολωμισμός Ἔχει ὑποστηριχθεῖ ὅτι ἡ διαμάχη τοῦ 1853 γιὰ τὴ γλώσσα ποὺ μεταφέρουν τὰ δύο προαναφερθέντα ἔργα τὰ ὁποῖα ἀποτελοῦν ἀντίστοιχα ἀρχαϊστικὸ καὶ ἀντιαρχαϊστικὸ μανιφέ-στο πάει πολὺ πιὸ πέρα ἀπὸ τὴ γλώσσα εἶναι ἕνας ἰδεολογικὸς ἀγώνας μὲ ἄμεσους πολιτικοὺς στόχους μία σύγκρουση νοοτροπιῶν12

Ράλλειοι Ποιητικοὶ Διαγωνισμοὶ

Οἱ νέες ἰδεολογικὲς πραγματικότητες ἐπέβαλαν τὴν ἀναθεώρηση τῆς θέσης τοῦ ποιητῆ μέσα στὴ νεοελληνικὴ κοινωνία Ἡ καθιέρωση τοῦ θεσμοῦ τῶν ποιητικῶν διαγωνισμῶν ποὺ ἀγωνοθέτησε ὁ Ἀμβρόσιος Ράλλης13 κατηύθυνε τὴν ποίηση στὴν ἐξυπηρέτηση μιᾶς ὑψηλῆς χρη-σιμοθηρίας καὶ ἐπέβαλε τὸν ποιητὴ ὡς κεντρικὸ πρόσωπο μέσα στὴν Πολιτεία14

Τὴ μεγάλη σημασία ποὺ ἀπέδιδαν πραγματικὰ στὴν παρουσία τῆς ποίησης ἐκείνη τὴν ἐποχὴ μαρτυροῦν τὰ περιεχόμενα τῆς ἔκθεσης τοῦ πρώτου ποιητικοῦ διαγωνισμοῦ τοῦ 1851 ἀπὸ τὸ Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν ὅπου ἀναφέρονται τὰ ἑξῆς σχετικὰ μὲ τὴν ὠφέλεια ποὺ παρέχει ἡ ποίη-ση σὲ ἕνα ἀρτισύστατο κράτος laquoοὐδεὶς ἠμφισβήτησε βεβαίως τῆς ποιή-σεως τὴν εὐγενῆ κλῆσιν καὶ τὴν ἀπrsquo αὐτῆς ὑψηλὴν ὠφέλειαν εἰς τὰ ἔθνη Ὅτι αὐτή ἀνωτέρας ἁρμονίας ἀντήχησις αἴρει τὰς ψυχὰς ὑπὲρ τῆς ὕλης τὴν ἐπαφήν καὶ ἐκτείνει αὐτὰς εἰς ἀρετὴν καὶ μεγαλοφροσύνην ὅτι εἶ-ναι ἡ πρώτη της νηπιότητος τῶν ἐθνῶν τροφὸς καὶ διδάσκαλος ὁ εὐκλε-έστερος αὐτῶν στέφανος ἐπὶ τῆς ἀκμῆς των καὶ γλυκεῖα παραμυθία ἐπὶ τοῦ γήρως των τοῦτο ᾐσθάνθη πᾶς ὁ δυνάμενος νὰ αἰσθανθῆ ποίησιν ἢ

11 Ἀσώπιος (1853) 12 Μουλλᾶς (1974) 132-5013 Γιὰ τὸν Ἀμβρόσιο Ράλλη βλ Βυζάντιος (1902) 93-95 Μακρυμίχαλος (1970) 14-15

Γιὰ τὴ λειτουργία τοῦ θεσμοῦ τοὺς στόχους καὶ τὴ συμβολή του βλ Βαλέτας (1938) 1813-44 Μουλλᾶς (1989)

14 Δημαρᾶς (1954) κβrsquo

29indd 440 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 441

ἀνεγνώρισε πᾶς ὁ μελετήσας περὶ αὐτῆςraquo15 Καὶ ἀλλοῦ laquoΑὕτη ἀναφλέ-γει τὸν ἔρωτα τῆς τιμῆς καὶ τῆς δόξης ἀναθερμαίνει τὴν ψυχρανθεῖσαν φιλογένειαν καταστέλλει τὰ ἀγενῆ πάθη κατασιγάζει τὴν δύσηχον φι-λαυτίαν καὶ κινεῖ τὸν ἄνθρωπον εἰς πράξεις κοινωφελεῖς καὶ ἠρωϊκάς διrsquo ἃς καὶ ζῶν τιμᾶται ἐπὶ τῆς γῆς καὶ θαυμάζεται καὶ θανὼν ὑμνεῖται καὶ μακαρίζεταιraquo16

Εἰδικότερα οἱ Ράλλειοι ποιητικοὶ διαγωνισμοί ποὺ ἀποτέλεσαν τὸ ἐπίκεντρο τῆς φιλολογικῆς ζωῆς τῆς νεοσύστατης ἑλληνικῆς κοινωνίας ἐπιδίωξαν τὴν καθιέρωση τῆς καθαρεύουσας γλώσσας17 καὶ τὴν ἀνάσχε-ση τῆς ἐξάπλωσης τοῦ ρομαντισμοῦ Οἱ ἐνέργειες αὐτὲς στόχευαν στὴν ἐξυπηρέτηση ἐθνικῶν σκοπῶν

Στὴ δεκαετία τοῦ 1850 ποὺ ἐρευνᾶται ἰδιαίτερα ἐδῶ ὁ Byron καὶ τὸ ἔργο του ἐξακολουθοῦν νὰ ἐκτιμῶνται καὶ νὰ ἀσκοῦν τὴν ἴδια ἐπίδρα-ση ὅπως καὶ πρίν στὴν ποιητικὴ παραγωγὴ τοῦ τόπου Γιrsquo αὐτὸ στοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμοὺς ὑποβάλλονται πρὸς κρίση καὶ ἔργα μὲ ἐμφανῆ τὴ βυρωνικὴ ἐπίδραση18 Ὁρισμένα μάλιστα ἀπὸ αὐτὰ ἐπαινοῦνται ἢ βραβεύονται ὅπως εἶναι ὁ Στράτις Καλοπίχειρος (1851)19 τοῦ Στέφανου Κουμανούδη καὶ ὁ Ἄπατρις (1854)20 τοῦ Θεοδώρου Ὀρφανίδου Ἀλλὰ καὶ ἄλλων βυρωνικῶν ἔργων σημειώνεται ἡ συμμετοχὴ στοὺς διαγω-νισμούς ποὺ ἀξιολογοῦνται ἢ ἐπικρίνονται ἀνάλογα μὲ τὶς ἀπαι-τήσεις τῶν κριτικῶν ἐπιτροπῶν ὅπως εἶναι ὁ Πλάνης (1855)21 τοῦ Βερναδάκη Φῶτος καὶ Μυρσίνη (1857 1859)22 τοῦ Σοφοκλῆ Καρύδη Τίτος καὶ Ὄθων (1858)23 τοῦ Ἀγγέλου Βλάχου Ὁ Ἕλλην τῆς Κορίνθου (1860)24 ἄγνωστου συγγραφέα ὁ Ἅγιος Μηνᾶς (1860)25 τοῦ Θεοδώρου Ὀρφανίδου κτλ

15 laquoἩ διὰ τὸ ἔτος 1851 ἔκθεσις τῆς ἐπιτροπῆςraquo Πανδώρα 2 (1851-1852) 70216 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1852raquo Πανδώρα 3 (1852-1853) 44-4517 Μπούρας (1965) 124 126 134-3518 laquoἩ διὰ τὸ ἔτος 1851 ἔκθεσις τῆς ἐπιτροπῆςraquo Πανδώρα 2 (1851-1852) 703-70419 Κουμανούδης (1851)20 Ὀρφανίδης (1854) Γιὰ τὴν κρίση τοῦ διαγωνισμοῦ βλ laquoἜκθεσις τοῦ ποιητικοῦ δια-

γωνισμοῦ του 1854raquo Πανδώρα 5 (1854) 37-3921 Βερναρδάκης (1855) 55-5822 Καρύδης (1857) 27 30 (1859) 2623 Βλάχος (1858) 76-7724 [Ἄγνωστου ποιητῆ] 1860 Ὁ Ἕλλην τῆς Κορίνθου βλ laquoὉ ποιητικὸς διαγωνισμὸς τοῦ

1860raquo Πανδώρα 11 (1860) 28-2925 Ὀρφανίδης (1860) Γιὰ τὴν κρίση τοῦ διαγωνισμοῦ βλ laquoὉ ποιητικὸς διαγωνισμὸς

τοῦ 1860 ἔτουςraquo Πανδώρα 11 (1860) 31-34

29indd 441 110416 1111

442 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Στὸ πλατύτερο κοινὸ ὁ Byron ἐξακολουθοῦσε νὰ εἶναι γνωστὸς ὡς ὁ ποιητὴς ποὺ θυσίασε τὰ πλούτη του καὶ τὴν ἴδια του τὴ ζωὴ γιὰ τὸν ἀγῶνα τῆς ἑλληνικῆς ἐλευθερίας Παρέμενε τὸ σύμβολο τὸ δεμένο μὲ τὴν ἀνάσταση τοῦ Γένους καὶ τίποτε δὲν φαινόταν ἱκανὸ νὰ τὸν προσβάλει Ἡ γενικότερη πνευματικὴ κατάσταση τοῦ νεοσύστατου κράτους δὲν βο-ηθοῦσε στὴ μεγαλύτερη ἐκτίμηση τῆς προσωπικότητας τοῦ ποιητῆ Ἡ ὑψηλὴ ποιότητα τοῦ ἔργου του δὲν ἦταν κατανοητὴ ἀπὸ τὸ χαμηλοῦ πνευματικοῦ ἐπιπέδου ἑλληνικὸ κοινό οἱ δὲ λόγιοι Ἕλληνες δὲν ἀσχο-λήθηκαν μὲ τὴν ἐκλαΐκευση τοῦ ἔργου του26 Ἔτσι ἕως τὰ μέσα του-λάχιστον τῆς ἕκτης δεκαετίας ὅπως φαίνεται ἀπὸ τὶς σχετικὲς ἔρευνες ὁ λαὸς δὲ γνώριζε σὲ ἱκανοποιητικὴ ἔκταση τὴν πνευματικὴ δημιουρ-γία τοῦ Byron Στὸν ἀντιπροσωπευτικὸ τῆς λογοτεχνίας περιοδικὸ τύπο τῆς ἐποχῆς ὅπως ἦταν τὰ περιοδικὰ Εὐτέρπη καὶ Πανδώρα οἱ πρῶτες διατυπωμένες ἀπόψεις γιὰ τὸν Byron ἐξαίρουν τὰ εὐγενῆ καὶ φιλάνθρω-πα αἰσθήματα τοῦ laquoμεγάλουraquo καὶ laquoἔνδοξουraquo φιλέλληνα ποιητῆ27 Τὴν πρώτη σημαντικὴ μνεία στὸ ἔργο τοῦ Byron προσφέρουν μεταφράσεις ξένων διατριβῶν δημοσιευμένων στὴν Πανδώρα ἀλλὰ καὶ αὐτοτελῶς ποὺ ἐνημερώνουν τὸν ἀναγνώστη γιὰ τὴ ζωὴ καὶ τὸ ἔργο τοῦ μεγάλου φιλέλληνα καὶ προκαλοῦν τὴ συμπάθεια γιὰ τὸν κυνηγημένο ἀπὸ τὸν τόπο του Ἄγγλο ποιητή

Καὶ ἐνῶ ἕως τώρα ἦταν εὐνοϊκὴ ἡ ὑποδοχὴ τοῦ Byron καὶ τοῦ ἔργου του ὅμως ἡ μεγάλη ἐξάπλωση τοῦ ρομαντισμοῦ καὶ τοῦ βυρωνισμοῦ σὲ βαθμὸ ποὺ ἐγκυμονοῦσε κινδύνους κυρίως στὰ ἤθη τῆς νεοελληνικῆς κοινωνίας ἦταν ἑπόμενο νὰ προκαλέσει τὶς πρῶτες ἀντιδράσεις

Ἡ ἀκαδημαϊκὴ κριτικὴ τῶν ποιητικῶν διαγωνισμῶν ποὺ φαίνεται πὼς μὲ τὴ διατύπωση τῶν διάφορων ἀπόψεων καθοδηγοῦσε καὶ τὴν ἐξέλιξη τῆς ἑλληνικῆς ποίησης ἡ ὁποία εἶχε ἕως τότε δεχθεῖ τὴ ρομαν-τικὴ καὶ βυρωνικὴ ἐπίδραση κατὰ τὸν ποιητικὸ διαγωνισμὸ τοῦ 1855

26 Ἡ ἴδια κατάσταση ἐπικρατοῦσε μία δεκαετία ἀργότερα ὅπως διαπιστώνεται ἀπὸ κείμενο ἀνώνυμου ἀρθρογράφου βυρωνικοῦ θέματος στὴν Πανδώρα ὅπου ἀνα-φέρονται τὰ ἑξῆς laquoκαθόσον ἡμεῖς τουλάχιστον ἐνθυμούμεθα οὐδεμία ἀφήγησις τῶν κατὰ τὸν εὐεργέτην ἐκεῖνον τῆς Ἑλλάδος ἐξεδόθη ἑλληνιστίraquo βλ [Ἀνωνύμου] laquoἩρῶον τοῦ Βάϊρονraquo Πανδώρα 16 (1865) 140 Ὁ ἀρθρογράφος ποὺ φαίνεται ὅτι ἀνῆκε στὴν κατηγορία τῶν πνευματικῶν ἀνθρώπων τῆς ἐποχῆς του ἀγνοοῦσε ἀκό-μη καὶ τὴ μετάφραση τοῦ Σ Α Ζορμπᾶ στὰ ἑλληνικὰ τῆς βιογραφίας τοῦ Byron ἀπὸ τὸν Villemain ποὺ εἶχε κυκλοφορήσει ἀπὸ τὸ 1856

27 [Ἀνωνύμου] laquoὉ Λόρδος Βύρων ἐν Ἀθήναιςraquo Εὐτέρπη 1 (1851) 546 [Ἀνωνύμου] laquoΠίθος τοῦ Λόρδου Βύρωνοςraquo Πανδώρα 6 (1855) 385

29indd 442 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 443

συνέστησε στοὺς νέους ποιητὲς τὴν ἀποφυγὴ σύνθεσης ἔργων τὰ ὁποῖα δὲν ἀπέβλεπαν σὲ τίποτε ἄλλο ἐκτὸς ἀπὸ τὸ laquoἀρέσκεινraquo28 Ὁ εἰσηγη-τὴς καθηγητὴς Φίλιππος Ἰωάννου διαπραγματευόμενος τὴ σχέση τέχνης καὶ ἠθικῆς κατὰ τὴν κρίση τοῦ ἔργου Ὁ Πλάνης μὲ ἀφορμὴ τὴν ἠθικὴ τῶν βυρωνικῶν του ἡρώων ποὺ ἀποδοκίμαζε ὑπέδειξε στοὺς ποιητὲς τὴ δημιουργία ἔργων τὰ ὁποῖα νὰ συμβάλλουν καὶ στὴν ἠθικὴ διάπλαση τῶν πολιτῶν σύμφωνα μὲ τὴν πλατωνικὴ θεωρία γιὰ τὴν ποίηση ποὺ ὄφειλαν νὰ μελετήσουν laquoὡς ποιηταὶ πολιτείας ἀρτισυστάτουraquo Ἐμμέσως ἑπομένως συνέστησε τὴν ἀποφυγὴ τῆς σύνθεσης ἔργων μὲ θεματολογία ἀνάλογη τοῦ Πλάνητος δηλαδὴ τῆς αἱμομιξίας Δύο χρόνια ἀργότε-ρα κατὰ τὸν ποιητικὸ διαγωνισμὸ τοῦ 1857 οἱ πανεπιστημιακοὶ κρι-τὲς ἀντέδρασαν πολὺ ἔντονα στὴν ἐξάπλωση τῶν ρομαντικῶν καὶ κυ-ρίως τῶν βυρωνικῶν τάσεων Ὁ εἰσηγητὴς τοῦ διαγωνισμοῦ καθηγητὴς Στέφανος Κουμανούδης ὅπως λίγους μῆνες ἀργότερα καὶ ὁ πρύτανης Κωνσταντῖνος Ἀσώπιος ἀναφερόμενοι στὴν ποιότητα τῶν ποιημάτων ποὺ εἶχαν ὑποβληθεῖ παρατήρησε ἐκτὸς τῶν ἄλλων ὅτι καὶ laquoτινὰ ἔχου-σιν ὑποθέσεις ἠθικῶς μεμπτάς ἀδελφῶν ἔρωτας Τοιαῦτα τὰ Μυρσίνη καὶ Φῶτος ὁ Ραψωδός Ἀδελφότης καὶ Ἔρωςhellip Οἱ κριταὶ ἄλλας ἀρχὰς ἀσπάζονται καὶ εἶναι τῆς γνώμης ὅτι δὲν πρέπει παρrsquo ἡμῖν οἱ ποιηταὶ νὰ ἐνασμενίζωνται εἰς τοιαύτας ὑποθέσεις καὶ νὰ ἐθίζωσιν οὕτω τοὺς ἀνα-γνώστας τους εἰς τὴν ἠπίαν ἀποδοχὴν τῶν ἀνοσιουργημάτων πρὸς βλά-βην τῆς ἀρτισυστάτου ἡμῶν πολιτικῆς κοινωνίας καὶ ἂν ἡ ποίησις δὲν ἐπαγγέλλεται πάντοτε τὴν ἠθοποίησιν τοῦ ἀνθρώπου εἰ καὶ ὤφειλεν δὲν πρέπει ὅμως νὰ κάμνη αὐτὸν καὶ χείρονα τοῦ ὅτι εἶναι συνήθωςhellip Ἂν οἱ παλαιοὶ ποιηταὶ ἐδραματούργησαν Οἰδίποδας καὶ Αἰγίσθους καὶ Κλυταιμνήστρας παρέλαβον τὰς ὑποθέσεις ταύτας ἐκ τῆς παραδόσεως δὲν τὰς ἔπλασαν αὐτοί λαβόντες δὲ αὐτὰς ἐκ μεγάλων καὶ ἡγεμονικῶν οἴκων παρέστησαν αὐτάςhellip ὡς εἰκόνα φρικαλέαν τοῦ κακοδαίμονος ἀν-θρώπου ὅταν καὶ ἐν ὑψηλῇ περιωπῇ εὑρισκόμενος ἄγεται ἀναξίως ἑαυ-τοῦ ὑπὸ τῶν ἀβούλων παθῶνhellip Μετὰ δυσαρεσκείας ἐθεωρήθησαν καὶ αἱ πολλαὶ παραφροσύναι καὶ μανίαι τὰς ὁποίας περιέχουσι καὶ τούτου τοῦ ἔτους ὡς καὶ ἄλλων προτέρων ἐτῶν τὰ ποιήματα Καὶ τοῦτο οὐδό-λως ἑλληνικὸν τὸ πάθος ἀλλὰ ξένον μίμημαraquo Καὶ χωρὶς νὰ κατονομά-σει τὸ πρότυπό τους τὸν Byron κατέληξε laquoΕἰς κόρακας λοιπὸν ἐρρέ-τωσαν καὶ τὰ παρὰ φύσιν ψεύδη τῆς νεωτέρας τῶν ποιητῶν σχολῆς ἥτις

28 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 (1855) 58

29indd 443 110416 1111

444 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

τὸ ἐπαναλαμβάνομεν εἶναι ὀθνεία ξένη οὐχὶ ἑλληνικήraquo29 Ἡ ἔννοια τῶν λόγων αὐτῶν τοῦ Κουμανούδη ἐπαναλαμβάνεται στὸν πρυτανικὸ λόγο τοῦ Ἀσωπίου ὁ ὁποῖος χαρακτηρίζει ἐμμέσως ὡς laquoαἰσχράraquo τὰ ποιήματα ποὺ περιέχουν laquoἀθεμίτους ἔρωτας ἀδελφογαμίας καὶ τὰ τοιαῦταraquo μὲ τὴ δήλωση ποὺ κάνει ὅτι οὐδέποτε ἐπίσημος κριτὴς θὰ συστήσει αὐτὰ laquoὡς τίμιον καὶ ψυχοσωτήριον ἀνάγνωσμαraquo30

Ἂν ληφθεῖ ὑπόψη ὅτι ἡ αἱμομιξία ἀποτελεῖ χαρακτηριστικὸ γνώρι-σμα τῆς βυρωνικῆς ποίησης καταφαίνεται ὅτι ὁ βυρωνισμός χωρὶς νὰ κατονομάζεται δέχθηκε τὸ πρῶτο κτύπημα ἀπὸ τὸ στόμα τοῦ ἐπίσημου κριτῆ ποὺ εὐδοκίμως εἶχε ὑπηρετήσει παλιότερα τὸν βυρωνισμό ἀλλὰ τώρα ἔχει προσχωρήσει στὸ στρατόπεδο τοῦ Διαφωτισμοῦ στὸ ὁποῖον ἀνῆκε καὶ ὁ ἄλλος ἐπιτιμητὴς Ἀσώπιος

Τὸ ἔτος 1857 φαίνεται πὼς ἀποτέλεσε τὴν ἀρχὴ τῆς πολεμικῆς κατὰ τοῦ βυρωνισμοῦ γιατί λίγο ἀργότερα τὸ 1860 σημειώνεται ἡ ἀνοικτὴ πλέον ἐπίθεση ἐναντίον τοῦ Byron ἀπὸ τὸν εἰσηγητὴ τῆς κριτικῆς ἐπι-τροπῆς τοῦ διαγωνισμοῦ Ἀλέξανδρο Ρίζο Ραγκαβῆ Ὁ Ραγκαβῆς ποὺ ἦταν ὁ εἰσηγητὴς τοῦ ρομαντικοῦ μανιφέστου στὴν Ἑλλάδα τὸ 1837 σημείωσε στροφὴ πρὸς τὸν κλασικισμὸ ἀπὸ τὶς ἀρχὲς τῆς δεκαετίας τοῦ 1840 Ὡς εἰσηγητὴς τῶν ποιητικῶν διαγωνισμῶν τοῦ 1853 καὶ ἰδιαιτέ-ρως τοῦ 1854 ἐπισήμανε καὶ ἀποδοκίμασε τὴν ἐξάπλωση τοῦ ρομαντι-σμοῦ Τώρα μία ἑξαετία ἀργότερα τὸ 1860 ἐξαιτίας τῆς κατάχρησης τῶν παθῶν καὶ τῶν συμφορῶν ἀπὸ τοὺς νέους ποιητὲς δὲν δίστασε νὰ κατηγορήσει ὡς ὑπαίτιο αὐτῶν τὸν Byron Συγκεκριμένα κατὰ τὸν σχο-λιασμὸ τοῦ ἔργου ὁ Ἅγιος Μηνᾶς τοῦ Ὀρφανίδου ὑπογράμμισε τὰ ἑξῆς laquoΚαὶ ἐπειδὴ περὶ παθῶν ὁ λόγος ἂς ἐνθυμηθῶμεν ὅτι παρὰ τοῖς νέοις ἡμῶν ποιηταῖς μεγίστη γίνεται χρῆσις καὶ κατάχρησις τῶν παθῶν καὶ τῶν συμφορῶν αἰσθηματικῆς κληρονομίας νομίζομεν τοῦ Ὁδοιπόρου θετοῦ υἱοῦ τοῦ Βύρωνοςraquo31 Εἶναι ἡ πρώτη φορὰ ποὺ ἀκούσθηκε τὸ ὄνο-μα τοῦ Βύρωνος ὡς ὑπεύθυνου τῶν ρομαντικῶν συμφορῶν στὴ νεοελ-ληνικὴ ποίηση ἀπὸ ἐπίσημο κριτή ἔστω καὶ μὲ τὴ μέθοδο τῆς ἀναγωγῆς

Τὸν ἴδιο χρόνο κι ἄλλος θιασώτης τοῦ Byron ὁ Βερναρδάκης ὁ ὁποῖος στὸ παρελθόν ἐκτὸς ἀπὸ τὶς βυρωνικὲς ἐπιδράσεις32 στὸ ἔργο του εἶχε ἀναλάβει καὶ τὴν ὑποστήριξη τοῦ ρομαντικοῦ δράματος στὰ

29 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 (1857) 27 2830 Ἀσώπιος (1857) 50831 laquoὉ ποιητικὸς διαγωνισμὸς τοῦ 1860raquo Πανδώρα 11 (1860) 3332 Βλ laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 (1855) 55-58

29indd 444 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 445

προλεγόμενα τοῦ ἔργου του Μαρία Δοξαπατρῆ33 εἶχε σημειώσει στρο-φὴ πρὸς τὸν κλασικισμὸ καὶ μὲ περιφρόνηση ἐκφραζόταν ἐκτὸς τῶν ἄλ-λων καὶ γιὰ τὴν laquoὀσσιανοβυρωνολαμαρτινικὴ σπληνολογίαraquo34

Εἶναι φανερὸ πὼς ἔχει ἀρχίσει πλέον νὰ κλιμακώνεται καὶ νὰ ἐξα-πλώνεται ἡ ἐπίθεση κατὰ τοῦ ἱεροῦ συμβόλου στὸν συγκεκριμένο πάντα χῶρο τῆς λογοτεχνίας

Ἡ μόνη δημόσια ὑπεράσπιση τοῦ Byron ποὺ ἀκούσθηκε τότε ἦταν τοῦ ποιητῆ τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ Θεοδώρου Ὀρφανίδου κατὰ τὴν ἀντίκρου-ση τῶν αἰτιάσεων τοῦ εἰσηγητῆ τοῦ ποιητικοῦ διαγωνισμοῦ Ἀλ Ρίζου Ραγκαβῆ Ὁ Ὀρφανίδης μετὰ τὸν θαυμασμὸ καὶ τὴ λατρεία ποὺ ἐξέ-φρασε γιὰ τὸν Ἄγγλο ποιητή ὑποστήριξε μὲ παρρησία τὸν κανόνα τῆς βυρώνειας σχολῆς laquoἌκουε τὴν καρδίαν σου καὶ γράφε τὴν ποίησινraquo35 Δὲν δίστασε μάλιστα νὰ τὸν συγκρίνει πρὸς τοὺς ἀριστοτελικοὺς κανό-νες τῆς ποίησης ποὺ laquoφαίνονται σχολαστικῶν ἀκροάματαraquo Ὁ ἴδιος μέ-σα σrsquo αὐτὴ τὴ διαμάχη τόνισε πρὸς τοὺς ἀναγνῶστες του laquoἈκούετε τὴν καρδίαν σας καὶ κρίνατε τὴν ποίησινraquo36

Βουτσιναῖοι Ποιητικοὶ Διαγωνισμοὶ

Τὸ 1861 ὁ ΙΚ Βουτσινᾶς37 μετὰ τὴ ματαίωση τοῦ Ράλλειου ποιητι-κοῦ διαγωνισμοῦ ἀνέλαβε τὴ χορηγία ἐνὸς νέου φιλολογικοῦ διαγωνι-σμοῦ ποὺ ἔμεινε γνωστὸς ἀπὸ τὸ ὄνομά του ὡς Βουτσιναῖος καὶ κράτη-σε ἕως τὸ 1877 Τὸ Πανεπιστήμιο ἀνέλαβε τὴ διεξαγωγὴ καὶ κρίση τοῦ διαγωνισμοῦ ἐπὶ μία δεκαπενταετία Ἡ ποίηση προσανατολίσθηκε πρὸς ἄλλες κατευθύνσεις Σύμφωνα μὲ τὶς ἐκθέσεις τῶν πανεπιστημιακῶν ἐπι-χειρήθηκε ἡ ἀνάσχεση τοῦ νοσηροῦ ρομαντισμοῦ στὸ ὄνομα τοῦ κλα-σικισμοῦ καὶ τῆς laquoraison drsquo eacutetatraquo Στὴ δεκαετία τοῦ 1860 ἡ ἀκαδημαϊκὴ

33 Βερναρδάκης (1858) στrsquo ndash καrsquo34 Βερναρδάκης (1860) ξγrsquo35 Ὀρφανίδης (1860) 18636 Ὀρφανίδης (1860) 18637 Ὁ Ἰωάννης Βουτσινᾶς (1834-1902) ἀνέλαβε τὴ χρηματοδότηση τῶν ποιητικῶν δι-

αγωνισμῶν ποὺ διεξήγαγε τὸ Πανεπιστήμιο ἀπὸ τὸ 1862 ἕως τὸ 1877 Συνεχίσθηκε ἡ λειτουργία τοῦ θεσμοῦ μὲ τοὺς ἴδιους ὅρους ὅπως καὶ ἐπὶ Ἀμβροσίου Ράλλη μὲ τὴ διαφορὰ ὅτι δὲν ἀποκλείσθηκε ἡ χρήση τῆς δημοτικῆς γλώσσας Γιὰ τὸν Ἰωάννη Βουτσινᾶ βλ Ἐθνικὸν Ἡμερολόγιον Μαρίνου Π Βρεττοῦ (1866) 341-42 Ἐθνικὸν Ἡμερολόγιον Κ Φ Σκόκου 10 (1895) 257-59 ΜΕΕ 7 (1929) 728

29indd 445 110416 1111

446 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

κριτικὴ κτύπησε τὸν ρομαντισμὸ στὴ μορφὴ τοῦ βυρωνισμοῦ ποὺ τότε γνώρισε τὴν κορύφωσή του γιατί τὸ ἀπαιτοῦσαν καὶ τὸ ἐπέβαλλαν οἱ περιστάσεις τὶς ὁποῖες διερμήνευσε ὁ ποιητὴς μὲ τὸ ἔργο του ἐκτελώ-ντας κοινωνικοπολιτικὸ ρόλο

Εἶναι σημαντικὸ τὸ γεγονὸς ὅτι στὴν περίοδο αὐτὴ ἡ βυρωνικὴ ποί-ηση ἔρχεται σὲ ἐπαφὴ μὲ τὸ πλατύτερο κοινό κυρίως ἐξαιτίας τῆς με-γάλης κυκλοφορίας τῶν μεταφράσεων βυρωνικῶν ἔργων Στὰ χρόνια αὐτὰ ὁ βυρωνισμὸς ἐμφανίζεται πλουσιότερος στὰ ἰδιαίτερα χαρακτη-ριστικά του γνωρίσματα ποὺ συμπληρώνονται ἀπὸ τὶς νέες ἰδέες τοῦ ἀναρχισμοῦ καὶ τοῦ μηδενισμοῦ ἢ τοῦ ἀρρωστημένου πεσσιμισμοῦ καθὼς καὶ ἀπὸ τὴν ἔξαρση τῆς ἀθεΐας καὶ ἐκφράζεται μὲ μεγαλύτερη ἔνταση καὶ πάθος38

Τὰ αἴτια τῆς ὑπερβολικῆς συμπεριφορᾶς τοῦ βυρωνισμοῦ καὶ τῆς ἐξάπλωσής του πρέπει νὰ ἀναζητηθοῦν σὲ ποικίλους παράγοντες φι-λολογικοὺς καὶ κοινωνικοπολιτικούς Στὴν πρώτη περίπτωση ἀνήκει ἡ διαμάχη τοῦ ρομαντισμοῦ μὲ τὸν κλασικισμό ποὺ μπορεῖ νὰ μὴν εἶναι πολὺ σημαντική γιατί καὶ τὰ δύο κινήματα παρουσιάζονται στὸ ἴδιο ἰδεολογικὸ σύστημα ἀλλὰ ὅμως ὁ κλασικισμός ποὺ εἶχε ὑπὲρ αὐτοῦ ἐκτὸς τῶν ἄλλων καὶ τὴν ἀκαδημαϊκὴ κριτική ἐπιδίωξε τὸν ἀποκλει-σμὸ τοῦ βυρωνισμοῦ ἀπὸ κάθε δημόσια ἀναγνώριση καὶ ἐπιβράβευση καὶ τὸν ἀνάγκασε ἔτσι γιὰ τὴν ὑπεράσπισή του νὰ ἐκτραπεῖ σὲ θέσεις περισσότερο ἀκραῖες καὶ ὁπωσδήποτε κραυγαλέες Πραγματικὰ οἱ κρι-τὲς μὲ σπουδαιότερους τὴ δυάδα Κωνσταντίνου Παπαρρηγοπούλου ndash Ἀλ Ρίζου Ραγκαβῆ ἀπὸ τὴ μία καὶ Κωννου Ἀσωπίου ndash Στεφάνου Κουμανούδη καὶ Δημητρίου Βερναρδάκη ndash Ἀθανασίου Ρουσοπούλου ἀπὸ τὴν ἄλλη ἦταν στραμμένοι πρὸς τὴν κλασικὴ ἀρχαιότητα καὶ κη-ρυγμένοι ἀντιρομαντικοί Ἀνησυχοῦσαν ὄχι μόνο γιὰ τὴ θεματολογία τῶν ρομαντικῶν ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν ἀρχαϊκὴ γλώσσα ποὺ χρησιμοποιοῦ-σαν Γιrsquo αὐτὸ περιόρισαν στὸ ἐλάχιστο τὴν ἀπονομὴ διακρίσεων σὲ βυ-ρωνικὰ ἔργα ὅπως πχ εἶναι τὰ ποιήματα Ὁ Ἄγνωστος ποιητὴς τοῦ Ἀχιλλέα Παράσχου (ἔπαινος 1863)39 οἱ Στόνοι (βραβεῖο 1866)40 καὶ οἱ

38 Ἀναφερόμενος στὰ φαινόμενα τῆς συγκεκριμένης ἐποχῆς ὁ Π Μουλλᾶς ὑποστηρίζει τὰ ἑξῆς laquoὍτι ὣς τώρα ἦταν παράπονο μεταβάλλεται σὲ κραυγὴ διαμαρτυρίαςmiddot ἡ με-λαγχολία γίνεται κατάθλιψη ἡ παθητικὴ ἀναμονὴ τοῦ θανάτου ἐνεργητικὴ θανατο-φιλία Παράλληλα ἀνεβαίνει καὶ ὁ τόνος τῆς φωνῆς φθάνοντας ὣς τὴν πρόκλησηraquo Μουλλᾶς (1977) 506

39 Παράσχος (1863) 113-14 11540 Παπαρρηγόπουλος (1866) 28-33 62

29indd 446 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 447

Χελιδόνες (ἔπαινος 1867)41 τοῦ Δημητρίου Παπαρρηγοπούλου Τελικὰ ἀνάγκασαν τοὺς δημιουργούς τους μὲ τὸ τέλος τῆς δεκαετίας νὰ ἀπο-συρθοῦν ἀπὸ τοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμούς χωρὶς ὡστόσο νὰ ἀποφύ-γουν τὴν ἔνταση τῶν ἐκδηλώσεών τους

Στὴ δεύτερη περίπτωση ἐντάσσεται τὸ θέμα μὲ τὴν ἔξωση τοῦ Ὄθωνα Ἡ laquoφοιβόληπτηraquo42 νεολαία εἶχε ἐνεργὸ συμμετοχὴ στὶς ἀντιοθωνικὲς ἐκ-δηλώσεις ποὺ προκάλεσαν τὴν πτώση τῆς βαυαρικῆς δυναστείας Ἡ ἀναστροφὴ τῶν νέων μὲ τὴν πολιτικὴ ἐπισημαίνεται ἤδη ἀπὸ τὸ 1859 ὅταν ὁ Κωνσταντῖνος Παπαρρηγόπουλος ὡς εἰσηγητὴς τῶν ποιητικῶν διαγωνισμῶν ἐκείνου τοῦ χρόνου μὲ ἀφορμὴ τὴν ὑποβολὴ ἔργων μὲ πο-λιτικὴ τοποθέτηση43 μάταια παρατήρησε σrsquo αὐτοὺς laquoὅτι ἀλλοτριωτάτη τῆς ποιήσεως εἶναι ἡ πολιτικήraquo44 Σrsquo αὐτοὺς τοὺς laquoφοιβόληπτουςraquo νέους ποὺ εἶναι καὶ ἡ τελευταία γενιὰ τοῦ ρομαντισμοῦ συγκαταλέγονταν ὁ ἀρχηγὸς τῆς laquoΧρυσῆς Νεολαίαςraquo Ἀχιλλέας Παράσχος ὁ Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος ὁ Σπυρίδων Βασιλειάδης καὶ ὁ Κλέων Ραγκαβῆς Ἔτσι ὁ βυρωνισμός ποὺ ἦταν ἀπὸ τὴ φύση του ριζοσπαστικός μὲ τὴ συμμετοχὴ ἐκπροσώπων του στὶς ἐξάψεις τὶς ὁποῖες προκάλεσε τὸ ἀντι-πολιτευτικὸ καὶ ἀνατρεπτικὸ κίνημα τῆς βασιλείας τοῦ Ὄθωνα βγῆκε ὁπωσδήποτε δυναμωμένος

Ἐπίσης ὁ βυζαντινισμός ποὺ εἶχε ἤδη σημειώσει τὴν παρουσία του ἀπὸ τὴν προηγούμενη δεκαετία καὶ εἶχε προκαλέσει τοὺς ἀρχαιολά-τρες θεωρήθηκε ὑπαίτιος τῆς καταστροφῆς τοῦ ἀρχαίου ἑλληνισμοῦ μὲ ἀποτέλεσμα νὰ παρατηρηθεῖ πτώση τοῦ θρησκευτικοῦ συναισθήμα-τος ποὺ ὁδήγησε κάποτε σὲ ἀκραῖες θέσεις Εἶναι χαρακτηριστικὰ ὅσα ἀναφέρει ὁ εἰσηγητὴς τοῦ ποιητικοῦ διαγωνισμοῦ τοῦ 1865 Ἀθανάσιος Σ Ρουσόπουλος γιὰ τὴν ἀντιχριστιανικὴ θέση τοῦ Κλέωνα Ραγκαβῆ σχολιάζοντας ὡς ἑξῆς τὸ ἔργο του Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης laquoἡ δὲ πολε-μία τῷ ἑλληνισμῷ βυζαντὶς ἱστορία ἐνεποίησεν εἰς αὐτὸν μίσος ἀκράτη-τον κατὰ τῆς χριστιανικῆς θρησκείας ὡς αἰτίας πάντων τῶν τοῦ ἔθνους δεινῶνhellipraquo45

41 Παπαρρηγόπουλος (1867) 24-30 5642 Ἡ λέξη laquoφοιβόληπτοςraquo ἀπαντᾶ συχνὰ στὰ κείμενα τῆς ἐποχῆς43 Ραγκαβῆς (1877)44 laquo Ὁ ποιητικὸς διαγωνισμὸς τοῦ 1859 ἔτουςraquo Πανδώρα 10 (1859) 2945 laquoΚρίσις τοῦ Βουτσιναίου ποιητικοῦ διαγωνισμοῦ γινομένη ἐν τῷ ἑλληνικῷ πανεπι-

στημίω τὴ 9 Μαΐου 1865raquo Χρυσαλλὶς 3 (1865) 403

29indd 447 110416 1111

448 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Ἀκόμη τὸ ἐθνικὸ θέμα ποὺ ἀποτελοῦσε αἰτία ἐπαναστατικῶν ἐκδη-λώσεων ἀλλὰ καὶ ἀπογοητεύσεων μὲ τὴν ἀποτυχία τῆς κρητικῆς ἐπα-νάστασης (1866-1869) τὸ ἄλυτο πρόβλημα τοῦ ἀλύτρωτου ἑλληνισμοῦ ὅπως καὶ ἡ καταθλιπτικὴ κατάσταση τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ καὶ ἡ διαπί-στωση τῆς ἀδυναμίας ἐνὸς κοινωνικοῦ μετασχηματισμοῦ ἀποτελοῦσαν συνεχεῖς προκλήσεις στὰ κοινωνικὰ αἰσθήματα τῶν ποιητῶν ὅπως μαρ-τυρεῖ ἡ ποίησή τους καὶ ἡ μέχρι θανάτου διαμαρτυρία τους Ὅλα αὐτὰ τὰ ἀνωτέρω μὴ φιλολογικὰ στοιχεῖα ἑρμηνεύουν ἀπὸ μιὰν ἄλλη σκοπιὰ τὴν ἔξαρση τοῦ βυρωνικοῦ φαινομένου στὸν τόπο μας κατὰ τὴ συγκε-κριμένη ἐποχή

Στὴ δεκαετία τοῦ 1860 μὲ τὴ σωρεία τῶν ἄλυτων προβλημάτων ἐθνι-κοπολιτικῶν καὶ κοινωνικοοικονομικῶν τὴ δεκαετία ποὺ ὁ Μπάμπης Ἄννινος τοποθετώντας τὴν ἀρχή της στὴ Μεταπολίτευση καὶ δικαιολο-γώντας τὴν ἀπαισιόδοξη ποίηση τοῦ Δημητρίου Παπαρρηγοπούλου καὶ τοῦ Σπυρίδωνος Βασιλειάδη χαρακτήρισε ὡς laquoμία τῶν ἀτυχεστέρων πε-ριόδων τοῦ Ἔθνους μαςraquo46 ὁ βυρωνισμὸς γνώρισε τὴν κορύφωσή του Ὅπως συνέβη καὶ στὶς ἄλλες εὐρωπαϊκὲς χῶρες ὁ βυρωνισμὸς ἔφθασε στὴν ἀκμή του γιατί τὸ ἀπαιτοῦσαν καὶ τὸ ἐπέβαλλαν οἱ περιστάσεις ποὺ διερμήνευσε ὁ Ἕλληνας ποιητὴς μὲ τὸ ἔργο του ἐκτελώντας κοινω-νικοπολιτικὸ ρόλο Καὶ ἐνῶ τὸ βυρωνικὸ κίνημα στὶς ἄλλες εὐρωπαϊ-κὲς χῶρες ἐξέπνευσε μὲ τὸ τέλος σχεδὸν τῆς ἕκτης δεκαετίας τοῦ αἰώνα στὴν Ἑλλάδα ὄχι μόνο παρουσιάσθηκε καθυστερημένα ἀλλὰ σημείωσε καὶ ἄλλη ἐξέλιξη γιατί λειτούργησαν διαφορετικὰ οἱ πνευματικοὶ καὶ κοινωνικοὶ παράγοντες ποὺ δημιουργήθηκαν στὸ νεοσύστατο κράτος ὕστερα ἀπὸ μία δουλεία τετρακοσίων χρόνων

Διαμάχη Κλασικισμοῦ καὶ Βυρωνισμοῦ

Στὴ δεκαετία του1860 ὁ βυρωνισμὸς μπορεῖ νὰ γνώρισε τὴ μεγαλύτε-ρή του ἀκμή ἀλλὰ γνώρισε μαζὶ καὶ τὴ μεγαλύτερη ἐπίθεση ποὺ ἐξαπέ-λυσε ἐναντίον του ὁ κλασικισμός τὸν ὁποῖον ἀντιπροσώπευαν κυρίως πανεπιστημιακοὶ δάσκαλοι Ἡ εὐκαιρία δόθηκε στὴν ἀκαδημαϊκὴ κρι-τικὴ μὲ τὸν ποιητικὸ διαγωνισμὸ τοῦ 186347 Ὁ Δημήτριος Βερναρδάκης

46 Ἄννινος (1915) 3847 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 105-22

29indd 448 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 449

πρώην βυρωνικὸς ποιητής ἐξαπέλυσε δριμύτατη ἐπίθεση κατὰ τοῦ ρο-μαντισμοῦ καὶ τοῦ βυρωνισμοῦ ὥστε ἡ εἰσήγησή του θεωρήθηκε ἀντι-ρομαντικὸ καὶ ἀντιβυρωνικὸ μανιφέστο Ἀπὸ τὸν ὀνομαστικὸ κατάλο-γο τῶν κυριότερων ἐκπροσώπων τοῦ ρομαντισμοῦ ποὺ μνημονεύονται στὴν εἰσήγησή του ὅπως τοῦ Chateaubriand τοῦ Lamartine τοῦ Hugo τοῦ Goethe τῆς George Sand τοῦ Shelley καὶ τοῦ Byron ὁ τελευταῖος δέ-χθηκε καταιγισμὸ πυρῶν

Τὸ ἀντιρομαντικὸ καὶ ἀντιβυρωνικὸ κυρίως πνεῦμα τοῦ εἰσηγητῆ διαγράφεται καθαρὰ στὰ ἑξῆς ἀποσπάσματα laquoΑἱ ποιητικαὶ παραφο-ραὶ τοῦ Μαμφρέδου τοῦ Childe Harold τοῦ Γκιαοὺρ καὶ τόσων ἄλλων ὑποχονδριακῶν καὶ σπληνικῶν ἡρώων τοῦ λόρδου Βύρωνος ἡ ἐλεγει-ακὴ μελαγχολία τοῦ Λαμαρτίνου ἡ καθολικὴ εὐσέβεια τῶν Ρενὲ καὶ Ἀτταλὰ τοῦ Chateaubriand καὶ οἱ κατὰ τῶν κοινωνικῶν καθεστώτων φλογεραὶ καὶ εὔγλωττοι παραδοξολογίαι τῆς George Sand οἱ τελευταῖοι οὖτοι σπινθῆρες τοῦ ὀσημέραι ἀποσβεννυμένου ποιητικοῦ λύχνου τῆς κατὰ πολλοὺς λόγους γεγηρακυίας ἑσπερίας Εὐρώπης ἐρρίφθησαν πο-λὺ ἐνωρὶς δυστυχῶς καὶ εἰς ἡμᾶς ἐδῶ τοὺς κατοίκους τῆς Ἀνατολῆς καὶ ἀνέφλεξαν εἰς τὰ στήθη πολλῶν ἐκ τῶν ἡμετέρων ποιητῶν πάθη φαντα-σιώδη καὶ ἀνύπαρκτα τὰ ὁποῖα ἐκεῖ μὲν παρὰ τοὶς Ἐσπερίοις ἔχου-σι τὸν λόγον αὐτῶν εἰς τὰς περὶ αὐτοὺς κοινωνικάς θρησκευτικὰς καὶ ἠθικὰς περιστάσεις ἀλλrsquo οὐδένα λόγον εἶναι δυνατὸν νὰ εὕρωσι καὶ εἰς τὸν μόλις ἀναγεννώμενον νεαρὸν ἡμῶν πολιτισμόνraquo48 Καὶ ἀλλοῦ laquoὉ Βύρων ἦτο ὑποχονδριακός κατεπάτησεν οὐ μόνον πᾶσαν ἰδέαν κοινὴν καὶ οὕτως εἰπεῖν καθεστηκυίαν ἐν τῇ θρησκείᾳ τῇ ἠθικῇ κτλ ἀλλὰ κα-τεπάτησε καὶ αὐτὴν τὴν λογικήνmiddot καταπατήσας ὅμως τὴν λογικὴν ἀντι-κατέστησεν αὐτὴν διrsquo ἑτέρας τῆς λογικῆς ἢ μᾶλλον εἰπεῖν τῆς σοφιστεί-ας τοῦ πάθους Καὶ ἡ σοφιστεία αὕτη ἡ διαλεκτικὴ αὕτη σοφιστεία τοῦ πάθους τοῦ ποιητοῦ εἶναι τοιαύτη ὥστε οἱ πτωχοὶ ἡμεῖς ἀναγνῶσται ἀναπειθόμεθα καὶ παρασυρόμεθα Καὶ ἄλλως δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ γί-νη διότι ἡμεῖς μὲν εἴμεθα ἄδολοι καὶ πτωχοὶ τῷ πνεύματι θνητοί ἐκεῖνος δὲ σοφιστὴς δαιμόνιος laquoἙωσφόροςraquo49 Καὶ πιὸ κάτω laquoἈριστοτέχναι δὲ περὶ τὴν γλῶσσαν καὶ τὴν λογικὴν (διότι ἀμφότερα ταῦτα ἐκπηγάζου-σιν ἐκ μιᾶς καὶ τῆς αὐτῆς πηγῆς) ἀνεδείχθησαν αὐτοὶ μάλιστα οἱ ὑπο-χονδριακοὶ καὶ παραδοξολόγοι παντὸς εἴδους καὶ πάσης χροιᾶς ποιη-

48 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 11349 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 119

29indd 449 110416 1111

450 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

ταὶ καὶ συγγραφεῖς ὁ Βύρων ὁ Ρουσσώ ἡ George Sand o Fallmerayer κτλ Ἅπαντες οὗτοι μεταβιβάζουσι τὸν ἀναγνώστην εἰς τὸν χιμαιρικὸν καὶ ψευδῆ των κόσμον διὰ τριχίνης οὕτως εἰπεῖν γεφύρας Ἡ τριχίνη αὕτη γέφυρα εἶναι τὰ λαμβανόμενα (les preacutemisses) τὰ ὁποῖα ὅταν ἀνα-πεισθείς τις ἅπαξ ἀποδεχθῆ δὲν δύναται ἔπειτα νὰ μὴ μεταβῆ καὶ κλει-σθῆ εἰς τὸν κλωβὸν τοῦ ψευδοῦς ἐκείνου κόσμουhellipraquo50

Θέσεις ἀντίθετες πρὸς ἐκεῖνες ποὺ ὁ ἴδιος ἔχει ἐκθέσει στὸν πρόλογο τοῦ ἔργου του Μαρία Δοξαπατρῆ ἰδιαίτερα σὲ ὅτι ἀφοροῦν τὰ πάθη καὶ τὸ κακὸ στὴν ποίηση51 Ὁπωσδήποτε εἶναι ἐνδεικτικὲς τῆς πλήρους διαφοροποίησής του ἀπὸ τὸν ρομαντισμό ποὺ εἶχε ἤδη ἀρχίσει ἀπὸ τὸ 1860 καὶ τῆς ἔνταξής του στοὺς κλασικιστές

Στὸν ποιητικὸ διαγωνισμὸ τοῦ 1863 συμμετεῖχε ἐπίσης καὶ ὁ Ἄγγελος Βλάχος μὲ τὸ ἔργο τοῦ Φειδίας καὶ Περικλῆς52 Ὁ πρόλογος τοῦ ἔργου ἀποτελεῖ ἀντιρομαντικὸ φανέρωμα ὅπου ἐκτυλίσσεται ἡ ἐπίθεση κατὰ τοῦ ρομαντισμοῦ χωρὶς νὰ ἀναφέρεται ὀνομαστικὰ ὁ Βύρων τοῦ ὁποί-ου ὁ Βλάχος ὑπῆρξε θιασώτης λίγα χρόνια νωρίτερα Οἱ λόγοι ποὺ ἐπι-καλεῖται ὁ Ἄγγελος Βλάχος μαρτυροῦν καθαρὰ τὴ νέα ποιητικὴ τοποθέ-τησή του ἄσχετα ἂν δὲν πέτυχε στὴν προσπάθειά του ὅπως σημειώνει ὁ εἰσηγητὴς τοῦ διαγωνισμοῦ laquoὁ ποιητὴς ἠθέλησε νὰ μιμηθεῖ τὸν κλασι-κὸν λεγόμενον στίχον ἀλλrsquo ἀπέτυχε καὶ ἔμεινεν ὅπως ἦτο ρωμαντικός Μιμεῖται τις τοὺς κλασικοὺς ὄχι ὅταν ἐπιμεληθῆ μόνον τοῦ λεκτικοῦ καὶ τῆς ἐξωτερικῆς φράσεως τοῦ λόγου διότι τοῦτο δὲν ἀρκεῖ ἀλλrsquo ὅταν μά-λιστα κατορθώση νὰ διαμορφώση κλασικῶς αὐτὴν τὴν ἐσωτερικὴν οὐ-σίαν τῆς ποιήσεώς του ὅταν κατορθώση νὰ συμπυκνώση ὄλον του τὸν ποιητικὸν πλοῦτον εἰς ὀλίγους σχετικῶς στίχουςhellipraquo53

Ὡστόσο παρὰ τὴ δριμύτατη ἐπίθεση ἐναντίον τῆς βυρωνικῆς ποίη-σης στὸν διαγωνισμὸ τοῦ 1863 τὰ πρωτεῖα τῶν ἐπαίνων ἀφοῦ βρα-βεῖο δὲν δόθηκε ἀποδόθηκαν στὸ βυρωνικὸ ποίημα Ὁ Ἄγνωστος54 τοῦ Ἀχιλλέα Παράσχου Οἱ κριτὲς ξεχώρισαν τὸ ποίημα γιὰ τὴ μεγάλη καὶ σπάνια ἀρετή τὴ γνήσια καὶ ἀληθινὴ ἔμπνευση καὶ ὄχι laquoδιὰ τὰς λογικὰς παραδοξολογίας αἵτινες ἀποτελοῦσι τὸ κρηπίδωμα τοῦ ποιήματοςraquo55

50 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 11951 Βερναρδάκης (1858) ογacute ndash πθacute52 Βλάχος (1863) [αacute]53 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 11254 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 113-15 Παράσχος (1881) 7-4455 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 113

29indd 450 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 451

Πάντως ὁ Παράσχος μὲ τὴ διάκριση αὐτὴ κράτησε ψηλὰ τὴ σημαία τοῦ βυρωνισμοῦ ἔστω καὶ διάτρητη συνέβαλε οὐσιαστικὰ στὴν προβο-λή του στὴν ἐπίμαχη δεκαετία ἀλλὰ καὶ στὴν κατοπινὴ συντήρησή του ἕως τὸν θάνατό του παραμένοντας ὁ πιὸ πιστὸς λάτρης τοῦ Byron μι-μητής μεταφραστὴς56 καὶ ὑμνητής57 του

Ἂν ληφθοῦν ὑπόψη οἱ ἀλλεπάλληλες ἐπιθέσεις ποὺ δέχθηκε ὁ Byron καὶ ἀπὸ ἐξωακαδημαϊκοὺς κύκλους τὸ ἔτος 1863 θὰ μποροῦσε νὰ χα-ρακτηρισθεῖ δίσεκτο γιὰ τὸν Ἄγγλο ποιητή Ὡστόσο ὅπως προαναφέρ-θηκε ὁ βυρωνισμὸς συνέχισε μὲ ἔνταση τὴν παρουσία του καθrsquo ὅλη τὴ διάρκεια τῆς δεκαετίας τοῦ 1860 μὲ τὶς μεταφράσεις τῶν βυρωνικῶν ἔρ-γων τὶς μελέτες γιὰ τὸν Byron καὶ τὸ ἔργο του καθὼς καὶ μὲ τὴν ἵδρυση τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου laquoΒύρωνraquo58

Ἡ ἀκμὴ αὐτὴ συνεχίσθηκε καὶ στὶς ἀρχὲς τῆς ὄγδοης δεκαετίας τοῦ αἰώνα ἕως τὸν θάνατο τουλάχιστον τῶν σπουδαιότερων ἐκπροσώ-πων τοῦ βυρωνισμοῦ (Δ Παπαρρηγοπούλου 1873 Ἰω Καρασούτσα 1873 καὶ Στ Βασιλειάδη 1874) ἀλλὰ κατόπιν ἄρχισε νὰ διαφοροποι-εῖται Ἔτσι ὡς πρὸς τὶς ἐπιδράσεις ποὺ ἄσκησε ὁ Byron μὲ τὸ ἔργο του στοὺς Νεοέλληνες τὸ κίνημα ἀκολούθησε τὴ γενικότερη τύχη τοῦ ρο- μαντισμοῦ Ἀναφορικὰ ὅμως μὲ τὶς ἄλλες ἐκδηλώσεις ποὺ πραγματοποι- οῦνταν μὲ μεταφράσεις τῶν ἔργων του μὲ μελέτες γιὰ τὸν ποιητὴ καὶ μὲ τὴν ἔντεχνη ποίηση τὴν ἀφιερωμένη καὶ ἀναφερόμενη σrsquo αὐτόν συνεχί-σθηκε ὁ προηγούμενος ρυθμός ἐξαιτίας κυρίως ἄλλων παραγόντων59

Στοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμοὺς τῶν ἐτῶν 1870 καὶ 1876 καθὼς καὶ 1871 καὶ 1873 μὲ εἰσηγητὲς τὸν Θεόδωρο Ὀρφανίδη60 καὶ τὸν Γεώργιο Μιστριώτη61 ἀντιστοίχως διαπιστώνεται ἡ πτώση τοῦ ρομαντισμοῦ καὶ ἡ ἀνυπαρξία τῆς λυρικῆς ποίησης Σrsquo ἕναν ἄλλο διαγωνισμό τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου laquoΠαρνασσόςraquo τρεῖς μῆνες πρὶν ἀπὸ τὸν τελευ-ταῖο Βουτσιναῖο ποιητικὸ διαγωνισμό τὸν Ἰούνιο τοῦ 1877 ὁ εἰσηγη-τὴς Ἐμμ Ροΐδης ἦταν κατηγορηματικὸς στὴ διαπίστωση τῆς ἀπου σίας βυρωνικῶν ἐπιρροῶν ἀναφέροντας τὰ ἑξῆς laquoΣήμερον οὔτε ἁμαρτω-λοὺς ἔχομεν οὔτε ἀκόμη Ἀρόλδους καὶ Μαμφρέδαςhellip ἀλλὰ φρονίμους

56 Κεφαλληναίου (1995) 279-8357 Παράσχος (1881) 2-3 (1904) 167-7058 Κεφαλληναίου (1984) 269-8159 Κεφαλληναίου (1995) 127-4460 Ὀρφανίδης (1876) 10-1161 Μιστριώτης (1873) 5-7

29indd 451 110416 1111

452 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

καὶ θετικοὺς ἀνθρώπουςhellip Ἡ ποίησις παρὰ μὲν τοῖς ἀρχαίοις ἦτο ἄνθος νεότητος καὶ ὑγείας σήμερον δὲ ἐν Εὐρώπῃ εἶναι ἐξάνθημα ὀργανισμοῦ νοσοῦντος καὶ θρῆνος πάσχοντος ἀνθρώπου Ἂν ἀνακτήσωμεν ποτὲ τὴν προγονικὴν εὔκλειαν πιθανὸν εἶναι νrsquo ἀναβλαστήση τὸ ἀρχαῖον ἄνθος ἐπὶ τοῦ γενεθλίου αὐτοῦ ἐδάφουςmiddot ἂν νοσήσωμεν ὡς οἱ Φράγκοι θέλου-σιν ἐκπορευθεῖ βεβαίως καὶ ἐκ τῶν ἡμετέρων χειλέων ἀληθοῦς ὀδύνης κραυγαί Μέχρις οὗ ὅμως τὸ ἕτερον τούτων συμβῆ πολὺ φοβούμεθα ὅτι ἀντὶ ποιήσεως θέλομεν ἔχει ἢ ψυχρὰς κλασικῶν μιμήσεις ἢ παιδαριώδεις βυρωνισμοῦ παρωδίαςraquo62

Ο Byron ὡς ρομαντικὸς ποιητὴς εἶχε παύσει πλέον νὰ συγκινεῖ τὸ ἑλ-ληνικὸ κοινὸ καὶ κατὰ συνέπεια νὰ τὸ ἐπηρεάζει Στὸν ποιητικὸ διαγω-νισμὸ τοῦ 1875 ὁ εἰσηγητὴς καθηγητὴς Θ Ἀφεντούλης ἀναφέρει κάποια ὁμοιότητα63 τοῦ ἔργου Παυσανίας ὁ Λακεδαιμόνιος τοῦ Α Ἀντωνιάδου μὲ τὸ ἔργο τοῦ Byron Οἱ δύο Φόσκαροι στὸ ὁποῖο παραπέμπει τὸν συγ-γραφέα laquoνὰ ἐπανέλθη ἐπὶ τὸ δράμα νὰ τὸ ἐξευγενίση νὰ τὸ ἀνυψώση νὰ μελετήση τὸν Βύρωνα ἐν τῷ δράματι Οἱ δύο Φόσκαροιraquo64 γιὰ τὴ διάπλαση μεγαλοπρεποῦς καὶ δραματικοῦ χαρακτήρα Ἀλλὰ τὸ ἔργο Οἱ δύο Φόσκαροι ἐγγράφεται στὸν πολιτικὸ βυρωνισμό ὁ ὁποῖος εἶχε ἀρχίσει νὰ ὑπερισχύει τοῦ ρομαντικοῦ καὶ νὰ διαταράσσεται ἡ παράλ-ληλη μακρὰ πορεία τῶν δύο ποιητικῶν τάσεων τοῦ βυρωνισμοῦ τοῦ λο-γοτεχνικοῦ καὶ τοῦ πολιτικοῦ

Εἶναι ἀξιοσημείωτο τὸ γεγονὸς ὅτι στοὺς ἕντεκα καθηγητὲς Πανε-πιστημίου ποὺ ἦταν εἰσηγητὲς ἀρκετὲς φορὲς ὁ καθένας τους στοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμούς οἱ τέσσερεις ἀπrsquo αὐτούς ὁ Ἀλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβῆς ὁ Στέφανος Κουμανούδης ὁ Δημήτριος Βερναρδάκης καὶ ὁ Θεόδωρος Ὀρφανίδης ἦταν συγγραφεῖς ἔργων μὲ βυρωνικὲς ἐπιδράσεις οἱ Φίλιππος Ἰωάννου καὶ Δημήτριος Σεμιτέλος ἐξύμνησαν μὲ τὴν ποίη-σή τους τὸν Byron ἐνῶ ποιήματα γιὰ τὸν Ἄγγλο ποιητὴ ἔγραψαν ἐπί-σης καὶ ὁ Νικόλαος Σαρίπολος καὶ ὁ Ὄθων Πυλαρινός Ὁ τελευταῖος μάλιστα μετέφρασε καὶ τὴ βυρωνικὴ ἔμμετρη μυθιστορία Ἡ πολιορκία τῆς Κορίνθου65

62 Ροΐδης (1877) 22563 Ἀφεντούλης (1875) 43 4564 Βyron (1816) The Siege of Corinth A Poem London 7-5 Γιὰ τὴ μετάφραση τοῦ Πυ-

λαρινοῦ βλ Κεφαλληναίου (1995) 322-2965 Κεφαλληναίου (1995) 140-41

29indd 452 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 453

Οἱ πανεπιστημιακοὶ κριτὲς ἀντιμετώπισαν εὐνοϊκὰ στὴν ἀρχὴ τὸ βυ-ρωνικὸ κίνημα ἐπηρεασμένοι ἀπὸ τὴν ἀκτινοβολία τῆς ποιητικῆς καὶ ἱστορικῆς προσωπικότητας τοῦ Byron Ὡστόσο ἀπὸ τὰ μέσα τῆς δεκαε-τίας του1850 δὲν δίστασαν νὰ ἐπικρίνουν ἐκεῖνες τὶς βυρωνικὲς ἰδέες ποὺ διαπίστωσαν ὅτι ἐπηρέαζαν ἀρνητικὰ τὴν ἠθικὴ τῆς ἀρτισύστατης νεο-ελληνικῆς κοινωνίας Ἔτσι ἀπομυθοποίησαν τὸν Byron ποὺ κανεὶς ὡς τότε δὲν εἶχε τολμήσει νὰ θίξει καὶ ἐπιδίωξαν μέσα ἀπὸ τοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμοὺς τοῦ Πανεπιστημίου τὴν ἀναστολὴ τῶν ἐπιδράσεων ἑνὸς νοσηροῦ βυρωνισμοῦ Ὀφείλουμε ὡστόσο νὰ τονίσουμε ὅτι ἡ ἀρνητικὴ κριτικὴ τῶν πανεπιστημιακῶν καθηγητῶν κατὰ τοῦ λογοτεχνικοῦ βυ-ρωνισμοῦ δὲν μείωσε καθόλου τὸν πολιτικὸ βυρωνισμὸ καὶ τὴν ἱστορι-κὴ προσωπικότητα τοῦ Byron ἡ ὁποία ἀντιθέτως στὸ τελευταῖο τέταρτο τοῦ 19ου αἰώνα εἶχε λάβει μεσσιανικὲς διαστάσεις στὴν Ἑλλάδα μὲ τὸν χαρακτηρισμό του ὡς laquoΠολιτικοῦ Μεσσίαraquo Ἡ προσωπικότητά του μαζὶ μὲ τὸ φιλελληνικὸ ποιητικό του ἔργο66 συνέχισαν ἀδιάκοπα τὴν εὐεργε-τικὴ παρουσία τους στὸν τόπο μας ἕως σήμερα

Βιβλιογραφία

Ἄννινος Χ (1888) laquoΠρὸ τοῦ 1862 καὶ μετὰ τὸ 1862raquo Ἐφημερὶς Ἀκρόπολις Ἡ Ἑλλὰς κατὰ τὴν 25ετηρίδα τοῦ Βασιλέως Γεωργίου Ἐν Ἀθήναις

Ἄννινος Χ (1916) laquoΒασιλειάδης Παπαρρηγόπουλος καὶ οἱ περὶ αὐτούςraquo Διαλέξεις περὶ Ἑλλήνων Ποιητῶν του ΙΘrsquo Αἰῶνος 1915-1916 [Φιλολογικὸς Σύλλογος ldquoΠαρνασσόςrdquo] Ἐν Ἀθήναις 15 1-56

Ἀσώπιος Κ (1853) Τὰ Σούτσεια ἤτοι ὁ κύριος Παναγιώτης Σοῦτσος ἐν γραμματικοῖς ἐν φιλολόγοις ἐν σχολάρχαις ἐν μετρικοῖς καὶ ἐν ποιηταῖς ἐξεταζόμενος Ἐν Ἀθήναις

Ἀσώπιος Κ (1857) laquoΛόγος παραδίδοντος τὴν δευτέραν αὐτοῦ Πρυτανείανraquo Πανδώρα 8 501-510

Ἀφεντούλης Θ (1875) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1875 Ἐν Ἀθήναις

Βαλέτας Γ (1938) laquoἩ Πανεπιστημιακὴ κριτικὴ κι ἡ ἐπίδρασή της στὴ Νεοελληνικὴ Ποίησηraquo Νέα Ἑστία 23 1813-44

66 Kefallineou (1999) 16-30 Κεφαλληναίου (2003) 15-27

29indd 453 110416 1111

454 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Βερναρδάκης Δ Ν (1855) laquoὉ Πλάνηςraquo εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 49-66

Βερναρδάκης Δ Ν (1858) Μαρία Δοξαπατρή Ποίημα δραματικὸν εἰς πράξεις πέντε Ἐν Μονάχῳ

Βερναρδάκης Δ Ν (1860) Κυψελίδαι Μέρος ά Ἐν ΛειψίᾳΒλάχος Α Στ (1858) laquoΤίτος καὶ Ὄθωνraquo εἰς laquo Ὁ Ποιητικὸς Διαγωνισμὸς

τοῦ Ἔτους 1858raquo Πανδώρα 9 73-82Βλάχος Α Στ (1863) Φειδίας καὶ Περικλῆς ἈθήνησιByron GG (1966a) laquoThe Two Foscariraquo εἰς (ed E H Coleridge) The

Works of Lord Byron Poetry New York τ 4 113-96 [ Μτφρ Λόρδου Βύρωνος 1880 Οἱ Δύο Φόσκαροι Ἱστορικὴ Τραγωδία εἰς Πράξεις Πέντε ὑπὸ Θρασυβούλου Καμαράδου Ἐν Ἀθήναις]

Byron GG (1966b) laquoThe Siege of Corinthraquo εἰς (ed E H Coleridge) The Works of Lord Byron A Poem New York τ 3 439-96 [ Μτφρ Λόρδου Βάιρων 1855 Ἡ Πολιορκία τῆς Κορίνθου Ποίημαhellipὑπὸ Ὄθωνος Σ Πυλαρινού Ἐν Ἀθήναις]

Βυζάντιος Α (1902) Ἔργα Ἀλεξάνδρου Βυζαντίου Ἐν ἈθήναιςΔημαρᾶς Κ Θ (1947) laquoἘπαφὲς τῆς Νεώτερης Ἑλληνικῆς Λογοτεχνίας

μὲ τὴν Ἀγγλικὴ (1780-1821)raquo Ἀγγλοελληνικὴ Ἐπιθεώρηση 3 18-22 52-55 (=1985 Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός Ἀθήνα 21-42)

Δημαρᾶς Κ Θ (1954) Ποιηταὶ τοῦ ΙΘacute Αἰώνα Ἀθῆναι [Βασικὴ Βιβλιοθήκη 12] (=1985 laquoἩ Ἑλληνικὴ Ποίηση στὸν Δέκατο Ἔνατο Αἰώναraquo Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός Ἀθήνα 167-220)

Δημαρᾶς Κ Θ (1985) Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός ἈθήναἸωάννου Φ (1855) laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 49-66Καρύδης Σ (1857) laquoΜυρσίνη καὶ Φῶτοςraquo εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ

Ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 25-39 καὶ (1859) 10 25-33Κεφαλληναίου Ε (1984) laquoΠερὶ Συλλόγων Φιλολογικοὶ Σύλλογοιraquo

Φιλολογικὴ Πρωτοχρονιὰ 41 269-81Κεφαλληναίου Ε (1995) Ο Lord Byron στὴν Ἑλλάδα Ἡ παρουσία

του στὴ Νεοελληνικὴ Πνευματικὴ Ζωὴ κατὰ τὸν ΙΘacute αἰώνα Ἀθήνα (Διδακτορικὴ Διατριβή)

Kefallineou E (1999) Byron and the Antiquities of the Acropolis of Athens Athens

Κεφαλληναίου Ε (2003) Τὰ Μάρμαρα τοῦ Παρθενώνα καὶ τὸ Κατηγορῶ τοῦ Μπάϋρον Ἀθήνα

Κουμανούδης Στ (1851) Στράτις Καλοπίχειρος Ἐν Ἀθήναις

29indd 454 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 455

Κουμανούδης Στ (1857) laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ Ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 25-39

Μακρυμίχαλος Στ Ι (1970) laquoἩ ἔκδοση τῆς ἐφημερίδας laquoἩμέραraquo τῆς Τεργέστης στὰ 1855raquo Ὁ Ἐρανιστὴς 8 10-32

Μιστριώτης Γ (1873) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1873 Ἐν Ἀθήναις

Μουλλᾶς Π (1974) laquoἩ διαμάχη Π Σούτσου ndash Κ Ἀσωπίου (1853) καὶ ἡ ἱστορικὴ συγκυρίαraquo Ὁ Ἐρανιστὴς 11 132-50

Μουλλᾶς Π (1977) laquoἩ Λογοτεχνία ἀπὸ τὸν Ἀγώνα ὣς τὴ γενιὰ τοῦ 1880raquo Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους ΙΓ 492-514

Μουλλᾶς Π (1978) laquoΣχέσεις τῆς Νεοελληνικῆς μὲ τὴν Εὐρωπαϊκὴ Λογοτεχνία (1830-1920)raquo Δελτίο τῆς Ἑταιρείας Σπουδῶν Νεοελληνικοῦ Πολιτισμοῦ καὶ Γενικῆς Παιδείας 2 56-59

Μουλλᾶς Π (1989) Les Concours Poeacutetiques de lrsquo Universiteacute drsquo Athegravenes 1851-1877 Athegravenes

Μπαστιᾶς Κ (1951) Παπουλάκος Νέα ὙόρκηΜπούρας Ν Γ (1965) laquoἩ Γλώσσα τῶν ποιητῶν της Ἀθηναϊκῆς Σχολῆςraquo

Πλάτων 17 124-85Ὀρφανίδης Θ Γ (1854) Ἀποσπάσματα ἐκ τοῦ ποιήματος laquoὉ Ἄπατριςraquo

βραβευθέντα τὴν 25 Μαρτίου 1854 κατὰ τὸν ποιητικὸν συναγωνι-σμὸν τὸν παρὰ τοῦ φιλογενοῦς κυρίου Ἀμβροσίου Ράλλη συστα- θέντα Ἐν Ἀθήναις

Ὀρφανίδης Θ Γ (1860) Ἅγιος Μηνᾶς Ἐπεισόδιον τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως Ποίημα λυρικοεπικὸν εἰς ᾂσματα τέσσαρα Ἀθῆναι

Ὀρφανίδης Θ Γ (1876) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1876 Ἐν Ἀθήναις

Παλαμᾶς Κ (1969) Ἅπαντα Ἀθήνα τ 16 404Παπαδόπουλος Χρ Α (1920) Ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος Ἐν

ἈθήναιςΠαπαρρηγόπουλος Δ (1866) Οἱ Στόνοι (βραβεῖο) εἰς Κρίσις τοῦ

Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος ἐν ἔτει Ἀωξsrsquo [=1866] Ἐν ἈθήναιςΠαπαρρηγόπουλος Δ (1867) Χελιδόνες (ἔπαινος) εἰς Κρίσις τοῦ

Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ Βουτσιναίου ἐν Ἔτει Ἀωξζ [=1867] Ἐν Ἀθήναις

Παράσχος Α(1863) Ὁ Ἄγνωστος Ποιητὴς (ἔπαινος) εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 105-22

29indd 455 110416 1111

456 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Παράσχος Α (1881) laquoΠοίημα ἀπαγγελθὲν ἐν τῷ Ἠρώῳ τοῦ Μεσο-λογγίου κατὰ τὰ ἀποκαλυπτήρια του Βύρωνοςraquo Ἐφ Αἰὼν τῆς 19 Δέκ 1881

Παράσχος Α (1881) Ποιήματα ἈθῆναιΠαράσχος Α (1904) Ἀνέκδοτα Ποιήματα Ἀθήνησι 1 167-70Πολίτης Ἀλ (1969) laquoἩ προσγραφόμενη στὸν Ρήγα Πρώτη Ἔκδοση

τοῦ Ἀγαθαγγέλουraquo Ὁ Ἐρανιστὴς 7 173-92Πολίτης Ν Γ (1920) laquoΔημώδεις δοξασίαι περὶ ἀποκαταστάσεως τοῦ

Ἑλληνικοῦ Ἔθνουςraquo Λαογραφικὰ Σύμμεικτα 1 14-27Ραγκαβῆς Ἀ Ρ (1860) laquoὉ Ποιητικὸς Διαγωνισμὸς τοῦ 1860raquo Πανδώρα

25-34Ραγκαβῆς Κ (1877) Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης Ποίημα Δραματικὸν εἰς

Μέρη Πέντε ἈθήνησινΡοΐδης Ἐμμ (1877) laquoΔραματικὸς Ἀγών Κρίσις τῆς τῶν Ἀγωνοδικῶν

Ἐπιτροπείαςraquo Παρνασσὸς 1 218-25Ρουσόπουλος Ἀθ Σ (1865) laquoΚρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ

Διαγωνισμοῦ γενομένη ἐν τῷ Ἑλληνικῷ Πανεπιστημίω τῇ 9 Μαΐου 1865 Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης Δρᾶμα εἰς πέντε πράξειςraquo Χρυσαλλὶς 3 402-403

Σοῦτσος Π (1853) Νέα Σχολὴ τοῦ Γραφομένου Λόγου ἢ Ἀνάστασις τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσης Ἐννοουμένης ὑπὸ Πάντων Ἐν Ἀθήναις

29indd 456 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 441

ἀνεγνώρισε πᾶς ὁ μελετήσας περὶ αὐτῆςraquo15 Καὶ ἀλλοῦ laquoΑὕτη ἀναφλέ-γει τὸν ἔρωτα τῆς τιμῆς καὶ τῆς δόξης ἀναθερμαίνει τὴν ψυχρανθεῖσαν φιλογένειαν καταστέλλει τὰ ἀγενῆ πάθη κατασιγάζει τὴν δύσηχον φι-λαυτίαν καὶ κινεῖ τὸν ἄνθρωπον εἰς πράξεις κοινωφελεῖς καὶ ἠρωϊκάς διrsquo ἃς καὶ ζῶν τιμᾶται ἐπὶ τῆς γῆς καὶ θαυμάζεται καὶ θανὼν ὑμνεῖται καὶ μακαρίζεταιraquo16

Εἰδικότερα οἱ Ράλλειοι ποιητικοὶ διαγωνισμοί ποὺ ἀποτέλεσαν τὸ ἐπίκεντρο τῆς φιλολογικῆς ζωῆς τῆς νεοσύστατης ἑλληνικῆς κοινωνίας ἐπιδίωξαν τὴν καθιέρωση τῆς καθαρεύουσας γλώσσας17 καὶ τὴν ἀνάσχε-ση τῆς ἐξάπλωσης τοῦ ρομαντισμοῦ Οἱ ἐνέργειες αὐτὲς στόχευαν στὴν ἐξυπηρέτηση ἐθνικῶν σκοπῶν

Στὴ δεκαετία τοῦ 1850 ποὺ ἐρευνᾶται ἰδιαίτερα ἐδῶ ὁ Byron καὶ τὸ ἔργο του ἐξακολουθοῦν νὰ ἐκτιμῶνται καὶ νὰ ἀσκοῦν τὴν ἴδια ἐπίδρα-ση ὅπως καὶ πρίν στὴν ποιητικὴ παραγωγὴ τοῦ τόπου Γιrsquo αὐτὸ στοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμοὺς ὑποβάλλονται πρὸς κρίση καὶ ἔργα μὲ ἐμφανῆ τὴ βυρωνικὴ ἐπίδραση18 Ὁρισμένα μάλιστα ἀπὸ αὐτὰ ἐπαινοῦνται ἢ βραβεύονται ὅπως εἶναι ὁ Στράτις Καλοπίχειρος (1851)19 τοῦ Στέφανου Κουμανούδη καὶ ὁ Ἄπατρις (1854)20 τοῦ Θεοδώρου Ὀρφανίδου Ἀλλὰ καὶ ἄλλων βυρωνικῶν ἔργων σημειώνεται ἡ συμμετοχὴ στοὺς διαγω-νισμούς ποὺ ἀξιολογοῦνται ἢ ἐπικρίνονται ἀνάλογα μὲ τὶς ἀπαι-τήσεις τῶν κριτικῶν ἐπιτροπῶν ὅπως εἶναι ὁ Πλάνης (1855)21 τοῦ Βερναδάκη Φῶτος καὶ Μυρσίνη (1857 1859)22 τοῦ Σοφοκλῆ Καρύδη Τίτος καὶ Ὄθων (1858)23 τοῦ Ἀγγέλου Βλάχου Ὁ Ἕλλην τῆς Κορίνθου (1860)24 ἄγνωστου συγγραφέα ὁ Ἅγιος Μηνᾶς (1860)25 τοῦ Θεοδώρου Ὀρφανίδου κτλ

15 laquoἩ διὰ τὸ ἔτος 1851 ἔκθεσις τῆς ἐπιτροπῆςraquo Πανδώρα 2 (1851-1852) 70216 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1852raquo Πανδώρα 3 (1852-1853) 44-4517 Μπούρας (1965) 124 126 134-3518 laquoἩ διὰ τὸ ἔτος 1851 ἔκθεσις τῆς ἐπιτροπῆςraquo Πανδώρα 2 (1851-1852) 703-70419 Κουμανούδης (1851)20 Ὀρφανίδης (1854) Γιὰ τὴν κρίση τοῦ διαγωνισμοῦ βλ laquoἜκθεσις τοῦ ποιητικοῦ δια-

γωνισμοῦ του 1854raquo Πανδώρα 5 (1854) 37-3921 Βερναρδάκης (1855) 55-5822 Καρύδης (1857) 27 30 (1859) 2623 Βλάχος (1858) 76-7724 [Ἄγνωστου ποιητῆ] 1860 Ὁ Ἕλλην τῆς Κορίνθου βλ laquoὉ ποιητικὸς διαγωνισμὸς τοῦ

1860raquo Πανδώρα 11 (1860) 28-2925 Ὀρφανίδης (1860) Γιὰ τὴν κρίση τοῦ διαγωνισμοῦ βλ laquoὉ ποιητικὸς διαγωνισμὸς

τοῦ 1860 ἔτουςraquo Πανδώρα 11 (1860) 31-34

29indd 441 110416 1111

442 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Στὸ πλατύτερο κοινὸ ὁ Byron ἐξακολουθοῦσε νὰ εἶναι γνωστὸς ὡς ὁ ποιητὴς ποὺ θυσίασε τὰ πλούτη του καὶ τὴν ἴδια του τὴ ζωὴ γιὰ τὸν ἀγῶνα τῆς ἑλληνικῆς ἐλευθερίας Παρέμενε τὸ σύμβολο τὸ δεμένο μὲ τὴν ἀνάσταση τοῦ Γένους καὶ τίποτε δὲν φαινόταν ἱκανὸ νὰ τὸν προσβάλει Ἡ γενικότερη πνευματικὴ κατάσταση τοῦ νεοσύστατου κράτους δὲν βο-ηθοῦσε στὴ μεγαλύτερη ἐκτίμηση τῆς προσωπικότητας τοῦ ποιητῆ Ἡ ὑψηλὴ ποιότητα τοῦ ἔργου του δὲν ἦταν κατανοητὴ ἀπὸ τὸ χαμηλοῦ πνευματικοῦ ἐπιπέδου ἑλληνικὸ κοινό οἱ δὲ λόγιοι Ἕλληνες δὲν ἀσχο-λήθηκαν μὲ τὴν ἐκλαΐκευση τοῦ ἔργου του26 Ἔτσι ἕως τὰ μέσα του-λάχιστον τῆς ἕκτης δεκαετίας ὅπως φαίνεται ἀπὸ τὶς σχετικὲς ἔρευνες ὁ λαὸς δὲ γνώριζε σὲ ἱκανοποιητικὴ ἔκταση τὴν πνευματικὴ δημιουρ-γία τοῦ Byron Στὸν ἀντιπροσωπευτικὸ τῆς λογοτεχνίας περιοδικὸ τύπο τῆς ἐποχῆς ὅπως ἦταν τὰ περιοδικὰ Εὐτέρπη καὶ Πανδώρα οἱ πρῶτες διατυπωμένες ἀπόψεις γιὰ τὸν Byron ἐξαίρουν τὰ εὐγενῆ καὶ φιλάνθρω-πα αἰσθήματα τοῦ laquoμεγάλουraquo καὶ laquoἔνδοξουraquo φιλέλληνα ποιητῆ27 Τὴν πρώτη σημαντικὴ μνεία στὸ ἔργο τοῦ Byron προσφέρουν μεταφράσεις ξένων διατριβῶν δημοσιευμένων στὴν Πανδώρα ἀλλὰ καὶ αὐτοτελῶς ποὺ ἐνημερώνουν τὸν ἀναγνώστη γιὰ τὴ ζωὴ καὶ τὸ ἔργο τοῦ μεγάλου φιλέλληνα καὶ προκαλοῦν τὴ συμπάθεια γιὰ τὸν κυνηγημένο ἀπὸ τὸν τόπο του Ἄγγλο ποιητή

Καὶ ἐνῶ ἕως τώρα ἦταν εὐνοϊκὴ ἡ ὑποδοχὴ τοῦ Byron καὶ τοῦ ἔργου του ὅμως ἡ μεγάλη ἐξάπλωση τοῦ ρομαντισμοῦ καὶ τοῦ βυρωνισμοῦ σὲ βαθμὸ ποὺ ἐγκυμονοῦσε κινδύνους κυρίως στὰ ἤθη τῆς νεοελληνικῆς κοινωνίας ἦταν ἑπόμενο νὰ προκαλέσει τὶς πρῶτες ἀντιδράσεις

Ἡ ἀκαδημαϊκὴ κριτικὴ τῶν ποιητικῶν διαγωνισμῶν ποὺ φαίνεται πὼς μὲ τὴ διατύπωση τῶν διάφορων ἀπόψεων καθοδηγοῦσε καὶ τὴν ἐξέλιξη τῆς ἑλληνικῆς ποίησης ἡ ὁποία εἶχε ἕως τότε δεχθεῖ τὴ ρομαν-τικὴ καὶ βυρωνικὴ ἐπίδραση κατὰ τὸν ποιητικὸ διαγωνισμὸ τοῦ 1855

26 Ἡ ἴδια κατάσταση ἐπικρατοῦσε μία δεκαετία ἀργότερα ὅπως διαπιστώνεται ἀπὸ κείμενο ἀνώνυμου ἀρθρογράφου βυρωνικοῦ θέματος στὴν Πανδώρα ὅπου ἀνα-φέρονται τὰ ἑξῆς laquoκαθόσον ἡμεῖς τουλάχιστον ἐνθυμούμεθα οὐδεμία ἀφήγησις τῶν κατὰ τὸν εὐεργέτην ἐκεῖνον τῆς Ἑλλάδος ἐξεδόθη ἑλληνιστίraquo βλ [Ἀνωνύμου] laquoἩρῶον τοῦ Βάϊρονraquo Πανδώρα 16 (1865) 140 Ὁ ἀρθρογράφος ποὺ φαίνεται ὅτι ἀνῆκε στὴν κατηγορία τῶν πνευματικῶν ἀνθρώπων τῆς ἐποχῆς του ἀγνοοῦσε ἀκό-μη καὶ τὴ μετάφραση τοῦ Σ Α Ζορμπᾶ στὰ ἑλληνικὰ τῆς βιογραφίας τοῦ Byron ἀπὸ τὸν Villemain ποὺ εἶχε κυκλοφορήσει ἀπὸ τὸ 1856

27 [Ἀνωνύμου] laquoὉ Λόρδος Βύρων ἐν Ἀθήναιςraquo Εὐτέρπη 1 (1851) 546 [Ἀνωνύμου] laquoΠίθος τοῦ Λόρδου Βύρωνοςraquo Πανδώρα 6 (1855) 385

29indd 442 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 443

συνέστησε στοὺς νέους ποιητὲς τὴν ἀποφυγὴ σύνθεσης ἔργων τὰ ὁποῖα δὲν ἀπέβλεπαν σὲ τίποτε ἄλλο ἐκτὸς ἀπὸ τὸ laquoἀρέσκεινraquo28 Ὁ εἰσηγη-τὴς καθηγητὴς Φίλιππος Ἰωάννου διαπραγματευόμενος τὴ σχέση τέχνης καὶ ἠθικῆς κατὰ τὴν κρίση τοῦ ἔργου Ὁ Πλάνης μὲ ἀφορμὴ τὴν ἠθικὴ τῶν βυρωνικῶν του ἡρώων ποὺ ἀποδοκίμαζε ὑπέδειξε στοὺς ποιητὲς τὴ δημιουργία ἔργων τὰ ὁποῖα νὰ συμβάλλουν καὶ στὴν ἠθικὴ διάπλαση τῶν πολιτῶν σύμφωνα μὲ τὴν πλατωνικὴ θεωρία γιὰ τὴν ποίηση ποὺ ὄφειλαν νὰ μελετήσουν laquoὡς ποιηταὶ πολιτείας ἀρτισυστάτουraquo Ἐμμέσως ἑπομένως συνέστησε τὴν ἀποφυγὴ τῆς σύνθεσης ἔργων μὲ θεματολογία ἀνάλογη τοῦ Πλάνητος δηλαδὴ τῆς αἱμομιξίας Δύο χρόνια ἀργότε-ρα κατὰ τὸν ποιητικὸ διαγωνισμὸ τοῦ 1857 οἱ πανεπιστημιακοὶ κρι-τὲς ἀντέδρασαν πολὺ ἔντονα στὴν ἐξάπλωση τῶν ρομαντικῶν καὶ κυ-ρίως τῶν βυρωνικῶν τάσεων Ὁ εἰσηγητὴς τοῦ διαγωνισμοῦ καθηγητὴς Στέφανος Κουμανούδης ὅπως λίγους μῆνες ἀργότερα καὶ ὁ πρύτανης Κωνσταντῖνος Ἀσώπιος ἀναφερόμενοι στὴν ποιότητα τῶν ποιημάτων ποὺ εἶχαν ὑποβληθεῖ παρατήρησε ἐκτὸς τῶν ἄλλων ὅτι καὶ laquoτινὰ ἔχου-σιν ὑποθέσεις ἠθικῶς μεμπτάς ἀδελφῶν ἔρωτας Τοιαῦτα τὰ Μυρσίνη καὶ Φῶτος ὁ Ραψωδός Ἀδελφότης καὶ Ἔρωςhellip Οἱ κριταὶ ἄλλας ἀρχὰς ἀσπάζονται καὶ εἶναι τῆς γνώμης ὅτι δὲν πρέπει παρrsquo ἡμῖν οἱ ποιηταὶ νὰ ἐνασμενίζωνται εἰς τοιαύτας ὑποθέσεις καὶ νὰ ἐθίζωσιν οὕτω τοὺς ἀνα-γνώστας τους εἰς τὴν ἠπίαν ἀποδοχὴν τῶν ἀνοσιουργημάτων πρὸς βλά-βην τῆς ἀρτισυστάτου ἡμῶν πολιτικῆς κοινωνίας καὶ ἂν ἡ ποίησις δὲν ἐπαγγέλλεται πάντοτε τὴν ἠθοποίησιν τοῦ ἀνθρώπου εἰ καὶ ὤφειλεν δὲν πρέπει ὅμως νὰ κάμνη αὐτὸν καὶ χείρονα τοῦ ὅτι εἶναι συνήθωςhellip Ἂν οἱ παλαιοὶ ποιηταὶ ἐδραματούργησαν Οἰδίποδας καὶ Αἰγίσθους καὶ Κλυταιμνήστρας παρέλαβον τὰς ὑποθέσεις ταύτας ἐκ τῆς παραδόσεως δὲν τὰς ἔπλασαν αὐτοί λαβόντες δὲ αὐτὰς ἐκ μεγάλων καὶ ἡγεμονικῶν οἴκων παρέστησαν αὐτάςhellip ὡς εἰκόνα φρικαλέαν τοῦ κακοδαίμονος ἀν-θρώπου ὅταν καὶ ἐν ὑψηλῇ περιωπῇ εὑρισκόμενος ἄγεται ἀναξίως ἑαυ-τοῦ ὑπὸ τῶν ἀβούλων παθῶνhellip Μετὰ δυσαρεσκείας ἐθεωρήθησαν καὶ αἱ πολλαὶ παραφροσύναι καὶ μανίαι τὰς ὁποίας περιέχουσι καὶ τούτου τοῦ ἔτους ὡς καὶ ἄλλων προτέρων ἐτῶν τὰ ποιήματα Καὶ τοῦτο οὐδό-λως ἑλληνικὸν τὸ πάθος ἀλλὰ ξένον μίμημαraquo Καὶ χωρὶς νὰ κατονομά-σει τὸ πρότυπό τους τὸν Byron κατέληξε laquoΕἰς κόρακας λοιπὸν ἐρρέ-τωσαν καὶ τὰ παρὰ φύσιν ψεύδη τῆς νεωτέρας τῶν ποιητῶν σχολῆς ἥτις

28 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 (1855) 58

29indd 443 110416 1111

444 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

τὸ ἐπαναλαμβάνομεν εἶναι ὀθνεία ξένη οὐχὶ ἑλληνικήraquo29 Ἡ ἔννοια τῶν λόγων αὐτῶν τοῦ Κουμανούδη ἐπαναλαμβάνεται στὸν πρυτανικὸ λόγο τοῦ Ἀσωπίου ὁ ὁποῖος χαρακτηρίζει ἐμμέσως ὡς laquoαἰσχράraquo τὰ ποιήματα ποὺ περιέχουν laquoἀθεμίτους ἔρωτας ἀδελφογαμίας καὶ τὰ τοιαῦταraquo μὲ τὴ δήλωση ποὺ κάνει ὅτι οὐδέποτε ἐπίσημος κριτὴς θὰ συστήσει αὐτὰ laquoὡς τίμιον καὶ ψυχοσωτήριον ἀνάγνωσμαraquo30

Ἂν ληφθεῖ ὑπόψη ὅτι ἡ αἱμομιξία ἀποτελεῖ χαρακτηριστικὸ γνώρι-σμα τῆς βυρωνικῆς ποίησης καταφαίνεται ὅτι ὁ βυρωνισμός χωρὶς νὰ κατονομάζεται δέχθηκε τὸ πρῶτο κτύπημα ἀπὸ τὸ στόμα τοῦ ἐπίσημου κριτῆ ποὺ εὐδοκίμως εἶχε ὑπηρετήσει παλιότερα τὸν βυρωνισμό ἀλλὰ τώρα ἔχει προσχωρήσει στὸ στρατόπεδο τοῦ Διαφωτισμοῦ στὸ ὁποῖον ἀνῆκε καὶ ὁ ἄλλος ἐπιτιμητὴς Ἀσώπιος

Τὸ ἔτος 1857 φαίνεται πὼς ἀποτέλεσε τὴν ἀρχὴ τῆς πολεμικῆς κατὰ τοῦ βυρωνισμοῦ γιατί λίγο ἀργότερα τὸ 1860 σημειώνεται ἡ ἀνοικτὴ πλέον ἐπίθεση ἐναντίον τοῦ Byron ἀπὸ τὸν εἰσηγητὴ τῆς κριτικῆς ἐπι-τροπῆς τοῦ διαγωνισμοῦ Ἀλέξανδρο Ρίζο Ραγκαβῆ Ὁ Ραγκαβῆς ποὺ ἦταν ὁ εἰσηγητὴς τοῦ ρομαντικοῦ μανιφέστου στὴν Ἑλλάδα τὸ 1837 σημείωσε στροφὴ πρὸς τὸν κλασικισμὸ ἀπὸ τὶς ἀρχὲς τῆς δεκαετίας τοῦ 1840 Ὡς εἰσηγητὴς τῶν ποιητικῶν διαγωνισμῶν τοῦ 1853 καὶ ἰδιαιτέ-ρως τοῦ 1854 ἐπισήμανε καὶ ἀποδοκίμασε τὴν ἐξάπλωση τοῦ ρομαντι-σμοῦ Τώρα μία ἑξαετία ἀργότερα τὸ 1860 ἐξαιτίας τῆς κατάχρησης τῶν παθῶν καὶ τῶν συμφορῶν ἀπὸ τοὺς νέους ποιητὲς δὲν δίστασε νὰ κατηγορήσει ὡς ὑπαίτιο αὐτῶν τὸν Byron Συγκεκριμένα κατὰ τὸν σχο-λιασμὸ τοῦ ἔργου ὁ Ἅγιος Μηνᾶς τοῦ Ὀρφανίδου ὑπογράμμισε τὰ ἑξῆς laquoΚαὶ ἐπειδὴ περὶ παθῶν ὁ λόγος ἂς ἐνθυμηθῶμεν ὅτι παρὰ τοῖς νέοις ἡμῶν ποιηταῖς μεγίστη γίνεται χρῆσις καὶ κατάχρησις τῶν παθῶν καὶ τῶν συμφορῶν αἰσθηματικῆς κληρονομίας νομίζομεν τοῦ Ὁδοιπόρου θετοῦ υἱοῦ τοῦ Βύρωνοςraquo31 Εἶναι ἡ πρώτη φορὰ ποὺ ἀκούσθηκε τὸ ὄνο-μα τοῦ Βύρωνος ὡς ὑπεύθυνου τῶν ρομαντικῶν συμφορῶν στὴ νεοελ-ληνικὴ ποίηση ἀπὸ ἐπίσημο κριτή ἔστω καὶ μὲ τὴ μέθοδο τῆς ἀναγωγῆς

Τὸν ἴδιο χρόνο κι ἄλλος θιασώτης τοῦ Byron ὁ Βερναρδάκης ὁ ὁποῖος στὸ παρελθόν ἐκτὸς ἀπὸ τὶς βυρωνικὲς ἐπιδράσεις32 στὸ ἔργο του εἶχε ἀναλάβει καὶ τὴν ὑποστήριξη τοῦ ρομαντικοῦ δράματος στὰ

29 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 (1857) 27 2830 Ἀσώπιος (1857) 50831 laquoὉ ποιητικὸς διαγωνισμὸς τοῦ 1860raquo Πανδώρα 11 (1860) 3332 Βλ laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 (1855) 55-58

29indd 444 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 445

προλεγόμενα τοῦ ἔργου του Μαρία Δοξαπατρῆ33 εἶχε σημειώσει στρο-φὴ πρὸς τὸν κλασικισμὸ καὶ μὲ περιφρόνηση ἐκφραζόταν ἐκτὸς τῶν ἄλ-λων καὶ γιὰ τὴν laquoὀσσιανοβυρωνολαμαρτινικὴ σπληνολογίαraquo34

Εἶναι φανερὸ πὼς ἔχει ἀρχίσει πλέον νὰ κλιμακώνεται καὶ νὰ ἐξα-πλώνεται ἡ ἐπίθεση κατὰ τοῦ ἱεροῦ συμβόλου στὸν συγκεκριμένο πάντα χῶρο τῆς λογοτεχνίας

Ἡ μόνη δημόσια ὑπεράσπιση τοῦ Byron ποὺ ἀκούσθηκε τότε ἦταν τοῦ ποιητῆ τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ Θεοδώρου Ὀρφανίδου κατὰ τὴν ἀντίκρου-ση τῶν αἰτιάσεων τοῦ εἰσηγητῆ τοῦ ποιητικοῦ διαγωνισμοῦ Ἀλ Ρίζου Ραγκαβῆ Ὁ Ὀρφανίδης μετὰ τὸν θαυμασμὸ καὶ τὴ λατρεία ποὺ ἐξέ-φρασε γιὰ τὸν Ἄγγλο ποιητή ὑποστήριξε μὲ παρρησία τὸν κανόνα τῆς βυρώνειας σχολῆς laquoἌκουε τὴν καρδίαν σου καὶ γράφε τὴν ποίησινraquo35 Δὲν δίστασε μάλιστα νὰ τὸν συγκρίνει πρὸς τοὺς ἀριστοτελικοὺς κανό-νες τῆς ποίησης ποὺ laquoφαίνονται σχολαστικῶν ἀκροάματαraquo Ὁ ἴδιος μέ-σα σrsquo αὐτὴ τὴ διαμάχη τόνισε πρὸς τοὺς ἀναγνῶστες του laquoἈκούετε τὴν καρδίαν σας καὶ κρίνατε τὴν ποίησινraquo36

Βουτσιναῖοι Ποιητικοὶ Διαγωνισμοὶ

Τὸ 1861 ὁ ΙΚ Βουτσινᾶς37 μετὰ τὴ ματαίωση τοῦ Ράλλειου ποιητι-κοῦ διαγωνισμοῦ ἀνέλαβε τὴ χορηγία ἐνὸς νέου φιλολογικοῦ διαγωνι-σμοῦ ποὺ ἔμεινε γνωστὸς ἀπὸ τὸ ὄνομά του ὡς Βουτσιναῖος καὶ κράτη-σε ἕως τὸ 1877 Τὸ Πανεπιστήμιο ἀνέλαβε τὴ διεξαγωγὴ καὶ κρίση τοῦ διαγωνισμοῦ ἐπὶ μία δεκαπενταετία Ἡ ποίηση προσανατολίσθηκε πρὸς ἄλλες κατευθύνσεις Σύμφωνα μὲ τὶς ἐκθέσεις τῶν πανεπιστημιακῶν ἐπι-χειρήθηκε ἡ ἀνάσχεση τοῦ νοσηροῦ ρομαντισμοῦ στὸ ὄνομα τοῦ κλα-σικισμοῦ καὶ τῆς laquoraison drsquo eacutetatraquo Στὴ δεκαετία τοῦ 1860 ἡ ἀκαδημαϊκὴ

33 Βερναρδάκης (1858) στrsquo ndash καrsquo34 Βερναρδάκης (1860) ξγrsquo35 Ὀρφανίδης (1860) 18636 Ὀρφανίδης (1860) 18637 Ὁ Ἰωάννης Βουτσινᾶς (1834-1902) ἀνέλαβε τὴ χρηματοδότηση τῶν ποιητικῶν δι-

αγωνισμῶν ποὺ διεξήγαγε τὸ Πανεπιστήμιο ἀπὸ τὸ 1862 ἕως τὸ 1877 Συνεχίσθηκε ἡ λειτουργία τοῦ θεσμοῦ μὲ τοὺς ἴδιους ὅρους ὅπως καὶ ἐπὶ Ἀμβροσίου Ράλλη μὲ τὴ διαφορὰ ὅτι δὲν ἀποκλείσθηκε ἡ χρήση τῆς δημοτικῆς γλώσσας Γιὰ τὸν Ἰωάννη Βουτσινᾶ βλ Ἐθνικὸν Ἡμερολόγιον Μαρίνου Π Βρεττοῦ (1866) 341-42 Ἐθνικὸν Ἡμερολόγιον Κ Φ Σκόκου 10 (1895) 257-59 ΜΕΕ 7 (1929) 728

29indd 445 110416 1111

446 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

κριτικὴ κτύπησε τὸν ρομαντισμὸ στὴ μορφὴ τοῦ βυρωνισμοῦ ποὺ τότε γνώρισε τὴν κορύφωσή του γιατί τὸ ἀπαιτοῦσαν καὶ τὸ ἐπέβαλλαν οἱ περιστάσεις τὶς ὁποῖες διερμήνευσε ὁ ποιητὴς μὲ τὸ ἔργο του ἐκτελώ-ντας κοινωνικοπολιτικὸ ρόλο

Εἶναι σημαντικὸ τὸ γεγονὸς ὅτι στὴν περίοδο αὐτὴ ἡ βυρωνικὴ ποί-ηση ἔρχεται σὲ ἐπαφὴ μὲ τὸ πλατύτερο κοινό κυρίως ἐξαιτίας τῆς με-γάλης κυκλοφορίας τῶν μεταφράσεων βυρωνικῶν ἔργων Στὰ χρόνια αὐτὰ ὁ βυρωνισμὸς ἐμφανίζεται πλουσιότερος στὰ ἰδιαίτερα χαρακτη-ριστικά του γνωρίσματα ποὺ συμπληρώνονται ἀπὸ τὶς νέες ἰδέες τοῦ ἀναρχισμοῦ καὶ τοῦ μηδενισμοῦ ἢ τοῦ ἀρρωστημένου πεσσιμισμοῦ καθὼς καὶ ἀπὸ τὴν ἔξαρση τῆς ἀθεΐας καὶ ἐκφράζεται μὲ μεγαλύτερη ἔνταση καὶ πάθος38

Τὰ αἴτια τῆς ὑπερβολικῆς συμπεριφορᾶς τοῦ βυρωνισμοῦ καὶ τῆς ἐξάπλωσής του πρέπει νὰ ἀναζητηθοῦν σὲ ποικίλους παράγοντες φι-λολογικοὺς καὶ κοινωνικοπολιτικούς Στὴν πρώτη περίπτωση ἀνήκει ἡ διαμάχη τοῦ ρομαντισμοῦ μὲ τὸν κλασικισμό ποὺ μπορεῖ νὰ μὴν εἶναι πολὺ σημαντική γιατί καὶ τὰ δύο κινήματα παρουσιάζονται στὸ ἴδιο ἰδεολογικὸ σύστημα ἀλλὰ ὅμως ὁ κλασικισμός ποὺ εἶχε ὑπὲρ αὐτοῦ ἐκτὸς τῶν ἄλλων καὶ τὴν ἀκαδημαϊκὴ κριτική ἐπιδίωξε τὸν ἀποκλει-σμὸ τοῦ βυρωνισμοῦ ἀπὸ κάθε δημόσια ἀναγνώριση καὶ ἐπιβράβευση καὶ τὸν ἀνάγκασε ἔτσι γιὰ τὴν ὑπεράσπισή του νὰ ἐκτραπεῖ σὲ θέσεις περισσότερο ἀκραῖες καὶ ὁπωσδήποτε κραυγαλέες Πραγματικὰ οἱ κρι-τὲς μὲ σπουδαιότερους τὴ δυάδα Κωνσταντίνου Παπαρρηγοπούλου ndash Ἀλ Ρίζου Ραγκαβῆ ἀπὸ τὴ μία καὶ Κωννου Ἀσωπίου ndash Στεφάνου Κουμανούδη καὶ Δημητρίου Βερναρδάκη ndash Ἀθανασίου Ρουσοπούλου ἀπὸ τὴν ἄλλη ἦταν στραμμένοι πρὸς τὴν κλασικὴ ἀρχαιότητα καὶ κη-ρυγμένοι ἀντιρομαντικοί Ἀνησυχοῦσαν ὄχι μόνο γιὰ τὴ θεματολογία τῶν ρομαντικῶν ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν ἀρχαϊκὴ γλώσσα ποὺ χρησιμοποιοῦ-σαν Γιrsquo αὐτὸ περιόρισαν στὸ ἐλάχιστο τὴν ἀπονομὴ διακρίσεων σὲ βυ-ρωνικὰ ἔργα ὅπως πχ εἶναι τὰ ποιήματα Ὁ Ἄγνωστος ποιητὴς τοῦ Ἀχιλλέα Παράσχου (ἔπαινος 1863)39 οἱ Στόνοι (βραβεῖο 1866)40 καὶ οἱ

38 Ἀναφερόμενος στὰ φαινόμενα τῆς συγκεκριμένης ἐποχῆς ὁ Π Μουλλᾶς ὑποστηρίζει τὰ ἑξῆς laquoὍτι ὣς τώρα ἦταν παράπονο μεταβάλλεται σὲ κραυγὴ διαμαρτυρίαςmiddot ἡ με-λαγχολία γίνεται κατάθλιψη ἡ παθητικὴ ἀναμονὴ τοῦ θανάτου ἐνεργητικὴ θανατο-φιλία Παράλληλα ἀνεβαίνει καὶ ὁ τόνος τῆς φωνῆς φθάνοντας ὣς τὴν πρόκλησηraquo Μουλλᾶς (1977) 506

39 Παράσχος (1863) 113-14 11540 Παπαρρηγόπουλος (1866) 28-33 62

29indd 446 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 447

Χελιδόνες (ἔπαινος 1867)41 τοῦ Δημητρίου Παπαρρηγοπούλου Τελικὰ ἀνάγκασαν τοὺς δημιουργούς τους μὲ τὸ τέλος τῆς δεκαετίας νὰ ἀπο-συρθοῦν ἀπὸ τοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμούς χωρὶς ὡστόσο νὰ ἀποφύ-γουν τὴν ἔνταση τῶν ἐκδηλώσεών τους

Στὴ δεύτερη περίπτωση ἐντάσσεται τὸ θέμα μὲ τὴν ἔξωση τοῦ Ὄθωνα Ἡ laquoφοιβόληπτηraquo42 νεολαία εἶχε ἐνεργὸ συμμετοχὴ στὶς ἀντιοθωνικὲς ἐκ-δηλώσεις ποὺ προκάλεσαν τὴν πτώση τῆς βαυαρικῆς δυναστείας Ἡ ἀναστροφὴ τῶν νέων μὲ τὴν πολιτικὴ ἐπισημαίνεται ἤδη ἀπὸ τὸ 1859 ὅταν ὁ Κωνσταντῖνος Παπαρρηγόπουλος ὡς εἰσηγητὴς τῶν ποιητικῶν διαγωνισμῶν ἐκείνου τοῦ χρόνου μὲ ἀφορμὴ τὴν ὑποβολὴ ἔργων μὲ πο-λιτικὴ τοποθέτηση43 μάταια παρατήρησε σrsquo αὐτοὺς laquoὅτι ἀλλοτριωτάτη τῆς ποιήσεως εἶναι ἡ πολιτικήraquo44 Σrsquo αὐτοὺς τοὺς laquoφοιβόληπτουςraquo νέους ποὺ εἶναι καὶ ἡ τελευταία γενιὰ τοῦ ρομαντισμοῦ συγκαταλέγονταν ὁ ἀρχηγὸς τῆς laquoΧρυσῆς Νεολαίαςraquo Ἀχιλλέας Παράσχος ὁ Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος ὁ Σπυρίδων Βασιλειάδης καὶ ὁ Κλέων Ραγκαβῆς Ἔτσι ὁ βυρωνισμός ποὺ ἦταν ἀπὸ τὴ φύση του ριζοσπαστικός μὲ τὴ συμμετοχὴ ἐκπροσώπων του στὶς ἐξάψεις τὶς ὁποῖες προκάλεσε τὸ ἀντι-πολιτευτικὸ καὶ ἀνατρεπτικὸ κίνημα τῆς βασιλείας τοῦ Ὄθωνα βγῆκε ὁπωσδήποτε δυναμωμένος

Ἐπίσης ὁ βυζαντινισμός ποὺ εἶχε ἤδη σημειώσει τὴν παρουσία του ἀπὸ τὴν προηγούμενη δεκαετία καὶ εἶχε προκαλέσει τοὺς ἀρχαιολά-τρες θεωρήθηκε ὑπαίτιος τῆς καταστροφῆς τοῦ ἀρχαίου ἑλληνισμοῦ μὲ ἀποτέλεσμα νὰ παρατηρηθεῖ πτώση τοῦ θρησκευτικοῦ συναισθήμα-τος ποὺ ὁδήγησε κάποτε σὲ ἀκραῖες θέσεις Εἶναι χαρακτηριστικὰ ὅσα ἀναφέρει ὁ εἰσηγητὴς τοῦ ποιητικοῦ διαγωνισμοῦ τοῦ 1865 Ἀθανάσιος Σ Ρουσόπουλος γιὰ τὴν ἀντιχριστιανικὴ θέση τοῦ Κλέωνα Ραγκαβῆ σχολιάζοντας ὡς ἑξῆς τὸ ἔργο του Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης laquoἡ δὲ πολε-μία τῷ ἑλληνισμῷ βυζαντὶς ἱστορία ἐνεποίησεν εἰς αὐτὸν μίσος ἀκράτη-τον κατὰ τῆς χριστιανικῆς θρησκείας ὡς αἰτίας πάντων τῶν τοῦ ἔθνους δεινῶνhellipraquo45

41 Παπαρρηγόπουλος (1867) 24-30 5642 Ἡ λέξη laquoφοιβόληπτοςraquo ἀπαντᾶ συχνὰ στὰ κείμενα τῆς ἐποχῆς43 Ραγκαβῆς (1877)44 laquo Ὁ ποιητικὸς διαγωνισμὸς τοῦ 1859 ἔτουςraquo Πανδώρα 10 (1859) 2945 laquoΚρίσις τοῦ Βουτσιναίου ποιητικοῦ διαγωνισμοῦ γινομένη ἐν τῷ ἑλληνικῷ πανεπι-

στημίω τὴ 9 Μαΐου 1865raquo Χρυσαλλὶς 3 (1865) 403

29indd 447 110416 1111

448 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Ἀκόμη τὸ ἐθνικὸ θέμα ποὺ ἀποτελοῦσε αἰτία ἐπαναστατικῶν ἐκδη-λώσεων ἀλλὰ καὶ ἀπογοητεύσεων μὲ τὴν ἀποτυχία τῆς κρητικῆς ἐπα-νάστασης (1866-1869) τὸ ἄλυτο πρόβλημα τοῦ ἀλύτρωτου ἑλληνισμοῦ ὅπως καὶ ἡ καταθλιπτικὴ κατάσταση τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ καὶ ἡ διαπί-στωση τῆς ἀδυναμίας ἐνὸς κοινωνικοῦ μετασχηματισμοῦ ἀποτελοῦσαν συνεχεῖς προκλήσεις στὰ κοινωνικὰ αἰσθήματα τῶν ποιητῶν ὅπως μαρ-τυρεῖ ἡ ποίησή τους καὶ ἡ μέχρι θανάτου διαμαρτυρία τους Ὅλα αὐτὰ τὰ ἀνωτέρω μὴ φιλολογικὰ στοιχεῖα ἑρμηνεύουν ἀπὸ μιὰν ἄλλη σκοπιὰ τὴν ἔξαρση τοῦ βυρωνικοῦ φαινομένου στὸν τόπο μας κατὰ τὴ συγκε-κριμένη ἐποχή

Στὴ δεκαετία τοῦ 1860 μὲ τὴ σωρεία τῶν ἄλυτων προβλημάτων ἐθνι-κοπολιτικῶν καὶ κοινωνικοοικονομικῶν τὴ δεκαετία ποὺ ὁ Μπάμπης Ἄννινος τοποθετώντας τὴν ἀρχή της στὴ Μεταπολίτευση καὶ δικαιολο-γώντας τὴν ἀπαισιόδοξη ποίηση τοῦ Δημητρίου Παπαρρηγοπούλου καὶ τοῦ Σπυρίδωνος Βασιλειάδη χαρακτήρισε ὡς laquoμία τῶν ἀτυχεστέρων πε-ριόδων τοῦ Ἔθνους μαςraquo46 ὁ βυρωνισμὸς γνώρισε τὴν κορύφωσή του Ὅπως συνέβη καὶ στὶς ἄλλες εὐρωπαϊκὲς χῶρες ὁ βυρωνισμὸς ἔφθασε στὴν ἀκμή του γιατί τὸ ἀπαιτοῦσαν καὶ τὸ ἐπέβαλλαν οἱ περιστάσεις ποὺ διερμήνευσε ὁ Ἕλληνας ποιητὴς μὲ τὸ ἔργο του ἐκτελώντας κοινω-νικοπολιτικὸ ρόλο Καὶ ἐνῶ τὸ βυρωνικὸ κίνημα στὶς ἄλλες εὐρωπαϊ-κὲς χῶρες ἐξέπνευσε μὲ τὸ τέλος σχεδὸν τῆς ἕκτης δεκαετίας τοῦ αἰώνα στὴν Ἑλλάδα ὄχι μόνο παρουσιάσθηκε καθυστερημένα ἀλλὰ σημείωσε καὶ ἄλλη ἐξέλιξη γιατί λειτούργησαν διαφορετικὰ οἱ πνευματικοὶ καὶ κοινωνικοὶ παράγοντες ποὺ δημιουργήθηκαν στὸ νεοσύστατο κράτος ὕστερα ἀπὸ μία δουλεία τετρακοσίων χρόνων

Διαμάχη Κλασικισμοῦ καὶ Βυρωνισμοῦ

Στὴ δεκαετία του1860 ὁ βυρωνισμὸς μπορεῖ νὰ γνώρισε τὴ μεγαλύτε-ρή του ἀκμή ἀλλὰ γνώρισε μαζὶ καὶ τὴ μεγαλύτερη ἐπίθεση ποὺ ἐξαπέ-λυσε ἐναντίον του ὁ κλασικισμός τὸν ὁποῖον ἀντιπροσώπευαν κυρίως πανεπιστημιακοὶ δάσκαλοι Ἡ εὐκαιρία δόθηκε στὴν ἀκαδημαϊκὴ κρι-τικὴ μὲ τὸν ποιητικὸ διαγωνισμὸ τοῦ 186347 Ὁ Δημήτριος Βερναρδάκης

46 Ἄννινος (1915) 3847 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 105-22

29indd 448 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 449

πρώην βυρωνικὸς ποιητής ἐξαπέλυσε δριμύτατη ἐπίθεση κατὰ τοῦ ρο-μαντισμοῦ καὶ τοῦ βυρωνισμοῦ ὥστε ἡ εἰσήγησή του θεωρήθηκε ἀντι-ρομαντικὸ καὶ ἀντιβυρωνικὸ μανιφέστο Ἀπὸ τὸν ὀνομαστικὸ κατάλο-γο τῶν κυριότερων ἐκπροσώπων τοῦ ρομαντισμοῦ ποὺ μνημονεύονται στὴν εἰσήγησή του ὅπως τοῦ Chateaubriand τοῦ Lamartine τοῦ Hugo τοῦ Goethe τῆς George Sand τοῦ Shelley καὶ τοῦ Byron ὁ τελευταῖος δέ-χθηκε καταιγισμὸ πυρῶν

Τὸ ἀντιρομαντικὸ καὶ ἀντιβυρωνικὸ κυρίως πνεῦμα τοῦ εἰσηγητῆ διαγράφεται καθαρὰ στὰ ἑξῆς ἀποσπάσματα laquoΑἱ ποιητικαὶ παραφο-ραὶ τοῦ Μαμφρέδου τοῦ Childe Harold τοῦ Γκιαοὺρ καὶ τόσων ἄλλων ὑποχονδριακῶν καὶ σπληνικῶν ἡρώων τοῦ λόρδου Βύρωνος ἡ ἐλεγει-ακὴ μελαγχολία τοῦ Λαμαρτίνου ἡ καθολικὴ εὐσέβεια τῶν Ρενὲ καὶ Ἀτταλὰ τοῦ Chateaubriand καὶ οἱ κατὰ τῶν κοινωνικῶν καθεστώτων φλογεραὶ καὶ εὔγλωττοι παραδοξολογίαι τῆς George Sand οἱ τελευταῖοι οὖτοι σπινθῆρες τοῦ ὀσημέραι ἀποσβεννυμένου ποιητικοῦ λύχνου τῆς κατὰ πολλοὺς λόγους γεγηρακυίας ἑσπερίας Εὐρώπης ἐρρίφθησαν πο-λὺ ἐνωρὶς δυστυχῶς καὶ εἰς ἡμᾶς ἐδῶ τοὺς κατοίκους τῆς Ἀνατολῆς καὶ ἀνέφλεξαν εἰς τὰ στήθη πολλῶν ἐκ τῶν ἡμετέρων ποιητῶν πάθη φαντα-σιώδη καὶ ἀνύπαρκτα τὰ ὁποῖα ἐκεῖ μὲν παρὰ τοὶς Ἐσπερίοις ἔχου-σι τὸν λόγον αὐτῶν εἰς τὰς περὶ αὐτοὺς κοινωνικάς θρησκευτικὰς καὶ ἠθικὰς περιστάσεις ἀλλrsquo οὐδένα λόγον εἶναι δυνατὸν νὰ εὕρωσι καὶ εἰς τὸν μόλις ἀναγεννώμενον νεαρὸν ἡμῶν πολιτισμόνraquo48 Καὶ ἀλλοῦ laquoὉ Βύρων ἦτο ὑποχονδριακός κατεπάτησεν οὐ μόνον πᾶσαν ἰδέαν κοινὴν καὶ οὕτως εἰπεῖν καθεστηκυίαν ἐν τῇ θρησκείᾳ τῇ ἠθικῇ κτλ ἀλλὰ κα-τεπάτησε καὶ αὐτὴν τὴν λογικήνmiddot καταπατήσας ὅμως τὴν λογικὴν ἀντι-κατέστησεν αὐτὴν διrsquo ἑτέρας τῆς λογικῆς ἢ μᾶλλον εἰπεῖν τῆς σοφιστεί-ας τοῦ πάθους Καὶ ἡ σοφιστεία αὕτη ἡ διαλεκτικὴ αὕτη σοφιστεία τοῦ πάθους τοῦ ποιητοῦ εἶναι τοιαύτη ὥστε οἱ πτωχοὶ ἡμεῖς ἀναγνῶσται ἀναπειθόμεθα καὶ παρασυρόμεθα Καὶ ἄλλως δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ γί-νη διότι ἡμεῖς μὲν εἴμεθα ἄδολοι καὶ πτωχοὶ τῷ πνεύματι θνητοί ἐκεῖνος δὲ σοφιστὴς δαιμόνιος laquoἙωσφόροςraquo49 Καὶ πιὸ κάτω laquoἈριστοτέχναι δὲ περὶ τὴν γλῶσσαν καὶ τὴν λογικὴν (διότι ἀμφότερα ταῦτα ἐκπηγάζου-σιν ἐκ μιᾶς καὶ τῆς αὐτῆς πηγῆς) ἀνεδείχθησαν αὐτοὶ μάλιστα οἱ ὑπο-χονδριακοὶ καὶ παραδοξολόγοι παντὸς εἴδους καὶ πάσης χροιᾶς ποιη-

48 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 11349 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 119

29indd 449 110416 1111

450 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

ταὶ καὶ συγγραφεῖς ὁ Βύρων ὁ Ρουσσώ ἡ George Sand o Fallmerayer κτλ Ἅπαντες οὗτοι μεταβιβάζουσι τὸν ἀναγνώστην εἰς τὸν χιμαιρικὸν καὶ ψευδῆ των κόσμον διὰ τριχίνης οὕτως εἰπεῖν γεφύρας Ἡ τριχίνη αὕτη γέφυρα εἶναι τὰ λαμβανόμενα (les preacutemisses) τὰ ὁποῖα ὅταν ἀνα-πεισθείς τις ἅπαξ ἀποδεχθῆ δὲν δύναται ἔπειτα νὰ μὴ μεταβῆ καὶ κλει-σθῆ εἰς τὸν κλωβὸν τοῦ ψευδοῦς ἐκείνου κόσμουhellipraquo50

Θέσεις ἀντίθετες πρὸς ἐκεῖνες ποὺ ὁ ἴδιος ἔχει ἐκθέσει στὸν πρόλογο τοῦ ἔργου του Μαρία Δοξαπατρῆ ἰδιαίτερα σὲ ὅτι ἀφοροῦν τὰ πάθη καὶ τὸ κακὸ στὴν ποίηση51 Ὁπωσδήποτε εἶναι ἐνδεικτικὲς τῆς πλήρους διαφοροποίησής του ἀπὸ τὸν ρομαντισμό ποὺ εἶχε ἤδη ἀρχίσει ἀπὸ τὸ 1860 καὶ τῆς ἔνταξής του στοὺς κλασικιστές

Στὸν ποιητικὸ διαγωνισμὸ τοῦ 1863 συμμετεῖχε ἐπίσης καὶ ὁ Ἄγγελος Βλάχος μὲ τὸ ἔργο τοῦ Φειδίας καὶ Περικλῆς52 Ὁ πρόλογος τοῦ ἔργου ἀποτελεῖ ἀντιρομαντικὸ φανέρωμα ὅπου ἐκτυλίσσεται ἡ ἐπίθεση κατὰ τοῦ ρομαντισμοῦ χωρὶς νὰ ἀναφέρεται ὀνομαστικὰ ὁ Βύρων τοῦ ὁποί-ου ὁ Βλάχος ὑπῆρξε θιασώτης λίγα χρόνια νωρίτερα Οἱ λόγοι ποὺ ἐπι-καλεῖται ὁ Ἄγγελος Βλάχος μαρτυροῦν καθαρὰ τὴ νέα ποιητικὴ τοποθέ-τησή του ἄσχετα ἂν δὲν πέτυχε στὴν προσπάθειά του ὅπως σημειώνει ὁ εἰσηγητὴς τοῦ διαγωνισμοῦ laquoὁ ποιητὴς ἠθέλησε νὰ μιμηθεῖ τὸν κλασι-κὸν λεγόμενον στίχον ἀλλrsquo ἀπέτυχε καὶ ἔμεινεν ὅπως ἦτο ρωμαντικός Μιμεῖται τις τοὺς κλασικοὺς ὄχι ὅταν ἐπιμεληθῆ μόνον τοῦ λεκτικοῦ καὶ τῆς ἐξωτερικῆς φράσεως τοῦ λόγου διότι τοῦτο δὲν ἀρκεῖ ἀλλrsquo ὅταν μά-λιστα κατορθώση νὰ διαμορφώση κλασικῶς αὐτὴν τὴν ἐσωτερικὴν οὐ-σίαν τῆς ποιήσεώς του ὅταν κατορθώση νὰ συμπυκνώση ὄλον του τὸν ποιητικὸν πλοῦτον εἰς ὀλίγους σχετικῶς στίχουςhellipraquo53

Ὡστόσο παρὰ τὴ δριμύτατη ἐπίθεση ἐναντίον τῆς βυρωνικῆς ποίη-σης στὸν διαγωνισμὸ τοῦ 1863 τὰ πρωτεῖα τῶν ἐπαίνων ἀφοῦ βρα-βεῖο δὲν δόθηκε ἀποδόθηκαν στὸ βυρωνικὸ ποίημα Ὁ Ἄγνωστος54 τοῦ Ἀχιλλέα Παράσχου Οἱ κριτὲς ξεχώρισαν τὸ ποίημα γιὰ τὴ μεγάλη καὶ σπάνια ἀρετή τὴ γνήσια καὶ ἀληθινὴ ἔμπνευση καὶ ὄχι laquoδιὰ τὰς λογικὰς παραδοξολογίας αἵτινες ἀποτελοῦσι τὸ κρηπίδωμα τοῦ ποιήματοςraquo55

50 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 11951 Βερναρδάκης (1858) ογacute ndash πθacute52 Βλάχος (1863) [αacute]53 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 11254 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 113-15 Παράσχος (1881) 7-4455 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 113

29indd 450 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 451

Πάντως ὁ Παράσχος μὲ τὴ διάκριση αὐτὴ κράτησε ψηλὰ τὴ σημαία τοῦ βυρωνισμοῦ ἔστω καὶ διάτρητη συνέβαλε οὐσιαστικὰ στὴν προβο-λή του στὴν ἐπίμαχη δεκαετία ἀλλὰ καὶ στὴν κατοπινὴ συντήρησή του ἕως τὸν θάνατό του παραμένοντας ὁ πιὸ πιστὸς λάτρης τοῦ Byron μι-μητής μεταφραστὴς56 καὶ ὑμνητής57 του

Ἂν ληφθοῦν ὑπόψη οἱ ἀλλεπάλληλες ἐπιθέσεις ποὺ δέχθηκε ὁ Byron καὶ ἀπὸ ἐξωακαδημαϊκοὺς κύκλους τὸ ἔτος 1863 θὰ μποροῦσε νὰ χα-ρακτηρισθεῖ δίσεκτο γιὰ τὸν Ἄγγλο ποιητή Ὡστόσο ὅπως προαναφέρ-θηκε ὁ βυρωνισμὸς συνέχισε μὲ ἔνταση τὴν παρουσία του καθrsquo ὅλη τὴ διάρκεια τῆς δεκαετίας τοῦ 1860 μὲ τὶς μεταφράσεις τῶν βυρωνικῶν ἔρ-γων τὶς μελέτες γιὰ τὸν Byron καὶ τὸ ἔργο του καθὼς καὶ μὲ τὴν ἵδρυση τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου laquoΒύρωνraquo58

Ἡ ἀκμὴ αὐτὴ συνεχίσθηκε καὶ στὶς ἀρχὲς τῆς ὄγδοης δεκαετίας τοῦ αἰώνα ἕως τὸν θάνατο τουλάχιστον τῶν σπουδαιότερων ἐκπροσώ-πων τοῦ βυρωνισμοῦ (Δ Παπαρρηγοπούλου 1873 Ἰω Καρασούτσα 1873 καὶ Στ Βασιλειάδη 1874) ἀλλὰ κατόπιν ἄρχισε νὰ διαφοροποι-εῖται Ἔτσι ὡς πρὸς τὶς ἐπιδράσεις ποὺ ἄσκησε ὁ Byron μὲ τὸ ἔργο του στοὺς Νεοέλληνες τὸ κίνημα ἀκολούθησε τὴ γενικότερη τύχη τοῦ ρο- μαντισμοῦ Ἀναφορικὰ ὅμως μὲ τὶς ἄλλες ἐκδηλώσεις ποὺ πραγματοποι- οῦνταν μὲ μεταφράσεις τῶν ἔργων του μὲ μελέτες γιὰ τὸν ποιητὴ καὶ μὲ τὴν ἔντεχνη ποίηση τὴν ἀφιερωμένη καὶ ἀναφερόμενη σrsquo αὐτόν συνεχί-σθηκε ὁ προηγούμενος ρυθμός ἐξαιτίας κυρίως ἄλλων παραγόντων59

Στοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμοὺς τῶν ἐτῶν 1870 καὶ 1876 καθὼς καὶ 1871 καὶ 1873 μὲ εἰσηγητὲς τὸν Θεόδωρο Ὀρφανίδη60 καὶ τὸν Γεώργιο Μιστριώτη61 ἀντιστοίχως διαπιστώνεται ἡ πτώση τοῦ ρομαντισμοῦ καὶ ἡ ἀνυπαρξία τῆς λυρικῆς ποίησης Σrsquo ἕναν ἄλλο διαγωνισμό τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου laquoΠαρνασσόςraquo τρεῖς μῆνες πρὶν ἀπὸ τὸν τελευ-ταῖο Βουτσιναῖο ποιητικὸ διαγωνισμό τὸν Ἰούνιο τοῦ 1877 ὁ εἰσηγη-τὴς Ἐμμ Ροΐδης ἦταν κατηγορηματικὸς στὴ διαπίστωση τῆς ἀπου σίας βυρωνικῶν ἐπιρροῶν ἀναφέροντας τὰ ἑξῆς laquoΣήμερον οὔτε ἁμαρτω-λοὺς ἔχομεν οὔτε ἀκόμη Ἀρόλδους καὶ Μαμφρέδαςhellip ἀλλὰ φρονίμους

56 Κεφαλληναίου (1995) 279-8357 Παράσχος (1881) 2-3 (1904) 167-7058 Κεφαλληναίου (1984) 269-8159 Κεφαλληναίου (1995) 127-4460 Ὀρφανίδης (1876) 10-1161 Μιστριώτης (1873) 5-7

29indd 451 110416 1111

452 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

καὶ θετικοὺς ἀνθρώπουςhellip Ἡ ποίησις παρὰ μὲν τοῖς ἀρχαίοις ἦτο ἄνθος νεότητος καὶ ὑγείας σήμερον δὲ ἐν Εὐρώπῃ εἶναι ἐξάνθημα ὀργανισμοῦ νοσοῦντος καὶ θρῆνος πάσχοντος ἀνθρώπου Ἂν ἀνακτήσωμεν ποτὲ τὴν προγονικὴν εὔκλειαν πιθανὸν εἶναι νrsquo ἀναβλαστήση τὸ ἀρχαῖον ἄνθος ἐπὶ τοῦ γενεθλίου αὐτοῦ ἐδάφουςmiddot ἂν νοσήσωμεν ὡς οἱ Φράγκοι θέλου-σιν ἐκπορευθεῖ βεβαίως καὶ ἐκ τῶν ἡμετέρων χειλέων ἀληθοῦς ὀδύνης κραυγαί Μέχρις οὗ ὅμως τὸ ἕτερον τούτων συμβῆ πολὺ φοβούμεθα ὅτι ἀντὶ ποιήσεως θέλομεν ἔχει ἢ ψυχρὰς κλασικῶν μιμήσεις ἢ παιδαριώδεις βυρωνισμοῦ παρωδίαςraquo62

Ο Byron ὡς ρομαντικὸς ποιητὴς εἶχε παύσει πλέον νὰ συγκινεῖ τὸ ἑλ-ληνικὸ κοινὸ καὶ κατὰ συνέπεια νὰ τὸ ἐπηρεάζει Στὸν ποιητικὸ διαγω-νισμὸ τοῦ 1875 ὁ εἰσηγητὴς καθηγητὴς Θ Ἀφεντούλης ἀναφέρει κάποια ὁμοιότητα63 τοῦ ἔργου Παυσανίας ὁ Λακεδαιμόνιος τοῦ Α Ἀντωνιάδου μὲ τὸ ἔργο τοῦ Byron Οἱ δύο Φόσκαροι στὸ ὁποῖο παραπέμπει τὸν συγ-γραφέα laquoνὰ ἐπανέλθη ἐπὶ τὸ δράμα νὰ τὸ ἐξευγενίση νὰ τὸ ἀνυψώση νὰ μελετήση τὸν Βύρωνα ἐν τῷ δράματι Οἱ δύο Φόσκαροιraquo64 γιὰ τὴ διάπλαση μεγαλοπρεποῦς καὶ δραματικοῦ χαρακτήρα Ἀλλὰ τὸ ἔργο Οἱ δύο Φόσκαροι ἐγγράφεται στὸν πολιτικὸ βυρωνισμό ὁ ὁποῖος εἶχε ἀρχίσει νὰ ὑπερισχύει τοῦ ρομαντικοῦ καὶ νὰ διαταράσσεται ἡ παράλ-ληλη μακρὰ πορεία τῶν δύο ποιητικῶν τάσεων τοῦ βυρωνισμοῦ τοῦ λο-γοτεχνικοῦ καὶ τοῦ πολιτικοῦ

Εἶναι ἀξιοσημείωτο τὸ γεγονὸς ὅτι στοὺς ἕντεκα καθηγητὲς Πανε-πιστημίου ποὺ ἦταν εἰσηγητὲς ἀρκετὲς φορὲς ὁ καθένας τους στοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμούς οἱ τέσσερεις ἀπrsquo αὐτούς ὁ Ἀλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβῆς ὁ Στέφανος Κουμανούδης ὁ Δημήτριος Βερναρδάκης καὶ ὁ Θεόδωρος Ὀρφανίδης ἦταν συγγραφεῖς ἔργων μὲ βυρωνικὲς ἐπιδράσεις οἱ Φίλιππος Ἰωάννου καὶ Δημήτριος Σεμιτέλος ἐξύμνησαν μὲ τὴν ποίη-σή τους τὸν Byron ἐνῶ ποιήματα γιὰ τὸν Ἄγγλο ποιητὴ ἔγραψαν ἐπί-σης καὶ ὁ Νικόλαος Σαρίπολος καὶ ὁ Ὄθων Πυλαρινός Ὁ τελευταῖος μάλιστα μετέφρασε καὶ τὴ βυρωνικὴ ἔμμετρη μυθιστορία Ἡ πολιορκία τῆς Κορίνθου65

62 Ροΐδης (1877) 22563 Ἀφεντούλης (1875) 43 4564 Βyron (1816) The Siege of Corinth A Poem London 7-5 Γιὰ τὴ μετάφραση τοῦ Πυ-

λαρινοῦ βλ Κεφαλληναίου (1995) 322-2965 Κεφαλληναίου (1995) 140-41

29indd 452 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 453

Οἱ πανεπιστημιακοὶ κριτὲς ἀντιμετώπισαν εὐνοϊκὰ στὴν ἀρχὴ τὸ βυ-ρωνικὸ κίνημα ἐπηρεασμένοι ἀπὸ τὴν ἀκτινοβολία τῆς ποιητικῆς καὶ ἱστορικῆς προσωπικότητας τοῦ Byron Ὡστόσο ἀπὸ τὰ μέσα τῆς δεκαε-τίας του1850 δὲν δίστασαν νὰ ἐπικρίνουν ἐκεῖνες τὶς βυρωνικὲς ἰδέες ποὺ διαπίστωσαν ὅτι ἐπηρέαζαν ἀρνητικὰ τὴν ἠθικὴ τῆς ἀρτισύστατης νεο-ελληνικῆς κοινωνίας Ἔτσι ἀπομυθοποίησαν τὸν Byron ποὺ κανεὶς ὡς τότε δὲν εἶχε τολμήσει νὰ θίξει καὶ ἐπιδίωξαν μέσα ἀπὸ τοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμοὺς τοῦ Πανεπιστημίου τὴν ἀναστολὴ τῶν ἐπιδράσεων ἑνὸς νοσηροῦ βυρωνισμοῦ Ὀφείλουμε ὡστόσο νὰ τονίσουμε ὅτι ἡ ἀρνητικὴ κριτικὴ τῶν πανεπιστημιακῶν καθηγητῶν κατὰ τοῦ λογοτεχνικοῦ βυ-ρωνισμοῦ δὲν μείωσε καθόλου τὸν πολιτικὸ βυρωνισμὸ καὶ τὴν ἱστορι-κὴ προσωπικότητα τοῦ Byron ἡ ὁποία ἀντιθέτως στὸ τελευταῖο τέταρτο τοῦ 19ου αἰώνα εἶχε λάβει μεσσιανικὲς διαστάσεις στὴν Ἑλλάδα μὲ τὸν χαρακτηρισμό του ὡς laquoΠολιτικοῦ Μεσσίαraquo Ἡ προσωπικότητά του μαζὶ μὲ τὸ φιλελληνικὸ ποιητικό του ἔργο66 συνέχισαν ἀδιάκοπα τὴν εὐεργε-τικὴ παρουσία τους στὸν τόπο μας ἕως σήμερα

Βιβλιογραφία

Ἄννινος Χ (1888) laquoΠρὸ τοῦ 1862 καὶ μετὰ τὸ 1862raquo Ἐφημερὶς Ἀκρόπολις Ἡ Ἑλλὰς κατὰ τὴν 25ετηρίδα τοῦ Βασιλέως Γεωργίου Ἐν Ἀθήναις

Ἄννινος Χ (1916) laquoΒασιλειάδης Παπαρρηγόπουλος καὶ οἱ περὶ αὐτούςraquo Διαλέξεις περὶ Ἑλλήνων Ποιητῶν του ΙΘrsquo Αἰῶνος 1915-1916 [Φιλολογικὸς Σύλλογος ldquoΠαρνασσόςrdquo] Ἐν Ἀθήναις 15 1-56

Ἀσώπιος Κ (1853) Τὰ Σούτσεια ἤτοι ὁ κύριος Παναγιώτης Σοῦτσος ἐν γραμματικοῖς ἐν φιλολόγοις ἐν σχολάρχαις ἐν μετρικοῖς καὶ ἐν ποιηταῖς ἐξεταζόμενος Ἐν Ἀθήναις

Ἀσώπιος Κ (1857) laquoΛόγος παραδίδοντος τὴν δευτέραν αὐτοῦ Πρυτανείανraquo Πανδώρα 8 501-510

Ἀφεντούλης Θ (1875) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1875 Ἐν Ἀθήναις

Βαλέτας Γ (1938) laquoἩ Πανεπιστημιακὴ κριτικὴ κι ἡ ἐπίδρασή της στὴ Νεοελληνικὴ Ποίησηraquo Νέα Ἑστία 23 1813-44

66 Kefallineou (1999) 16-30 Κεφαλληναίου (2003) 15-27

29indd 453 110416 1111

454 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Βερναρδάκης Δ Ν (1855) laquoὉ Πλάνηςraquo εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 49-66

Βερναρδάκης Δ Ν (1858) Μαρία Δοξαπατρή Ποίημα δραματικὸν εἰς πράξεις πέντε Ἐν Μονάχῳ

Βερναρδάκης Δ Ν (1860) Κυψελίδαι Μέρος ά Ἐν ΛειψίᾳΒλάχος Α Στ (1858) laquoΤίτος καὶ Ὄθωνraquo εἰς laquo Ὁ Ποιητικὸς Διαγωνισμὸς

τοῦ Ἔτους 1858raquo Πανδώρα 9 73-82Βλάχος Α Στ (1863) Φειδίας καὶ Περικλῆς ἈθήνησιByron GG (1966a) laquoThe Two Foscariraquo εἰς (ed E H Coleridge) The

Works of Lord Byron Poetry New York τ 4 113-96 [ Μτφρ Λόρδου Βύρωνος 1880 Οἱ Δύο Φόσκαροι Ἱστορικὴ Τραγωδία εἰς Πράξεις Πέντε ὑπὸ Θρασυβούλου Καμαράδου Ἐν Ἀθήναις]

Byron GG (1966b) laquoThe Siege of Corinthraquo εἰς (ed E H Coleridge) The Works of Lord Byron A Poem New York τ 3 439-96 [ Μτφρ Λόρδου Βάιρων 1855 Ἡ Πολιορκία τῆς Κορίνθου Ποίημαhellipὑπὸ Ὄθωνος Σ Πυλαρινού Ἐν Ἀθήναις]

Βυζάντιος Α (1902) Ἔργα Ἀλεξάνδρου Βυζαντίου Ἐν ἈθήναιςΔημαρᾶς Κ Θ (1947) laquoἘπαφὲς τῆς Νεώτερης Ἑλληνικῆς Λογοτεχνίας

μὲ τὴν Ἀγγλικὴ (1780-1821)raquo Ἀγγλοελληνικὴ Ἐπιθεώρηση 3 18-22 52-55 (=1985 Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός Ἀθήνα 21-42)

Δημαρᾶς Κ Θ (1954) Ποιηταὶ τοῦ ΙΘacute Αἰώνα Ἀθῆναι [Βασικὴ Βιβλιοθήκη 12] (=1985 laquoἩ Ἑλληνικὴ Ποίηση στὸν Δέκατο Ἔνατο Αἰώναraquo Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός Ἀθήνα 167-220)

Δημαρᾶς Κ Θ (1985) Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός ἈθήναἸωάννου Φ (1855) laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 49-66Καρύδης Σ (1857) laquoΜυρσίνη καὶ Φῶτοςraquo εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ

Ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 25-39 καὶ (1859) 10 25-33Κεφαλληναίου Ε (1984) laquoΠερὶ Συλλόγων Φιλολογικοὶ Σύλλογοιraquo

Φιλολογικὴ Πρωτοχρονιὰ 41 269-81Κεφαλληναίου Ε (1995) Ο Lord Byron στὴν Ἑλλάδα Ἡ παρουσία

του στὴ Νεοελληνικὴ Πνευματικὴ Ζωὴ κατὰ τὸν ΙΘacute αἰώνα Ἀθήνα (Διδακτορικὴ Διατριβή)

Kefallineou E (1999) Byron and the Antiquities of the Acropolis of Athens Athens

Κεφαλληναίου Ε (2003) Τὰ Μάρμαρα τοῦ Παρθενώνα καὶ τὸ Κατηγορῶ τοῦ Μπάϋρον Ἀθήνα

Κουμανούδης Στ (1851) Στράτις Καλοπίχειρος Ἐν Ἀθήναις

29indd 454 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 455

Κουμανούδης Στ (1857) laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ Ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 25-39

Μακρυμίχαλος Στ Ι (1970) laquoἩ ἔκδοση τῆς ἐφημερίδας laquoἩμέραraquo τῆς Τεργέστης στὰ 1855raquo Ὁ Ἐρανιστὴς 8 10-32

Μιστριώτης Γ (1873) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1873 Ἐν Ἀθήναις

Μουλλᾶς Π (1974) laquoἩ διαμάχη Π Σούτσου ndash Κ Ἀσωπίου (1853) καὶ ἡ ἱστορικὴ συγκυρίαraquo Ὁ Ἐρανιστὴς 11 132-50

Μουλλᾶς Π (1977) laquoἩ Λογοτεχνία ἀπὸ τὸν Ἀγώνα ὣς τὴ γενιὰ τοῦ 1880raquo Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους ΙΓ 492-514

Μουλλᾶς Π (1978) laquoΣχέσεις τῆς Νεοελληνικῆς μὲ τὴν Εὐρωπαϊκὴ Λογοτεχνία (1830-1920)raquo Δελτίο τῆς Ἑταιρείας Σπουδῶν Νεοελληνικοῦ Πολιτισμοῦ καὶ Γενικῆς Παιδείας 2 56-59

Μουλλᾶς Π (1989) Les Concours Poeacutetiques de lrsquo Universiteacute drsquo Athegravenes 1851-1877 Athegravenes

Μπαστιᾶς Κ (1951) Παπουλάκος Νέα ὙόρκηΜπούρας Ν Γ (1965) laquoἩ Γλώσσα τῶν ποιητῶν της Ἀθηναϊκῆς Σχολῆςraquo

Πλάτων 17 124-85Ὀρφανίδης Θ Γ (1854) Ἀποσπάσματα ἐκ τοῦ ποιήματος laquoὉ Ἄπατριςraquo

βραβευθέντα τὴν 25 Μαρτίου 1854 κατὰ τὸν ποιητικὸν συναγωνι-σμὸν τὸν παρὰ τοῦ φιλογενοῦς κυρίου Ἀμβροσίου Ράλλη συστα- θέντα Ἐν Ἀθήναις

Ὀρφανίδης Θ Γ (1860) Ἅγιος Μηνᾶς Ἐπεισόδιον τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως Ποίημα λυρικοεπικὸν εἰς ᾂσματα τέσσαρα Ἀθῆναι

Ὀρφανίδης Θ Γ (1876) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1876 Ἐν Ἀθήναις

Παλαμᾶς Κ (1969) Ἅπαντα Ἀθήνα τ 16 404Παπαδόπουλος Χρ Α (1920) Ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος Ἐν

ἈθήναιςΠαπαρρηγόπουλος Δ (1866) Οἱ Στόνοι (βραβεῖο) εἰς Κρίσις τοῦ

Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος ἐν ἔτει Ἀωξsrsquo [=1866] Ἐν ἈθήναιςΠαπαρρηγόπουλος Δ (1867) Χελιδόνες (ἔπαινος) εἰς Κρίσις τοῦ

Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ Βουτσιναίου ἐν Ἔτει Ἀωξζ [=1867] Ἐν Ἀθήναις

Παράσχος Α(1863) Ὁ Ἄγνωστος Ποιητὴς (ἔπαινος) εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 105-22

29indd 455 110416 1111

456 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Παράσχος Α (1881) laquoΠοίημα ἀπαγγελθὲν ἐν τῷ Ἠρώῳ τοῦ Μεσο-λογγίου κατὰ τὰ ἀποκαλυπτήρια του Βύρωνοςraquo Ἐφ Αἰὼν τῆς 19 Δέκ 1881

Παράσχος Α (1881) Ποιήματα ἈθῆναιΠαράσχος Α (1904) Ἀνέκδοτα Ποιήματα Ἀθήνησι 1 167-70Πολίτης Ἀλ (1969) laquoἩ προσγραφόμενη στὸν Ρήγα Πρώτη Ἔκδοση

τοῦ Ἀγαθαγγέλουraquo Ὁ Ἐρανιστὴς 7 173-92Πολίτης Ν Γ (1920) laquoΔημώδεις δοξασίαι περὶ ἀποκαταστάσεως τοῦ

Ἑλληνικοῦ Ἔθνουςraquo Λαογραφικὰ Σύμμεικτα 1 14-27Ραγκαβῆς Ἀ Ρ (1860) laquoὉ Ποιητικὸς Διαγωνισμὸς τοῦ 1860raquo Πανδώρα

25-34Ραγκαβῆς Κ (1877) Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης Ποίημα Δραματικὸν εἰς

Μέρη Πέντε ἈθήνησινΡοΐδης Ἐμμ (1877) laquoΔραματικὸς Ἀγών Κρίσις τῆς τῶν Ἀγωνοδικῶν

Ἐπιτροπείαςraquo Παρνασσὸς 1 218-25Ρουσόπουλος Ἀθ Σ (1865) laquoΚρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ

Διαγωνισμοῦ γενομένη ἐν τῷ Ἑλληνικῷ Πανεπιστημίω τῇ 9 Μαΐου 1865 Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης Δρᾶμα εἰς πέντε πράξειςraquo Χρυσαλλὶς 3 402-403

Σοῦτσος Π (1853) Νέα Σχολὴ τοῦ Γραφομένου Λόγου ἢ Ἀνάστασις τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσης Ἐννοουμένης ὑπὸ Πάντων Ἐν Ἀθήναις

29indd 456 110416 1111

442 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Στὸ πλατύτερο κοινὸ ὁ Byron ἐξακολουθοῦσε νὰ εἶναι γνωστὸς ὡς ὁ ποιητὴς ποὺ θυσίασε τὰ πλούτη του καὶ τὴν ἴδια του τὴ ζωὴ γιὰ τὸν ἀγῶνα τῆς ἑλληνικῆς ἐλευθερίας Παρέμενε τὸ σύμβολο τὸ δεμένο μὲ τὴν ἀνάσταση τοῦ Γένους καὶ τίποτε δὲν φαινόταν ἱκανὸ νὰ τὸν προσβάλει Ἡ γενικότερη πνευματικὴ κατάσταση τοῦ νεοσύστατου κράτους δὲν βο-ηθοῦσε στὴ μεγαλύτερη ἐκτίμηση τῆς προσωπικότητας τοῦ ποιητῆ Ἡ ὑψηλὴ ποιότητα τοῦ ἔργου του δὲν ἦταν κατανοητὴ ἀπὸ τὸ χαμηλοῦ πνευματικοῦ ἐπιπέδου ἑλληνικὸ κοινό οἱ δὲ λόγιοι Ἕλληνες δὲν ἀσχο-λήθηκαν μὲ τὴν ἐκλαΐκευση τοῦ ἔργου του26 Ἔτσι ἕως τὰ μέσα του-λάχιστον τῆς ἕκτης δεκαετίας ὅπως φαίνεται ἀπὸ τὶς σχετικὲς ἔρευνες ὁ λαὸς δὲ γνώριζε σὲ ἱκανοποιητικὴ ἔκταση τὴν πνευματικὴ δημιουρ-γία τοῦ Byron Στὸν ἀντιπροσωπευτικὸ τῆς λογοτεχνίας περιοδικὸ τύπο τῆς ἐποχῆς ὅπως ἦταν τὰ περιοδικὰ Εὐτέρπη καὶ Πανδώρα οἱ πρῶτες διατυπωμένες ἀπόψεις γιὰ τὸν Byron ἐξαίρουν τὰ εὐγενῆ καὶ φιλάνθρω-πα αἰσθήματα τοῦ laquoμεγάλουraquo καὶ laquoἔνδοξουraquo φιλέλληνα ποιητῆ27 Τὴν πρώτη σημαντικὴ μνεία στὸ ἔργο τοῦ Byron προσφέρουν μεταφράσεις ξένων διατριβῶν δημοσιευμένων στὴν Πανδώρα ἀλλὰ καὶ αὐτοτελῶς ποὺ ἐνημερώνουν τὸν ἀναγνώστη γιὰ τὴ ζωὴ καὶ τὸ ἔργο τοῦ μεγάλου φιλέλληνα καὶ προκαλοῦν τὴ συμπάθεια γιὰ τὸν κυνηγημένο ἀπὸ τὸν τόπο του Ἄγγλο ποιητή

Καὶ ἐνῶ ἕως τώρα ἦταν εὐνοϊκὴ ἡ ὑποδοχὴ τοῦ Byron καὶ τοῦ ἔργου του ὅμως ἡ μεγάλη ἐξάπλωση τοῦ ρομαντισμοῦ καὶ τοῦ βυρωνισμοῦ σὲ βαθμὸ ποὺ ἐγκυμονοῦσε κινδύνους κυρίως στὰ ἤθη τῆς νεοελληνικῆς κοινωνίας ἦταν ἑπόμενο νὰ προκαλέσει τὶς πρῶτες ἀντιδράσεις

Ἡ ἀκαδημαϊκὴ κριτικὴ τῶν ποιητικῶν διαγωνισμῶν ποὺ φαίνεται πὼς μὲ τὴ διατύπωση τῶν διάφορων ἀπόψεων καθοδηγοῦσε καὶ τὴν ἐξέλιξη τῆς ἑλληνικῆς ποίησης ἡ ὁποία εἶχε ἕως τότε δεχθεῖ τὴ ρομαν-τικὴ καὶ βυρωνικὴ ἐπίδραση κατὰ τὸν ποιητικὸ διαγωνισμὸ τοῦ 1855

26 Ἡ ἴδια κατάσταση ἐπικρατοῦσε μία δεκαετία ἀργότερα ὅπως διαπιστώνεται ἀπὸ κείμενο ἀνώνυμου ἀρθρογράφου βυρωνικοῦ θέματος στὴν Πανδώρα ὅπου ἀνα-φέρονται τὰ ἑξῆς laquoκαθόσον ἡμεῖς τουλάχιστον ἐνθυμούμεθα οὐδεμία ἀφήγησις τῶν κατὰ τὸν εὐεργέτην ἐκεῖνον τῆς Ἑλλάδος ἐξεδόθη ἑλληνιστίraquo βλ [Ἀνωνύμου] laquoἩρῶον τοῦ Βάϊρονraquo Πανδώρα 16 (1865) 140 Ὁ ἀρθρογράφος ποὺ φαίνεται ὅτι ἀνῆκε στὴν κατηγορία τῶν πνευματικῶν ἀνθρώπων τῆς ἐποχῆς του ἀγνοοῦσε ἀκό-μη καὶ τὴ μετάφραση τοῦ Σ Α Ζορμπᾶ στὰ ἑλληνικὰ τῆς βιογραφίας τοῦ Byron ἀπὸ τὸν Villemain ποὺ εἶχε κυκλοφορήσει ἀπὸ τὸ 1856

27 [Ἀνωνύμου] laquoὉ Λόρδος Βύρων ἐν Ἀθήναιςraquo Εὐτέρπη 1 (1851) 546 [Ἀνωνύμου] laquoΠίθος τοῦ Λόρδου Βύρωνοςraquo Πανδώρα 6 (1855) 385

29indd 442 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 443

συνέστησε στοὺς νέους ποιητὲς τὴν ἀποφυγὴ σύνθεσης ἔργων τὰ ὁποῖα δὲν ἀπέβλεπαν σὲ τίποτε ἄλλο ἐκτὸς ἀπὸ τὸ laquoἀρέσκεινraquo28 Ὁ εἰσηγη-τὴς καθηγητὴς Φίλιππος Ἰωάννου διαπραγματευόμενος τὴ σχέση τέχνης καὶ ἠθικῆς κατὰ τὴν κρίση τοῦ ἔργου Ὁ Πλάνης μὲ ἀφορμὴ τὴν ἠθικὴ τῶν βυρωνικῶν του ἡρώων ποὺ ἀποδοκίμαζε ὑπέδειξε στοὺς ποιητὲς τὴ δημιουργία ἔργων τὰ ὁποῖα νὰ συμβάλλουν καὶ στὴν ἠθικὴ διάπλαση τῶν πολιτῶν σύμφωνα μὲ τὴν πλατωνικὴ θεωρία γιὰ τὴν ποίηση ποὺ ὄφειλαν νὰ μελετήσουν laquoὡς ποιηταὶ πολιτείας ἀρτισυστάτουraquo Ἐμμέσως ἑπομένως συνέστησε τὴν ἀποφυγὴ τῆς σύνθεσης ἔργων μὲ θεματολογία ἀνάλογη τοῦ Πλάνητος δηλαδὴ τῆς αἱμομιξίας Δύο χρόνια ἀργότε-ρα κατὰ τὸν ποιητικὸ διαγωνισμὸ τοῦ 1857 οἱ πανεπιστημιακοὶ κρι-τὲς ἀντέδρασαν πολὺ ἔντονα στὴν ἐξάπλωση τῶν ρομαντικῶν καὶ κυ-ρίως τῶν βυρωνικῶν τάσεων Ὁ εἰσηγητὴς τοῦ διαγωνισμοῦ καθηγητὴς Στέφανος Κουμανούδης ὅπως λίγους μῆνες ἀργότερα καὶ ὁ πρύτανης Κωνσταντῖνος Ἀσώπιος ἀναφερόμενοι στὴν ποιότητα τῶν ποιημάτων ποὺ εἶχαν ὑποβληθεῖ παρατήρησε ἐκτὸς τῶν ἄλλων ὅτι καὶ laquoτινὰ ἔχου-σιν ὑποθέσεις ἠθικῶς μεμπτάς ἀδελφῶν ἔρωτας Τοιαῦτα τὰ Μυρσίνη καὶ Φῶτος ὁ Ραψωδός Ἀδελφότης καὶ Ἔρωςhellip Οἱ κριταὶ ἄλλας ἀρχὰς ἀσπάζονται καὶ εἶναι τῆς γνώμης ὅτι δὲν πρέπει παρrsquo ἡμῖν οἱ ποιηταὶ νὰ ἐνασμενίζωνται εἰς τοιαύτας ὑποθέσεις καὶ νὰ ἐθίζωσιν οὕτω τοὺς ἀνα-γνώστας τους εἰς τὴν ἠπίαν ἀποδοχὴν τῶν ἀνοσιουργημάτων πρὸς βλά-βην τῆς ἀρτισυστάτου ἡμῶν πολιτικῆς κοινωνίας καὶ ἂν ἡ ποίησις δὲν ἐπαγγέλλεται πάντοτε τὴν ἠθοποίησιν τοῦ ἀνθρώπου εἰ καὶ ὤφειλεν δὲν πρέπει ὅμως νὰ κάμνη αὐτὸν καὶ χείρονα τοῦ ὅτι εἶναι συνήθωςhellip Ἂν οἱ παλαιοὶ ποιηταὶ ἐδραματούργησαν Οἰδίποδας καὶ Αἰγίσθους καὶ Κλυταιμνήστρας παρέλαβον τὰς ὑποθέσεις ταύτας ἐκ τῆς παραδόσεως δὲν τὰς ἔπλασαν αὐτοί λαβόντες δὲ αὐτὰς ἐκ μεγάλων καὶ ἡγεμονικῶν οἴκων παρέστησαν αὐτάςhellip ὡς εἰκόνα φρικαλέαν τοῦ κακοδαίμονος ἀν-θρώπου ὅταν καὶ ἐν ὑψηλῇ περιωπῇ εὑρισκόμενος ἄγεται ἀναξίως ἑαυ-τοῦ ὑπὸ τῶν ἀβούλων παθῶνhellip Μετὰ δυσαρεσκείας ἐθεωρήθησαν καὶ αἱ πολλαὶ παραφροσύναι καὶ μανίαι τὰς ὁποίας περιέχουσι καὶ τούτου τοῦ ἔτους ὡς καὶ ἄλλων προτέρων ἐτῶν τὰ ποιήματα Καὶ τοῦτο οὐδό-λως ἑλληνικὸν τὸ πάθος ἀλλὰ ξένον μίμημαraquo Καὶ χωρὶς νὰ κατονομά-σει τὸ πρότυπό τους τὸν Byron κατέληξε laquoΕἰς κόρακας λοιπὸν ἐρρέ-τωσαν καὶ τὰ παρὰ φύσιν ψεύδη τῆς νεωτέρας τῶν ποιητῶν σχολῆς ἥτις

28 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 (1855) 58

29indd 443 110416 1111

444 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

τὸ ἐπαναλαμβάνομεν εἶναι ὀθνεία ξένη οὐχὶ ἑλληνικήraquo29 Ἡ ἔννοια τῶν λόγων αὐτῶν τοῦ Κουμανούδη ἐπαναλαμβάνεται στὸν πρυτανικὸ λόγο τοῦ Ἀσωπίου ὁ ὁποῖος χαρακτηρίζει ἐμμέσως ὡς laquoαἰσχράraquo τὰ ποιήματα ποὺ περιέχουν laquoἀθεμίτους ἔρωτας ἀδελφογαμίας καὶ τὰ τοιαῦταraquo μὲ τὴ δήλωση ποὺ κάνει ὅτι οὐδέποτε ἐπίσημος κριτὴς θὰ συστήσει αὐτὰ laquoὡς τίμιον καὶ ψυχοσωτήριον ἀνάγνωσμαraquo30

Ἂν ληφθεῖ ὑπόψη ὅτι ἡ αἱμομιξία ἀποτελεῖ χαρακτηριστικὸ γνώρι-σμα τῆς βυρωνικῆς ποίησης καταφαίνεται ὅτι ὁ βυρωνισμός χωρὶς νὰ κατονομάζεται δέχθηκε τὸ πρῶτο κτύπημα ἀπὸ τὸ στόμα τοῦ ἐπίσημου κριτῆ ποὺ εὐδοκίμως εἶχε ὑπηρετήσει παλιότερα τὸν βυρωνισμό ἀλλὰ τώρα ἔχει προσχωρήσει στὸ στρατόπεδο τοῦ Διαφωτισμοῦ στὸ ὁποῖον ἀνῆκε καὶ ὁ ἄλλος ἐπιτιμητὴς Ἀσώπιος

Τὸ ἔτος 1857 φαίνεται πὼς ἀποτέλεσε τὴν ἀρχὴ τῆς πολεμικῆς κατὰ τοῦ βυρωνισμοῦ γιατί λίγο ἀργότερα τὸ 1860 σημειώνεται ἡ ἀνοικτὴ πλέον ἐπίθεση ἐναντίον τοῦ Byron ἀπὸ τὸν εἰσηγητὴ τῆς κριτικῆς ἐπι-τροπῆς τοῦ διαγωνισμοῦ Ἀλέξανδρο Ρίζο Ραγκαβῆ Ὁ Ραγκαβῆς ποὺ ἦταν ὁ εἰσηγητὴς τοῦ ρομαντικοῦ μανιφέστου στὴν Ἑλλάδα τὸ 1837 σημείωσε στροφὴ πρὸς τὸν κλασικισμὸ ἀπὸ τὶς ἀρχὲς τῆς δεκαετίας τοῦ 1840 Ὡς εἰσηγητὴς τῶν ποιητικῶν διαγωνισμῶν τοῦ 1853 καὶ ἰδιαιτέ-ρως τοῦ 1854 ἐπισήμανε καὶ ἀποδοκίμασε τὴν ἐξάπλωση τοῦ ρομαντι-σμοῦ Τώρα μία ἑξαετία ἀργότερα τὸ 1860 ἐξαιτίας τῆς κατάχρησης τῶν παθῶν καὶ τῶν συμφορῶν ἀπὸ τοὺς νέους ποιητὲς δὲν δίστασε νὰ κατηγορήσει ὡς ὑπαίτιο αὐτῶν τὸν Byron Συγκεκριμένα κατὰ τὸν σχο-λιασμὸ τοῦ ἔργου ὁ Ἅγιος Μηνᾶς τοῦ Ὀρφανίδου ὑπογράμμισε τὰ ἑξῆς laquoΚαὶ ἐπειδὴ περὶ παθῶν ὁ λόγος ἂς ἐνθυμηθῶμεν ὅτι παρὰ τοῖς νέοις ἡμῶν ποιηταῖς μεγίστη γίνεται χρῆσις καὶ κατάχρησις τῶν παθῶν καὶ τῶν συμφορῶν αἰσθηματικῆς κληρονομίας νομίζομεν τοῦ Ὁδοιπόρου θετοῦ υἱοῦ τοῦ Βύρωνοςraquo31 Εἶναι ἡ πρώτη φορὰ ποὺ ἀκούσθηκε τὸ ὄνο-μα τοῦ Βύρωνος ὡς ὑπεύθυνου τῶν ρομαντικῶν συμφορῶν στὴ νεοελ-ληνικὴ ποίηση ἀπὸ ἐπίσημο κριτή ἔστω καὶ μὲ τὴ μέθοδο τῆς ἀναγωγῆς

Τὸν ἴδιο χρόνο κι ἄλλος θιασώτης τοῦ Byron ὁ Βερναρδάκης ὁ ὁποῖος στὸ παρελθόν ἐκτὸς ἀπὸ τὶς βυρωνικὲς ἐπιδράσεις32 στὸ ἔργο του εἶχε ἀναλάβει καὶ τὴν ὑποστήριξη τοῦ ρομαντικοῦ δράματος στὰ

29 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 (1857) 27 2830 Ἀσώπιος (1857) 50831 laquoὉ ποιητικὸς διαγωνισμὸς τοῦ 1860raquo Πανδώρα 11 (1860) 3332 Βλ laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 (1855) 55-58

29indd 444 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 445

προλεγόμενα τοῦ ἔργου του Μαρία Δοξαπατρῆ33 εἶχε σημειώσει στρο-φὴ πρὸς τὸν κλασικισμὸ καὶ μὲ περιφρόνηση ἐκφραζόταν ἐκτὸς τῶν ἄλ-λων καὶ γιὰ τὴν laquoὀσσιανοβυρωνολαμαρτινικὴ σπληνολογίαraquo34

Εἶναι φανερὸ πὼς ἔχει ἀρχίσει πλέον νὰ κλιμακώνεται καὶ νὰ ἐξα-πλώνεται ἡ ἐπίθεση κατὰ τοῦ ἱεροῦ συμβόλου στὸν συγκεκριμένο πάντα χῶρο τῆς λογοτεχνίας

Ἡ μόνη δημόσια ὑπεράσπιση τοῦ Byron ποὺ ἀκούσθηκε τότε ἦταν τοῦ ποιητῆ τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ Θεοδώρου Ὀρφανίδου κατὰ τὴν ἀντίκρου-ση τῶν αἰτιάσεων τοῦ εἰσηγητῆ τοῦ ποιητικοῦ διαγωνισμοῦ Ἀλ Ρίζου Ραγκαβῆ Ὁ Ὀρφανίδης μετὰ τὸν θαυμασμὸ καὶ τὴ λατρεία ποὺ ἐξέ-φρασε γιὰ τὸν Ἄγγλο ποιητή ὑποστήριξε μὲ παρρησία τὸν κανόνα τῆς βυρώνειας σχολῆς laquoἌκουε τὴν καρδίαν σου καὶ γράφε τὴν ποίησινraquo35 Δὲν δίστασε μάλιστα νὰ τὸν συγκρίνει πρὸς τοὺς ἀριστοτελικοὺς κανό-νες τῆς ποίησης ποὺ laquoφαίνονται σχολαστικῶν ἀκροάματαraquo Ὁ ἴδιος μέ-σα σrsquo αὐτὴ τὴ διαμάχη τόνισε πρὸς τοὺς ἀναγνῶστες του laquoἈκούετε τὴν καρδίαν σας καὶ κρίνατε τὴν ποίησινraquo36

Βουτσιναῖοι Ποιητικοὶ Διαγωνισμοὶ

Τὸ 1861 ὁ ΙΚ Βουτσινᾶς37 μετὰ τὴ ματαίωση τοῦ Ράλλειου ποιητι-κοῦ διαγωνισμοῦ ἀνέλαβε τὴ χορηγία ἐνὸς νέου φιλολογικοῦ διαγωνι-σμοῦ ποὺ ἔμεινε γνωστὸς ἀπὸ τὸ ὄνομά του ὡς Βουτσιναῖος καὶ κράτη-σε ἕως τὸ 1877 Τὸ Πανεπιστήμιο ἀνέλαβε τὴ διεξαγωγὴ καὶ κρίση τοῦ διαγωνισμοῦ ἐπὶ μία δεκαπενταετία Ἡ ποίηση προσανατολίσθηκε πρὸς ἄλλες κατευθύνσεις Σύμφωνα μὲ τὶς ἐκθέσεις τῶν πανεπιστημιακῶν ἐπι-χειρήθηκε ἡ ἀνάσχεση τοῦ νοσηροῦ ρομαντισμοῦ στὸ ὄνομα τοῦ κλα-σικισμοῦ καὶ τῆς laquoraison drsquo eacutetatraquo Στὴ δεκαετία τοῦ 1860 ἡ ἀκαδημαϊκὴ

33 Βερναρδάκης (1858) στrsquo ndash καrsquo34 Βερναρδάκης (1860) ξγrsquo35 Ὀρφανίδης (1860) 18636 Ὀρφανίδης (1860) 18637 Ὁ Ἰωάννης Βουτσινᾶς (1834-1902) ἀνέλαβε τὴ χρηματοδότηση τῶν ποιητικῶν δι-

αγωνισμῶν ποὺ διεξήγαγε τὸ Πανεπιστήμιο ἀπὸ τὸ 1862 ἕως τὸ 1877 Συνεχίσθηκε ἡ λειτουργία τοῦ θεσμοῦ μὲ τοὺς ἴδιους ὅρους ὅπως καὶ ἐπὶ Ἀμβροσίου Ράλλη μὲ τὴ διαφορὰ ὅτι δὲν ἀποκλείσθηκε ἡ χρήση τῆς δημοτικῆς γλώσσας Γιὰ τὸν Ἰωάννη Βουτσινᾶ βλ Ἐθνικὸν Ἡμερολόγιον Μαρίνου Π Βρεττοῦ (1866) 341-42 Ἐθνικὸν Ἡμερολόγιον Κ Φ Σκόκου 10 (1895) 257-59 ΜΕΕ 7 (1929) 728

29indd 445 110416 1111

446 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

κριτικὴ κτύπησε τὸν ρομαντισμὸ στὴ μορφὴ τοῦ βυρωνισμοῦ ποὺ τότε γνώρισε τὴν κορύφωσή του γιατί τὸ ἀπαιτοῦσαν καὶ τὸ ἐπέβαλλαν οἱ περιστάσεις τὶς ὁποῖες διερμήνευσε ὁ ποιητὴς μὲ τὸ ἔργο του ἐκτελώ-ντας κοινωνικοπολιτικὸ ρόλο

Εἶναι σημαντικὸ τὸ γεγονὸς ὅτι στὴν περίοδο αὐτὴ ἡ βυρωνικὴ ποί-ηση ἔρχεται σὲ ἐπαφὴ μὲ τὸ πλατύτερο κοινό κυρίως ἐξαιτίας τῆς με-γάλης κυκλοφορίας τῶν μεταφράσεων βυρωνικῶν ἔργων Στὰ χρόνια αὐτὰ ὁ βυρωνισμὸς ἐμφανίζεται πλουσιότερος στὰ ἰδιαίτερα χαρακτη-ριστικά του γνωρίσματα ποὺ συμπληρώνονται ἀπὸ τὶς νέες ἰδέες τοῦ ἀναρχισμοῦ καὶ τοῦ μηδενισμοῦ ἢ τοῦ ἀρρωστημένου πεσσιμισμοῦ καθὼς καὶ ἀπὸ τὴν ἔξαρση τῆς ἀθεΐας καὶ ἐκφράζεται μὲ μεγαλύτερη ἔνταση καὶ πάθος38

Τὰ αἴτια τῆς ὑπερβολικῆς συμπεριφορᾶς τοῦ βυρωνισμοῦ καὶ τῆς ἐξάπλωσής του πρέπει νὰ ἀναζητηθοῦν σὲ ποικίλους παράγοντες φι-λολογικοὺς καὶ κοινωνικοπολιτικούς Στὴν πρώτη περίπτωση ἀνήκει ἡ διαμάχη τοῦ ρομαντισμοῦ μὲ τὸν κλασικισμό ποὺ μπορεῖ νὰ μὴν εἶναι πολὺ σημαντική γιατί καὶ τὰ δύο κινήματα παρουσιάζονται στὸ ἴδιο ἰδεολογικὸ σύστημα ἀλλὰ ὅμως ὁ κλασικισμός ποὺ εἶχε ὑπὲρ αὐτοῦ ἐκτὸς τῶν ἄλλων καὶ τὴν ἀκαδημαϊκὴ κριτική ἐπιδίωξε τὸν ἀποκλει-σμὸ τοῦ βυρωνισμοῦ ἀπὸ κάθε δημόσια ἀναγνώριση καὶ ἐπιβράβευση καὶ τὸν ἀνάγκασε ἔτσι γιὰ τὴν ὑπεράσπισή του νὰ ἐκτραπεῖ σὲ θέσεις περισσότερο ἀκραῖες καὶ ὁπωσδήποτε κραυγαλέες Πραγματικὰ οἱ κρι-τὲς μὲ σπουδαιότερους τὴ δυάδα Κωνσταντίνου Παπαρρηγοπούλου ndash Ἀλ Ρίζου Ραγκαβῆ ἀπὸ τὴ μία καὶ Κωννου Ἀσωπίου ndash Στεφάνου Κουμανούδη καὶ Δημητρίου Βερναρδάκη ndash Ἀθανασίου Ρουσοπούλου ἀπὸ τὴν ἄλλη ἦταν στραμμένοι πρὸς τὴν κλασικὴ ἀρχαιότητα καὶ κη-ρυγμένοι ἀντιρομαντικοί Ἀνησυχοῦσαν ὄχι μόνο γιὰ τὴ θεματολογία τῶν ρομαντικῶν ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν ἀρχαϊκὴ γλώσσα ποὺ χρησιμοποιοῦ-σαν Γιrsquo αὐτὸ περιόρισαν στὸ ἐλάχιστο τὴν ἀπονομὴ διακρίσεων σὲ βυ-ρωνικὰ ἔργα ὅπως πχ εἶναι τὰ ποιήματα Ὁ Ἄγνωστος ποιητὴς τοῦ Ἀχιλλέα Παράσχου (ἔπαινος 1863)39 οἱ Στόνοι (βραβεῖο 1866)40 καὶ οἱ

38 Ἀναφερόμενος στὰ φαινόμενα τῆς συγκεκριμένης ἐποχῆς ὁ Π Μουλλᾶς ὑποστηρίζει τὰ ἑξῆς laquoὍτι ὣς τώρα ἦταν παράπονο μεταβάλλεται σὲ κραυγὴ διαμαρτυρίαςmiddot ἡ με-λαγχολία γίνεται κατάθλιψη ἡ παθητικὴ ἀναμονὴ τοῦ θανάτου ἐνεργητικὴ θανατο-φιλία Παράλληλα ἀνεβαίνει καὶ ὁ τόνος τῆς φωνῆς φθάνοντας ὣς τὴν πρόκλησηraquo Μουλλᾶς (1977) 506

39 Παράσχος (1863) 113-14 11540 Παπαρρηγόπουλος (1866) 28-33 62

29indd 446 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 447

Χελιδόνες (ἔπαινος 1867)41 τοῦ Δημητρίου Παπαρρηγοπούλου Τελικὰ ἀνάγκασαν τοὺς δημιουργούς τους μὲ τὸ τέλος τῆς δεκαετίας νὰ ἀπο-συρθοῦν ἀπὸ τοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμούς χωρὶς ὡστόσο νὰ ἀποφύ-γουν τὴν ἔνταση τῶν ἐκδηλώσεών τους

Στὴ δεύτερη περίπτωση ἐντάσσεται τὸ θέμα μὲ τὴν ἔξωση τοῦ Ὄθωνα Ἡ laquoφοιβόληπτηraquo42 νεολαία εἶχε ἐνεργὸ συμμετοχὴ στὶς ἀντιοθωνικὲς ἐκ-δηλώσεις ποὺ προκάλεσαν τὴν πτώση τῆς βαυαρικῆς δυναστείας Ἡ ἀναστροφὴ τῶν νέων μὲ τὴν πολιτικὴ ἐπισημαίνεται ἤδη ἀπὸ τὸ 1859 ὅταν ὁ Κωνσταντῖνος Παπαρρηγόπουλος ὡς εἰσηγητὴς τῶν ποιητικῶν διαγωνισμῶν ἐκείνου τοῦ χρόνου μὲ ἀφορμὴ τὴν ὑποβολὴ ἔργων μὲ πο-λιτικὴ τοποθέτηση43 μάταια παρατήρησε σrsquo αὐτοὺς laquoὅτι ἀλλοτριωτάτη τῆς ποιήσεως εἶναι ἡ πολιτικήraquo44 Σrsquo αὐτοὺς τοὺς laquoφοιβόληπτουςraquo νέους ποὺ εἶναι καὶ ἡ τελευταία γενιὰ τοῦ ρομαντισμοῦ συγκαταλέγονταν ὁ ἀρχηγὸς τῆς laquoΧρυσῆς Νεολαίαςraquo Ἀχιλλέας Παράσχος ὁ Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος ὁ Σπυρίδων Βασιλειάδης καὶ ὁ Κλέων Ραγκαβῆς Ἔτσι ὁ βυρωνισμός ποὺ ἦταν ἀπὸ τὴ φύση του ριζοσπαστικός μὲ τὴ συμμετοχὴ ἐκπροσώπων του στὶς ἐξάψεις τὶς ὁποῖες προκάλεσε τὸ ἀντι-πολιτευτικὸ καὶ ἀνατρεπτικὸ κίνημα τῆς βασιλείας τοῦ Ὄθωνα βγῆκε ὁπωσδήποτε δυναμωμένος

Ἐπίσης ὁ βυζαντινισμός ποὺ εἶχε ἤδη σημειώσει τὴν παρουσία του ἀπὸ τὴν προηγούμενη δεκαετία καὶ εἶχε προκαλέσει τοὺς ἀρχαιολά-τρες θεωρήθηκε ὑπαίτιος τῆς καταστροφῆς τοῦ ἀρχαίου ἑλληνισμοῦ μὲ ἀποτέλεσμα νὰ παρατηρηθεῖ πτώση τοῦ θρησκευτικοῦ συναισθήμα-τος ποὺ ὁδήγησε κάποτε σὲ ἀκραῖες θέσεις Εἶναι χαρακτηριστικὰ ὅσα ἀναφέρει ὁ εἰσηγητὴς τοῦ ποιητικοῦ διαγωνισμοῦ τοῦ 1865 Ἀθανάσιος Σ Ρουσόπουλος γιὰ τὴν ἀντιχριστιανικὴ θέση τοῦ Κλέωνα Ραγκαβῆ σχολιάζοντας ὡς ἑξῆς τὸ ἔργο του Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης laquoἡ δὲ πολε-μία τῷ ἑλληνισμῷ βυζαντὶς ἱστορία ἐνεποίησεν εἰς αὐτὸν μίσος ἀκράτη-τον κατὰ τῆς χριστιανικῆς θρησκείας ὡς αἰτίας πάντων τῶν τοῦ ἔθνους δεινῶνhellipraquo45

41 Παπαρρηγόπουλος (1867) 24-30 5642 Ἡ λέξη laquoφοιβόληπτοςraquo ἀπαντᾶ συχνὰ στὰ κείμενα τῆς ἐποχῆς43 Ραγκαβῆς (1877)44 laquo Ὁ ποιητικὸς διαγωνισμὸς τοῦ 1859 ἔτουςraquo Πανδώρα 10 (1859) 2945 laquoΚρίσις τοῦ Βουτσιναίου ποιητικοῦ διαγωνισμοῦ γινομένη ἐν τῷ ἑλληνικῷ πανεπι-

στημίω τὴ 9 Μαΐου 1865raquo Χρυσαλλὶς 3 (1865) 403

29indd 447 110416 1111

448 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Ἀκόμη τὸ ἐθνικὸ θέμα ποὺ ἀποτελοῦσε αἰτία ἐπαναστατικῶν ἐκδη-λώσεων ἀλλὰ καὶ ἀπογοητεύσεων μὲ τὴν ἀποτυχία τῆς κρητικῆς ἐπα-νάστασης (1866-1869) τὸ ἄλυτο πρόβλημα τοῦ ἀλύτρωτου ἑλληνισμοῦ ὅπως καὶ ἡ καταθλιπτικὴ κατάσταση τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ καὶ ἡ διαπί-στωση τῆς ἀδυναμίας ἐνὸς κοινωνικοῦ μετασχηματισμοῦ ἀποτελοῦσαν συνεχεῖς προκλήσεις στὰ κοινωνικὰ αἰσθήματα τῶν ποιητῶν ὅπως μαρ-τυρεῖ ἡ ποίησή τους καὶ ἡ μέχρι θανάτου διαμαρτυρία τους Ὅλα αὐτὰ τὰ ἀνωτέρω μὴ φιλολογικὰ στοιχεῖα ἑρμηνεύουν ἀπὸ μιὰν ἄλλη σκοπιὰ τὴν ἔξαρση τοῦ βυρωνικοῦ φαινομένου στὸν τόπο μας κατὰ τὴ συγκε-κριμένη ἐποχή

Στὴ δεκαετία τοῦ 1860 μὲ τὴ σωρεία τῶν ἄλυτων προβλημάτων ἐθνι-κοπολιτικῶν καὶ κοινωνικοοικονομικῶν τὴ δεκαετία ποὺ ὁ Μπάμπης Ἄννινος τοποθετώντας τὴν ἀρχή της στὴ Μεταπολίτευση καὶ δικαιολο-γώντας τὴν ἀπαισιόδοξη ποίηση τοῦ Δημητρίου Παπαρρηγοπούλου καὶ τοῦ Σπυρίδωνος Βασιλειάδη χαρακτήρισε ὡς laquoμία τῶν ἀτυχεστέρων πε-ριόδων τοῦ Ἔθνους μαςraquo46 ὁ βυρωνισμὸς γνώρισε τὴν κορύφωσή του Ὅπως συνέβη καὶ στὶς ἄλλες εὐρωπαϊκὲς χῶρες ὁ βυρωνισμὸς ἔφθασε στὴν ἀκμή του γιατί τὸ ἀπαιτοῦσαν καὶ τὸ ἐπέβαλλαν οἱ περιστάσεις ποὺ διερμήνευσε ὁ Ἕλληνας ποιητὴς μὲ τὸ ἔργο του ἐκτελώντας κοινω-νικοπολιτικὸ ρόλο Καὶ ἐνῶ τὸ βυρωνικὸ κίνημα στὶς ἄλλες εὐρωπαϊ-κὲς χῶρες ἐξέπνευσε μὲ τὸ τέλος σχεδὸν τῆς ἕκτης δεκαετίας τοῦ αἰώνα στὴν Ἑλλάδα ὄχι μόνο παρουσιάσθηκε καθυστερημένα ἀλλὰ σημείωσε καὶ ἄλλη ἐξέλιξη γιατί λειτούργησαν διαφορετικὰ οἱ πνευματικοὶ καὶ κοινωνικοὶ παράγοντες ποὺ δημιουργήθηκαν στὸ νεοσύστατο κράτος ὕστερα ἀπὸ μία δουλεία τετρακοσίων χρόνων

Διαμάχη Κλασικισμοῦ καὶ Βυρωνισμοῦ

Στὴ δεκαετία του1860 ὁ βυρωνισμὸς μπορεῖ νὰ γνώρισε τὴ μεγαλύτε-ρή του ἀκμή ἀλλὰ γνώρισε μαζὶ καὶ τὴ μεγαλύτερη ἐπίθεση ποὺ ἐξαπέ-λυσε ἐναντίον του ὁ κλασικισμός τὸν ὁποῖον ἀντιπροσώπευαν κυρίως πανεπιστημιακοὶ δάσκαλοι Ἡ εὐκαιρία δόθηκε στὴν ἀκαδημαϊκὴ κρι-τικὴ μὲ τὸν ποιητικὸ διαγωνισμὸ τοῦ 186347 Ὁ Δημήτριος Βερναρδάκης

46 Ἄννινος (1915) 3847 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 105-22

29indd 448 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 449

πρώην βυρωνικὸς ποιητής ἐξαπέλυσε δριμύτατη ἐπίθεση κατὰ τοῦ ρο-μαντισμοῦ καὶ τοῦ βυρωνισμοῦ ὥστε ἡ εἰσήγησή του θεωρήθηκε ἀντι-ρομαντικὸ καὶ ἀντιβυρωνικὸ μανιφέστο Ἀπὸ τὸν ὀνομαστικὸ κατάλο-γο τῶν κυριότερων ἐκπροσώπων τοῦ ρομαντισμοῦ ποὺ μνημονεύονται στὴν εἰσήγησή του ὅπως τοῦ Chateaubriand τοῦ Lamartine τοῦ Hugo τοῦ Goethe τῆς George Sand τοῦ Shelley καὶ τοῦ Byron ὁ τελευταῖος δέ-χθηκε καταιγισμὸ πυρῶν

Τὸ ἀντιρομαντικὸ καὶ ἀντιβυρωνικὸ κυρίως πνεῦμα τοῦ εἰσηγητῆ διαγράφεται καθαρὰ στὰ ἑξῆς ἀποσπάσματα laquoΑἱ ποιητικαὶ παραφο-ραὶ τοῦ Μαμφρέδου τοῦ Childe Harold τοῦ Γκιαοὺρ καὶ τόσων ἄλλων ὑποχονδριακῶν καὶ σπληνικῶν ἡρώων τοῦ λόρδου Βύρωνος ἡ ἐλεγει-ακὴ μελαγχολία τοῦ Λαμαρτίνου ἡ καθολικὴ εὐσέβεια τῶν Ρενὲ καὶ Ἀτταλὰ τοῦ Chateaubriand καὶ οἱ κατὰ τῶν κοινωνικῶν καθεστώτων φλογεραὶ καὶ εὔγλωττοι παραδοξολογίαι τῆς George Sand οἱ τελευταῖοι οὖτοι σπινθῆρες τοῦ ὀσημέραι ἀποσβεννυμένου ποιητικοῦ λύχνου τῆς κατὰ πολλοὺς λόγους γεγηρακυίας ἑσπερίας Εὐρώπης ἐρρίφθησαν πο-λὺ ἐνωρὶς δυστυχῶς καὶ εἰς ἡμᾶς ἐδῶ τοὺς κατοίκους τῆς Ἀνατολῆς καὶ ἀνέφλεξαν εἰς τὰ στήθη πολλῶν ἐκ τῶν ἡμετέρων ποιητῶν πάθη φαντα-σιώδη καὶ ἀνύπαρκτα τὰ ὁποῖα ἐκεῖ μὲν παρὰ τοὶς Ἐσπερίοις ἔχου-σι τὸν λόγον αὐτῶν εἰς τὰς περὶ αὐτοὺς κοινωνικάς θρησκευτικὰς καὶ ἠθικὰς περιστάσεις ἀλλrsquo οὐδένα λόγον εἶναι δυνατὸν νὰ εὕρωσι καὶ εἰς τὸν μόλις ἀναγεννώμενον νεαρὸν ἡμῶν πολιτισμόνraquo48 Καὶ ἀλλοῦ laquoὉ Βύρων ἦτο ὑποχονδριακός κατεπάτησεν οὐ μόνον πᾶσαν ἰδέαν κοινὴν καὶ οὕτως εἰπεῖν καθεστηκυίαν ἐν τῇ θρησκείᾳ τῇ ἠθικῇ κτλ ἀλλὰ κα-τεπάτησε καὶ αὐτὴν τὴν λογικήνmiddot καταπατήσας ὅμως τὴν λογικὴν ἀντι-κατέστησεν αὐτὴν διrsquo ἑτέρας τῆς λογικῆς ἢ μᾶλλον εἰπεῖν τῆς σοφιστεί-ας τοῦ πάθους Καὶ ἡ σοφιστεία αὕτη ἡ διαλεκτικὴ αὕτη σοφιστεία τοῦ πάθους τοῦ ποιητοῦ εἶναι τοιαύτη ὥστε οἱ πτωχοὶ ἡμεῖς ἀναγνῶσται ἀναπειθόμεθα καὶ παρασυρόμεθα Καὶ ἄλλως δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ γί-νη διότι ἡμεῖς μὲν εἴμεθα ἄδολοι καὶ πτωχοὶ τῷ πνεύματι θνητοί ἐκεῖνος δὲ σοφιστὴς δαιμόνιος laquoἙωσφόροςraquo49 Καὶ πιὸ κάτω laquoἈριστοτέχναι δὲ περὶ τὴν γλῶσσαν καὶ τὴν λογικὴν (διότι ἀμφότερα ταῦτα ἐκπηγάζου-σιν ἐκ μιᾶς καὶ τῆς αὐτῆς πηγῆς) ἀνεδείχθησαν αὐτοὶ μάλιστα οἱ ὑπο-χονδριακοὶ καὶ παραδοξολόγοι παντὸς εἴδους καὶ πάσης χροιᾶς ποιη-

48 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 11349 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 119

29indd 449 110416 1111

450 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

ταὶ καὶ συγγραφεῖς ὁ Βύρων ὁ Ρουσσώ ἡ George Sand o Fallmerayer κτλ Ἅπαντες οὗτοι μεταβιβάζουσι τὸν ἀναγνώστην εἰς τὸν χιμαιρικὸν καὶ ψευδῆ των κόσμον διὰ τριχίνης οὕτως εἰπεῖν γεφύρας Ἡ τριχίνη αὕτη γέφυρα εἶναι τὰ λαμβανόμενα (les preacutemisses) τὰ ὁποῖα ὅταν ἀνα-πεισθείς τις ἅπαξ ἀποδεχθῆ δὲν δύναται ἔπειτα νὰ μὴ μεταβῆ καὶ κλει-σθῆ εἰς τὸν κλωβὸν τοῦ ψευδοῦς ἐκείνου κόσμουhellipraquo50

Θέσεις ἀντίθετες πρὸς ἐκεῖνες ποὺ ὁ ἴδιος ἔχει ἐκθέσει στὸν πρόλογο τοῦ ἔργου του Μαρία Δοξαπατρῆ ἰδιαίτερα σὲ ὅτι ἀφοροῦν τὰ πάθη καὶ τὸ κακὸ στὴν ποίηση51 Ὁπωσδήποτε εἶναι ἐνδεικτικὲς τῆς πλήρους διαφοροποίησής του ἀπὸ τὸν ρομαντισμό ποὺ εἶχε ἤδη ἀρχίσει ἀπὸ τὸ 1860 καὶ τῆς ἔνταξής του στοὺς κλασικιστές

Στὸν ποιητικὸ διαγωνισμὸ τοῦ 1863 συμμετεῖχε ἐπίσης καὶ ὁ Ἄγγελος Βλάχος μὲ τὸ ἔργο τοῦ Φειδίας καὶ Περικλῆς52 Ὁ πρόλογος τοῦ ἔργου ἀποτελεῖ ἀντιρομαντικὸ φανέρωμα ὅπου ἐκτυλίσσεται ἡ ἐπίθεση κατὰ τοῦ ρομαντισμοῦ χωρὶς νὰ ἀναφέρεται ὀνομαστικὰ ὁ Βύρων τοῦ ὁποί-ου ὁ Βλάχος ὑπῆρξε θιασώτης λίγα χρόνια νωρίτερα Οἱ λόγοι ποὺ ἐπι-καλεῖται ὁ Ἄγγελος Βλάχος μαρτυροῦν καθαρὰ τὴ νέα ποιητικὴ τοποθέ-τησή του ἄσχετα ἂν δὲν πέτυχε στὴν προσπάθειά του ὅπως σημειώνει ὁ εἰσηγητὴς τοῦ διαγωνισμοῦ laquoὁ ποιητὴς ἠθέλησε νὰ μιμηθεῖ τὸν κλασι-κὸν λεγόμενον στίχον ἀλλrsquo ἀπέτυχε καὶ ἔμεινεν ὅπως ἦτο ρωμαντικός Μιμεῖται τις τοὺς κλασικοὺς ὄχι ὅταν ἐπιμεληθῆ μόνον τοῦ λεκτικοῦ καὶ τῆς ἐξωτερικῆς φράσεως τοῦ λόγου διότι τοῦτο δὲν ἀρκεῖ ἀλλrsquo ὅταν μά-λιστα κατορθώση νὰ διαμορφώση κλασικῶς αὐτὴν τὴν ἐσωτερικὴν οὐ-σίαν τῆς ποιήσεώς του ὅταν κατορθώση νὰ συμπυκνώση ὄλον του τὸν ποιητικὸν πλοῦτον εἰς ὀλίγους σχετικῶς στίχουςhellipraquo53

Ὡστόσο παρὰ τὴ δριμύτατη ἐπίθεση ἐναντίον τῆς βυρωνικῆς ποίη-σης στὸν διαγωνισμὸ τοῦ 1863 τὰ πρωτεῖα τῶν ἐπαίνων ἀφοῦ βρα-βεῖο δὲν δόθηκε ἀποδόθηκαν στὸ βυρωνικὸ ποίημα Ὁ Ἄγνωστος54 τοῦ Ἀχιλλέα Παράσχου Οἱ κριτὲς ξεχώρισαν τὸ ποίημα γιὰ τὴ μεγάλη καὶ σπάνια ἀρετή τὴ γνήσια καὶ ἀληθινὴ ἔμπνευση καὶ ὄχι laquoδιὰ τὰς λογικὰς παραδοξολογίας αἵτινες ἀποτελοῦσι τὸ κρηπίδωμα τοῦ ποιήματοςraquo55

50 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 11951 Βερναρδάκης (1858) ογacute ndash πθacute52 Βλάχος (1863) [αacute]53 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 11254 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 113-15 Παράσχος (1881) 7-4455 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 113

29indd 450 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 451

Πάντως ὁ Παράσχος μὲ τὴ διάκριση αὐτὴ κράτησε ψηλὰ τὴ σημαία τοῦ βυρωνισμοῦ ἔστω καὶ διάτρητη συνέβαλε οὐσιαστικὰ στὴν προβο-λή του στὴν ἐπίμαχη δεκαετία ἀλλὰ καὶ στὴν κατοπινὴ συντήρησή του ἕως τὸν θάνατό του παραμένοντας ὁ πιὸ πιστὸς λάτρης τοῦ Byron μι-μητής μεταφραστὴς56 καὶ ὑμνητής57 του

Ἂν ληφθοῦν ὑπόψη οἱ ἀλλεπάλληλες ἐπιθέσεις ποὺ δέχθηκε ὁ Byron καὶ ἀπὸ ἐξωακαδημαϊκοὺς κύκλους τὸ ἔτος 1863 θὰ μποροῦσε νὰ χα-ρακτηρισθεῖ δίσεκτο γιὰ τὸν Ἄγγλο ποιητή Ὡστόσο ὅπως προαναφέρ-θηκε ὁ βυρωνισμὸς συνέχισε μὲ ἔνταση τὴν παρουσία του καθrsquo ὅλη τὴ διάρκεια τῆς δεκαετίας τοῦ 1860 μὲ τὶς μεταφράσεις τῶν βυρωνικῶν ἔρ-γων τὶς μελέτες γιὰ τὸν Byron καὶ τὸ ἔργο του καθὼς καὶ μὲ τὴν ἵδρυση τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου laquoΒύρωνraquo58

Ἡ ἀκμὴ αὐτὴ συνεχίσθηκε καὶ στὶς ἀρχὲς τῆς ὄγδοης δεκαετίας τοῦ αἰώνα ἕως τὸν θάνατο τουλάχιστον τῶν σπουδαιότερων ἐκπροσώ-πων τοῦ βυρωνισμοῦ (Δ Παπαρρηγοπούλου 1873 Ἰω Καρασούτσα 1873 καὶ Στ Βασιλειάδη 1874) ἀλλὰ κατόπιν ἄρχισε νὰ διαφοροποι-εῖται Ἔτσι ὡς πρὸς τὶς ἐπιδράσεις ποὺ ἄσκησε ὁ Byron μὲ τὸ ἔργο του στοὺς Νεοέλληνες τὸ κίνημα ἀκολούθησε τὴ γενικότερη τύχη τοῦ ρο- μαντισμοῦ Ἀναφορικὰ ὅμως μὲ τὶς ἄλλες ἐκδηλώσεις ποὺ πραγματοποι- οῦνταν μὲ μεταφράσεις τῶν ἔργων του μὲ μελέτες γιὰ τὸν ποιητὴ καὶ μὲ τὴν ἔντεχνη ποίηση τὴν ἀφιερωμένη καὶ ἀναφερόμενη σrsquo αὐτόν συνεχί-σθηκε ὁ προηγούμενος ρυθμός ἐξαιτίας κυρίως ἄλλων παραγόντων59

Στοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμοὺς τῶν ἐτῶν 1870 καὶ 1876 καθὼς καὶ 1871 καὶ 1873 μὲ εἰσηγητὲς τὸν Θεόδωρο Ὀρφανίδη60 καὶ τὸν Γεώργιο Μιστριώτη61 ἀντιστοίχως διαπιστώνεται ἡ πτώση τοῦ ρομαντισμοῦ καὶ ἡ ἀνυπαρξία τῆς λυρικῆς ποίησης Σrsquo ἕναν ἄλλο διαγωνισμό τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου laquoΠαρνασσόςraquo τρεῖς μῆνες πρὶν ἀπὸ τὸν τελευ-ταῖο Βουτσιναῖο ποιητικὸ διαγωνισμό τὸν Ἰούνιο τοῦ 1877 ὁ εἰσηγη-τὴς Ἐμμ Ροΐδης ἦταν κατηγορηματικὸς στὴ διαπίστωση τῆς ἀπου σίας βυρωνικῶν ἐπιρροῶν ἀναφέροντας τὰ ἑξῆς laquoΣήμερον οὔτε ἁμαρτω-λοὺς ἔχομεν οὔτε ἀκόμη Ἀρόλδους καὶ Μαμφρέδαςhellip ἀλλὰ φρονίμους

56 Κεφαλληναίου (1995) 279-8357 Παράσχος (1881) 2-3 (1904) 167-7058 Κεφαλληναίου (1984) 269-8159 Κεφαλληναίου (1995) 127-4460 Ὀρφανίδης (1876) 10-1161 Μιστριώτης (1873) 5-7

29indd 451 110416 1111

452 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

καὶ θετικοὺς ἀνθρώπουςhellip Ἡ ποίησις παρὰ μὲν τοῖς ἀρχαίοις ἦτο ἄνθος νεότητος καὶ ὑγείας σήμερον δὲ ἐν Εὐρώπῃ εἶναι ἐξάνθημα ὀργανισμοῦ νοσοῦντος καὶ θρῆνος πάσχοντος ἀνθρώπου Ἂν ἀνακτήσωμεν ποτὲ τὴν προγονικὴν εὔκλειαν πιθανὸν εἶναι νrsquo ἀναβλαστήση τὸ ἀρχαῖον ἄνθος ἐπὶ τοῦ γενεθλίου αὐτοῦ ἐδάφουςmiddot ἂν νοσήσωμεν ὡς οἱ Φράγκοι θέλου-σιν ἐκπορευθεῖ βεβαίως καὶ ἐκ τῶν ἡμετέρων χειλέων ἀληθοῦς ὀδύνης κραυγαί Μέχρις οὗ ὅμως τὸ ἕτερον τούτων συμβῆ πολὺ φοβούμεθα ὅτι ἀντὶ ποιήσεως θέλομεν ἔχει ἢ ψυχρὰς κλασικῶν μιμήσεις ἢ παιδαριώδεις βυρωνισμοῦ παρωδίαςraquo62

Ο Byron ὡς ρομαντικὸς ποιητὴς εἶχε παύσει πλέον νὰ συγκινεῖ τὸ ἑλ-ληνικὸ κοινὸ καὶ κατὰ συνέπεια νὰ τὸ ἐπηρεάζει Στὸν ποιητικὸ διαγω-νισμὸ τοῦ 1875 ὁ εἰσηγητὴς καθηγητὴς Θ Ἀφεντούλης ἀναφέρει κάποια ὁμοιότητα63 τοῦ ἔργου Παυσανίας ὁ Λακεδαιμόνιος τοῦ Α Ἀντωνιάδου μὲ τὸ ἔργο τοῦ Byron Οἱ δύο Φόσκαροι στὸ ὁποῖο παραπέμπει τὸν συγ-γραφέα laquoνὰ ἐπανέλθη ἐπὶ τὸ δράμα νὰ τὸ ἐξευγενίση νὰ τὸ ἀνυψώση νὰ μελετήση τὸν Βύρωνα ἐν τῷ δράματι Οἱ δύο Φόσκαροιraquo64 γιὰ τὴ διάπλαση μεγαλοπρεποῦς καὶ δραματικοῦ χαρακτήρα Ἀλλὰ τὸ ἔργο Οἱ δύο Φόσκαροι ἐγγράφεται στὸν πολιτικὸ βυρωνισμό ὁ ὁποῖος εἶχε ἀρχίσει νὰ ὑπερισχύει τοῦ ρομαντικοῦ καὶ νὰ διαταράσσεται ἡ παράλ-ληλη μακρὰ πορεία τῶν δύο ποιητικῶν τάσεων τοῦ βυρωνισμοῦ τοῦ λο-γοτεχνικοῦ καὶ τοῦ πολιτικοῦ

Εἶναι ἀξιοσημείωτο τὸ γεγονὸς ὅτι στοὺς ἕντεκα καθηγητὲς Πανε-πιστημίου ποὺ ἦταν εἰσηγητὲς ἀρκετὲς φορὲς ὁ καθένας τους στοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμούς οἱ τέσσερεις ἀπrsquo αὐτούς ὁ Ἀλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβῆς ὁ Στέφανος Κουμανούδης ὁ Δημήτριος Βερναρδάκης καὶ ὁ Θεόδωρος Ὀρφανίδης ἦταν συγγραφεῖς ἔργων μὲ βυρωνικὲς ἐπιδράσεις οἱ Φίλιππος Ἰωάννου καὶ Δημήτριος Σεμιτέλος ἐξύμνησαν μὲ τὴν ποίη-σή τους τὸν Byron ἐνῶ ποιήματα γιὰ τὸν Ἄγγλο ποιητὴ ἔγραψαν ἐπί-σης καὶ ὁ Νικόλαος Σαρίπολος καὶ ὁ Ὄθων Πυλαρινός Ὁ τελευταῖος μάλιστα μετέφρασε καὶ τὴ βυρωνικὴ ἔμμετρη μυθιστορία Ἡ πολιορκία τῆς Κορίνθου65

62 Ροΐδης (1877) 22563 Ἀφεντούλης (1875) 43 4564 Βyron (1816) The Siege of Corinth A Poem London 7-5 Γιὰ τὴ μετάφραση τοῦ Πυ-

λαρινοῦ βλ Κεφαλληναίου (1995) 322-2965 Κεφαλληναίου (1995) 140-41

29indd 452 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 453

Οἱ πανεπιστημιακοὶ κριτὲς ἀντιμετώπισαν εὐνοϊκὰ στὴν ἀρχὴ τὸ βυ-ρωνικὸ κίνημα ἐπηρεασμένοι ἀπὸ τὴν ἀκτινοβολία τῆς ποιητικῆς καὶ ἱστορικῆς προσωπικότητας τοῦ Byron Ὡστόσο ἀπὸ τὰ μέσα τῆς δεκαε-τίας του1850 δὲν δίστασαν νὰ ἐπικρίνουν ἐκεῖνες τὶς βυρωνικὲς ἰδέες ποὺ διαπίστωσαν ὅτι ἐπηρέαζαν ἀρνητικὰ τὴν ἠθικὴ τῆς ἀρτισύστατης νεο-ελληνικῆς κοινωνίας Ἔτσι ἀπομυθοποίησαν τὸν Byron ποὺ κανεὶς ὡς τότε δὲν εἶχε τολμήσει νὰ θίξει καὶ ἐπιδίωξαν μέσα ἀπὸ τοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμοὺς τοῦ Πανεπιστημίου τὴν ἀναστολὴ τῶν ἐπιδράσεων ἑνὸς νοσηροῦ βυρωνισμοῦ Ὀφείλουμε ὡστόσο νὰ τονίσουμε ὅτι ἡ ἀρνητικὴ κριτικὴ τῶν πανεπιστημιακῶν καθηγητῶν κατὰ τοῦ λογοτεχνικοῦ βυ-ρωνισμοῦ δὲν μείωσε καθόλου τὸν πολιτικὸ βυρωνισμὸ καὶ τὴν ἱστορι-κὴ προσωπικότητα τοῦ Byron ἡ ὁποία ἀντιθέτως στὸ τελευταῖο τέταρτο τοῦ 19ου αἰώνα εἶχε λάβει μεσσιανικὲς διαστάσεις στὴν Ἑλλάδα μὲ τὸν χαρακτηρισμό του ὡς laquoΠολιτικοῦ Μεσσίαraquo Ἡ προσωπικότητά του μαζὶ μὲ τὸ φιλελληνικὸ ποιητικό του ἔργο66 συνέχισαν ἀδιάκοπα τὴν εὐεργε-τικὴ παρουσία τους στὸν τόπο μας ἕως σήμερα

Βιβλιογραφία

Ἄννινος Χ (1888) laquoΠρὸ τοῦ 1862 καὶ μετὰ τὸ 1862raquo Ἐφημερὶς Ἀκρόπολις Ἡ Ἑλλὰς κατὰ τὴν 25ετηρίδα τοῦ Βασιλέως Γεωργίου Ἐν Ἀθήναις

Ἄννινος Χ (1916) laquoΒασιλειάδης Παπαρρηγόπουλος καὶ οἱ περὶ αὐτούςraquo Διαλέξεις περὶ Ἑλλήνων Ποιητῶν του ΙΘrsquo Αἰῶνος 1915-1916 [Φιλολογικὸς Σύλλογος ldquoΠαρνασσόςrdquo] Ἐν Ἀθήναις 15 1-56

Ἀσώπιος Κ (1853) Τὰ Σούτσεια ἤτοι ὁ κύριος Παναγιώτης Σοῦτσος ἐν γραμματικοῖς ἐν φιλολόγοις ἐν σχολάρχαις ἐν μετρικοῖς καὶ ἐν ποιηταῖς ἐξεταζόμενος Ἐν Ἀθήναις

Ἀσώπιος Κ (1857) laquoΛόγος παραδίδοντος τὴν δευτέραν αὐτοῦ Πρυτανείανraquo Πανδώρα 8 501-510

Ἀφεντούλης Θ (1875) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1875 Ἐν Ἀθήναις

Βαλέτας Γ (1938) laquoἩ Πανεπιστημιακὴ κριτικὴ κι ἡ ἐπίδρασή της στὴ Νεοελληνικὴ Ποίησηraquo Νέα Ἑστία 23 1813-44

66 Kefallineou (1999) 16-30 Κεφαλληναίου (2003) 15-27

29indd 453 110416 1111

454 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Βερναρδάκης Δ Ν (1855) laquoὉ Πλάνηςraquo εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 49-66

Βερναρδάκης Δ Ν (1858) Μαρία Δοξαπατρή Ποίημα δραματικὸν εἰς πράξεις πέντε Ἐν Μονάχῳ

Βερναρδάκης Δ Ν (1860) Κυψελίδαι Μέρος ά Ἐν ΛειψίᾳΒλάχος Α Στ (1858) laquoΤίτος καὶ Ὄθωνraquo εἰς laquo Ὁ Ποιητικὸς Διαγωνισμὸς

τοῦ Ἔτους 1858raquo Πανδώρα 9 73-82Βλάχος Α Στ (1863) Φειδίας καὶ Περικλῆς ἈθήνησιByron GG (1966a) laquoThe Two Foscariraquo εἰς (ed E H Coleridge) The

Works of Lord Byron Poetry New York τ 4 113-96 [ Μτφρ Λόρδου Βύρωνος 1880 Οἱ Δύο Φόσκαροι Ἱστορικὴ Τραγωδία εἰς Πράξεις Πέντε ὑπὸ Θρασυβούλου Καμαράδου Ἐν Ἀθήναις]

Byron GG (1966b) laquoThe Siege of Corinthraquo εἰς (ed E H Coleridge) The Works of Lord Byron A Poem New York τ 3 439-96 [ Μτφρ Λόρδου Βάιρων 1855 Ἡ Πολιορκία τῆς Κορίνθου Ποίημαhellipὑπὸ Ὄθωνος Σ Πυλαρινού Ἐν Ἀθήναις]

Βυζάντιος Α (1902) Ἔργα Ἀλεξάνδρου Βυζαντίου Ἐν ἈθήναιςΔημαρᾶς Κ Θ (1947) laquoἘπαφὲς τῆς Νεώτερης Ἑλληνικῆς Λογοτεχνίας

μὲ τὴν Ἀγγλικὴ (1780-1821)raquo Ἀγγλοελληνικὴ Ἐπιθεώρηση 3 18-22 52-55 (=1985 Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός Ἀθήνα 21-42)

Δημαρᾶς Κ Θ (1954) Ποιηταὶ τοῦ ΙΘacute Αἰώνα Ἀθῆναι [Βασικὴ Βιβλιοθήκη 12] (=1985 laquoἩ Ἑλληνικὴ Ποίηση στὸν Δέκατο Ἔνατο Αἰώναraquo Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός Ἀθήνα 167-220)

Δημαρᾶς Κ Θ (1985) Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός ἈθήναἸωάννου Φ (1855) laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 49-66Καρύδης Σ (1857) laquoΜυρσίνη καὶ Φῶτοςraquo εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ

Ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 25-39 καὶ (1859) 10 25-33Κεφαλληναίου Ε (1984) laquoΠερὶ Συλλόγων Φιλολογικοὶ Σύλλογοιraquo

Φιλολογικὴ Πρωτοχρονιὰ 41 269-81Κεφαλληναίου Ε (1995) Ο Lord Byron στὴν Ἑλλάδα Ἡ παρουσία

του στὴ Νεοελληνικὴ Πνευματικὴ Ζωὴ κατὰ τὸν ΙΘacute αἰώνα Ἀθήνα (Διδακτορικὴ Διατριβή)

Kefallineou E (1999) Byron and the Antiquities of the Acropolis of Athens Athens

Κεφαλληναίου Ε (2003) Τὰ Μάρμαρα τοῦ Παρθενώνα καὶ τὸ Κατηγορῶ τοῦ Μπάϋρον Ἀθήνα

Κουμανούδης Στ (1851) Στράτις Καλοπίχειρος Ἐν Ἀθήναις

29indd 454 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 455

Κουμανούδης Στ (1857) laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ Ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 25-39

Μακρυμίχαλος Στ Ι (1970) laquoἩ ἔκδοση τῆς ἐφημερίδας laquoἩμέραraquo τῆς Τεργέστης στὰ 1855raquo Ὁ Ἐρανιστὴς 8 10-32

Μιστριώτης Γ (1873) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1873 Ἐν Ἀθήναις

Μουλλᾶς Π (1974) laquoἩ διαμάχη Π Σούτσου ndash Κ Ἀσωπίου (1853) καὶ ἡ ἱστορικὴ συγκυρίαraquo Ὁ Ἐρανιστὴς 11 132-50

Μουλλᾶς Π (1977) laquoἩ Λογοτεχνία ἀπὸ τὸν Ἀγώνα ὣς τὴ γενιὰ τοῦ 1880raquo Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους ΙΓ 492-514

Μουλλᾶς Π (1978) laquoΣχέσεις τῆς Νεοελληνικῆς μὲ τὴν Εὐρωπαϊκὴ Λογοτεχνία (1830-1920)raquo Δελτίο τῆς Ἑταιρείας Σπουδῶν Νεοελληνικοῦ Πολιτισμοῦ καὶ Γενικῆς Παιδείας 2 56-59

Μουλλᾶς Π (1989) Les Concours Poeacutetiques de lrsquo Universiteacute drsquo Athegravenes 1851-1877 Athegravenes

Μπαστιᾶς Κ (1951) Παπουλάκος Νέα ὙόρκηΜπούρας Ν Γ (1965) laquoἩ Γλώσσα τῶν ποιητῶν της Ἀθηναϊκῆς Σχολῆςraquo

Πλάτων 17 124-85Ὀρφανίδης Θ Γ (1854) Ἀποσπάσματα ἐκ τοῦ ποιήματος laquoὉ Ἄπατριςraquo

βραβευθέντα τὴν 25 Μαρτίου 1854 κατὰ τὸν ποιητικὸν συναγωνι-σμὸν τὸν παρὰ τοῦ φιλογενοῦς κυρίου Ἀμβροσίου Ράλλη συστα- θέντα Ἐν Ἀθήναις

Ὀρφανίδης Θ Γ (1860) Ἅγιος Μηνᾶς Ἐπεισόδιον τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως Ποίημα λυρικοεπικὸν εἰς ᾂσματα τέσσαρα Ἀθῆναι

Ὀρφανίδης Θ Γ (1876) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1876 Ἐν Ἀθήναις

Παλαμᾶς Κ (1969) Ἅπαντα Ἀθήνα τ 16 404Παπαδόπουλος Χρ Α (1920) Ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος Ἐν

ἈθήναιςΠαπαρρηγόπουλος Δ (1866) Οἱ Στόνοι (βραβεῖο) εἰς Κρίσις τοῦ

Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος ἐν ἔτει Ἀωξsrsquo [=1866] Ἐν ἈθήναιςΠαπαρρηγόπουλος Δ (1867) Χελιδόνες (ἔπαινος) εἰς Κρίσις τοῦ

Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ Βουτσιναίου ἐν Ἔτει Ἀωξζ [=1867] Ἐν Ἀθήναις

Παράσχος Α(1863) Ὁ Ἄγνωστος Ποιητὴς (ἔπαινος) εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 105-22

29indd 455 110416 1111

456 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Παράσχος Α (1881) laquoΠοίημα ἀπαγγελθὲν ἐν τῷ Ἠρώῳ τοῦ Μεσο-λογγίου κατὰ τὰ ἀποκαλυπτήρια του Βύρωνοςraquo Ἐφ Αἰὼν τῆς 19 Δέκ 1881

Παράσχος Α (1881) Ποιήματα ἈθῆναιΠαράσχος Α (1904) Ἀνέκδοτα Ποιήματα Ἀθήνησι 1 167-70Πολίτης Ἀλ (1969) laquoἩ προσγραφόμενη στὸν Ρήγα Πρώτη Ἔκδοση

τοῦ Ἀγαθαγγέλουraquo Ὁ Ἐρανιστὴς 7 173-92Πολίτης Ν Γ (1920) laquoΔημώδεις δοξασίαι περὶ ἀποκαταστάσεως τοῦ

Ἑλληνικοῦ Ἔθνουςraquo Λαογραφικὰ Σύμμεικτα 1 14-27Ραγκαβῆς Ἀ Ρ (1860) laquoὉ Ποιητικὸς Διαγωνισμὸς τοῦ 1860raquo Πανδώρα

25-34Ραγκαβῆς Κ (1877) Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης Ποίημα Δραματικὸν εἰς

Μέρη Πέντε ἈθήνησινΡοΐδης Ἐμμ (1877) laquoΔραματικὸς Ἀγών Κρίσις τῆς τῶν Ἀγωνοδικῶν

Ἐπιτροπείαςraquo Παρνασσὸς 1 218-25Ρουσόπουλος Ἀθ Σ (1865) laquoΚρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ

Διαγωνισμοῦ γενομένη ἐν τῷ Ἑλληνικῷ Πανεπιστημίω τῇ 9 Μαΐου 1865 Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης Δρᾶμα εἰς πέντε πράξειςraquo Χρυσαλλὶς 3 402-403

Σοῦτσος Π (1853) Νέα Σχολὴ τοῦ Γραφομένου Λόγου ἢ Ἀνάστασις τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσης Ἐννοουμένης ὑπὸ Πάντων Ἐν Ἀθήναις

29indd 456 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 443

συνέστησε στοὺς νέους ποιητὲς τὴν ἀποφυγὴ σύνθεσης ἔργων τὰ ὁποῖα δὲν ἀπέβλεπαν σὲ τίποτε ἄλλο ἐκτὸς ἀπὸ τὸ laquoἀρέσκεινraquo28 Ὁ εἰσηγη-τὴς καθηγητὴς Φίλιππος Ἰωάννου διαπραγματευόμενος τὴ σχέση τέχνης καὶ ἠθικῆς κατὰ τὴν κρίση τοῦ ἔργου Ὁ Πλάνης μὲ ἀφορμὴ τὴν ἠθικὴ τῶν βυρωνικῶν του ἡρώων ποὺ ἀποδοκίμαζε ὑπέδειξε στοὺς ποιητὲς τὴ δημιουργία ἔργων τὰ ὁποῖα νὰ συμβάλλουν καὶ στὴν ἠθικὴ διάπλαση τῶν πολιτῶν σύμφωνα μὲ τὴν πλατωνικὴ θεωρία γιὰ τὴν ποίηση ποὺ ὄφειλαν νὰ μελετήσουν laquoὡς ποιηταὶ πολιτείας ἀρτισυστάτουraquo Ἐμμέσως ἑπομένως συνέστησε τὴν ἀποφυγὴ τῆς σύνθεσης ἔργων μὲ θεματολογία ἀνάλογη τοῦ Πλάνητος δηλαδὴ τῆς αἱμομιξίας Δύο χρόνια ἀργότε-ρα κατὰ τὸν ποιητικὸ διαγωνισμὸ τοῦ 1857 οἱ πανεπιστημιακοὶ κρι-τὲς ἀντέδρασαν πολὺ ἔντονα στὴν ἐξάπλωση τῶν ρομαντικῶν καὶ κυ-ρίως τῶν βυρωνικῶν τάσεων Ὁ εἰσηγητὴς τοῦ διαγωνισμοῦ καθηγητὴς Στέφανος Κουμανούδης ὅπως λίγους μῆνες ἀργότερα καὶ ὁ πρύτανης Κωνσταντῖνος Ἀσώπιος ἀναφερόμενοι στὴν ποιότητα τῶν ποιημάτων ποὺ εἶχαν ὑποβληθεῖ παρατήρησε ἐκτὸς τῶν ἄλλων ὅτι καὶ laquoτινὰ ἔχου-σιν ὑποθέσεις ἠθικῶς μεμπτάς ἀδελφῶν ἔρωτας Τοιαῦτα τὰ Μυρσίνη καὶ Φῶτος ὁ Ραψωδός Ἀδελφότης καὶ Ἔρωςhellip Οἱ κριταὶ ἄλλας ἀρχὰς ἀσπάζονται καὶ εἶναι τῆς γνώμης ὅτι δὲν πρέπει παρrsquo ἡμῖν οἱ ποιηταὶ νὰ ἐνασμενίζωνται εἰς τοιαύτας ὑποθέσεις καὶ νὰ ἐθίζωσιν οὕτω τοὺς ἀνα-γνώστας τους εἰς τὴν ἠπίαν ἀποδοχὴν τῶν ἀνοσιουργημάτων πρὸς βλά-βην τῆς ἀρτισυστάτου ἡμῶν πολιτικῆς κοινωνίας καὶ ἂν ἡ ποίησις δὲν ἐπαγγέλλεται πάντοτε τὴν ἠθοποίησιν τοῦ ἀνθρώπου εἰ καὶ ὤφειλεν δὲν πρέπει ὅμως νὰ κάμνη αὐτὸν καὶ χείρονα τοῦ ὅτι εἶναι συνήθωςhellip Ἂν οἱ παλαιοὶ ποιηταὶ ἐδραματούργησαν Οἰδίποδας καὶ Αἰγίσθους καὶ Κλυταιμνήστρας παρέλαβον τὰς ὑποθέσεις ταύτας ἐκ τῆς παραδόσεως δὲν τὰς ἔπλασαν αὐτοί λαβόντες δὲ αὐτὰς ἐκ μεγάλων καὶ ἡγεμονικῶν οἴκων παρέστησαν αὐτάςhellip ὡς εἰκόνα φρικαλέαν τοῦ κακοδαίμονος ἀν-θρώπου ὅταν καὶ ἐν ὑψηλῇ περιωπῇ εὑρισκόμενος ἄγεται ἀναξίως ἑαυ-τοῦ ὑπὸ τῶν ἀβούλων παθῶνhellip Μετὰ δυσαρεσκείας ἐθεωρήθησαν καὶ αἱ πολλαὶ παραφροσύναι καὶ μανίαι τὰς ὁποίας περιέχουσι καὶ τούτου τοῦ ἔτους ὡς καὶ ἄλλων προτέρων ἐτῶν τὰ ποιήματα Καὶ τοῦτο οὐδό-λως ἑλληνικὸν τὸ πάθος ἀλλὰ ξένον μίμημαraquo Καὶ χωρὶς νὰ κατονομά-σει τὸ πρότυπό τους τὸν Byron κατέληξε laquoΕἰς κόρακας λοιπὸν ἐρρέ-τωσαν καὶ τὰ παρὰ φύσιν ψεύδη τῆς νεωτέρας τῶν ποιητῶν σχολῆς ἥτις

28 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 (1855) 58

29indd 443 110416 1111

444 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

τὸ ἐπαναλαμβάνομεν εἶναι ὀθνεία ξένη οὐχὶ ἑλληνικήraquo29 Ἡ ἔννοια τῶν λόγων αὐτῶν τοῦ Κουμανούδη ἐπαναλαμβάνεται στὸν πρυτανικὸ λόγο τοῦ Ἀσωπίου ὁ ὁποῖος χαρακτηρίζει ἐμμέσως ὡς laquoαἰσχράraquo τὰ ποιήματα ποὺ περιέχουν laquoἀθεμίτους ἔρωτας ἀδελφογαμίας καὶ τὰ τοιαῦταraquo μὲ τὴ δήλωση ποὺ κάνει ὅτι οὐδέποτε ἐπίσημος κριτὴς θὰ συστήσει αὐτὰ laquoὡς τίμιον καὶ ψυχοσωτήριον ἀνάγνωσμαraquo30

Ἂν ληφθεῖ ὑπόψη ὅτι ἡ αἱμομιξία ἀποτελεῖ χαρακτηριστικὸ γνώρι-σμα τῆς βυρωνικῆς ποίησης καταφαίνεται ὅτι ὁ βυρωνισμός χωρὶς νὰ κατονομάζεται δέχθηκε τὸ πρῶτο κτύπημα ἀπὸ τὸ στόμα τοῦ ἐπίσημου κριτῆ ποὺ εὐδοκίμως εἶχε ὑπηρετήσει παλιότερα τὸν βυρωνισμό ἀλλὰ τώρα ἔχει προσχωρήσει στὸ στρατόπεδο τοῦ Διαφωτισμοῦ στὸ ὁποῖον ἀνῆκε καὶ ὁ ἄλλος ἐπιτιμητὴς Ἀσώπιος

Τὸ ἔτος 1857 φαίνεται πὼς ἀποτέλεσε τὴν ἀρχὴ τῆς πολεμικῆς κατὰ τοῦ βυρωνισμοῦ γιατί λίγο ἀργότερα τὸ 1860 σημειώνεται ἡ ἀνοικτὴ πλέον ἐπίθεση ἐναντίον τοῦ Byron ἀπὸ τὸν εἰσηγητὴ τῆς κριτικῆς ἐπι-τροπῆς τοῦ διαγωνισμοῦ Ἀλέξανδρο Ρίζο Ραγκαβῆ Ὁ Ραγκαβῆς ποὺ ἦταν ὁ εἰσηγητὴς τοῦ ρομαντικοῦ μανιφέστου στὴν Ἑλλάδα τὸ 1837 σημείωσε στροφὴ πρὸς τὸν κλασικισμὸ ἀπὸ τὶς ἀρχὲς τῆς δεκαετίας τοῦ 1840 Ὡς εἰσηγητὴς τῶν ποιητικῶν διαγωνισμῶν τοῦ 1853 καὶ ἰδιαιτέ-ρως τοῦ 1854 ἐπισήμανε καὶ ἀποδοκίμασε τὴν ἐξάπλωση τοῦ ρομαντι-σμοῦ Τώρα μία ἑξαετία ἀργότερα τὸ 1860 ἐξαιτίας τῆς κατάχρησης τῶν παθῶν καὶ τῶν συμφορῶν ἀπὸ τοὺς νέους ποιητὲς δὲν δίστασε νὰ κατηγορήσει ὡς ὑπαίτιο αὐτῶν τὸν Byron Συγκεκριμένα κατὰ τὸν σχο-λιασμὸ τοῦ ἔργου ὁ Ἅγιος Μηνᾶς τοῦ Ὀρφανίδου ὑπογράμμισε τὰ ἑξῆς laquoΚαὶ ἐπειδὴ περὶ παθῶν ὁ λόγος ἂς ἐνθυμηθῶμεν ὅτι παρὰ τοῖς νέοις ἡμῶν ποιηταῖς μεγίστη γίνεται χρῆσις καὶ κατάχρησις τῶν παθῶν καὶ τῶν συμφορῶν αἰσθηματικῆς κληρονομίας νομίζομεν τοῦ Ὁδοιπόρου θετοῦ υἱοῦ τοῦ Βύρωνοςraquo31 Εἶναι ἡ πρώτη φορὰ ποὺ ἀκούσθηκε τὸ ὄνο-μα τοῦ Βύρωνος ὡς ὑπεύθυνου τῶν ρομαντικῶν συμφορῶν στὴ νεοελ-ληνικὴ ποίηση ἀπὸ ἐπίσημο κριτή ἔστω καὶ μὲ τὴ μέθοδο τῆς ἀναγωγῆς

Τὸν ἴδιο χρόνο κι ἄλλος θιασώτης τοῦ Byron ὁ Βερναρδάκης ὁ ὁποῖος στὸ παρελθόν ἐκτὸς ἀπὸ τὶς βυρωνικὲς ἐπιδράσεις32 στὸ ἔργο του εἶχε ἀναλάβει καὶ τὴν ὑποστήριξη τοῦ ρομαντικοῦ δράματος στὰ

29 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 (1857) 27 2830 Ἀσώπιος (1857) 50831 laquoὉ ποιητικὸς διαγωνισμὸς τοῦ 1860raquo Πανδώρα 11 (1860) 3332 Βλ laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 (1855) 55-58

29indd 444 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 445

προλεγόμενα τοῦ ἔργου του Μαρία Δοξαπατρῆ33 εἶχε σημειώσει στρο-φὴ πρὸς τὸν κλασικισμὸ καὶ μὲ περιφρόνηση ἐκφραζόταν ἐκτὸς τῶν ἄλ-λων καὶ γιὰ τὴν laquoὀσσιανοβυρωνολαμαρτινικὴ σπληνολογίαraquo34

Εἶναι φανερὸ πὼς ἔχει ἀρχίσει πλέον νὰ κλιμακώνεται καὶ νὰ ἐξα-πλώνεται ἡ ἐπίθεση κατὰ τοῦ ἱεροῦ συμβόλου στὸν συγκεκριμένο πάντα χῶρο τῆς λογοτεχνίας

Ἡ μόνη δημόσια ὑπεράσπιση τοῦ Byron ποὺ ἀκούσθηκε τότε ἦταν τοῦ ποιητῆ τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ Θεοδώρου Ὀρφανίδου κατὰ τὴν ἀντίκρου-ση τῶν αἰτιάσεων τοῦ εἰσηγητῆ τοῦ ποιητικοῦ διαγωνισμοῦ Ἀλ Ρίζου Ραγκαβῆ Ὁ Ὀρφανίδης μετὰ τὸν θαυμασμὸ καὶ τὴ λατρεία ποὺ ἐξέ-φρασε γιὰ τὸν Ἄγγλο ποιητή ὑποστήριξε μὲ παρρησία τὸν κανόνα τῆς βυρώνειας σχολῆς laquoἌκουε τὴν καρδίαν σου καὶ γράφε τὴν ποίησινraquo35 Δὲν δίστασε μάλιστα νὰ τὸν συγκρίνει πρὸς τοὺς ἀριστοτελικοὺς κανό-νες τῆς ποίησης ποὺ laquoφαίνονται σχολαστικῶν ἀκροάματαraquo Ὁ ἴδιος μέ-σα σrsquo αὐτὴ τὴ διαμάχη τόνισε πρὸς τοὺς ἀναγνῶστες του laquoἈκούετε τὴν καρδίαν σας καὶ κρίνατε τὴν ποίησινraquo36

Βουτσιναῖοι Ποιητικοὶ Διαγωνισμοὶ

Τὸ 1861 ὁ ΙΚ Βουτσινᾶς37 μετὰ τὴ ματαίωση τοῦ Ράλλειου ποιητι-κοῦ διαγωνισμοῦ ἀνέλαβε τὴ χορηγία ἐνὸς νέου φιλολογικοῦ διαγωνι-σμοῦ ποὺ ἔμεινε γνωστὸς ἀπὸ τὸ ὄνομά του ὡς Βουτσιναῖος καὶ κράτη-σε ἕως τὸ 1877 Τὸ Πανεπιστήμιο ἀνέλαβε τὴ διεξαγωγὴ καὶ κρίση τοῦ διαγωνισμοῦ ἐπὶ μία δεκαπενταετία Ἡ ποίηση προσανατολίσθηκε πρὸς ἄλλες κατευθύνσεις Σύμφωνα μὲ τὶς ἐκθέσεις τῶν πανεπιστημιακῶν ἐπι-χειρήθηκε ἡ ἀνάσχεση τοῦ νοσηροῦ ρομαντισμοῦ στὸ ὄνομα τοῦ κλα-σικισμοῦ καὶ τῆς laquoraison drsquo eacutetatraquo Στὴ δεκαετία τοῦ 1860 ἡ ἀκαδημαϊκὴ

33 Βερναρδάκης (1858) στrsquo ndash καrsquo34 Βερναρδάκης (1860) ξγrsquo35 Ὀρφανίδης (1860) 18636 Ὀρφανίδης (1860) 18637 Ὁ Ἰωάννης Βουτσινᾶς (1834-1902) ἀνέλαβε τὴ χρηματοδότηση τῶν ποιητικῶν δι-

αγωνισμῶν ποὺ διεξήγαγε τὸ Πανεπιστήμιο ἀπὸ τὸ 1862 ἕως τὸ 1877 Συνεχίσθηκε ἡ λειτουργία τοῦ θεσμοῦ μὲ τοὺς ἴδιους ὅρους ὅπως καὶ ἐπὶ Ἀμβροσίου Ράλλη μὲ τὴ διαφορὰ ὅτι δὲν ἀποκλείσθηκε ἡ χρήση τῆς δημοτικῆς γλώσσας Γιὰ τὸν Ἰωάννη Βουτσινᾶ βλ Ἐθνικὸν Ἡμερολόγιον Μαρίνου Π Βρεττοῦ (1866) 341-42 Ἐθνικὸν Ἡμερολόγιον Κ Φ Σκόκου 10 (1895) 257-59 ΜΕΕ 7 (1929) 728

29indd 445 110416 1111

446 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

κριτικὴ κτύπησε τὸν ρομαντισμὸ στὴ μορφὴ τοῦ βυρωνισμοῦ ποὺ τότε γνώρισε τὴν κορύφωσή του γιατί τὸ ἀπαιτοῦσαν καὶ τὸ ἐπέβαλλαν οἱ περιστάσεις τὶς ὁποῖες διερμήνευσε ὁ ποιητὴς μὲ τὸ ἔργο του ἐκτελώ-ντας κοινωνικοπολιτικὸ ρόλο

Εἶναι σημαντικὸ τὸ γεγονὸς ὅτι στὴν περίοδο αὐτὴ ἡ βυρωνικὴ ποί-ηση ἔρχεται σὲ ἐπαφὴ μὲ τὸ πλατύτερο κοινό κυρίως ἐξαιτίας τῆς με-γάλης κυκλοφορίας τῶν μεταφράσεων βυρωνικῶν ἔργων Στὰ χρόνια αὐτὰ ὁ βυρωνισμὸς ἐμφανίζεται πλουσιότερος στὰ ἰδιαίτερα χαρακτη-ριστικά του γνωρίσματα ποὺ συμπληρώνονται ἀπὸ τὶς νέες ἰδέες τοῦ ἀναρχισμοῦ καὶ τοῦ μηδενισμοῦ ἢ τοῦ ἀρρωστημένου πεσσιμισμοῦ καθὼς καὶ ἀπὸ τὴν ἔξαρση τῆς ἀθεΐας καὶ ἐκφράζεται μὲ μεγαλύτερη ἔνταση καὶ πάθος38

Τὰ αἴτια τῆς ὑπερβολικῆς συμπεριφορᾶς τοῦ βυρωνισμοῦ καὶ τῆς ἐξάπλωσής του πρέπει νὰ ἀναζητηθοῦν σὲ ποικίλους παράγοντες φι-λολογικοὺς καὶ κοινωνικοπολιτικούς Στὴν πρώτη περίπτωση ἀνήκει ἡ διαμάχη τοῦ ρομαντισμοῦ μὲ τὸν κλασικισμό ποὺ μπορεῖ νὰ μὴν εἶναι πολὺ σημαντική γιατί καὶ τὰ δύο κινήματα παρουσιάζονται στὸ ἴδιο ἰδεολογικὸ σύστημα ἀλλὰ ὅμως ὁ κλασικισμός ποὺ εἶχε ὑπὲρ αὐτοῦ ἐκτὸς τῶν ἄλλων καὶ τὴν ἀκαδημαϊκὴ κριτική ἐπιδίωξε τὸν ἀποκλει-σμὸ τοῦ βυρωνισμοῦ ἀπὸ κάθε δημόσια ἀναγνώριση καὶ ἐπιβράβευση καὶ τὸν ἀνάγκασε ἔτσι γιὰ τὴν ὑπεράσπισή του νὰ ἐκτραπεῖ σὲ θέσεις περισσότερο ἀκραῖες καὶ ὁπωσδήποτε κραυγαλέες Πραγματικὰ οἱ κρι-τὲς μὲ σπουδαιότερους τὴ δυάδα Κωνσταντίνου Παπαρρηγοπούλου ndash Ἀλ Ρίζου Ραγκαβῆ ἀπὸ τὴ μία καὶ Κωννου Ἀσωπίου ndash Στεφάνου Κουμανούδη καὶ Δημητρίου Βερναρδάκη ndash Ἀθανασίου Ρουσοπούλου ἀπὸ τὴν ἄλλη ἦταν στραμμένοι πρὸς τὴν κλασικὴ ἀρχαιότητα καὶ κη-ρυγμένοι ἀντιρομαντικοί Ἀνησυχοῦσαν ὄχι μόνο γιὰ τὴ θεματολογία τῶν ρομαντικῶν ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν ἀρχαϊκὴ γλώσσα ποὺ χρησιμοποιοῦ-σαν Γιrsquo αὐτὸ περιόρισαν στὸ ἐλάχιστο τὴν ἀπονομὴ διακρίσεων σὲ βυ-ρωνικὰ ἔργα ὅπως πχ εἶναι τὰ ποιήματα Ὁ Ἄγνωστος ποιητὴς τοῦ Ἀχιλλέα Παράσχου (ἔπαινος 1863)39 οἱ Στόνοι (βραβεῖο 1866)40 καὶ οἱ

38 Ἀναφερόμενος στὰ φαινόμενα τῆς συγκεκριμένης ἐποχῆς ὁ Π Μουλλᾶς ὑποστηρίζει τὰ ἑξῆς laquoὍτι ὣς τώρα ἦταν παράπονο μεταβάλλεται σὲ κραυγὴ διαμαρτυρίαςmiddot ἡ με-λαγχολία γίνεται κατάθλιψη ἡ παθητικὴ ἀναμονὴ τοῦ θανάτου ἐνεργητικὴ θανατο-φιλία Παράλληλα ἀνεβαίνει καὶ ὁ τόνος τῆς φωνῆς φθάνοντας ὣς τὴν πρόκλησηraquo Μουλλᾶς (1977) 506

39 Παράσχος (1863) 113-14 11540 Παπαρρηγόπουλος (1866) 28-33 62

29indd 446 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 447

Χελιδόνες (ἔπαινος 1867)41 τοῦ Δημητρίου Παπαρρηγοπούλου Τελικὰ ἀνάγκασαν τοὺς δημιουργούς τους μὲ τὸ τέλος τῆς δεκαετίας νὰ ἀπο-συρθοῦν ἀπὸ τοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμούς χωρὶς ὡστόσο νὰ ἀποφύ-γουν τὴν ἔνταση τῶν ἐκδηλώσεών τους

Στὴ δεύτερη περίπτωση ἐντάσσεται τὸ θέμα μὲ τὴν ἔξωση τοῦ Ὄθωνα Ἡ laquoφοιβόληπτηraquo42 νεολαία εἶχε ἐνεργὸ συμμετοχὴ στὶς ἀντιοθωνικὲς ἐκ-δηλώσεις ποὺ προκάλεσαν τὴν πτώση τῆς βαυαρικῆς δυναστείας Ἡ ἀναστροφὴ τῶν νέων μὲ τὴν πολιτικὴ ἐπισημαίνεται ἤδη ἀπὸ τὸ 1859 ὅταν ὁ Κωνσταντῖνος Παπαρρηγόπουλος ὡς εἰσηγητὴς τῶν ποιητικῶν διαγωνισμῶν ἐκείνου τοῦ χρόνου μὲ ἀφορμὴ τὴν ὑποβολὴ ἔργων μὲ πο-λιτικὴ τοποθέτηση43 μάταια παρατήρησε σrsquo αὐτοὺς laquoὅτι ἀλλοτριωτάτη τῆς ποιήσεως εἶναι ἡ πολιτικήraquo44 Σrsquo αὐτοὺς τοὺς laquoφοιβόληπτουςraquo νέους ποὺ εἶναι καὶ ἡ τελευταία γενιὰ τοῦ ρομαντισμοῦ συγκαταλέγονταν ὁ ἀρχηγὸς τῆς laquoΧρυσῆς Νεολαίαςraquo Ἀχιλλέας Παράσχος ὁ Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος ὁ Σπυρίδων Βασιλειάδης καὶ ὁ Κλέων Ραγκαβῆς Ἔτσι ὁ βυρωνισμός ποὺ ἦταν ἀπὸ τὴ φύση του ριζοσπαστικός μὲ τὴ συμμετοχὴ ἐκπροσώπων του στὶς ἐξάψεις τὶς ὁποῖες προκάλεσε τὸ ἀντι-πολιτευτικὸ καὶ ἀνατρεπτικὸ κίνημα τῆς βασιλείας τοῦ Ὄθωνα βγῆκε ὁπωσδήποτε δυναμωμένος

Ἐπίσης ὁ βυζαντινισμός ποὺ εἶχε ἤδη σημειώσει τὴν παρουσία του ἀπὸ τὴν προηγούμενη δεκαετία καὶ εἶχε προκαλέσει τοὺς ἀρχαιολά-τρες θεωρήθηκε ὑπαίτιος τῆς καταστροφῆς τοῦ ἀρχαίου ἑλληνισμοῦ μὲ ἀποτέλεσμα νὰ παρατηρηθεῖ πτώση τοῦ θρησκευτικοῦ συναισθήμα-τος ποὺ ὁδήγησε κάποτε σὲ ἀκραῖες θέσεις Εἶναι χαρακτηριστικὰ ὅσα ἀναφέρει ὁ εἰσηγητὴς τοῦ ποιητικοῦ διαγωνισμοῦ τοῦ 1865 Ἀθανάσιος Σ Ρουσόπουλος γιὰ τὴν ἀντιχριστιανικὴ θέση τοῦ Κλέωνα Ραγκαβῆ σχολιάζοντας ὡς ἑξῆς τὸ ἔργο του Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης laquoἡ δὲ πολε-μία τῷ ἑλληνισμῷ βυζαντὶς ἱστορία ἐνεποίησεν εἰς αὐτὸν μίσος ἀκράτη-τον κατὰ τῆς χριστιανικῆς θρησκείας ὡς αἰτίας πάντων τῶν τοῦ ἔθνους δεινῶνhellipraquo45

41 Παπαρρηγόπουλος (1867) 24-30 5642 Ἡ λέξη laquoφοιβόληπτοςraquo ἀπαντᾶ συχνὰ στὰ κείμενα τῆς ἐποχῆς43 Ραγκαβῆς (1877)44 laquo Ὁ ποιητικὸς διαγωνισμὸς τοῦ 1859 ἔτουςraquo Πανδώρα 10 (1859) 2945 laquoΚρίσις τοῦ Βουτσιναίου ποιητικοῦ διαγωνισμοῦ γινομένη ἐν τῷ ἑλληνικῷ πανεπι-

στημίω τὴ 9 Μαΐου 1865raquo Χρυσαλλὶς 3 (1865) 403

29indd 447 110416 1111

448 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Ἀκόμη τὸ ἐθνικὸ θέμα ποὺ ἀποτελοῦσε αἰτία ἐπαναστατικῶν ἐκδη-λώσεων ἀλλὰ καὶ ἀπογοητεύσεων μὲ τὴν ἀποτυχία τῆς κρητικῆς ἐπα-νάστασης (1866-1869) τὸ ἄλυτο πρόβλημα τοῦ ἀλύτρωτου ἑλληνισμοῦ ὅπως καὶ ἡ καταθλιπτικὴ κατάσταση τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ καὶ ἡ διαπί-στωση τῆς ἀδυναμίας ἐνὸς κοινωνικοῦ μετασχηματισμοῦ ἀποτελοῦσαν συνεχεῖς προκλήσεις στὰ κοινωνικὰ αἰσθήματα τῶν ποιητῶν ὅπως μαρ-τυρεῖ ἡ ποίησή τους καὶ ἡ μέχρι θανάτου διαμαρτυρία τους Ὅλα αὐτὰ τὰ ἀνωτέρω μὴ φιλολογικὰ στοιχεῖα ἑρμηνεύουν ἀπὸ μιὰν ἄλλη σκοπιὰ τὴν ἔξαρση τοῦ βυρωνικοῦ φαινομένου στὸν τόπο μας κατὰ τὴ συγκε-κριμένη ἐποχή

Στὴ δεκαετία τοῦ 1860 μὲ τὴ σωρεία τῶν ἄλυτων προβλημάτων ἐθνι-κοπολιτικῶν καὶ κοινωνικοοικονομικῶν τὴ δεκαετία ποὺ ὁ Μπάμπης Ἄννινος τοποθετώντας τὴν ἀρχή της στὴ Μεταπολίτευση καὶ δικαιολο-γώντας τὴν ἀπαισιόδοξη ποίηση τοῦ Δημητρίου Παπαρρηγοπούλου καὶ τοῦ Σπυρίδωνος Βασιλειάδη χαρακτήρισε ὡς laquoμία τῶν ἀτυχεστέρων πε-ριόδων τοῦ Ἔθνους μαςraquo46 ὁ βυρωνισμὸς γνώρισε τὴν κορύφωσή του Ὅπως συνέβη καὶ στὶς ἄλλες εὐρωπαϊκὲς χῶρες ὁ βυρωνισμὸς ἔφθασε στὴν ἀκμή του γιατί τὸ ἀπαιτοῦσαν καὶ τὸ ἐπέβαλλαν οἱ περιστάσεις ποὺ διερμήνευσε ὁ Ἕλληνας ποιητὴς μὲ τὸ ἔργο του ἐκτελώντας κοινω-νικοπολιτικὸ ρόλο Καὶ ἐνῶ τὸ βυρωνικὸ κίνημα στὶς ἄλλες εὐρωπαϊ-κὲς χῶρες ἐξέπνευσε μὲ τὸ τέλος σχεδὸν τῆς ἕκτης δεκαετίας τοῦ αἰώνα στὴν Ἑλλάδα ὄχι μόνο παρουσιάσθηκε καθυστερημένα ἀλλὰ σημείωσε καὶ ἄλλη ἐξέλιξη γιατί λειτούργησαν διαφορετικὰ οἱ πνευματικοὶ καὶ κοινωνικοὶ παράγοντες ποὺ δημιουργήθηκαν στὸ νεοσύστατο κράτος ὕστερα ἀπὸ μία δουλεία τετρακοσίων χρόνων

Διαμάχη Κλασικισμοῦ καὶ Βυρωνισμοῦ

Στὴ δεκαετία του1860 ὁ βυρωνισμὸς μπορεῖ νὰ γνώρισε τὴ μεγαλύτε-ρή του ἀκμή ἀλλὰ γνώρισε μαζὶ καὶ τὴ μεγαλύτερη ἐπίθεση ποὺ ἐξαπέ-λυσε ἐναντίον του ὁ κλασικισμός τὸν ὁποῖον ἀντιπροσώπευαν κυρίως πανεπιστημιακοὶ δάσκαλοι Ἡ εὐκαιρία δόθηκε στὴν ἀκαδημαϊκὴ κρι-τικὴ μὲ τὸν ποιητικὸ διαγωνισμὸ τοῦ 186347 Ὁ Δημήτριος Βερναρδάκης

46 Ἄννινος (1915) 3847 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 105-22

29indd 448 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 449

πρώην βυρωνικὸς ποιητής ἐξαπέλυσε δριμύτατη ἐπίθεση κατὰ τοῦ ρο-μαντισμοῦ καὶ τοῦ βυρωνισμοῦ ὥστε ἡ εἰσήγησή του θεωρήθηκε ἀντι-ρομαντικὸ καὶ ἀντιβυρωνικὸ μανιφέστο Ἀπὸ τὸν ὀνομαστικὸ κατάλο-γο τῶν κυριότερων ἐκπροσώπων τοῦ ρομαντισμοῦ ποὺ μνημονεύονται στὴν εἰσήγησή του ὅπως τοῦ Chateaubriand τοῦ Lamartine τοῦ Hugo τοῦ Goethe τῆς George Sand τοῦ Shelley καὶ τοῦ Byron ὁ τελευταῖος δέ-χθηκε καταιγισμὸ πυρῶν

Τὸ ἀντιρομαντικὸ καὶ ἀντιβυρωνικὸ κυρίως πνεῦμα τοῦ εἰσηγητῆ διαγράφεται καθαρὰ στὰ ἑξῆς ἀποσπάσματα laquoΑἱ ποιητικαὶ παραφο-ραὶ τοῦ Μαμφρέδου τοῦ Childe Harold τοῦ Γκιαοὺρ καὶ τόσων ἄλλων ὑποχονδριακῶν καὶ σπληνικῶν ἡρώων τοῦ λόρδου Βύρωνος ἡ ἐλεγει-ακὴ μελαγχολία τοῦ Λαμαρτίνου ἡ καθολικὴ εὐσέβεια τῶν Ρενὲ καὶ Ἀτταλὰ τοῦ Chateaubriand καὶ οἱ κατὰ τῶν κοινωνικῶν καθεστώτων φλογεραὶ καὶ εὔγλωττοι παραδοξολογίαι τῆς George Sand οἱ τελευταῖοι οὖτοι σπινθῆρες τοῦ ὀσημέραι ἀποσβεννυμένου ποιητικοῦ λύχνου τῆς κατὰ πολλοὺς λόγους γεγηρακυίας ἑσπερίας Εὐρώπης ἐρρίφθησαν πο-λὺ ἐνωρὶς δυστυχῶς καὶ εἰς ἡμᾶς ἐδῶ τοὺς κατοίκους τῆς Ἀνατολῆς καὶ ἀνέφλεξαν εἰς τὰ στήθη πολλῶν ἐκ τῶν ἡμετέρων ποιητῶν πάθη φαντα-σιώδη καὶ ἀνύπαρκτα τὰ ὁποῖα ἐκεῖ μὲν παρὰ τοὶς Ἐσπερίοις ἔχου-σι τὸν λόγον αὐτῶν εἰς τὰς περὶ αὐτοὺς κοινωνικάς θρησκευτικὰς καὶ ἠθικὰς περιστάσεις ἀλλrsquo οὐδένα λόγον εἶναι δυνατὸν νὰ εὕρωσι καὶ εἰς τὸν μόλις ἀναγεννώμενον νεαρὸν ἡμῶν πολιτισμόνraquo48 Καὶ ἀλλοῦ laquoὉ Βύρων ἦτο ὑποχονδριακός κατεπάτησεν οὐ μόνον πᾶσαν ἰδέαν κοινὴν καὶ οὕτως εἰπεῖν καθεστηκυίαν ἐν τῇ θρησκείᾳ τῇ ἠθικῇ κτλ ἀλλὰ κα-τεπάτησε καὶ αὐτὴν τὴν λογικήνmiddot καταπατήσας ὅμως τὴν λογικὴν ἀντι-κατέστησεν αὐτὴν διrsquo ἑτέρας τῆς λογικῆς ἢ μᾶλλον εἰπεῖν τῆς σοφιστεί-ας τοῦ πάθους Καὶ ἡ σοφιστεία αὕτη ἡ διαλεκτικὴ αὕτη σοφιστεία τοῦ πάθους τοῦ ποιητοῦ εἶναι τοιαύτη ὥστε οἱ πτωχοὶ ἡμεῖς ἀναγνῶσται ἀναπειθόμεθα καὶ παρασυρόμεθα Καὶ ἄλλως δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ γί-νη διότι ἡμεῖς μὲν εἴμεθα ἄδολοι καὶ πτωχοὶ τῷ πνεύματι θνητοί ἐκεῖνος δὲ σοφιστὴς δαιμόνιος laquoἙωσφόροςraquo49 Καὶ πιὸ κάτω laquoἈριστοτέχναι δὲ περὶ τὴν γλῶσσαν καὶ τὴν λογικὴν (διότι ἀμφότερα ταῦτα ἐκπηγάζου-σιν ἐκ μιᾶς καὶ τῆς αὐτῆς πηγῆς) ἀνεδείχθησαν αὐτοὶ μάλιστα οἱ ὑπο-χονδριακοὶ καὶ παραδοξολόγοι παντὸς εἴδους καὶ πάσης χροιᾶς ποιη-

48 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 11349 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 119

29indd 449 110416 1111

450 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

ταὶ καὶ συγγραφεῖς ὁ Βύρων ὁ Ρουσσώ ἡ George Sand o Fallmerayer κτλ Ἅπαντες οὗτοι μεταβιβάζουσι τὸν ἀναγνώστην εἰς τὸν χιμαιρικὸν καὶ ψευδῆ των κόσμον διὰ τριχίνης οὕτως εἰπεῖν γεφύρας Ἡ τριχίνη αὕτη γέφυρα εἶναι τὰ λαμβανόμενα (les preacutemisses) τὰ ὁποῖα ὅταν ἀνα-πεισθείς τις ἅπαξ ἀποδεχθῆ δὲν δύναται ἔπειτα νὰ μὴ μεταβῆ καὶ κλει-σθῆ εἰς τὸν κλωβὸν τοῦ ψευδοῦς ἐκείνου κόσμουhellipraquo50

Θέσεις ἀντίθετες πρὸς ἐκεῖνες ποὺ ὁ ἴδιος ἔχει ἐκθέσει στὸν πρόλογο τοῦ ἔργου του Μαρία Δοξαπατρῆ ἰδιαίτερα σὲ ὅτι ἀφοροῦν τὰ πάθη καὶ τὸ κακὸ στὴν ποίηση51 Ὁπωσδήποτε εἶναι ἐνδεικτικὲς τῆς πλήρους διαφοροποίησής του ἀπὸ τὸν ρομαντισμό ποὺ εἶχε ἤδη ἀρχίσει ἀπὸ τὸ 1860 καὶ τῆς ἔνταξής του στοὺς κλασικιστές

Στὸν ποιητικὸ διαγωνισμὸ τοῦ 1863 συμμετεῖχε ἐπίσης καὶ ὁ Ἄγγελος Βλάχος μὲ τὸ ἔργο τοῦ Φειδίας καὶ Περικλῆς52 Ὁ πρόλογος τοῦ ἔργου ἀποτελεῖ ἀντιρομαντικὸ φανέρωμα ὅπου ἐκτυλίσσεται ἡ ἐπίθεση κατὰ τοῦ ρομαντισμοῦ χωρὶς νὰ ἀναφέρεται ὀνομαστικὰ ὁ Βύρων τοῦ ὁποί-ου ὁ Βλάχος ὑπῆρξε θιασώτης λίγα χρόνια νωρίτερα Οἱ λόγοι ποὺ ἐπι-καλεῖται ὁ Ἄγγελος Βλάχος μαρτυροῦν καθαρὰ τὴ νέα ποιητικὴ τοποθέ-τησή του ἄσχετα ἂν δὲν πέτυχε στὴν προσπάθειά του ὅπως σημειώνει ὁ εἰσηγητὴς τοῦ διαγωνισμοῦ laquoὁ ποιητὴς ἠθέλησε νὰ μιμηθεῖ τὸν κλασι-κὸν λεγόμενον στίχον ἀλλrsquo ἀπέτυχε καὶ ἔμεινεν ὅπως ἦτο ρωμαντικός Μιμεῖται τις τοὺς κλασικοὺς ὄχι ὅταν ἐπιμεληθῆ μόνον τοῦ λεκτικοῦ καὶ τῆς ἐξωτερικῆς φράσεως τοῦ λόγου διότι τοῦτο δὲν ἀρκεῖ ἀλλrsquo ὅταν μά-λιστα κατορθώση νὰ διαμορφώση κλασικῶς αὐτὴν τὴν ἐσωτερικὴν οὐ-σίαν τῆς ποιήσεώς του ὅταν κατορθώση νὰ συμπυκνώση ὄλον του τὸν ποιητικὸν πλοῦτον εἰς ὀλίγους σχετικῶς στίχουςhellipraquo53

Ὡστόσο παρὰ τὴ δριμύτατη ἐπίθεση ἐναντίον τῆς βυρωνικῆς ποίη-σης στὸν διαγωνισμὸ τοῦ 1863 τὰ πρωτεῖα τῶν ἐπαίνων ἀφοῦ βρα-βεῖο δὲν δόθηκε ἀποδόθηκαν στὸ βυρωνικὸ ποίημα Ὁ Ἄγνωστος54 τοῦ Ἀχιλλέα Παράσχου Οἱ κριτὲς ξεχώρισαν τὸ ποίημα γιὰ τὴ μεγάλη καὶ σπάνια ἀρετή τὴ γνήσια καὶ ἀληθινὴ ἔμπνευση καὶ ὄχι laquoδιὰ τὰς λογικὰς παραδοξολογίας αἵτινες ἀποτελοῦσι τὸ κρηπίδωμα τοῦ ποιήματοςraquo55

50 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 11951 Βερναρδάκης (1858) ογacute ndash πθacute52 Βλάχος (1863) [αacute]53 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 11254 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 113-15 Παράσχος (1881) 7-4455 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 113

29indd 450 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 451

Πάντως ὁ Παράσχος μὲ τὴ διάκριση αὐτὴ κράτησε ψηλὰ τὴ σημαία τοῦ βυρωνισμοῦ ἔστω καὶ διάτρητη συνέβαλε οὐσιαστικὰ στὴν προβο-λή του στὴν ἐπίμαχη δεκαετία ἀλλὰ καὶ στὴν κατοπινὴ συντήρησή του ἕως τὸν θάνατό του παραμένοντας ὁ πιὸ πιστὸς λάτρης τοῦ Byron μι-μητής μεταφραστὴς56 καὶ ὑμνητής57 του

Ἂν ληφθοῦν ὑπόψη οἱ ἀλλεπάλληλες ἐπιθέσεις ποὺ δέχθηκε ὁ Byron καὶ ἀπὸ ἐξωακαδημαϊκοὺς κύκλους τὸ ἔτος 1863 θὰ μποροῦσε νὰ χα-ρακτηρισθεῖ δίσεκτο γιὰ τὸν Ἄγγλο ποιητή Ὡστόσο ὅπως προαναφέρ-θηκε ὁ βυρωνισμὸς συνέχισε μὲ ἔνταση τὴν παρουσία του καθrsquo ὅλη τὴ διάρκεια τῆς δεκαετίας τοῦ 1860 μὲ τὶς μεταφράσεις τῶν βυρωνικῶν ἔρ-γων τὶς μελέτες γιὰ τὸν Byron καὶ τὸ ἔργο του καθὼς καὶ μὲ τὴν ἵδρυση τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου laquoΒύρωνraquo58

Ἡ ἀκμὴ αὐτὴ συνεχίσθηκε καὶ στὶς ἀρχὲς τῆς ὄγδοης δεκαετίας τοῦ αἰώνα ἕως τὸν θάνατο τουλάχιστον τῶν σπουδαιότερων ἐκπροσώ-πων τοῦ βυρωνισμοῦ (Δ Παπαρρηγοπούλου 1873 Ἰω Καρασούτσα 1873 καὶ Στ Βασιλειάδη 1874) ἀλλὰ κατόπιν ἄρχισε νὰ διαφοροποι-εῖται Ἔτσι ὡς πρὸς τὶς ἐπιδράσεις ποὺ ἄσκησε ὁ Byron μὲ τὸ ἔργο του στοὺς Νεοέλληνες τὸ κίνημα ἀκολούθησε τὴ γενικότερη τύχη τοῦ ρο- μαντισμοῦ Ἀναφορικὰ ὅμως μὲ τὶς ἄλλες ἐκδηλώσεις ποὺ πραγματοποι- οῦνταν μὲ μεταφράσεις τῶν ἔργων του μὲ μελέτες γιὰ τὸν ποιητὴ καὶ μὲ τὴν ἔντεχνη ποίηση τὴν ἀφιερωμένη καὶ ἀναφερόμενη σrsquo αὐτόν συνεχί-σθηκε ὁ προηγούμενος ρυθμός ἐξαιτίας κυρίως ἄλλων παραγόντων59

Στοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμοὺς τῶν ἐτῶν 1870 καὶ 1876 καθὼς καὶ 1871 καὶ 1873 μὲ εἰσηγητὲς τὸν Θεόδωρο Ὀρφανίδη60 καὶ τὸν Γεώργιο Μιστριώτη61 ἀντιστοίχως διαπιστώνεται ἡ πτώση τοῦ ρομαντισμοῦ καὶ ἡ ἀνυπαρξία τῆς λυρικῆς ποίησης Σrsquo ἕναν ἄλλο διαγωνισμό τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου laquoΠαρνασσόςraquo τρεῖς μῆνες πρὶν ἀπὸ τὸν τελευ-ταῖο Βουτσιναῖο ποιητικὸ διαγωνισμό τὸν Ἰούνιο τοῦ 1877 ὁ εἰσηγη-τὴς Ἐμμ Ροΐδης ἦταν κατηγορηματικὸς στὴ διαπίστωση τῆς ἀπου σίας βυρωνικῶν ἐπιρροῶν ἀναφέροντας τὰ ἑξῆς laquoΣήμερον οὔτε ἁμαρτω-λοὺς ἔχομεν οὔτε ἀκόμη Ἀρόλδους καὶ Μαμφρέδαςhellip ἀλλὰ φρονίμους

56 Κεφαλληναίου (1995) 279-8357 Παράσχος (1881) 2-3 (1904) 167-7058 Κεφαλληναίου (1984) 269-8159 Κεφαλληναίου (1995) 127-4460 Ὀρφανίδης (1876) 10-1161 Μιστριώτης (1873) 5-7

29indd 451 110416 1111

452 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

καὶ θετικοὺς ἀνθρώπουςhellip Ἡ ποίησις παρὰ μὲν τοῖς ἀρχαίοις ἦτο ἄνθος νεότητος καὶ ὑγείας σήμερον δὲ ἐν Εὐρώπῃ εἶναι ἐξάνθημα ὀργανισμοῦ νοσοῦντος καὶ θρῆνος πάσχοντος ἀνθρώπου Ἂν ἀνακτήσωμεν ποτὲ τὴν προγονικὴν εὔκλειαν πιθανὸν εἶναι νrsquo ἀναβλαστήση τὸ ἀρχαῖον ἄνθος ἐπὶ τοῦ γενεθλίου αὐτοῦ ἐδάφουςmiddot ἂν νοσήσωμεν ὡς οἱ Φράγκοι θέλου-σιν ἐκπορευθεῖ βεβαίως καὶ ἐκ τῶν ἡμετέρων χειλέων ἀληθοῦς ὀδύνης κραυγαί Μέχρις οὗ ὅμως τὸ ἕτερον τούτων συμβῆ πολὺ φοβούμεθα ὅτι ἀντὶ ποιήσεως θέλομεν ἔχει ἢ ψυχρὰς κλασικῶν μιμήσεις ἢ παιδαριώδεις βυρωνισμοῦ παρωδίαςraquo62

Ο Byron ὡς ρομαντικὸς ποιητὴς εἶχε παύσει πλέον νὰ συγκινεῖ τὸ ἑλ-ληνικὸ κοινὸ καὶ κατὰ συνέπεια νὰ τὸ ἐπηρεάζει Στὸν ποιητικὸ διαγω-νισμὸ τοῦ 1875 ὁ εἰσηγητὴς καθηγητὴς Θ Ἀφεντούλης ἀναφέρει κάποια ὁμοιότητα63 τοῦ ἔργου Παυσανίας ὁ Λακεδαιμόνιος τοῦ Α Ἀντωνιάδου μὲ τὸ ἔργο τοῦ Byron Οἱ δύο Φόσκαροι στὸ ὁποῖο παραπέμπει τὸν συγ-γραφέα laquoνὰ ἐπανέλθη ἐπὶ τὸ δράμα νὰ τὸ ἐξευγενίση νὰ τὸ ἀνυψώση νὰ μελετήση τὸν Βύρωνα ἐν τῷ δράματι Οἱ δύο Φόσκαροιraquo64 γιὰ τὴ διάπλαση μεγαλοπρεποῦς καὶ δραματικοῦ χαρακτήρα Ἀλλὰ τὸ ἔργο Οἱ δύο Φόσκαροι ἐγγράφεται στὸν πολιτικὸ βυρωνισμό ὁ ὁποῖος εἶχε ἀρχίσει νὰ ὑπερισχύει τοῦ ρομαντικοῦ καὶ νὰ διαταράσσεται ἡ παράλ-ληλη μακρὰ πορεία τῶν δύο ποιητικῶν τάσεων τοῦ βυρωνισμοῦ τοῦ λο-γοτεχνικοῦ καὶ τοῦ πολιτικοῦ

Εἶναι ἀξιοσημείωτο τὸ γεγονὸς ὅτι στοὺς ἕντεκα καθηγητὲς Πανε-πιστημίου ποὺ ἦταν εἰσηγητὲς ἀρκετὲς φορὲς ὁ καθένας τους στοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμούς οἱ τέσσερεις ἀπrsquo αὐτούς ὁ Ἀλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβῆς ὁ Στέφανος Κουμανούδης ὁ Δημήτριος Βερναρδάκης καὶ ὁ Θεόδωρος Ὀρφανίδης ἦταν συγγραφεῖς ἔργων μὲ βυρωνικὲς ἐπιδράσεις οἱ Φίλιππος Ἰωάννου καὶ Δημήτριος Σεμιτέλος ἐξύμνησαν μὲ τὴν ποίη-σή τους τὸν Byron ἐνῶ ποιήματα γιὰ τὸν Ἄγγλο ποιητὴ ἔγραψαν ἐπί-σης καὶ ὁ Νικόλαος Σαρίπολος καὶ ὁ Ὄθων Πυλαρινός Ὁ τελευταῖος μάλιστα μετέφρασε καὶ τὴ βυρωνικὴ ἔμμετρη μυθιστορία Ἡ πολιορκία τῆς Κορίνθου65

62 Ροΐδης (1877) 22563 Ἀφεντούλης (1875) 43 4564 Βyron (1816) The Siege of Corinth A Poem London 7-5 Γιὰ τὴ μετάφραση τοῦ Πυ-

λαρινοῦ βλ Κεφαλληναίου (1995) 322-2965 Κεφαλληναίου (1995) 140-41

29indd 452 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 453

Οἱ πανεπιστημιακοὶ κριτὲς ἀντιμετώπισαν εὐνοϊκὰ στὴν ἀρχὴ τὸ βυ-ρωνικὸ κίνημα ἐπηρεασμένοι ἀπὸ τὴν ἀκτινοβολία τῆς ποιητικῆς καὶ ἱστορικῆς προσωπικότητας τοῦ Byron Ὡστόσο ἀπὸ τὰ μέσα τῆς δεκαε-τίας του1850 δὲν δίστασαν νὰ ἐπικρίνουν ἐκεῖνες τὶς βυρωνικὲς ἰδέες ποὺ διαπίστωσαν ὅτι ἐπηρέαζαν ἀρνητικὰ τὴν ἠθικὴ τῆς ἀρτισύστατης νεο-ελληνικῆς κοινωνίας Ἔτσι ἀπομυθοποίησαν τὸν Byron ποὺ κανεὶς ὡς τότε δὲν εἶχε τολμήσει νὰ θίξει καὶ ἐπιδίωξαν μέσα ἀπὸ τοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμοὺς τοῦ Πανεπιστημίου τὴν ἀναστολὴ τῶν ἐπιδράσεων ἑνὸς νοσηροῦ βυρωνισμοῦ Ὀφείλουμε ὡστόσο νὰ τονίσουμε ὅτι ἡ ἀρνητικὴ κριτικὴ τῶν πανεπιστημιακῶν καθηγητῶν κατὰ τοῦ λογοτεχνικοῦ βυ-ρωνισμοῦ δὲν μείωσε καθόλου τὸν πολιτικὸ βυρωνισμὸ καὶ τὴν ἱστορι-κὴ προσωπικότητα τοῦ Byron ἡ ὁποία ἀντιθέτως στὸ τελευταῖο τέταρτο τοῦ 19ου αἰώνα εἶχε λάβει μεσσιανικὲς διαστάσεις στὴν Ἑλλάδα μὲ τὸν χαρακτηρισμό του ὡς laquoΠολιτικοῦ Μεσσίαraquo Ἡ προσωπικότητά του μαζὶ μὲ τὸ φιλελληνικὸ ποιητικό του ἔργο66 συνέχισαν ἀδιάκοπα τὴν εὐεργε-τικὴ παρουσία τους στὸν τόπο μας ἕως σήμερα

Βιβλιογραφία

Ἄννινος Χ (1888) laquoΠρὸ τοῦ 1862 καὶ μετὰ τὸ 1862raquo Ἐφημερὶς Ἀκρόπολις Ἡ Ἑλλὰς κατὰ τὴν 25ετηρίδα τοῦ Βασιλέως Γεωργίου Ἐν Ἀθήναις

Ἄννινος Χ (1916) laquoΒασιλειάδης Παπαρρηγόπουλος καὶ οἱ περὶ αὐτούςraquo Διαλέξεις περὶ Ἑλλήνων Ποιητῶν του ΙΘrsquo Αἰῶνος 1915-1916 [Φιλολογικὸς Σύλλογος ldquoΠαρνασσόςrdquo] Ἐν Ἀθήναις 15 1-56

Ἀσώπιος Κ (1853) Τὰ Σούτσεια ἤτοι ὁ κύριος Παναγιώτης Σοῦτσος ἐν γραμματικοῖς ἐν φιλολόγοις ἐν σχολάρχαις ἐν μετρικοῖς καὶ ἐν ποιηταῖς ἐξεταζόμενος Ἐν Ἀθήναις

Ἀσώπιος Κ (1857) laquoΛόγος παραδίδοντος τὴν δευτέραν αὐτοῦ Πρυτανείανraquo Πανδώρα 8 501-510

Ἀφεντούλης Θ (1875) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1875 Ἐν Ἀθήναις

Βαλέτας Γ (1938) laquoἩ Πανεπιστημιακὴ κριτικὴ κι ἡ ἐπίδρασή της στὴ Νεοελληνικὴ Ποίησηraquo Νέα Ἑστία 23 1813-44

66 Kefallineou (1999) 16-30 Κεφαλληναίου (2003) 15-27

29indd 453 110416 1111

454 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Βερναρδάκης Δ Ν (1855) laquoὉ Πλάνηςraquo εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 49-66

Βερναρδάκης Δ Ν (1858) Μαρία Δοξαπατρή Ποίημα δραματικὸν εἰς πράξεις πέντε Ἐν Μονάχῳ

Βερναρδάκης Δ Ν (1860) Κυψελίδαι Μέρος ά Ἐν ΛειψίᾳΒλάχος Α Στ (1858) laquoΤίτος καὶ Ὄθωνraquo εἰς laquo Ὁ Ποιητικὸς Διαγωνισμὸς

τοῦ Ἔτους 1858raquo Πανδώρα 9 73-82Βλάχος Α Στ (1863) Φειδίας καὶ Περικλῆς ἈθήνησιByron GG (1966a) laquoThe Two Foscariraquo εἰς (ed E H Coleridge) The

Works of Lord Byron Poetry New York τ 4 113-96 [ Μτφρ Λόρδου Βύρωνος 1880 Οἱ Δύο Φόσκαροι Ἱστορικὴ Τραγωδία εἰς Πράξεις Πέντε ὑπὸ Θρασυβούλου Καμαράδου Ἐν Ἀθήναις]

Byron GG (1966b) laquoThe Siege of Corinthraquo εἰς (ed E H Coleridge) The Works of Lord Byron A Poem New York τ 3 439-96 [ Μτφρ Λόρδου Βάιρων 1855 Ἡ Πολιορκία τῆς Κορίνθου Ποίημαhellipὑπὸ Ὄθωνος Σ Πυλαρινού Ἐν Ἀθήναις]

Βυζάντιος Α (1902) Ἔργα Ἀλεξάνδρου Βυζαντίου Ἐν ἈθήναιςΔημαρᾶς Κ Θ (1947) laquoἘπαφὲς τῆς Νεώτερης Ἑλληνικῆς Λογοτεχνίας

μὲ τὴν Ἀγγλικὴ (1780-1821)raquo Ἀγγλοελληνικὴ Ἐπιθεώρηση 3 18-22 52-55 (=1985 Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός Ἀθήνα 21-42)

Δημαρᾶς Κ Θ (1954) Ποιηταὶ τοῦ ΙΘacute Αἰώνα Ἀθῆναι [Βασικὴ Βιβλιοθήκη 12] (=1985 laquoἩ Ἑλληνικὴ Ποίηση στὸν Δέκατο Ἔνατο Αἰώναraquo Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός Ἀθήνα 167-220)

Δημαρᾶς Κ Θ (1985) Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός ἈθήναἸωάννου Φ (1855) laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 49-66Καρύδης Σ (1857) laquoΜυρσίνη καὶ Φῶτοςraquo εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ

Ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 25-39 καὶ (1859) 10 25-33Κεφαλληναίου Ε (1984) laquoΠερὶ Συλλόγων Φιλολογικοὶ Σύλλογοιraquo

Φιλολογικὴ Πρωτοχρονιὰ 41 269-81Κεφαλληναίου Ε (1995) Ο Lord Byron στὴν Ἑλλάδα Ἡ παρουσία

του στὴ Νεοελληνικὴ Πνευματικὴ Ζωὴ κατὰ τὸν ΙΘacute αἰώνα Ἀθήνα (Διδακτορικὴ Διατριβή)

Kefallineou E (1999) Byron and the Antiquities of the Acropolis of Athens Athens

Κεφαλληναίου Ε (2003) Τὰ Μάρμαρα τοῦ Παρθενώνα καὶ τὸ Κατηγορῶ τοῦ Μπάϋρον Ἀθήνα

Κουμανούδης Στ (1851) Στράτις Καλοπίχειρος Ἐν Ἀθήναις

29indd 454 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 455

Κουμανούδης Στ (1857) laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ Ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 25-39

Μακρυμίχαλος Στ Ι (1970) laquoἩ ἔκδοση τῆς ἐφημερίδας laquoἩμέραraquo τῆς Τεργέστης στὰ 1855raquo Ὁ Ἐρανιστὴς 8 10-32

Μιστριώτης Γ (1873) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1873 Ἐν Ἀθήναις

Μουλλᾶς Π (1974) laquoἩ διαμάχη Π Σούτσου ndash Κ Ἀσωπίου (1853) καὶ ἡ ἱστορικὴ συγκυρίαraquo Ὁ Ἐρανιστὴς 11 132-50

Μουλλᾶς Π (1977) laquoἩ Λογοτεχνία ἀπὸ τὸν Ἀγώνα ὣς τὴ γενιὰ τοῦ 1880raquo Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους ΙΓ 492-514

Μουλλᾶς Π (1978) laquoΣχέσεις τῆς Νεοελληνικῆς μὲ τὴν Εὐρωπαϊκὴ Λογοτεχνία (1830-1920)raquo Δελτίο τῆς Ἑταιρείας Σπουδῶν Νεοελληνικοῦ Πολιτισμοῦ καὶ Γενικῆς Παιδείας 2 56-59

Μουλλᾶς Π (1989) Les Concours Poeacutetiques de lrsquo Universiteacute drsquo Athegravenes 1851-1877 Athegravenes

Μπαστιᾶς Κ (1951) Παπουλάκος Νέα ὙόρκηΜπούρας Ν Γ (1965) laquoἩ Γλώσσα τῶν ποιητῶν της Ἀθηναϊκῆς Σχολῆςraquo

Πλάτων 17 124-85Ὀρφανίδης Θ Γ (1854) Ἀποσπάσματα ἐκ τοῦ ποιήματος laquoὉ Ἄπατριςraquo

βραβευθέντα τὴν 25 Μαρτίου 1854 κατὰ τὸν ποιητικὸν συναγωνι-σμὸν τὸν παρὰ τοῦ φιλογενοῦς κυρίου Ἀμβροσίου Ράλλη συστα- θέντα Ἐν Ἀθήναις

Ὀρφανίδης Θ Γ (1860) Ἅγιος Μηνᾶς Ἐπεισόδιον τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως Ποίημα λυρικοεπικὸν εἰς ᾂσματα τέσσαρα Ἀθῆναι

Ὀρφανίδης Θ Γ (1876) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1876 Ἐν Ἀθήναις

Παλαμᾶς Κ (1969) Ἅπαντα Ἀθήνα τ 16 404Παπαδόπουλος Χρ Α (1920) Ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος Ἐν

ἈθήναιςΠαπαρρηγόπουλος Δ (1866) Οἱ Στόνοι (βραβεῖο) εἰς Κρίσις τοῦ

Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος ἐν ἔτει Ἀωξsrsquo [=1866] Ἐν ἈθήναιςΠαπαρρηγόπουλος Δ (1867) Χελιδόνες (ἔπαινος) εἰς Κρίσις τοῦ

Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ Βουτσιναίου ἐν Ἔτει Ἀωξζ [=1867] Ἐν Ἀθήναις

Παράσχος Α(1863) Ὁ Ἄγνωστος Ποιητὴς (ἔπαινος) εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 105-22

29indd 455 110416 1111

456 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Παράσχος Α (1881) laquoΠοίημα ἀπαγγελθὲν ἐν τῷ Ἠρώῳ τοῦ Μεσο-λογγίου κατὰ τὰ ἀποκαλυπτήρια του Βύρωνοςraquo Ἐφ Αἰὼν τῆς 19 Δέκ 1881

Παράσχος Α (1881) Ποιήματα ἈθῆναιΠαράσχος Α (1904) Ἀνέκδοτα Ποιήματα Ἀθήνησι 1 167-70Πολίτης Ἀλ (1969) laquoἩ προσγραφόμενη στὸν Ρήγα Πρώτη Ἔκδοση

τοῦ Ἀγαθαγγέλουraquo Ὁ Ἐρανιστὴς 7 173-92Πολίτης Ν Γ (1920) laquoΔημώδεις δοξασίαι περὶ ἀποκαταστάσεως τοῦ

Ἑλληνικοῦ Ἔθνουςraquo Λαογραφικὰ Σύμμεικτα 1 14-27Ραγκαβῆς Ἀ Ρ (1860) laquoὉ Ποιητικὸς Διαγωνισμὸς τοῦ 1860raquo Πανδώρα

25-34Ραγκαβῆς Κ (1877) Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης Ποίημα Δραματικὸν εἰς

Μέρη Πέντε ἈθήνησινΡοΐδης Ἐμμ (1877) laquoΔραματικὸς Ἀγών Κρίσις τῆς τῶν Ἀγωνοδικῶν

Ἐπιτροπείαςraquo Παρνασσὸς 1 218-25Ρουσόπουλος Ἀθ Σ (1865) laquoΚρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ

Διαγωνισμοῦ γενομένη ἐν τῷ Ἑλληνικῷ Πανεπιστημίω τῇ 9 Μαΐου 1865 Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης Δρᾶμα εἰς πέντε πράξειςraquo Χρυσαλλὶς 3 402-403

Σοῦτσος Π (1853) Νέα Σχολὴ τοῦ Γραφομένου Λόγου ἢ Ἀνάστασις τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσης Ἐννοουμένης ὑπὸ Πάντων Ἐν Ἀθήναις

29indd 456 110416 1111

444 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

τὸ ἐπαναλαμβάνομεν εἶναι ὀθνεία ξένη οὐχὶ ἑλληνικήraquo29 Ἡ ἔννοια τῶν λόγων αὐτῶν τοῦ Κουμανούδη ἐπαναλαμβάνεται στὸν πρυτανικὸ λόγο τοῦ Ἀσωπίου ὁ ὁποῖος χαρακτηρίζει ἐμμέσως ὡς laquoαἰσχράraquo τὰ ποιήματα ποὺ περιέχουν laquoἀθεμίτους ἔρωτας ἀδελφογαμίας καὶ τὰ τοιαῦταraquo μὲ τὴ δήλωση ποὺ κάνει ὅτι οὐδέποτε ἐπίσημος κριτὴς θὰ συστήσει αὐτὰ laquoὡς τίμιον καὶ ψυχοσωτήριον ἀνάγνωσμαraquo30

Ἂν ληφθεῖ ὑπόψη ὅτι ἡ αἱμομιξία ἀποτελεῖ χαρακτηριστικὸ γνώρι-σμα τῆς βυρωνικῆς ποίησης καταφαίνεται ὅτι ὁ βυρωνισμός χωρὶς νὰ κατονομάζεται δέχθηκε τὸ πρῶτο κτύπημα ἀπὸ τὸ στόμα τοῦ ἐπίσημου κριτῆ ποὺ εὐδοκίμως εἶχε ὑπηρετήσει παλιότερα τὸν βυρωνισμό ἀλλὰ τώρα ἔχει προσχωρήσει στὸ στρατόπεδο τοῦ Διαφωτισμοῦ στὸ ὁποῖον ἀνῆκε καὶ ὁ ἄλλος ἐπιτιμητὴς Ἀσώπιος

Τὸ ἔτος 1857 φαίνεται πὼς ἀποτέλεσε τὴν ἀρχὴ τῆς πολεμικῆς κατὰ τοῦ βυρωνισμοῦ γιατί λίγο ἀργότερα τὸ 1860 σημειώνεται ἡ ἀνοικτὴ πλέον ἐπίθεση ἐναντίον τοῦ Byron ἀπὸ τὸν εἰσηγητὴ τῆς κριτικῆς ἐπι-τροπῆς τοῦ διαγωνισμοῦ Ἀλέξανδρο Ρίζο Ραγκαβῆ Ὁ Ραγκαβῆς ποὺ ἦταν ὁ εἰσηγητὴς τοῦ ρομαντικοῦ μανιφέστου στὴν Ἑλλάδα τὸ 1837 σημείωσε στροφὴ πρὸς τὸν κλασικισμὸ ἀπὸ τὶς ἀρχὲς τῆς δεκαετίας τοῦ 1840 Ὡς εἰσηγητὴς τῶν ποιητικῶν διαγωνισμῶν τοῦ 1853 καὶ ἰδιαιτέ-ρως τοῦ 1854 ἐπισήμανε καὶ ἀποδοκίμασε τὴν ἐξάπλωση τοῦ ρομαντι-σμοῦ Τώρα μία ἑξαετία ἀργότερα τὸ 1860 ἐξαιτίας τῆς κατάχρησης τῶν παθῶν καὶ τῶν συμφορῶν ἀπὸ τοὺς νέους ποιητὲς δὲν δίστασε νὰ κατηγορήσει ὡς ὑπαίτιο αὐτῶν τὸν Byron Συγκεκριμένα κατὰ τὸν σχο-λιασμὸ τοῦ ἔργου ὁ Ἅγιος Μηνᾶς τοῦ Ὀρφανίδου ὑπογράμμισε τὰ ἑξῆς laquoΚαὶ ἐπειδὴ περὶ παθῶν ὁ λόγος ἂς ἐνθυμηθῶμεν ὅτι παρὰ τοῖς νέοις ἡμῶν ποιηταῖς μεγίστη γίνεται χρῆσις καὶ κατάχρησις τῶν παθῶν καὶ τῶν συμφορῶν αἰσθηματικῆς κληρονομίας νομίζομεν τοῦ Ὁδοιπόρου θετοῦ υἱοῦ τοῦ Βύρωνοςraquo31 Εἶναι ἡ πρώτη φορὰ ποὺ ἀκούσθηκε τὸ ὄνο-μα τοῦ Βύρωνος ὡς ὑπεύθυνου τῶν ρομαντικῶν συμφορῶν στὴ νεοελ-ληνικὴ ποίηση ἀπὸ ἐπίσημο κριτή ἔστω καὶ μὲ τὴ μέθοδο τῆς ἀναγωγῆς

Τὸν ἴδιο χρόνο κι ἄλλος θιασώτης τοῦ Byron ὁ Βερναρδάκης ὁ ὁποῖος στὸ παρελθόν ἐκτὸς ἀπὸ τὶς βυρωνικὲς ἐπιδράσεις32 στὸ ἔργο του εἶχε ἀναλάβει καὶ τὴν ὑποστήριξη τοῦ ρομαντικοῦ δράματος στὰ

29 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 (1857) 27 2830 Ἀσώπιος (1857) 50831 laquoὉ ποιητικὸς διαγωνισμὸς τοῦ 1860raquo Πανδώρα 11 (1860) 3332 Βλ laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 (1855) 55-58

29indd 444 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 445

προλεγόμενα τοῦ ἔργου του Μαρία Δοξαπατρῆ33 εἶχε σημειώσει στρο-φὴ πρὸς τὸν κλασικισμὸ καὶ μὲ περιφρόνηση ἐκφραζόταν ἐκτὸς τῶν ἄλ-λων καὶ γιὰ τὴν laquoὀσσιανοβυρωνολαμαρτινικὴ σπληνολογίαraquo34

Εἶναι φανερὸ πὼς ἔχει ἀρχίσει πλέον νὰ κλιμακώνεται καὶ νὰ ἐξα-πλώνεται ἡ ἐπίθεση κατὰ τοῦ ἱεροῦ συμβόλου στὸν συγκεκριμένο πάντα χῶρο τῆς λογοτεχνίας

Ἡ μόνη δημόσια ὑπεράσπιση τοῦ Byron ποὺ ἀκούσθηκε τότε ἦταν τοῦ ποιητῆ τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ Θεοδώρου Ὀρφανίδου κατὰ τὴν ἀντίκρου-ση τῶν αἰτιάσεων τοῦ εἰσηγητῆ τοῦ ποιητικοῦ διαγωνισμοῦ Ἀλ Ρίζου Ραγκαβῆ Ὁ Ὀρφανίδης μετὰ τὸν θαυμασμὸ καὶ τὴ λατρεία ποὺ ἐξέ-φρασε γιὰ τὸν Ἄγγλο ποιητή ὑποστήριξε μὲ παρρησία τὸν κανόνα τῆς βυρώνειας σχολῆς laquoἌκουε τὴν καρδίαν σου καὶ γράφε τὴν ποίησινraquo35 Δὲν δίστασε μάλιστα νὰ τὸν συγκρίνει πρὸς τοὺς ἀριστοτελικοὺς κανό-νες τῆς ποίησης ποὺ laquoφαίνονται σχολαστικῶν ἀκροάματαraquo Ὁ ἴδιος μέ-σα σrsquo αὐτὴ τὴ διαμάχη τόνισε πρὸς τοὺς ἀναγνῶστες του laquoἈκούετε τὴν καρδίαν σας καὶ κρίνατε τὴν ποίησινraquo36

Βουτσιναῖοι Ποιητικοὶ Διαγωνισμοὶ

Τὸ 1861 ὁ ΙΚ Βουτσινᾶς37 μετὰ τὴ ματαίωση τοῦ Ράλλειου ποιητι-κοῦ διαγωνισμοῦ ἀνέλαβε τὴ χορηγία ἐνὸς νέου φιλολογικοῦ διαγωνι-σμοῦ ποὺ ἔμεινε γνωστὸς ἀπὸ τὸ ὄνομά του ὡς Βουτσιναῖος καὶ κράτη-σε ἕως τὸ 1877 Τὸ Πανεπιστήμιο ἀνέλαβε τὴ διεξαγωγὴ καὶ κρίση τοῦ διαγωνισμοῦ ἐπὶ μία δεκαπενταετία Ἡ ποίηση προσανατολίσθηκε πρὸς ἄλλες κατευθύνσεις Σύμφωνα μὲ τὶς ἐκθέσεις τῶν πανεπιστημιακῶν ἐπι-χειρήθηκε ἡ ἀνάσχεση τοῦ νοσηροῦ ρομαντισμοῦ στὸ ὄνομα τοῦ κλα-σικισμοῦ καὶ τῆς laquoraison drsquo eacutetatraquo Στὴ δεκαετία τοῦ 1860 ἡ ἀκαδημαϊκὴ

33 Βερναρδάκης (1858) στrsquo ndash καrsquo34 Βερναρδάκης (1860) ξγrsquo35 Ὀρφανίδης (1860) 18636 Ὀρφανίδης (1860) 18637 Ὁ Ἰωάννης Βουτσινᾶς (1834-1902) ἀνέλαβε τὴ χρηματοδότηση τῶν ποιητικῶν δι-

αγωνισμῶν ποὺ διεξήγαγε τὸ Πανεπιστήμιο ἀπὸ τὸ 1862 ἕως τὸ 1877 Συνεχίσθηκε ἡ λειτουργία τοῦ θεσμοῦ μὲ τοὺς ἴδιους ὅρους ὅπως καὶ ἐπὶ Ἀμβροσίου Ράλλη μὲ τὴ διαφορὰ ὅτι δὲν ἀποκλείσθηκε ἡ χρήση τῆς δημοτικῆς γλώσσας Γιὰ τὸν Ἰωάννη Βουτσινᾶ βλ Ἐθνικὸν Ἡμερολόγιον Μαρίνου Π Βρεττοῦ (1866) 341-42 Ἐθνικὸν Ἡμερολόγιον Κ Φ Σκόκου 10 (1895) 257-59 ΜΕΕ 7 (1929) 728

29indd 445 110416 1111

446 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

κριτικὴ κτύπησε τὸν ρομαντισμὸ στὴ μορφὴ τοῦ βυρωνισμοῦ ποὺ τότε γνώρισε τὴν κορύφωσή του γιατί τὸ ἀπαιτοῦσαν καὶ τὸ ἐπέβαλλαν οἱ περιστάσεις τὶς ὁποῖες διερμήνευσε ὁ ποιητὴς μὲ τὸ ἔργο του ἐκτελώ-ντας κοινωνικοπολιτικὸ ρόλο

Εἶναι σημαντικὸ τὸ γεγονὸς ὅτι στὴν περίοδο αὐτὴ ἡ βυρωνικὴ ποί-ηση ἔρχεται σὲ ἐπαφὴ μὲ τὸ πλατύτερο κοινό κυρίως ἐξαιτίας τῆς με-γάλης κυκλοφορίας τῶν μεταφράσεων βυρωνικῶν ἔργων Στὰ χρόνια αὐτὰ ὁ βυρωνισμὸς ἐμφανίζεται πλουσιότερος στὰ ἰδιαίτερα χαρακτη-ριστικά του γνωρίσματα ποὺ συμπληρώνονται ἀπὸ τὶς νέες ἰδέες τοῦ ἀναρχισμοῦ καὶ τοῦ μηδενισμοῦ ἢ τοῦ ἀρρωστημένου πεσσιμισμοῦ καθὼς καὶ ἀπὸ τὴν ἔξαρση τῆς ἀθεΐας καὶ ἐκφράζεται μὲ μεγαλύτερη ἔνταση καὶ πάθος38

Τὰ αἴτια τῆς ὑπερβολικῆς συμπεριφορᾶς τοῦ βυρωνισμοῦ καὶ τῆς ἐξάπλωσής του πρέπει νὰ ἀναζητηθοῦν σὲ ποικίλους παράγοντες φι-λολογικοὺς καὶ κοινωνικοπολιτικούς Στὴν πρώτη περίπτωση ἀνήκει ἡ διαμάχη τοῦ ρομαντισμοῦ μὲ τὸν κλασικισμό ποὺ μπορεῖ νὰ μὴν εἶναι πολὺ σημαντική γιατί καὶ τὰ δύο κινήματα παρουσιάζονται στὸ ἴδιο ἰδεολογικὸ σύστημα ἀλλὰ ὅμως ὁ κλασικισμός ποὺ εἶχε ὑπὲρ αὐτοῦ ἐκτὸς τῶν ἄλλων καὶ τὴν ἀκαδημαϊκὴ κριτική ἐπιδίωξε τὸν ἀποκλει-σμὸ τοῦ βυρωνισμοῦ ἀπὸ κάθε δημόσια ἀναγνώριση καὶ ἐπιβράβευση καὶ τὸν ἀνάγκασε ἔτσι γιὰ τὴν ὑπεράσπισή του νὰ ἐκτραπεῖ σὲ θέσεις περισσότερο ἀκραῖες καὶ ὁπωσδήποτε κραυγαλέες Πραγματικὰ οἱ κρι-τὲς μὲ σπουδαιότερους τὴ δυάδα Κωνσταντίνου Παπαρρηγοπούλου ndash Ἀλ Ρίζου Ραγκαβῆ ἀπὸ τὴ μία καὶ Κωννου Ἀσωπίου ndash Στεφάνου Κουμανούδη καὶ Δημητρίου Βερναρδάκη ndash Ἀθανασίου Ρουσοπούλου ἀπὸ τὴν ἄλλη ἦταν στραμμένοι πρὸς τὴν κλασικὴ ἀρχαιότητα καὶ κη-ρυγμένοι ἀντιρομαντικοί Ἀνησυχοῦσαν ὄχι μόνο γιὰ τὴ θεματολογία τῶν ρομαντικῶν ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν ἀρχαϊκὴ γλώσσα ποὺ χρησιμοποιοῦ-σαν Γιrsquo αὐτὸ περιόρισαν στὸ ἐλάχιστο τὴν ἀπονομὴ διακρίσεων σὲ βυ-ρωνικὰ ἔργα ὅπως πχ εἶναι τὰ ποιήματα Ὁ Ἄγνωστος ποιητὴς τοῦ Ἀχιλλέα Παράσχου (ἔπαινος 1863)39 οἱ Στόνοι (βραβεῖο 1866)40 καὶ οἱ

38 Ἀναφερόμενος στὰ φαινόμενα τῆς συγκεκριμένης ἐποχῆς ὁ Π Μουλλᾶς ὑποστηρίζει τὰ ἑξῆς laquoὍτι ὣς τώρα ἦταν παράπονο μεταβάλλεται σὲ κραυγὴ διαμαρτυρίαςmiddot ἡ με-λαγχολία γίνεται κατάθλιψη ἡ παθητικὴ ἀναμονὴ τοῦ θανάτου ἐνεργητικὴ θανατο-φιλία Παράλληλα ἀνεβαίνει καὶ ὁ τόνος τῆς φωνῆς φθάνοντας ὣς τὴν πρόκλησηraquo Μουλλᾶς (1977) 506

39 Παράσχος (1863) 113-14 11540 Παπαρρηγόπουλος (1866) 28-33 62

29indd 446 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 447

Χελιδόνες (ἔπαινος 1867)41 τοῦ Δημητρίου Παπαρρηγοπούλου Τελικὰ ἀνάγκασαν τοὺς δημιουργούς τους μὲ τὸ τέλος τῆς δεκαετίας νὰ ἀπο-συρθοῦν ἀπὸ τοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμούς χωρὶς ὡστόσο νὰ ἀποφύ-γουν τὴν ἔνταση τῶν ἐκδηλώσεών τους

Στὴ δεύτερη περίπτωση ἐντάσσεται τὸ θέμα μὲ τὴν ἔξωση τοῦ Ὄθωνα Ἡ laquoφοιβόληπτηraquo42 νεολαία εἶχε ἐνεργὸ συμμετοχὴ στὶς ἀντιοθωνικὲς ἐκ-δηλώσεις ποὺ προκάλεσαν τὴν πτώση τῆς βαυαρικῆς δυναστείας Ἡ ἀναστροφὴ τῶν νέων μὲ τὴν πολιτικὴ ἐπισημαίνεται ἤδη ἀπὸ τὸ 1859 ὅταν ὁ Κωνσταντῖνος Παπαρρηγόπουλος ὡς εἰσηγητὴς τῶν ποιητικῶν διαγωνισμῶν ἐκείνου τοῦ χρόνου μὲ ἀφορμὴ τὴν ὑποβολὴ ἔργων μὲ πο-λιτικὴ τοποθέτηση43 μάταια παρατήρησε σrsquo αὐτοὺς laquoὅτι ἀλλοτριωτάτη τῆς ποιήσεως εἶναι ἡ πολιτικήraquo44 Σrsquo αὐτοὺς τοὺς laquoφοιβόληπτουςraquo νέους ποὺ εἶναι καὶ ἡ τελευταία γενιὰ τοῦ ρομαντισμοῦ συγκαταλέγονταν ὁ ἀρχηγὸς τῆς laquoΧρυσῆς Νεολαίαςraquo Ἀχιλλέας Παράσχος ὁ Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος ὁ Σπυρίδων Βασιλειάδης καὶ ὁ Κλέων Ραγκαβῆς Ἔτσι ὁ βυρωνισμός ποὺ ἦταν ἀπὸ τὴ φύση του ριζοσπαστικός μὲ τὴ συμμετοχὴ ἐκπροσώπων του στὶς ἐξάψεις τὶς ὁποῖες προκάλεσε τὸ ἀντι-πολιτευτικὸ καὶ ἀνατρεπτικὸ κίνημα τῆς βασιλείας τοῦ Ὄθωνα βγῆκε ὁπωσδήποτε δυναμωμένος

Ἐπίσης ὁ βυζαντινισμός ποὺ εἶχε ἤδη σημειώσει τὴν παρουσία του ἀπὸ τὴν προηγούμενη δεκαετία καὶ εἶχε προκαλέσει τοὺς ἀρχαιολά-τρες θεωρήθηκε ὑπαίτιος τῆς καταστροφῆς τοῦ ἀρχαίου ἑλληνισμοῦ μὲ ἀποτέλεσμα νὰ παρατηρηθεῖ πτώση τοῦ θρησκευτικοῦ συναισθήμα-τος ποὺ ὁδήγησε κάποτε σὲ ἀκραῖες θέσεις Εἶναι χαρακτηριστικὰ ὅσα ἀναφέρει ὁ εἰσηγητὴς τοῦ ποιητικοῦ διαγωνισμοῦ τοῦ 1865 Ἀθανάσιος Σ Ρουσόπουλος γιὰ τὴν ἀντιχριστιανικὴ θέση τοῦ Κλέωνα Ραγκαβῆ σχολιάζοντας ὡς ἑξῆς τὸ ἔργο του Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης laquoἡ δὲ πολε-μία τῷ ἑλληνισμῷ βυζαντὶς ἱστορία ἐνεποίησεν εἰς αὐτὸν μίσος ἀκράτη-τον κατὰ τῆς χριστιανικῆς θρησκείας ὡς αἰτίας πάντων τῶν τοῦ ἔθνους δεινῶνhellipraquo45

41 Παπαρρηγόπουλος (1867) 24-30 5642 Ἡ λέξη laquoφοιβόληπτοςraquo ἀπαντᾶ συχνὰ στὰ κείμενα τῆς ἐποχῆς43 Ραγκαβῆς (1877)44 laquo Ὁ ποιητικὸς διαγωνισμὸς τοῦ 1859 ἔτουςraquo Πανδώρα 10 (1859) 2945 laquoΚρίσις τοῦ Βουτσιναίου ποιητικοῦ διαγωνισμοῦ γινομένη ἐν τῷ ἑλληνικῷ πανεπι-

στημίω τὴ 9 Μαΐου 1865raquo Χρυσαλλὶς 3 (1865) 403

29indd 447 110416 1111

448 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Ἀκόμη τὸ ἐθνικὸ θέμα ποὺ ἀποτελοῦσε αἰτία ἐπαναστατικῶν ἐκδη-λώσεων ἀλλὰ καὶ ἀπογοητεύσεων μὲ τὴν ἀποτυχία τῆς κρητικῆς ἐπα-νάστασης (1866-1869) τὸ ἄλυτο πρόβλημα τοῦ ἀλύτρωτου ἑλληνισμοῦ ὅπως καὶ ἡ καταθλιπτικὴ κατάσταση τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ καὶ ἡ διαπί-στωση τῆς ἀδυναμίας ἐνὸς κοινωνικοῦ μετασχηματισμοῦ ἀποτελοῦσαν συνεχεῖς προκλήσεις στὰ κοινωνικὰ αἰσθήματα τῶν ποιητῶν ὅπως μαρ-τυρεῖ ἡ ποίησή τους καὶ ἡ μέχρι θανάτου διαμαρτυρία τους Ὅλα αὐτὰ τὰ ἀνωτέρω μὴ φιλολογικὰ στοιχεῖα ἑρμηνεύουν ἀπὸ μιὰν ἄλλη σκοπιὰ τὴν ἔξαρση τοῦ βυρωνικοῦ φαινομένου στὸν τόπο μας κατὰ τὴ συγκε-κριμένη ἐποχή

Στὴ δεκαετία τοῦ 1860 μὲ τὴ σωρεία τῶν ἄλυτων προβλημάτων ἐθνι-κοπολιτικῶν καὶ κοινωνικοοικονομικῶν τὴ δεκαετία ποὺ ὁ Μπάμπης Ἄννινος τοποθετώντας τὴν ἀρχή της στὴ Μεταπολίτευση καὶ δικαιολο-γώντας τὴν ἀπαισιόδοξη ποίηση τοῦ Δημητρίου Παπαρρηγοπούλου καὶ τοῦ Σπυρίδωνος Βασιλειάδη χαρακτήρισε ὡς laquoμία τῶν ἀτυχεστέρων πε-ριόδων τοῦ Ἔθνους μαςraquo46 ὁ βυρωνισμὸς γνώρισε τὴν κορύφωσή του Ὅπως συνέβη καὶ στὶς ἄλλες εὐρωπαϊκὲς χῶρες ὁ βυρωνισμὸς ἔφθασε στὴν ἀκμή του γιατί τὸ ἀπαιτοῦσαν καὶ τὸ ἐπέβαλλαν οἱ περιστάσεις ποὺ διερμήνευσε ὁ Ἕλληνας ποιητὴς μὲ τὸ ἔργο του ἐκτελώντας κοινω-νικοπολιτικὸ ρόλο Καὶ ἐνῶ τὸ βυρωνικὸ κίνημα στὶς ἄλλες εὐρωπαϊ-κὲς χῶρες ἐξέπνευσε μὲ τὸ τέλος σχεδὸν τῆς ἕκτης δεκαετίας τοῦ αἰώνα στὴν Ἑλλάδα ὄχι μόνο παρουσιάσθηκε καθυστερημένα ἀλλὰ σημείωσε καὶ ἄλλη ἐξέλιξη γιατί λειτούργησαν διαφορετικὰ οἱ πνευματικοὶ καὶ κοινωνικοὶ παράγοντες ποὺ δημιουργήθηκαν στὸ νεοσύστατο κράτος ὕστερα ἀπὸ μία δουλεία τετρακοσίων χρόνων

Διαμάχη Κλασικισμοῦ καὶ Βυρωνισμοῦ

Στὴ δεκαετία του1860 ὁ βυρωνισμὸς μπορεῖ νὰ γνώρισε τὴ μεγαλύτε-ρή του ἀκμή ἀλλὰ γνώρισε μαζὶ καὶ τὴ μεγαλύτερη ἐπίθεση ποὺ ἐξαπέ-λυσε ἐναντίον του ὁ κλασικισμός τὸν ὁποῖον ἀντιπροσώπευαν κυρίως πανεπιστημιακοὶ δάσκαλοι Ἡ εὐκαιρία δόθηκε στὴν ἀκαδημαϊκὴ κρι-τικὴ μὲ τὸν ποιητικὸ διαγωνισμὸ τοῦ 186347 Ὁ Δημήτριος Βερναρδάκης

46 Ἄννινος (1915) 3847 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 105-22

29indd 448 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 449

πρώην βυρωνικὸς ποιητής ἐξαπέλυσε δριμύτατη ἐπίθεση κατὰ τοῦ ρο-μαντισμοῦ καὶ τοῦ βυρωνισμοῦ ὥστε ἡ εἰσήγησή του θεωρήθηκε ἀντι-ρομαντικὸ καὶ ἀντιβυρωνικὸ μανιφέστο Ἀπὸ τὸν ὀνομαστικὸ κατάλο-γο τῶν κυριότερων ἐκπροσώπων τοῦ ρομαντισμοῦ ποὺ μνημονεύονται στὴν εἰσήγησή του ὅπως τοῦ Chateaubriand τοῦ Lamartine τοῦ Hugo τοῦ Goethe τῆς George Sand τοῦ Shelley καὶ τοῦ Byron ὁ τελευταῖος δέ-χθηκε καταιγισμὸ πυρῶν

Τὸ ἀντιρομαντικὸ καὶ ἀντιβυρωνικὸ κυρίως πνεῦμα τοῦ εἰσηγητῆ διαγράφεται καθαρὰ στὰ ἑξῆς ἀποσπάσματα laquoΑἱ ποιητικαὶ παραφο-ραὶ τοῦ Μαμφρέδου τοῦ Childe Harold τοῦ Γκιαοὺρ καὶ τόσων ἄλλων ὑποχονδριακῶν καὶ σπληνικῶν ἡρώων τοῦ λόρδου Βύρωνος ἡ ἐλεγει-ακὴ μελαγχολία τοῦ Λαμαρτίνου ἡ καθολικὴ εὐσέβεια τῶν Ρενὲ καὶ Ἀτταλὰ τοῦ Chateaubriand καὶ οἱ κατὰ τῶν κοινωνικῶν καθεστώτων φλογεραὶ καὶ εὔγλωττοι παραδοξολογίαι τῆς George Sand οἱ τελευταῖοι οὖτοι σπινθῆρες τοῦ ὀσημέραι ἀποσβεννυμένου ποιητικοῦ λύχνου τῆς κατὰ πολλοὺς λόγους γεγηρακυίας ἑσπερίας Εὐρώπης ἐρρίφθησαν πο-λὺ ἐνωρὶς δυστυχῶς καὶ εἰς ἡμᾶς ἐδῶ τοὺς κατοίκους τῆς Ἀνατολῆς καὶ ἀνέφλεξαν εἰς τὰ στήθη πολλῶν ἐκ τῶν ἡμετέρων ποιητῶν πάθη φαντα-σιώδη καὶ ἀνύπαρκτα τὰ ὁποῖα ἐκεῖ μὲν παρὰ τοὶς Ἐσπερίοις ἔχου-σι τὸν λόγον αὐτῶν εἰς τὰς περὶ αὐτοὺς κοινωνικάς θρησκευτικὰς καὶ ἠθικὰς περιστάσεις ἀλλrsquo οὐδένα λόγον εἶναι δυνατὸν νὰ εὕρωσι καὶ εἰς τὸν μόλις ἀναγεννώμενον νεαρὸν ἡμῶν πολιτισμόνraquo48 Καὶ ἀλλοῦ laquoὉ Βύρων ἦτο ὑποχονδριακός κατεπάτησεν οὐ μόνον πᾶσαν ἰδέαν κοινὴν καὶ οὕτως εἰπεῖν καθεστηκυίαν ἐν τῇ θρησκείᾳ τῇ ἠθικῇ κτλ ἀλλὰ κα-τεπάτησε καὶ αὐτὴν τὴν λογικήνmiddot καταπατήσας ὅμως τὴν λογικὴν ἀντι-κατέστησεν αὐτὴν διrsquo ἑτέρας τῆς λογικῆς ἢ μᾶλλον εἰπεῖν τῆς σοφιστεί-ας τοῦ πάθους Καὶ ἡ σοφιστεία αὕτη ἡ διαλεκτικὴ αὕτη σοφιστεία τοῦ πάθους τοῦ ποιητοῦ εἶναι τοιαύτη ὥστε οἱ πτωχοὶ ἡμεῖς ἀναγνῶσται ἀναπειθόμεθα καὶ παρασυρόμεθα Καὶ ἄλλως δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ γί-νη διότι ἡμεῖς μὲν εἴμεθα ἄδολοι καὶ πτωχοὶ τῷ πνεύματι θνητοί ἐκεῖνος δὲ σοφιστὴς δαιμόνιος laquoἙωσφόροςraquo49 Καὶ πιὸ κάτω laquoἈριστοτέχναι δὲ περὶ τὴν γλῶσσαν καὶ τὴν λογικὴν (διότι ἀμφότερα ταῦτα ἐκπηγάζου-σιν ἐκ μιᾶς καὶ τῆς αὐτῆς πηγῆς) ἀνεδείχθησαν αὐτοὶ μάλιστα οἱ ὑπο-χονδριακοὶ καὶ παραδοξολόγοι παντὸς εἴδους καὶ πάσης χροιᾶς ποιη-

48 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 11349 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 119

29indd 449 110416 1111

450 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

ταὶ καὶ συγγραφεῖς ὁ Βύρων ὁ Ρουσσώ ἡ George Sand o Fallmerayer κτλ Ἅπαντες οὗτοι μεταβιβάζουσι τὸν ἀναγνώστην εἰς τὸν χιμαιρικὸν καὶ ψευδῆ των κόσμον διὰ τριχίνης οὕτως εἰπεῖν γεφύρας Ἡ τριχίνη αὕτη γέφυρα εἶναι τὰ λαμβανόμενα (les preacutemisses) τὰ ὁποῖα ὅταν ἀνα-πεισθείς τις ἅπαξ ἀποδεχθῆ δὲν δύναται ἔπειτα νὰ μὴ μεταβῆ καὶ κλει-σθῆ εἰς τὸν κλωβὸν τοῦ ψευδοῦς ἐκείνου κόσμουhellipraquo50

Θέσεις ἀντίθετες πρὸς ἐκεῖνες ποὺ ὁ ἴδιος ἔχει ἐκθέσει στὸν πρόλογο τοῦ ἔργου του Μαρία Δοξαπατρῆ ἰδιαίτερα σὲ ὅτι ἀφοροῦν τὰ πάθη καὶ τὸ κακὸ στὴν ποίηση51 Ὁπωσδήποτε εἶναι ἐνδεικτικὲς τῆς πλήρους διαφοροποίησής του ἀπὸ τὸν ρομαντισμό ποὺ εἶχε ἤδη ἀρχίσει ἀπὸ τὸ 1860 καὶ τῆς ἔνταξής του στοὺς κλασικιστές

Στὸν ποιητικὸ διαγωνισμὸ τοῦ 1863 συμμετεῖχε ἐπίσης καὶ ὁ Ἄγγελος Βλάχος μὲ τὸ ἔργο τοῦ Φειδίας καὶ Περικλῆς52 Ὁ πρόλογος τοῦ ἔργου ἀποτελεῖ ἀντιρομαντικὸ φανέρωμα ὅπου ἐκτυλίσσεται ἡ ἐπίθεση κατὰ τοῦ ρομαντισμοῦ χωρὶς νὰ ἀναφέρεται ὀνομαστικὰ ὁ Βύρων τοῦ ὁποί-ου ὁ Βλάχος ὑπῆρξε θιασώτης λίγα χρόνια νωρίτερα Οἱ λόγοι ποὺ ἐπι-καλεῖται ὁ Ἄγγελος Βλάχος μαρτυροῦν καθαρὰ τὴ νέα ποιητικὴ τοποθέ-τησή του ἄσχετα ἂν δὲν πέτυχε στὴν προσπάθειά του ὅπως σημειώνει ὁ εἰσηγητὴς τοῦ διαγωνισμοῦ laquoὁ ποιητὴς ἠθέλησε νὰ μιμηθεῖ τὸν κλασι-κὸν λεγόμενον στίχον ἀλλrsquo ἀπέτυχε καὶ ἔμεινεν ὅπως ἦτο ρωμαντικός Μιμεῖται τις τοὺς κλασικοὺς ὄχι ὅταν ἐπιμεληθῆ μόνον τοῦ λεκτικοῦ καὶ τῆς ἐξωτερικῆς φράσεως τοῦ λόγου διότι τοῦτο δὲν ἀρκεῖ ἀλλrsquo ὅταν μά-λιστα κατορθώση νὰ διαμορφώση κλασικῶς αὐτὴν τὴν ἐσωτερικὴν οὐ-σίαν τῆς ποιήσεώς του ὅταν κατορθώση νὰ συμπυκνώση ὄλον του τὸν ποιητικὸν πλοῦτον εἰς ὀλίγους σχετικῶς στίχουςhellipraquo53

Ὡστόσο παρὰ τὴ δριμύτατη ἐπίθεση ἐναντίον τῆς βυρωνικῆς ποίη-σης στὸν διαγωνισμὸ τοῦ 1863 τὰ πρωτεῖα τῶν ἐπαίνων ἀφοῦ βρα-βεῖο δὲν δόθηκε ἀποδόθηκαν στὸ βυρωνικὸ ποίημα Ὁ Ἄγνωστος54 τοῦ Ἀχιλλέα Παράσχου Οἱ κριτὲς ξεχώρισαν τὸ ποίημα γιὰ τὴ μεγάλη καὶ σπάνια ἀρετή τὴ γνήσια καὶ ἀληθινὴ ἔμπνευση καὶ ὄχι laquoδιὰ τὰς λογικὰς παραδοξολογίας αἵτινες ἀποτελοῦσι τὸ κρηπίδωμα τοῦ ποιήματοςraquo55

50 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 11951 Βερναρδάκης (1858) ογacute ndash πθacute52 Βλάχος (1863) [αacute]53 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 11254 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 113-15 Παράσχος (1881) 7-4455 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 113

29indd 450 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 451

Πάντως ὁ Παράσχος μὲ τὴ διάκριση αὐτὴ κράτησε ψηλὰ τὴ σημαία τοῦ βυρωνισμοῦ ἔστω καὶ διάτρητη συνέβαλε οὐσιαστικὰ στὴν προβο-λή του στὴν ἐπίμαχη δεκαετία ἀλλὰ καὶ στὴν κατοπινὴ συντήρησή του ἕως τὸν θάνατό του παραμένοντας ὁ πιὸ πιστὸς λάτρης τοῦ Byron μι-μητής μεταφραστὴς56 καὶ ὑμνητής57 του

Ἂν ληφθοῦν ὑπόψη οἱ ἀλλεπάλληλες ἐπιθέσεις ποὺ δέχθηκε ὁ Byron καὶ ἀπὸ ἐξωακαδημαϊκοὺς κύκλους τὸ ἔτος 1863 θὰ μποροῦσε νὰ χα-ρακτηρισθεῖ δίσεκτο γιὰ τὸν Ἄγγλο ποιητή Ὡστόσο ὅπως προαναφέρ-θηκε ὁ βυρωνισμὸς συνέχισε μὲ ἔνταση τὴν παρουσία του καθrsquo ὅλη τὴ διάρκεια τῆς δεκαετίας τοῦ 1860 μὲ τὶς μεταφράσεις τῶν βυρωνικῶν ἔρ-γων τὶς μελέτες γιὰ τὸν Byron καὶ τὸ ἔργο του καθὼς καὶ μὲ τὴν ἵδρυση τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου laquoΒύρωνraquo58

Ἡ ἀκμὴ αὐτὴ συνεχίσθηκε καὶ στὶς ἀρχὲς τῆς ὄγδοης δεκαετίας τοῦ αἰώνα ἕως τὸν θάνατο τουλάχιστον τῶν σπουδαιότερων ἐκπροσώ-πων τοῦ βυρωνισμοῦ (Δ Παπαρρηγοπούλου 1873 Ἰω Καρασούτσα 1873 καὶ Στ Βασιλειάδη 1874) ἀλλὰ κατόπιν ἄρχισε νὰ διαφοροποι-εῖται Ἔτσι ὡς πρὸς τὶς ἐπιδράσεις ποὺ ἄσκησε ὁ Byron μὲ τὸ ἔργο του στοὺς Νεοέλληνες τὸ κίνημα ἀκολούθησε τὴ γενικότερη τύχη τοῦ ρο- μαντισμοῦ Ἀναφορικὰ ὅμως μὲ τὶς ἄλλες ἐκδηλώσεις ποὺ πραγματοποι- οῦνταν μὲ μεταφράσεις τῶν ἔργων του μὲ μελέτες γιὰ τὸν ποιητὴ καὶ μὲ τὴν ἔντεχνη ποίηση τὴν ἀφιερωμένη καὶ ἀναφερόμενη σrsquo αὐτόν συνεχί-σθηκε ὁ προηγούμενος ρυθμός ἐξαιτίας κυρίως ἄλλων παραγόντων59

Στοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμοὺς τῶν ἐτῶν 1870 καὶ 1876 καθὼς καὶ 1871 καὶ 1873 μὲ εἰσηγητὲς τὸν Θεόδωρο Ὀρφανίδη60 καὶ τὸν Γεώργιο Μιστριώτη61 ἀντιστοίχως διαπιστώνεται ἡ πτώση τοῦ ρομαντισμοῦ καὶ ἡ ἀνυπαρξία τῆς λυρικῆς ποίησης Σrsquo ἕναν ἄλλο διαγωνισμό τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου laquoΠαρνασσόςraquo τρεῖς μῆνες πρὶν ἀπὸ τὸν τελευ-ταῖο Βουτσιναῖο ποιητικὸ διαγωνισμό τὸν Ἰούνιο τοῦ 1877 ὁ εἰσηγη-τὴς Ἐμμ Ροΐδης ἦταν κατηγορηματικὸς στὴ διαπίστωση τῆς ἀπου σίας βυρωνικῶν ἐπιρροῶν ἀναφέροντας τὰ ἑξῆς laquoΣήμερον οὔτε ἁμαρτω-λοὺς ἔχομεν οὔτε ἀκόμη Ἀρόλδους καὶ Μαμφρέδαςhellip ἀλλὰ φρονίμους

56 Κεφαλληναίου (1995) 279-8357 Παράσχος (1881) 2-3 (1904) 167-7058 Κεφαλληναίου (1984) 269-8159 Κεφαλληναίου (1995) 127-4460 Ὀρφανίδης (1876) 10-1161 Μιστριώτης (1873) 5-7

29indd 451 110416 1111

452 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

καὶ θετικοὺς ἀνθρώπουςhellip Ἡ ποίησις παρὰ μὲν τοῖς ἀρχαίοις ἦτο ἄνθος νεότητος καὶ ὑγείας σήμερον δὲ ἐν Εὐρώπῃ εἶναι ἐξάνθημα ὀργανισμοῦ νοσοῦντος καὶ θρῆνος πάσχοντος ἀνθρώπου Ἂν ἀνακτήσωμεν ποτὲ τὴν προγονικὴν εὔκλειαν πιθανὸν εἶναι νrsquo ἀναβλαστήση τὸ ἀρχαῖον ἄνθος ἐπὶ τοῦ γενεθλίου αὐτοῦ ἐδάφουςmiddot ἂν νοσήσωμεν ὡς οἱ Φράγκοι θέλου-σιν ἐκπορευθεῖ βεβαίως καὶ ἐκ τῶν ἡμετέρων χειλέων ἀληθοῦς ὀδύνης κραυγαί Μέχρις οὗ ὅμως τὸ ἕτερον τούτων συμβῆ πολὺ φοβούμεθα ὅτι ἀντὶ ποιήσεως θέλομεν ἔχει ἢ ψυχρὰς κλασικῶν μιμήσεις ἢ παιδαριώδεις βυρωνισμοῦ παρωδίαςraquo62

Ο Byron ὡς ρομαντικὸς ποιητὴς εἶχε παύσει πλέον νὰ συγκινεῖ τὸ ἑλ-ληνικὸ κοινὸ καὶ κατὰ συνέπεια νὰ τὸ ἐπηρεάζει Στὸν ποιητικὸ διαγω-νισμὸ τοῦ 1875 ὁ εἰσηγητὴς καθηγητὴς Θ Ἀφεντούλης ἀναφέρει κάποια ὁμοιότητα63 τοῦ ἔργου Παυσανίας ὁ Λακεδαιμόνιος τοῦ Α Ἀντωνιάδου μὲ τὸ ἔργο τοῦ Byron Οἱ δύο Φόσκαροι στὸ ὁποῖο παραπέμπει τὸν συγ-γραφέα laquoνὰ ἐπανέλθη ἐπὶ τὸ δράμα νὰ τὸ ἐξευγενίση νὰ τὸ ἀνυψώση νὰ μελετήση τὸν Βύρωνα ἐν τῷ δράματι Οἱ δύο Φόσκαροιraquo64 γιὰ τὴ διάπλαση μεγαλοπρεποῦς καὶ δραματικοῦ χαρακτήρα Ἀλλὰ τὸ ἔργο Οἱ δύο Φόσκαροι ἐγγράφεται στὸν πολιτικὸ βυρωνισμό ὁ ὁποῖος εἶχε ἀρχίσει νὰ ὑπερισχύει τοῦ ρομαντικοῦ καὶ νὰ διαταράσσεται ἡ παράλ-ληλη μακρὰ πορεία τῶν δύο ποιητικῶν τάσεων τοῦ βυρωνισμοῦ τοῦ λο-γοτεχνικοῦ καὶ τοῦ πολιτικοῦ

Εἶναι ἀξιοσημείωτο τὸ γεγονὸς ὅτι στοὺς ἕντεκα καθηγητὲς Πανε-πιστημίου ποὺ ἦταν εἰσηγητὲς ἀρκετὲς φορὲς ὁ καθένας τους στοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμούς οἱ τέσσερεις ἀπrsquo αὐτούς ὁ Ἀλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβῆς ὁ Στέφανος Κουμανούδης ὁ Δημήτριος Βερναρδάκης καὶ ὁ Θεόδωρος Ὀρφανίδης ἦταν συγγραφεῖς ἔργων μὲ βυρωνικὲς ἐπιδράσεις οἱ Φίλιππος Ἰωάννου καὶ Δημήτριος Σεμιτέλος ἐξύμνησαν μὲ τὴν ποίη-σή τους τὸν Byron ἐνῶ ποιήματα γιὰ τὸν Ἄγγλο ποιητὴ ἔγραψαν ἐπί-σης καὶ ὁ Νικόλαος Σαρίπολος καὶ ὁ Ὄθων Πυλαρινός Ὁ τελευταῖος μάλιστα μετέφρασε καὶ τὴ βυρωνικὴ ἔμμετρη μυθιστορία Ἡ πολιορκία τῆς Κορίνθου65

62 Ροΐδης (1877) 22563 Ἀφεντούλης (1875) 43 4564 Βyron (1816) The Siege of Corinth A Poem London 7-5 Γιὰ τὴ μετάφραση τοῦ Πυ-

λαρινοῦ βλ Κεφαλληναίου (1995) 322-2965 Κεφαλληναίου (1995) 140-41

29indd 452 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 453

Οἱ πανεπιστημιακοὶ κριτὲς ἀντιμετώπισαν εὐνοϊκὰ στὴν ἀρχὴ τὸ βυ-ρωνικὸ κίνημα ἐπηρεασμένοι ἀπὸ τὴν ἀκτινοβολία τῆς ποιητικῆς καὶ ἱστορικῆς προσωπικότητας τοῦ Byron Ὡστόσο ἀπὸ τὰ μέσα τῆς δεκαε-τίας του1850 δὲν δίστασαν νὰ ἐπικρίνουν ἐκεῖνες τὶς βυρωνικὲς ἰδέες ποὺ διαπίστωσαν ὅτι ἐπηρέαζαν ἀρνητικὰ τὴν ἠθικὴ τῆς ἀρτισύστατης νεο-ελληνικῆς κοινωνίας Ἔτσι ἀπομυθοποίησαν τὸν Byron ποὺ κανεὶς ὡς τότε δὲν εἶχε τολμήσει νὰ θίξει καὶ ἐπιδίωξαν μέσα ἀπὸ τοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμοὺς τοῦ Πανεπιστημίου τὴν ἀναστολὴ τῶν ἐπιδράσεων ἑνὸς νοσηροῦ βυρωνισμοῦ Ὀφείλουμε ὡστόσο νὰ τονίσουμε ὅτι ἡ ἀρνητικὴ κριτικὴ τῶν πανεπιστημιακῶν καθηγητῶν κατὰ τοῦ λογοτεχνικοῦ βυ-ρωνισμοῦ δὲν μείωσε καθόλου τὸν πολιτικὸ βυρωνισμὸ καὶ τὴν ἱστορι-κὴ προσωπικότητα τοῦ Byron ἡ ὁποία ἀντιθέτως στὸ τελευταῖο τέταρτο τοῦ 19ου αἰώνα εἶχε λάβει μεσσιανικὲς διαστάσεις στὴν Ἑλλάδα μὲ τὸν χαρακτηρισμό του ὡς laquoΠολιτικοῦ Μεσσίαraquo Ἡ προσωπικότητά του μαζὶ μὲ τὸ φιλελληνικὸ ποιητικό του ἔργο66 συνέχισαν ἀδιάκοπα τὴν εὐεργε-τικὴ παρουσία τους στὸν τόπο μας ἕως σήμερα

Βιβλιογραφία

Ἄννινος Χ (1888) laquoΠρὸ τοῦ 1862 καὶ μετὰ τὸ 1862raquo Ἐφημερὶς Ἀκρόπολις Ἡ Ἑλλὰς κατὰ τὴν 25ετηρίδα τοῦ Βασιλέως Γεωργίου Ἐν Ἀθήναις

Ἄννινος Χ (1916) laquoΒασιλειάδης Παπαρρηγόπουλος καὶ οἱ περὶ αὐτούςraquo Διαλέξεις περὶ Ἑλλήνων Ποιητῶν του ΙΘrsquo Αἰῶνος 1915-1916 [Φιλολογικὸς Σύλλογος ldquoΠαρνασσόςrdquo] Ἐν Ἀθήναις 15 1-56

Ἀσώπιος Κ (1853) Τὰ Σούτσεια ἤτοι ὁ κύριος Παναγιώτης Σοῦτσος ἐν γραμματικοῖς ἐν φιλολόγοις ἐν σχολάρχαις ἐν μετρικοῖς καὶ ἐν ποιηταῖς ἐξεταζόμενος Ἐν Ἀθήναις

Ἀσώπιος Κ (1857) laquoΛόγος παραδίδοντος τὴν δευτέραν αὐτοῦ Πρυτανείανraquo Πανδώρα 8 501-510

Ἀφεντούλης Θ (1875) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1875 Ἐν Ἀθήναις

Βαλέτας Γ (1938) laquoἩ Πανεπιστημιακὴ κριτικὴ κι ἡ ἐπίδρασή της στὴ Νεοελληνικὴ Ποίησηraquo Νέα Ἑστία 23 1813-44

66 Kefallineou (1999) 16-30 Κεφαλληναίου (2003) 15-27

29indd 453 110416 1111

454 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Βερναρδάκης Δ Ν (1855) laquoὉ Πλάνηςraquo εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 49-66

Βερναρδάκης Δ Ν (1858) Μαρία Δοξαπατρή Ποίημα δραματικὸν εἰς πράξεις πέντε Ἐν Μονάχῳ

Βερναρδάκης Δ Ν (1860) Κυψελίδαι Μέρος ά Ἐν ΛειψίᾳΒλάχος Α Στ (1858) laquoΤίτος καὶ Ὄθωνraquo εἰς laquo Ὁ Ποιητικὸς Διαγωνισμὸς

τοῦ Ἔτους 1858raquo Πανδώρα 9 73-82Βλάχος Α Στ (1863) Φειδίας καὶ Περικλῆς ἈθήνησιByron GG (1966a) laquoThe Two Foscariraquo εἰς (ed E H Coleridge) The

Works of Lord Byron Poetry New York τ 4 113-96 [ Μτφρ Λόρδου Βύρωνος 1880 Οἱ Δύο Φόσκαροι Ἱστορικὴ Τραγωδία εἰς Πράξεις Πέντε ὑπὸ Θρασυβούλου Καμαράδου Ἐν Ἀθήναις]

Byron GG (1966b) laquoThe Siege of Corinthraquo εἰς (ed E H Coleridge) The Works of Lord Byron A Poem New York τ 3 439-96 [ Μτφρ Λόρδου Βάιρων 1855 Ἡ Πολιορκία τῆς Κορίνθου Ποίημαhellipὑπὸ Ὄθωνος Σ Πυλαρινού Ἐν Ἀθήναις]

Βυζάντιος Α (1902) Ἔργα Ἀλεξάνδρου Βυζαντίου Ἐν ἈθήναιςΔημαρᾶς Κ Θ (1947) laquoἘπαφὲς τῆς Νεώτερης Ἑλληνικῆς Λογοτεχνίας

μὲ τὴν Ἀγγλικὴ (1780-1821)raquo Ἀγγλοελληνικὴ Ἐπιθεώρηση 3 18-22 52-55 (=1985 Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός Ἀθήνα 21-42)

Δημαρᾶς Κ Θ (1954) Ποιηταὶ τοῦ ΙΘacute Αἰώνα Ἀθῆναι [Βασικὴ Βιβλιοθήκη 12] (=1985 laquoἩ Ἑλληνικὴ Ποίηση στὸν Δέκατο Ἔνατο Αἰώναraquo Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός Ἀθήνα 167-220)

Δημαρᾶς Κ Θ (1985) Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός ἈθήναἸωάννου Φ (1855) laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 49-66Καρύδης Σ (1857) laquoΜυρσίνη καὶ Φῶτοςraquo εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ

Ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 25-39 καὶ (1859) 10 25-33Κεφαλληναίου Ε (1984) laquoΠερὶ Συλλόγων Φιλολογικοὶ Σύλλογοιraquo

Φιλολογικὴ Πρωτοχρονιὰ 41 269-81Κεφαλληναίου Ε (1995) Ο Lord Byron στὴν Ἑλλάδα Ἡ παρουσία

του στὴ Νεοελληνικὴ Πνευματικὴ Ζωὴ κατὰ τὸν ΙΘacute αἰώνα Ἀθήνα (Διδακτορικὴ Διατριβή)

Kefallineou E (1999) Byron and the Antiquities of the Acropolis of Athens Athens

Κεφαλληναίου Ε (2003) Τὰ Μάρμαρα τοῦ Παρθενώνα καὶ τὸ Κατηγορῶ τοῦ Μπάϋρον Ἀθήνα

Κουμανούδης Στ (1851) Στράτις Καλοπίχειρος Ἐν Ἀθήναις

29indd 454 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 455

Κουμανούδης Στ (1857) laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ Ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 25-39

Μακρυμίχαλος Στ Ι (1970) laquoἩ ἔκδοση τῆς ἐφημερίδας laquoἩμέραraquo τῆς Τεργέστης στὰ 1855raquo Ὁ Ἐρανιστὴς 8 10-32

Μιστριώτης Γ (1873) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1873 Ἐν Ἀθήναις

Μουλλᾶς Π (1974) laquoἩ διαμάχη Π Σούτσου ndash Κ Ἀσωπίου (1853) καὶ ἡ ἱστορικὴ συγκυρίαraquo Ὁ Ἐρανιστὴς 11 132-50

Μουλλᾶς Π (1977) laquoἩ Λογοτεχνία ἀπὸ τὸν Ἀγώνα ὣς τὴ γενιὰ τοῦ 1880raquo Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους ΙΓ 492-514

Μουλλᾶς Π (1978) laquoΣχέσεις τῆς Νεοελληνικῆς μὲ τὴν Εὐρωπαϊκὴ Λογοτεχνία (1830-1920)raquo Δελτίο τῆς Ἑταιρείας Σπουδῶν Νεοελληνικοῦ Πολιτισμοῦ καὶ Γενικῆς Παιδείας 2 56-59

Μουλλᾶς Π (1989) Les Concours Poeacutetiques de lrsquo Universiteacute drsquo Athegravenes 1851-1877 Athegravenes

Μπαστιᾶς Κ (1951) Παπουλάκος Νέα ὙόρκηΜπούρας Ν Γ (1965) laquoἩ Γλώσσα τῶν ποιητῶν της Ἀθηναϊκῆς Σχολῆςraquo

Πλάτων 17 124-85Ὀρφανίδης Θ Γ (1854) Ἀποσπάσματα ἐκ τοῦ ποιήματος laquoὉ Ἄπατριςraquo

βραβευθέντα τὴν 25 Μαρτίου 1854 κατὰ τὸν ποιητικὸν συναγωνι-σμὸν τὸν παρὰ τοῦ φιλογενοῦς κυρίου Ἀμβροσίου Ράλλη συστα- θέντα Ἐν Ἀθήναις

Ὀρφανίδης Θ Γ (1860) Ἅγιος Μηνᾶς Ἐπεισόδιον τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως Ποίημα λυρικοεπικὸν εἰς ᾂσματα τέσσαρα Ἀθῆναι

Ὀρφανίδης Θ Γ (1876) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1876 Ἐν Ἀθήναις

Παλαμᾶς Κ (1969) Ἅπαντα Ἀθήνα τ 16 404Παπαδόπουλος Χρ Α (1920) Ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος Ἐν

ἈθήναιςΠαπαρρηγόπουλος Δ (1866) Οἱ Στόνοι (βραβεῖο) εἰς Κρίσις τοῦ

Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος ἐν ἔτει Ἀωξsrsquo [=1866] Ἐν ἈθήναιςΠαπαρρηγόπουλος Δ (1867) Χελιδόνες (ἔπαινος) εἰς Κρίσις τοῦ

Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ Βουτσιναίου ἐν Ἔτει Ἀωξζ [=1867] Ἐν Ἀθήναις

Παράσχος Α(1863) Ὁ Ἄγνωστος Ποιητὴς (ἔπαινος) εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 105-22

29indd 455 110416 1111

456 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Παράσχος Α (1881) laquoΠοίημα ἀπαγγελθὲν ἐν τῷ Ἠρώῳ τοῦ Μεσο-λογγίου κατὰ τὰ ἀποκαλυπτήρια του Βύρωνοςraquo Ἐφ Αἰὼν τῆς 19 Δέκ 1881

Παράσχος Α (1881) Ποιήματα ἈθῆναιΠαράσχος Α (1904) Ἀνέκδοτα Ποιήματα Ἀθήνησι 1 167-70Πολίτης Ἀλ (1969) laquoἩ προσγραφόμενη στὸν Ρήγα Πρώτη Ἔκδοση

τοῦ Ἀγαθαγγέλουraquo Ὁ Ἐρανιστὴς 7 173-92Πολίτης Ν Γ (1920) laquoΔημώδεις δοξασίαι περὶ ἀποκαταστάσεως τοῦ

Ἑλληνικοῦ Ἔθνουςraquo Λαογραφικὰ Σύμμεικτα 1 14-27Ραγκαβῆς Ἀ Ρ (1860) laquoὉ Ποιητικὸς Διαγωνισμὸς τοῦ 1860raquo Πανδώρα

25-34Ραγκαβῆς Κ (1877) Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης Ποίημα Δραματικὸν εἰς

Μέρη Πέντε ἈθήνησινΡοΐδης Ἐμμ (1877) laquoΔραματικὸς Ἀγών Κρίσις τῆς τῶν Ἀγωνοδικῶν

Ἐπιτροπείαςraquo Παρνασσὸς 1 218-25Ρουσόπουλος Ἀθ Σ (1865) laquoΚρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ

Διαγωνισμοῦ γενομένη ἐν τῷ Ἑλληνικῷ Πανεπιστημίω τῇ 9 Μαΐου 1865 Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης Δρᾶμα εἰς πέντε πράξειςraquo Χρυσαλλὶς 3 402-403

Σοῦτσος Π (1853) Νέα Σχολὴ τοῦ Γραφομένου Λόγου ἢ Ἀνάστασις τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσης Ἐννοουμένης ὑπὸ Πάντων Ἐν Ἀθήναις

29indd 456 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 445

προλεγόμενα τοῦ ἔργου του Μαρία Δοξαπατρῆ33 εἶχε σημειώσει στρο-φὴ πρὸς τὸν κλασικισμὸ καὶ μὲ περιφρόνηση ἐκφραζόταν ἐκτὸς τῶν ἄλ-λων καὶ γιὰ τὴν laquoὀσσιανοβυρωνολαμαρτινικὴ σπληνολογίαraquo34

Εἶναι φανερὸ πὼς ἔχει ἀρχίσει πλέον νὰ κλιμακώνεται καὶ νὰ ἐξα-πλώνεται ἡ ἐπίθεση κατὰ τοῦ ἱεροῦ συμβόλου στὸν συγκεκριμένο πάντα χῶρο τῆς λογοτεχνίας

Ἡ μόνη δημόσια ὑπεράσπιση τοῦ Byron ποὺ ἀκούσθηκε τότε ἦταν τοῦ ποιητῆ τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ Θεοδώρου Ὀρφανίδου κατὰ τὴν ἀντίκρου-ση τῶν αἰτιάσεων τοῦ εἰσηγητῆ τοῦ ποιητικοῦ διαγωνισμοῦ Ἀλ Ρίζου Ραγκαβῆ Ὁ Ὀρφανίδης μετὰ τὸν θαυμασμὸ καὶ τὴ λατρεία ποὺ ἐξέ-φρασε γιὰ τὸν Ἄγγλο ποιητή ὑποστήριξε μὲ παρρησία τὸν κανόνα τῆς βυρώνειας σχολῆς laquoἌκουε τὴν καρδίαν σου καὶ γράφε τὴν ποίησινraquo35 Δὲν δίστασε μάλιστα νὰ τὸν συγκρίνει πρὸς τοὺς ἀριστοτελικοὺς κανό-νες τῆς ποίησης ποὺ laquoφαίνονται σχολαστικῶν ἀκροάματαraquo Ὁ ἴδιος μέ-σα σrsquo αὐτὴ τὴ διαμάχη τόνισε πρὸς τοὺς ἀναγνῶστες του laquoἈκούετε τὴν καρδίαν σας καὶ κρίνατε τὴν ποίησινraquo36

Βουτσιναῖοι Ποιητικοὶ Διαγωνισμοὶ

Τὸ 1861 ὁ ΙΚ Βουτσινᾶς37 μετὰ τὴ ματαίωση τοῦ Ράλλειου ποιητι-κοῦ διαγωνισμοῦ ἀνέλαβε τὴ χορηγία ἐνὸς νέου φιλολογικοῦ διαγωνι-σμοῦ ποὺ ἔμεινε γνωστὸς ἀπὸ τὸ ὄνομά του ὡς Βουτσιναῖος καὶ κράτη-σε ἕως τὸ 1877 Τὸ Πανεπιστήμιο ἀνέλαβε τὴ διεξαγωγὴ καὶ κρίση τοῦ διαγωνισμοῦ ἐπὶ μία δεκαπενταετία Ἡ ποίηση προσανατολίσθηκε πρὸς ἄλλες κατευθύνσεις Σύμφωνα μὲ τὶς ἐκθέσεις τῶν πανεπιστημιακῶν ἐπι-χειρήθηκε ἡ ἀνάσχεση τοῦ νοσηροῦ ρομαντισμοῦ στὸ ὄνομα τοῦ κλα-σικισμοῦ καὶ τῆς laquoraison drsquo eacutetatraquo Στὴ δεκαετία τοῦ 1860 ἡ ἀκαδημαϊκὴ

33 Βερναρδάκης (1858) στrsquo ndash καrsquo34 Βερναρδάκης (1860) ξγrsquo35 Ὀρφανίδης (1860) 18636 Ὀρφανίδης (1860) 18637 Ὁ Ἰωάννης Βουτσινᾶς (1834-1902) ἀνέλαβε τὴ χρηματοδότηση τῶν ποιητικῶν δι-

αγωνισμῶν ποὺ διεξήγαγε τὸ Πανεπιστήμιο ἀπὸ τὸ 1862 ἕως τὸ 1877 Συνεχίσθηκε ἡ λειτουργία τοῦ θεσμοῦ μὲ τοὺς ἴδιους ὅρους ὅπως καὶ ἐπὶ Ἀμβροσίου Ράλλη μὲ τὴ διαφορὰ ὅτι δὲν ἀποκλείσθηκε ἡ χρήση τῆς δημοτικῆς γλώσσας Γιὰ τὸν Ἰωάννη Βουτσινᾶ βλ Ἐθνικὸν Ἡμερολόγιον Μαρίνου Π Βρεττοῦ (1866) 341-42 Ἐθνικὸν Ἡμερολόγιον Κ Φ Σκόκου 10 (1895) 257-59 ΜΕΕ 7 (1929) 728

29indd 445 110416 1111

446 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

κριτικὴ κτύπησε τὸν ρομαντισμὸ στὴ μορφὴ τοῦ βυρωνισμοῦ ποὺ τότε γνώρισε τὴν κορύφωσή του γιατί τὸ ἀπαιτοῦσαν καὶ τὸ ἐπέβαλλαν οἱ περιστάσεις τὶς ὁποῖες διερμήνευσε ὁ ποιητὴς μὲ τὸ ἔργο του ἐκτελώ-ντας κοινωνικοπολιτικὸ ρόλο

Εἶναι σημαντικὸ τὸ γεγονὸς ὅτι στὴν περίοδο αὐτὴ ἡ βυρωνικὴ ποί-ηση ἔρχεται σὲ ἐπαφὴ μὲ τὸ πλατύτερο κοινό κυρίως ἐξαιτίας τῆς με-γάλης κυκλοφορίας τῶν μεταφράσεων βυρωνικῶν ἔργων Στὰ χρόνια αὐτὰ ὁ βυρωνισμὸς ἐμφανίζεται πλουσιότερος στὰ ἰδιαίτερα χαρακτη-ριστικά του γνωρίσματα ποὺ συμπληρώνονται ἀπὸ τὶς νέες ἰδέες τοῦ ἀναρχισμοῦ καὶ τοῦ μηδενισμοῦ ἢ τοῦ ἀρρωστημένου πεσσιμισμοῦ καθὼς καὶ ἀπὸ τὴν ἔξαρση τῆς ἀθεΐας καὶ ἐκφράζεται μὲ μεγαλύτερη ἔνταση καὶ πάθος38

Τὰ αἴτια τῆς ὑπερβολικῆς συμπεριφορᾶς τοῦ βυρωνισμοῦ καὶ τῆς ἐξάπλωσής του πρέπει νὰ ἀναζητηθοῦν σὲ ποικίλους παράγοντες φι-λολογικοὺς καὶ κοινωνικοπολιτικούς Στὴν πρώτη περίπτωση ἀνήκει ἡ διαμάχη τοῦ ρομαντισμοῦ μὲ τὸν κλασικισμό ποὺ μπορεῖ νὰ μὴν εἶναι πολὺ σημαντική γιατί καὶ τὰ δύο κινήματα παρουσιάζονται στὸ ἴδιο ἰδεολογικὸ σύστημα ἀλλὰ ὅμως ὁ κλασικισμός ποὺ εἶχε ὑπὲρ αὐτοῦ ἐκτὸς τῶν ἄλλων καὶ τὴν ἀκαδημαϊκὴ κριτική ἐπιδίωξε τὸν ἀποκλει-σμὸ τοῦ βυρωνισμοῦ ἀπὸ κάθε δημόσια ἀναγνώριση καὶ ἐπιβράβευση καὶ τὸν ἀνάγκασε ἔτσι γιὰ τὴν ὑπεράσπισή του νὰ ἐκτραπεῖ σὲ θέσεις περισσότερο ἀκραῖες καὶ ὁπωσδήποτε κραυγαλέες Πραγματικὰ οἱ κρι-τὲς μὲ σπουδαιότερους τὴ δυάδα Κωνσταντίνου Παπαρρηγοπούλου ndash Ἀλ Ρίζου Ραγκαβῆ ἀπὸ τὴ μία καὶ Κωννου Ἀσωπίου ndash Στεφάνου Κουμανούδη καὶ Δημητρίου Βερναρδάκη ndash Ἀθανασίου Ρουσοπούλου ἀπὸ τὴν ἄλλη ἦταν στραμμένοι πρὸς τὴν κλασικὴ ἀρχαιότητα καὶ κη-ρυγμένοι ἀντιρομαντικοί Ἀνησυχοῦσαν ὄχι μόνο γιὰ τὴ θεματολογία τῶν ρομαντικῶν ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν ἀρχαϊκὴ γλώσσα ποὺ χρησιμοποιοῦ-σαν Γιrsquo αὐτὸ περιόρισαν στὸ ἐλάχιστο τὴν ἀπονομὴ διακρίσεων σὲ βυ-ρωνικὰ ἔργα ὅπως πχ εἶναι τὰ ποιήματα Ὁ Ἄγνωστος ποιητὴς τοῦ Ἀχιλλέα Παράσχου (ἔπαινος 1863)39 οἱ Στόνοι (βραβεῖο 1866)40 καὶ οἱ

38 Ἀναφερόμενος στὰ φαινόμενα τῆς συγκεκριμένης ἐποχῆς ὁ Π Μουλλᾶς ὑποστηρίζει τὰ ἑξῆς laquoὍτι ὣς τώρα ἦταν παράπονο μεταβάλλεται σὲ κραυγὴ διαμαρτυρίαςmiddot ἡ με-λαγχολία γίνεται κατάθλιψη ἡ παθητικὴ ἀναμονὴ τοῦ θανάτου ἐνεργητικὴ θανατο-φιλία Παράλληλα ἀνεβαίνει καὶ ὁ τόνος τῆς φωνῆς φθάνοντας ὣς τὴν πρόκλησηraquo Μουλλᾶς (1977) 506

39 Παράσχος (1863) 113-14 11540 Παπαρρηγόπουλος (1866) 28-33 62

29indd 446 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 447

Χελιδόνες (ἔπαινος 1867)41 τοῦ Δημητρίου Παπαρρηγοπούλου Τελικὰ ἀνάγκασαν τοὺς δημιουργούς τους μὲ τὸ τέλος τῆς δεκαετίας νὰ ἀπο-συρθοῦν ἀπὸ τοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμούς χωρὶς ὡστόσο νὰ ἀποφύ-γουν τὴν ἔνταση τῶν ἐκδηλώσεών τους

Στὴ δεύτερη περίπτωση ἐντάσσεται τὸ θέμα μὲ τὴν ἔξωση τοῦ Ὄθωνα Ἡ laquoφοιβόληπτηraquo42 νεολαία εἶχε ἐνεργὸ συμμετοχὴ στὶς ἀντιοθωνικὲς ἐκ-δηλώσεις ποὺ προκάλεσαν τὴν πτώση τῆς βαυαρικῆς δυναστείας Ἡ ἀναστροφὴ τῶν νέων μὲ τὴν πολιτικὴ ἐπισημαίνεται ἤδη ἀπὸ τὸ 1859 ὅταν ὁ Κωνσταντῖνος Παπαρρηγόπουλος ὡς εἰσηγητὴς τῶν ποιητικῶν διαγωνισμῶν ἐκείνου τοῦ χρόνου μὲ ἀφορμὴ τὴν ὑποβολὴ ἔργων μὲ πο-λιτικὴ τοποθέτηση43 μάταια παρατήρησε σrsquo αὐτοὺς laquoὅτι ἀλλοτριωτάτη τῆς ποιήσεως εἶναι ἡ πολιτικήraquo44 Σrsquo αὐτοὺς τοὺς laquoφοιβόληπτουςraquo νέους ποὺ εἶναι καὶ ἡ τελευταία γενιὰ τοῦ ρομαντισμοῦ συγκαταλέγονταν ὁ ἀρχηγὸς τῆς laquoΧρυσῆς Νεολαίαςraquo Ἀχιλλέας Παράσχος ὁ Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος ὁ Σπυρίδων Βασιλειάδης καὶ ὁ Κλέων Ραγκαβῆς Ἔτσι ὁ βυρωνισμός ποὺ ἦταν ἀπὸ τὴ φύση του ριζοσπαστικός μὲ τὴ συμμετοχὴ ἐκπροσώπων του στὶς ἐξάψεις τὶς ὁποῖες προκάλεσε τὸ ἀντι-πολιτευτικὸ καὶ ἀνατρεπτικὸ κίνημα τῆς βασιλείας τοῦ Ὄθωνα βγῆκε ὁπωσδήποτε δυναμωμένος

Ἐπίσης ὁ βυζαντινισμός ποὺ εἶχε ἤδη σημειώσει τὴν παρουσία του ἀπὸ τὴν προηγούμενη δεκαετία καὶ εἶχε προκαλέσει τοὺς ἀρχαιολά-τρες θεωρήθηκε ὑπαίτιος τῆς καταστροφῆς τοῦ ἀρχαίου ἑλληνισμοῦ μὲ ἀποτέλεσμα νὰ παρατηρηθεῖ πτώση τοῦ θρησκευτικοῦ συναισθήμα-τος ποὺ ὁδήγησε κάποτε σὲ ἀκραῖες θέσεις Εἶναι χαρακτηριστικὰ ὅσα ἀναφέρει ὁ εἰσηγητὴς τοῦ ποιητικοῦ διαγωνισμοῦ τοῦ 1865 Ἀθανάσιος Σ Ρουσόπουλος γιὰ τὴν ἀντιχριστιανικὴ θέση τοῦ Κλέωνα Ραγκαβῆ σχολιάζοντας ὡς ἑξῆς τὸ ἔργο του Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης laquoἡ δὲ πολε-μία τῷ ἑλληνισμῷ βυζαντὶς ἱστορία ἐνεποίησεν εἰς αὐτὸν μίσος ἀκράτη-τον κατὰ τῆς χριστιανικῆς θρησκείας ὡς αἰτίας πάντων τῶν τοῦ ἔθνους δεινῶνhellipraquo45

41 Παπαρρηγόπουλος (1867) 24-30 5642 Ἡ λέξη laquoφοιβόληπτοςraquo ἀπαντᾶ συχνὰ στὰ κείμενα τῆς ἐποχῆς43 Ραγκαβῆς (1877)44 laquo Ὁ ποιητικὸς διαγωνισμὸς τοῦ 1859 ἔτουςraquo Πανδώρα 10 (1859) 2945 laquoΚρίσις τοῦ Βουτσιναίου ποιητικοῦ διαγωνισμοῦ γινομένη ἐν τῷ ἑλληνικῷ πανεπι-

στημίω τὴ 9 Μαΐου 1865raquo Χρυσαλλὶς 3 (1865) 403

29indd 447 110416 1111

448 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Ἀκόμη τὸ ἐθνικὸ θέμα ποὺ ἀποτελοῦσε αἰτία ἐπαναστατικῶν ἐκδη-λώσεων ἀλλὰ καὶ ἀπογοητεύσεων μὲ τὴν ἀποτυχία τῆς κρητικῆς ἐπα-νάστασης (1866-1869) τὸ ἄλυτο πρόβλημα τοῦ ἀλύτρωτου ἑλληνισμοῦ ὅπως καὶ ἡ καταθλιπτικὴ κατάσταση τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ καὶ ἡ διαπί-στωση τῆς ἀδυναμίας ἐνὸς κοινωνικοῦ μετασχηματισμοῦ ἀποτελοῦσαν συνεχεῖς προκλήσεις στὰ κοινωνικὰ αἰσθήματα τῶν ποιητῶν ὅπως μαρ-τυρεῖ ἡ ποίησή τους καὶ ἡ μέχρι θανάτου διαμαρτυρία τους Ὅλα αὐτὰ τὰ ἀνωτέρω μὴ φιλολογικὰ στοιχεῖα ἑρμηνεύουν ἀπὸ μιὰν ἄλλη σκοπιὰ τὴν ἔξαρση τοῦ βυρωνικοῦ φαινομένου στὸν τόπο μας κατὰ τὴ συγκε-κριμένη ἐποχή

Στὴ δεκαετία τοῦ 1860 μὲ τὴ σωρεία τῶν ἄλυτων προβλημάτων ἐθνι-κοπολιτικῶν καὶ κοινωνικοοικονομικῶν τὴ δεκαετία ποὺ ὁ Μπάμπης Ἄννινος τοποθετώντας τὴν ἀρχή της στὴ Μεταπολίτευση καὶ δικαιολο-γώντας τὴν ἀπαισιόδοξη ποίηση τοῦ Δημητρίου Παπαρρηγοπούλου καὶ τοῦ Σπυρίδωνος Βασιλειάδη χαρακτήρισε ὡς laquoμία τῶν ἀτυχεστέρων πε-ριόδων τοῦ Ἔθνους μαςraquo46 ὁ βυρωνισμὸς γνώρισε τὴν κορύφωσή του Ὅπως συνέβη καὶ στὶς ἄλλες εὐρωπαϊκὲς χῶρες ὁ βυρωνισμὸς ἔφθασε στὴν ἀκμή του γιατί τὸ ἀπαιτοῦσαν καὶ τὸ ἐπέβαλλαν οἱ περιστάσεις ποὺ διερμήνευσε ὁ Ἕλληνας ποιητὴς μὲ τὸ ἔργο του ἐκτελώντας κοινω-νικοπολιτικὸ ρόλο Καὶ ἐνῶ τὸ βυρωνικὸ κίνημα στὶς ἄλλες εὐρωπαϊ-κὲς χῶρες ἐξέπνευσε μὲ τὸ τέλος σχεδὸν τῆς ἕκτης δεκαετίας τοῦ αἰώνα στὴν Ἑλλάδα ὄχι μόνο παρουσιάσθηκε καθυστερημένα ἀλλὰ σημείωσε καὶ ἄλλη ἐξέλιξη γιατί λειτούργησαν διαφορετικὰ οἱ πνευματικοὶ καὶ κοινωνικοὶ παράγοντες ποὺ δημιουργήθηκαν στὸ νεοσύστατο κράτος ὕστερα ἀπὸ μία δουλεία τετρακοσίων χρόνων

Διαμάχη Κλασικισμοῦ καὶ Βυρωνισμοῦ

Στὴ δεκαετία του1860 ὁ βυρωνισμὸς μπορεῖ νὰ γνώρισε τὴ μεγαλύτε-ρή του ἀκμή ἀλλὰ γνώρισε μαζὶ καὶ τὴ μεγαλύτερη ἐπίθεση ποὺ ἐξαπέ-λυσε ἐναντίον του ὁ κλασικισμός τὸν ὁποῖον ἀντιπροσώπευαν κυρίως πανεπιστημιακοὶ δάσκαλοι Ἡ εὐκαιρία δόθηκε στὴν ἀκαδημαϊκὴ κρι-τικὴ μὲ τὸν ποιητικὸ διαγωνισμὸ τοῦ 186347 Ὁ Δημήτριος Βερναρδάκης

46 Ἄννινος (1915) 3847 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 105-22

29indd 448 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 449

πρώην βυρωνικὸς ποιητής ἐξαπέλυσε δριμύτατη ἐπίθεση κατὰ τοῦ ρο-μαντισμοῦ καὶ τοῦ βυρωνισμοῦ ὥστε ἡ εἰσήγησή του θεωρήθηκε ἀντι-ρομαντικὸ καὶ ἀντιβυρωνικὸ μανιφέστο Ἀπὸ τὸν ὀνομαστικὸ κατάλο-γο τῶν κυριότερων ἐκπροσώπων τοῦ ρομαντισμοῦ ποὺ μνημονεύονται στὴν εἰσήγησή του ὅπως τοῦ Chateaubriand τοῦ Lamartine τοῦ Hugo τοῦ Goethe τῆς George Sand τοῦ Shelley καὶ τοῦ Byron ὁ τελευταῖος δέ-χθηκε καταιγισμὸ πυρῶν

Τὸ ἀντιρομαντικὸ καὶ ἀντιβυρωνικὸ κυρίως πνεῦμα τοῦ εἰσηγητῆ διαγράφεται καθαρὰ στὰ ἑξῆς ἀποσπάσματα laquoΑἱ ποιητικαὶ παραφο-ραὶ τοῦ Μαμφρέδου τοῦ Childe Harold τοῦ Γκιαοὺρ καὶ τόσων ἄλλων ὑποχονδριακῶν καὶ σπληνικῶν ἡρώων τοῦ λόρδου Βύρωνος ἡ ἐλεγει-ακὴ μελαγχολία τοῦ Λαμαρτίνου ἡ καθολικὴ εὐσέβεια τῶν Ρενὲ καὶ Ἀτταλὰ τοῦ Chateaubriand καὶ οἱ κατὰ τῶν κοινωνικῶν καθεστώτων φλογεραὶ καὶ εὔγλωττοι παραδοξολογίαι τῆς George Sand οἱ τελευταῖοι οὖτοι σπινθῆρες τοῦ ὀσημέραι ἀποσβεννυμένου ποιητικοῦ λύχνου τῆς κατὰ πολλοὺς λόγους γεγηρακυίας ἑσπερίας Εὐρώπης ἐρρίφθησαν πο-λὺ ἐνωρὶς δυστυχῶς καὶ εἰς ἡμᾶς ἐδῶ τοὺς κατοίκους τῆς Ἀνατολῆς καὶ ἀνέφλεξαν εἰς τὰ στήθη πολλῶν ἐκ τῶν ἡμετέρων ποιητῶν πάθη φαντα-σιώδη καὶ ἀνύπαρκτα τὰ ὁποῖα ἐκεῖ μὲν παρὰ τοὶς Ἐσπερίοις ἔχου-σι τὸν λόγον αὐτῶν εἰς τὰς περὶ αὐτοὺς κοινωνικάς θρησκευτικὰς καὶ ἠθικὰς περιστάσεις ἀλλrsquo οὐδένα λόγον εἶναι δυνατὸν νὰ εὕρωσι καὶ εἰς τὸν μόλις ἀναγεννώμενον νεαρὸν ἡμῶν πολιτισμόνraquo48 Καὶ ἀλλοῦ laquoὉ Βύρων ἦτο ὑποχονδριακός κατεπάτησεν οὐ μόνον πᾶσαν ἰδέαν κοινὴν καὶ οὕτως εἰπεῖν καθεστηκυίαν ἐν τῇ θρησκείᾳ τῇ ἠθικῇ κτλ ἀλλὰ κα-τεπάτησε καὶ αὐτὴν τὴν λογικήνmiddot καταπατήσας ὅμως τὴν λογικὴν ἀντι-κατέστησεν αὐτὴν διrsquo ἑτέρας τῆς λογικῆς ἢ μᾶλλον εἰπεῖν τῆς σοφιστεί-ας τοῦ πάθους Καὶ ἡ σοφιστεία αὕτη ἡ διαλεκτικὴ αὕτη σοφιστεία τοῦ πάθους τοῦ ποιητοῦ εἶναι τοιαύτη ὥστε οἱ πτωχοὶ ἡμεῖς ἀναγνῶσται ἀναπειθόμεθα καὶ παρασυρόμεθα Καὶ ἄλλως δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ γί-νη διότι ἡμεῖς μὲν εἴμεθα ἄδολοι καὶ πτωχοὶ τῷ πνεύματι θνητοί ἐκεῖνος δὲ σοφιστὴς δαιμόνιος laquoἙωσφόροςraquo49 Καὶ πιὸ κάτω laquoἈριστοτέχναι δὲ περὶ τὴν γλῶσσαν καὶ τὴν λογικὴν (διότι ἀμφότερα ταῦτα ἐκπηγάζου-σιν ἐκ μιᾶς καὶ τῆς αὐτῆς πηγῆς) ἀνεδείχθησαν αὐτοὶ μάλιστα οἱ ὑπο-χονδριακοὶ καὶ παραδοξολόγοι παντὸς εἴδους καὶ πάσης χροιᾶς ποιη-

48 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 11349 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 119

29indd 449 110416 1111

450 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

ταὶ καὶ συγγραφεῖς ὁ Βύρων ὁ Ρουσσώ ἡ George Sand o Fallmerayer κτλ Ἅπαντες οὗτοι μεταβιβάζουσι τὸν ἀναγνώστην εἰς τὸν χιμαιρικὸν καὶ ψευδῆ των κόσμον διὰ τριχίνης οὕτως εἰπεῖν γεφύρας Ἡ τριχίνη αὕτη γέφυρα εἶναι τὰ λαμβανόμενα (les preacutemisses) τὰ ὁποῖα ὅταν ἀνα-πεισθείς τις ἅπαξ ἀποδεχθῆ δὲν δύναται ἔπειτα νὰ μὴ μεταβῆ καὶ κλει-σθῆ εἰς τὸν κλωβὸν τοῦ ψευδοῦς ἐκείνου κόσμουhellipraquo50

Θέσεις ἀντίθετες πρὸς ἐκεῖνες ποὺ ὁ ἴδιος ἔχει ἐκθέσει στὸν πρόλογο τοῦ ἔργου του Μαρία Δοξαπατρῆ ἰδιαίτερα σὲ ὅτι ἀφοροῦν τὰ πάθη καὶ τὸ κακὸ στὴν ποίηση51 Ὁπωσδήποτε εἶναι ἐνδεικτικὲς τῆς πλήρους διαφοροποίησής του ἀπὸ τὸν ρομαντισμό ποὺ εἶχε ἤδη ἀρχίσει ἀπὸ τὸ 1860 καὶ τῆς ἔνταξής του στοὺς κλασικιστές

Στὸν ποιητικὸ διαγωνισμὸ τοῦ 1863 συμμετεῖχε ἐπίσης καὶ ὁ Ἄγγελος Βλάχος μὲ τὸ ἔργο τοῦ Φειδίας καὶ Περικλῆς52 Ὁ πρόλογος τοῦ ἔργου ἀποτελεῖ ἀντιρομαντικὸ φανέρωμα ὅπου ἐκτυλίσσεται ἡ ἐπίθεση κατὰ τοῦ ρομαντισμοῦ χωρὶς νὰ ἀναφέρεται ὀνομαστικὰ ὁ Βύρων τοῦ ὁποί-ου ὁ Βλάχος ὑπῆρξε θιασώτης λίγα χρόνια νωρίτερα Οἱ λόγοι ποὺ ἐπι-καλεῖται ὁ Ἄγγελος Βλάχος μαρτυροῦν καθαρὰ τὴ νέα ποιητικὴ τοποθέ-τησή του ἄσχετα ἂν δὲν πέτυχε στὴν προσπάθειά του ὅπως σημειώνει ὁ εἰσηγητὴς τοῦ διαγωνισμοῦ laquoὁ ποιητὴς ἠθέλησε νὰ μιμηθεῖ τὸν κλασι-κὸν λεγόμενον στίχον ἀλλrsquo ἀπέτυχε καὶ ἔμεινεν ὅπως ἦτο ρωμαντικός Μιμεῖται τις τοὺς κλασικοὺς ὄχι ὅταν ἐπιμεληθῆ μόνον τοῦ λεκτικοῦ καὶ τῆς ἐξωτερικῆς φράσεως τοῦ λόγου διότι τοῦτο δὲν ἀρκεῖ ἀλλrsquo ὅταν μά-λιστα κατορθώση νὰ διαμορφώση κλασικῶς αὐτὴν τὴν ἐσωτερικὴν οὐ-σίαν τῆς ποιήσεώς του ὅταν κατορθώση νὰ συμπυκνώση ὄλον του τὸν ποιητικὸν πλοῦτον εἰς ὀλίγους σχετικῶς στίχουςhellipraquo53

Ὡστόσο παρὰ τὴ δριμύτατη ἐπίθεση ἐναντίον τῆς βυρωνικῆς ποίη-σης στὸν διαγωνισμὸ τοῦ 1863 τὰ πρωτεῖα τῶν ἐπαίνων ἀφοῦ βρα-βεῖο δὲν δόθηκε ἀποδόθηκαν στὸ βυρωνικὸ ποίημα Ὁ Ἄγνωστος54 τοῦ Ἀχιλλέα Παράσχου Οἱ κριτὲς ξεχώρισαν τὸ ποίημα γιὰ τὴ μεγάλη καὶ σπάνια ἀρετή τὴ γνήσια καὶ ἀληθινὴ ἔμπνευση καὶ ὄχι laquoδιὰ τὰς λογικὰς παραδοξολογίας αἵτινες ἀποτελοῦσι τὸ κρηπίδωμα τοῦ ποιήματοςraquo55

50 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 11951 Βερναρδάκης (1858) ογacute ndash πθacute52 Βλάχος (1863) [αacute]53 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 11254 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 113-15 Παράσχος (1881) 7-4455 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 113

29indd 450 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 451

Πάντως ὁ Παράσχος μὲ τὴ διάκριση αὐτὴ κράτησε ψηλὰ τὴ σημαία τοῦ βυρωνισμοῦ ἔστω καὶ διάτρητη συνέβαλε οὐσιαστικὰ στὴν προβο-λή του στὴν ἐπίμαχη δεκαετία ἀλλὰ καὶ στὴν κατοπινὴ συντήρησή του ἕως τὸν θάνατό του παραμένοντας ὁ πιὸ πιστὸς λάτρης τοῦ Byron μι-μητής μεταφραστὴς56 καὶ ὑμνητής57 του

Ἂν ληφθοῦν ὑπόψη οἱ ἀλλεπάλληλες ἐπιθέσεις ποὺ δέχθηκε ὁ Byron καὶ ἀπὸ ἐξωακαδημαϊκοὺς κύκλους τὸ ἔτος 1863 θὰ μποροῦσε νὰ χα-ρακτηρισθεῖ δίσεκτο γιὰ τὸν Ἄγγλο ποιητή Ὡστόσο ὅπως προαναφέρ-θηκε ὁ βυρωνισμὸς συνέχισε μὲ ἔνταση τὴν παρουσία του καθrsquo ὅλη τὴ διάρκεια τῆς δεκαετίας τοῦ 1860 μὲ τὶς μεταφράσεις τῶν βυρωνικῶν ἔρ-γων τὶς μελέτες γιὰ τὸν Byron καὶ τὸ ἔργο του καθὼς καὶ μὲ τὴν ἵδρυση τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου laquoΒύρωνraquo58

Ἡ ἀκμὴ αὐτὴ συνεχίσθηκε καὶ στὶς ἀρχὲς τῆς ὄγδοης δεκαετίας τοῦ αἰώνα ἕως τὸν θάνατο τουλάχιστον τῶν σπουδαιότερων ἐκπροσώ-πων τοῦ βυρωνισμοῦ (Δ Παπαρρηγοπούλου 1873 Ἰω Καρασούτσα 1873 καὶ Στ Βασιλειάδη 1874) ἀλλὰ κατόπιν ἄρχισε νὰ διαφοροποι-εῖται Ἔτσι ὡς πρὸς τὶς ἐπιδράσεις ποὺ ἄσκησε ὁ Byron μὲ τὸ ἔργο του στοὺς Νεοέλληνες τὸ κίνημα ἀκολούθησε τὴ γενικότερη τύχη τοῦ ρο- μαντισμοῦ Ἀναφορικὰ ὅμως μὲ τὶς ἄλλες ἐκδηλώσεις ποὺ πραγματοποι- οῦνταν μὲ μεταφράσεις τῶν ἔργων του μὲ μελέτες γιὰ τὸν ποιητὴ καὶ μὲ τὴν ἔντεχνη ποίηση τὴν ἀφιερωμένη καὶ ἀναφερόμενη σrsquo αὐτόν συνεχί-σθηκε ὁ προηγούμενος ρυθμός ἐξαιτίας κυρίως ἄλλων παραγόντων59

Στοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμοὺς τῶν ἐτῶν 1870 καὶ 1876 καθὼς καὶ 1871 καὶ 1873 μὲ εἰσηγητὲς τὸν Θεόδωρο Ὀρφανίδη60 καὶ τὸν Γεώργιο Μιστριώτη61 ἀντιστοίχως διαπιστώνεται ἡ πτώση τοῦ ρομαντισμοῦ καὶ ἡ ἀνυπαρξία τῆς λυρικῆς ποίησης Σrsquo ἕναν ἄλλο διαγωνισμό τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου laquoΠαρνασσόςraquo τρεῖς μῆνες πρὶν ἀπὸ τὸν τελευ-ταῖο Βουτσιναῖο ποιητικὸ διαγωνισμό τὸν Ἰούνιο τοῦ 1877 ὁ εἰσηγη-τὴς Ἐμμ Ροΐδης ἦταν κατηγορηματικὸς στὴ διαπίστωση τῆς ἀπου σίας βυρωνικῶν ἐπιρροῶν ἀναφέροντας τὰ ἑξῆς laquoΣήμερον οὔτε ἁμαρτω-λοὺς ἔχομεν οὔτε ἀκόμη Ἀρόλδους καὶ Μαμφρέδαςhellip ἀλλὰ φρονίμους

56 Κεφαλληναίου (1995) 279-8357 Παράσχος (1881) 2-3 (1904) 167-7058 Κεφαλληναίου (1984) 269-8159 Κεφαλληναίου (1995) 127-4460 Ὀρφανίδης (1876) 10-1161 Μιστριώτης (1873) 5-7

29indd 451 110416 1111

452 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

καὶ θετικοὺς ἀνθρώπουςhellip Ἡ ποίησις παρὰ μὲν τοῖς ἀρχαίοις ἦτο ἄνθος νεότητος καὶ ὑγείας σήμερον δὲ ἐν Εὐρώπῃ εἶναι ἐξάνθημα ὀργανισμοῦ νοσοῦντος καὶ θρῆνος πάσχοντος ἀνθρώπου Ἂν ἀνακτήσωμεν ποτὲ τὴν προγονικὴν εὔκλειαν πιθανὸν εἶναι νrsquo ἀναβλαστήση τὸ ἀρχαῖον ἄνθος ἐπὶ τοῦ γενεθλίου αὐτοῦ ἐδάφουςmiddot ἂν νοσήσωμεν ὡς οἱ Φράγκοι θέλου-σιν ἐκπορευθεῖ βεβαίως καὶ ἐκ τῶν ἡμετέρων χειλέων ἀληθοῦς ὀδύνης κραυγαί Μέχρις οὗ ὅμως τὸ ἕτερον τούτων συμβῆ πολὺ φοβούμεθα ὅτι ἀντὶ ποιήσεως θέλομεν ἔχει ἢ ψυχρὰς κλασικῶν μιμήσεις ἢ παιδαριώδεις βυρωνισμοῦ παρωδίαςraquo62

Ο Byron ὡς ρομαντικὸς ποιητὴς εἶχε παύσει πλέον νὰ συγκινεῖ τὸ ἑλ-ληνικὸ κοινὸ καὶ κατὰ συνέπεια νὰ τὸ ἐπηρεάζει Στὸν ποιητικὸ διαγω-νισμὸ τοῦ 1875 ὁ εἰσηγητὴς καθηγητὴς Θ Ἀφεντούλης ἀναφέρει κάποια ὁμοιότητα63 τοῦ ἔργου Παυσανίας ὁ Λακεδαιμόνιος τοῦ Α Ἀντωνιάδου μὲ τὸ ἔργο τοῦ Byron Οἱ δύο Φόσκαροι στὸ ὁποῖο παραπέμπει τὸν συγ-γραφέα laquoνὰ ἐπανέλθη ἐπὶ τὸ δράμα νὰ τὸ ἐξευγενίση νὰ τὸ ἀνυψώση νὰ μελετήση τὸν Βύρωνα ἐν τῷ δράματι Οἱ δύο Φόσκαροιraquo64 γιὰ τὴ διάπλαση μεγαλοπρεποῦς καὶ δραματικοῦ χαρακτήρα Ἀλλὰ τὸ ἔργο Οἱ δύο Φόσκαροι ἐγγράφεται στὸν πολιτικὸ βυρωνισμό ὁ ὁποῖος εἶχε ἀρχίσει νὰ ὑπερισχύει τοῦ ρομαντικοῦ καὶ νὰ διαταράσσεται ἡ παράλ-ληλη μακρὰ πορεία τῶν δύο ποιητικῶν τάσεων τοῦ βυρωνισμοῦ τοῦ λο-γοτεχνικοῦ καὶ τοῦ πολιτικοῦ

Εἶναι ἀξιοσημείωτο τὸ γεγονὸς ὅτι στοὺς ἕντεκα καθηγητὲς Πανε-πιστημίου ποὺ ἦταν εἰσηγητὲς ἀρκετὲς φορὲς ὁ καθένας τους στοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμούς οἱ τέσσερεις ἀπrsquo αὐτούς ὁ Ἀλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβῆς ὁ Στέφανος Κουμανούδης ὁ Δημήτριος Βερναρδάκης καὶ ὁ Θεόδωρος Ὀρφανίδης ἦταν συγγραφεῖς ἔργων μὲ βυρωνικὲς ἐπιδράσεις οἱ Φίλιππος Ἰωάννου καὶ Δημήτριος Σεμιτέλος ἐξύμνησαν μὲ τὴν ποίη-σή τους τὸν Byron ἐνῶ ποιήματα γιὰ τὸν Ἄγγλο ποιητὴ ἔγραψαν ἐπί-σης καὶ ὁ Νικόλαος Σαρίπολος καὶ ὁ Ὄθων Πυλαρινός Ὁ τελευταῖος μάλιστα μετέφρασε καὶ τὴ βυρωνικὴ ἔμμετρη μυθιστορία Ἡ πολιορκία τῆς Κορίνθου65

62 Ροΐδης (1877) 22563 Ἀφεντούλης (1875) 43 4564 Βyron (1816) The Siege of Corinth A Poem London 7-5 Γιὰ τὴ μετάφραση τοῦ Πυ-

λαρινοῦ βλ Κεφαλληναίου (1995) 322-2965 Κεφαλληναίου (1995) 140-41

29indd 452 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 453

Οἱ πανεπιστημιακοὶ κριτὲς ἀντιμετώπισαν εὐνοϊκὰ στὴν ἀρχὴ τὸ βυ-ρωνικὸ κίνημα ἐπηρεασμένοι ἀπὸ τὴν ἀκτινοβολία τῆς ποιητικῆς καὶ ἱστορικῆς προσωπικότητας τοῦ Byron Ὡστόσο ἀπὸ τὰ μέσα τῆς δεκαε-τίας του1850 δὲν δίστασαν νὰ ἐπικρίνουν ἐκεῖνες τὶς βυρωνικὲς ἰδέες ποὺ διαπίστωσαν ὅτι ἐπηρέαζαν ἀρνητικὰ τὴν ἠθικὴ τῆς ἀρτισύστατης νεο-ελληνικῆς κοινωνίας Ἔτσι ἀπομυθοποίησαν τὸν Byron ποὺ κανεὶς ὡς τότε δὲν εἶχε τολμήσει νὰ θίξει καὶ ἐπιδίωξαν μέσα ἀπὸ τοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμοὺς τοῦ Πανεπιστημίου τὴν ἀναστολὴ τῶν ἐπιδράσεων ἑνὸς νοσηροῦ βυρωνισμοῦ Ὀφείλουμε ὡστόσο νὰ τονίσουμε ὅτι ἡ ἀρνητικὴ κριτικὴ τῶν πανεπιστημιακῶν καθηγητῶν κατὰ τοῦ λογοτεχνικοῦ βυ-ρωνισμοῦ δὲν μείωσε καθόλου τὸν πολιτικὸ βυρωνισμὸ καὶ τὴν ἱστορι-κὴ προσωπικότητα τοῦ Byron ἡ ὁποία ἀντιθέτως στὸ τελευταῖο τέταρτο τοῦ 19ου αἰώνα εἶχε λάβει μεσσιανικὲς διαστάσεις στὴν Ἑλλάδα μὲ τὸν χαρακτηρισμό του ὡς laquoΠολιτικοῦ Μεσσίαraquo Ἡ προσωπικότητά του μαζὶ μὲ τὸ φιλελληνικὸ ποιητικό του ἔργο66 συνέχισαν ἀδιάκοπα τὴν εὐεργε-τικὴ παρουσία τους στὸν τόπο μας ἕως σήμερα

Βιβλιογραφία

Ἄννινος Χ (1888) laquoΠρὸ τοῦ 1862 καὶ μετὰ τὸ 1862raquo Ἐφημερὶς Ἀκρόπολις Ἡ Ἑλλὰς κατὰ τὴν 25ετηρίδα τοῦ Βασιλέως Γεωργίου Ἐν Ἀθήναις

Ἄννινος Χ (1916) laquoΒασιλειάδης Παπαρρηγόπουλος καὶ οἱ περὶ αὐτούςraquo Διαλέξεις περὶ Ἑλλήνων Ποιητῶν του ΙΘrsquo Αἰῶνος 1915-1916 [Φιλολογικὸς Σύλλογος ldquoΠαρνασσόςrdquo] Ἐν Ἀθήναις 15 1-56

Ἀσώπιος Κ (1853) Τὰ Σούτσεια ἤτοι ὁ κύριος Παναγιώτης Σοῦτσος ἐν γραμματικοῖς ἐν φιλολόγοις ἐν σχολάρχαις ἐν μετρικοῖς καὶ ἐν ποιηταῖς ἐξεταζόμενος Ἐν Ἀθήναις

Ἀσώπιος Κ (1857) laquoΛόγος παραδίδοντος τὴν δευτέραν αὐτοῦ Πρυτανείανraquo Πανδώρα 8 501-510

Ἀφεντούλης Θ (1875) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1875 Ἐν Ἀθήναις

Βαλέτας Γ (1938) laquoἩ Πανεπιστημιακὴ κριτικὴ κι ἡ ἐπίδρασή της στὴ Νεοελληνικὴ Ποίησηraquo Νέα Ἑστία 23 1813-44

66 Kefallineou (1999) 16-30 Κεφαλληναίου (2003) 15-27

29indd 453 110416 1111

454 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Βερναρδάκης Δ Ν (1855) laquoὉ Πλάνηςraquo εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 49-66

Βερναρδάκης Δ Ν (1858) Μαρία Δοξαπατρή Ποίημα δραματικὸν εἰς πράξεις πέντε Ἐν Μονάχῳ

Βερναρδάκης Δ Ν (1860) Κυψελίδαι Μέρος ά Ἐν ΛειψίᾳΒλάχος Α Στ (1858) laquoΤίτος καὶ Ὄθωνraquo εἰς laquo Ὁ Ποιητικὸς Διαγωνισμὸς

τοῦ Ἔτους 1858raquo Πανδώρα 9 73-82Βλάχος Α Στ (1863) Φειδίας καὶ Περικλῆς ἈθήνησιByron GG (1966a) laquoThe Two Foscariraquo εἰς (ed E H Coleridge) The

Works of Lord Byron Poetry New York τ 4 113-96 [ Μτφρ Λόρδου Βύρωνος 1880 Οἱ Δύο Φόσκαροι Ἱστορικὴ Τραγωδία εἰς Πράξεις Πέντε ὑπὸ Θρασυβούλου Καμαράδου Ἐν Ἀθήναις]

Byron GG (1966b) laquoThe Siege of Corinthraquo εἰς (ed E H Coleridge) The Works of Lord Byron A Poem New York τ 3 439-96 [ Μτφρ Λόρδου Βάιρων 1855 Ἡ Πολιορκία τῆς Κορίνθου Ποίημαhellipὑπὸ Ὄθωνος Σ Πυλαρινού Ἐν Ἀθήναις]

Βυζάντιος Α (1902) Ἔργα Ἀλεξάνδρου Βυζαντίου Ἐν ἈθήναιςΔημαρᾶς Κ Θ (1947) laquoἘπαφὲς τῆς Νεώτερης Ἑλληνικῆς Λογοτεχνίας

μὲ τὴν Ἀγγλικὴ (1780-1821)raquo Ἀγγλοελληνικὴ Ἐπιθεώρηση 3 18-22 52-55 (=1985 Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός Ἀθήνα 21-42)

Δημαρᾶς Κ Θ (1954) Ποιηταὶ τοῦ ΙΘacute Αἰώνα Ἀθῆναι [Βασικὴ Βιβλιοθήκη 12] (=1985 laquoἩ Ἑλληνικὴ Ποίηση στὸν Δέκατο Ἔνατο Αἰώναraquo Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός Ἀθήνα 167-220)

Δημαρᾶς Κ Θ (1985) Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός ἈθήναἸωάννου Φ (1855) laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 49-66Καρύδης Σ (1857) laquoΜυρσίνη καὶ Φῶτοςraquo εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ

Ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 25-39 καὶ (1859) 10 25-33Κεφαλληναίου Ε (1984) laquoΠερὶ Συλλόγων Φιλολογικοὶ Σύλλογοιraquo

Φιλολογικὴ Πρωτοχρονιὰ 41 269-81Κεφαλληναίου Ε (1995) Ο Lord Byron στὴν Ἑλλάδα Ἡ παρουσία

του στὴ Νεοελληνικὴ Πνευματικὴ Ζωὴ κατὰ τὸν ΙΘacute αἰώνα Ἀθήνα (Διδακτορικὴ Διατριβή)

Kefallineou E (1999) Byron and the Antiquities of the Acropolis of Athens Athens

Κεφαλληναίου Ε (2003) Τὰ Μάρμαρα τοῦ Παρθενώνα καὶ τὸ Κατηγορῶ τοῦ Μπάϋρον Ἀθήνα

Κουμανούδης Στ (1851) Στράτις Καλοπίχειρος Ἐν Ἀθήναις

29indd 454 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 455

Κουμανούδης Στ (1857) laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ Ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 25-39

Μακρυμίχαλος Στ Ι (1970) laquoἩ ἔκδοση τῆς ἐφημερίδας laquoἩμέραraquo τῆς Τεργέστης στὰ 1855raquo Ὁ Ἐρανιστὴς 8 10-32

Μιστριώτης Γ (1873) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1873 Ἐν Ἀθήναις

Μουλλᾶς Π (1974) laquoἩ διαμάχη Π Σούτσου ndash Κ Ἀσωπίου (1853) καὶ ἡ ἱστορικὴ συγκυρίαraquo Ὁ Ἐρανιστὴς 11 132-50

Μουλλᾶς Π (1977) laquoἩ Λογοτεχνία ἀπὸ τὸν Ἀγώνα ὣς τὴ γενιὰ τοῦ 1880raquo Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους ΙΓ 492-514

Μουλλᾶς Π (1978) laquoΣχέσεις τῆς Νεοελληνικῆς μὲ τὴν Εὐρωπαϊκὴ Λογοτεχνία (1830-1920)raquo Δελτίο τῆς Ἑταιρείας Σπουδῶν Νεοελληνικοῦ Πολιτισμοῦ καὶ Γενικῆς Παιδείας 2 56-59

Μουλλᾶς Π (1989) Les Concours Poeacutetiques de lrsquo Universiteacute drsquo Athegravenes 1851-1877 Athegravenes

Μπαστιᾶς Κ (1951) Παπουλάκος Νέα ὙόρκηΜπούρας Ν Γ (1965) laquoἩ Γλώσσα τῶν ποιητῶν της Ἀθηναϊκῆς Σχολῆςraquo

Πλάτων 17 124-85Ὀρφανίδης Θ Γ (1854) Ἀποσπάσματα ἐκ τοῦ ποιήματος laquoὉ Ἄπατριςraquo

βραβευθέντα τὴν 25 Μαρτίου 1854 κατὰ τὸν ποιητικὸν συναγωνι-σμὸν τὸν παρὰ τοῦ φιλογενοῦς κυρίου Ἀμβροσίου Ράλλη συστα- θέντα Ἐν Ἀθήναις

Ὀρφανίδης Θ Γ (1860) Ἅγιος Μηνᾶς Ἐπεισόδιον τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως Ποίημα λυρικοεπικὸν εἰς ᾂσματα τέσσαρα Ἀθῆναι

Ὀρφανίδης Θ Γ (1876) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1876 Ἐν Ἀθήναις

Παλαμᾶς Κ (1969) Ἅπαντα Ἀθήνα τ 16 404Παπαδόπουλος Χρ Α (1920) Ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος Ἐν

ἈθήναιςΠαπαρρηγόπουλος Δ (1866) Οἱ Στόνοι (βραβεῖο) εἰς Κρίσις τοῦ

Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος ἐν ἔτει Ἀωξsrsquo [=1866] Ἐν ἈθήναιςΠαπαρρηγόπουλος Δ (1867) Χελιδόνες (ἔπαινος) εἰς Κρίσις τοῦ

Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ Βουτσιναίου ἐν Ἔτει Ἀωξζ [=1867] Ἐν Ἀθήναις

Παράσχος Α(1863) Ὁ Ἄγνωστος Ποιητὴς (ἔπαινος) εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 105-22

29indd 455 110416 1111

456 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Παράσχος Α (1881) laquoΠοίημα ἀπαγγελθὲν ἐν τῷ Ἠρώῳ τοῦ Μεσο-λογγίου κατὰ τὰ ἀποκαλυπτήρια του Βύρωνοςraquo Ἐφ Αἰὼν τῆς 19 Δέκ 1881

Παράσχος Α (1881) Ποιήματα ἈθῆναιΠαράσχος Α (1904) Ἀνέκδοτα Ποιήματα Ἀθήνησι 1 167-70Πολίτης Ἀλ (1969) laquoἩ προσγραφόμενη στὸν Ρήγα Πρώτη Ἔκδοση

τοῦ Ἀγαθαγγέλουraquo Ὁ Ἐρανιστὴς 7 173-92Πολίτης Ν Γ (1920) laquoΔημώδεις δοξασίαι περὶ ἀποκαταστάσεως τοῦ

Ἑλληνικοῦ Ἔθνουςraquo Λαογραφικὰ Σύμμεικτα 1 14-27Ραγκαβῆς Ἀ Ρ (1860) laquoὉ Ποιητικὸς Διαγωνισμὸς τοῦ 1860raquo Πανδώρα

25-34Ραγκαβῆς Κ (1877) Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης Ποίημα Δραματικὸν εἰς

Μέρη Πέντε ἈθήνησινΡοΐδης Ἐμμ (1877) laquoΔραματικὸς Ἀγών Κρίσις τῆς τῶν Ἀγωνοδικῶν

Ἐπιτροπείαςraquo Παρνασσὸς 1 218-25Ρουσόπουλος Ἀθ Σ (1865) laquoΚρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ

Διαγωνισμοῦ γενομένη ἐν τῷ Ἑλληνικῷ Πανεπιστημίω τῇ 9 Μαΐου 1865 Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης Δρᾶμα εἰς πέντε πράξειςraquo Χρυσαλλὶς 3 402-403

Σοῦτσος Π (1853) Νέα Σχολὴ τοῦ Γραφομένου Λόγου ἢ Ἀνάστασις τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσης Ἐννοουμένης ὑπὸ Πάντων Ἐν Ἀθήναις

29indd 456 110416 1111

446 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

κριτικὴ κτύπησε τὸν ρομαντισμὸ στὴ μορφὴ τοῦ βυρωνισμοῦ ποὺ τότε γνώρισε τὴν κορύφωσή του γιατί τὸ ἀπαιτοῦσαν καὶ τὸ ἐπέβαλλαν οἱ περιστάσεις τὶς ὁποῖες διερμήνευσε ὁ ποιητὴς μὲ τὸ ἔργο του ἐκτελώ-ντας κοινωνικοπολιτικὸ ρόλο

Εἶναι σημαντικὸ τὸ γεγονὸς ὅτι στὴν περίοδο αὐτὴ ἡ βυρωνικὴ ποί-ηση ἔρχεται σὲ ἐπαφὴ μὲ τὸ πλατύτερο κοινό κυρίως ἐξαιτίας τῆς με-γάλης κυκλοφορίας τῶν μεταφράσεων βυρωνικῶν ἔργων Στὰ χρόνια αὐτὰ ὁ βυρωνισμὸς ἐμφανίζεται πλουσιότερος στὰ ἰδιαίτερα χαρακτη-ριστικά του γνωρίσματα ποὺ συμπληρώνονται ἀπὸ τὶς νέες ἰδέες τοῦ ἀναρχισμοῦ καὶ τοῦ μηδενισμοῦ ἢ τοῦ ἀρρωστημένου πεσσιμισμοῦ καθὼς καὶ ἀπὸ τὴν ἔξαρση τῆς ἀθεΐας καὶ ἐκφράζεται μὲ μεγαλύτερη ἔνταση καὶ πάθος38

Τὰ αἴτια τῆς ὑπερβολικῆς συμπεριφορᾶς τοῦ βυρωνισμοῦ καὶ τῆς ἐξάπλωσής του πρέπει νὰ ἀναζητηθοῦν σὲ ποικίλους παράγοντες φι-λολογικοὺς καὶ κοινωνικοπολιτικούς Στὴν πρώτη περίπτωση ἀνήκει ἡ διαμάχη τοῦ ρομαντισμοῦ μὲ τὸν κλασικισμό ποὺ μπορεῖ νὰ μὴν εἶναι πολὺ σημαντική γιατί καὶ τὰ δύο κινήματα παρουσιάζονται στὸ ἴδιο ἰδεολογικὸ σύστημα ἀλλὰ ὅμως ὁ κλασικισμός ποὺ εἶχε ὑπὲρ αὐτοῦ ἐκτὸς τῶν ἄλλων καὶ τὴν ἀκαδημαϊκὴ κριτική ἐπιδίωξε τὸν ἀποκλει-σμὸ τοῦ βυρωνισμοῦ ἀπὸ κάθε δημόσια ἀναγνώριση καὶ ἐπιβράβευση καὶ τὸν ἀνάγκασε ἔτσι γιὰ τὴν ὑπεράσπισή του νὰ ἐκτραπεῖ σὲ θέσεις περισσότερο ἀκραῖες καὶ ὁπωσδήποτε κραυγαλέες Πραγματικὰ οἱ κρι-τὲς μὲ σπουδαιότερους τὴ δυάδα Κωνσταντίνου Παπαρρηγοπούλου ndash Ἀλ Ρίζου Ραγκαβῆ ἀπὸ τὴ μία καὶ Κωννου Ἀσωπίου ndash Στεφάνου Κουμανούδη καὶ Δημητρίου Βερναρδάκη ndash Ἀθανασίου Ρουσοπούλου ἀπὸ τὴν ἄλλη ἦταν στραμμένοι πρὸς τὴν κλασικὴ ἀρχαιότητα καὶ κη-ρυγμένοι ἀντιρομαντικοί Ἀνησυχοῦσαν ὄχι μόνο γιὰ τὴ θεματολογία τῶν ρομαντικῶν ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν ἀρχαϊκὴ γλώσσα ποὺ χρησιμοποιοῦ-σαν Γιrsquo αὐτὸ περιόρισαν στὸ ἐλάχιστο τὴν ἀπονομὴ διακρίσεων σὲ βυ-ρωνικὰ ἔργα ὅπως πχ εἶναι τὰ ποιήματα Ὁ Ἄγνωστος ποιητὴς τοῦ Ἀχιλλέα Παράσχου (ἔπαινος 1863)39 οἱ Στόνοι (βραβεῖο 1866)40 καὶ οἱ

38 Ἀναφερόμενος στὰ φαινόμενα τῆς συγκεκριμένης ἐποχῆς ὁ Π Μουλλᾶς ὑποστηρίζει τὰ ἑξῆς laquoὍτι ὣς τώρα ἦταν παράπονο μεταβάλλεται σὲ κραυγὴ διαμαρτυρίαςmiddot ἡ με-λαγχολία γίνεται κατάθλιψη ἡ παθητικὴ ἀναμονὴ τοῦ θανάτου ἐνεργητικὴ θανατο-φιλία Παράλληλα ἀνεβαίνει καὶ ὁ τόνος τῆς φωνῆς φθάνοντας ὣς τὴν πρόκλησηraquo Μουλλᾶς (1977) 506

39 Παράσχος (1863) 113-14 11540 Παπαρρηγόπουλος (1866) 28-33 62

29indd 446 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 447

Χελιδόνες (ἔπαινος 1867)41 τοῦ Δημητρίου Παπαρρηγοπούλου Τελικὰ ἀνάγκασαν τοὺς δημιουργούς τους μὲ τὸ τέλος τῆς δεκαετίας νὰ ἀπο-συρθοῦν ἀπὸ τοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμούς χωρὶς ὡστόσο νὰ ἀποφύ-γουν τὴν ἔνταση τῶν ἐκδηλώσεών τους

Στὴ δεύτερη περίπτωση ἐντάσσεται τὸ θέμα μὲ τὴν ἔξωση τοῦ Ὄθωνα Ἡ laquoφοιβόληπτηraquo42 νεολαία εἶχε ἐνεργὸ συμμετοχὴ στὶς ἀντιοθωνικὲς ἐκ-δηλώσεις ποὺ προκάλεσαν τὴν πτώση τῆς βαυαρικῆς δυναστείας Ἡ ἀναστροφὴ τῶν νέων μὲ τὴν πολιτικὴ ἐπισημαίνεται ἤδη ἀπὸ τὸ 1859 ὅταν ὁ Κωνσταντῖνος Παπαρρηγόπουλος ὡς εἰσηγητὴς τῶν ποιητικῶν διαγωνισμῶν ἐκείνου τοῦ χρόνου μὲ ἀφορμὴ τὴν ὑποβολὴ ἔργων μὲ πο-λιτικὴ τοποθέτηση43 μάταια παρατήρησε σrsquo αὐτοὺς laquoὅτι ἀλλοτριωτάτη τῆς ποιήσεως εἶναι ἡ πολιτικήraquo44 Σrsquo αὐτοὺς τοὺς laquoφοιβόληπτουςraquo νέους ποὺ εἶναι καὶ ἡ τελευταία γενιὰ τοῦ ρομαντισμοῦ συγκαταλέγονταν ὁ ἀρχηγὸς τῆς laquoΧρυσῆς Νεολαίαςraquo Ἀχιλλέας Παράσχος ὁ Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος ὁ Σπυρίδων Βασιλειάδης καὶ ὁ Κλέων Ραγκαβῆς Ἔτσι ὁ βυρωνισμός ποὺ ἦταν ἀπὸ τὴ φύση του ριζοσπαστικός μὲ τὴ συμμετοχὴ ἐκπροσώπων του στὶς ἐξάψεις τὶς ὁποῖες προκάλεσε τὸ ἀντι-πολιτευτικὸ καὶ ἀνατρεπτικὸ κίνημα τῆς βασιλείας τοῦ Ὄθωνα βγῆκε ὁπωσδήποτε δυναμωμένος

Ἐπίσης ὁ βυζαντινισμός ποὺ εἶχε ἤδη σημειώσει τὴν παρουσία του ἀπὸ τὴν προηγούμενη δεκαετία καὶ εἶχε προκαλέσει τοὺς ἀρχαιολά-τρες θεωρήθηκε ὑπαίτιος τῆς καταστροφῆς τοῦ ἀρχαίου ἑλληνισμοῦ μὲ ἀποτέλεσμα νὰ παρατηρηθεῖ πτώση τοῦ θρησκευτικοῦ συναισθήμα-τος ποὺ ὁδήγησε κάποτε σὲ ἀκραῖες θέσεις Εἶναι χαρακτηριστικὰ ὅσα ἀναφέρει ὁ εἰσηγητὴς τοῦ ποιητικοῦ διαγωνισμοῦ τοῦ 1865 Ἀθανάσιος Σ Ρουσόπουλος γιὰ τὴν ἀντιχριστιανικὴ θέση τοῦ Κλέωνα Ραγκαβῆ σχολιάζοντας ὡς ἑξῆς τὸ ἔργο του Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης laquoἡ δὲ πολε-μία τῷ ἑλληνισμῷ βυζαντὶς ἱστορία ἐνεποίησεν εἰς αὐτὸν μίσος ἀκράτη-τον κατὰ τῆς χριστιανικῆς θρησκείας ὡς αἰτίας πάντων τῶν τοῦ ἔθνους δεινῶνhellipraquo45

41 Παπαρρηγόπουλος (1867) 24-30 5642 Ἡ λέξη laquoφοιβόληπτοςraquo ἀπαντᾶ συχνὰ στὰ κείμενα τῆς ἐποχῆς43 Ραγκαβῆς (1877)44 laquo Ὁ ποιητικὸς διαγωνισμὸς τοῦ 1859 ἔτουςraquo Πανδώρα 10 (1859) 2945 laquoΚρίσις τοῦ Βουτσιναίου ποιητικοῦ διαγωνισμοῦ γινομένη ἐν τῷ ἑλληνικῷ πανεπι-

στημίω τὴ 9 Μαΐου 1865raquo Χρυσαλλὶς 3 (1865) 403

29indd 447 110416 1111

448 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Ἀκόμη τὸ ἐθνικὸ θέμα ποὺ ἀποτελοῦσε αἰτία ἐπαναστατικῶν ἐκδη-λώσεων ἀλλὰ καὶ ἀπογοητεύσεων μὲ τὴν ἀποτυχία τῆς κρητικῆς ἐπα-νάστασης (1866-1869) τὸ ἄλυτο πρόβλημα τοῦ ἀλύτρωτου ἑλληνισμοῦ ὅπως καὶ ἡ καταθλιπτικὴ κατάσταση τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ καὶ ἡ διαπί-στωση τῆς ἀδυναμίας ἐνὸς κοινωνικοῦ μετασχηματισμοῦ ἀποτελοῦσαν συνεχεῖς προκλήσεις στὰ κοινωνικὰ αἰσθήματα τῶν ποιητῶν ὅπως μαρ-τυρεῖ ἡ ποίησή τους καὶ ἡ μέχρι θανάτου διαμαρτυρία τους Ὅλα αὐτὰ τὰ ἀνωτέρω μὴ φιλολογικὰ στοιχεῖα ἑρμηνεύουν ἀπὸ μιὰν ἄλλη σκοπιὰ τὴν ἔξαρση τοῦ βυρωνικοῦ φαινομένου στὸν τόπο μας κατὰ τὴ συγκε-κριμένη ἐποχή

Στὴ δεκαετία τοῦ 1860 μὲ τὴ σωρεία τῶν ἄλυτων προβλημάτων ἐθνι-κοπολιτικῶν καὶ κοινωνικοοικονομικῶν τὴ δεκαετία ποὺ ὁ Μπάμπης Ἄννινος τοποθετώντας τὴν ἀρχή της στὴ Μεταπολίτευση καὶ δικαιολο-γώντας τὴν ἀπαισιόδοξη ποίηση τοῦ Δημητρίου Παπαρρηγοπούλου καὶ τοῦ Σπυρίδωνος Βασιλειάδη χαρακτήρισε ὡς laquoμία τῶν ἀτυχεστέρων πε-ριόδων τοῦ Ἔθνους μαςraquo46 ὁ βυρωνισμὸς γνώρισε τὴν κορύφωσή του Ὅπως συνέβη καὶ στὶς ἄλλες εὐρωπαϊκὲς χῶρες ὁ βυρωνισμὸς ἔφθασε στὴν ἀκμή του γιατί τὸ ἀπαιτοῦσαν καὶ τὸ ἐπέβαλλαν οἱ περιστάσεις ποὺ διερμήνευσε ὁ Ἕλληνας ποιητὴς μὲ τὸ ἔργο του ἐκτελώντας κοινω-νικοπολιτικὸ ρόλο Καὶ ἐνῶ τὸ βυρωνικὸ κίνημα στὶς ἄλλες εὐρωπαϊ-κὲς χῶρες ἐξέπνευσε μὲ τὸ τέλος σχεδὸν τῆς ἕκτης δεκαετίας τοῦ αἰώνα στὴν Ἑλλάδα ὄχι μόνο παρουσιάσθηκε καθυστερημένα ἀλλὰ σημείωσε καὶ ἄλλη ἐξέλιξη γιατί λειτούργησαν διαφορετικὰ οἱ πνευματικοὶ καὶ κοινωνικοὶ παράγοντες ποὺ δημιουργήθηκαν στὸ νεοσύστατο κράτος ὕστερα ἀπὸ μία δουλεία τετρακοσίων χρόνων

Διαμάχη Κλασικισμοῦ καὶ Βυρωνισμοῦ

Στὴ δεκαετία του1860 ὁ βυρωνισμὸς μπορεῖ νὰ γνώρισε τὴ μεγαλύτε-ρή του ἀκμή ἀλλὰ γνώρισε μαζὶ καὶ τὴ μεγαλύτερη ἐπίθεση ποὺ ἐξαπέ-λυσε ἐναντίον του ὁ κλασικισμός τὸν ὁποῖον ἀντιπροσώπευαν κυρίως πανεπιστημιακοὶ δάσκαλοι Ἡ εὐκαιρία δόθηκε στὴν ἀκαδημαϊκὴ κρι-τικὴ μὲ τὸν ποιητικὸ διαγωνισμὸ τοῦ 186347 Ὁ Δημήτριος Βερναρδάκης

46 Ἄννινος (1915) 3847 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 105-22

29indd 448 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 449

πρώην βυρωνικὸς ποιητής ἐξαπέλυσε δριμύτατη ἐπίθεση κατὰ τοῦ ρο-μαντισμοῦ καὶ τοῦ βυρωνισμοῦ ὥστε ἡ εἰσήγησή του θεωρήθηκε ἀντι-ρομαντικὸ καὶ ἀντιβυρωνικὸ μανιφέστο Ἀπὸ τὸν ὀνομαστικὸ κατάλο-γο τῶν κυριότερων ἐκπροσώπων τοῦ ρομαντισμοῦ ποὺ μνημονεύονται στὴν εἰσήγησή του ὅπως τοῦ Chateaubriand τοῦ Lamartine τοῦ Hugo τοῦ Goethe τῆς George Sand τοῦ Shelley καὶ τοῦ Byron ὁ τελευταῖος δέ-χθηκε καταιγισμὸ πυρῶν

Τὸ ἀντιρομαντικὸ καὶ ἀντιβυρωνικὸ κυρίως πνεῦμα τοῦ εἰσηγητῆ διαγράφεται καθαρὰ στὰ ἑξῆς ἀποσπάσματα laquoΑἱ ποιητικαὶ παραφο-ραὶ τοῦ Μαμφρέδου τοῦ Childe Harold τοῦ Γκιαοὺρ καὶ τόσων ἄλλων ὑποχονδριακῶν καὶ σπληνικῶν ἡρώων τοῦ λόρδου Βύρωνος ἡ ἐλεγει-ακὴ μελαγχολία τοῦ Λαμαρτίνου ἡ καθολικὴ εὐσέβεια τῶν Ρενὲ καὶ Ἀτταλὰ τοῦ Chateaubriand καὶ οἱ κατὰ τῶν κοινωνικῶν καθεστώτων φλογεραὶ καὶ εὔγλωττοι παραδοξολογίαι τῆς George Sand οἱ τελευταῖοι οὖτοι σπινθῆρες τοῦ ὀσημέραι ἀποσβεννυμένου ποιητικοῦ λύχνου τῆς κατὰ πολλοὺς λόγους γεγηρακυίας ἑσπερίας Εὐρώπης ἐρρίφθησαν πο-λὺ ἐνωρὶς δυστυχῶς καὶ εἰς ἡμᾶς ἐδῶ τοὺς κατοίκους τῆς Ἀνατολῆς καὶ ἀνέφλεξαν εἰς τὰ στήθη πολλῶν ἐκ τῶν ἡμετέρων ποιητῶν πάθη φαντα-σιώδη καὶ ἀνύπαρκτα τὰ ὁποῖα ἐκεῖ μὲν παρὰ τοὶς Ἐσπερίοις ἔχου-σι τὸν λόγον αὐτῶν εἰς τὰς περὶ αὐτοὺς κοινωνικάς θρησκευτικὰς καὶ ἠθικὰς περιστάσεις ἀλλrsquo οὐδένα λόγον εἶναι δυνατὸν νὰ εὕρωσι καὶ εἰς τὸν μόλις ἀναγεννώμενον νεαρὸν ἡμῶν πολιτισμόνraquo48 Καὶ ἀλλοῦ laquoὉ Βύρων ἦτο ὑποχονδριακός κατεπάτησεν οὐ μόνον πᾶσαν ἰδέαν κοινὴν καὶ οὕτως εἰπεῖν καθεστηκυίαν ἐν τῇ θρησκείᾳ τῇ ἠθικῇ κτλ ἀλλὰ κα-τεπάτησε καὶ αὐτὴν τὴν λογικήνmiddot καταπατήσας ὅμως τὴν λογικὴν ἀντι-κατέστησεν αὐτὴν διrsquo ἑτέρας τῆς λογικῆς ἢ μᾶλλον εἰπεῖν τῆς σοφιστεί-ας τοῦ πάθους Καὶ ἡ σοφιστεία αὕτη ἡ διαλεκτικὴ αὕτη σοφιστεία τοῦ πάθους τοῦ ποιητοῦ εἶναι τοιαύτη ὥστε οἱ πτωχοὶ ἡμεῖς ἀναγνῶσται ἀναπειθόμεθα καὶ παρασυρόμεθα Καὶ ἄλλως δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ γί-νη διότι ἡμεῖς μὲν εἴμεθα ἄδολοι καὶ πτωχοὶ τῷ πνεύματι θνητοί ἐκεῖνος δὲ σοφιστὴς δαιμόνιος laquoἙωσφόροςraquo49 Καὶ πιὸ κάτω laquoἈριστοτέχναι δὲ περὶ τὴν γλῶσσαν καὶ τὴν λογικὴν (διότι ἀμφότερα ταῦτα ἐκπηγάζου-σιν ἐκ μιᾶς καὶ τῆς αὐτῆς πηγῆς) ἀνεδείχθησαν αὐτοὶ μάλιστα οἱ ὑπο-χονδριακοὶ καὶ παραδοξολόγοι παντὸς εἴδους καὶ πάσης χροιᾶς ποιη-

48 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 11349 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 119

29indd 449 110416 1111

450 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

ταὶ καὶ συγγραφεῖς ὁ Βύρων ὁ Ρουσσώ ἡ George Sand o Fallmerayer κτλ Ἅπαντες οὗτοι μεταβιβάζουσι τὸν ἀναγνώστην εἰς τὸν χιμαιρικὸν καὶ ψευδῆ των κόσμον διὰ τριχίνης οὕτως εἰπεῖν γεφύρας Ἡ τριχίνη αὕτη γέφυρα εἶναι τὰ λαμβανόμενα (les preacutemisses) τὰ ὁποῖα ὅταν ἀνα-πεισθείς τις ἅπαξ ἀποδεχθῆ δὲν δύναται ἔπειτα νὰ μὴ μεταβῆ καὶ κλει-σθῆ εἰς τὸν κλωβὸν τοῦ ψευδοῦς ἐκείνου κόσμουhellipraquo50

Θέσεις ἀντίθετες πρὸς ἐκεῖνες ποὺ ὁ ἴδιος ἔχει ἐκθέσει στὸν πρόλογο τοῦ ἔργου του Μαρία Δοξαπατρῆ ἰδιαίτερα σὲ ὅτι ἀφοροῦν τὰ πάθη καὶ τὸ κακὸ στὴν ποίηση51 Ὁπωσδήποτε εἶναι ἐνδεικτικὲς τῆς πλήρους διαφοροποίησής του ἀπὸ τὸν ρομαντισμό ποὺ εἶχε ἤδη ἀρχίσει ἀπὸ τὸ 1860 καὶ τῆς ἔνταξής του στοὺς κλασικιστές

Στὸν ποιητικὸ διαγωνισμὸ τοῦ 1863 συμμετεῖχε ἐπίσης καὶ ὁ Ἄγγελος Βλάχος μὲ τὸ ἔργο τοῦ Φειδίας καὶ Περικλῆς52 Ὁ πρόλογος τοῦ ἔργου ἀποτελεῖ ἀντιρομαντικὸ φανέρωμα ὅπου ἐκτυλίσσεται ἡ ἐπίθεση κατὰ τοῦ ρομαντισμοῦ χωρὶς νὰ ἀναφέρεται ὀνομαστικὰ ὁ Βύρων τοῦ ὁποί-ου ὁ Βλάχος ὑπῆρξε θιασώτης λίγα χρόνια νωρίτερα Οἱ λόγοι ποὺ ἐπι-καλεῖται ὁ Ἄγγελος Βλάχος μαρτυροῦν καθαρὰ τὴ νέα ποιητικὴ τοποθέ-τησή του ἄσχετα ἂν δὲν πέτυχε στὴν προσπάθειά του ὅπως σημειώνει ὁ εἰσηγητὴς τοῦ διαγωνισμοῦ laquoὁ ποιητὴς ἠθέλησε νὰ μιμηθεῖ τὸν κλασι-κὸν λεγόμενον στίχον ἀλλrsquo ἀπέτυχε καὶ ἔμεινεν ὅπως ἦτο ρωμαντικός Μιμεῖται τις τοὺς κλασικοὺς ὄχι ὅταν ἐπιμεληθῆ μόνον τοῦ λεκτικοῦ καὶ τῆς ἐξωτερικῆς φράσεως τοῦ λόγου διότι τοῦτο δὲν ἀρκεῖ ἀλλrsquo ὅταν μά-λιστα κατορθώση νὰ διαμορφώση κλασικῶς αὐτὴν τὴν ἐσωτερικὴν οὐ-σίαν τῆς ποιήσεώς του ὅταν κατορθώση νὰ συμπυκνώση ὄλον του τὸν ποιητικὸν πλοῦτον εἰς ὀλίγους σχετικῶς στίχουςhellipraquo53

Ὡστόσο παρὰ τὴ δριμύτατη ἐπίθεση ἐναντίον τῆς βυρωνικῆς ποίη-σης στὸν διαγωνισμὸ τοῦ 1863 τὰ πρωτεῖα τῶν ἐπαίνων ἀφοῦ βρα-βεῖο δὲν δόθηκε ἀποδόθηκαν στὸ βυρωνικὸ ποίημα Ὁ Ἄγνωστος54 τοῦ Ἀχιλλέα Παράσχου Οἱ κριτὲς ξεχώρισαν τὸ ποίημα γιὰ τὴ μεγάλη καὶ σπάνια ἀρετή τὴ γνήσια καὶ ἀληθινὴ ἔμπνευση καὶ ὄχι laquoδιὰ τὰς λογικὰς παραδοξολογίας αἵτινες ἀποτελοῦσι τὸ κρηπίδωμα τοῦ ποιήματοςraquo55

50 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 11951 Βερναρδάκης (1858) ογacute ndash πθacute52 Βλάχος (1863) [αacute]53 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 11254 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 113-15 Παράσχος (1881) 7-4455 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 113

29indd 450 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 451

Πάντως ὁ Παράσχος μὲ τὴ διάκριση αὐτὴ κράτησε ψηλὰ τὴ σημαία τοῦ βυρωνισμοῦ ἔστω καὶ διάτρητη συνέβαλε οὐσιαστικὰ στὴν προβο-λή του στὴν ἐπίμαχη δεκαετία ἀλλὰ καὶ στὴν κατοπινὴ συντήρησή του ἕως τὸν θάνατό του παραμένοντας ὁ πιὸ πιστὸς λάτρης τοῦ Byron μι-μητής μεταφραστὴς56 καὶ ὑμνητής57 του

Ἂν ληφθοῦν ὑπόψη οἱ ἀλλεπάλληλες ἐπιθέσεις ποὺ δέχθηκε ὁ Byron καὶ ἀπὸ ἐξωακαδημαϊκοὺς κύκλους τὸ ἔτος 1863 θὰ μποροῦσε νὰ χα-ρακτηρισθεῖ δίσεκτο γιὰ τὸν Ἄγγλο ποιητή Ὡστόσο ὅπως προαναφέρ-θηκε ὁ βυρωνισμὸς συνέχισε μὲ ἔνταση τὴν παρουσία του καθrsquo ὅλη τὴ διάρκεια τῆς δεκαετίας τοῦ 1860 μὲ τὶς μεταφράσεις τῶν βυρωνικῶν ἔρ-γων τὶς μελέτες γιὰ τὸν Byron καὶ τὸ ἔργο του καθὼς καὶ μὲ τὴν ἵδρυση τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου laquoΒύρωνraquo58

Ἡ ἀκμὴ αὐτὴ συνεχίσθηκε καὶ στὶς ἀρχὲς τῆς ὄγδοης δεκαετίας τοῦ αἰώνα ἕως τὸν θάνατο τουλάχιστον τῶν σπουδαιότερων ἐκπροσώ-πων τοῦ βυρωνισμοῦ (Δ Παπαρρηγοπούλου 1873 Ἰω Καρασούτσα 1873 καὶ Στ Βασιλειάδη 1874) ἀλλὰ κατόπιν ἄρχισε νὰ διαφοροποι-εῖται Ἔτσι ὡς πρὸς τὶς ἐπιδράσεις ποὺ ἄσκησε ὁ Byron μὲ τὸ ἔργο του στοὺς Νεοέλληνες τὸ κίνημα ἀκολούθησε τὴ γενικότερη τύχη τοῦ ρο- μαντισμοῦ Ἀναφορικὰ ὅμως μὲ τὶς ἄλλες ἐκδηλώσεις ποὺ πραγματοποι- οῦνταν μὲ μεταφράσεις τῶν ἔργων του μὲ μελέτες γιὰ τὸν ποιητὴ καὶ μὲ τὴν ἔντεχνη ποίηση τὴν ἀφιερωμένη καὶ ἀναφερόμενη σrsquo αὐτόν συνεχί-σθηκε ὁ προηγούμενος ρυθμός ἐξαιτίας κυρίως ἄλλων παραγόντων59

Στοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμοὺς τῶν ἐτῶν 1870 καὶ 1876 καθὼς καὶ 1871 καὶ 1873 μὲ εἰσηγητὲς τὸν Θεόδωρο Ὀρφανίδη60 καὶ τὸν Γεώργιο Μιστριώτη61 ἀντιστοίχως διαπιστώνεται ἡ πτώση τοῦ ρομαντισμοῦ καὶ ἡ ἀνυπαρξία τῆς λυρικῆς ποίησης Σrsquo ἕναν ἄλλο διαγωνισμό τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου laquoΠαρνασσόςraquo τρεῖς μῆνες πρὶν ἀπὸ τὸν τελευ-ταῖο Βουτσιναῖο ποιητικὸ διαγωνισμό τὸν Ἰούνιο τοῦ 1877 ὁ εἰσηγη-τὴς Ἐμμ Ροΐδης ἦταν κατηγορηματικὸς στὴ διαπίστωση τῆς ἀπου σίας βυρωνικῶν ἐπιρροῶν ἀναφέροντας τὰ ἑξῆς laquoΣήμερον οὔτε ἁμαρτω-λοὺς ἔχομεν οὔτε ἀκόμη Ἀρόλδους καὶ Μαμφρέδαςhellip ἀλλὰ φρονίμους

56 Κεφαλληναίου (1995) 279-8357 Παράσχος (1881) 2-3 (1904) 167-7058 Κεφαλληναίου (1984) 269-8159 Κεφαλληναίου (1995) 127-4460 Ὀρφανίδης (1876) 10-1161 Μιστριώτης (1873) 5-7

29indd 451 110416 1111

452 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

καὶ θετικοὺς ἀνθρώπουςhellip Ἡ ποίησις παρὰ μὲν τοῖς ἀρχαίοις ἦτο ἄνθος νεότητος καὶ ὑγείας σήμερον δὲ ἐν Εὐρώπῃ εἶναι ἐξάνθημα ὀργανισμοῦ νοσοῦντος καὶ θρῆνος πάσχοντος ἀνθρώπου Ἂν ἀνακτήσωμεν ποτὲ τὴν προγονικὴν εὔκλειαν πιθανὸν εἶναι νrsquo ἀναβλαστήση τὸ ἀρχαῖον ἄνθος ἐπὶ τοῦ γενεθλίου αὐτοῦ ἐδάφουςmiddot ἂν νοσήσωμεν ὡς οἱ Φράγκοι θέλου-σιν ἐκπορευθεῖ βεβαίως καὶ ἐκ τῶν ἡμετέρων χειλέων ἀληθοῦς ὀδύνης κραυγαί Μέχρις οὗ ὅμως τὸ ἕτερον τούτων συμβῆ πολὺ φοβούμεθα ὅτι ἀντὶ ποιήσεως θέλομεν ἔχει ἢ ψυχρὰς κλασικῶν μιμήσεις ἢ παιδαριώδεις βυρωνισμοῦ παρωδίαςraquo62

Ο Byron ὡς ρομαντικὸς ποιητὴς εἶχε παύσει πλέον νὰ συγκινεῖ τὸ ἑλ-ληνικὸ κοινὸ καὶ κατὰ συνέπεια νὰ τὸ ἐπηρεάζει Στὸν ποιητικὸ διαγω-νισμὸ τοῦ 1875 ὁ εἰσηγητὴς καθηγητὴς Θ Ἀφεντούλης ἀναφέρει κάποια ὁμοιότητα63 τοῦ ἔργου Παυσανίας ὁ Λακεδαιμόνιος τοῦ Α Ἀντωνιάδου μὲ τὸ ἔργο τοῦ Byron Οἱ δύο Φόσκαροι στὸ ὁποῖο παραπέμπει τὸν συγ-γραφέα laquoνὰ ἐπανέλθη ἐπὶ τὸ δράμα νὰ τὸ ἐξευγενίση νὰ τὸ ἀνυψώση νὰ μελετήση τὸν Βύρωνα ἐν τῷ δράματι Οἱ δύο Φόσκαροιraquo64 γιὰ τὴ διάπλαση μεγαλοπρεποῦς καὶ δραματικοῦ χαρακτήρα Ἀλλὰ τὸ ἔργο Οἱ δύο Φόσκαροι ἐγγράφεται στὸν πολιτικὸ βυρωνισμό ὁ ὁποῖος εἶχε ἀρχίσει νὰ ὑπερισχύει τοῦ ρομαντικοῦ καὶ νὰ διαταράσσεται ἡ παράλ-ληλη μακρὰ πορεία τῶν δύο ποιητικῶν τάσεων τοῦ βυρωνισμοῦ τοῦ λο-γοτεχνικοῦ καὶ τοῦ πολιτικοῦ

Εἶναι ἀξιοσημείωτο τὸ γεγονὸς ὅτι στοὺς ἕντεκα καθηγητὲς Πανε-πιστημίου ποὺ ἦταν εἰσηγητὲς ἀρκετὲς φορὲς ὁ καθένας τους στοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμούς οἱ τέσσερεις ἀπrsquo αὐτούς ὁ Ἀλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβῆς ὁ Στέφανος Κουμανούδης ὁ Δημήτριος Βερναρδάκης καὶ ὁ Θεόδωρος Ὀρφανίδης ἦταν συγγραφεῖς ἔργων μὲ βυρωνικὲς ἐπιδράσεις οἱ Φίλιππος Ἰωάννου καὶ Δημήτριος Σεμιτέλος ἐξύμνησαν μὲ τὴν ποίη-σή τους τὸν Byron ἐνῶ ποιήματα γιὰ τὸν Ἄγγλο ποιητὴ ἔγραψαν ἐπί-σης καὶ ὁ Νικόλαος Σαρίπολος καὶ ὁ Ὄθων Πυλαρινός Ὁ τελευταῖος μάλιστα μετέφρασε καὶ τὴ βυρωνικὴ ἔμμετρη μυθιστορία Ἡ πολιορκία τῆς Κορίνθου65

62 Ροΐδης (1877) 22563 Ἀφεντούλης (1875) 43 4564 Βyron (1816) The Siege of Corinth A Poem London 7-5 Γιὰ τὴ μετάφραση τοῦ Πυ-

λαρινοῦ βλ Κεφαλληναίου (1995) 322-2965 Κεφαλληναίου (1995) 140-41

29indd 452 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 453

Οἱ πανεπιστημιακοὶ κριτὲς ἀντιμετώπισαν εὐνοϊκὰ στὴν ἀρχὴ τὸ βυ-ρωνικὸ κίνημα ἐπηρεασμένοι ἀπὸ τὴν ἀκτινοβολία τῆς ποιητικῆς καὶ ἱστορικῆς προσωπικότητας τοῦ Byron Ὡστόσο ἀπὸ τὰ μέσα τῆς δεκαε-τίας του1850 δὲν δίστασαν νὰ ἐπικρίνουν ἐκεῖνες τὶς βυρωνικὲς ἰδέες ποὺ διαπίστωσαν ὅτι ἐπηρέαζαν ἀρνητικὰ τὴν ἠθικὴ τῆς ἀρτισύστατης νεο-ελληνικῆς κοινωνίας Ἔτσι ἀπομυθοποίησαν τὸν Byron ποὺ κανεὶς ὡς τότε δὲν εἶχε τολμήσει νὰ θίξει καὶ ἐπιδίωξαν μέσα ἀπὸ τοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμοὺς τοῦ Πανεπιστημίου τὴν ἀναστολὴ τῶν ἐπιδράσεων ἑνὸς νοσηροῦ βυρωνισμοῦ Ὀφείλουμε ὡστόσο νὰ τονίσουμε ὅτι ἡ ἀρνητικὴ κριτικὴ τῶν πανεπιστημιακῶν καθηγητῶν κατὰ τοῦ λογοτεχνικοῦ βυ-ρωνισμοῦ δὲν μείωσε καθόλου τὸν πολιτικὸ βυρωνισμὸ καὶ τὴν ἱστορι-κὴ προσωπικότητα τοῦ Byron ἡ ὁποία ἀντιθέτως στὸ τελευταῖο τέταρτο τοῦ 19ου αἰώνα εἶχε λάβει μεσσιανικὲς διαστάσεις στὴν Ἑλλάδα μὲ τὸν χαρακτηρισμό του ὡς laquoΠολιτικοῦ Μεσσίαraquo Ἡ προσωπικότητά του μαζὶ μὲ τὸ φιλελληνικὸ ποιητικό του ἔργο66 συνέχισαν ἀδιάκοπα τὴν εὐεργε-τικὴ παρουσία τους στὸν τόπο μας ἕως σήμερα

Βιβλιογραφία

Ἄννινος Χ (1888) laquoΠρὸ τοῦ 1862 καὶ μετὰ τὸ 1862raquo Ἐφημερὶς Ἀκρόπολις Ἡ Ἑλλὰς κατὰ τὴν 25ετηρίδα τοῦ Βασιλέως Γεωργίου Ἐν Ἀθήναις

Ἄννινος Χ (1916) laquoΒασιλειάδης Παπαρρηγόπουλος καὶ οἱ περὶ αὐτούςraquo Διαλέξεις περὶ Ἑλλήνων Ποιητῶν του ΙΘrsquo Αἰῶνος 1915-1916 [Φιλολογικὸς Σύλλογος ldquoΠαρνασσόςrdquo] Ἐν Ἀθήναις 15 1-56

Ἀσώπιος Κ (1853) Τὰ Σούτσεια ἤτοι ὁ κύριος Παναγιώτης Σοῦτσος ἐν γραμματικοῖς ἐν φιλολόγοις ἐν σχολάρχαις ἐν μετρικοῖς καὶ ἐν ποιηταῖς ἐξεταζόμενος Ἐν Ἀθήναις

Ἀσώπιος Κ (1857) laquoΛόγος παραδίδοντος τὴν δευτέραν αὐτοῦ Πρυτανείανraquo Πανδώρα 8 501-510

Ἀφεντούλης Θ (1875) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1875 Ἐν Ἀθήναις

Βαλέτας Γ (1938) laquoἩ Πανεπιστημιακὴ κριτικὴ κι ἡ ἐπίδρασή της στὴ Νεοελληνικὴ Ποίησηraquo Νέα Ἑστία 23 1813-44

66 Kefallineou (1999) 16-30 Κεφαλληναίου (2003) 15-27

29indd 453 110416 1111

454 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Βερναρδάκης Δ Ν (1855) laquoὉ Πλάνηςraquo εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 49-66

Βερναρδάκης Δ Ν (1858) Μαρία Δοξαπατρή Ποίημα δραματικὸν εἰς πράξεις πέντε Ἐν Μονάχῳ

Βερναρδάκης Δ Ν (1860) Κυψελίδαι Μέρος ά Ἐν ΛειψίᾳΒλάχος Α Στ (1858) laquoΤίτος καὶ Ὄθωνraquo εἰς laquo Ὁ Ποιητικὸς Διαγωνισμὸς

τοῦ Ἔτους 1858raquo Πανδώρα 9 73-82Βλάχος Α Στ (1863) Φειδίας καὶ Περικλῆς ἈθήνησιByron GG (1966a) laquoThe Two Foscariraquo εἰς (ed E H Coleridge) The

Works of Lord Byron Poetry New York τ 4 113-96 [ Μτφρ Λόρδου Βύρωνος 1880 Οἱ Δύο Φόσκαροι Ἱστορικὴ Τραγωδία εἰς Πράξεις Πέντε ὑπὸ Θρασυβούλου Καμαράδου Ἐν Ἀθήναις]

Byron GG (1966b) laquoThe Siege of Corinthraquo εἰς (ed E H Coleridge) The Works of Lord Byron A Poem New York τ 3 439-96 [ Μτφρ Λόρδου Βάιρων 1855 Ἡ Πολιορκία τῆς Κορίνθου Ποίημαhellipὑπὸ Ὄθωνος Σ Πυλαρινού Ἐν Ἀθήναις]

Βυζάντιος Α (1902) Ἔργα Ἀλεξάνδρου Βυζαντίου Ἐν ἈθήναιςΔημαρᾶς Κ Θ (1947) laquoἘπαφὲς τῆς Νεώτερης Ἑλληνικῆς Λογοτεχνίας

μὲ τὴν Ἀγγλικὴ (1780-1821)raquo Ἀγγλοελληνικὴ Ἐπιθεώρηση 3 18-22 52-55 (=1985 Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός Ἀθήνα 21-42)

Δημαρᾶς Κ Θ (1954) Ποιηταὶ τοῦ ΙΘacute Αἰώνα Ἀθῆναι [Βασικὴ Βιβλιοθήκη 12] (=1985 laquoἩ Ἑλληνικὴ Ποίηση στὸν Δέκατο Ἔνατο Αἰώναraquo Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός Ἀθήνα 167-220)

Δημαρᾶς Κ Θ (1985) Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός ἈθήναἸωάννου Φ (1855) laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 49-66Καρύδης Σ (1857) laquoΜυρσίνη καὶ Φῶτοςraquo εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ

Ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 25-39 καὶ (1859) 10 25-33Κεφαλληναίου Ε (1984) laquoΠερὶ Συλλόγων Φιλολογικοὶ Σύλλογοιraquo

Φιλολογικὴ Πρωτοχρονιὰ 41 269-81Κεφαλληναίου Ε (1995) Ο Lord Byron στὴν Ἑλλάδα Ἡ παρουσία

του στὴ Νεοελληνικὴ Πνευματικὴ Ζωὴ κατὰ τὸν ΙΘacute αἰώνα Ἀθήνα (Διδακτορικὴ Διατριβή)

Kefallineou E (1999) Byron and the Antiquities of the Acropolis of Athens Athens

Κεφαλληναίου Ε (2003) Τὰ Μάρμαρα τοῦ Παρθενώνα καὶ τὸ Κατηγορῶ τοῦ Μπάϋρον Ἀθήνα

Κουμανούδης Στ (1851) Στράτις Καλοπίχειρος Ἐν Ἀθήναις

29indd 454 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 455

Κουμανούδης Στ (1857) laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ Ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 25-39

Μακρυμίχαλος Στ Ι (1970) laquoἩ ἔκδοση τῆς ἐφημερίδας laquoἩμέραraquo τῆς Τεργέστης στὰ 1855raquo Ὁ Ἐρανιστὴς 8 10-32

Μιστριώτης Γ (1873) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1873 Ἐν Ἀθήναις

Μουλλᾶς Π (1974) laquoἩ διαμάχη Π Σούτσου ndash Κ Ἀσωπίου (1853) καὶ ἡ ἱστορικὴ συγκυρίαraquo Ὁ Ἐρανιστὴς 11 132-50

Μουλλᾶς Π (1977) laquoἩ Λογοτεχνία ἀπὸ τὸν Ἀγώνα ὣς τὴ γενιὰ τοῦ 1880raquo Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους ΙΓ 492-514

Μουλλᾶς Π (1978) laquoΣχέσεις τῆς Νεοελληνικῆς μὲ τὴν Εὐρωπαϊκὴ Λογοτεχνία (1830-1920)raquo Δελτίο τῆς Ἑταιρείας Σπουδῶν Νεοελληνικοῦ Πολιτισμοῦ καὶ Γενικῆς Παιδείας 2 56-59

Μουλλᾶς Π (1989) Les Concours Poeacutetiques de lrsquo Universiteacute drsquo Athegravenes 1851-1877 Athegravenes

Μπαστιᾶς Κ (1951) Παπουλάκος Νέα ὙόρκηΜπούρας Ν Γ (1965) laquoἩ Γλώσσα τῶν ποιητῶν της Ἀθηναϊκῆς Σχολῆςraquo

Πλάτων 17 124-85Ὀρφανίδης Θ Γ (1854) Ἀποσπάσματα ἐκ τοῦ ποιήματος laquoὉ Ἄπατριςraquo

βραβευθέντα τὴν 25 Μαρτίου 1854 κατὰ τὸν ποιητικὸν συναγωνι-σμὸν τὸν παρὰ τοῦ φιλογενοῦς κυρίου Ἀμβροσίου Ράλλη συστα- θέντα Ἐν Ἀθήναις

Ὀρφανίδης Θ Γ (1860) Ἅγιος Μηνᾶς Ἐπεισόδιον τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως Ποίημα λυρικοεπικὸν εἰς ᾂσματα τέσσαρα Ἀθῆναι

Ὀρφανίδης Θ Γ (1876) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1876 Ἐν Ἀθήναις

Παλαμᾶς Κ (1969) Ἅπαντα Ἀθήνα τ 16 404Παπαδόπουλος Χρ Α (1920) Ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος Ἐν

ἈθήναιςΠαπαρρηγόπουλος Δ (1866) Οἱ Στόνοι (βραβεῖο) εἰς Κρίσις τοῦ

Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος ἐν ἔτει Ἀωξsrsquo [=1866] Ἐν ἈθήναιςΠαπαρρηγόπουλος Δ (1867) Χελιδόνες (ἔπαινος) εἰς Κρίσις τοῦ

Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ Βουτσιναίου ἐν Ἔτει Ἀωξζ [=1867] Ἐν Ἀθήναις

Παράσχος Α(1863) Ὁ Ἄγνωστος Ποιητὴς (ἔπαινος) εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 105-22

29indd 455 110416 1111

456 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Παράσχος Α (1881) laquoΠοίημα ἀπαγγελθὲν ἐν τῷ Ἠρώῳ τοῦ Μεσο-λογγίου κατὰ τὰ ἀποκαλυπτήρια του Βύρωνοςraquo Ἐφ Αἰὼν τῆς 19 Δέκ 1881

Παράσχος Α (1881) Ποιήματα ἈθῆναιΠαράσχος Α (1904) Ἀνέκδοτα Ποιήματα Ἀθήνησι 1 167-70Πολίτης Ἀλ (1969) laquoἩ προσγραφόμενη στὸν Ρήγα Πρώτη Ἔκδοση

τοῦ Ἀγαθαγγέλουraquo Ὁ Ἐρανιστὴς 7 173-92Πολίτης Ν Γ (1920) laquoΔημώδεις δοξασίαι περὶ ἀποκαταστάσεως τοῦ

Ἑλληνικοῦ Ἔθνουςraquo Λαογραφικὰ Σύμμεικτα 1 14-27Ραγκαβῆς Ἀ Ρ (1860) laquoὉ Ποιητικὸς Διαγωνισμὸς τοῦ 1860raquo Πανδώρα

25-34Ραγκαβῆς Κ (1877) Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης Ποίημα Δραματικὸν εἰς

Μέρη Πέντε ἈθήνησινΡοΐδης Ἐμμ (1877) laquoΔραματικὸς Ἀγών Κρίσις τῆς τῶν Ἀγωνοδικῶν

Ἐπιτροπείαςraquo Παρνασσὸς 1 218-25Ρουσόπουλος Ἀθ Σ (1865) laquoΚρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ

Διαγωνισμοῦ γενομένη ἐν τῷ Ἑλληνικῷ Πανεπιστημίω τῇ 9 Μαΐου 1865 Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης Δρᾶμα εἰς πέντε πράξειςraquo Χρυσαλλὶς 3 402-403

Σοῦτσος Π (1853) Νέα Σχολὴ τοῦ Γραφομένου Λόγου ἢ Ἀνάστασις τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσης Ἐννοουμένης ὑπὸ Πάντων Ἐν Ἀθήναις

29indd 456 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 447

Χελιδόνες (ἔπαινος 1867)41 τοῦ Δημητρίου Παπαρρηγοπούλου Τελικὰ ἀνάγκασαν τοὺς δημιουργούς τους μὲ τὸ τέλος τῆς δεκαετίας νὰ ἀπο-συρθοῦν ἀπὸ τοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμούς χωρὶς ὡστόσο νὰ ἀποφύ-γουν τὴν ἔνταση τῶν ἐκδηλώσεών τους

Στὴ δεύτερη περίπτωση ἐντάσσεται τὸ θέμα μὲ τὴν ἔξωση τοῦ Ὄθωνα Ἡ laquoφοιβόληπτηraquo42 νεολαία εἶχε ἐνεργὸ συμμετοχὴ στὶς ἀντιοθωνικὲς ἐκ-δηλώσεις ποὺ προκάλεσαν τὴν πτώση τῆς βαυαρικῆς δυναστείας Ἡ ἀναστροφὴ τῶν νέων μὲ τὴν πολιτικὴ ἐπισημαίνεται ἤδη ἀπὸ τὸ 1859 ὅταν ὁ Κωνσταντῖνος Παπαρρηγόπουλος ὡς εἰσηγητὴς τῶν ποιητικῶν διαγωνισμῶν ἐκείνου τοῦ χρόνου μὲ ἀφορμὴ τὴν ὑποβολὴ ἔργων μὲ πο-λιτικὴ τοποθέτηση43 μάταια παρατήρησε σrsquo αὐτοὺς laquoὅτι ἀλλοτριωτάτη τῆς ποιήσεως εἶναι ἡ πολιτικήraquo44 Σrsquo αὐτοὺς τοὺς laquoφοιβόληπτουςraquo νέους ποὺ εἶναι καὶ ἡ τελευταία γενιὰ τοῦ ρομαντισμοῦ συγκαταλέγονταν ὁ ἀρχηγὸς τῆς laquoΧρυσῆς Νεολαίαςraquo Ἀχιλλέας Παράσχος ὁ Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος ὁ Σπυρίδων Βασιλειάδης καὶ ὁ Κλέων Ραγκαβῆς Ἔτσι ὁ βυρωνισμός ποὺ ἦταν ἀπὸ τὴ φύση του ριζοσπαστικός μὲ τὴ συμμετοχὴ ἐκπροσώπων του στὶς ἐξάψεις τὶς ὁποῖες προκάλεσε τὸ ἀντι-πολιτευτικὸ καὶ ἀνατρεπτικὸ κίνημα τῆς βασιλείας τοῦ Ὄθωνα βγῆκε ὁπωσδήποτε δυναμωμένος

Ἐπίσης ὁ βυζαντινισμός ποὺ εἶχε ἤδη σημειώσει τὴν παρουσία του ἀπὸ τὴν προηγούμενη δεκαετία καὶ εἶχε προκαλέσει τοὺς ἀρχαιολά-τρες θεωρήθηκε ὑπαίτιος τῆς καταστροφῆς τοῦ ἀρχαίου ἑλληνισμοῦ μὲ ἀποτέλεσμα νὰ παρατηρηθεῖ πτώση τοῦ θρησκευτικοῦ συναισθήμα-τος ποὺ ὁδήγησε κάποτε σὲ ἀκραῖες θέσεις Εἶναι χαρακτηριστικὰ ὅσα ἀναφέρει ὁ εἰσηγητὴς τοῦ ποιητικοῦ διαγωνισμοῦ τοῦ 1865 Ἀθανάσιος Σ Ρουσόπουλος γιὰ τὴν ἀντιχριστιανικὴ θέση τοῦ Κλέωνα Ραγκαβῆ σχολιάζοντας ὡς ἑξῆς τὸ ἔργο του Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης laquoἡ δὲ πολε-μία τῷ ἑλληνισμῷ βυζαντὶς ἱστορία ἐνεποίησεν εἰς αὐτὸν μίσος ἀκράτη-τον κατὰ τῆς χριστιανικῆς θρησκείας ὡς αἰτίας πάντων τῶν τοῦ ἔθνους δεινῶνhellipraquo45

41 Παπαρρηγόπουλος (1867) 24-30 5642 Ἡ λέξη laquoφοιβόληπτοςraquo ἀπαντᾶ συχνὰ στὰ κείμενα τῆς ἐποχῆς43 Ραγκαβῆς (1877)44 laquo Ὁ ποιητικὸς διαγωνισμὸς τοῦ 1859 ἔτουςraquo Πανδώρα 10 (1859) 2945 laquoΚρίσις τοῦ Βουτσιναίου ποιητικοῦ διαγωνισμοῦ γινομένη ἐν τῷ ἑλληνικῷ πανεπι-

στημίω τὴ 9 Μαΐου 1865raquo Χρυσαλλὶς 3 (1865) 403

29indd 447 110416 1111

448 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Ἀκόμη τὸ ἐθνικὸ θέμα ποὺ ἀποτελοῦσε αἰτία ἐπαναστατικῶν ἐκδη-λώσεων ἀλλὰ καὶ ἀπογοητεύσεων μὲ τὴν ἀποτυχία τῆς κρητικῆς ἐπα-νάστασης (1866-1869) τὸ ἄλυτο πρόβλημα τοῦ ἀλύτρωτου ἑλληνισμοῦ ὅπως καὶ ἡ καταθλιπτικὴ κατάσταση τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ καὶ ἡ διαπί-στωση τῆς ἀδυναμίας ἐνὸς κοινωνικοῦ μετασχηματισμοῦ ἀποτελοῦσαν συνεχεῖς προκλήσεις στὰ κοινωνικὰ αἰσθήματα τῶν ποιητῶν ὅπως μαρ-τυρεῖ ἡ ποίησή τους καὶ ἡ μέχρι θανάτου διαμαρτυρία τους Ὅλα αὐτὰ τὰ ἀνωτέρω μὴ φιλολογικὰ στοιχεῖα ἑρμηνεύουν ἀπὸ μιὰν ἄλλη σκοπιὰ τὴν ἔξαρση τοῦ βυρωνικοῦ φαινομένου στὸν τόπο μας κατὰ τὴ συγκε-κριμένη ἐποχή

Στὴ δεκαετία τοῦ 1860 μὲ τὴ σωρεία τῶν ἄλυτων προβλημάτων ἐθνι-κοπολιτικῶν καὶ κοινωνικοοικονομικῶν τὴ δεκαετία ποὺ ὁ Μπάμπης Ἄννινος τοποθετώντας τὴν ἀρχή της στὴ Μεταπολίτευση καὶ δικαιολο-γώντας τὴν ἀπαισιόδοξη ποίηση τοῦ Δημητρίου Παπαρρηγοπούλου καὶ τοῦ Σπυρίδωνος Βασιλειάδη χαρακτήρισε ὡς laquoμία τῶν ἀτυχεστέρων πε-ριόδων τοῦ Ἔθνους μαςraquo46 ὁ βυρωνισμὸς γνώρισε τὴν κορύφωσή του Ὅπως συνέβη καὶ στὶς ἄλλες εὐρωπαϊκὲς χῶρες ὁ βυρωνισμὸς ἔφθασε στὴν ἀκμή του γιατί τὸ ἀπαιτοῦσαν καὶ τὸ ἐπέβαλλαν οἱ περιστάσεις ποὺ διερμήνευσε ὁ Ἕλληνας ποιητὴς μὲ τὸ ἔργο του ἐκτελώντας κοινω-νικοπολιτικὸ ρόλο Καὶ ἐνῶ τὸ βυρωνικὸ κίνημα στὶς ἄλλες εὐρωπαϊ-κὲς χῶρες ἐξέπνευσε μὲ τὸ τέλος σχεδὸν τῆς ἕκτης δεκαετίας τοῦ αἰώνα στὴν Ἑλλάδα ὄχι μόνο παρουσιάσθηκε καθυστερημένα ἀλλὰ σημείωσε καὶ ἄλλη ἐξέλιξη γιατί λειτούργησαν διαφορετικὰ οἱ πνευματικοὶ καὶ κοινωνικοὶ παράγοντες ποὺ δημιουργήθηκαν στὸ νεοσύστατο κράτος ὕστερα ἀπὸ μία δουλεία τετρακοσίων χρόνων

Διαμάχη Κλασικισμοῦ καὶ Βυρωνισμοῦ

Στὴ δεκαετία του1860 ὁ βυρωνισμὸς μπορεῖ νὰ γνώρισε τὴ μεγαλύτε-ρή του ἀκμή ἀλλὰ γνώρισε μαζὶ καὶ τὴ μεγαλύτερη ἐπίθεση ποὺ ἐξαπέ-λυσε ἐναντίον του ὁ κλασικισμός τὸν ὁποῖον ἀντιπροσώπευαν κυρίως πανεπιστημιακοὶ δάσκαλοι Ἡ εὐκαιρία δόθηκε στὴν ἀκαδημαϊκὴ κρι-τικὴ μὲ τὸν ποιητικὸ διαγωνισμὸ τοῦ 186347 Ὁ Δημήτριος Βερναρδάκης

46 Ἄννινος (1915) 3847 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 105-22

29indd 448 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 449

πρώην βυρωνικὸς ποιητής ἐξαπέλυσε δριμύτατη ἐπίθεση κατὰ τοῦ ρο-μαντισμοῦ καὶ τοῦ βυρωνισμοῦ ὥστε ἡ εἰσήγησή του θεωρήθηκε ἀντι-ρομαντικὸ καὶ ἀντιβυρωνικὸ μανιφέστο Ἀπὸ τὸν ὀνομαστικὸ κατάλο-γο τῶν κυριότερων ἐκπροσώπων τοῦ ρομαντισμοῦ ποὺ μνημονεύονται στὴν εἰσήγησή του ὅπως τοῦ Chateaubriand τοῦ Lamartine τοῦ Hugo τοῦ Goethe τῆς George Sand τοῦ Shelley καὶ τοῦ Byron ὁ τελευταῖος δέ-χθηκε καταιγισμὸ πυρῶν

Τὸ ἀντιρομαντικὸ καὶ ἀντιβυρωνικὸ κυρίως πνεῦμα τοῦ εἰσηγητῆ διαγράφεται καθαρὰ στὰ ἑξῆς ἀποσπάσματα laquoΑἱ ποιητικαὶ παραφο-ραὶ τοῦ Μαμφρέδου τοῦ Childe Harold τοῦ Γκιαοὺρ καὶ τόσων ἄλλων ὑποχονδριακῶν καὶ σπληνικῶν ἡρώων τοῦ λόρδου Βύρωνος ἡ ἐλεγει-ακὴ μελαγχολία τοῦ Λαμαρτίνου ἡ καθολικὴ εὐσέβεια τῶν Ρενὲ καὶ Ἀτταλὰ τοῦ Chateaubriand καὶ οἱ κατὰ τῶν κοινωνικῶν καθεστώτων φλογεραὶ καὶ εὔγλωττοι παραδοξολογίαι τῆς George Sand οἱ τελευταῖοι οὖτοι σπινθῆρες τοῦ ὀσημέραι ἀποσβεννυμένου ποιητικοῦ λύχνου τῆς κατὰ πολλοὺς λόγους γεγηρακυίας ἑσπερίας Εὐρώπης ἐρρίφθησαν πο-λὺ ἐνωρὶς δυστυχῶς καὶ εἰς ἡμᾶς ἐδῶ τοὺς κατοίκους τῆς Ἀνατολῆς καὶ ἀνέφλεξαν εἰς τὰ στήθη πολλῶν ἐκ τῶν ἡμετέρων ποιητῶν πάθη φαντα-σιώδη καὶ ἀνύπαρκτα τὰ ὁποῖα ἐκεῖ μὲν παρὰ τοὶς Ἐσπερίοις ἔχου-σι τὸν λόγον αὐτῶν εἰς τὰς περὶ αὐτοὺς κοινωνικάς θρησκευτικὰς καὶ ἠθικὰς περιστάσεις ἀλλrsquo οὐδένα λόγον εἶναι δυνατὸν νὰ εὕρωσι καὶ εἰς τὸν μόλις ἀναγεννώμενον νεαρὸν ἡμῶν πολιτισμόνraquo48 Καὶ ἀλλοῦ laquoὉ Βύρων ἦτο ὑποχονδριακός κατεπάτησεν οὐ μόνον πᾶσαν ἰδέαν κοινὴν καὶ οὕτως εἰπεῖν καθεστηκυίαν ἐν τῇ θρησκείᾳ τῇ ἠθικῇ κτλ ἀλλὰ κα-τεπάτησε καὶ αὐτὴν τὴν λογικήνmiddot καταπατήσας ὅμως τὴν λογικὴν ἀντι-κατέστησεν αὐτὴν διrsquo ἑτέρας τῆς λογικῆς ἢ μᾶλλον εἰπεῖν τῆς σοφιστεί-ας τοῦ πάθους Καὶ ἡ σοφιστεία αὕτη ἡ διαλεκτικὴ αὕτη σοφιστεία τοῦ πάθους τοῦ ποιητοῦ εἶναι τοιαύτη ὥστε οἱ πτωχοὶ ἡμεῖς ἀναγνῶσται ἀναπειθόμεθα καὶ παρασυρόμεθα Καὶ ἄλλως δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ γί-νη διότι ἡμεῖς μὲν εἴμεθα ἄδολοι καὶ πτωχοὶ τῷ πνεύματι θνητοί ἐκεῖνος δὲ σοφιστὴς δαιμόνιος laquoἙωσφόροςraquo49 Καὶ πιὸ κάτω laquoἈριστοτέχναι δὲ περὶ τὴν γλῶσσαν καὶ τὴν λογικὴν (διότι ἀμφότερα ταῦτα ἐκπηγάζου-σιν ἐκ μιᾶς καὶ τῆς αὐτῆς πηγῆς) ἀνεδείχθησαν αὐτοὶ μάλιστα οἱ ὑπο-χονδριακοὶ καὶ παραδοξολόγοι παντὸς εἴδους καὶ πάσης χροιᾶς ποιη-

48 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 11349 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 119

29indd 449 110416 1111

450 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

ταὶ καὶ συγγραφεῖς ὁ Βύρων ὁ Ρουσσώ ἡ George Sand o Fallmerayer κτλ Ἅπαντες οὗτοι μεταβιβάζουσι τὸν ἀναγνώστην εἰς τὸν χιμαιρικὸν καὶ ψευδῆ των κόσμον διὰ τριχίνης οὕτως εἰπεῖν γεφύρας Ἡ τριχίνη αὕτη γέφυρα εἶναι τὰ λαμβανόμενα (les preacutemisses) τὰ ὁποῖα ὅταν ἀνα-πεισθείς τις ἅπαξ ἀποδεχθῆ δὲν δύναται ἔπειτα νὰ μὴ μεταβῆ καὶ κλει-σθῆ εἰς τὸν κλωβὸν τοῦ ψευδοῦς ἐκείνου κόσμουhellipraquo50

Θέσεις ἀντίθετες πρὸς ἐκεῖνες ποὺ ὁ ἴδιος ἔχει ἐκθέσει στὸν πρόλογο τοῦ ἔργου του Μαρία Δοξαπατρῆ ἰδιαίτερα σὲ ὅτι ἀφοροῦν τὰ πάθη καὶ τὸ κακὸ στὴν ποίηση51 Ὁπωσδήποτε εἶναι ἐνδεικτικὲς τῆς πλήρους διαφοροποίησής του ἀπὸ τὸν ρομαντισμό ποὺ εἶχε ἤδη ἀρχίσει ἀπὸ τὸ 1860 καὶ τῆς ἔνταξής του στοὺς κλασικιστές

Στὸν ποιητικὸ διαγωνισμὸ τοῦ 1863 συμμετεῖχε ἐπίσης καὶ ὁ Ἄγγελος Βλάχος μὲ τὸ ἔργο τοῦ Φειδίας καὶ Περικλῆς52 Ὁ πρόλογος τοῦ ἔργου ἀποτελεῖ ἀντιρομαντικὸ φανέρωμα ὅπου ἐκτυλίσσεται ἡ ἐπίθεση κατὰ τοῦ ρομαντισμοῦ χωρὶς νὰ ἀναφέρεται ὀνομαστικὰ ὁ Βύρων τοῦ ὁποί-ου ὁ Βλάχος ὑπῆρξε θιασώτης λίγα χρόνια νωρίτερα Οἱ λόγοι ποὺ ἐπι-καλεῖται ὁ Ἄγγελος Βλάχος μαρτυροῦν καθαρὰ τὴ νέα ποιητικὴ τοποθέ-τησή του ἄσχετα ἂν δὲν πέτυχε στὴν προσπάθειά του ὅπως σημειώνει ὁ εἰσηγητὴς τοῦ διαγωνισμοῦ laquoὁ ποιητὴς ἠθέλησε νὰ μιμηθεῖ τὸν κλασι-κὸν λεγόμενον στίχον ἀλλrsquo ἀπέτυχε καὶ ἔμεινεν ὅπως ἦτο ρωμαντικός Μιμεῖται τις τοὺς κλασικοὺς ὄχι ὅταν ἐπιμεληθῆ μόνον τοῦ λεκτικοῦ καὶ τῆς ἐξωτερικῆς φράσεως τοῦ λόγου διότι τοῦτο δὲν ἀρκεῖ ἀλλrsquo ὅταν μά-λιστα κατορθώση νὰ διαμορφώση κλασικῶς αὐτὴν τὴν ἐσωτερικὴν οὐ-σίαν τῆς ποιήσεώς του ὅταν κατορθώση νὰ συμπυκνώση ὄλον του τὸν ποιητικὸν πλοῦτον εἰς ὀλίγους σχετικῶς στίχουςhellipraquo53

Ὡστόσο παρὰ τὴ δριμύτατη ἐπίθεση ἐναντίον τῆς βυρωνικῆς ποίη-σης στὸν διαγωνισμὸ τοῦ 1863 τὰ πρωτεῖα τῶν ἐπαίνων ἀφοῦ βρα-βεῖο δὲν δόθηκε ἀποδόθηκαν στὸ βυρωνικὸ ποίημα Ὁ Ἄγνωστος54 τοῦ Ἀχιλλέα Παράσχου Οἱ κριτὲς ξεχώρισαν τὸ ποίημα γιὰ τὴ μεγάλη καὶ σπάνια ἀρετή τὴ γνήσια καὶ ἀληθινὴ ἔμπνευση καὶ ὄχι laquoδιὰ τὰς λογικὰς παραδοξολογίας αἵτινες ἀποτελοῦσι τὸ κρηπίδωμα τοῦ ποιήματοςraquo55

50 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 11951 Βερναρδάκης (1858) ογacute ndash πθacute52 Βλάχος (1863) [αacute]53 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 11254 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 113-15 Παράσχος (1881) 7-4455 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 113

29indd 450 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 451

Πάντως ὁ Παράσχος μὲ τὴ διάκριση αὐτὴ κράτησε ψηλὰ τὴ σημαία τοῦ βυρωνισμοῦ ἔστω καὶ διάτρητη συνέβαλε οὐσιαστικὰ στὴν προβο-λή του στὴν ἐπίμαχη δεκαετία ἀλλὰ καὶ στὴν κατοπινὴ συντήρησή του ἕως τὸν θάνατό του παραμένοντας ὁ πιὸ πιστὸς λάτρης τοῦ Byron μι-μητής μεταφραστὴς56 καὶ ὑμνητής57 του

Ἂν ληφθοῦν ὑπόψη οἱ ἀλλεπάλληλες ἐπιθέσεις ποὺ δέχθηκε ὁ Byron καὶ ἀπὸ ἐξωακαδημαϊκοὺς κύκλους τὸ ἔτος 1863 θὰ μποροῦσε νὰ χα-ρακτηρισθεῖ δίσεκτο γιὰ τὸν Ἄγγλο ποιητή Ὡστόσο ὅπως προαναφέρ-θηκε ὁ βυρωνισμὸς συνέχισε μὲ ἔνταση τὴν παρουσία του καθrsquo ὅλη τὴ διάρκεια τῆς δεκαετίας τοῦ 1860 μὲ τὶς μεταφράσεις τῶν βυρωνικῶν ἔρ-γων τὶς μελέτες γιὰ τὸν Byron καὶ τὸ ἔργο του καθὼς καὶ μὲ τὴν ἵδρυση τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου laquoΒύρωνraquo58

Ἡ ἀκμὴ αὐτὴ συνεχίσθηκε καὶ στὶς ἀρχὲς τῆς ὄγδοης δεκαετίας τοῦ αἰώνα ἕως τὸν θάνατο τουλάχιστον τῶν σπουδαιότερων ἐκπροσώ-πων τοῦ βυρωνισμοῦ (Δ Παπαρρηγοπούλου 1873 Ἰω Καρασούτσα 1873 καὶ Στ Βασιλειάδη 1874) ἀλλὰ κατόπιν ἄρχισε νὰ διαφοροποι-εῖται Ἔτσι ὡς πρὸς τὶς ἐπιδράσεις ποὺ ἄσκησε ὁ Byron μὲ τὸ ἔργο του στοὺς Νεοέλληνες τὸ κίνημα ἀκολούθησε τὴ γενικότερη τύχη τοῦ ρο- μαντισμοῦ Ἀναφορικὰ ὅμως μὲ τὶς ἄλλες ἐκδηλώσεις ποὺ πραγματοποι- οῦνταν μὲ μεταφράσεις τῶν ἔργων του μὲ μελέτες γιὰ τὸν ποιητὴ καὶ μὲ τὴν ἔντεχνη ποίηση τὴν ἀφιερωμένη καὶ ἀναφερόμενη σrsquo αὐτόν συνεχί-σθηκε ὁ προηγούμενος ρυθμός ἐξαιτίας κυρίως ἄλλων παραγόντων59

Στοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμοὺς τῶν ἐτῶν 1870 καὶ 1876 καθὼς καὶ 1871 καὶ 1873 μὲ εἰσηγητὲς τὸν Θεόδωρο Ὀρφανίδη60 καὶ τὸν Γεώργιο Μιστριώτη61 ἀντιστοίχως διαπιστώνεται ἡ πτώση τοῦ ρομαντισμοῦ καὶ ἡ ἀνυπαρξία τῆς λυρικῆς ποίησης Σrsquo ἕναν ἄλλο διαγωνισμό τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου laquoΠαρνασσόςraquo τρεῖς μῆνες πρὶν ἀπὸ τὸν τελευ-ταῖο Βουτσιναῖο ποιητικὸ διαγωνισμό τὸν Ἰούνιο τοῦ 1877 ὁ εἰσηγη-τὴς Ἐμμ Ροΐδης ἦταν κατηγορηματικὸς στὴ διαπίστωση τῆς ἀπου σίας βυρωνικῶν ἐπιρροῶν ἀναφέροντας τὰ ἑξῆς laquoΣήμερον οὔτε ἁμαρτω-λοὺς ἔχομεν οὔτε ἀκόμη Ἀρόλδους καὶ Μαμφρέδαςhellip ἀλλὰ φρονίμους

56 Κεφαλληναίου (1995) 279-8357 Παράσχος (1881) 2-3 (1904) 167-7058 Κεφαλληναίου (1984) 269-8159 Κεφαλληναίου (1995) 127-4460 Ὀρφανίδης (1876) 10-1161 Μιστριώτης (1873) 5-7

29indd 451 110416 1111

452 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

καὶ θετικοὺς ἀνθρώπουςhellip Ἡ ποίησις παρὰ μὲν τοῖς ἀρχαίοις ἦτο ἄνθος νεότητος καὶ ὑγείας σήμερον δὲ ἐν Εὐρώπῃ εἶναι ἐξάνθημα ὀργανισμοῦ νοσοῦντος καὶ θρῆνος πάσχοντος ἀνθρώπου Ἂν ἀνακτήσωμεν ποτὲ τὴν προγονικὴν εὔκλειαν πιθανὸν εἶναι νrsquo ἀναβλαστήση τὸ ἀρχαῖον ἄνθος ἐπὶ τοῦ γενεθλίου αὐτοῦ ἐδάφουςmiddot ἂν νοσήσωμεν ὡς οἱ Φράγκοι θέλου-σιν ἐκπορευθεῖ βεβαίως καὶ ἐκ τῶν ἡμετέρων χειλέων ἀληθοῦς ὀδύνης κραυγαί Μέχρις οὗ ὅμως τὸ ἕτερον τούτων συμβῆ πολὺ φοβούμεθα ὅτι ἀντὶ ποιήσεως θέλομεν ἔχει ἢ ψυχρὰς κλασικῶν μιμήσεις ἢ παιδαριώδεις βυρωνισμοῦ παρωδίαςraquo62

Ο Byron ὡς ρομαντικὸς ποιητὴς εἶχε παύσει πλέον νὰ συγκινεῖ τὸ ἑλ-ληνικὸ κοινὸ καὶ κατὰ συνέπεια νὰ τὸ ἐπηρεάζει Στὸν ποιητικὸ διαγω-νισμὸ τοῦ 1875 ὁ εἰσηγητὴς καθηγητὴς Θ Ἀφεντούλης ἀναφέρει κάποια ὁμοιότητα63 τοῦ ἔργου Παυσανίας ὁ Λακεδαιμόνιος τοῦ Α Ἀντωνιάδου μὲ τὸ ἔργο τοῦ Byron Οἱ δύο Φόσκαροι στὸ ὁποῖο παραπέμπει τὸν συγ-γραφέα laquoνὰ ἐπανέλθη ἐπὶ τὸ δράμα νὰ τὸ ἐξευγενίση νὰ τὸ ἀνυψώση νὰ μελετήση τὸν Βύρωνα ἐν τῷ δράματι Οἱ δύο Φόσκαροιraquo64 γιὰ τὴ διάπλαση μεγαλοπρεποῦς καὶ δραματικοῦ χαρακτήρα Ἀλλὰ τὸ ἔργο Οἱ δύο Φόσκαροι ἐγγράφεται στὸν πολιτικὸ βυρωνισμό ὁ ὁποῖος εἶχε ἀρχίσει νὰ ὑπερισχύει τοῦ ρομαντικοῦ καὶ νὰ διαταράσσεται ἡ παράλ-ληλη μακρὰ πορεία τῶν δύο ποιητικῶν τάσεων τοῦ βυρωνισμοῦ τοῦ λο-γοτεχνικοῦ καὶ τοῦ πολιτικοῦ

Εἶναι ἀξιοσημείωτο τὸ γεγονὸς ὅτι στοὺς ἕντεκα καθηγητὲς Πανε-πιστημίου ποὺ ἦταν εἰσηγητὲς ἀρκετὲς φορὲς ὁ καθένας τους στοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμούς οἱ τέσσερεις ἀπrsquo αὐτούς ὁ Ἀλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβῆς ὁ Στέφανος Κουμανούδης ὁ Δημήτριος Βερναρδάκης καὶ ὁ Θεόδωρος Ὀρφανίδης ἦταν συγγραφεῖς ἔργων μὲ βυρωνικὲς ἐπιδράσεις οἱ Φίλιππος Ἰωάννου καὶ Δημήτριος Σεμιτέλος ἐξύμνησαν μὲ τὴν ποίη-σή τους τὸν Byron ἐνῶ ποιήματα γιὰ τὸν Ἄγγλο ποιητὴ ἔγραψαν ἐπί-σης καὶ ὁ Νικόλαος Σαρίπολος καὶ ὁ Ὄθων Πυλαρινός Ὁ τελευταῖος μάλιστα μετέφρασε καὶ τὴ βυρωνικὴ ἔμμετρη μυθιστορία Ἡ πολιορκία τῆς Κορίνθου65

62 Ροΐδης (1877) 22563 Ἀφεντούλης (1875) 43 4564 Βyron (1816) The Siege of Corinth A Poem London 7-5 Γιὰ τὴ μετάφραση τοῦ Πυ-

λαρινοῦ βλ Κεφαλληναίου (1995) 322-2965 Κεφαλληναίου (1995) 140-41

29indd 452 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 453

Οἱ πανεπιστημιακοὶ κριτὲς ἀντιμετώπισαν εὐνοϊκὰ στὴν ἀρχὴ τὸ βυ-ρωνικὸ κίνημα ἐπηρεασμένοι ἀπὸ τὴν ἀκτινοβολία τῆς ποιητικῆς καὶ ἱστορικῆς προσωπικότητας τοῦ Byron Ὡστόσο ἀπὸ τὰ μέσα τῆς δεκαε-τίας του1850 δὲν δίστασαν νὰ ἐπικρίνουν ἐκεῖνες τὶς βυρωνικὲς ἰδέες ποὺ διαπίστωσαν ὅτι ἐπηρέαζαν ἀρνητικὰ τὴν ἠθικὴ τῆς ἀρτισύστατης νεο-ελληνικῆς κοινωνίας Ἔτσι ἀπομυθοποίησαν τὸν Byron ποὺ κανεὶς ὡς τότε δὲν εἶχε τολμήσει νὰ θίξει καὶ ἐπιδίωξαν μέσα ἀπὸ τοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμοὺς τοῦ Πανεπιστημίου τὴν ἀναστολὴ τῶν ἐπιδράσεων ἑνὸς νοσηροῦ βυρωνισμοῦ Ὀφείλουμε ὡστόσο νὰ τονίσουμε ὅτι ἡ ἀρνητικὴ κριτικὴ τῶν πανεπιστημιακῶν καθηγητῶν κατὰ τοῦ λογοτεχνικοῦ βυ-ρωνισμοῦ δὲν μείωσε καθόλου τὸν πολιτικὸ βυρωνισμὸ καὶ τὴν ἱστορι-κὴ προσωπικότητα τοῦ Byron ἡ ὁποία ἀντιθέτως στὸ τελευταῖο τέταρτο τοῦ 19ου αἰώνα εἶχε λάβει μεσσιανικὲς διαστάσεις στὴν Ἑλλάδα μὲ τὸν χαρακτηρισμό του ὡς laquoΠολιτικοῦ Μεσσίαraquo Ἡ προσωπικότητά του μαζὶ μὲ τὸ φιλελληνικὸ ποιητικό του ἔργο66 συνέχισαν ἀδιάκοπα τὴν εὐεργε-τικὴ παρουσία τους στὸν τόπο μας ἕως σήμερα

Βιβλιογραφία

Ἄννινος Χ (1888) laquoΠρὸ τοῦ 1862 καὶ μετὰ τὸ 1862raquo Ἐφημερὶς Ἀκρόπολις Ἡ Ἑλλὰς κατὰ τὴν 25ετηρίδα τοῦ Βασιλέως Γεωργίου Ἐν Ἀθήναις

Ἄννινος Χ (1916) laquoΒασιλειάδης Παπαρρηγόπουλος καὶ οἱ περὶ αὐτούςraquo Διαλέξεις περὶ Ἑλλήνων Ποιητῶν του ΙΘrsquo Αἰῶνος 1915-1916 [Φιλολογικὸς Σύλλογος ldquoΠαρνασσόςrdquo] Ἐν Ἀθήναις 15 1-56

Ἀσώπιος Κ (1853) Τὰ Σούτσεια ἤτοι ὁ κύριος Παναγιώτης Σοῦτσος ἐν γραμματικοῖς ἐν φιλολόγοις ἐν σχολάρχαις ἐν μετρικοῖς καὶ ἐν ποιηταῖς ἐξεταζόμενος Ἐν Ἀθήναις

Ἀσώπιος Κ (1857) laquoΛόγος παραδίδοντος τὴν δευτέραν αὐτοῦ Πρυτανείανraquo Πανδώρα 8 501-510

Ἀφεντούλης Θ (1875) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1875 Ἐν Ἀθήναις

Βαλέτας Γ (1938) laquoἩ Πανεπιστημιακὴ κριτικὴ κι ἡ ἐπίδρασή της στὴ Νεοελληνικὴ Ποίησηraquo Νέα Ἑστία 23 1813-44

66 Kefallineou (1999) 16-30 Κεφαλληναίου (2003) 15-27

29indd 453 110416 1111

454 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Βερναρδάκης Δ Ν (1855) laquoὉ Πλάνηςraquo εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 49-66

Βερναρδάκης Δ Ν (1858) Μαρία Δοξαπατρή Ποίημα δραματικὸν εἰς πράξεις πέντε Ἐν Μονάχῳ

Βερναρδάκης Δ Ν (1860) Κυψελίδαι Μέρος ά Ἐν ΛειψίᾳΒλάχος Α Στ (1858) laquoΤίτος καὶ Ὄθωνraquo εἰς laquo Ὁ Ποιητικὸς Διαγωνισμὸς

τοῦ Ἔτους 1858raquo Πανδώρα 9 73-82Βλάχος Α Στ (1863) Φειδίας καὶ Περικλῆς ἈθήνησιByron GG (1966a) laquoThe Two Foscariraquo εἰς (ed E H Coleridge) The

Works of Lord Byron Poetry New York τ 4 113-96 [ Μτφρ Λόρδου Βύρωνος 1880 Οἱ Δύο Φόσκαροι Ἱστορικὴ Τραγωδία εἰς Πράξεις Πέντε ὑπὸ Θρασυβούλου Καμαράδου Ἐν Ἀθήναις]

Byron GG (1966b) laquoThe Siege of Corinthraquo εἰς (ed E H Coleridge) The Works of Lord Byron A Poem New York τ 3 439-96 [ Μτφρ Λόρδου Βάιρων 1855 Ἡ Πολιορκία τῆς Κορίνθου Ποίημαhellipὑπὸ Ὄθωνος Σ Πυλαρινού Ἐν Ἀθήναις]

Βυζάντιος Α (1902) Ἔργα Ἀλεξάνδρου Βυζαντίου Ἐν ἈθήναιςΔημαρᾶς Κ Θ (1947) laquoἘπαφὲς τῆς Νεώτερης Ἑλληνικῆς Λογοτεχνίας

μὲ τὴν Ἀγγλικὴ (1780-1821)raquo Ἀγγλοελληνικὴ Ἐπιθεώρηση 3 18-22 52-55 (=1985 Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός Ἀθήνα 21-42)

Δημαρᾶς Κ Θ (1954) Ποιηταὶ τοῦ ΙΘacute Αἰώνα Ἀθῆναι [Βασικὴ Βιβλιοθήκη 12] (=1985 laquoἩ Ἑλληνικὴ Ποίηση στὸν Δέκατο Ἔνατο Αἰώναraquo Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός Ἀθήνα 167-220)

Δημαρᾶς Κ Θ (1985) Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός ἈθήναἸωάννου Φ (1855) laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 49-66Καρύδης Σ (1857) laquoΜυρσίνη καὶ Φῶτοςraquo εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ

Ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 25-39 καὶ (1859) 10 25-33Κεφαλληναίου Ε (1984) laquoΠερὶ Συλλόγων Φιλολογικοὶ Σύλλογοιraquo

Φιλολογικὴ Πρωτοχρονιὰ 41 269-81Κεφαλληναίου Ε (1995) Ο Lord Byron στὴν Ἑλλάδα Ἡ παρουσία

του στὴ Νεοελληνικὴ Πνευματικὴ Ζωὴ κατὰ τὸν ΙΘacute αἰώνα Ἀθήνα (Διδακτορικὴ Διατριβή)

Kefallineou E (1999) Byron and the Antiquities of the Acropolis of Athens Athens

Κεφαλληναίου Ε (2003) Τὰ Μάρμαρα τοῦ Παρθενώνα καὶ τὸ Κατηγορῶ τοῦ Μπάϋρον Ἀθήνα

Κουμανούδης Στ (1851) Στράτις Καλοπίχειρος Ἐν Ἀθήναις

29indd 454 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 455

Κουμανούδης Στ (1857) laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ Ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 25-39

Μακρυμίχαλος Στ Ι (1970) laquoἩ ἔκδοση τῆς ἐφημερίδας laquoἩμέραraquo τῆς Τεργέστης στὰ 1855raquo Ὁ Ἐρανιστὴς 8 10-32

Μιστριώτης Γ (1873) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1873 Ἐν Ἀθήναις

Μουλλᾶς Π (1974) laquoἩ διαμάχη Π Σούτσου ndash Κ Ἀσωπίου (1853) καὶ ἡ ἱστορικὴ συγκυρίαraquo Ὁ Ἐρανιστὴς 11 132-50

Μουλλᾶς Π (1977) laquoἩ Λογοτεχνία ἀπὸ τὸν Ἀγώνα ὣς τὴ γενιὰ τοῦ 1880raquo Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους ΙΓ 492-514

Μουλλᾶς Π (1978) laquoΣχέσεις τῆς Νεοελληνικῆς μὲ τὴν Εὐρωπαϊκὴ Λογοτεχνία (1830-1920)raquo Δελτίο τῆς Ἑταιρείας Σπουδῶν Νεοελληνικοῦ Πολιτισμοῦ καὶ Γενικῆς Παιδείας 2 56-59

Μουλλᾶς Π (1989) Les Concours Poeacutetiques de lrsquo Universiteacute drsquo Athegravenes 1851-1877 Athegravenes

Μπαστιᾶς Κ (1951) Παπουλάκος Νέα ὙόρκηΜπούρας Ν Γ (1965) laquoἩ Γλώσσα τῶν ποιητῶν της Ἀθηναϊκῆς Σχολῆςraquo

Πλάτων 17 124-85Ὀρφανίδης Θ Γ (1854) Ἀποσπάσματα ἐκ τοῦ ποιήματος laquoὉ Ἄπατριςraquo

βραβευθέντα τὴν 25 Μαρτίου 1854 κατὰ τὸν ποιητικὸν συναγωνι-σμὸν τὸν παρὰ τοῦ φιλογενοῦς κυρίου Ἀμβροσίου Ράλλη συστα- θέντα Ἐν Ἀθήναις

Ὀρφανίδης Θ Γ (1860) Ἅγιος Μηνᾶς Ἐπεισόδιον τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως Ποίημα λυρικοεπικὸν εἰς ᾂσματα τέσσαρα Ἀθῆναι

Ὀρφανίδης Θ Γ (1876) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1876 Ἐν Ἀθήναις

Παλαμᾶς Κ (1969) Ἅπαντα Ἀθήνα τ 16 404Παπαδόπουλος Χρ Α (1920) Ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος Ἐν

ἈθήναιςΠαπαρρηγόπουλος Δ (1866) Οἱ Στόνοι (βραβεῖο) εἰς Κρίσις τοῦ

Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος ἐν ἔτει Ἀωξsrsquo [=1866] Ἐν ἈθήναιςΠαπαρρηγόπουλος Δ (1867) Χελιδόνες (ἔπαινος) εἰς Κρίσις τοῦ

Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ Βουτσιναίου ἐν Ἔτει Ἀωξζ [=1867] Ἐν Ἀθήναις

Παράσχος Α(1863) Ὁ Ἄγνωστος Ποιητὴς (ἔπαινος) εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 105-22

29indd 455 110416 1111

456 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Παράσχος Α (1881) laquoΠοίημα ἀπαγγελθὲν ἐν τῷ Ἠρώῳ τοῦ Μεσο-λογγίου κατὰ τὰ ἀποκαλυπτήρια του Βύρωνοςraquo Ἐφ Αἰὼν τῆς 19 Δέκ 1881

Παράσχος Α (1881) Ποιήματα ἈθῆναιΠαράσχος Α (1904) Ἀνέκδοτα Ποιήματα Ἀθήνησι 1 167-70Πολίτης Ἀλ (1969) laquoἩ προσγραφόμενη στὸν Ρήγα Πρώτη Ἔκδοση

τοῦ Ἀγαθαγγέλουraquo Ὁ Ἐρανιστὴς 7 173-92Πολίτης Ν Γ (1920) laquoΔημώδεις δοξασίαι περὶ ἀποκαταστάσεως τοῦ

Ἑλληνικοῦ Ἔθνουςraquo Λαογραφικὰ Σύμμεικτα 1 14-27Ραγκαβῆς Ἀ Ρ (1860) laquoὉ Ποιητικὸς Διαγωνισμὸς τοῦ 1860raquo Πανδώρα

25-34Ραγκαβῆς Κ (1877) Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης Ποίημα Δραματικὸν εἰς

Μέρη Πέντε ἈθήνησινΡοΐδης Ἐμμ (1877) laquoΔραματικὸς Ἀγών Κρίσις τῆς τῶν Ἀγωνοδικῶν

Ἐπιτροπείαςraquo Παρνασσὸς 1 218-25Ρουσόπουλος Ἀθ Σ (1865) laquoΚρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ

Διαγωνισμοῦ γενομένη ἐν τῷ Ἑλληνικῷ Πανεπιστημίω τῇ 9 Μαΐου 1865 Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης Δρᾶμα εἰς πέντε πράξειςraquo Χρυσαλλὶς 3 402-403

Σοῦτσος Π (1853) Νέα Σχολὴ τοῦ Γραφομένου Λόγου ἢ Ἀνάστασις τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσης Ἐννοουμένης ὑπὸ Πάντων Ἐν Ἀθήναις

29indd 456 110416 1111

448 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Ἀκόμη τὸ ἐθνικὸ θέμα ποὺ ἀποτελοῦσε αἰτία ἐπαναστατικῶν ἐκδη-λώσεων ἀλλὰ καὶ ἀπογοητεύσεων μὲ τὴν ἀποτυχία τῆς κρητικῆς ἐπα-νάστασης (1866-1869) τὸ ἄλυτο πρόβλημα τοῦ ἀλύτρωτου ἑλληνισμοῦ ὅπως καὶ ἡ καταθλιπτικὴ κατάσταση τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ καὶ ἡ διαπί-στωση τῆς ἀδυναμίας ἐνὸς κοινωνικοῦ μετασχηματισμοῦ ἀποτελοῦσαν συνεχεῖς προκλήσεις στὰ κοινωνικὰ αἰσθήματα τῶν ποιητῶν ὅπως μαρ-τυρεῖ ἡ ποίησή τους καὶ ἡ μέχρι θανάτου διαμαρτυρία τους Ὅλα αὐτὰ τὰ ἀνωτέρω μὴ φιλολογικὰ στοιχεῖα ἑρμηνεύουν ἀπὸ μιὰν ἄλλη σκοπιὰ τὴν ἔξαρση τοῦ βυρωνικοῦ φαινομένου στὸν τόπο μας κατὰ τὴ συγκε-κριμένη ἐποχή

Στὴ δεκαετία τοῦ 1860 μὲ τὴ σωρεία τῶν ἄλυτων προβλημάτων ἐθνι-κοπολιτικῶν καὶ κοινωνικοοικονομικῶν τὴ δεκαετία ποὺ ὁ Μπάμπης Ἄννινος τοποθετώντας τὴν ἀρχή της στὴ Μεταπολίτευση καὶ δικαιολο-γώντας τὴν ἀπαισιόδοξη ποίηση τοῦ Δημητρίου Παπαρρηγοπούλου καὶ τοῦ Σπυρίδωνος Βασιλειάδη χαρακτήρισε ὡς laquoμία τῶν ἀτυχεστέρων πε-ριόδων τοῦ Ἔθνους μαςraquo46 ὁ βυρωνισμὸς γνώρισε τὴν κορύφωσή του Ὅπως συνέβη καὶ στὶς ἄλλες εὐρωπαϊκὲς χῶρες ὁ βυρωνισμὸς ἔφθασε στὴν ἀκμή του γιατί τὸ ἀπαιτοῦσαν καὶ τὸ ἐπέβαλλαν οἱ περιστάσεις ποὺ διερμήνευσε ὁ Ἕλληνας ποιητὴς μὲ τὸ ἔργο του ἐκτελώντας κοινω-νικοπολιτικὸ ρόλο Καὶ ἐνῶ τὸ βυρωνικὸ κίνημα στὶς ἄλλες εὐρωπαϊ-κὲς χῶρες ἐξέπνευσε μὲ τὸ τέλος σχεδὸν τῆς ἕκτης δεκαετίας τοῦ αἰώνα στὴν Ἑλλάδα ὄχι μόνο παρουσιάσθηκε καθυστερημένα ἀλλὰ σημείωσε καὶ ἄλλη ἐξέλιξη γιατί λειτούργησαν διαφορετικὰ οἱ πνευματικοὶ καὶ κοινωνικοὶ παράγοντες ποὺ δημιουργήθηκαν στὸ νεοσύστατο κράτος ὕστερα ἀπὸ μία δουλεία τετρακοσίων χρόνων

Διαμάχη Κλασικισμοῦ καὶ Βυρωνισμοῦ

Στὴ δεκαετία του1860 ὁ βυρωνισμὸς μπορεῖ νὰ γνώρισε τὴ μεγαλύτε-ρή του ἀκμή ἀλλὰ γνώρισε μαζὶ καὶ τὴ μεγαλύτερη ἐπίθεση ποὺ ἐξαπέ-λυσε ἐναντίον του ὁ κλασικισμός τὸν ὁποῖον ἀντιπροσώπευαν κυρίως πανεπιστημιακοὶ δάσκαλοι Ἡ εὐκαιρία δόθηκε στὴν ἀκαδημαϊκὴ κρι-τικὴ μὲ τὸν ποιητικὸ διαγωνισμὸ τοῦ 186347 Ὁ Δημήτριος Βερναρδάκης

46 Ἄννινος (1915) 3847 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 105-22

29indd 448 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 449

πρώην βυρωνικὸς ποιητής ἐξαπέλυσε δριμύτατη ἐπίθεση κατὰ τοῦ ρο-μαντισμοῦ καὶ τοῦ βυρωνισμοῦ ὥστε ἡ εἰσήγησή του θεωρήθηκε ἀντι-ρομαντικὸ καὶ ἀντιβυρωνικὸ μανιφέστο Ἀπὸ τὸν ὀνομαστικὸ κατάλο-γο τῶν κυριότερων ἐκπροσώπων τοῦ ρομαντισμοῦ ποὺ μνημονεύονται στὴν εἰσήγησή του ὅπως τοῦ Chateaubriand τοῦ Lamartine τοῦ Hugo τοῦ Goethe τῆς George Sand τοῦ Shelley καὶ τοῦ Byron ὁ τελευταῖος δέ-χθηκε καταιγισμὸ πυρῶν

Τὸ ἀντιρομαντικὸ καὶ ἀντιβυρωνικὸ κυρίως πνεῦμα τοῦ εἰσηγητῆ διαγράφεται καθαρὰ στὰ ἑξῆς ἀποσπάσματα laquoΑἱ ποιητικαὶ παραφο-ραὶ τοῦ Μαμφρέδου τοῦ Childe Harold τοῦ Γκιαοὺρ καὶ τόσων ἄλλων ὑποχονδριακῶν καὶ σπληνικῶν ἡρώων τοῦ λόρδου Βύρωνος ἡ ἐλεγει-ακὴ μελαγχολία τοῦ Λαμαρτίνου ἡ καθολικὴ εὐσέβεια τῶν Ρενὲ καὶ Ἀτταλὰ τοῦ Chateaubriand καὶ οἱ κατὰ τῶν κοινωνικῶν καθεστώτων φλογεραὶ καὶ εὔγλωττοι παραδοξολογίαι τῆς George Sand οἱ τελευταῖοι οὖτοι σπινθῆρες τοῦ ὀσημέραι ἀποσβεννυμένου ποιητικοῦ λύχνου τῆς κατὰ πολλοὺς λόγους γεγηρακυίας ἑσπερίας Εὐρώπης ἐρρίφθησαν πο-λὺ ἐνωρὶς δυστυχῶς καὶ εἰς ἡμᾶς ἐδῶ τοὺς κατοίκους τῆς Ἀνατολῆς καὶ ἀνέφλεξαν εἰς τὰ στήθη πολλῶν ἐκ τῶν ἡμετέρων ποιητῶν πάθη φαντα-σιώδη καὶ ἀνύπαρκτα τὰ ὁποῖα ἐκεῖ μὲν παρὰ τοὶς Ἐσπερίοις ἔχου-σι τὸν λόγον αὐτῶν εἰς τὰς περὶ αὐτοὺς κοινωνικάς θρησκευτικὰς καὶ ἠθικὰς περιστάσεις ἀλλrsquo οὐδένα λόγον εἶναι δυνατὸν νὰ εὕρωσι καὶ εἰς τὸν μόλις ἀναγεννώμενον νεαρὸν ἡμῶν πολιτισμόνraquo48 Καὶ ἀλλοῦ laquoὉ Βύρων ἦτο ὑποχονδριακός κατεπάτησεν οὐ μόνον πᾶσαν ἰδέαν κοινὴν καὶ οὕτως εἰπεῖν καθεστηκυίαν ἐν τῇ θρησκείᾳ τῇ ἠθικῇ κτλ ἀλλὰ κα-τεπάτησε καὶ αὐτὴν τὴν λογικήνmiddot καταπατήσας ὅμως τὴν λογικὴν ἀντι-κατέστησεν αὐτὴν διrsquo ἑτέρας τῆς λογικῆς ἢ μᾶλλον εἰπεῖν τῆς σοφιστεί-ας τοῦ πάθους Καὶ ἡ σοφιστεία αὕτη ἡ διαλεκτικὴ αὕτη σοφιστεία τοῦ πάθους τοῦ ποιητοῦ εἶναι τοιαύτη ὥστε οἱ πτωχοὶ ἡμεῖς ἀναγνῶσται ἀναπειθόμεθα καὶ παρασυρόμεθα Καὶ ἄλλως δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ γί-νη διότι ἡμεῖς μὲν εἴμεθα ἄδολοι καὶ πτωχοὶ τῷ πνεύματι θνητοί ἐκεῖνος δὲ σοφιστὴς δαιμόνιος laquoἙωσφόροςraquo49 Καὶ πιὸ κάτω laquoἈριστοτέχναι δὲ περὶ τὴν γλῶσσαν καὶ τὴν λογικὴν (διότι ἀμφότερα ταῦτα ἐκπηγάζου-σιν ἐκ μιᾶς καὶ τῆς αὐτῆς πηγῆς) ἀνεδείχθησαν αὐτοὶ μάλιστα οἱ ὑπο-χονδριακοὶ καὶ παραδοξολόγοι παντὸς εἴδους καὶ πάσης χροιᾶς ποιη-

48 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 11349 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 119

29indd 449 110416 1111

450 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

ταὶ καὶ συγγραφεῖς ὁ Βύρων ὁ Ρουσσώ ἡ George Sand o Fallmerayer κτλ Ἅπαντες οὗτοι μεταβιβάζουσι τὸν ἀναγνώστην εἰς τὸν χιμαιρικὸν καὶ ψευδῆ των κόσμον διὰ τριχίνης οὕτως εἰπεῖν γεφύρας Ἡ τριχίνη αὕτη γέφυρα εἶναι τὰ λαμβανόμενα (les preacutemisses) τὰ ὁποῖα ὅταν ἀνα-πεισθείς τις ἅπαξ ἀποδεχθῆ δὲν δύναται ἔπειτα νὰ μὴ μεταβῆ καὶ κλει-σθῆ εἰς τὸν κλωβὸν τοῦ ψευδοῦς ἐκείνου κόσμουhellipraquo50

Θέσεις ἀντίθετες πρὸς ἐκεῖνες ποὺ ὁ ἴδιος ἔχει ἐκθέσει στὸν πρόλογο τοῦ ἔργου του Μαρία Δοξαπατρῆ ἰδιαίτερα σὲ ὅτι ἀφοροῦν τὰ πάθη καὶ τὸ κακὸ στὴν ποίηση51 Ὁπωσδήποτε εἶναι ἐνδεικτικὲς τῆς πλήρους διαφοροποίησής του ἀπὸ τὸν ρομαντισμό ποὺ εἶχε ἤδη ἀρχίσει ἀπὸ τὸ 1860 καὶ τῆς ἔνταξής του στοὺς κλασικιστές

Στὸν ποιητικὸ διαγωνισμὸ τοῦ 1863 συμμετεῖχε ἐπίσης καὶ ὁ Ἄγγελος Βλάχος μὲ τὸ ἔργο τοῦ Φειδίας καὶ Περικλῆς52 Ὁ πρόλογος τοῦ ἔργου ἀποτελεῖ ἀντιρομαντικὸ φανέρωμα ὅπου ἐκτυλίσσεται ἡ ἐπίθεση κατὰ τοῦ ρομαντισμοῦ χωρὶς νὰ ἀναφέρεται ὀνομαστικὰ ὁ Βύρων τοῦ ὁποί-ου ὁ Βλάχος ὑπῆρξε θιασώτης λίγα χρόνια νωρίτερα Οἱ λόγοι ποὺ ἐπι-καλεῖται ὁ Ἄγγελος Βλάχος μαρτυροῦν καθαρὰ τὴ νέα ποιητικὴ τοποθέ-τησή του ἄσχετα ἂν δὲν πέτυχε στὴν προσπάθειά του ὅπως σημειώνει ὁ εἰσηγητὴς τοῦ διαγωνισμοῦ laquoὁ ποιητὴς ἠθέλησε νὰ μιμηθεῖ τὸν κλασι-κὸν λεγόμενον στίχον ἀλλrsquo ἀπέτυχε καὶ ἔμεινεν ὅπως ἦτο ρωμαντικός Μιμεῖται τις τοὺς κλασικοὺς ὄχι ὅταν ἐπιμεληθῆ μόνον τοῦ λεκτικοῦ καὶ τῆς ἐξωτερικῆς φράσεως τοῦ λόγου διότι τοῦτο δὲν ἀρκεῖ ἀλλrsquo ὅταν μά-λιστα κατορθώση νὰ διαμορφώση κλασικῶς αὐτὴν τὴν ἐσωτερικὴν οὐ-σίαν τῆς ποιήσεώς του ὅταν κατορθώση νὰ συμπυκνώση ὄλον του τὸν ποιητικὸν πλοῦτον εἰς ὀλίγους σχετικῶς στίχουςhellipraquo53

Ὡστόσο παρὰ τὴ δριμύτατη ἐπίθεση ἐναντίον τῆς βυρωνικῆς ποίη-σης στὸν διαγωνισμὸ τοῦ 1863 τὰ πρωτεῖα τῶν ἐπαίνων ἀφοῦ βρα-βεῖο δὲν δόθηκε ἀποδόθηκαν στὸ βυρωνικὸ ποίημα Ὁ Ἄγνωστος54 τοῦ Ἀχιλλέα Παράσχου Οἱ κριτὲς ξεχώρισαν τὸ ποίημα γιὰ τὴ μεγάλη καὶ σπάνια ἀρετή τὴ γνήσια καὶ ἀληθινὴ ἔμπνευση καὶ ὄχι laquoδιὰ τὰς λογικὰς παραδοξολογίας αἵτινες ἀποτελοῦσι τὸ κρηπίδωμα τοῦ ποιήματοςraquo55

50 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 11951 Βερναρδάκης (1858) ογacute ndash πθacute52 Βλάχος (1863) [αacute]53 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 11254 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 113-15 Παράσχος (1881) 7-4455 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 113

29indd 450 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 451

Πάντως ὁ Παράσχος μὲ τὴ διάκριση αὐτὴ κράτησε ψηλὰ τὴ σημαία τοῦ βυρωνισμοῦ ἔστω καὶ διάτρητη συνέβαλε οὐσιαστικὰ στὴν προβο-λή του στὴν ἐπίμαχη δεκαετία ἀλλὰ καὶ στὴν κατοπινὴ συντήρησή του ἕως τὸν θάνατό του παραμένοντας ὁ πιὸ πιστὸς λάτρης τοῦ Byron μι-μητής μεταφραστὴς56 καὶ ὑμνητής57 του

Ἂν ληφθοῦν ὑπόψη οἱ ἀλλεπάλληλες ἐπιθέσεις ποὺ δέχθηκε ὁ Byron καὶ ἀπὸ ἐξωακαδημαϊκοὺς κύκλους τὸ ἔτος 1863 θὰ μποροῦσε νὰ χα-ρακτηρισθεῖ δίσεκτο γιὰ τὸν Ἄγγλο ποιητή Ὡστόσο ὅπως προαναφέρ-θηκε ὁ βυρωνισμὸς συνέχισε μὲ ἔνταση τὴν παρουσία του καθrsquo ὅλη τὴ διάρκεια τῆς δεκαετίας τοῦ 1860 μὲ τὶς μεταφράσεις τῶν βυρωνικῶν ἔρ-γων τὶς μελέτες γιὰ τὸν Byron καὶ τὸ ἔργο του καθὼς καὶ μὲ τὴν ἵδρυση τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου laquoΒύρωνraquo58

Ἡ ἀκμὴ αὐτὴ συνεχίσθηκε καὶ στὶς ἀρχὲς τῆς ὄγδοης δεκαετίας τοῦ αἰώνα ἕως τὸν θάνατο τουλάχιστον τῶν σπουδαιότερων ἐκπροσώ-πων τοῦ βυρωνισμοῦ (Δ Παπαρρηγοπούλου 1873 Ἰω Καρασούτσα 1873 καὶ Στ Βασιλειάδη 1874) ἀλλὰ κατόπιν ἄρχισε νὰ διαφοροποι-εῖται Ἔτσι ὡς πρὸς τὶς ἐπιδράσεις ποὺ ἄσκησε ὁ Byron μὲ τὸ ἔργο του στοὺς Νεοέλληνες τὸ κίνημα ἀκολούθησε τὴ γενικότερη τύχη τοῦ ρο- μαντισμοῦ Ἀναφορικὰ ὅμως μὲ τὶς ἄλλες ἐκδηλώσεις ποὺ πραγματοποι- οῦνταν μὲ μεταφράσεις τῶν ἔργων του μὲ μελέτες γιὰ τὸν ποιητὴ καὶ μὲ τὴν ἔντεχνη ποίηση τὴν ἀφιερωμένη καὶ ἀναφερόμενη σrsquo αὐτόν συνεχί-σθηκε ὁ προηγούμενος ρυθμός ἐξαιτίας κυρίως ἄλλων παραγόντων59

Στοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμοὺς τῶν ἐτῶν 1870 καὶ 1876 καθὼς καὶ 1871 καὶ 1873 μὲ εἰσηγητὲς τὸν Θεόδωρο Ὀρφανίδη60 καὶ τὸν Γεώργιο Μιστριώτη61 ἀντιστοίχως διαπιστώνεται ἡ πτώση τοῦ ρομαντισμοῦ καὶ ἡ ἀνυπαρξία τῆς λυρικῆς ποίησης Σrsquo ἕναν ἄλλο διαγωνισμό τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου laquoΠαρνασσόςraquo τρεῖς μῆνες πρὶν ἀπὸ τὸν τελευ-ταῖο Βουτσιναῖο ποιητικὸ διαγωνισμό τὸν Ἰούνιο τοῦ 1877 ὁ εἰσηγη-τὴς Ἐμμ Ροΐδης ἦταν κατηγορηματικὸς στὴ διαπίστωση τῆς ἀπου σίας βυρωνικῶν ἐπιρροῶν ἀναφέροντας τὰ ἑξῆς laquoΣήμερον οὔτε ἁμαρτω-λοὺς ἔχομεν οὔτε ἀκόμη Ἀρόλδους καὶ Μαμφρέδαςhellip ἀλλὰ φρονίμους

56 Κεφαλληναίου (1995) 279-8357 Παράσχος (1881) 2-3 (1904) 167-7058 Κεφαλληναίου (1984) 269-8159 Κεφαλληναίου (1995) 127-4460 Ὀρφανίδης (1876) 10-1161 Μιστριώτης (1873) 5-7

29indd 451 110416 1111

452 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

καὶ θετικοὺς ἀνθρώπουςhellip Ἡ ποίησις παρὰ μὲν τοῖς ἀρχαίοις ἦτο ἄνθος νεότητος καὶ ὑγείας σήμερον δὲ ἐν Εὐρώπῃ εἶναι ἐξάνθημα ὀργανισμοῦ νοσοῦντος καὶ θρῆνος πάσχοντος ἀνθρώπου Ἂν ἀνακτήσωμεν ποτὲ τὴν προγονικὴν εὔκλειαν πιθανὸν εἶναι νrsquo ἀναβλαστήση τὸ ἀρχαῖον ἄνθος ἐπὶ τοῦ γενεθλίου αὐτοῦ ἐδάφουςmiddot ἂν νοσήσωμεν ὡς οἱ Φράγκοι θέλου-σιν ἐκπορευθεῖ βεβαίως καὶ ἐκ τῶν ἡμετέρων χειλέων ἀληθοῦς ὀδύνης κραυγαί Μέχρις οὗ ὅμως τὸ ἕτερον τούτων συμβῆ πολὺ φοβούμεθα ὅτι ἀντὶ ποιήσεως θέλομεν ἔχει ἢ ψυχρὰς κλασικῶν μιμήσεις ἢ παιδαριώδεις βυρωνισμοῦ παρωδίαςraquo62

Ο Byron ὡς ρομαντικὸς ποιητὴς εἶχε παύσει πλέον νὰ συγκινεῖ τὸ ἑλ-ληνικὸ κοινὸ καὶ κατὰ συνέπεια νὰ τὸ ἐπηρεάζει Στὸν ποιητικὸ διαγω-νισμὸ τοῦ 1875 ὁ εἰσηγητὴς καθηγητὴς Θ Ἀφεντούλης ἀναφέρει κάποια ὁμοιότητα63 τοῦ ἔργου Παυσανίας ὁ Λακεδαιμόνιος τοῦ Α Ἀντωνιάδου μὲ τὸ ἔργο τοῦ Byron Οἱ δύο Φόσκαροι στὸ ὁποῖο παραπέμπει τὸν συγ-γραφέα laquoνὰ ἐπανέλθη ἐπὶ τὸ δράμα νὰ τὸ ἐξευγενίση νὰ τὸ ἀνυψώση νὰ μελετήση τὸν Βύρωνα ἐν τῷ δράματι Οἱ δύο Φόσκαροιraquo64 γιὰ τὴ διάπλαση μεγαλοπρεποῦς καὶ δραματικοῦ χαρακτήρα Ἀλλὰ τὸ ἔργο Οἱ δύο Φόσκαροι ἐγγράφεται στὸν πολιτικὸ βυρωνισμό ὁ ὁποῖος εἶχε ἀρχίσει νὰ ὑπερισχύει τοῦ ρομαντικοῦ καὶ νὰ διαταράσσεται ἡ παράλ-ληλη μακρὰ πορεία τῶν δύο ποιητικῶν τάσεων τοῦ βυρωνισμοῦ τοῦ λο-γοτεχνικοῦ καὶ τοῦ πολιτικοῦ

Εἶναι ἀξιοσημείωτο τὸ γεγονὸς ὅτι στοὺς ἕντεκα καθηγητὲς Πανε-πιστημίου ποὺ ἦταν εἰσηγητὲς ἀρκετὲς φορὲς ὁ καθένας τους στοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμούς οἱ τέσσερεις ἀπrsquo αὐτούς ὁ Ἀλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβῆς ὁ Στέφανος Κουμανούδης ὁ Δημήτριος Βερναρδάκης καὶ ὁ Θεόδωρος Ὀρφανίδης ἦταν συγγραφεῖς ἔργων μὲ βυρωνικὲς ἐπιδράσεις οἱ Φίλιππος Ἰωάννου καὶ Δημήτριος Σεμιτέλος ἐξύμνησαν μὲ τὴν ποίη-σή τους τὸν Byron ἐνῶ ποιήματα γιὰ τὸν Ἄγγλο ποιητὴ ἔγραψαν ἐπί-σης καὶ ὁ Νικόλαος Σαρίπολος καὶ ὁ Ὄθων Πυλαρινός Ὁ τελευταῖος μάλιστα μετέφρασε καὶ τὴ βυρωνικὴ ἔμμετρη μυθιστορία Ἡ πολιορκία τῆς Κορίνθου65

62 Ροΐδης (1877) 22563 Ἀφεντούλης (1875) 43 4564 Βyron (1816) The Siege of Corinth A Poem London 7-5 Γιὰ τὴ μετάφραση τοῦ Πυ-

λαρινοῦ βλ Κεφαλληναίου (1995) 322-2965 Κεφαλληναίου (1995) 140-41

29indd 452 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 453

Οἱ πανεπιστημιακοὶ κριτὲς ἀντιμετώπισαν εὐνοϊκὰ στὴν ἀρχὴ τὸ βυ-ρωνικὸ κίνημα ἐπηρεασμένοι ἀπὸ τὴν ἀκτινοβολία τῆς ποιητικῆς καὶ ἱστορικῆς προσωπικότητας τοῦ Byron Ὡστόσο ἀπὸ τὰ μέσα τῆς δεκαε-τίας του1850 δὲν δίστασαν νὰ ἐπικρίνουν ἐκεῖνες τὶς βυρωνικὲς ἰδέες ποὺ διαπίστωσαν ὅτι ἐπηρέαζαν ἀρνητικὰ τὴν ἠθικὴ τῆς ἀρτισύστατης νεο-ελληνικῆς κοινωνίας Ἔτσι ἀπομυθοποίησαν τὸν Byron ποὺ κανεὶς ὡς τότε δὲν εἶχε τολμήσει νὰ θίξει καὶ ἐπιδίωξαν μέσα ἀπὸ τοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμοὺς τοῦ Πανεπιστημίου τὴν ἀναστολὴ τῶν ἐπιδράσεων ἑνὸς νοσηροῦ βυρωνισμοῦ Ὀφείλουμε ὡστόσο νὰ τονίσουμε ὅτι ἡ ἀρνητικὴ κριτικὴ τῶν πανεπιστημιακῶν καθηγητῶν κατὰ τοῦ λογοτεχνικοῦ βυ-ρωνισμοῦ δὲν μείωσε καθόλου τὸν πολιτικὸ βυρωνισμὸ καὶ τὴν ἱστορι-κὴ προσωπικότητα τοῦ Byron ἡ ὁποία ἀντιθέτως στὸ τελευταῖο τέταρτο τοῦ 19ου αἰώνα εἶχε λάβει μεσσιανικὲς διαστάσεις στὴν Ἑλλάδα μὲ τὸν χαρακτηρισμό του ὡς laquoΠολιτικοῦ Μεσσίαraquo Ἡ προσωπικότητά του μαζὶ μὲ τὸ φιλελληνικὸ ποιητικό του ἔργο66 συνέχισαν ἀδιάκοπα τὴν εὐεργε-τικὴ παρουσία τους στὸν τόπο μας ἕως σήμερα

Βιβλιογραφία

Ἄννινος Χ (1888) laquoΠρὸ τοῦ 1862 καὶ μετὰ τὸ 1862raquo Ἐφημερὶς Ἀκρόπολις Ἡ Ἑλλὰς κατὰ τὴν 25ετηρίδα τοῦ Βασιλέως Γεωργίου Ἐν Ἀθήναις

Ἄννινος Χ (1916) laquoΒασιλειάδης Παπαρρηγόπουλος καὶ οἱ περὶ αὐτούςraquo Διαλέξεις περὶ Ἑλλήνων Ποιητῶν του ΙΘrsquo Αἰῶνος 1915-1916 [Φιλολογικὸς Σύλλογος ldquoΠαρνασσόςrdquo] Ἐν Ἀθήναις 15 1-56

Ἀσώπιος Κ (1853) Τὰ Σούτσεια ἤτοι ὁ κύριος Παναγιώτης Σοῦτσος ἐν γραμματικοῖς ἐν φιλολόγοις ἐν σχολάρχαις ἐν μετρικοῖς καὶ ἐν ποιηταῖς ἐξεταζόμενος Ἐν Ἀθήναις

Ἀσώπιος Κ (1857) laquoΛόγος παραδίδοντος τὴν δευτέραν αὐτοῦ Πρυτανείανraquo Πανδώρα 8 501-510

Ἀφεντούλης Θ (1875) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1875 Ἐν Ἀθήναις

Βαλέτας Γ (1938) laquoἩ Πανεπιστημιακὴ κριτικὴ κι ἡ ἐπίδρασή της στὴ Νεοελληνικὴ Ποίησηraquo Νέα Ἑστία 23 1813-44

66 Kefallineou (1999) 16-30 Κεφαλληναίου (2003) 15-27

29indd 453 110416 1111

454 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Βερναρδάκης Δ Ν (1855) laquoὉ Πλάνηςraquo εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 49-66

Βερναρδάκης Δ Ν (1858) Μαρία Δοξαπατρή Ποίημα δραματικὸν εἰς πράξεις πέντε Ἐν Μονάχῳ

Βερναρδάκης Δ Ν (1860) Κυψελίδαι Μέρος ά Ἐν ΛειψίᾳΒλάχος Α Στ (1858) laquoΤίτος καὶ Ὄθωνraquo εἰς laquo Ὁ Ποιητικὸς Διαγωνισμὸς

τοῦ Ἔτους 1858raquo Πανδώρα 9 73-82Βλάχος Α Στ (1863) Φειδίας καὶ Περικλῆς ἈθήνησιByron GG (1966a) laquoThe Two Foscariraquo εἰς (ed E H Coleridge) The

Works of Lord Byron Poetry New York τ 4 113-96 [ Μτφρ Λόρδου Βύρωνος 1880 Οἱ Δύο Φόσκαροι Ἱστορικὴ Τραγωδία εἰς Πράξεις Πέντε ὑπὸ Θρασυβούλου Καμαράδου Ἐν Ἀθήναις]

Byron GG (1966b) laquoThe Siege of Corinthraquo εἰς (ed E H Coleridge) The Works of Lord Byron A Poem New York τ 3 439-96 [ Μτφρ Λόρδου Βάιρων 1855 Ἡ Πολιορκία τῆς Κορίνθου Ποίημαhellipὑπὸ Ὄθωνος Σ Πυλαρινού Ἐν Ἀθήναις]

Βυζάντιος Α (1902) Ἔργα Ἀλεξάνδρου Βυζαντίου Ἐν ἈθήναιςΔημαρᾶς Κ Θ (1947) laquoἘπαφὲς τῆς Νεώτερης Ἑλληνικῆς Λογοτεχνίας

μὲ τὴν Ἀγγλικὴ (1780-1821)raquo Ἀγγλοελληνικὴ Ἐπιθεώρηση 3 18-22 52-55 (=1985 Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός Ἀθήνα 21-42)

Δημαρᾶς Κ Θ (1954) Ποιηταὶ τοῦ ΙΘacute Αἰώνα Ἀθῆναι [Βασικὴ Βιβλιοθήκη 12] (=1985 laquoἩ Ἑλληνικὴ Ποίηση στὸν Δέκατο Ἔνατο Αἰώναraquo Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός Ἀθήνα 167-220)

Δημαρᾶς Κ Θ (1985) Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός ἈθήναἸωάννου Φ (1855) laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 49-66Καρύδης Σ (1857) laquoΜυρσίνη καὶ Φῶτοςraquo εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ

Ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 25-39 καὶ (1859) 10 25-33Κεφαλληναίου Ε (1984) laquoΠερὶ Συλλόγων Φιλολογικοὶ Σύλλογοιraquo

Φιλολογικὴ Πρωτοχρονιὰ 41 269-81Κεφαλληναίου Ε (1995) Ο Lord Byron στὴν Ἑλλάδα Ἡ παρουσία

του στὴ Νεοελληνικὴ Πνευματικὴ Ζωὴ κατὰ τὸν ΙΘacute αἰώνα Ἀθήνα (Διδακτορικὴ Διατριβή)

Kefallineou E (1999) Byron and the Antiquities of the Acropolis of Athens Athens

Κεφαλληναίου Ε (2003) Τὰ Μάρμαρα τοῦ Παρθενώνα καὶ τὸ Κατηγορῶ τοῦ Μπάϋρον Ἀθήνα

Κουμανούδης Στ (1851) Στράτις Καλοπίχειρος Ἐν Ἀθήναις

29indd 454 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 455

Κουμανούδης Στ (1857) laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ Ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 25-39

Μακρυμίχαλος Στ Ι (1970) laquoἩ ἔκδοση τῆς ἐφημερίδας laquoἩμέραraquo τῆς Τεργέστης στὰ 1855raquo Ὁ Ἐρανιστὴς 8 10-32

Μιστριώτης Γ (1873) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1873 Ἐν Ἀθήναις

Μουλλᾶς Π (1974) laquoἩ διαμάχη Π Σούτσου ndash Κ Ἀσωπίου (1853) καὶ ἡ ἱστορικὴ συγκυρίαraquo Ὁ Ἐρανιστὴς 11 132-50

Μουλλᾶς Π (1977) laquoἩ Λογοτεχνία ἀπὸ τὸν Ἀγώνα ὣς τὴ γενιὰ τοῦ 1880raquo Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους ΙΓ 492-514

Μουλλᾶς Π (1978) laquoΣχέσεις τῆς Νεοελληνικῆς μὲ τὴν Εὐρωπαϊκὴ Λογοτεχνία (1830-1920)raquo Δελτίο τῆς Ἑταιρείας Σπουδῶν Νεοελληνικοῦ Πολιτισμοῦ καὶ Γενικῆς Παιδείας 2 56-59

Μουλλᾶς Π (1989) Les Concours Poeacutetiques de lrsquo Universiteacute drsquo Athegravenes 1851-1877 Athegravenes

Μπαστιᾶς Κ (1951) Παπουλάκος Νέα ὙόρκηΜπούρας Ν Γ (1965) laquoἩ Γλώσσα τῶν ποιητῶν της Ἀθηναϊκῆς Σχολῆςraquo

Πλάτων 17 124-85Ὀρφανίδης Θ Γ (1854) Ἀποσπάσματα ἐκ τοῦ ποιήματος laquoὉ Ἄπατριςraquo

βραβευθέντα τὴν 25 Μαρτίου 1854 κατὰ τὸν ποιητικὸν συναγωνι-σμὸν τὸν παρὰ τοῦ φιλογενοῦς κυρίου Ἀμβροσίου Ράλλη συστα- θέντα Ἐν Ἀθήναις

Ὀρφανίδης Θ Γ (1860) Ἅγιος Μηνᾶς Ἐπεισόδιον τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως Ποίημα λυρικοεπικὸν εἰς ᾂσματα τέσσαρα Ἀθῆναι

Ὀρφανίδης Θ Γ (1876) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1876 Ἐν Ἀθήναις

Παλαμᾶς Κ (1969) Ἅπαντα Ἀθήνα τ 16 404Παπαδόπουλος Χρ Α (1920) Ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος Ἐν

ἈθήναιςΠαπαρρηγόπουλος Δ (1866) Οἱ Στόνοι (βραβεῖο) εἰς Κρίσις τοῦ

Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος ἐν ἔτει Ἀωξsrsquo [=1866] Ἐν ἈθήναιςΠαπαρρηγόπουλος Δ (1867) Χελιδόνες (ἔπαινος) εἰς Κρίσις τοῦ

Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ Βουτσιναίου ἐν Ἔτει Ἀωξζ [=1867] Ἐν Ἀθήναις

Παράσχος Α(1863) Ὁ Ἄγνωστος Ποιητὴς (ἔπαινος) εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 105-22

29indd 455 110416 1111

456 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Παράσχος Α (1881) laquoΠοίημα ἀπαγγελθὲν ἐν τῷ Ἠρώῳ τοῦ Μεσο-λογγίου κατὰ τὰ ἀποκαλυπτήρια του Βύρωνοςraquo Ἐφ Αἰὼν τῆς 19 Δέκ 1881

Παράσχος Α (1881) Ποιήματα ἈθῆναιΠαράσχος Α (1904) Ἀνέκδοτα Ποιήματα Ἀθήνησι 1 167-70Πολίτης Ἀλ (1969) laquoἩ προσγραφόμενη στὸν Ρήγα Πρώτη Ἔκδοση

τοῦ Ἀγαθαγγέλουraquo Ὁ Ἐρανιστὴς 7 173-92Πολίτης Ν Γ (1920) laquoΔημώδεις δοξασίαι περὶ ἀποκαταστάσεως τοῦ

Ἑλληνικοῦ Ἔθνουςraquo Λαογραφικὰ Σύμμεικτα 1 14-27Ραγκαβῆς Ἀ Ρ (1860) laquoὉ Ποιητικὸς Διαγωνισμὸς τοῦ 1860raquo Πανδώρα

25-34Ραγκαβῆς Κ (1877) Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης Ποίημα Δραματικὸν εἰς

Μέρη Πέντε ἈθήνησινΡοΐδης Ἐμμ (1877) laquoΔραματικὸς Ἀγών Κρίσις τῆς τῶν Ἀγωνοδικῶν

Ἐπιτροπείαςraquo Παρνασσὸς 1 218-25Ρουσόπουλος Ἀθ Σ (1865) laquoΚρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ

Διαγωνισμοῦ γενομένη ἐν τῷ Ἑλληνικῷ Πανεπιστημίω τῇ 9 Μαΐου 1865 Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης Δρᾶμα εἰς πέντε πράξειςraquo Χρυσαλλὶς 3 402-403

Σοῦτσος Π (1853) Νέα Σχολὴ τοῦ Γραφομένου Λόγου ἢ Ἀνάστασις τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσης Ἐννοουμένης ὑπὸ Πάντων Ἐν Ἀθήναις

29indd 456 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 449

πρώην βυρωνικὸς ποιητής ἐξαπέλυσε δριμύτατη ἐπίθεση κατὰ τοῦ ρο-μαντισμοῦ καὶ τοῦ βυρωνισμοῦ ὥστε ἡ εἰσήγησή του θεωρήθηκε ἀντι-ρομαντικὸ καὶ ἀντιβυρωνικὸ μανιφέστο Ἀπὸ τὸν ὀνομαστικὸ κατάλο-γο τῶν κυριότερων ἐκπροσώπων τοῦ ρομαντισμοῦ ποὺ μνημονεύονται στὴν εἰσήγησή του ὅπως τοῦ Chateaubriand τοῦ Lamartine τοῦ Hugo τοῦ Goethe τῆς George Sand τοῦ Shelley καὶ τοῦ Byron ὁ τελευταῖος δέ-χθηκε καταιγισμὸ πυρῶν

Τὸ ἀντιρομαντικὸ καὶ ἀντιβυρωνικὸ κυρίως πνεῦμα τοῦ εἰσηγητῆ διαγράφεται καθαρὰ στὰ ἑξῆς ἀποσπάσματα laquoΑἱ ποιητικαὶ παραφο-ραὶ τοῦ Μαμφρέδου τοῦ Childe Harold τοῦ Γκιαοὺρ καὶ τόσων ἄλλων ὑποχονδριακῶν καὶ σπληνικῶν ἡρώων τοῦ λόρδου Βύρωνος ἡ ἐλεγει-ακὴ μελαγχολία τοῦ Λαμαρτίνου ἡ καθολικὴ εὐσέβεια τῶν Ρενὲ καὶ Ἀτταλὰ τοῦ Chateaubriand καὶ οἱ κατὰ τῶν κοινωνικῶν καθεστώτων φλογεραὶ καὶ εὔγλωττοι παραδοξολογίαι τῆς George Sand οἱ τελευταῖοι οὖτοι σπινθῆρες τοῦ ὀσημέραι ἀποσβεννυμένου ποιητικοῦ λύχνου τῆς κατὰ πολλοὺς λόγους γεγηρακυίας ἑσπερίας Εὐρώπης ἐρρίφθησαν πο-λὺ ἐνωρὶς δυστυχῶς καὶ εἰς ἡμᾶς ἐδῶ τοὺς κατοίκους τῆς Ἀνατολῆς καὶ ἀνέφλεξαν εἰς τὰ στήθη πολλῶν ἐκ τῶν ἡμετέρων ποιητῶν πάθη φαντα-σιώδη καὶ ἀνύπαρκτα τὰ ὁποῖα ἐκεῖ μὲν παρὰ τοὶς Ἐσπερίοις ἔχου-σι τὸν λόγον αὐτῶν εἰς τὰς περὶ αὐτοὺς κοινωνικάς θρησκευτικὰς καὶ ἠθικὰς περιστάσεις ἀλλrsquo οὐδένα λόγον εἶναι δυνατὸν νὰ εὕρωσι καὶ εἰς τὸν μόλις ἀναγεννώμενον νεαρὸν ἡμῶν πολιτισμόνraquo48 Καὶ ἀλλοῦ laquoὉ Βύρων ἦτο ὑποχονδριακός κατεπάτησεν οὐ μόνον πᾶσαν ἰδέαν κοινὴν καὶ οὕτως εἰπεῖν καθεστηκυίαν ἐν τῇ θρησκείᾳ τῇ ἠθικῇ κτλ ἀλλὰ κα-τεπάτησε καὶ αὐτὴν τὴν λογικήνmiddot καταπατήσας ὅμως τὴν λογικὴν ἀντι-κατέστησεν αὐτὴν διrsquo ἑτέρας τῆς λογικῆς ἢ μᾶλλον εἰπεῖν τῆς σοφιστεί-ας τοῦ πάθους Καὶ ἡ σοφιστεία αὕτη ἡ διαλεκτικὴ αὕτη σοφιστεία τοῦ πάθους τοῦ ποιητοῦ εἶναι τοιαύτη ὥστε οἱ πτωχοὶ ἡμεῖς ἀναγνῶσται ἀναπειθόμεθα καὶ παρασυρόμεθα Καὶ ἄλλως δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ γί-νη διότι ἡμεῖς μὲν εἴμεθα ἄδολοι καὶ πτωχοὶ τῷ πνεύματι θνητοί ἐκεῖνος δὲ σοφιστὴς δαιμόνιος laquoἙωσφόροςraquo49 Καὶ πιὸ κάτω laquoἈριστοτέχναι δὲ περὶ τὴν γλῶσσαν καὶ τὴν λογικὴν (διότι ἀμφότερα ταῦτα ἐκπηγάζου-σιν ἐκ μιᾶς καὶ τῆς αὐτῆς πηγῆς) ἀνεδείχθησαν αὐτοὶ μάλιστα οἱ ὑπο-χονδριακοὶ καὶ παραδοξολόγοι παντὸς εἴδους καὶ πάσης χροιᾶς ποιη-

48 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 11349 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 119

29indd 449 110416 1111

450 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

ταὶ καὶ συγγραφεῖς ὁ Βύρων ὁ Ρουσσώ ἡ George Sand o Fallmerayer κτλ Ἅπαντες οὗτοι μεταβιβάζουσι τὸν ἀναγνώστην εἰς τὸν χιμαιρικὸν καὶ ψευδῆ των κόσμον διὰ τριχίνης οὕτως εἰπεῖν γεφύρας Ἡ τριχίνη αὕτη γέφυρα εἶναι τὰ λαμβανόμενα (les preacutemisses) τὰ ὁποῖα ὅταν ἀνα-πεισθείς τις ἅπαξ ἀποδεχθῆ δὲν δύναται ἔπειτα νὰ μὴ μεταβῆ καὶ κλει-σθῆ εἰς τὸν κλωβὸν τοῦ ψευδοῦς ἐκείνου κόσμουhellipraquo50

Θέσεις ἀντίθετες πρὸς ἐκεῖνες ποὺ ὁ ἴδιος ἔχει ἐκθέσει στὸν πρόλογο τοῦ ἔργου του Μαρία Δοξαπατρῆ ἰδιαίτερα σὲ ὅτι ἀφοροῦν τὰ πάθη καὶ τὸ κακὸ στὴν ποίηση51 Ὁπωσδήποτε εἶναι ἐνδεικτικὲς τῆς πλήρους διαφοροποίησής του ἀπὸ τὸν ρομαντισμό ποὺ εἶχε ἤδη ἀρχίσει ἀπὸ τὸ 1860 καὶ τῆς ἔνταξής του στοὺς κλασικιστές

Στὸν ποιητικὸ διαγωνισμὸ τοῦ 1863 συμμετεῖχε ἐπίσης καὶ ὁ Ἄγγελος Βλάχος μὲ τὸ ἔργο τοῦ Φειδίας καὶ Περικλῆς52 Ὁ πρόλογος τοῦ ἔργου ἀποτελεῖ ἀντιρομαντικὸ φανέρωμα ὅπου ἐκτυλίσσεται ἡ ἐπίθεση κατὰ τοῦ ρομαντισμοῦ χωρὶς νὰ ἀναφέρεται ὀνομαστικὰ ὁ Βύρων τοῦ ὁποί-ου ὁ Βλάχος ὑπῆρξε θιασώτης λίγα χρόνια νωρίτερα Οἱ λόγοι ποὺ ἐπι-καλεῖται ὁ Ἄγγελος Βλάχος μαρτυροῦν καθαρὰ τὴ νέα ποιητικὴ τοποθέ-τησή του ἄσχετα ἂν δὲν πέτυχε στὴν προσπάθειά του ὅπως σημειώνει ὁ εἰσηγητὴς τοῦ διαγωνισμοῦ laquoὁ ποιητὴς ἠθέλησε νὰ μιμηθεῖ τὸν κλασι-κὸν λεγόμενον στίχον ἀλλrsquo ἀπέτυχε καὶ ἔμεινεν ὅπως ἦτο ρωμαντικός Μιμεῖται τις τοὺς κλασικοὺς ὄχι ὅταν ἐπιμεληθῆ μόνον τοῦ λεκτικοῦ καὶ τῆς ἐξωτερικῆς φράσεως τοῦ λόγου διότι τοῦτο δὲν ἀρκεῖ ἀλλrsquo ὅταν μά-λιστα κατορθώση νὰ διαμορφώση κλασικῶς αὐτὴν τὴν ἐσωτερικὴν οὐ-σίαν τῆς ποιήσεώς του ὅταν κατορθώση νὰ συμπυκνώση ὄλον του τὸν ποιητικὸν πλοῦτον εἰς ὀλίγους σχετικῶς στίχουςhellipraquo53

Ὡστόσο παρὰ τὴ δριμύτατη ἐπίθεση ἐναντίον τῆς βυρωνικῆς ποίη-σης στὸν διαγωνισμὸ τοῦ 1863 τὰ πρωτεῖα τῶν ἐπαίνων ἀφοῦ βρα-βεῖο δὲν δόθηκε ἀποδόθηκαν στὸ βυρωνικὸ ποίημα Ὁ Ἄγνωστος54 τοῦ Ἀχιλλέα Παράσχου Οἱ κριτὲς ξεχώρισαν τὸ ποίημα γιὰ τὴ μεγάλη καὶ σπάνια ἀρετή τὴ γνήσια καὶ ἀληθινὴ ἔμπνευση καὶ ὄχι laquoδιὰ τὰς λογικὰς παραδοξολογίας αἵτινες ἀποτελοῦσι τὸ κρηπίδωμα τοῦ ποιήματοςraquo55

50 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 11951 Βερναρδάκης (1858) ογacute ndash πθacute52 Βλάχος (1863) [αacute]53 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 11254 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 113-15 Παράσχος (1881) 7-4455 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 113

29indd 450 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 451

Πάντως ὁ Παράσχος μὲ τὴ διάκριση αὐτὴ κράτησε ψηλὰ τὴ σημαία τοῦ βυρωνισμοῦ ἔστω καὶ διάτρητη συνέβαλε οὐσιαστικὰ στὴν προβο-λή του στὴν ἐπίμαχη δεκαετία ἀλλὰ καὶ στὴν κατοπινὴ συντήρησή του ἕως τὸν θάνατό του παραμένοντας ὁ πιὸ πιστὸς λάτρης τοῦ Byron μι-μητής μεταφραστὴς56 καὶ ὑμνητής57 του

Ἂν ληφθοῦν ὑπόψη οἱ ἀλλεπάλληλες ἐπιθέσεις ποὺ δέχθηκε ὁ Byron καὶ ἀπὸ ἐξωακαδημαϊκοὺς κύκλους τὸ ἔτος 1863 θὰ μποροῦσε νὰ χα-ρακτηρισθεῖ δίσεκτο γιὰ τὸν Ἄγγλο ποιητή Ὡστόσο ὅπως προαναφέρ-θηκε ὁ βυρωνισμὸς συνέχισε μὲ ἔνταση τὴν παρουσία του καθrsquo ὅλη τὴ διάρκεια τῆς δεκαετίας τοῦ 1860 μὲ τὶς μεταφράσεις τῶν βυρωνικῶν ἔρ-γων τὶς μελέτες γιὰ τὸν Byron καὶ τὸ ἔργο του καθὼς καὶ μὲ τὴν ἵδρυση τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου laquoΒύρωνraquo58

Ἡ ἀκμὴ αὐτὴ συνεχίσθηκε καὶ στὶς ἀρχὲς τῆς ὄγδοης δεκαετίας τοῦ αἰώνα ἕως τὸν θάνατο τουλάχιστον τῶν σπουδαιότερων ἐκπροσώ-πων τοῦ βυρωνισμοῦ (Δ Παπαρρηγοπούλου 1873 Ἰω Καρασούτσα 1873 καὶ Στ Βασιλειάδη 1874) ἀλλὰ κατόπιν ἄρχισε νὰ διαφοροποι-εῖται Ἔτσι ὡς πρὸς τὶς ἐπιδράσεις ποὺ ἄσκησε ὁ Byron μὲ τὸ ἔργο του στοὺς Νεοέλληνες τὸ κίνημα ἀκολούθησε τὴ γενικότερη τύχη τοῦ ρο- μαντισμοῦ Ἀναφορικὰ ὅμως μὲ τὶς ἄλλες ἐκδηλώσεις ποὺ πραγματοποι- οῦνταν μὲ μεταφράσεις τῶν ἔργων του μὲ μελέτες γιὰ τὸν ποιητὴ καὶ μὲ τὴν ἔντεχνη ποίηση τὴν ἀφιερωμένη καὶ ἀναφερόμενη σrsquo αὐτόν συνεχί-σθηκε ὁ προηγούμενος ρυθμός ἐξαιτίας κυρίως ἄλλων παραγόντων59

Στοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμοὺς τῶν ἐτῶν 1870 καὶ 1876 καθὼς καὶ 1871 καὶ 1873 μὲ εἰσηγητὲς τὸν Θεόδωρο Ὀρφανίδη60 καὶ τὸν Γεώργιο Μιστριώτη61 ἀντιστοίχως διαπιστώνεται ἡ πτώση τοῦ ρομαντισμοῦ καὶ ἡ ἀνυπαρξία τῆς λυρικῆς ποίησης Σrsquo ἕναν ἄλλο διαγωνισμό τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου laquoΠαρνασσόςraquo τρεῖς μῆνες πρὶν ἀπὸ τὸν τελευ-ταῖο Βουτσιναῖο ποιητικὸ διαγωνισμό τὸν Ἰούνιο τοῦ 1877 ὁ εἰσηγη-τὴς Ἐμμ Ροΐδης ἦταν κατηγορηματικὸς στὴ διαπίστωση τῆς ἀπου σίας βυρωνικῶν ἐπιρροῶν ἀναφέροντας τὰ ἑξῆς laquoΣήμερον οὔτε ἁμαρτω-λοὺς ἔχομεν οὔτε ἀκόμη Ἀρόλδους καὶ Μαμφρέδαςhellip ἀλλὰ φρονίμους

56 Κεφαλληναίου (1995) 279-8357 Παράσχος (1881) 2-3 (1904) 167-7058 Κεφαλληναίου (1984) 269-8159 Κεφαλληναίου (1995) 127-4460 Ὀρφανίδης (1876) 10-1161 Μιστριώτης (1873) 5-7

29indd 451 110416 1111

452 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

καὶ θετικοὺς ἀνθρώπουςhellip Ἡ ποίησις παρὰ μὲν τοῖς ἀρχαίοις ἦτο ἄνθος νεότητος καὶ ὑγείας σήμερον δὲ ἐν Εὐρώπῃ εἶναι ἐξάνθημα ὀργανισμοῦ νοσοῦντος καὶ θρῆνος πάσχοντος ἀνθρώπου Ἂν ἀνακτήσωμεν ποτὲ τὴν προγονικὴν εὔκλειαν πιθανὸν εἶναι νrsquo ἀναβλαστήση τὸ ἀρχαῖον ἄνθος ἐπὶ τοῦ γενεθλίου αὐτοῦ ἐδάφουςmiddot ἂν νοσήσωμεν ὡς οἱ Φράγκοι θέλου-σιν ἐκπορευθεῖ βεβαίως καὶ ἐκ τῶν ἡμετέρων χειλέων ἀληθοῦς ὀδύνης κραυγαί Μέχρις οὗ ὅμως τὸ ἕτερον τούτων συμβῆ πολὺ φοβούμεθα ὅτι ἀντὶ ποιήσεως θέλομεν ἔχει ἢ ψυχρὰς κλασικῶν μιμήσεις ἢ παιδαριώδεις βυρωνισμοῦ παρωδίαςraquo62

Ο Byron ὡς ρομαντικὸς ποιητὴς εἶχε παύσει πλέον νὰ συγκινεῖ τὸ ἑλ-ληνικὸ κοινὸ καὶ κατὰ συνέπεια νὰ τὸ ἐπηρεάζει Στὸν ποιητικὸ διαγω-νισμὸ τοῦ 1875 ὁ εἰσηγητὴς καθηγητὴς Θ Ἀφεντούλης ἀναφέρει κάποια ὁμοιότητα63 τοῦ ἔργου Παυσανίας ὁ Λακεδαιμόνιος τοῦ Α Ἀντωνιάδου μὲ τὸ ἔργο τοῦ Byron Οἱ δύο Φόσκαροι στὸ ὁποῖο παραπέμπει τὸν συγ-γραφέα laquoνὰ ἐπανέλθη ἐπὶ τὸ δράμα νὰ τὸ ἐξευγενίση νὰ τὸ ἀνυψώση νὰ μελετήση τὸν Βύρωνα ἐν τῷ δράματι Οἱ δύο Φόσκαροιraquo64 γιὰ τὴ διάπλαση μεγαλοπρεποῦς καὶ δραματικοῦ χαρακτήρα Ἀλλὰ τὸ ἔργο Οἱ δύο Φόσκαροι ἐγγράφεται στὸν πολιτικὸ βυρωνισμό ὁ ὁποῖος εἶχε ἀρχίσει νὰ ὑπερισχύει τοῦ ρομαντικοῦ καὶ νὰ διαταράσσεται ἡ παράλ-ληλη μακρὰ πορεία τῶν δύο ποιητικῶν τάσεων τοῦ βυρωνισμοῦ τοῦ λο-γοτεχνικοῦ καὶ τοῦ πολιτικοῦ

Εἶναι ἀξιοσημείωτο τὸ γεγονὸς ὅτι στοὺς ἕντεκα καθηγητὲς Πανε-πιστημίου ποὺ ἦταν εἰσηγητὲς ἀρκετὲς φορὲς ὁ καθένας τους στοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμούς οἱ τέσσερεις ἀπrsquo αὐτούς ὁ Ἀλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβῆς ὁ Στέφανος Κουμανούδης ὁ Δημήτριος Βερναρδάκης καὶ ὁ Θεόδωρος Ὀρφανίδης ἦταν συγγραφεῖς ἔργων μὲ βυρωνικὲς ἐπιδράσεις οἱ Φίλιππος Ἰωάννου καὶ Δημήτριος Σεμιτέλος ἐξύμνησαν μὲ τὴν ποίη-σή τους τὸν Byron ἐνῶ ποιήματα γιὰ τὸν Ἄγγλο ποιητὴ ἔγραψαν ἐπί-σης καὶ ὁ Νικόλαος Σαρίπολος καὶ ὁ Ὄθων Πυλαρινός Ὁ τελευταῖος μάλιστα μετέφρασε καὶ τὴ βυρωνικὴ ἔμμετρη μυθιστορία Ἡ πολιορκία τῆς Κορίνθου65

62 Ροΐδης (1877) 22563 Ἀφεντούλης (1875) 43 4564 Βyron (1816) The Siege of Corinth A Poem London 7-5 Γιὰ τὴ μετάφραση τοῦ Πυ-

λαρινοῦ βλ Κεφαλληναίου (1995) 322-2965 Κεφαλληναίου (1995) 140-41

29indd 452 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 453

Οἱ πανεπιστημιακοὶ κριτὲς ἀντιμετώπισαν εὐνοϊκὰ στὴν ἀρχὴ τὸ βυ-ρωνικὸ κίνημα ἐπηρεασμένοι ἀπὸ τὴν ἀκτινοβολία τῆς ποιητικῆς καὶ ἱστορικῆς προσωπικότητας τοῦ Byron Ὡστόσο ἀπὸ τὰ μέσα τῆς δεκαε-τίας του1850 δὲν δίστασαν νὰ ἐπικρίνουν ἐκεῖνες τὶς βυρωνικὲς ἰδέες ποὺ διαπίστωσαν ὅτι ἐπηρέαζαν ἀρνητικὰ τὴν ἠθικὴ τῆς ἀρτισύστατης νεο-ελληνικῆς κοινωνίας Ἔτσι ἀπομυθοποίησαν τὸν Byron ποὺ κανεὶς ὡς τότε δὲν εἶχε τολμήσει νὰ θίξει καὶ ἐπιδίωξαν μέσα ἀπὸ τοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμοὺς τοῦ Πανεπιστημίου τὴν ἀναστολὴ τῶν ἐπιδράσεων ἑνὸς νοσηροῦ βυρωνισμοῦ Ὀφείλουμε ὡστόσο νὰ τονίσουμε ὅτι ἡ ἀρνητικὴ κριτικὴ τῶν πανεπιστημιακῶν καθηγητῶν κατὰ τοῦ λογοτεχνικοῦ βυ-ρωνισμοῦ δὲν μείωσε καθόλου τὸν πολιτικὸ βυρωνισμὸ καὶ τὴν ἱστορι-κὴ προσωπικότητα τοῦ Byron ἡ ὁποία ἀντιθέτως στὸ τελευταῖο τέταρτο τοῦ 19ου αἰώνα εἶχε λάβει μεσσιανικὲς διαστάσεις στὴν Ἑλλάδα μὲ τὸν χαρακτηρισμό του ὡς laquoΠολιτικοῦ Μεσσίαraquo Ἡ προσωπικότητά του μαζὶ μὲ τὸ φιλελληνικὸ ποιητικό του ἔργο66 συνέχισαν ἀδιάκοπα τὴν εὐεργε-τικὴ παρουσία τους στὸν τόπο μας ἕως σήμερα

Βιβλιογραφία

Ἄννινος Χ (1888) laquoΠρὸ τοῦ 1862 καὶ μετὰ τὸ 1862raquo Ἐφημερὶς Ἀκρόπολις Ἡ Ἑλλὰς κατὰ τὴν 25ετηρίδα τοῦ Βασιλέως Γεωργίου Ἐν Ἀθήναις

Ἄννινος Χ (1916) laquoΒασιλειάδης Παπαρρηγόπουλος καὶ οἱ περὶ αὐτούςraquo Διαλέξεις περὶ Ἑλλήνων Ποιητῶν του ΙΘrsquo Αἰῶνος 1915-1916 [Φιλολογικὸς Σύλλογος ldquoΠαρνασσόςrdquo] Ἐν Ἀθήναις 15 1-56

Ἀσώπιος Κ (1853) Τὰ Σούτσεια ἤτοι ὁ κύριος Παναγιώτης Σοῦτσος ἐν γραμματικοῖς ἐν φιλολόγοις ἐν σχολάρχαις ἐν μετρικοῖς καὶ ἐν ποιηταῖς ἐξεταζόμενος Ἐν Ἀθήναις

Ἀσώπιος Κ (1857) laquoΛόγος παραδίδοντος τὴν δευτέραν αὐτοῦ Πρυτανείανraquo Πανδώρα 8 501-510

Ἀφεντούλης Θ (1875) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1875 Ἐν Ἀθήναις

Βαλέτας Γ (1938) laquoἩ Πανεπιστημιακὴ κριτικὴ κι ἡ ἐπίδρασή της στὴ Νεοελληνικὴ Ποίησηraquo Νέα Ἑστία 23 1813-44

66 Kefallineou (1999) 16-30 Κεφαλληναίου (2003) 15-27

29indd 453 110416 1111

454 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Βερναρδάκης Δ Ν (1855) laquoὉ Πλάνηςraquo εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 49-66

Βερναρδάκης Δ Ν (1858) Μαρία Δοξαπατρή Ποίημα δραματικὸν εἰς πράξεις πέντε Ἐν Μονάχῳ

Βερναρδάκης Δ Ν (1860) Κυψελίδαι Μέρος ά Ἐν ΛειψίᾳΒλάχος Α Στ (1858) laquoΤίτος καὶ Ὄθωνraquo εἰς laquo Ὁ Ποιητικὸς Διαγωνισμὸς

τοῦ Ἔτους 1858raquo Πανδώρα 9 73-82Βλάχος Α Στ (1863) Φειδίας καὶ Περικλῆς ἈθήνησιByron GG (1966a) laquoThe Two Foscariraquo εἰς (ed E H Coleridge) The

Works of Lord Byron Poetry New York τ 4 113-96 [ Μτφρ Λόρδου Βύρωνος 1880 Οἱ Δύο Φόσκαροι Ἱστορικὴ Τραγωδία εἰς Πράξεις Πέντε ὑπὸ Θρασυβούλου Καμαράδου Ἐν Ἀθήναις]

Byron GG (1966b) laquoThe Siege of Corinthraquo εἰς (ed E H Coleridge) The Works of Lord Byron A Poem New York τ 3 439-96 [ Μτφρ Λόρδου Βάιρων 1855 Ἡ Πολιορκία τῆς Κορίνθου Ποίημαhellipὑπὸ Ὄθωνος Σ Πυλαρινού Ἐν Ἀθήναις]

Βυζάντιος Α (1902) Ἔργα Ἀλεξάνδρου Βυζαντίου Ἐν ἈθήναιςΔημαρᾶς Κ Θ (1947) laquoἘπαφὲς τῆς Νεώτερης Ἑλληνικῆς Λογοτεχνίας

μὲ τὴν Ἀγγλικὴ (1780-1821)raquo Ἀγγλοελληνικὴ Ἐπιθεώρηση 3 18-22 52-55 (=1985 Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός Ἀθήνα 21-42)

Δημαρᾶς Κ Θ (1954) Ποιηταὶ τοῦ ΙΘacute Αἰώνα Ἀθῆναι [Βασικὴ Βιβλιοθήκη 12] (=1985 laquoἩ Ἑλληνικὴ Ποίηση στὸν Δέκατο Ἔνατο Αἰώναraquo Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός Ἀθήνα 167-220)

Δημαρᾶς Κ Θ (1985) Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός ἈθήναἸωάννου Φ (1855) laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 49-66Καρύδης Σ (1857) laquoΜυρσίνη καὶ Φῶτοςraquo εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ

Ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 25-39 καὶ (1859) 10 25-33Κεφαλληναίου Ε (1984) laquoΠερὶ Συλλόγων Φιλολογικοὶ Σύλλογοιraquo

Φιλολογικὴ Πρωτοχρονιὰ 41 269-81Κεφαλληναίου Ε (1995) Ο Lord Byron στὴν Ἑλλάδα Ἡ παρουσία

του στὴ Νεοελληνικὴ Πνευματικὴ Ζωὴ κατὰ τὸν ΙΘacute αἰώνα Ἀθήνα (Διδακτορικὴ Διατριβή)

Kefallineou E (1999) Byron and the Antiquities of the Acropolis of Athens Athens

Κεφαλληναίου Ε (2003) Τὰ Μάρμαρα τοῦ Παρθενώνα καὶ τὸ Κατηγορῶ τοῦ Μπάϋρον Ἀθήνα

Κουμανούδης Στ (1851) Στράτις Καλοπίχειρος Ἐν Ἀθήναις

29indd 454 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 455

Κουμανούδης Στ (1857) laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ Ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 25-39

Μακρυμίχαλος Στ Ι (1970) laquoἩ ἔκδοση τῆς ἐφημερίδας laquoἩμέραraquo τῆς Τεργέστης στὰ 1855raquo Ὁ Ἐρανιστὴς 8 10-32

Μιστριώτης Γ (1873) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1873 Ἐν Ἀθήναις

Μουλλᾶς Π (1974) laquoἩ διαμάχη Π Σούτσου ndash Κ Ἀσωπίου (1853) καὶ ἡ ἱστορικὴ συγκυρίαraquo Ὁ Ἐρανιστὴς 11 132-50

Μουλλᾶς Π (1977) laquoἩ Λογοτεχνία ἀπὸ τὸν Ἀγώνα ὣς τὴ γενιὰ τοῦ 1880raquo Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους ΙΓ 492-514

Μουλλᾶς Π (1978) laquoΣχέσεις τῆς Νεοελληνικῆς μὲ τὴν Εὐρωπαϊκὴ Λογοτεχνία (1830-1920)raquo Δελτίο τῆς Ἑταιρείας Σπουδῶν Νεοελληνικοῦ Πολιτισμοῦ καὶ Γενικῆς Παιδείας 2 56-59

Μουλλᾶς Π (1989) Les Concours Poeacutetiques de lrsquo Universiteacute drsquo Athegravenes 1851-1877 Athegravenes

Μπαστιᾶς Κ (1951) Παπουλάκος Νέα ὙόρκηΜπούρας Ν Γ (1965) laquoἩ Γλώσσα τῶν ποιητῶν της Ἀθηναϊκῆς Σχολῆςraquo

Πλάτων 17 124-85Ὀρφανίδης Θ Γ (1854) Ἀποσπάσματα ἐκ τοῦ ποιήματος laquoὉ Ἄπατριςraquo

βραβευθέντα τὴν 25 Μαρτίου 1854 κατὰ τὸν ποιητικὸν συναγωνι-σμὸν τὸν παρὰ τοῦ φιλογενοῦς κυρίου Ἀμβροσίου Ράλλη συστα- θέντα Ἐν Ἀθήναις

Ὀρφανίδης Θ Γ (1860) Ἅγιος Μηνᾶς Ἐπεισόδιον τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως Ποίημα λυρικοεπικὸν εἰς ᾂσματα τέσσαρα Ἀθῆναι

Ὀρφανίδης Θ Γ (1876) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1876 Ἐν Ἀθήναις

Παλαμᾶς Κ (1969) Ἅπαντα Ἀθήνα τ 16 404Παπαδόπουλος Χρ Α (1920) Ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος Ἐν

ἈθήναιςΠαπαρρηγόπουλος Δ (1866) Οἱ Στόνοι (βραβεῖο) εἰς Κρίσις τοῦ

Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος ἐν ἔτει Ἀωξsrsquo [=1866] Ἐν ἈθήναιςΠαπαρρηγόπουλος Δ (1867) Χελιδόνες (ἔπαινος) εἰς Κρίσις τοῦ

Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ Βουτσιναίου ἐν Ἔτει Ἀωξζ [=1867] Ἐν Ἀθήναις

Παράσχος Α(1863) Ὁ Ἄγνωστος Ποιητὴς (ἔπαινος) εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 105-22

29indd 455 110416 1111

456 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Παράσχος Α (1881) laquoΠοίημα ἀπαγγελθὲν ἐν τῷ Ἠρώῳ τοῦ Μεσο-λογγίου κατὰ τὰ ἀποκαλυπτήρια του Βύρωνοςraquo Ἐφ Αἰὼν τῆς 19 Δέκ 1881

Παράσχος Α (1881) Ποιήματα ἈθῆναιΠαράσχος Α (1904) Ἀνέκδοτα Ποιήματα Ἀθήνησι 1 167-70Πολίτης Ἀλ (1969) laquoἩ προσγραφόμενη στὸν Ρήγα Πρώτη Ἔκδοση

τοῦ Ἀγαθαγγέλουraquo Ὁ Ἐρανιστὴς 7 173-92Πολίτης Ν Γ (1920) laquoΔημώδεις δοξασίαι περὶ ἀποκαταστάσεως τοῦ

Ἑλληνικοῦ Ἔθνουςraquo Λαογραφικὰ Σύμμεικτα 1 14-27Ραγκαβῆς Ἀ Ρ (1860) laquoὉ Ποιητικὸς Διαγωνισμὸς τοῦ 1860raquo Πανδώρα

25-34Ραγκαβῆς Κ (1877) Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης Ποίημα Δραματικὸν εἰς

Μέρη Πέντε ἈθήνησινΡοΐδης Ἐμμ (1877) laquoΔραματικὸς Ἀγών Κρίσις τῆς τῶν Ἀγωνοδικῶν

Ἐπιτροπείαςraquo Παρνασσὸς 1 218-25Ρουσόπουλος Ἀθ Σ (1865) laquoΚρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ

Διαγωνισμοῦ γενομένη ἐν τῷ Ἑλληνικῷ Πανεπιστημίω τῇ 9 Μαΐου 1865 Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης Δρᾶμα εἰς πέντε πράξειςraquo Χρυσαλλὶς 3 402-403

Σοῦτσος Π (1853) Νέα Σχολὴ τοῦ Γραφομένου Λόγου ἢ Ἀνάστασις τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσης Ἐννοουμένης ὑπὸ Πάντων Ἐν Ἀθήναις

29indd 456 110416 1111

450 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

ταὶ καὶ συγγραφεῖς ὁ Βύρων ὁ Ρουσσώ ἡ George Sand o Fallmerayer κτλ Ἅπαντες οὗτοι μεταβιβάζουσι τὸν ἀναγνώστην εἰς τὸν χιμαιρικὸν καὶ ψευδῆ των κόσμον διὰ τριχίνης οὕτως εἰπεῖν γεφύρας Ἡ τριχίνη αὕτη γέφυρα εἶναι τὰ λαμβανόμενα (les preacutemisses) τὰ ὁποῖα ὅταν ἀνα-πεισθείς τις ἅπαξ ἀποδεχθῆ δὲν δύναται ἔπειτα νὰ μὴ μεταβῆ καὶ κλει-σθῆ εἰς τὸν κλωβὸν τοῦ ψευδοῦς ἐκείνου κόσμουhellipraquo50

Θέσεις ἀντίθετες πρὸς ἐκεῖνες ποὺ ὁ ἴδιος ἔχει ἐκθέσει στὸν πρόλογο τοῦ ἔργου του Μαρία Δοξαπατρῆ ἰδιαίτερα σὲ ὅτι ἀφοροῦν τὰ πάθη καὶ τὸ κακὸ στὴν ποίηση51 Ὁπωσδήποτε εἶναι ἐνδεικτικὲς τῆς πλήρους διαφοροποίησής του ἀπὸ τὸν ρομαντισμό ποὺ εἶχε ἤδη ἀρχίσει ἀπὸ τὸ 1860 καὶ τῆς ἔνταξής του στοὺς κλασικιστές

Στὸν ποιητικὸ διαγωνισμὸ τοῦ 1863 συμμετεῖχε ἐπίσης καὶ ὁ Ἄγγελος Βλάχος μὲ τὸ ἔργο τοῦ Φειδίας καὶ Περικλῆς52 Ὁ πρόλογος τοῦ ἔργου ἀποτελεῖ ἀντιρομαντικὸ φανέρωμα ὅπου ἐκτυλίσσεται ἡ ἐπίθεση κατὰ τοῦ ρομαντισμοῦ χωρὶς νὰ ἀναφέρεται ὀνομαστικὰ ὁ Βύρων τοῦ ὁποί-ου ὁ Βλάχος ὑπῆρξε θιασώτης λίγα χρόνια νωρίτερα Οἱ λόγοι ποὺ ἐπι-καλεῖται ὁ Ἄγγελος Βλάχος μαρτυροῦν καθαρὰ τὴ νέα ποιητικὴ τοποθέ-τησή του ἄσχετα ἂν δὲν πέτυχε στὴν προσπάθειά του ὅπως σημειώνει ὁ εἰσηγητὴς τοῦ διαγωνισμοῦ laquoὁ ποιητὴς ἠθέλησε νὰ μιμηθεῖ τὸν κλασι-κὸν λεγόμενον στίχον ἀλλrsquo ἀπέτυχε καὶ ἔμεινεν ὅπως ἦτο ρωμαντικός Μιμεῖται τις τοὺς κλασικοὺς ὄχι ὅταν ἐπιμεληθῆ μόνον τοῦ λεκτικοῦ καὶ τῆς ἐξωτερικῆς φράσεως τοῦ λόγου διότι τοῦτο δὲν ἀρκεῖ ἀλλrsquo ὅταν μά-λιστα κατορθώση νὰ διαμορφώση κλασικῶς αὐτὴν τὴν ἐσωτερικὴν οὐ-σίαν τῆς ποιήσεώς του ὅταν κατορθώση νὰ συμπυκνώση ὄλον του τὸν ποιητικὸν πλοῦτον εἰς ὀλίγους σχετικῶς στίχουςhellipraquo53

Ὡστόσο παρὰ τὴ δριμύτατη ἐπίθεση ἐναντίον τῆς βυρωνικῆς ποίη-σης στὸν διαγωνισμὸ τοῦ 1863 τὰ πρωτεῖα τῶν ἐπαίνων ἀφοῦ βρα-βεῖο δὲν δόθηκε ἀποδόθηκαν στὸ βυρωνικὸ ποίημα Ὁ Ἄγνωστος54 τοῦ Ἀχιλλέα Παράσχου Οἱ κριτὲς ξεχώρισαν τὸ ποίημα γιὰ τὴ μεγάλη καὶ σπάνια ἀρετή τὴ γνήσια καὶ ἀληθινὴ ἔμπνευση καὶ ὄχι laquoδιὰ τὰς λογικὰς παραδοξολογίας αἵτινες ἀποτελοῦσι τὸ κρηπίδωμα τοῦ ποιήματοςraquo55

50 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 11951 Βερναρδάκης (1858) ογacute ndash πθacute52 Βλάχος (1863) [αacute]53 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 11254 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 113-15 Παράσχος (1881) 7-4455 laquoὉ ποιητικὸς ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 (1863) 113

29indd 450 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 451

Πάντως ὁ Παράσχος μὲ τὴ διάκριση αὐτὴ κράτησε ψηλὰ τὴ σημαία τοῦ βυρωνισμοῦ ἔστω καὶ διάτρητη συνέβαλε οὐσιαστικὰ στὴν προβο-λή του στὴν ἐπίμαχη δεκαετία ἀλλὰ καὶ στὴν κατοπινὴ συντήρησή του ἕως τὸν θάνατό του παραμένοντας ὁ πιὸ πιστὸς λάτρης τοῦ Byron μι-μητής μεταφραστὴς56 καὶ ὑμνητής57 του

Ἂν ληφθοῦν ὑπόψη οἱ ἀλλεπάλληλες ἐπιθέσεις ποὺ δέχθηκε ὁ Byron καὶ ἀπὸ ἐξωακαδημαϊκοὺς κύκλους τὸ ἔτος 1863 θὰ μποροῦσε νὰ χα-ρακτηρισθεῖ δίσεκτο γιὰ τὸν Ἄγγλο ποιητή Ὡστόσο ὅπως προαναφέρ-θηκε ὁ βυρωνισμὸς συνέχισε μὲ ἔνταση τὴν παρουσία του καθrsquo ὅλη τὴ διάρκεια τῆς δεκαετίας τοῦ 1860 μὲ τὶς μεταφράσεις τῶν βυρωνικῶν ἔρ-γων τὶς μελέτες γιὰ τὸν Byron καὶ τὸ ἔργο του καθὼς καὶ μὲ τὴν ἵδρυση τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου laquoΒύρωνraquo58

Ἡ ἀκμὴ αὐτὴ συνεχίσθηκε καὶ στὶς ἀρχὲς τῆς ὄγδοης δεκαετίας τοῦ αἰώνα ἕως τὸν θάνατο τουλάχιστον τῶν σπουδαιότερων ἐκπροσώ-πων τοῦ βυρωνισμοῦ (Δ Παπαρρηγοπούλου 1873 Ἰω Καρασούτσα 1873 καὶ Στ Βασιλειάδη 1874) ἀλλὰ κατόπιν ἄρχισε νὰ διαφοροποι-εῖται Ἔτσι ὡς πρὸς τὶς ἐπιδράσεις ποὺ ἄσκησε ὁ Byron μὲ τὸ ἔργο του στοὺς Νεοέλληνες τὸ κίνημα ἀκολούθησε τὴ γενικότερη τύχη τοῦ ρο- μαντισμοῦ Ἀναφορικὰ ὅμως μὲ τὶς ἄλλες ἐκδηλώσεις ποὺ πραγματοποι- οῦνταν μὲ μεταφράσεις τῶν ἔργων του μὲ μελέτες γιὰ τὸν ποιητὴ καὶ μὲ τὴν ἔντεχνη ποίηση τὴν ἀφιερωμένη καὶ ἀναφερόμενη σrsquo αὐτόν συνεχί-σθηκε ὁ προηγούμενος ρυθμός ἐξαιτίας κυρίως ἄλλων παραγόντων59

Στοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμοὺς τῶν ἐτῶν 1870 καὶ 1876 καθὼς καὶ 1871 καὶ 1873 μὲ εἰσηγητὲς τὸν Θεόδωρο Ὀρφανίδη60 καὶ τὸν Γεώργιο Μιστριώτη61 ἀντιστοίχως διαπιστώνεται ἡ πτώση τοῦ ρομαντισμοῦ καὶ ἡ ἀνυπαρξία τῆς λυρικῆς ποίησης Σrsquo ἕναν ἄλλο διαγωνισμό τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου laquoΠαρνασσόςraquo τρεῖς μῆνες πρὶν ἀπὸ τὸν τελευ-ταῖο Βουτσιναῖο ποιητικὸ διαγωνισμό τὸν Ἰούνιο τοῦ 1877 ὁ εἰσηγη-τὴς Ἐμμ Ροΐδης ἦταν κατηγορηματικὸς στὴ διαπίστωση τῆς ἀπου σίας βυρωνικῶν ἐπιρροῶν ἀναφέροντας τὰ ἑξῆς laquoΣήμερον οὔτε ἁμαρτω-λοὺς ἔχομεν οὔτε ἀκόμη Ἀρόλδους καὶ Μαμφρέδαςhellip ἀλλὰ φρονίμους

56 Κεφαλληναίου (1995) 279-8357 Παράσχος (1881) 2-3 (1904) 167-7058 Κεφαλληναίου (1984) 269-8159 Κεφαλληναίου (1995) 127-4460 Ὀρφανίδης (1876) 10-1161 Μιστριώτης (1873) 5-7

29indd 451 110416 1111

452 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

καὶ θετικοὺς ἀνθρώπουςhellip Ἡ ποίησις παρὰ μὲν τοῖς ἀρχαίοις ἦτο ἄνθος νεότητος καὶ ὑγείας σήμερον δὲ ἐν Εὐρώπῃ εἶναι ἐξάνθημα ὀργανισμοῦ νοσοῦντος καὶ θρῆνος πάσχοντος ἀνθρώπου Ἂν ἀνακτήσωμεν ποτὲ τὴν προγονικὴν εὔκλειαν πιθανὸν εἶναι νrsquo ἀναβλαστήση τὸ ἀρχαῖον ἄνθος ἐπὶ τοῦ γενεθλίου αὐτοῦ ἐδάφουςmiddot ἂν νοσήσωμεν ὡς οἱ Φράγκοι θέλου-σιν ἐκπορευθεῖ βεβαίως καὶ ἐκ τῶν ἡμετέρων χειλέων ἀληθοῦς ὀδύνης κραυγαί Μέχρις οὗ ὅμως τὸ ἕτερον τούτων συμβῆ πολὺ φοβούμεθα ὅτι ἀντὶ ποιήσεως θέλομεν ἔχει ἢ ψυχρὰς κλασικῶν μιμήσεις ἢ παιδαριώδεις βυρωνισμοῦ παρωδίαςraquo62

Ο Byron ὡς ρομαντικὸς ποιητὴς εἶχε παύσει πλέον νὰ συγκινεῖ τὸ ἑλ-ληνικὸ κοινὸ καὶ κατὰ συνέπεια νὰ τὸ ἐπηρεάζει Στὸν ποιητικὸ διαγω-νισμὸ τοῦ 1875 ὁ εἰσηγητὴς καθηγητὴς Θ Ἀφεντούλης ἀναφέρει κάποια ὁμοιότητα63 τοῦ ἔργου Παυσανίας ὁ Λακεδαιμόνιος τοῦ Α Ἀντωνιάδου μὲ τὸ ἔργο τοῦ Byron Οἱ δύο Φόσκαροι στὸ ὁποῖο παραπέμπει τὸν συγ-γραφέα laquoνὰ ἐπανέλθη ἐπὶ τὸ δράμα νὰ τὸ ἐξευγενίση νὰ τὸ ἀνυψώση νὰ μελετήση τὸν Βύρωνα ἐν τῷ δράματι Οἱ δύο Φόσκαροιraquo64 γιὰ τὴ διάπλαση μεγαλοπρεποῦς καὶ δραματικοῦ χαρακτήρα Ἀλλὰ τὸ ἔργο Οἱ δύο Φόσκαροι ἐγγράφεται στὸν πολιτικὸ βυρωνισμό ὁ ὁποῖος εἶχε ἀρχίσει νὰ ὑπερισχύει τοῦ ρομαντικοῦ καὶ νὰ διαταράσσεται ἡ παράλ-ληλη μακρὰ πορεία τῶν δύο ποιητικῶν τάσεων τοῦ βυρωνισμοῦ τοῦ λο-γοτεχνικοῦ καὶ τοῦ πολιτικοῦ

Εἶναι ἀξιοσημείωτο τὸ γεγονὸς ὅτι στοὺς ἕντεκα καθηγητὲς Πανε-πιστημίου ποὺ ἦταν εἰσηγητὲς ἀρκετὲς φορὲς ὁ καθένας τους στοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμούς οἱ τέσσερεις ἀπrsquo αὐτούς ὁ Ἀλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβῆς ὁ Στέφανος Κουμανούδης ὁ Δημήτριος Βερναρδάκης καὶ ὁ Θεόδωρος Ὀρφανίδης ἦταν συγγραφεῖς ἔργων μὲ βυρωνικὲς ἐπιδράσεις οἱ Φίλιππος Ἰωάννου καὶ Δημήτριος Σεμιτέλος ἐξύμνησαν μὲ τὴν ποίη-σή τους τὸν Byron ἐνῶ ποιήματα γιὰ τὸν Ἄγγλο ποιητὴ ἔγραψαν ἐπί-σης καὶ ὁ Νικόλαος Σαρίπολος καὶ ὁ Ὄθων Πυλαρινός Ὁ τελευταῖος μάλιστα μετέφρασε καὶ τὴ βυρωνικὴ ἔμμετρη μυθιστορία Ἡ πολιορκία τῆς Κορίνθου65

62 Ροΐδης (1877) 22563 Ἀφεντούλης (1875) 43 4564 Βyron (1816) The Siege of Corinth A Poem London 7-5 Γιὰ τὴ μετάφραση τοῦ Πυ-

λαρινοῦ βλ Κεφαλληναίου (1995) 322-2965 Κεφαλληναίου (1995) 140-41

29indd 452 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 453

Οἱ πανεπιστημιακοὶ κριτὲς ἀντιμετώπισαν εὐνοϊκὰ στὴν ἀρχὴ τὸ βυ-ρωνικὸ κίνημα ἐπηρεασμένοι ἀπὸ τὴν ἀκτινοβολία τῆς ποιητικῆς καὶ ἱστορικῆς προσωπικότητας τοῦ Byron Ὡστόσο ἀπὸ τὰ μέσα τῆς δεκαε-τίας του1850 δὲν δίστασαν νὰ ἐπικρίνουν ἐκεῖνες τὶς βυρωνικὲς ἰδέες ποὺ διαπίστωσαν ὅτι ἐπηρέαζαν ἀρνητικὰ τὴν ἠθικὴ τῆς ἀρτισύστατης νεο-ελληνικῆς κοινωνίας Ἔτσι ἀπομυθοποίησαν τὸν Byron ποὺ κανεὶς ὡς τότε δὲν εἶχε τολμήσει νὰ θίξει καὶ ἐπιδίωξαν μέσα ἀπὸ τοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμοὺς τοῦ Πανεπιστημίου τὴν ἀναστολὴ τῶν ἐπιδράσεων ἑνὸς νοσηροῦ βυρωνισμοῦ Ὀφείλουμε ὡστόσο νὰ τονίσουμε ὅτι ἡ ἀρνητικὴ κριτικὴ τῶν πανεπιστημιακῶν καθηγητῶν κατὰ τοῦ λογοτεχνικοῦ βυ-ρωνισμοῦ δὲν μείωσε καθόλου τὸν πολιτικὸ βυρωνισμὸ καὶ τὴν ἱστορι-κὴ προσωπικότητα τοῦ Byron ἡ ὁποία ἀντιθέτως στὸ τελευταῖο τέταρτο τοῦ 19ου αἰώνα εἶχε λάβει μεσσιανικὲς διαστάσεις στὴν Ἑλλάδα μὲ τὸν χαρακτηρισμό του ὡς laquoΠολιτικοῦ Μεσσίαraquo Ἡ προσωπικότητά του μαζὶ μὲ τὸ φιλελληνικὸ ποιητικό του ἔργο66 συνέχισαν ἀδιάκοπα τὴν εὐεργε-τικὴ παρουσία τους στὸν τόπο μας ἕως σήμερα

Βιβλιογραφία

Ἄννινος Χ (1888) laquoΠρὸ τοῦ 1862 καὶ μετὰ τὸ 1862raquo Ἐφημερὶς Ἀκρόπολις Ἡ Ἑλλὰς κατὰ τὴν 25ετηρίδα τοῦ Βασιλέως Γεωργίου Ἐν Ἀθήναις

Ἄννινος Χ (1916) laquoΒασιλειάδης Παπαρρηγόπουλος καὶ οἱ περὶ αὐτούςraquo Διαλέξεις περὶ Ἑλλήνων Ποιητῶν του ΙΘrsquo Αἰῶνος 1915-1916 [Φιλολογικὸς Σύλλογος ldquoΠαρνασσόςrdquo] Ἐν Ἀθήναις 15 1-56

Ἀσώπιος Κ (1853) Τὰ Σούτσεια ἤτοι ὁ κύριος Παναγιώτης Σοῦτσος ἐν γραμματικοῖς ἐν φιλολόγοις ἐν σχολάρχαις ἐν μετρικοῖς καὶ ἐν ποιηταῖς ἐξεταζόμενος Ἐν Ἀθήναις

Ἀσώπιος Κ (1857) laquoΛόγος παραδίδοντος τὴν δευτέραν αὐτοῦ Πρυτανείανraquo Πανδώρα 8 501-510

Ἀφεντούλης Θ (1875) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1875 Ἐν Ἀθήναις

Βαλέτας Γ (1938) laquoἩ Πανεπιστημιακὴ κριτικὴ κι ἡ ἐπίδρασή της στὴ Νεοελληνικὴ Ποίησηraquo Νέα Ἑστία 23 1813-44

66 Kefallineou (1999) 16-30 Κεφαλληναίου (2003) 15-27

29indd 453 110416 1111

454 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Βερναρδάκης Δ Ν (1855) laquoὉ Πλάνηςraquo εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 49-66

Βερναρδάκης Δ Ν (1858) Μαρία Δοξαπατρή Ποίημα δραματικὸν εἰς πράξεις πέντε Ἐν Μονάχῳ

Βερναρδάκης Δ Ν (1860) Κυψελίδαι Μέρος ά Ἐν ΛειψίᾳΒλάχος Α Στ (1858) laquoΤίτος καὶ Ὄθωνraquo εἰς laquo Ὁ Ποιητικὸς Διαγωνισμὸς

τοῦ Ἔτους 1858raquo Πανδώρα 9 73-82Βλάχος Α Στ (1863) Φειδίας καὶ Περικλῆς ἈθήνησιByron GG (1966a) laquoThe Two Foscariraquo εἰς (ed E H Coleridge) The

Works of Lord Byron Poetry New York τ 4 113-96 [ Μτφρ Λόρδου Βύρωνος 1880 Οἱ Δύο Φόσκαροι Ἱστορικὴ Τραγωδία εἰς Πράξεις Πέντε ὑπὸ Θρασυβούλου Καμαράδου Ἐν Ἀθήναις]

Byron GG (1966b) laquoThe Siege of Corinthraquo εἰς (ed E H Coleridge) The Works of Lord Byron A Poem New York τ 3 439-96 [ Μτφρ Λόρδου Βάιρων 1855 Ἡ Πολιορκία τῆς Κορίνθου Ποίημαhellipὑπὸ Ὄθωνος Σ Πυλαρινού Ἐν Ἀθήναις]

Βυζάντιος Α (1902) Ἔργα Ἀλεξάνδρου Βυζαντίου Ἐν ἈθήναιςΔημαρᾶς Κ Θ (1947) laquoἘπαφὲς τῆς Νεώτερης Ἑλληνικῆς Λογοτεχνίας

μὲ τὴν Ἀγγλικὴ (1780-1821)raquo Ἀγγλοελληνικὴ Ἐπιθεώρηση 3 18-22 52-55 (=1985 Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός Ἀθήνα 21-42)

Δημαρᾶς Κ Θ (1954) Ποιηταὶ τοῦ ΙΘacute Αἰώνα Ἀθῆναι [Βασικὴ Βιβλιοθήκη 12] (=1985 laquoἩ Ἑλληνικὴ Ποίηση στὸν Δέκατο Ἔνατο Αἰώναraquo Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός Ἀθήνα 167-220)

Δημαρᾶς Κ Θ (1985) Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός ἈθήναἸωάννου Φ (1855) laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 49-66Καρύδης Σ (1857) laquoΜυρσίνη καὶ Φῶτοςraquo εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ

Ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 25-39 καὶ (1859) 10 25-33Κεφαλληναίου Ε (1984) laquoΠερὶ Συλλόγων Φιλολογικοὶ Σύλλογοιraquo

Φιλολογικὴ Πρωτοχρονιὰ 41 269-81Κεφαλληναίου Ε (1995) Ο Lord Byron στὴν Ἑλλάδα Ἡ παρουσία

του στὴ Νεοελληνικὴ Πνευματικὴ Ζωὴ κατὰ τὸν ΙΘacute αἰώνα Ἀθήνα (Διδακτορικὴ Διατριβή)

Kefallineou E (1999) Byron and the Antiquities of the Acropolis of Athens Athens

Κεφαλληναίου Ε (2003) Τὰ Μάρμαρα τοῦ Παρθενώνα καὶ τὸ Κατηγορῶ τοῦ Μπάϋρον Ἀθήνα

Κουμανούδης Στ (1851) Στράτις Καλοπίχειρος Ἐν Ἀθήναις

29indd 454 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 455

Κουμανούδης Στ (1857) laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ Ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 25-39

Μακρυμίχαλος Στ Ι (1970) laquoἩ ἔκδοση τῆς ἐφημερίδας laquoἩμέραraquo τῆς Τεργέστης στὰ 1855raquo Ὁ Ἐρανιστὴς 8 10-32

Μιστριώτης Γ (1873) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1873 Ἐν Ἀθήναις

Μουλλᾶς Π (1974) laquoἩ διαμάχη Π Σούτσου ndash Κ Ἀσωπίου (1853) καὶ ἡ ἱστορικὴ συγκυρίαraquo Ὁ Ἐρανιστὴς 11 132-50

Μουλλᾶς Π (1977) laquoἩ Λογοτεχνία ἀπὸ τὸν Ἀγώνα ὣς τὴ γενιὰ τοῦ 1880raquo Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους ΙΓ 492-514

Μουλλᾶς Π (1978) laquoΣχέσεις τῆς Νεοελληνικῆς μὲ τὴν Εὐρωπαϊκὴ Λογοτεχνία (1830-1920)raquo Δελτίο τῆς Ἑταιρείας Σπουδῶν Νεοελληνικοῦ Πολιτισμοῦ καὶ Γενικῆς Παιδείας 2 56-59

Μουλλᾶς Π (1989) Les Concours Poeacutetiques de lrsquo Universiteacute drsquo Athegravenes 1851-1877 Athegravenes

Μπαστιᾶς Κ (1951) Παπουλάκος Νέα ὙόρκηΜπούρας Ν Γ (1965) laquoἩ Γλώσσα τῶν ποιητῶν της Ἀθηναϊκῆς Σχολῆςraquo

Πλάτων 17 124-85Ὀρφανίδης Θ Γ (1854) Ἀποσπάσματα ἐκ τοῦ ποιήματος laquoὉ Ἄπατριςraquo

βραβευθέντα τὴν 25 Μαρτίου 1854 κατὰ τὸν ποιητικὸν συναγωνι-σμὸν τὸν παρὰ τοῦ φιλογενοῦς κυρίου Ἀμβροσίου Ράλλη συστα- θέντα Ἐν Ἀθήναις

Ὀρφανίδης Θ Γ (1860) Ἅγιος Μηνᾶς Ἐπεισόδιον τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως Ποίημα λυρικοεπικὸν εἰς ᾂσματα τέσσαρα Ἀθῆναι

Ὀρφανίδης Θ Γ (1876) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1876 Ἐν Ἀθήναις

Παλαμᾶς Κ (1969) Ἅπαντα Ἀθήνα τ 16 404Παπαδόπουλος Χρ Α (1920) Ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος Ἐν

ἈθήναιςΠαπαρρηγόπουλος Δ (1866) Οἱ Στόνοι (βραβεῖο) εἰς Κρίσις τοῦ

Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος ἐν ἔτει Ἀωξsrsquo [=1866] Ἐν ἈθήναιςΠαπαρρηγόπουλος Δ (1867) Χελιδόνες (ἔπαινος) εἰς Κρίσις τοῦ

Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ Βουτσιναίου ἐν Ἔτει Ἀωξζ [=1867] Ἐν Ἀθήναις

Παράσχος Α(1863) Ὁ Ἄγνωστος Ποιητὴς (ἔπαινος) εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 105-22

29indd 455 110416 1111

456 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Παράσχος Α (1881) laquoΠοίημα ἀπαγγελθὲν ἐν τῷ Ἠρώῳ τοῦ Μεσο-λογγίου κατὰ τὰ ἀποκαλυπτήρια του Βύρωνοςraquo Ἐφ Αἰὼν τῆς 19 Δέκ 1881

Παράσχος Α (1881) Ποιήματα ἈθῆναιΠαράσχος Α (1904) Ἀνέκδοτα Ποιήματα Ἀθήνησι 1 167-70Πολίτης Ἀλ (1969) laquoἩ προσγραφόμενη στὸν Ρήγα Πρώτη Ἔκδοση

τοῦ Ἀγαθαγγέλουraquo Ὁ Ἐρανιστὴς 7 173-92Πολίτης Ν Γ (1920) laquoΔημώδεις δοξασίαι περὶ ἀποκαταστάσεως τοῦ

Ἑλληνικοῦ Ἔθνουςraquo Λαογραφικὰ Σύμμεικτα 1 14-27Ραγκαβῆς Ἀ Ρ (1860) laquoὉ Ποιητικὸς Διαγωνισμὸς τοῦ 1860raquo Πανδώρα

25-34Ραγκαβῆς Κ (1877) Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης Ποίημα Δραματικὸν εἰς

Μέρη Πέντε ἈθήνησινΡοΐδης Ἐμμ (1877) laquoΔραματικὸς Ἀγών Κρίσις τῆς τῶν Ἀγωνοδικῶν

Ἐπιτροπείαςraquo Παρνασσὸς 1 218-25Ρουσόπουλος Ἀθ Σ (1865) laquoΚρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ

Διαγωνισμοῦ γενομένη ἐν τῷ Ἑλληνικῷ Πανεπιστημίω τῇ 9 Μαΐου 1865 Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης Δρᾶμα εἰς πέντε πράξειςraquo Χρυσαλλὶς 3 402-403

Σοῦτσος Π (1853) Νέα Σχολὴ τοῦ Γραφομένου Λόγου ἢ Ἀνάστασις τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσης Ἐννοουμένης ὑπὸ Πάντων Ἐν Ἀθήναις

29indd 456 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 451

Πάντως ὁ Παράσχος μὲ τὴ διάκριση αὐτὴ κράτησε ψηλὰ τὴ σημαία τοῦ βυρωνισμοῦ ἔστω καὶ διάτρητη συνέβαλε οὐσιαστικὰ στὴν προβο-λή του στὴν ἐπίμαχη δεκαετία ἀλλὰ καὶ στὴν κατοπινὴ συντήρησή του ἕως τὸν θάνατό του παραμένοντας ὁ πιὸ πιστὸς λάτρης τοῦ Byron μι-μητής μεταφραστὴς56 καὶ ὑμνητής57 του

Ἂν ληφθοῦν ὑπόψη οἱ ἀλλεπάλληλες ἐπιθέσεις ποὺ δέχθηκε ὁ Byron καὶ ἀπὸ ἐξωακαδημαϊκοὺς κύκλους τὸ ἔτος 1863 θὰ μποροῦσε νὰ χα-ρακτηρισθεῖ δίσεκτο γιὰ τὸν Ἄγγλο ποιητή Ὡστόσο ὅπως προαναφέρ-θηκε ὁ βυρωνισμὸς συνέχισε μὲ ἔνταση τὴν παρουσία του καθrsquo ὅλη τὴ διάρκεια τῆς δεκαετίας τοῦ 1860 μὲ τὶς μεταφράσεις τῶν βυρωνικῶν ἔρ-γων τὶς μελέτες γιὰ τὸν Byron καὶ τὸ ἔργο του καθὼς καὶ μὲ τὴν ἵδρυση τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου laquoΒύρωνraquo58

Ἡ ἀκμὴ αὐτὴ συνεχίσθηκε καὶ στὶς ἀρχὲς τῆς ὄγδοης δεκαετίας τοῦ αἰώνα ἕως τὸν θάνατο τουλάχιστον τῶν σπουδαιότερων ἐκπροσώ-πων τοῦ βυρωνισμοῦ (Δ Παπαρρηγοπούλου 1873 Ἰω Καρασούτσα 1873 καὶ Στ Βασιλειάδη 1874) ἀλλὰ κατόπιν ἄρχισε νὰ διαφοροποι-εῖται Ἔτσι ὡς πρὸς τὶς ἐπιδράσεις ποὺ ἄσκησε ὁ Byron μὲ τὸ ἔργο του στοὺς Νεοέλληνες τὸ κίνημα ἀκολούθησε τὴ γενικότερη τύχη τοῦ ρο- μαντισμοῦ Ἀναφορικὰ ὅμως μὲ τὶς ἄλλες ἐκδηλώσεις ποὺ πραγματοποι- οῦνταν μὲ μεταφράσεις τῶν ἔργων του μὲ μελέτες γιὰ τὸν ποιητὴ καὶ μὲ τὴν ἔντεχνη ποίηση τὴν ἀφιερωμένη καὶ ἀναφερόμενη σrsquo αὐτόν συνεχί-σθηκε ὁ προηγούμενος ρυθμός ἐξαιτίας κυρίως ἄλλων παραγόντων59

Στοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμοὺς τῶν ἐτῶν 1870 καὶ 1876 καθὼς καὶ 1871 καὶ 1873 μὲ εἰσηγητὲς τὸν Θεόδωρο Ὀρφανίδη60 καὶ τὸν Γεώργιο Μιστριώτη61 ἀντιστοίχως διαπιστώνεται ἡ πτώση τοῦ ρομαντισμοῦ καὶ ἡ ἀνυπαρξία τῆς λυρικῆς ποίησης Σrsquo ἕναν ἄλλο διαγωνισμό τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου laquoΠαρνασσόςraquo τρεῖς μῆνες πρὶν ἀπὸ τὸν τελευ-ταῖο Βουτσιναῖο ποιητικὸ διαγωνισμό τὸν Ἰούνιο τοῦ 1877 ὁ εἰσηγη-τὴς Ἐμμ Ροΐδης ἦταν κατηγορηματικὸς στὴ διαπίστωση τῆς ἀπου σίας βυρωνικῶν ἐπιρροῶν ἀναφέροντας τὰ ἑξῆς laquoΣήμερον οὔτε ἁμαρτω-λοὺς ἔχομεν οὔτε ἀκόμη Ἀρόλδους καὶ Μαμφρέδαςhellip ἀλλὰ φρονίμους

56 Κεφαλληναίου (1995) 279-8357 Παράσχος (1881) 2-3 (1904) 167-7058 Κεφαλληναίου (1984) 269-8159 Κεφαλληναίου (1995) 127-4460 Ὀρφανίδης (1876) 10-1161 Μιστριώτης (1873) 5-7

29indd 451 110416 1111

452 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

καὶ θετικοὺς ἀνθρώπουςhellip Ἡ ποίησις παρὰ μὲν τοῖς ἀρχαίοις ἦτο ἄνθος νεότητος καὶ ὑγείας σήμερον δὲ ἐν Εὐρώπῃ εἶναι ἐξάνθημα ὀργανισμοῦ νοσοῦντος καὶ θρῆνος πάσχοντος ἀνθρώπου Ἂν ἀνακτήσωμεν ποτὲ τὴν προγονικὴν εὔκλειαν πιθανὸν εἶναι νrsquo ἀναβλαστήση τὸ ἀρχαῖον ἄνθος ἐπὶ τοῦ γενεθλίου αὐτοῦ ἐδάφουςmiddot ἂν νοσήσωμεν ὡς οἱ Φράγκοι θέλου-σιν ἐκπορευθεῖ βεβαίως καὶ ἐκ τῶν ἡμετέρων χειλέων ἀληθοῦς ὀδύνης κραυγαί Μέχρις οὗ ὅμως τὸ ἕτερον τούτων συμβῆ πολὺ φοβούμεθα ὅτι ἀντὶ ποιήσεως θέλομεν ἔχει ἢ ψυχρὰς κλασικῶν μιμήσεις ἢ παιδαριώδεις βυρωνισμοῦ παρωδίαςraquo62

Ο Byron ὡς ρομαντικὸς ποιητὴς εἶχε παύσει πλέον νὰ συγκινεῖ τὸ ἑλ-ληνικὸ κοινὸ καὶ κατὰ συνέπεια νὰ τὸ ἐπηρεάζει Στὸν ποιητικὸ διαγω-νισμὸ τοῦ 1875 ὁ εἰσηγητὴς καθηγητὴς Θ Ἀφεντούλης ἀναφέρει κάποια ὁμοιότητα63 τοῦ ἔργου Παυσανίας ὁ Λακεδαιμόνιος τοῦ Α Ἀντωνιάδου μὲ τὸ ἔργο τοῦ Byron Οἱ δύο Φόσκαροι στὸ ὁποῖο παραπέμπει τὸν συγ-γραφέα laquoνὰ ἐπανέλθη ἐπὶ τὸ δράμα νὰ τὸ ἐξευγενίση νὰ τὸ ἀνυψώση νὰ μελετήση τὸν Βύρωνα ἐν τῷ δράματι Οἱ δύο Φόσκαροιraquo64 γιὰ τὴ διάπλαση μεγαλοπρεποῦς καὶ δραματικοῦ χαρακτήρα Ἀλλὰ τὸ ἔργο Οἱ δύο Φόσκαροι ἐγγράφεται στὸν πολιτικὸ βυρωνισμό ὁ ὁποῖος εἶχε ἀρχίσει νὰ ὑπερισχύει τοῦ ρομαντικοῦ καὶ νὰ διαταράσσεται ἡ παράλ-ληλη μακρὰ πορεία τῶν δύο ποιητικῶν τάσεων τοῦ βυρωνισμοῦ τοῦ λο-γοτεχνικοῦ καὶ τοῦ πολιτικοῦ

Εἶναι ἀξιοσημείωτο τὸ γεγονὸς ὅτι στοὺς ἕντεκα καθηγητὲς Πανε-πιστημίου ποὺ ἦταν εἰσηγητὲς ἀρκετὲς φορὲς ὁ καθένας τους στοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμούς οἱ τέσσερεις ἀπrsquo αὐτούς ὁ Ἀλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβῆς ὁ Στέφανος Κουμανούδης ὁ Δημήτριος Βερναρδάκης καὶ ὁ Θεόδωρος Ὀρφανίδης ἦταν συγγραφεῖς ἔργων μὲ βυρωνικὲς ἐπιδράσεις οἱ Φίλιππος Ἰωάννου καὶ Δημήτριος Σεμιτέλος ἐξύμνησαν μὲ τὴν ποίη-σή τους τὸν Byron ἐνῶ ποιήματα γιὰ τὸν Ἄγγλο ποιητὴ ἔγραψαν ἐπί-σης καὶ ὁ Νικόλαος Σαρίπολος καὶ ὁ Ὄθων Πυλαρινός Ὁ τελευταῖος μάλιστα μετέφρασε καὶ τὴ βυρωνικὴ ἔμμετρη μυθιστορία Ἡ πολιορκία τῆς Κορίνθου65

62 Ροΐδης (1877) 22563 Ἀφεντούλης (1875) 43 4564 Βyron (1816) The Siege of Corinth A Poem London 7-5 Γιὰ τὴ μετάφραση τοῦ Πυ-

λαρινοῦ βλ Κεφαλληναίου (1995) 322-2965 Κεφαλληναίου (1995) 140-41

29indd 452 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 453

Οἱ πανεπιστημιακοὶ κριτὲς ἀντιμετώπισαν εὐνοϊκὰ στὴν ἀρχὴ τὸ βυ-ρωνικὸ κίνημα ἐπηρεασμένοι ἀπὸ τὴν ἀκτινοβολία τῆς ποιητικῆς καὶ ἱστορικῆς προσωπικότητας τοῦ Byron Ὡστόσο ἀπὸ τὰ μέσα τῆς δεκαε-τίας του1850 δὲν δίστασαν νὰ ἐπικρίνουν ἐκεῖνες τὶς βυρωνικὲς ἰδέες ποὺ διαπίστωσαν ὅτι ἐπηρέαζαν ἀρνητικὰ τὴν ἠθικὴ τῆς ἀρτισύστατης νεο-ελληνικῆς κοινωνίας Ἔτσι ἀπομυθοποίησαν τὸν Byron ποὺ κανεὶς ὡς τότε δὲν εἶχε τολμήσει νὰ θίξει καὶ ἐπιδίωξαν μέσα ἀπὸ τοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμοὺς τοῦ Πανεπιστημίου τὴν ἀναστολὴ τῶν ἐπιδράσεων ἑνὸς νοσηροῦ βυρωνισμοῦ Ὀφείλουμε ὡστόσο νὰ τονίσουμε ὅτι ἡ ἀρνητικὴ κριτικὴ τῶν πανεπιστημιακῶν καθηγητῶν κατὰ τοῦ λογοτεχνικοῦ βυ-ρωνισμοῦ δὲν μείωσε καθόλου τὸν πολιτικὸ βυρωνισμὸ καὶ τὴν ἱστορι-κὴ προσωπικότητα τοῦ Byron ἡ ὁποία ἀντιθέτως στὸ τελευταῖο τέταρτο τοῦ 19ου αἰώνα εἶχε λάβει μεσσιανικὲς διαστάσεις στὴν Ἑλλάδα μὲ τὸν χαρακτηρισμό του ὡς laquoΠολιτικοῦ Μεσσίαraquo Ἡ προσωπικότητά του μαζὶ μὲ τὸ φιλελληνικὸ ποιητικό του ἔργο66 συνέχισαν ἀδιάκοπα τὴν εὐεργε-τικὴ παρουσία τους στὸν τόπο μας ἕως σήμερα

Βιβλιογραφία

Ἄννινος Χ (1888) laquoΠρὸ τοῦ 1862 καὶ μετὰ τὸ 1862raquo Ἐφημερὶς Ἀκρόπολις Ἡ Ἑλλὰς κατὰ τὴν 25ετηρίδα τοῦ Βασιλέως Γεωργίου Ἐν Ἀθήναις

Ἄννινος Χ (1916) laquoΒασιλειάδης Παπαρρηγόπουλος καὶ οἱ περὶ αὐτούςraquo Διαλέξεις περὶ Ἑλλήνων Ποιητῶν του ΙΘrsquo Αἰῶνος 1915-1916 [Φιλολογικὸς Σύλλογος ldquoΠαρνασσόςrdquo] Ἐν Ἀθήναις 15 1-56

Ἀσώπιος Κ (1853) Τὰ Σούτσεια ἤτοι ὁ κύριος Παναγιώτης Σοῦτσος ἐν γραμματικοῖς ἐν φιλολόγοις ἐν σχολάρχαις ἐν μετρικοῖς καὶ ἐν ποιηταῖς ἐξεταζόμενος Ἐν Ἀθήναις

Ἀσώπιος Κ (1857) laquoΛόγος παραδίδοντος τὴν δευτέραν αὐτοῦ Πρυτανείανraquo Πανδώρα 8 501-510

Ἀφεντούλης Θ (1875) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1875 Ἐν Ἀθήναις

Βαλέτας Γ (1938) laquoἩ Πανεπιστημιακὴ κριτικὴ κι ἡ ἐπίδρασή της στὴ Νεοελληνικὴ Ποίησηraquo Νέα Ἑστία 23 1813-44

66 Kefallineou (1999) 16-30 Κεφαλληναίου (2003) 15-27

29indd 453 110416 1111

454 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Βερναρδάκης Δ Ν (1855) laquoὉ Πλάνηςraquo εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 49-66

Βερναρδάκης Δ Ν (1858) Μαρία Δοξαπατρή Ποίημα δραματικὸν εἰς πράξεις πέντε Ἐν Μονάχῳ

Βερναρδάκης Δ Ν (1860) Κυψελίδαι Μέρος ά Ἐν ΛειψίᾳΒλάχος Α Στ (1858) laquoΤίτος καὶ Ὄθωνraquo εἰς laquo Ὁ Ποιητικὸς Διαγωνισμὸς

τοῦ Ἔτους 1858raquo Πανδώρα 9 73-82Βλάχος Α Στ (1863) Φειδίας καὶ Περικλῆς ἈθήνησιByron GG (1966a) laquoThe Two Foscariraquo εἰς (ed E H Coleridge) The

Works of Lord Byron Poetry New York τ 4 113-96 [ Μτφρ Λόρδου Βύρωνος 1880 Οἱ Δύο Φόσκαροι Ἱστορικὴ Τραγωδία εἰς Πράξεις Πέντε ὑπὸ Θρασυβούλου Καμαράδου Ἐν Ἀθήναις]

Byron GG (1966b) laquoThe Siege of Corinthraquo εἰς (ed E H Coleridge) The Works of Lord Byron A Poem New York τ 3 439-96 [ Μτφρ Λόρδου Βάιρων 1855 Ἡ Πολιορκία τῆς Κορίνθου Ποίημαhellipὑπὸ Ὄθωνος Σ Πυλαρινού Ἐν Ἀθήναις]

Βυζάντιος Α (1902) Ἔργα Ἀλεξάνδρου Βυζαντίου Ἐν ἈθήναιςΔημαρᾶς Κ Θ (1947) laquoἘπαφὲς τῆς Νεώτερης Ἑλληνικῆς Λογοτεχνίας

μὲ τὴν Ἀγγλικὴ (1780-1821)raquo Ἀγγλοελληνικὴ Ἐπιθεώρηση 3 18-22 52-55 (=1985 Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός Ἀθήνα 21-42)

Δημαρᾶς Κ Θ (1954) Ποιηταὶ τοῦ ΙΘacute Αἰώνα Ἀθῆναι [Βασικὴ Βιβλιοθήκη 12] (=1985 laquoἩ Ἑλληνικὴ Ποίηση στὸν Δέκατο Ἔνατο Αἰώναraquo Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός Ἀθήνα 167-220)

Δημαρᾶς Κ Θ (1985) Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός ἈθήναἸωάννου Φ (1855) laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 49-66Καρύδης Σ (1857) laquoΜυρσίνη καὶ Φῶτοςraquo εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ

Ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 25-39 καὶ (1859) 10 25-33Κεφαλληναίου Ε (1984) laquoΠερὶ Συλλόγων Φιλολογικοὶ Σύλλογοιraquo

Φιλολογικὴ Πρωτοχρονιὰ 41 269-81Κεφαλληναίου Ε (1995) Ο Lord Byron στὴν Ἑλλάδα Ἡ παρουσία

του στὴ Νεοελληνικὴ Πνευματικὴ Ζωὴ κατὰ τὸν ΙΘacute αἰώνα Ἀθήνα (Διδακτορικὴ Διατριβή)

Kefallineou E (1999) Byron and the Antiquities of the Acropolis of Athens Athens

Κεφαλληναίου Ε (2003) Τὰ Μάρμαρα τοῦ Παρθενώνα καὶ τὸ Κατηγορῶ τοῦ Μπάϋρον Ἀθήνα

Κουμανούδης Στ (1851) Στράτις Καλοπίχειρος Ἐν Ἀθήναις

29indd 454 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 455

Κουμανούδης Στ (1857) laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ Ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 25-39

Μακρυμίχαλος Στ Ι (1970) laquoἩ ἔκδοση τῆς ἐφημερίδας laquoἩμέραraquo τῆς Τεργέστης στὰ 1855raquo Ὁ Ἐρανιστὴς 8 10-32

Μιστριώτης Γ (1873) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1873 Ἐν Ἀθήναις

Μουλλᾶς Π (1974) laquoἩ διαμάχη Π Σούτσου ndash Κ Ἀσωπίου (1853) καὶ ἡ ἱστορικὴ συγκυρίαraquo Ὁ Ἐρανιστὴς 11 132-50

Μουλλᾶς Π (1977) laquoἩ Λογοτεχνία ἀπὸ τὸν Ἀγώνα ὣς τὴ γενιὰ τοῦ 1880raquo Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους ΙΓ 492-514

Μουλλᾶς Π (1978) laquoΣχέσεις τῆς Νεοελληνικῆς μὲ τὴν Εὐρωπαϊκὴ Λογοτεχνία (1830-1920)raquo Δελτίο τῆς Ἑταιρείας Σπουδῶν Νεοελληνικοῦ Πολιτισμοῦ καὶ Γενικῆς Παιδείας 2 56-59

Μουλλᾶς Π (1989) Les Concours Poeacutetiques de lrsquo Universiteacute drsquo Athegravenes 1851-1877 Athegravenes

Μπαστιᾶς Κ (1951) Παπουλάκος Νέα ὙόρκηΜπούρας Ν Γ (1965) laquoἩ Γλώσσα τῶν ποιητῶν της Ἀθηναϊκῆς Σχολῆςraquo

Πλάτων 17 124-85Ὀρφανίδης Θ Γ (1854) Ἀποσπάσματα ἐκ τοῦ ποιήματος laquoὉ Ἄπατριςraquo

βραβευθέντα τὴν 25 Μαρτίου 1854 κατὰ τὸν ποιητικὸν συναγωνι-σμὸν τὸν παρὰ τοῦ φιλογενοῦς κυρίου Ἀμβροσίου Ράλλη συστα- θέντα Ἐν Ἀθήναις

Ὀρφανίδης Θ Γ (1860) Ἅγιος Μηνᾶς Ἐπεισόδιον τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως Ποίημα λυρικοεπικὸν εἰς ᾂσματα τέσσαρα Ἀθῆναι

Ὀρφανίδης Θ Γ (1876) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1876 Ἐν Ἀθήναις

Παλαμᾶς Κ (1969) Ἅπαντα Ἀθήνα τ 16 404Παπαδόπουλος Χρ Α (1920) Ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος Ἐν

ἈθήναιςΠαπαρρηγόπουλος Δ (1866) Οἱ Στόνοι (βραβεῖο) εἰς Κρίσις τοῦ

Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος ἐν ἔτει Ἀωξsrsquo [=1866] Ἐν ἈθήναιςΠαπαρρηγόπουλος Δ (1867) Χελιδόνες (ἔπαινος) εἰς Κρίσις τοῦ

Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ Βουτσιναίου ἐν Ἔτει Ἀωξζ [=1867] Ἐν Ἀθήναις

Παράσχος Α(1863) Ὁ Ἄγνωστος Ποιητὴς (ἔπαινος) εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 105-22

29indd 455 110416 1111

456 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Παράσχος Α (1881) laquoΠοίημα ἀπαγγελθὲν ἐν τῷ Ἠρώῳ τοῦ Μεσο-λογγίου κατὰ τὰ ἀποκαλυπτήρια του Βύρωνοςraquo Ἐφ Αἰὼν τῆς 19 Δέκ 1881

Παράσχος Α (1881) Ποιήματα ἈθῆναιΠαράσχος Α (1904) Ἀνέκδοτα Ποιήματα Ἀθήνησι 1 167-70Πολίτης Ἀλ (1969) laquoἩ προσγραφόμενη στὸν Ρήγα Πρώτη Ἔκδοση

τοῦ Ἀγαθαγγέλουraquo Ὁ Ἐρανιστὴς 7 173-92Πολίτης Ν Γ (1920) laquoΔημώδεις δοξασίαι περὶ ἀποκαταστάσεως τοῦ

Ἑλληνικοῦ Ἔθνουςraquo Λαογραφικὰ Σύμμεικτα 1 14-27Ραγκαβῆς Ἀ Ρ (1860) laquoὉ Ποιητικὸς Διαγωνισμὸς τοῦ 1860raquo Πανδώρα

25-34Ραγκαβῆς Κ (1877) Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης Ποίημα Δραματικὸν εἰς

Μέρη Πέντε ἈθήνησινΡοΐδης Ἐμμ (1877) laquoΔραματικὸς Ἀγών Κρίσις τῆς τῶν Ἀγωνοδικῶν

Ἐπιτροπείαςraquo Παρνασσὸς 1 218-25Ρουσόπουλος Ἀθ Σ (1865) laquoΚρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ

Διαγωνισμοῦ γενομένη ἐν τῷ Ἑλληνικῷ Πανεπιστημίω τῇ 9 Μαΐου 1865 Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης Δρᾶμα εἰς πέντε πράξειςraquo Χρυσαλλὶς 3 402-403

Σοῦτσος Π (1853) Νέα Σχολὴ τοῦ Γραφομένου Λόγου ἢ Ἀνάστασις τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσης Ἐννοουμένης ὑπὸ Πάντων Ἐν Ἀθήναις

29indd 456 110416 1111

452 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

καὶ θετικοὺς ἀνθρώπουςhellip Ἡ ποίησις παρὰ μὲν τοῖς ἀρχαίοις ἦτο ἄνθος νεότητος καὶ ὑγείας σήμερον δὲ ἐν Εὐρώπῃ εἶναι ἐξάνθημα ὀργανισμοῦ νοσοῦντος καὶ θρῆνος πάσχοντος ἀνθρώπου Ἂν ἀνακτήσωμεν ποτὲ τὴν προγονικὴν εὔκλειαν πιθανὸν εἶναι νrsquo ἀναβλαστήση τὸ ἀρχαῖον ἄνθος ἐπὶ τοῦ γενεθλίου αὐτοῦ ἐδάφουςmiddot ἂν νοσήσωμεν ὡς οἱ Φράγκοι θέλου-σιν ἐκπορευθεῖ βεβαίως καὶ ἐκ τῶν ἡμετέρων χειλέων ἀληθοῦς ὀδύνης κραυγαί Μέχρις οὗ ὅμως τὸ ἕτερον τούτων συμβῆ πολὺ φοβούμεθα ὅτι ἀντὶ ποιήσεως θέλομεν ἔχει ἢ ψυχρὰς κλασικῶν μιμήσεις ἢ παιδαριώδεις βυρωνισμοῦ παρωδίαςraquo62

Ο Byron ὡς ρομαντικὸς ποιητὴς εἶχε παύσει πλέον νὰ συγκινεῖ τὸ ἑλ-ληνικὸ κοινὸ καὶ κατὰ συνέπεια νὰ τὸ ἐπηρεάζει Στὸν ποιητικὸ διαγω-νισμὸ τοῦ 1875 ὁ εἰσηγητὴς καθηγητὴς Θ Ἀφεντούλης ἀναφέρει κάποια ὁμοιότητα63 τοῦ ἔργου Παυσανίας ὁ Λακεδαιμόνιος τοῦ Α Ἀντωνιάδου μὲ τὸ ἔργο τοῦ Byron Οἱ δύο Φόσκαροι στὸ ὁποῖο παραπέμπει τὸν συγ-γραφέα laquoνὰ ἐπανέλθη ἐπὶ τὸ δράμα νὰ τὸ ἐξευγενίση νὰ τὸ ἀνυψώση νὰ μελετήση τὸν Βύρωνα ἐν τῷ δράματι Οἱ δύο Φόσκαροιraquo64 γιὰ τὴ διάπλαση μεγαλοπρεποῦς καὶ δραματικοῦ χαρακτήρα Ἀλλὰ τὸ ἔργο Οἱ δύο Φόσκαροι ἐγγράφεται στὸν πολιτικὸ βυρωνισμό ὁ ὁποῖος εἶχε ἀρχίσει νὰ ὑπερισχύει τοῦ ρομαντικοῦ καὶ νὰ διαταράσσεται ἡ παράλ-ληλη μακρὰ πορεία τῶν δύο ποιητικῶν τάσεων τοῦ βυρωνισμοῦ τοῦ λο-γοτεχνικοῦ καὶ τοῦ πολιτικοῦ

Εἶναι ἀξιοσημείωτο τὸ γεγονὸς ὅτι στοὺς ἕντεκα καθηγητὲς Πανε-πιστημίου ποὺ ἦταν εἰσηγητὲς ἀρκετὲς φορὲς ὁ καθένας τους στοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμούς οἱ τέσσερεις ἀπrsquo αὐτούς ὁ Ἀλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβῆς ὁ Στέφανος Κουμανούδης ὁ Δημήτριος Βερναρδάκης καὶ ὁ Θεόδωρος Ὀρφανίδης ἦταν συγγραφεῖς ἔργων μὲ βυρωνικὲς ἐπιδράσεις οἱ Φίλιππος Ἰωάννου καὶ Δημήτριος Σεμιτέλος ἐξύμνησαν μὲ τὴν ποίη-σή τους τὸν Byron ἐνῶ ποιήματα γιὰ τὸν Ἄγγλο ποιητὴ ἔγραψαν ἐπί-σης καὶ ὁ Νικόλαος Σαρίπολος καὶ ὁ Ὄθων Πυλαρινός Ὁ τελευταῖος μάλιστα μετέφρασε καὶ τὴ βυρωνικὴ ἔμμετρη μυθιστορία Ἡ πολιορκία τῆς Κορίνθου65

62 Ροΐδης (1877) 22563 Ἀφεντούλης (1875) 43 4564 Βyron (1816) The Siege of Corinth A Poem London 7-5 Γιὰ τὴ μετάφραση τοῦ Πυ-

λαρινοῦ βλ Κεφαλληναίου (1995) 322-2965 Κεφαλληναίου (1995) 140-41

29indd 452 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 453

Οἱ πανεπιστημιακοὶ κριτὲς ἀντιμετώπισαν εὐνοϊκὰ στὴν ἀρχὴ τὸ βυ-ρωνικὸ κίνημα ἐπηρεασμένοι ἀπὸ τὴν ἀκτινοβολία τῆς ποιητικῆς καὶ ἱστορικῆς προσωπικότητας τοῦ Byron Ὡστόσο ἀπὸ τὰ μέσα τῆς δεκαε-τίας του1850 δὲν δίστασαν νὰ ἐπικρίνουν ἐκεῖνες τὶς βυρωνικὲς ἰδέες ποὺ διαπίστωσαν ὅτι ἐπηρέαζαν ἀρνητικὰ τὴν ἠθικὴ τῆς ἀρτισύστατης νεο-ελληνικῆς κοινωνίας Ἔτσι ἀπομυθοποίησαν τὸν Byron ποὺ κανεὶς ὡς τότε δὲν εἶχε τολμήσει νὰ θίξει καὶ ἐπιδίωξαν μέσα ἀπὸ τοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμοὺς τοῦ Πανεπιστημίου τὴν ἀναστολὴ τῶν ἐπιδράσεων ἑνὸς νοσηροῦ βυρωνισμοῦ Ὀφείλουμε ὡστόσο νὰ τονίσουμε ὅτι ἡ ἀρνητικὴ κριτικὴ τῶν πανεπιστημιακῶν καθηγητῶν κατὰ τοῦ λογοτεχνικοῦ βυ-ρωνισμοῦ δὲν μείωσε καθόλου τὸν πολιτικὸ βυρωνισμὸ καὶ τὴν ἱστορι-κὴ προσωπικότητα τοῦ Byron ἡ ὁποία ἀντιθέτως στὸ τελευταῖο τέταρτο τοῦ 19ου αἰώνα εἶχε λάβει μεσσιανικὲς διαστάσεις στὴν Ἑλλάδα μὲ τὸν χαρακτηρισμό του ὡς laquoΠολιτικοῦ Μεσσίαraquo Ἡ προσωπικότητά του μαζὶ μὲ τὸ φιλελληνικὸ ποιητικό του ἔργο66 συνέχισαν ἀδιάκοπα τὴν εὐεργε-τικὴ παρουσία τους στὸν τόπο μας ἕως σήμερα

Βιβλιογραφία

Ἄννινος Χ (1888) laquoΠρὸ τοῦ 1862 καὶ μετὰ τὸ 1862raquo Ἐφημερὶς Ἀκρόπολις Ἡ Ἑλλὰς κατὰ τὴν 25ετηρίδα τοῦ Βασιλέως Γεωργίου Ἐν Ἀθήναις

Ἄννινος Χ (1916) laquoΒασιλειάδης Παπαρρηγόπουλος καὶ οἱ περὶ αὐτούςraquo Διαλέξεις περὶ Ἑλλήνων Ποιητῶν του ΙΘrsquo Αἰῶνος 1915-1916 [Φιλολογικὸς Σύλλογος ldquoΠαρνασσόςrdquo] Ἐν Ἀθήναις 15 1-56

Ἀσώπιος Κ (1853) Τὰ Σούτσεια ἤτοι ὁ κύριος Παναγιώτης Σοῦτσος ἐν γραμματικοῖς ἐν φιλολόγοις ἐν σχολάρχαις ἐν μετρικοῖς καὶ ἐν ποιηταῖς ἐξεταζόμενος Ἐν Ἀθήναις

Ἀσώπιος Κ (1857) laquoΛόγος παραδίδοντος τὴν δευτέραν αὐτοῦ Πρυτανείανraquo Πανδώρα 8 501-510

Ἀφεντούλης Θ (1875) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1875 Ἐν Ἀθήναις

Βαλέτας Γ (1938) laquoἩ Πανεπιστημιακὴ κριτικὴ κι ἡ ἐπίδρασή της στὴ Νεοελληνικὴ Ποίησηraquo Νέα Ἑστία 23 1813-44

66 Kefallineou (1999) 16-30 Κεφαλληναίου (2003) 15-27

29indd 453 110416 1111

454 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Βερναρδάκης Δ Ν (1855) laquoὉ Πλάνηςraquo εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 49-66

Βερναρδάκης Δ Ν (1858) Μαρία Δοξαπατρή Ποίημα δραματικὸν εἰς πράξεις πέντε Ἐν Μονάχῳ

Βερναρδάκης Δ Ν (1860) Κυψελίδαι Μέρος ά Ἐν ΛειψίᾳΒλάχος Α Στ (1858) laquoΤίτος καὶ Ὄθωνraquo εἰς laquo Ὁ Ποιητικὸς Διαγωνισμὸς

τοῦ Ἔτους 1858raquo Πανδώρα 9 73-82Βλάχος Α Στ (1863) Φειδίας καὶ Περικλῆς ἈθήνησιByron GG (1966a) laquoThe Two Foscariraquo εἰς (ed E H Coleridge) The

Works of Lord Byron Poetry New York τ 4 113-96 [ Μτφρ Λόρδου Βύρωνος 1880 Οἱ Δύο Φόσκαροι Ἱστορικὴ Τραγωδία εἰς Πράξεις Πέντε ὑπὸ Θρασυβούλου Καμαράδου Ἐν Ἀθήναις]

Byron GG (1966b) laquoThe Siege of Corinthraquo εἰς (ed E H Coleridge) The Works of Lord Byron A Poem New York τ 3 439-96 [ Μτφρ Λόρδου Βάιρων 1855 Ἡ Πολιορκία τῆς Κορίνθου Ποίημαhellipὑπὸ Ὄθωνος Σ Πυλαρινού Ἐν Ἀθήναις]

Βυζάντιος Α (1902) Ἔργα Ἀλεξάνδρου Βυζαντίου Ἐν ἈθήναιςΔημαρᾶς Κ Θ (1947) laquoἘπαφὲς τῆς Νεώτερης Ἑλληνικῆς Λογοτεχνίας

μὲ τὴν Ἀγγλικὴ (1780-1821)raquo Ἀγγλοελληνικὴ Ἐπιθεώρηση 3 18-22 52-55 (=1985 Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός Ἀθήνα 21-42)

Δημαρᾶς Κ Θ (1954) Ποιηταὶ τοῦ ΙΘacute Αἰώνα Ἀθῆναι [Βασικὴ Βιβλιοθήκη 12] (=1985 laquoἩ Ἑλληνικὴ Ποίηση στὸν Δέκατο Ἔνατο Αἰώναraquo Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός Ἀθήνα 167-220)

Δημαρᾶς Κ Θ (1985) Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός ἈθήναἸωάννου Φ (1855) laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 49-66Καρύδης Σ (1857) laquoΜυρσίνη καὶ Φῶτοςraquo εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ

Ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 25-39 καὶ (1859) 10 25-33Κεφαλληναίου Ε (1984) laquoΠερὶ Συλλόγων Φιλολογικοὶ Σύλλογοιraquo

Φιλολογικὴ Πρωτοχρονιὰ 41 269-81Κεφαλληναίου Ε (1995) Ο Lord Byron στὴν Ἑλλάδα Ἡ παρουσία

του στὴ Νεοελληνικὴ Πνευματικὴ Ζωὴ κατὰ τὸν ΙΘacute αἰώνα Ἀθήνα (Διδακτορικὴ Διατριβή)

Kefallineou E (1999) Byron and the Antiquities of the Acropolis of Athens Athens

Κεφαλληναίου Ε (2003) Τὰ Μάρμαρα τοῦ Παρθενώνα καὶ τὸ Κατηγορῶ τοῦ Μπάϋρον Ἀθήνα

Κουμανούδης Στ (1851) Στράτις Καλοπίχειρος Ἐν Ἀθήναις

29indd 454 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 455

Κουμανούδης Στ (1857) laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ Ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 25-39

Μακρυμίχαλος Στ Ι (1970) laquoἩ ἔκδοση τῆς ἐφημερίδας laquoἩμέραraquo τῆς Τεργέστης στὰ 1855raquo Ὁ Ἐρανιστὴς 8 10-32

Μιστριώτης Γ (1873) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1873 Ἐν Ἀθήναις

Μουλλᾶς Π (1974) laquoἩ διαμάχη Π Σούτσου ndash Κ Ἀσωπίου (1853) καὶ ἡ ἱστορικὴ συγκυρίαraquo Ὁ Ἐρανιστὴς 11 132-50

Μουλλᾶς Π (1977) laquoἩ Λογοτεχνία ἀπὸ τὸν Ἀγώνα ὣς τὴ γενιὰ τοῦ 1880raquo Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους ΙΓ 492-514

Μουλλᾶς Π (1978) laquoΣχέσεις τῆς Νεοελληνικῆς μὲ τὴν Εὐρωπαϊκὴ Λογοτεχνία (1830-1920)raquo Δελτίο τῆς Ἑταιρείας Σπουδῶν Νεοελληνικοῦ Πολιτισμοῦ καὶ Γενικῆς Παιδείας 2 56-59

Μουλλᾶς Π (1989) Les Concours Poeacutetiques de lrsquo Universiteacute drsquo Athegravenes 1851-1877 Athegravenes

Μπαστιᾶς Κ (1951) Παπουλάκος Νέα ὙόρκηΜπούρας Ν Γ (1965) laquoἩ Γλώσσα τῶν ποιητῶν της Ἀθηναϊκῆς Σχολῆςraquo

Πλάτων 17 124-85Ὀρφανίδης Θ Γ (1854) Ἀποσπάσματα ἐκ τοῦ ποιήματος laquoὉ Ἄπατριςraquo

βραβευθέντα τὴν 25 Μαρτίου 1854 κατὰ τὸν ποιητικὸν συναγωνι-σμὸν τὸν παρὰ τοῦ φιλογενοῦς κυρίου Ἀμβροσίου Ράλλη συστα- θέντα Ἐν Ἀθήναις

Ὀρφανίδης Θ Γ (1860) Ἅγιος Μηνᾶς Ἐπεισόδιον τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως Ποίημα λυρικοεπικὸν εἰς ᾂσματα τέσσαρα Ἀθῆναι

Ὀρφανίδης Θ Γ (1876) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1876 Ἐν Ἀθήναις

Παλαμᾶς Κ (1969) Ἅπαντα Ἀθήνα τ 16 404Παπαδόπουλος Χρ Α (1920) Ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος Ἐν

ἈθήναιςΠαπαρρηγόπουλος Δ (1866) Οἱ Στόνοι (βραβεῖο) εἰς Κρίσις τοῦ

Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος ἐν ἔτει Ἀωξsrsquo [=1866] Ἐν ἈθήναιςΠαπαρρηγόπουλος Δ (1867) Χελιδόνες (ἔπαινος) εἰς Κρίσις τοῦ

Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ Βουτσιναίου ἐν Ἔτει Ἀωξζ [=1867] Ἐν Ἀθήναις

Παράσχος Α(1863) Ὁ Ἄγνωστος Ποιητὴς (ἔπαινος) εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 105-22

29indd 455 110416 1111

456 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Παράσχος Α (1881) laquoΠοίημα ἀπαγγελθὲν ἐν τῷ Ἠρώῳ τοῦ Μεσο-λογγίου κατὰ τὰ ἀποκαλυπτήρια του Βύρωνοςraquo Ἐφ Αἰὼν τῆς 19 Δέκ 1881

Παράσχος Α (1881) Ποιήματα ἈθῆναιΠαράσχος Α (1904) Ἀνέκδοτα Ποιήματα Ἀθήνησι 1 167-70Πολίτης Ἀλ (1969) laquoἩ προσγραφόμενη στὸν Ρήγα Πρώτη Ἔκδοση

τοῦ Ἀγαθαγγέλουraquo Ὁ Ἐρανιστὴς 7 173-92Πολίτης Ν Γ (1920) laquoΔημώδεις δοξασίαι περὶ ἀποκαταστάσεως τοῦ

Ἑλληνικοῦ Ἔθνουςraquo Λαογραφικὰ Σύμμεικτα 1 14-27Ραγκαβῆς Ἀ Ρ (1860) laquoὉ Ποιητικὸς Διαγωνισμὸς τοῦ 1860raquo Πανδώρα

25-34Ραγκαβῆς Κ (1877) Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης Ποίημα Δραματικὸν εἰς

Μέρη Πέντε ἈθήνησινΡοΐδης Ἐμμ (1877) laquoΔραματικὸς Ἀγών Κρίσις τῆς τῶν Ἀγωνοδικῶν

Ἐπιτροπείαςraquo Παρνασσὸς 1 218-25Ρουσόπουλος Ἀθ Σ (1865) laquoΚρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ

Διαγωνισμοῦ γενομένη ἐν τῷ Ἑλληνικῷ Πανεπιστημίω τῇ 9 Μαΐου 1865 Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης Δρᾶμα εἰς πέντε πράξειςraquo Χρυσαλλὶς 3 402-403

Σοῦτσος Π (1853) Νέα Σχολὴ τοῦ Γραφομένου Λόγου ἢ Ἀνάστασις τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσης Ἐννοουμένης ὑπὸ Πάντων Ἐν Ἀθήναις

29indd 456 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 453

Οἱ πανεπιστημιακοὶ κριτὲς ἀντιμετώπισαν εὐνοϊκὰ στὴν ἀρχὴ τὸ βυ-ρωνικὸ κίνημα ἐπηρεασμένοι ἀπὸ τὴν ἀκτινοβολία τῆς ποιητικῆς καὶ ἱστορικῆς προσωπικότητας τοῦ Byron Ὡστόσο ἀπὸ τὰ μέσα τῆς δεκαε-τίας του1850 δὲν δίστασαν νὰ ἐπικρίνουν ἐκεῖνες τὶς βυρωνικὲς ἰδέες ποὺ διαπίστωσαν ὅτι ἐπηρέαζαν ἀρνητικὰ τὴν ἠθικὴ τῆς ἀρτισύστατης νεο-ελληνικῆς κοινωνίας Ἔτσι ἀπομυθοποίησαν τὸν Byron ποὺ κανεὶς ὡς τότε δὲν εἶχε τολμήσει νὰ θίξει καὶ ἐπιδίωξαν μέσα ἀπὸ τοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμοὺς τοῦ Πανεπιστημίου τὴν ἀναστολὴ τῶν ἐπιδράσεων ἑνὸς νοσηροῦ βυρωνισμοῦ Ὀφείλουμε ὡστόσο νὰ τονίσουμε ὅτι ἡ ἀρνητικὴ κριτικὴ τῶν πανεπιστημιακῶν καθηγητῶν κατὰ τοῦ λογοτεχνικοῦ βυ-ρωνισμοῦ δὲν μείωσε καθόλου τὸν πολιτικὸ βυρωνισμὸ καὶ τὴν ἱστορι-κὴ προσωπικότητα τοῦ Byron ἡ ὁποία ἀντιθέτως στὸ τελευταῖο τέταρτο τοῦ 19ου αἰώνα εἶχε λάβει μεσσιανικὲς διαστάσεις στὴν Ἑλλάδα μὲ τὸν χαρακτηρισμό του ὡς laquoΠολιτικοῦ Μεσσίαraquo Ἡ προσωπικότητά του μαζὶ μὲ τὸ φιλελληνικὸ ποιητικό του ἔργο66 συνέχισαν ἀδιάκοπα τὴν εὐεργε-τικὴ παρουσία τους στὸν τόπο μας ἕως σήμερα

Βιβλιογραφία

Ἄννινος Χ (1888) laquoΠρὸ τοῦ 1862 καὶ μετὰ τὸ 1862raquo Ἐφημερὶς Ἀκρόπολις Ἡ Ἑλλὰς κατὰ τὴν 25ετηρίδα τοῦ Βασιλέως Γεωργίου Ἐν Ἀθήναις

Ἄννινος Χ (1916) laquoΒασιλειάδης Παπαρρηγόπουλος καὶ οἱ περὶ αὐτούςraquo Διαλέξεις περὶ Ἑλλήνων Ποιητῶν του ΙΘrsquo Αἰῶνος 1915-1916 [Φιλολογικὸς Σύλλογος ldquoΠαρνασσόςrdquo] Ἐν Ἀθήναις 15 1-56

Ἀσώπιος Κ (1853) Τὰ Σούτσεια ἤτοι ὁ κύριος Παναγιώτης Σοῦτσος ἐν γραμματικοῖς ἐν φιλολόγοις ἐν σχολάρχαις ἐν μετρικοῖς καὶ ἐν ποιηταῖς ἐξεταζόμενος Ἐν Ἀθήναις

Ἀσώπιος Κ (1857) laquoΛόγος παραδίδοντος τὴν δευτέραν αὐτοῦ Πρυτανείανraquo Πανδώρα 8 501-510

Ἀφεντούλης Θ (1875) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1875 Ἐν Ἀθήναις

Βαλέτας Γ (1938) laquoἩ Πανεπιστημιακὴ κριτικὴ κι ἡ ἐπίδρασή της στὴ Νεοελληνικὴ Ποίησηraquo Νέα Ἑστία 23 1813-44

66 Kefallineou (1999) 16-30 Κεφαλληναίου (2003) 15-27

29indd 453 110416 1111

454 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Βερναρδάκης Δ Ν (1855) laquoὉ Πλάνηςraquo εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 49-66

Βερναρδάκης Δ Ν (1858) Μαρία Δοξαπατρή Ποίημα δραματικὸν εἰς πράξεις πέντε Ἐν Μονάχῳ

Βερναρδάκης Δ Ν (1860) Κυψελίδαι Μέρος ά Ἐν ΛειψίᾳΒλάχος Α Στ (1858) laquoΤίτος καὶ Ὄθωνraquo εἰς laquo Ὁ Ποιητικὸς Διαγωνισμὸς

τοῦ Ἔτους 1858raquo Πανδώρα 9 73-82Βλάχος Α Στ (1863) Φειδίας καὶ Περικλῆς ἈθήνησιByron GG (1966a) laquoThe Two Foscariraquo εἰς (ed E H Coleridge) The

Works of Lord Byron Poetry New York τ 4 113-96 [ Μτφρ Λόρδου Βύρωνος 1880 Οἱ Δύο Φόσκαροι Ἱστορικὴ Τραγωδία εἰς Πράξεις Πέντε ὑπὸ Θρασυβούλου Καμαράδου Ἐν Ἀθήναις]

Byron GG (1966b) laquoThe Siege of Corinthraquo εἰς (ed E H Coleridge) The Works of Lord Byron A Poem New York τ 3 439-96 [ Μτφρ Λόρδου Βάιρων 1855 Ἡ Πολιορκία τῆς Κορίνθου Ποίημαhellipὑπὸ Ὄθωνος Σ Πυλαρινού Ἐν Ἀθήναις]

Βυζάντιος Α (1902) Ἔργα Ἀλεξάνδρου Βυζαντίου Ἐν ἈθήναιςΔημαρᾶς Κ Θ (1947) laquoἘπαφὲς τῆς Νεώτερης Ἑλληνικῆς Λογοτεχνίας

μὲ τὴν Ἀγγλικὴ (1780-1821)raquo Ἀγγλοελληνικὴ Ἐπιθεώρηση 3 18-22 52-55 (=1985 Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός Ἀθήνα 21-42)

Δημαρᾶς Κ Θ (1954) Ποιηταὶ τοῦ ΙΘacute Αἰώνα Ἀθῆναι [Βασικὴ Βιβλιοθήκη 12] (=1985 laquoἩ Ἑλληνικὴ Ποίηση στὸν Δέκατο Ἔνατο Αἰώναraquo Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός Ἀθήνα 167-220)

Δημαρᾶς Κ Θ (1985) Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός ἈθήναἸωάννου Φ (1855) laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 49-66Καρύδης Σ (1857) laquoΜυρσίνη καὶ Φῶτοςraquo εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ

Ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 25-39 καὶ (1859) 10 25-33Κεφαλληναίου Ε (1984) laquoΠερὶ Συλλόγων Φιλολογικοὶ Σύλλογοιraquo

Φιλολογικὴ Πρωτοχρονιὰ 41 269-81Κεφαλληναίου Ε (1995) Ο Lord Byron στὴν Ἑλλάδα Ἡ παρουσία

του στὴ Νεοελληνικὴ Πνευματικὴ Ζωὴ κατὰ τὸν ΙΘacute αἰώνα Ἀθήνα (Διδακτορικὴ Διατριβή)

Kefallineou E (1999) Byron and the Antiquities of the Acropolis of Athens Athens

Κεφαλληναίου Ε (2003) Τὰ Μάρμαρα τοῦ Παρθενώνα καὶ τὸ Κατηγορῶ τοῦ Μπάϋρον Ἀθήνα

Κουμανούδης Στ (1851) Στράτις Καλοπίχειρος Ἐν Ἀθήναις

29indd 454 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 455

Κουμανούδης Στ (1857) laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ Ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 25-39

Μακρυμίχαλος Στ Ι (1970) laquoἩ ἔκδοση τῆς ἐφημερίδας laquoἩμέραraquo τῆς Τεργέστης στὰ 1855raquo Ὁ Ἐρανιστὴς 8 10-32

Μιστριώτης Γ (1873) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1873 Ἐν Ἀθήναις

Μουλλᾶς Π (1974) laquoἩ διαμάχη Π Σούτσου ndash Κ Ἀσωπίου (1853) καὶ ἡ ἱστορικὴ συγκυρίαraquo Ὁ Ἐρανιστὴς 11 132-50

Μουλλᾶς Π (1977) laquoἩ Λογοτεχνία ἀπὸ τὸν Ἀγώνα ὣς τὴ γενιὰ τοῦ 1880raquo Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους ΙΓ 492-514

Μουλλᾶς Π (1978) laquoΣχέσεις τῆς Νεοελληνικῆς μὲ τὴν Εὐρωπαϊκὴ Λογοτεχνία (1830-1920)raquo Δελτίο τῆς Ἑταιρείας Σπουδῶν Νεοελληνικοῦ Πολιτισμοῦ καὶ Γενικῆς Παιδείας 2 56-59

Μουλλᾶς Π (1989) Les Concours Poeacutetiques de lrsquo Universiteacute drsquo Athegravenes 1851-1877 Athegravenes

Μπαστιᾶς Κ (1951) Παπουλάκος Νέα ὙόρκηΜπούρας Ν Γ (1965) laquoἩ Γλώσσα τῶν ποιητῶν της Ἀθηναϊκῆς Σχολῆςraquo

Πλάτων 17 124-85Ὀρφανίδης Θ Γ (1854) Ἀποσπάσματα ἐκ τοῦ ποιήματος laquoὉ Ἄπατριςraquo

βραβευθέντα τὴν 25 Μαρτίου 1854 κατὰ τὸν ποιητικὸν συναγωνι-σμὸν τὸν παρὰ τοῦ φιλογενοῦς κυρίου Ἀμβροσίου Ράλλη συστα- θέντα Ἐν Ἀθήναις

Ὀρφανίδης Θ Γ (1860) Ἅγιος Μηνᾶς Ἐπεισόδιον τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως Ποίημα λυρικοεπικὸν εἰς ᾂσματα τέσσαρα Ἀθῆναι

Ὀρφανίδης Θ Γ (1876) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1876 Ἐν Ἀθήναις

Παλαμᾶς Κ (1969) Ἅπαντα Ἀθήνα τ 16 404Παπαδόπουλος Χρ Α (1920) Ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος Ἐν

ἈθήναιςΠαπαρρηγόπουλος Δ (1866) Οἱ Στόνοι (βραβεῖο) εἰς Κρίσις τοῦ

Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος ἐν ἔτει Ἀωξsrsquo [=1866] Ἐν ἈθήναιςΠαπαρρηγόπουλος Δ (1867) Χελιδόνες (ἔπαινος) εἰς Κρίσις τοῦ

Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ Βουτσιναίου ἐν Ἔτει Ἀωξζ [=1867] Ἐν Ἀθήναις

Παράσχος Α(1863) Ὁ Ἄγνωστος Ποιητὴς (ἔπαινος) εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 105-22

29indd 455 110416 1111

456 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Παράσχος Α (1881) laquoΠοίημα ἀπαγγελθὲν ἐν τῷ Ἠρώῳ τοῦ Μεσο-λογγίου κατὰ τὰ ἀποκαλυπτήρια του Βύρωνοςraquo Ἐφ Αἰὼν τῆς 19 Δέκ 1881

Παράσχος Α (1881) Ποιήματα ἈθῆναιΠαράσχος Α (1904) Ἀνέκδοτα Ποιήματα Ἀθήνησι 1 167-70Πολίτης Ἀλ (1969) laquoἩ προσγραφόμενη στὸν Ρήγα Πρώτη Ἔκδοση

τοῦ Ἀγαθαγγέλουraquo Ὁ Ἐρανιστὴς 7 173-92Πολίτης Ν Γ (1920) laquoΔημώδεις δοξασίαι περὶ ἀποκαταστάσεως τοῦ

Ἑλληνικοῦ Ἔθνουςraquo Λαογραφικὰ Σύμμεικτα 1 14-27Ραγκαβῆς Ἀ Ρ (1860) laquoὉ Ποιητικὸς Διαγωνισμὸς τοῦ 1860raquo Πανδώρα

25-34Ραγκαβῆς Κ (1877) Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης Ποίημα Δραματικὸν εἰς

Μέρη Πέντε ἈθήνησινΡοΐδης Ἐμμ (1877) laquoΔραματικὸς Ἀγών Κρίσις τῆς τῶν Ἀγωνοδικῶν

Ἐπιτροπείαςraquo Παρνασσὸς 1 218-25Ρουσόπουλος Ἀθ Σ (1865) laquoΚρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ

Διαγωνισμοῦ γενομένη ἐν τῷ Ἑλληνικῷ Πανεπιστημίω τῇ 9 Μαΐου 1865 Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης Δρᾶμα εἰς πέντε πράξειςraquo Χρυσαλλὶς 3 402-403

Σοῦτσος Π (1853) Νέα Σχολὴ τοῦ Γραφομένου Λόγου ἢ Ἀνάστασις τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσης Ἐννοουμένης ὑπὸ Πάντων Ἐν Ἀθήναις

29indd 456 110416 1111

454 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Βερναρδάκης Δ Ν (1855) laquoὉ Πλάνηςraquo εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 49-66

Βερναρδάκης Δ Ν (1858) Μαρία Δοξαπατρή Ποίημα δραματικὸν εἰς πράξεις πέντε Ἐν Μονάχῳ

Βερναρδάκης Δ Ν (1860) Κυψελίδαι Μέρος ά Ἐν ΛειψίᾳΒλάχος Α Στ (1858) laquoΤίτος καὶ Ὄθωνraquo εἰς laquo Ὁ Ποιητικὸς Διαγωνισμὸς

τοῦ Ἔτους 1858raquo Πανδώρα 9 73-82Βλάχος Α Στ (1863) Φειδίας καὶ Περικλῆς ἈθήνησιByron GG (1966a) laquoThe Two Foscariraquo εἰς (ed E H Coleridge) The

Works of Lord Byron Poetry New York τ 4 113-96 [ Μτφρ Λόρδου Βύρωνος 1880 Οἱ Δύο Φόσκαροι Ἱστορικὴ Τραγωδία εἰς Πράξεις Πέντε ὑπὸ Θρασυβούλου Καμαράδου Ἐν Ἀθήναις]

Byron GG (1966b) laquoThe Siege of Corinthraquo εἰς (ed E H Coleridge) The Works of Lord Byron A Poem New York τ 3 439-96 [ Μτφρ Λόρδου Βάιρων 1855 Ἡ Πολιορκία τῆς Κορίνθου Ποίημαhellipὑπὸ Ὄθωνος Σ Πυλαρινού Ἐν Ἀθήναις]

Βυζάντιος Α (1902) Ἔργα Ἀλεξάνδρου Βυζαντίου Ἐν ἈθήναιςΔημαρᾶς Κ Θ (1947) laquoἘπαφὲς τῆς Νεώτερης Ἑλληνικῆς Λογοτεχνίας

μὲ τὴν Ἀγγλικὴ (1780-1821)raquo Ἀγγλοελληνικὴ Ἐπιθεώρηση 3 18-22 52-55 (=1985 Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός Ἀθήνα 21-42)

Δημαρᾶς Κ Θ (1954) Ποιηταὶ τοῦ ΙΘacute Αἰώνα Ἀθῆναι [Βασικὴ Βιβλιοθήκη 12] (=1985 laquoἩ Ἑλληνικὴ Ποίηση στὸν Δέκατο Ἔνατο Αἰώναraquo Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός Ἀθήνα 167-220)

Δημαρᾶς Κ Θ (1985) Ἑλληνικὸς Ρωμαντισμός ἈθήναἸωάννου Φ (1855) laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1855raquo Πανδώρα 6 49-66Καρύδης Σ (1857) laquoΜυρσίνη καὶ Φῶτοςraquo εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ

Ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 25-39 καὶ (1859) 10 25-33Κεφαλληναίου Ε (1984) laquoΠερὶ Συλλόγων Φιλολογικοὶ Σύλλογοιraquo

Φιλολογικὴ Πρωτοχρονιὰ 41 269-81Κεφαλληναίου Ε (1995) Ο Lord Byron στὴν Ἑλλάδα Ἡ παρουσία

του στὴ Νεοελληνικὴ Πνευματικὴ Ζωὴ κατὰ τὸν ΙΘacute αἰώνα Ἀθήνα (Διδακτορικὴ Διατριβή)

Kefallineou E (1999) Byron and the Antiquities of the Acropolis of Athens Athens

Κεφαλληναίου Ε (2003) Τὰ Μάρμαρα τοῦ Παρθενώνα καὶ τὸ Κατηγορῶ τοῦ Μπάϋρον Ἀθήνα

Κουμανούδης Στ (1851) Στράτις Καλοπίχειρος Ἐν Ἀθήναις

29indd 454 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 455

Κουμανούδης Στ (1857) laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ Ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 25-39

Μακρυμίχαλος Στ Ι (1970) laquoἩ ἔκδοση τῆς ἐφημερίδας laquoἩμέραraquo τῆς Τεργέστης στὰ 1855raquo Ὁ Ἐρανιστὴς 8 10-32

Μιστριώτης Γ (1873) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1873 Ἐν Ἀθήναις

Μουλλᾶς Π (1974) laquoἩ διαμάχη Π Σούτσου ndash Κ Ἀσωπίου (1853) καὶ ἡ ἱστορικὴ συγκυρίαraquo Ὁ Ἐρανιστὴς 11 132-50

Μουλλᾶς Π (1977) laquoἩ Λογοτεχνία ἀπὸ τὸν Ἀγώνα ὣς τὴ γενιὰ τοῦ 1880raquo Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους ΙΓ 492-514

Μουλλᾶς Π (1978) laquoΣχέσεις τῆς Νεοελληνικῆς μὲ τὴν Εὐρωπαϊκὴ Λογοτεχνία (1830-1920)raquo Δελτίο τῆς Ἑταιρείας Σπουδῶν Νεοελληνικοῦ Πολιτισμοῦ καὶ Γενικῆς Παιδείας 2 56-59

Μουλλᾶς Π (1989) Les Concours Poeacutetiques de lrsquo Universiteacute drsquo Athegravenes 1851-1877 Athegravenes

Μπαστιᾶς Κ (1951) Παπουλάκος Νέα ὙόρκηΜπούρας Ν Γ (1965) laquoἩ Γλώσσα τῶν ποιητῶν της Ἀθηναϊκῆς Σχολῆςraquo

Πλάτων 17 124-85Ὀρφανίδης Θ Γ (1854) Ἀποσπάσματα ἐκ τοῦ ποιήματος laquoὉ Ἄπατριςraquo

βραβευθέντα τὴν 25 Μαρτίου 1854 κατὰ τὸν ποιητικὸν συναγωνι-σμὸν τὸν παρὰ τοῦ φιλογενοῦς κυρίου Ἀμβροσίου Ράλλη συστα- θέντα Ἐν Ἀθήναις

Ὀρφανίδης Θ Γ (1860) Ἅγιος Μηνᾶς Ἐπεισόδιον τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως Ποίημα λυρικοεπικὸν εἰς ᾂσματα τέσσαρα Ἀθῆναι

Ὀρφανίδης Θ Γ (1876) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1876 Ἐν Ἀθήναις

Παλαμᾶς Κ (1969) Ἅπαντα Ἀθήνα τ 16 404Παπαδόπουλος Χρ Α (1920) Ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος Ἐν

ἈθήναιςΠαπαρρηγόπουλος Δ (1866) Οἱ Στόνοι (βραβεῖο) εἰς Κρίσις τοῦ

Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος ἐν ἔτει Ἀωξsrsquo [=1866] Ἐν ἈθήναιςΠαπαρρηγόπουλος Δ (1867) Χελιδόνες (ἔπαινος) εἰς Κρίσις τοῦ

Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ Βουτσιναίου ἐν Ἔτει Ἀωξζ [=1867] Ἐν Ἀθήναις

Παράσχος Α(1863) Ὁ Ἄγνωστος Ποιητὴς (ἔπαινος) εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 105-22

29indd 455 110416 1111

456 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Παράσχος Α (1881) laquoΠοίημα ἀπαγγελθὲν ἐν τῷ Ἠρώῳ τοῦ Μεσο-λογγίου κατὰ τὰ ἀποκαλυπτήρια του Βύρωνοςraquo Ἐφ Αἰὼν τῆς 19 Δέκ 1881

Παράσχος Α (1881) Ποιήματα ἈθῆναιΠαράσχος Α (1904) Ἀνέκδοτα Ποιήματα Ἀθήνησι 1 167-70Πολίτης Ἀλ (1969) laquoἩ προσγραφόμενη στὸν Ρήγα Πρώτη Ἔκδοση

τοῦ Ἀγαθαγγέλουraquo Ὁ Ἐρανιστὴς 7 173-92Πολίτης Ν Γ (1920) laquoΔημώδεις δοξασίαι περὶ ἀποκαταστάσεως τοῦ

Ἑλληνικοῦ Ἔθνουςraquo Λαογραφικὰ Σύμμεικτα 1 14-27Ραγκαβῆς Ἀ Ρ (1860) laquoὉ Ποιητικὸς Διαγωνισμὸς τοῦ 1860raquo Πανδώρα

25-34Ραγκαβῆς Κ (1877) Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης Ποίημα Δραματικὸν εἰς

Μέρη Πέντε ἈθήνησινΡοΐδης Ἐμμ (1877) laquoΔραματικὸς Ἀγών Κρίσις τῆς τῶν Ἀγωνοδικῶν

Ἐπιτροπείαςraquo Παρνασσὸς 1 218-25Ρουσόπουλος Ἀθ Σ (1865) laquoΚρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ

Διαγωνισμοῦ γενομένη ἐν τῷ Ἑλληνικῷ Πανεπιστημίω τῇ 9 Μαΐου 1865 Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης Δρᾶμα εἰς πέντε πράξειςraquo Χρυσαλλὶς 3 402-403

Σοῦτσος Π (1853) Νέα Σχολὴ τοῦ Γραφομένου Λόγου ἢ Ἀνάστασις τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσης Ἐννοουμένης ὑπὸ Πάντων Ἐν Ἀθήναις

29indd 456 110416 1111

BΥΡΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 455

Κουμανούδης Στ (1857) laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ Ἔτους 1857raquo Πανδώρα 8 25-39

Μακρυμίχαλος Στ Ι (1970) laquoἩ ἔκδοση τῆς ἐφημερίδας laquoἩμέραraquo τῆς Τεργέστης στὰ 1855raquo Ὁ Ἐρανιστὴς 8 10-32

Μιστριώτης Γ (1873) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1873 Ἐν Ἀθήναις

Μουλλᾶς Π (1974) laquoἩ διαμάχη Π Σούτσου ndash Κ Ἀσωπίου (1853) καὶ ἡ ἱστορικὴ συγκυρίαraquo Ὁ Ἐρανιστὴς 11 132-50

Μουλλᾶς Π (1977) laquoἩ Λογοτεχνία ἀπὸ τὸν Ἀγώνα ὣς τὴ γενιὰ τοῦ 1880raquo Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους ΙΓ 492-514

Μουλλᾶς Π (1978) laquoΣχέσεις τῆς Νεοελληνικῆς μὲ τὴν Εὐρωπαϊκὴ Λογοτεχνία (1830-1920)raquo Δελτίο τῆς Ἑταιρείας Σπουδῶν Νεοελληνικοῦ Πολιτισμοῦ καὶ Γενικῆς Παιδείας 2 56-59

Μουλλᾶς Π (1989) Les Concours Poeacutetiques de lrsquo Universiteacute drsquo Athegravenes 1851-1877 Athegravenes

Μπαστιᾶς Κ (1951) Παπουλάκος Νέα ὙόρκηΜπούρας Ν Γ (1965) laquoἩ Γλώσσα τῶν ποιητῶν της Ἀθηναϊκῆς Σχολῆςraquo

Πλάτων 17 124-85Ὀρφανίδης Θ Γ (1854) Ἀποσπάσματα ἐκ τοῦ ποιήματος laquoὉ Ἄπατριςraquo

βραβευθέντα τὴν 25 Μαρτίου 1854 κατὰ τὸν ποιητικὸν συναγωνι-σμὸν τὸν παρὰ τοῦ φιλογενοῦς κυρίου Ἀμβροσίου Ράλλη συστα- θέντα Ἐν Ἀθήναις

Ὀρφανίδης Θ Γ (1860) Ἅγιος Μηνᾶς Ἐπεισόδιον τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως Ποίημα λυρικοεπικὸν εἰς ᾂσματα τέσσαρα Ἀθῆναι

Ὀρφανίδης Θ Γ (1876) Κρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ ἔτους 1876 Ἐν Ἀθήναις

Παλαμᾶς Κ (1969) Ἅπαντα Ἀθήνα τ 16 404Παπαδόπουλος Χρ Α (1920) Ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος Ἐν

ἈθήναιςΠαπαρρηγόπουλος Δ (1866) Οἱ Στόνοι (βραβεῖο) εἰς Κρίσις τοῦ

Βουτσιναίου Ποιητικοῦ Ἀγῶνος ἐν ἔτει Ἀωξsrsquo [=1866] Ἐν ἈθήναιςΠαπαρρηγόπουλος Δ (1867) Χελιδόνες (ἔπαινος) εἰς Κρίσις τοῦ

Ποιητικοῦ Ἀγῶνος τοῦ Βουτσιναίου ἐν Ἔτει Ἀωξζ [=1867] Ἐν Ἀθήναις

Παράσχος Α(1863) Ὁ Ἄγνωστος Ποιητὴς (ἔπαινος) εἰς laquoὉ Ποιητικὸς Ἀγὼν τοῦ 1863raquo Πανδώρα 14 105-22

29indd 455 110416 1111

456 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Παράσχος Α (1881) laquoΠοίημα ἀπαγγελθὲν ἐν τῷ Ἠρώῳ τοῦ Μεσο-λογγίου κατὰ τὰ ἀποκαλυπτήρια του Βύρωνοςraquo Ἐφ Αἰὼν τῆς 19 Δέκ 1881

Παράσχος Α (1881) Ποιήματα ἈθῆναιΠαράσχος Α (1904) Ἀνέκδοτα Ποιήματα Ἀθήνησι 1 167-70Πολίτης Ἀλ (1969) laquoἩ προσγραφόμενη στὸν Ρήγα Πρώτη Ἔκδοση

τοῦ Ἀγαθαγγέλουraquo Ὁ Ἐρανιστὴς 7 173-92Πολίτης Ν Γ (1920) laquoΔημώδεις δοξασίαι περὶ ἀποκαταστάσεως τοῦ

Ἑλληνικοῦ Ἔθνουςraquo Λαογραφικὰ Σύμμεικτα 1 14-27Ραγκαβῆς Ἀ Ρ (1860) laquoὉ Ποιητικὸς Διαγωνισμὸς τοῦ 1860raquo Πανδώρα

25-34Ραγκαβῆς Κ (1877) Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης Ποίημα Δραματικὸν εἰς

Μέρη Πέντε ἈθήνησινΡοΐδης Ἐμμ (1877) laquoΔραματικὸς Ἀγών Κρίσις τῆς τῶν Ἀγωνοδικῶν

Ἐπιτροπείαςraquo Παρνασσὸς 1 218-25Ρουσόπουλος Ἀθ Σ (1865) laquoΚρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ

Διαγωνισμοῦ γενομένη ἐν τῷ Ἑλληνικῷ Πανεπιστημίω τῇ 9 Μαΐου 1865 Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης Δρᾶμα εἰς πέντε πράξειςraquo Χρυσαλλὶς 3 402-403

Σοῦτσος Π (1853) Νέα Σχολὴ τοῦ Γραφομένου Λόγου ἢ Ἀνάστασις τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσης Ἐννοουμένης ὑπὸ Πάντων Ἐν Ἀθήναις

29indd 456 110416 1111

456 ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ

Παράσχος Α (1881) laquoΠοίημα ἀπαγγελθὲν ἐν τῷ Ἠρώῳ τοῦ Μεσο-λογγίου κατὰ τὰ ἀποκαλυπτήρια του Βύρωνοςraquo Ἐφ Αἰὼν τῆς 19 Δέκ 1881

Παράσχος Α (1881) Ποιήματα ἈθῆναιΠαράσχος Α (1904) Ἀνέκδοτα Ποιήματα Ἀθήνησι 1 167-70Πολίτης Ἀλ (1969) laquoἩ προσγραφόμενη στὸν Ρήγα Πρώτη Ἔκδοση

τοῦ Ἀγαθαγγέλουraquo Ὁ Ἐρανιστὴς 7 173-92Πολίτης Ν Γ (1920) laquoΔημώδεις δοξασίαι περὶ ἀποκαταστάσεως τοῦ

Ἑλληνικοῦ Ἔθνουςraquo Λαογραφικὰ Σύμμεικτα 1 14-27Ραγκαβῆς Ἀ Ρ (1860) laquoὉ Ποιητικὸς Διαγωνισμὸς τοῦ 1860raquo Πανδώρα

25-34Ραγκαβῆς Κ (1877) Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης Ποίημα Δραματικὸν εἰς

Μέρη Πέντε ἈθήνησινΡοΐδης Ἐμμ (1877) laquoΔραματικὸς Ἀγών Κρίσις τῆς τῶν Ἀγωνοδικῶν

Ἐπιτροπείαςraquo Παρνασσὸς 1 218-25Ρουσόπουλος Ἀθ Σ (1865) laquoΚρίσις τοῦ Βουτσιναίου Ποιητικοῦ

Διαγωνισμοῦ γενομένη ἐν τῷ Ἑλληνικῷ Πανεπιστημίω τῇ 9 Μαΐου 1865 Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης Δρᾶμα εἰς πέντε πράξειςraquo Χρυσαλλὶς 3 402-403

Σοῦτσος Π (1853) Νέα Σχολὴ τοῦ Γραφομένου Λόγου ἢ Ἀνάστασις τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσης Ἐννοουμένης ὑπὸ Πάντων Ἐν Ἀθήναις

29indd 456 110416 1111