ULUSLARARASI USKUDARSEMPOZYUMUisamveri.org/pdfdrg/D179438/2008/2008_ARGITB.pdfko nu su dur. En “ok ar zu edi len du rum ha ne dan ai le si nin bir men su bu ol mak tÝr. An cak

ULUSLARARASI .. .. USKUDARSEMPOZYUMU

V 1-5 Kasım 2007

BİLDİRİLER

CİLT I

EDİTÖR

DR. COŞKUN YILMAZ

USKUDAR SEMPOZYUMU V

KURULUProf. Dr. Mehmet Prof. Eriinsal

Prof. Dr. Mustafa Uzun Prof. Dr. Zekeriya Prof. Dr. Tufan Buzpinar Dr. Mustafa Sabri

Doc. Dr. Erhan Afyoncu

YAYINDr. Mustafa Sabri

YAYINA HAZIRLIKZafer Cinar, Ugur Demir

VE HProf. Dr. Mustafa Uzun,

GORSEL ARASTIRMAZafer Ugur Demir

FOTOGRAFZekiye A. Bilal Aslan,

SEMPOZYUM FOTOGRAFLARIKoca,

TASARIMCelebi

VEDizayn Matbaacilik Tic. Ltd. Sti.

Istanbul 2008ISBN 978-9944-5807-5-5

Telif Belediyesine aittir, tamami veya bir izinsizbasilamaz, kaynak gosterilmeden iktibas edilemez.

Hakimiyeti Milliye Caddesi,Atlas No: 69

Tel: 216 531 30 00 Faks: 216 531 31 03

Üs kü dar’›n Top lum sal Zen gin li ¤i nin Bir Fark l› Yö nü: Sa ray l› Ca ri ye ler

B E T Ü L ‹ P fi ‹ R L ‹ A R G I TAraßtÝrmacÝ

Bu •a lÝß ma XVI II. yŸz yÝl da, †s kŸ darÕÝn top lum sal zen gin li Ûi nin fark lÝ bir yš nŸolan sa ray lÝ ca ri ye le ri ta nÝ mak, ma hal le hal kÝ ile olan iliß ki le ri ni an la mak ve sa -ray lÝ kim li Ûi nin †s kŸ darÕa kat kÝ la rÝ nÝ na sÝl et ki le di Ûi ni gšr me yi he def le mek te -dir. Os man lÝ ta rih ya zÝ cÝ lÝ ÛÝn da ka dÝn •a lÝß ma la rÝ ge• bir dš nem olan 1970Õli yÝl la -rÝn or ta la rÝn da baß la mÝß tÝr. Os man lÝ ka dÝ nÝ Ÿze ri ne ya pÝ lan •a lÝß ma lar ge nel lik -le halk ka dÝ nÝ Ÿze ri ne yo Ûun laß mak ta dÝr.1 Bu nun ya nÝ sÝ ra ha ne dan men sup la -rÝ ve ya kš le ka dÝn lar Ÿze ri ne ya pÝ lan •a lÝß ma lar ye ter li de Ûil dir.2 Di Ûer ta raf tanhem kš le sta tŸ sŸ ne ve hem de sa ray tec rŸ be si ne sa hip olan sa ray lÝ ca ri ye lerfark lÝ bir grup olup bu ko nu Ÿze rin de •a lÝß ma lar he men he men yok de ne cek ka -dar az dÝr. Bu du ru mun en šnem li ne de ni bi rin ci kay nak lar da bu ko nu ile il gi li bil gi az lÝ -ÛÝ dÝr. …r ne Ûin, va ka yi na me le ri de Ûer len dir di Ûi miz de, ha ne dan men su bu ka dÝn -la rÝn do Ûum la rÝ, ev len me le ri, ya ßa dÝk la rÝ di Ûer ba zÝ ha di se ler hak kÝn da bil gimev cut tur. An cak ha rem hi ye rar ßi sin de da ha dŸ ßŸk sta tŸ ye sa hip olan sa ray lÝca ri ye ler hak kÝn da ma lu mat yok de ne cek ka dar az dÝr. Ben zer ße kil de, Os man lÝÜm pa ra tor lu ÛuÕnda ha tÝ rat ve gŸn lŸk ya zÝ mÝ nÝn XIX. yŸz yÝ lÝn ikin ci ya rÝ sÝn daniti ba ren ya yÝn lÝk ka zan mÝß ol ma sÝ, yi ne bu grup ka dÝ nÝn iz le ri ni sŸr me mi zi zor -laß tÝr mÝß tÝr. Os man lÝ dš ne min de ai le ya pÝ sÝ hak kÝn da kÝs mi bil gi saÛ la yan se ya -hat na me ler de Ûer len di ril di Ûin de, bu kay nak lar da, Os man lÝ Sa ra yÝ ha re min deya ßa yan bu ka dÝn lar hak kÝn da bil gi yok de ne cek ka dar az dÝr. Do la yÝ sÝy la bu •a -lÝß ma, si cil ler den, vak fi ye ler den ve Top ka pÝ Sa ra yÝ MŸ ze si Ar ßi viÕnde bu lu nanmu hal le fat kay nak la rÝ na da ya lÝ ola rak ha zÝr lan mÝß tÝr.

438

Os man lÝ Ha re mi fark lÝ sta tŸ ler den olu ßan ka dÝn lar dan mŸ te ßek kil dir. Ha rem dekš le men ße li Ÿ• grup ka dÝn ya ßa mak ta dÝr. En kŸ •Ÿk grup ha ne dan men su bui•in de yer alan gšz de ler, ik bal ler, ka dÝn efen di ler ve va li de sul tan lar dÝr. Ükin cigrup, ha re min ida re ve gen• kÝz la rÝn eÛi ti min den me sul olan ida re ci ka dÝn lar -dÝr. Son grup ise ha re min ve ha ne dan men sup la rÝ nÝn hiz met le ri ni gš ren ca ri ye -ler gru bu olup ha re min en ka la ba lÝk ke si mi ni oluß tur mak ta dÝr.3 Sa ra ya sa vaßesi ri, sa tÝn al ma ve ya he di ye yol la rÝ ile gi ren ca ri ye ler i•in Ÿ• ka ri yer im k‰ nÝ sšzko nu su dur. En •ok ar zu edi len du rum ha ne dan ai le si nin bir men su bu ol mak tÝr.An cak bu mev ki •ok az sa yÝ da in sa na na sip olur. Ükin ci ola rak ha rem ku ru mu -nun ida ri gš rev le rin den bi rin de iler le mek ve iler le yen ya ßa ka dar ha rem de kal -mak tÝr. Son ola rak da hiz met sŸ re si ni ta mam la dÝk tan son ra azat edi lip mŸ na sipbi ri ile ev len di ril mek tir. Ha rem de bu lu nan muh te lif se vi ye ler de ki bu ca ri ye ler,ev le nip fark lÝ mu hit ler de ya ßam la rÝ nÝ sŸr dŸr mek te dir. Üß te fark lÝ ke sim ler den in san la rÝ ba rÝn dÝ ran †s kŸ darÕda, sa ray dan •Ý kan sa ray lÝka dÝn lar da ya ßa mak ta dÝr. Bu ka dÝn la rÝn sa ray dan •Ýk tÝk tan son ra ge nel lik le ne -re ler de otur duk la rÝ nÝ gšr mek šnem li dir. Aca ba sa ray lÝ ka dÝn lar i•in stan dart biruy gu la ma dan bah se de bil mek mŸm kŸn mŸ dŸr? Sa ray lÝ la rÝn yo Ûun ola rak ya ßa -dÝ ÛÝ ma hal le ler mev cut mu dur? Bu ka dÝn lar sa ray la ra ya kÝn semt le ri mi ter cihet mek te dir ler?

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V

Kethuda KadÝn MŸslŸman OsmanlÝ KadÝnÝ(Gravürlerle Türkiye VI/I, 119)

Valide Sultan (Gravürlerle Türkiye VI/I, 132)

439

On se ki zin ci yŸz yÝl da ya ßa mÝß 671 sa ray lÝ ka dÝn dan, 406 ta ne si nin han gi ma hal -le de ya ßa dÝ ÛÝ bi lin mek te dir. 406 ka dÝ nÝn han gi ma hal le ler de ya ßa dÝ ÛÝ in ce len di -Ûin de, bu ka dÝn la rÝn Üs tan bulÕun muh te lif bšl ge le rin de di Ûer ma hal le sa kin le riile bir lik te ya ßa dÝk la rÝ gš rŸ lŸr. Ar ßiv de bu lu nan bir bel ge de bu tes pi ti doÛ ru larma hi yet te dir. Bel ge de, Ô†s kŸ dar, EyŸp, Ga la ta, Top ha ne, Bo Ûa zÝn iki ya ka sÝn dave di Ûer yer ler de ya ßa yan sa ray lÝ larÕ di ye bah se dil mek te dir.4 An cak sa ray lÝ ka -dÝn la rÝn ika met et tik le ri ma hal le ler de Ûer len di ril di Ûin de, ge nel ola rak sa ra ya ya -kÝn yer ler de ika met et tik le ri tes pit edil miß tir. Han gi ma hal le de otur du Ûu bi li nen 406 ta ne sa ray lÝ dan, 27 ta ne si †s kŸ darÕda ya -ßa mak ta dÝr. Do la yÝ sÝy la, bu •a lÝß ma on se ki zin ci yŸz yÝlÕÝn fark lÝ dš nem le rin de†s kŸ darÕda ya ßa mÝß ve †s kŸ darÕa kat kÝ da bu lun muß 27 ka dÝ nÝn tec rŸ be le ri Ÿze -ri ne da yan mak ta dÝr. Sa yÝ ca faz la ol ma mak la bir lik te bir grup sa ray lÝ nÝn †s kŸ -darÕda ya ßÝ yor ol ma sÝ bi zi bu ka dÝn la rÝn iz le ri ni sŸr me ye sevk et miß tir. On se ki zin ci yŸz yÝl mah ke me ka yÝt la rÝn da bu lu nan te re ke, bo ßan ma, va kÝf, ve -ra set ve va si ta yi ni ile ala ka lÝ hŸ kŸm ler, †s kŸ darÕda ya ßa yan bu ka dÝn la rÝn ha -yat la rÝn dan renk li ke sit ler sun mak ta dÝr. Mah ke me ka yÝt la rÝ na ve vak fi ye le re da -ya lÝ ya pÝ lan bu •a lÝß ma Ÿ• bš lŸm den olu ßa cak tÝr. Bi rin ci bš lŸm de sa ray dan azatedi len ve †s kŸ darÕda ya ßa yan yir mi den faz la ca ri ye nin muh te lif a•Ý lar dan ta nÝ -tÝl ma sÝ ama• la mak ta dÝr. On se ki zin ci yŸz yÝl bo yun ca ya ßa mÝß bu ka dÝn la rÝn, ko -ca la rÝ nÝn kim ol du Ûu, mal var lÝk la rÝ, sa ray da iken ki min ca ri ye si ol duk la rÝ, †s -kŸ darÕÝn han gi ma hal le le rin de otur duk la rÝ na da ir so ru lar ile sa ray lÝ kim li Ûi nin

Ü S K Ü D A R ’ I N T O P L U M S A L Z E N G ‹ N L ‹ ⁄ ‹ N ‹ N B ‹ R F A R K L I Y Ö N Ü :S A R A Y L I C A R ‹ Y E L E R

SaraylÝ Cariye (Gravürlerle Türkiye VI/I, 104)

SaraylÝ KadÝn (Gravürlerle Türkiye VI/I, 145)

Cariye (Gravürlerle Türkiye VI/I, 103)

440

ne ye te ka bŸl et ti Ûi hak kÝn da ge nel bir fi kir oluß tu rul ma ya •a lÝ ßÝ la cak tÝr. Ükin cibš lŸm de, sa ray lÝ la rÝn ma hal le hal kÝ ile olan iliß ki le ri de Ûer len di ri le cek ve sonola rak da bu sa ray lÝ ka dÝn la rÝn †s kŸ darÕa kat kÝ la rÝn dan bah se di le cek tir. Ge rek Sa ray-Ý Ce did ve ge rek Sa ray-Ý Atik ile baÛ lan tÝ lÝ olan sa ray lÝ ka dÝn la rÝnha rem de iken han gi sta tŸ ye sa hip ol duk la rÝ nÝ gš re bil mek pek mŸm kŸn de Ûil dir.Zi ra sa ray lÝ ol mak ge niß bir gru ba te ka bŸl edip ha rem de te miz lik ißi ile uÛ ra ßanki ßi ye de sa ray lÝ, vak tiy le oda lÝk ol muß son ra bir baß ka sÝ ile ev len di ril miß ki ßi -ye de sa ray lÝ den mek te dir. An cak bu •a lÝß ma da yer alan sa ray lÝ la rÝn isim le ri in -ce len di Ûin de ge nel de ida ri per so nel ve ya hiz met gru bu na te ka bŸl eden ka dÝn larol duk la rÝ gš rŸ lŸr. Ün ce le nen ka dÝn lar i•in de vak tiy le sul tan la rÝn oda lÝ ÛÝ ve ya ka -dÝ nÝ ol muß ve da ha son ra bir baß ka sÝ ile ev len di ril miß sa ray lÝ ka dÝn lar yok tur.Sa ray lÝ ca ri ye le rin han gi ma hal le ler de otur duk la rÝ na ba ka cak olur sak, bel li birma hal le de yo Ûun laß ma ol ma dÝ ÛÝ nÝ, †s kŸ darÕÝn muh te lif semt le ri ne ya yÝl dÝk la rÝgš rŸl mek te dir. Ah met ‚e le bi Ma hal le si, GŸl fem Ha tun ma hal le si, SŸ ley man Pa -ßa ma hal le si, Bul gur lu ma hal le si, Ge re de ma hal le si, Ta va ßi Ha san AÛa ma hal le -si, Ara kiy ye ci Ma hal le si, Aß •Ý ba ßÝ ma hal le si, Ha ce Ha tun ma hal le si, Mah mudPa ßa ma hal le si, Ka ba sa kal Si nan AÛa nam-Ý di Ûer So lak Si nan ma hal le si,5 Hay -dar pa ßa, Sul tan te pe, ‚en gel, Bey koz De re se ki ve Yo ros ka za sÝ na baÛ lÝ Ana do lu -hi sa rÝ bšl ge le rin de ya ßa dÝk la rÝ gš rŸl mek te dir.6 An cak, dik ka ti •e ken bir hu susbeß sa ray lÝ nÝn So lak Si nan Ma hal le si nam-Ý di Ûer Ka ba sa kal Si nan Ma hal le -siÕnde otu ru yor ol ma sÝ dÝr. Sa ray lÝ la rÝn bu ma hal le de otur ma la rÝ nÝn bel li bir se -be bi olup ol ma dÝ ÛÝ nÝ bi le bil mek gŸ zel olur du, an cak bu so ru nun ce va bÝ nÝ tes pitet mek bu aßa ma da mŸm kŸn gš rŸn mŸ yor. Be lir til me si ge re ken šnem li bir hu -sus, †s kŸ darÕda ya ßa yan sa ray lÝ la rÝn ta ma mÝ nÝn ev le rin de ya ßa ma dÝ ÛÝ dÝr. …r ne -Ûin, Zey nep Sul tan •Ý raÛ la rÝn dan Sa ray lÝ Gon ca fem Ha tun bin ti Ab dul lah, Ka -ba sa kal Si nan AÛa ma hal le sin de bu lu nan mer hu me Ay ße Sul tan oda la rÝn da sa -ki ne dir.7

†s kŸ dar ile baÛ lan tÝ lÝ bu ka dÝn la rÝn ai le le ri in ce len di Ûin de bin ti Ab dul lah ya nikš le kš ken li ol duk la rÝ gš rŸl mek te dir. †s kŸ darÕda ya ßa yan sa ray lÝ ka dÝn lar ara -sÝn da en il gin• ola nÝ Sa ray lÝ Ami ne Ha tun bin ti Ah med Be ße bin Ab dul lahÕdÝr.‚en gel nam kar ye de ya ßar iken ve fat eden Ami ne Ha tunÕun di Ûer sa ray lÝ la rÝn ak -si ne ba ba sÝ nÝn kim li Ûi bi lin mek te dir ve bu •ok na dir rast la nÝ lan bir du rum dur.Muh te me len Ami ne vak tiy le ai le si ta ra fÝn dan sa ra ya ve ril miß tir. †s kŸ darÕda ya -ßa yan Ami ne Ha tun ve fat et ti Ûi za man ba ba sÝ nÝn ha yat ta ol du Ûu ve kÝ zÝ nÝn te re -ke sin den his se al dÝ ÛÝ gš rŸ lŸr. Do la yÝ sÝy la, Ami ne Ha tun bir ai le ye sa hip ol ma sÝve muh te me len ai le si ile iliß ki i•in de ol ma sÝ se be biy le †s kŸ darÕda ya ßa yan di -Ûer sa ray lÝ lar dan fark lÝ lÝk gšs ter mek te dir. Eli miz de ki kay nak lar ma ale sef sa ray lÝ ka dÝn la rÝn men ße le ri hak kÝn da fi kir ver -me mek tir. Ge nel ka nÝ, on al tÝn cÝ yŸz yÝl so nun dan iti ba ren Ha rem de ki ka dÝn la -rÝn Kaf kas kš ken li ol du Ûu dur.8 An cak bir šr nek te, †s kŸ darÕda Ge re de ma hal le -sin de otu ran Sa ray lÝ Þeh baz nam-Ý di Ûer Fat ma Ha tunÕun Mal ta lÝ ol du Ûu be lir -til mek te dir.


441


Bu sa ray lÝ la rÝn bŸ yŸk •o Ûun lu Ûu nun ha ne dan men sup la rÝ nÝn ve •o Ûun luk la pa -di ßah ve pa di ßah kÝz la rÝ nÝn ca ri ye le ri ol du Ûu gš rŸ lŸ yor. KŸ •Ÿk bir gru bun iseha rem per so ne li nin ca ri ye le ri ol du Ûu gš rŸl mek te dir. …r ne Ûin, Sa ray lÝ Zey nepbin ti Ab dul lah ta ra fÝn dan azat edi len ve †s kŸ dar da ya ßa yan Þeh baz nam-Ý di -Ûer Fat ma Ha tun bin ti Ab dul lah bu gru ba bir šr nek tir.9

Sa ray lÝ ka dÝn la rÝn kim ler le ev li ol du Ûu so ru su de Ûer len di ri le cek olur sa, ba kÝl dÝ -ÛÝn da 27 ka dÝn dan 24 ta ne si nin ko ca sÝ nÝn as ke ri sta tŸ ye sa hip ol du Ûu gš rŸ lŸr.10

Un van la rÝ in ce le di Ûi miz de, ko ca la rÝn as ke ri sÝ nÝ fÝn fark lÝ kol la rÝ na men sup ol -duk la rÝ ve do la yÝ sÝy la fark lÝ eÛi tim ler den ge• tik le ri gš rŸ lŸr. Ma ale sef her ko ca -nÝn mes le Ûi be lir til me miß tir.11 An cak ko ca la rÝ nÝn bŸ yŸk •o Ûun lu Ûu aÛa un va nÝ -na sa hip tir. Be ße un va nÝ na sa hip olan ko ca la rÝn var lÝ ÛÝ, ye ni •e ri ol duk la rÝ nÝnipu• la rÝ nÝ ver mek te dir. Ko ca la rÝn na dir ola rak be lir ti len mes lek le ri, ho mo jensta tŸ ye sa hip bir grup tan bah set me nin mŸm kŸn ol ma dÝ ÛÝ nÝ gšs te rir. …r ne ÛinEn de runÕdan ye tiß miß olan Ha di ka-i has sa Þeh ri ya ri Bos tan cÝ lar Oda ba ßÝ sÝ Ha -se ki Üs ma il AÛa bin Üb ra him ve Ka pu ku lu Ocak la rÝn dan ye tiß miß ol ma sÝ muh te -mel Sa ka Meh met Be ße bu na iki šr nek tir. Ko ca la rÝn kim lik le ri de Ûer len di ril di Ûin de sa ray lÝ ka dÝn la rÝn ak si ne bin Ab dul laholan la rÝn sa yÝ sÝ yok de ne cek ka dar az dÝr. Bu du rum muh te me len dev ßir me sis -te mi nin •š zŸl mŸß ol ma sÝ ile a•Ýk la na bi lir. An cak, bir šr nek te ko ca nÝn kš le kš -ken li ol du Ûu gš rŸl mek te dir. Ka ba sa kal Si nan Ma hal le sin de otu ran Sa ray lÝ Ha ceHa tun, el-hac Ah med AÛa bin el-hac Mus ta fa bin el-hac Ka sÝmÕÝn sul bi oÛ lu Der -viß Meh med AÛa ta ra fÝn dan azad edil miß olan el-hac HŸ se yin AÛa bin Ab dur ra -him bin Ab dul men nan ile ev li dir.12

Bu ka dÝn lar sos yal sta tŸ le ri iti ba ri ile ma hal le sa kin le rin den fark lÝ lÝk gšs ter mek -te dir. Aca ba eko no mik du rum la rÝ in ce len di Ûin de sa ray lÝ lar o dš nem de †s kŸ -darÕda ya ßa yan ka dÝn la ra kÝ yas la ne du rum da idi ler? Te re ke ler sa ray lÝ la rÝn eko -no mik du rum la rÝ hak kÝn da bil gi ver mek te dir. Ba kÝl dÝ ÛÝn da eko no mik ola rak ho -mo jen bir grup tan bah set me nin mŸm kŸn ol ma dÝ ÛÝ gš rŸ lŸr.13 …r ne Ûin, I. Mah -mudÕun hiz met k‰r la rÝn dan olan Sa ray lÝ Ai ße Ha tun bin ti Ab dul lah, †s kŸ darÕdaKa ba sa kal Si nan ma hal le sin de ya ßa mak ta dÝr. Sa ray lÝ Ai ße Ha tun 13137 ku ruß -luk mal var lÝ ÛÝ ile zen gin bir ka dÝn dÝr. Di Ûer ta raf tan †s kŸ darÕda Ara kiy ye ci ma -hal le sin de otu ran Sa ray lÝ Sa fi ye Ha tun bin ti Ab dul lah ise yal nÝz 43 ku ruß ser ve -te sa hip tir.14

Be lir til me si ge re ken di Ûer bir nok ta, ha ne men sup la rÝ nÝn bi lin di Ûi 14 sa ray lÝ ka -dÝn dan, sa de ce 3 ta ne si nin •o cu Ûu nun ol ma sÝ bu ka dÝn la rÝn fark lÝ bir ai le ya pÝ -la rÝ ol ma ih ti ma li Ÿze ri ne dur ma mÝ za ne den olur.

Üs kü dar hal k› ile olan ilifl ki ler

Bi lin di Ûi gi bi top lum sal iliß ki le rin dŸ zen le ni ßi ve bi •im len me sin de ma hal le le rinšne mi bŸ yŸk tŸr.15 Sa ray lÝ ca ri ye ler, azat edil dik ten son ra ya ßa dÝk la rÝ ma hal le -ler de ki in san lar ile iliß ki i•in de bu lun duk la rÝ ve ya ßa dÝk la rÝ top lu mun sos yal ya -

442

pÝ sÝ na uyum sa¤ la dÝk la rÝ gš rŸl mek te dir. Mah ke me ka yÝt la rÝn da muh te lif ve si le -ler ile zik re di len ev ta rif le ri, bu ka dÝn la rÝn ma hal le hal kÝ ile ka rÝß mÝß ol duk la rÝ -nÝ ve kom ßu luk iliß ki le ri ne sa hip ol duk la rÝ nÝ gšs te rir. …r ne ¤ in, †s kŸ dar da Ah -met ‚e le bi ma hal le sin de ya ßa yan Sa ray lÝ Kah ra man Ha tunÕun te re ke sin de yeralan ev ta ri fin de kom ßu la rÝ Ha ma mi HŸ se yin A¤ a ve el-hac Ali ola rak be lir til -miß tir.16 Bu ka dÝn lar gir dik le ri top lum da na sÝl kar ßÝ lan dÝ lar, na sÝl mu ame le gšr -dŸ ler so ru la rÝ nÝn ce va bÝ nÝ bi le bil mek gŸ zel olur du. An cak bu so ru la rÝn ce vap -la rÝ nÝ, kul la nÝ lan kay nak lar da gš re bil mek mŸm kŸn de ¤ il dir. Bu nun ya nÝ sÝ ra†s kŸ dar mah ke me ka yÝt la rÝ sa ray lÝ la rÝn, ma hal le sa kin le ri ile olan iliß ki le ri nia•Ý ¤ a •Ý ka ran šr nek ler ta ßÝ mak ta dÝr. Ba kÝl dÝ ¤ Ýn da iliß ki le rin •ift ta raf lÝ ol du ¤ u

SaraylÝ kadÝnlar e¤ lenirken (Hamse-i Ataî)

443

her iki ta ra fÝn da bu iliß ki a¤ Ýn dan is ti fa de et ti ¤ i gš rŸl mek te dir. Sa ray lÝ lar ve ma hal le sa kin le ri ara sÝn da ki iliß ki nin en faz la ßa hit lik du rum la rÝn -da ya ßan dÝ ¤ Ý nÝ gš rŸ yo ruz. Bir •ok du rum da ma hal le sa kin le ri ve šzel lik le ma hal -le imam la rÝ mah ke me de ßa hit ola rak bu lu nur. Va kÝ ala rÝn bir •o ¤ un da ma hal lesa kin le ri nin bir ola ya ßa hit ol du ¤ u ve da ha son ra mah ke me de gšr gŸ ta nÝ ¤ Ý ola -rak bu lun du ¤ u gš rŸ lŸr. Sa ray lÝ ati ka sÝ Ha ni fe bin ti Ab dul lahÕÝn acem asÝl lÝ ca ri -ye si mah ke me de ÒSa ray lÝ Ha ni fe be ni ma lÝn dan itak et tiÓ der. De lil ta lep edi lirve GŸl fem Ha tun ma hal le sa kin le rin den ßa hit ler: Òevet Sa ray lÝ Ha ni fe šl me denev vel ca ri ye si ni ma lÝn dan azat et miß tiÓ der ler.17

Sa ray lÝ lar ile †s kŸ dar sa kin le ri ara sÝn da ki iliß ki nin di ¤ er bir bo yu tu da ma hal le

SaraylÝ kadÝnlar e¤ lenirken (Hamse-i Ataî)

444

sa kin le ri nin va si ola rak yer al ma sÝ dÝr. Sa ray lÝ ca ri ye ler šl dŸk ten son ra sŸ lŸs-i ma -lÝn dan ta sar ruf i•in ma hal le sa kin le rin den in san lar be lir le miß ler dir. †s kŸ dar sa -kin le rin den Ali isim li bir ki ßi mah ke me de, Sa ray lÝ Ay ße ve fat et ti Ûi va kit, sŸ lŸsma lÝn dan 70 ku ruß ile te• hiz ve tek fin mas raf la rÝ nÝ kar ßÝ la ma sÝ i•in be ni va si muh -tar kÝl mÝß tÝ di ye be lir tir. De lil ta lep olu nur ve †s kŸ dar Ma hal le si sa kin le ri ÒevetAliÕnin va si li Ûi ne ßa hi dizÓ der ler.18 Ben zer ße kil de Yo ros ka za sÝ na ta bi Ana do lu hi -sa rÝ sa kin le rin den olan Sa ray lÝ Fat ma Ha tun bin ti Ab dul lah bin Ab dul men nan sŸ -lŸ sŸ ne va si ola rak, hi sar-Ý mez bur diz-darÕÝ el-hac Ah med AÛa yÝ se• miß tir.19

Al›m-Sa t›mAy rÝ ca sa ray lÝ ha nÝm la rÝn ma hal le sa kin le ri ile alÝß ve riß yap tÝk la rÝ, mal alÝp sat -tÝk la rÝ gš rŸl mek te dir. Ka ba sa kal Si nan ma hal le sin de otu ran Sa ray lÝ SŸ hen danbin ti Ab dul lahÕÝn bor• al dÝ ÛÝ ma hal le sa kin le rin den bi ri mah ke me de bor cu nuta lep et mek te dir.20

So ru la bi le cek di Ûer bir so ru sa ray lÝ kim li Ûi nin ma hal le sa kin le ri ile olan iliß ki -le ri na sÝl et ki le miß ola bi le ce Ûi dir. Zi ra bu ka dÝn la rÝn ge rek sa ray da iken ya ßa dÝ -ÛÝ tec rŸ be ler, ge rek se sa ray dan •Ýk tÝk tan son ra ki ya ßam tec rŸ be le ri ken di le ri nidi Ûer ka dÝn lar dan ayÝ rÝr. Sa ray dan azat edil miß olan bu ka dÝn la rÝn sa ray ile baÛ -lan tÝ la rÝ nÝ ko par ma dÝk la rÝ, muh te lif ve si le ler ile sa ray ile ir ti bat ha lin de ol duk -la rÝ gš rŸl mek te dir. …r nek ler in ce len di Ûin de bu šzel lik le ri nin, sa ray lÝ ka dÝn la rÝn†s kŸ darÕa kat kÝ la rÝ nÝ et ki le di Ûi ve sa ray lÝ lar ile iliß ki i•in de olan †s kŸ darÕdames kžn in san la rÝn sa ray lÝ la rÝn dŸn ya sÝ na ve fark lÝ sta tŸ le rin den kay nak la nanfark lÝ tec rŸ be le ri ne va kÝf ol ma la rÝ na ne den olur. …r ne Ûin sa ray lÝ la rÝ ile ala ka lÝ be lir til me si ge re ken en šnem li hu sus, sa ray lÝ la rÝnda va la rÝn da sa ray per so ne li nin ßa hit ola rak bu lun ma sÝ dÝr. Bu du rum sa ray lÝ ka -dÝn la rÝn ir ti bat ha lin de ol duk la rÝ ma hal le sa kin le ri nin šr ne Ûin †s kŸ dar lÝ la rÝnsa ray dŸn ya sÝ ve sa ray lÝ lar ile ir ti bat kur ma sÝ ma na sÝ na ge lir.

Üs kü dar da sa ray l› iz le ri

Sa ray lÝ ka dÝn la rÝn †s kŸ dar hal kÝ ile iliß ki le ri ol ma sÝ nÝn ya nÝ sÝ ra, †s kŸ darÕamuh te lif kat kÝ lar saÛ la dÝk la rÝ gš rŸ lŸr. Sa ray lÝ kim li Ûi bu ka dÝn la rÝn †s kŸ darÕakat kÝ la rÝ nÝ na sÝl et ki le di Ûi so rul du Ûun da, bu ka dÝn la rÝn in ßa fa ali yet le ri ve va kÝf -la rÝ en baß ta zik re dil me si ge re ken hu sus tur. Mah ke me ka yÝt la rÝn da kay de di len ba zÝ ha di se ler, sa ray lÝ ka dÝn la rÝn va kÝf yap tÝr -ma mÝß ol sa lar bi le †s kŸ darÕda ki ba zÝ va kÝf lar ile baÛ lan tÝ la rÝ ol du Ûu nu gšr me -mi zi saÛ lar. Sa ray lÝ la rÝn va kÝf la rÝn ta sar ru fun da et ki li ol duk la rÝ gš rŸ lŸr. Bir šr nek te, †s kŸ darÕda Üb ra him Pa ßa-yÝ Atik ma hal le sin de otu ran Sa ray lÝ Fat -ma Ha tun bin ti Ab dul lah bin Ab dul men nanÕÝn ve ki li mah ke me de, Da rŸs sa deAÛa sÝ haz ret le ri nin ne za re tin de olan †s kŸ darÕda Atik Va li de Sul tan vak fÝ nÝn ke -mer le rin se ne de 120 ak •e mu ka taa ile Sa ray lÝ Fat maÕnÝn ta sar ru fun da ol du Ûu nu,


445

su yol la rÝ nÝn ha rap ol du Ûu nu ve ta mir olun ma sÝ nÝ ta lep eder.21 Di Ûer bir šr nek -te Hay dar pa ßa kur bun da BÝ •ak •Ý ma hal le sin de sa ki ne olan Sa ray lÝ Þeh baz nam-Ý di Ûer Ru ki ye Ha tun bin ti Ab dul lah, ko ca sÝ Üs ma il Be ße bin Mus ta faÕdan ta lakile bo ßa nÝr. Me hir ve na fa ka Ÿc re ti nin mu ka bi li ola rak, yi ne ay nÝ ma hal le de bu -lu nan ve sa ray lÝ nÝn ko ca sÝ ile aleÕl iß ti rak mu ta sar rÝf ol du Ûu va kÝf tan ay da 20 ak -•a mŸ ec ce leÕyi Sa ray lÝ Þeh bazÕa fe raÛ eder.22

Ba zÝ du rum lar da, sa ray lÝ la rÝn †s kŸ dar da sa kin ol ma sa lar da hi †s kŸ dar sem ti nekat kÝ da bu lun duk la rÝ gš rŸ lŸr. Fe ner bah •e mev ki in de vak fÝ olan Þu hi Ka dÝn bin tiAb dul men nan, Ha remÕde Ÿst bir rŸt be olan ket hŸ da ka dÝn lÝk rŸt be si ne sa hip tir.23

Þu hi Ka dÝn, 1191 ta ri hin de ma lÝ nÝn sŸ lŸ sŸn den 2000 ku ru ßu •eß me ve kšp rŸ ya -pÝl ma sÝ i•in vak fet miß tir.24 ÔMe di ne-i †s kŸ darÕda Fe ner bah •e si kur bun da mŸ ced -de den bi na vakf ey le nen mai le ziz •eß me si ile yi ne me di ne-i mez ku re mu za fa tÝn -dan Mal te pe kar ye si kur bun da bos tan lar de ru nun da mŸ ced de den bi na ve ke za likvakf ey le nen kšp rŸÕ den mek te dir.25 Üm ti yaz lÝ bir kim lik olan sa ray lÝ kim li Ûi ne sa -hip olan bu ka dÝn la rÝn, bu zen gin lik le ri ni †s kŸ darÕda ki fa ali yet le ri ne de yan sÝt tÝk -la rÝ nÝ gš rŸ yo ruz. Þu hi Ka dÝnÕÝn †s kŸ darÕda ki fa ali yet le ri, sa ray lÝ lar hak kÝn da vesa ray lÝ kim li Ûi nin mev cut fa ali yet le re na sÝl yan sÝ dÝ ÛÝ nok ta sÝn da bir •ok ipu cusun mak ta dÝr.26 Ülk ola rak, sa ray lÝ kim li Ûi nin bu ka dÝn la rÝ sa ray uy gu la ma la rÝn danha ber dar ol ma la rÝ na ne den ol du Ûu nu gš rŸ yo ruz. Bi lin di Ûi gi bi on se ki zin ci yŸz -yÝl da •eß me yap tÝr ma eÛi li min de bir ar tÝß sšz ko nu su dur.27 1703 ta ri hin den 1809ta ri hi ne ka dar 385 •eß me nin yap tÝ rÝl mÝß ol du Ûu tes pit edil miß tir. O dš nem de •eß -me yap tÝ ran ka dÝn lar in ce len di Ûin de en faz la •eß me yap tÝ ran ka dÝn la rÝn ha ne danmen su bu ka dÝn lar ara sÝn da yay gÝn ol du Ûu nu ve bu uy gu la ma nÝn da ha dŸ ßŸk sta -tŸ ye sa hip olan sa ray lÝ di Ûer ka dÝn lar ta ra fÝn dan da tat bik edil di Ûi gš rŸ lŸr.28

Ba kÝl dÝ ÛÝn da sa ray lÝ kim li Ûi nin bu ka dÝn la rÝn va kÝf ida re si ni de et ki le di Ûi gš rŸ -lŸr. Sa ray ile baÛ lan tÝ ha lin de ol ma la rÝ ve ak ra ba la rÝ nÝn bu lun ma ma sÝ nÝn mŸ te -vel li se •im le rin de et ki li ol du Ûu ve ge nel lik le sa ray per so ne li nin vak fi ye ler demŸ te vel li ola rak gš rŸn dŸ ÛŸ gš rŸ lŸr. Þu hi Ka dÝn, kah ve ci ba ßÝ sÝ Te ber dar SŸ ley -man AÛa bin HŸ se yin ve ha remÕde oda ha li fe si olan MŸs tes na Ka dÝn bin ti Ab -dul lahÕÝ vak fÝ na ve kil ve mŸ te vel li ola rak se •er.29 Ben zer ße kil de Þu hi Ka dÝnÕnÝnvak fÝ nÝn Da rŸs sa de AÛa sÝ nÝn ne za re tin de ol du Ûu nu gš rŸ yo ruz. Da rŸs sa de aÛa sÝ -nÝn ne za re tin de olan va kÝf lar in ce len di Ûin de, ge nel lik le pa di ßah lar, eß le ri, sa ra -ya men sup di Ûer ki ßi ler, ba zÝ sad ra zam lar ve Da rŸs sa de aÛa sÝ ta ra fÝn dan ku rul -muß va kÝf lar dÝr.30 Di Ûer bir nok ta ise in ßa edi len bi na nÝn ve ya vak fÝn bŸ yŸk lŸ -ÛŸ nŸn ca ri ye le rin sos yo-eko no mik sta tŸ sŸ hak kÝn da bil gi ver di Ûi dir. Ba zÝ va kÝfku ru cu la rÝ nÝn fa kir ve ya vak tiy le hiz met k‰r ol duk la rÝ bi li nen bir ger •ek tir. 31

Vak tiy le kš le sta tŸ sŸ ne sa hip bir •ok ka dÝ nÝn ge niß ai le ve ak ra ba baÛ la rÝ nÝn ol -ma ma sÝ nÝn on la rÝ mev cut mal la rÝ nÝ vak fet me ye sevk et ti Ûi gš rŸ lŸr. An cak budš nem de šr ne Ûin •eß me yap tÝr ma nÝn eko no mik gŸ• ge rek tir di Ûi gš rŸ lŸr. O dš -nem de •eß me yap tÝ ran di Ûer ha nÝm la ra ba kÝl dÝ ÛÝn da, ge nel lik le ta ma mÝ nÝn ŸstdŸ zey as ke ri sÝ nÝ fa men sup er kek ler ile baÛ lan tÝ lÝ ol duk la rÝ gš rŸ lŸr. ‚eß me yap -tÝ ran sa ray lÝ la rÝn ise pa di ßa hÝn ka dÝn la rÝ ve kÝz la rÝ dÝ ßÝn da an cak Ÿst dŸ zey ida -re ci per so nel ta ra fÝn dan ya pÝl dÝ ÛÝ gš rŸ lŸr. Ge nel lik le ev len me yen ve ha rem de


446

ya ßa mÝ nÝ sŸr dŸ ren bu sta tŸ de ki ka dÝn la rÝn bel li mad di im k‰n lar ile do na tÝl mÝßol du Ûu nu ve do la yÝ sÝy la bu tŸr fa ali yet ler de bu lu na bil dik le ri ni, mŸ te va zÝ im -k‰n la ra sa hip sa ray lÝ la rÝn muh te me len eko no mik ne den ler den do la yÝ •eß meyap tÝr ma dÝk la rÝ gš rŸ lŸr. Ay rÝ ca, Þu hi Ka dÝn va kÝf la rÝ ile ala ka lÝ di Ûer bir hu sus da, sa ray lÝ la rÝn ha yat la rÝ -nÝn han gi dš nem le rin de va kÝf kur duk la rÝ so ru su nun ce va bÝ hak kÝn da ipu• la rÝver me si dir. Os man lÝ Üm pa ra tor lu Ûun da kš le le rin efen di le rin den izin ala rak va kÝfkur duk la rÝ bi li nen bir ger •ek tir.32 Sa ray lÝ la rÝn ba zÝ du rum lar da Ha remÕden ay rÝl -dÝk tan son ra va kÝf fa ali yet le rin de bu lun du Ûu ba zÝ la rÝ nÝn ise Þu hi Ka dÝn gi bi Ha -remÕde ya ßar iken †s kŸ darÕda va kÝf fa ali yet le rin de bu lun du Ûu nu gš rŸ yo ruz.Ne ti ce ola rak, bu •a lÝß ma sa ray lÝ la rÝn sa de ce †s kŸ dar hal kÝ ile olan iliß ki le ri ninbo yu tu hak kÝn da fi kir ver mek le kal ma yÝp ay rÝ ca, sa ray lÝ ka dÝn la rÝn sa ray son ra -sÝ ya ßam la rÝ hak kÝn da da bil gi ver mek te dir. Sa ray lÝ la rÝn †s kŸ dar tec rŸ be si ninde Ûer len di ril me si, Os man lÝ top rak la rÝn da ya ßa yan ve sta tŸ, mad di im k‰n lar,iliß ki aÛ la rÝ ve ya ßam tec rŸ be le ri ba kÝ mÝn dan Os man lÝ ka dÝn la rÝ ara sÝn da fark lÝbir po zis yon da olan sa ray lÝ lar hak kÝn da bil gi ver mek te dir.Sa ray tec rŸ be si ne ve azad edil miß kš le sta tŸ sŸ ne sa hip olan bu ka dÝn la rÝn, al -dÝk la rÝ sa ray eÛi tim le ri, fark lÝ ai le ya pÝ la rÝ, ko ca la rÝ nÝn mes lek le ri, kur duk la rÝva kÝf la rÝ, kom ßu luk iliß ki le ri ile †s kŸ dar kŸl tŸ rŸ ne fark lÝ alan lar da zen gin likkat tÝk la rÝ gš rŸ lŸr. Ay rÝ ca sa hip ol duk la rÝ sa ray lÝ kim li Ûi ve sa ray ile de vam edenmŸ na se bet le ri, semt sa kin le ri nin sa ray ile baÛ lan tÝ kur ma la rÝ nÝ ve sa ray dŸn ya -sÝ na va kÝf ol ma la rÝ nÝ saÛ lar. Tab lo 1. †s kŸ darÕda ki sa ray lÝ ka dÝn la rÝn eß le ri, ika -met ye ri, mal var lÝ ÛÝ ve •o cuk la rÝ nÝ gšs te ren tab lo dur.


HaremÕde KethŸda KadÝnlÝk rŸtbesine erißmiß ve Fenerbah•emevkiinde vakfÝ olan Þuhi KadÝn ‚eßmesi

447


s .. nrı,tuıuı Adı &ıcttsı l\lahaUc-~ l\lal ,. arlJ!lı ·m:uk l'<ırih S:tr;1yh F.minc H:ı~an (:clcbi bin H:ıoc H anı H2M1711-15 Uatwı tıiııı:i Alım«! MalıaU<::-i Abdnll :ıh

Samylı l'<ttuıa Cl-lıa;;. Mustafa lhtL~· ll<ıtu 1126/17 1:1-1~ H:ının binri hinH:ıı:an Mah:dlcı:.i

Abdulliılı S:n:ırh F~~~~'id Ahtncd Çclehi H2M1711-1 5 K.alır.ıuıau lıiuı.i Mustafa biı MalıaU<si Abdıı ll :ıh bin Ahmed Abllulutt'.ıwau S:u-:ırh Ai~c Ci1ılfem H:ının Mu~:r:W.ı AWı I•H36 1 :tk~ Rtıkiye H:ının 112RI1715-16 Uatuu bıtıl.l M.aJı;;tllesı (1611 ı..uruş} Abdtı l kıh bin AbJulıu~ıwau S:n:ırh R:ıh i:ı Snk ym:m P:t.~ı 112RI1715-16 biuı.i AbduUal Mafı<ıtıesi bin AbJ u.lw::.JUIUJl S:tr:ırh Ol..ıınm~ Rnlgıırhı Kap:ncn I)Ct~l 'B')()C)I) ak~ S:ıf!_irc kt7.t F:mn:ı lllR/1715-16 h:lıiıue- Jlatw M<ılı<ıtıesi L.u~ı,:u Mu.sı.ıt· (J9n luruş} biırri AWı bin Ahmed AbJulıu~ıwau M:ı1t:ılı S:ırnylı Cil:rcd.: rvbh:ıllcı:.ı Mc h med C:l\ı.t 112•)11716-17 Ş::-lıbm:: umu-ı biu d -hac.; diJ~cr F:ımı:ı Ahdıırrnhnı:ın

Uatuu S:tr:ırh R:ıh i:ı H:ı ~:ın A.~ı r..tu~t.ıf.ı F.fcndi 11.1011 717- IR Uatuu Malı;;ıtlesi bin el-bat,;

Mchnıod

Samyb Safiy:: 1\r.d.iyy<L:i llü.s~yiu ç.,.J,b' 5235 ak\~ (4:; U J(l/1717-U:i H:ının binri f\11:\h:ıll~i bin H:ı~:m l..ıım~)

Abdulliılı Sar:l)·h H:ıriec A~ıho~t fbrnhinı Çelebi 1tH/171R-1•) Uatwı tıiııı:i Makılle'Si bin AtxlulJalı Abdnll :ıh hi n Abllulutt'ıwau S:n:ırh fı:.m ih:ın T:n':l~i H:t.~m 1Ut)f1 717- IR Jl<ı.tuu lıiuı.i A§a Mill..ıksi Abdtt l kıh hi n AbJ~.ıwau Sar:l)·h F:ırnı:ı Yom~ K:m~ın:ı Ha~:ın Re~ -'10?00 :ıkçc 11.1111 71R-1•) Jl<ı.twı tıiuı:i l.tli AmıJvlu Abdnll :ıh hi n Hi~ın

Abllulutt'ıwau S:u:ırh Fe thi H:ıec H:ını ıı Halil Aj!,ı h; 882~ ı...,-ım~ 1l.H /171R-1•) Jl<ı.tuu lıiuı.i Makılle'Si lbr.dıiıu Abdtı ll :ıh

Sar::ıylı Ualiı.::: K<ıb<ı!i<ıhlıl Siu:itU Mduued Çd<b' ! l H /1711-22 H:ının binri A.~ı tv1 :ıhalbi bin H:ı~:m

Abdulliılı S:tr:l)·h ~cltn:\7. H:ıydır P:t.~ı fı:.m:ı il Re~ h; 1l.H I1 720-21 JI<Ui l-1 ~! L.w-bwıı.la Uı~~al..ı,:l Must.af<ı Rnkinc H:ının nı:ıhallcı:.i

biııti Abdulliılı

448

D‹P NOT LAR

1 Bib li yog raf ya i•in bk. Kla us Kre iser, ÒWo men in the Ot to man World: A Bib li og rap hi cal Es say,Ó Is lam andChris ti an-Mus lim Re la ti ons 13, 2002, 197-206; Be tŸl Üp ßir li Ar gÝt, ÒOs man lÝ Ka dÝ nÝ Hak kÝn da Hu kuk Kay nak -la rÝ na Da ya lÝ ‚a lÝß ma lar,Ó TA L‹D, sy. 3 (Üs tan bul 2005), s. 575- 621.2 Os man lÝ top lu mun da ya ßa yan kš le ka dÝn la rÝ Ÿze ri ne ya pÝ lan •a lÝß ma lar i•in bk. Alan Fis her, ÒStu di es in Ot -to man Sla very and Sla ve Tra de, II: Ma nu mis si onÓ, Jo ur nal of Tur kish Stu di es, 4, 1980, 49-56; Ha lil, Sa hil li oÛ -lu, ÒSla ves in the So ci al and Eco no mic Li fe of Bur sa in the la te 15th and 16th Cen tu ri esÓ, Tur ci ca, XVII, 1985,43-112; R. Jen nings, ÒBlack Sla ves and Free Sla ves in Ot to man Cyprus, 1590-1640Ó, JES HO, 30-3, 1987, 286-302; Üz zet Sak, ÒKon ya da Kš le ler (16. YŸz yÝl So nu-17. YŸz yÝl)Ó Os man l› Arafl t›r ma la r›, IX (Üs tan bul 1989);a.g.y. , fie riy ye Si cil le ri ne Gö re Sos yal ve Eko no mik Ha yat ta Kö le ler (17. ve 18. yüz y›l lar) (Ba sÝl ma mÝß Dok to raTe zi, Kon ya 1992); Ehud To le da no, ÒShem si gul: A Cir cas si an Sla ve in Mid-Ni ne te enth Cen tury Ca iro, inStrugg le and Sur vi val in the Mo dern Midd le EastÓ, Strugg le and Sur vi val in the Mo dern Midd le East i•in de(haz. Ed mund Bur ke) III, (Ber ke ley 1993), 59-75; Ehud To le da no, Os man l› kö le ti ca re ti: 1840-1890 (trc. Ha -kan Er dem), Üs tan bul 1994; Sha un Mar mon (haz.), Sla very in the Is la mic Midd le East, Prin ce ton 1999; Ah met


449

Ak gŸn dŸz, ‹s lam Hu ku kun da Kö le lik ve Ca ri ye lik Mü es se se si ve Ha rem, Üs tan bul 1995. Os man lÝ Kš le le ri ninHu ku ki a•Ý dan de Ûer len di ren •a lÝß ma la ra šr nek ola rak: Ha san Fen doÛ lu, ‹s lam ve Os man l› Hu ku kun da Kö le -lik ve Ca ri ye lik: Ka mu Hu ku ku Aç› s›n dan Mu ka ye se li bir ‹n ce le me, Üs tan bul 1996; Ali Ak tan, ÒXVII. YŸz yÝl Ka -dÝ Si cil le rin de Bu lu nan Kš le ve Ca ri ye ler le Ül gi li Ba zÝ Bel ge ler Ÿze rin de bir De Ûer len dir meÓ, Kay se ri ve Yö re -si Ta rih Sem poz yu mu Bil di ri le ri (11-12 Ni san), Üs tan bul 1997; Ehud To le da no, Sla very and Abo li ti on in theMidd le East, Was hing ton, 1998; GŽ za Da vid, ÒMa nu mis si oned Fe ma le Sla ves at Ga la ta and Is tan bul Aro und1700Ó, Arts, Wo men and Scho lars: Stu di es in Ot to man So ci ety and Cul tu re, Festsch rift Hans Ge org Ma jer i•in -de, haz. C. Ne umann, I, Üs tan bul 2002; Ma de li ne Zil fi, ÒSer vants, Sla ves and the Do mes tic Or ders in the Ot to -man Midd le EastÓ, Haw wa,II, Le iden 2004, 1-33.

Sa ray ka dÝn la rÝ Ÿze ri ne ya pÝ lan mev cut •a lÝß ma lar ara sÝn da ßun lar sa yÝ la bi lir: ‚a Ûa tay Ulu •ay, Ha rem II, An -ka ra 1971; a.g.y. Pa di fla h›n Ka d›n la r› ve K›z la r›, An ka ra 1980; Pars TuÛ la cÝ, Os man l› Sa ray Ka d›n lar, Üs tan bul1985; Sel ma De li baß, ÒBe hi ce Sul tanÕÝn ‚e yi zi ve Mu hel le fa tÝÓ, Top ka p› Sa ra y› Mü ze si Y›l l›k, III, An ka ra 1988;TŸ lay Ar tan, Arc hi tec tu re as a The at re of Li fe: Pro fi le of the Eigh te enth-Cen tury Bosp ho rus (ya yÝn lan ma mÝß dok -to ra te zi), Mas sac hu setts Ins ti tu te of Tech no logy 1989; a.g.y., ÒBo Ûa zi •iÕnin ‚eh re si ni De Ûiß ti ren Soy lu Ka dÝn -lar ve Sul ta ne fen di Sa ray la rÝÓ, ‹s tan bul Der gi si, III (Üs tan bul 1992); Hans Ge org, Ma jer, ÒThe Ha rem of Mus ta -fa II (1695-1703)Ó, Os man l› Arafl t›r ma la r›, sy. 12 (Üs tan bul 1992), s. 435-36; Les lie Pi er ce, The Im pe ri al Ha rem:Wo men and So ve re ignty in the Ot to man Em pi re, New York/Ox ford 1993; Ro bert Dan koff, ÒMarr ying a Sul ta na:the ca se of Me lek Ah med Pas haÓ, De ci si on Ma king and Chan ge in the Ot to man Em pi re i•in de, haz. Ca eser Fa -rah, Kirks vil le 1993; E. Berk son, ÒPa di ßah KÝz la rÝ nÝn Ev li lik le ri ne Bir Ba kÝß ve Sa li ha Sul tanÕÝn ‚e yi ziÓ, III. Sa -nat Ta ri hi Arafl t›r ma la r› Ha ber lefl me Se mi ne ri, Ta rih Ön ce sin den Gü nü mü ze Ana do lu Ka d› n› n›n Sos yal ve Kül -tü rel Ko nu mu, 1994. (ya yÝn lan ma mÝß ma ka le); Ha ti ce Ay nur, ÒThe Wed ding Ce re mony of Sa li ha Sul tan:1834Ó,Har vard †ni ver si te si 1995. Os man lÝ Ha re mi Ÿze ri ne ya pÝ lan •a lÝß ma lar Ha ne dan ka dÝn la rÝ Ÿs tŸ ne yo Ûun la ßÝpdi Ûer ha rem Ÿye le rin de ba his ge• me mek te dir: Bar net te Mil ler, Be yond the Sub li me Por te: The Grand Se rag lioof Stam bo ul, New Ha ven 1931; N.M.Pen zer, The Ha rem, Lon don 1936.3 Re sim 1. Sa ray lÝ Ca ri ye. Mo ur rad ge DÕOhs son, Tab le au Gé né ral de’l Em pi re Ot ho man, Pa ris 1790, II, pl.78.TŸrk Ta rih Ku ru mu KŸ tŸp ha ne si, An ka ra, C/442-2.4 BOA, Cev det Sa ray 7226.5 So lak Si nan, Se la mi Ali Cad de si †ze rin de bu lu nan ve ken di adÝy la anÝ lan ca mi yi yap tÝr mÝß tÝr. Ka ba sa kal la -ka bÝy la da bi li nen Si nan AÛa, Ka nu niÕnin mu ha fÝz su ba yÝ dÝr. Meh met Ner mi Hak san, Yüz y›l lar Bo yun ca Üs -kü dar, Üs tan bul 2001, I, 364.6 bk. Tab lo 1.7 Ev kaf-Ý HŸ ma yun MŸ fet tiß li Ûi 0193, s.38 (1188). Kay nak lar da Ay ße Sul tan Oda la rÝ ile ala ka lÝ ma lu ma ta rast -la nÝl ma mÝß tÝr. An cak, †s kŸ darÕda Üm ra hor Ca mi inin kar ßÝ sÝn da ki Ai ße Sul tan •eß me si nin ar ka sÝn da Ay ße Sul -tan Dar-Ÿl-kur ra sÝ mev cut tur. Üki kat lÝ bir bi na ol du Ûu be lir ti lir. Ha fÝz HŸ se yin b. Üs ma il HŸ se yin Ay van sa ray -lÝ, Ali Sa ti Efen di, SŸ ley man Be sim Efen di, Ha di ka tü’l Ce va mi (‹s tan bul Ca mi le ri ve Di ¤er Di ni-Si vil Mi ma riYa p› lar) (haz. Ah met Ne zih Ga li te kin), Üs tan bul 2001, 110. Ai ße sul tan oda la rÝ bu bi na la ra ya kÝn bi na lar ola -bi lir ve ya za man i•in de Ay ße Sul tan Dar-Ÿl-kur ra sÝ fonk si yo nu nu yi tir miß ve mi sa fir ha ne ola rak kul la nÝl mÝßola bi lir. 8 Ülk za man lar sa vaß ya pÝ lan ulus lar dan ca ri ye ler alÝn mÝß tÝr. Bu ara da ‚er kez, GŸr cŸ ve Rus kš le le ri sa tÝn alÝ -na rak ha re me gir miß tir. Fa kat XVII. yŸz yÝl dan iti ba ren ha re me alÝ nan ca ri ye le rin •o Ûu Kaf kas ya lÝ ol muß tur.Mus ta fa ‚a Ûa tay Ulu •ay, Ha rem II, An ka ra 1995, 10-12. Gibb and Bo wen, on al tÝn cÝ yŸz yÝl dan iti ba ren Ha -remÕde ki ka dÝn la rÝn •o Ûu nun Kaf kas lar dan gel di Ûi ni be lir tir. Gibb and Bo wen, Is la mic So ci ety and the West,Ox ford 1950, 1/1, 75.9 Ev kaf-› Hü ma yun Mü fet tifl li ¤i 0109, s.20-22-25 (1129)10 bk. Tab lo 111 Di Ûer bir baß ka ko ca nÝn mes le Ûi de Ôket ta niÕ ola rak be lir ti lir. BOA, D.BSM.MHF 12996.12 Ev kaf-› Hü ma yun Mü fet tifl li ¤i 0116, s.58 (1135)13 bk. Tab lo 1.14 Ev kaf-› Hü ma yun Mü fet tifl li ¤i 0110, s.11 (1130)15 Er gen•, …zer Er gen•, ÒMa hal leÕnin Üß lev ve Ni te lik le ri †ze ri neÓ, Os man l› Arafl t›r ma la r›, sy. 4 (1989), s. 69-78; Cem Be har, ‹s tan bul’un bir Ma hal le si nin Port re si: 16.-19. Yüz y›l lar, An ka ra 2006.16 Ev kaf-› Hü ma yun Mü fet tifl li ¤i 0101, s.141 (1126).17 Ev kaf-› Hü ma yun Mü fet tifl li ¤i 0117, s.199.


450

18 Ev kaf-› Hü ma yun Mü fet tifl li ¤i 0103, s.122 (1128).19 Ev kaf-› Hü ma yun Mü fet tifl li ¤i 0110, s.137 (1131).20 Ev kaf-› Hü ma yun Mü fet tifl li ¤i 0117, s.263 (1141).21 Ev kaf-› Hü ma yun Mü fet tifl li ¤i 0113, s.167 (1133).22 Ev kaf-› Hü ma yun Mü fet tifl li ¤i 0113, s.177 (1133).23 Re sim 2.Ket hŸ da Ka dÝn. KÝ ya fet-i Ati ke ve ya El bi se-i Ati ke-i Os ma ni ye, Ty.9362.24 BOA, EV. VKF 26/1 (1199/1784- 85).25 †s kŸ darÕÝ ta nÝ tan muh te lif •a lÝß ma lar da bu •eß me hak kÝn da ih ti laf lÝ bil gi ler mev cut tur. Ülk ola rak Üb ra himHil mi Ta nÝ ßÝk, Ka dÝ kšy Gšz te pe ara sÝn da, tram vay yo lu Ÿze rin de bu lu nan ve in ßa ki ta be si 1215 (1800) ta rih -li olan bir •eß me den bah se der. Ta nÝ ßÝk bu •eß me nin ba ni si nin kim ol du Ûu nun bel li ol ma dÝ ÛÝ nÝ an cak 1254(1838) ta ri hin de II. Mah mudÕun haz ne dar us ta la rÝn dan Þu hi Ka dÝn ta ra fÝn dan ta mir edil di Ûi ni be lir tir. Üb ra -him Hil mi Ta nÝ ßÝk, ‹s tan bul Çefl me le ri, Be yo¤ lu ve Üs kü dar Ci het le ri, Üs tan bul 1945, II, 398-400. An cak kul la -nÝ lan vak fi ye nin de va mÝn da, Þu hi Ka dÝnÕÝn vak fÝ ile ala ka lÝ 1215 ta rih li baß ka bir bel ge da ha mev cut tur. Budu rum aca ba Þu hi Ka dÝn vak fÝ nÝn ku rul ma sÝ i•in ayÝr dÝ ÛÝ 2000 ku ru ßu 1191 yÝ lÝn da vak fet miß ve 1215 ta ri -hin de bu •eß me yap tÝ rÝl mÝß ola bi lir mi so ru su nu ak lÝ mÝ za ge ti rir. Ni te kim Af fan Ege men Se la mi ‚eß me si ninta mi ri ne da ir iki ki ta be ol du Ûu nu be lir tir. Bi rin ci ki ta be de, Ôif fet lŸ Ket hŸ da-yÝ Þu hi Ka dÝn Haz ret le riÕ ifa de simev cut tur. Ükin ci ta mir ki ta be si 1254 yÝ lÝ ta rih li dir ve II. Mah mudÕun Ha zi ne dar Us ta sÝn dan ta mir yap ma sÝ nÝis te di Ûi be lir ti lir. Af fan Ege men, ‹s tan bul’un Çefl me ve Se bil le ri: Re sim le ri ve Ki ta be le ri ile, Üs tan bul 1993, 738. 26 Re sim 3, Þu hi Ka dÝn ‚eß me si.27 On se ki zin ci yŸz yÝl da †s kŸ darÕda •eß me yap tÝ ran ha ne dan men su bu sa ray lÝ ka dÝn lar i•in bk. Ha ti ce Ay -nur-Ha kan Ka ra te ke, III. Ah med Dev ri ‹s tan bul Çefl me le ri (1703-1730), Üs tan bul 1995.28 Ha ti ce Ay nur •eß me yap tÝr mÝß olan ha zi ne dar us ta, kal fa ve ket hŸ da la rÝn sa yÝ sÝ nÝ 21 ola rak be lir tir. Ha ti ceAy nur, Os man l›’da Ka d›n la r›n Yap t›r d› ¤› Hay rat lar I: ‹s tan bul Çefl me le ri ve Se bil le ri, de vam eden pro je.29 BOA, EV. VKF 26/1 (1199/1784- 85).30 Ba ha ed din Ye di yÝl dÝz, XVI II. Yüz y›l Tür ki ye’de Va k›f Mü es se se: Bir Sos yal-Ta rih ‹n ce le me si, An ka ra 2003,189. Üb ra him Hak kÝ Kon ya lÝ Ka vak Üs ke le si ci va rÝn da mev cut olan Sa ray lÝ Ha nÝm •eß me sin den bah se der. An -cak dš nem hak kÝn da bil gi yok tur. Kon ya lÝ, Abi de le ri ve Ki ta be le ri ile Üs kü dar Ta ri hi, Üs tan bul 1977, II, 84.31 Fa ri ba Shahr, ÒKent sel Ala na Ka dÝ nÝn Ka tÝ lÝ mÝ: XVI II. YŸz yÝl Üs tan bul ̀ un da Ka dÝn Va kÝf la rÝ,Ó Türk ler (haz.Ha san Ce lal GŸ zel, Ke mal ‚i •ek ve Sa lim Ko ca), An ka ra 2002, XIV, 20. …mer LŸt fi Bar kan ve Ek rem Ay ver di,‹s tan bul Va k›f lar Tah rir Def te ri (953-1546 Ta rih li), Üs tan bul 1970, xxvi. 1546 kay dÝ na gš re, 2081 va kÝf ku ru cu -su ara sÝn da 383 ka dÝn ve 631 er ke Ûin kš le kš ken li ol du Ûu nu gš rŸ yo ruz.32 Üs lam hu ku ku na gš re, kš le efen di si nin iz ni ni ala rak ma lÝ nÝ vak fe de bi lir. Ba ha ed din Ye di yÝl dÝz, a.g.e., 173.


Documents

ULUSLARARASI USKUDARSEMPOZYUMUisamveri.org/pdfdrg/D179438/2008/2008_ARGITB.pdfko nu su dur. En “ok ar zu edi len du rum ha ne dan ai le si nin bir men su bu ol mak tÝr. An cak