صرف مواد مخدر در استان قزوینپیرامون سوء مضرورت بازاندیشی در سیاست گذاری ها

1احمد اسفندیاری

دکترای جامعه شناسی مسائل اجتماعی ایران كارشناس دفتر فرهنگي و اجتماعي استانداري

چکیده های خرد وکلان، اعتیادگذاریهای محققان و سیاستهای مسئولان، پژوهشرغم تلاشبه

های اجتمAAاعی و عامAAل آنAAتروپی سAAرمایه انسAAانی اسAAت.همچنان دال مرکزی آسیب (ClinicalizeهژمAAونی فیزیکالیسAAم، تفAAوق گفتمAAان بوروکراتیAAک و کلنیکAAالیزه شAAدن )

گذاری ها ، تAAا بAAه امAAروز درفرایند آسیب و در نتیجه غیبت امر اجتماعی در سیاست عمAAل تAAوفیقی بدسAAت نAAداده اسAAت. لیAAک اتخAAاذ رویکردهAAای جAAامع، چنAAد وجهی و

نگر در مواجهه با این جرثومه فساد، بیش از پیش مطمح نظر است.منظومه گAAرایی شAAبه پژوهش حاضر جهت ممانعت از فAAرو غلتیAAدن در آمAAار زدگی و ریاضAAی

گAAرایی محض و بAAا اسAAتعانت از رویکردهAAایپوزیتویستی از یکسو و شهود و اشAAراقMiniتلفیقی به صورت دلفای کوچک مقیاس) Delphi وان5( با حجم نمونهAAنفر به عن

و اجAرای"بنAAدی متغیرهAAای اثرگAAذارشناسایی و فهرست"پنل متخصصین در راستای گAAیری ساله شAAهر قAAزوین بAAا شAAیوه نمونAAه15-64 نفری از شهروندان 380پیمایش های اولیه حAAاکیای و استفاده از فرمول کوکران انجام پذیرفته است. بررسیخوشه

از آن است که اعتیاد، هم به عنوان معلول و هم علت اجتماعی، پژواک همفراخوان دو پاره عین)عرضه محAAور( و ذهن)تقاضAAا محAAور( اسAAت، امAAا همAAاره پAAاره ذهن در

ها به نفع پاره عین غائب بوده و در این مهجوریت و مسخ شدگی نگAAرهگذاریسیاست اجتمAAAAاعی و انAAAAزوا و طردشAAAAدگی بینش جامعAAAAه شAAAAناختی، از یکسAAAAو نگAAAAاه

شدن اعتیاد و تقAAویت نقش روانپزشAAک و از دگAAردرمانگرمستولی و منجر به پزشکی ها انجامیAAدهدانسو، نگاه امنیتی نیز به بوروکراتیزه شدن و فربه شدگی نقش حقوق

است. استان قزوین به علت موقعیت جغرافیایی خاص خود همچون نزدیکی و مجاورت بAAا

هAAای اجتمAAاعی دسAAت بAAه گریباننAAد ودو استان البرز و تهران که با انواع متعدد آسیب حتی سرریز مسائل اجتماعی خود را به این شهر انتقال می دهنAAد، تعAAدد و

های تولیدی فعAAال و نیمAAه فعAAال، خیAAل کثAAیر مهAAاجرانی کAAه از شAAهرها وتکثر شرکت روستاهای مجاور به علت قلت منابع آبی سالیان اخیر، بAAه این شAAهر سAAرازیر شAAده

راه مواصAAلاتیاند، موقعیت ترانزیتی و قرارگرفتن در مسیر جAAاده ابریشAAم و شAAاه تAAر پAAذیرش و اسAAکان چنAAدینمناطق شمالی و غربی و مرکزی ایران و از همه مهم

انAAد ، وجAAودهزار دانشجویی غیر بومی که در مراکز دانشگاهی مشAAغول بAAه تحصAAیل جمعیت حاشیه نشین قابل توجه در مناطق جنوب شرقی)اقبالیه و چوبیندر( شAAمال )اسماعیل آباد، نجف آباد، وثوق آباد و ...( و غرب) شهرک مهرگان، کورانه( و ایضAAا چندین محله پر ازدحام، آسیب زا و متراکم شهری و در نهایت احداث چند صد واحد

مسائل اجتماعی ایرانشناسی. دکترای جامعه11Dr.esfandiari61@gmail.com

رغم داعیAAه الAAتزام بAAهآپارتمانی خالی از سکنه یا دارای اسکان مAAوقت، امAAروزه بAAه هAای گونAAاگون مسAAائل جAAامعویسنن فرهنگی از جمله استانهایی است که بAAا گونAAه

هAAا و آبشAAخور این وضAAعیتروبه روست که اعتیاد به مواد مخدر در صدر این چAAالشآنومیک است.

درصد همسر آزاری ها در کشAAور ناشAAی از65آمارها امروزه حکایت از آن دارد که درصAAد کAAودک آزاری هAAا،30 درصد سرقت ها، 40سوء مصرف مواد مخدر است.

درصAAد جAAرائم عمAAدی منبعث از10 درصد جرائم منکAAراتی، 20 درصد نزاع ها، 23 مصرف مواد مخدر و آسیب های ناشی از آن است. با امعان نظر قAAراردادن عمAAق

هAAای اوبژکتویسAAم و اصAAرار بAAررو و ضAAمن پAAذیرش ناکارآمAAدی سیاسAAتبحAAران پیش گفتمAAان عرضAAه محAAور، می بایAAد سAAوژه را در برابAAر این سAAرطان اجتمAAاعی ایمن ساخت و بازار تقاضا را مدیریت نمAAود. بعلاوه این نکتAAه همAAواره بایAAد امعAAان نظAAر

کن کردن هر آسیب اجتماعی علاوه بر شناخت قوانین حاکم بAAرباشدکه جهت ریشه آن آسیب، به اندازه زمانی که آن آسیب در جامعه ریشه دوانیده ،می بایAAد زمAAان و

هAAای تعجیلی، نسAAخه محAAور،گAAذاریانAAژی صAAرف گAAردد در غAAیر آن صAAورت، سیاسAAتکلینیکال و بوروکراتیک ..... راه بجایی نخواهد برد.

-شدن آسیبگذاری اجتماعی،، پزشکی اعتیاد، منشاءشناسی، سیاستمفاهیم کلیدی:های اجتماعی

مقدمه .1

از جملAAه موضAAوعاتی کAAه در قلمAAرو پAAژوهش هAAای علAAوم اجتمAAاعی بیش از سAAایر موضوعات دارای تکرار،بسامد و فراوانی است مقوله اعتیاد و سAAوء مصAAرف مAAواد مخدر است که قریب چند دهه است که در زمره مهمترین آسیب اجتماعی این مرز و بوم قلمداد می شود و نه تنها روند رشد شتابان آن متوقف نگردیده بلکه کماکAAانروبه تزاید است و بر شAAمار قربانیAAان خAAود می افزایAAد. ژنAAرال بAAاری مAAک کAAافری)

( رئیس اداره ملی مبارزه با مواد مخدر آمریکا در سالهای پایانی قرن بیستم1996 من در این شغل )مبارزه با مAAواد مخAAدر(" در خصوص قربانیان این مواد می نویسد

)اسعدی،" بیشتر از جنگ های دیگر بدبختی و نابودی بشر را مشاهده کرده ام4،1380).

اعتیاد به مواد مخدر از سال ها پیش معضل مهم جامعه ایران بوده و ارتبAAاط آن بAAا انواع آسیب ها و مسAائل اجتمAاعی بAاعث گردیAده این پدیAده از حAدود یAک مسAاله اجتماعی عادی فراتر رود و به یک بحران اجتماعی بدل گرددکAAه حAAتی عامAAه مAAردمنیز در مشAAکل آفAAرین بAAودن آن تردیAAدی ندارنAAد. اطلاعAAات برگرفتAAه از مAAوج اول )

نشان می دهد که مردم"پیمایش ارزشها و نگرش های ایرانیان"( 1388( و دوم )1379 بعد از بیکاری، دومین مساله و آسیب بزرگ جامعه ایران را اعتیAAاد بAAه مAAواد مخAAدر

توسط مرکAAز بررسAAی"آینده پژوهی ایران "می دانند. همچنین در تحقیق که با عنوان ( انجام پذیرفت، سوء مصرف مAAواد مخAAدر1396های استراتژیک ریاست جمهوری)

در زمره یکصد مساله جامعه ایران توسط پاسخ دهندگان تشخیص داده شAAد. نتAAایج سایر پژوهش هAAایی کAAه در این خصAAوص انجAAام پذیرفتAAه نAAیز اهمیت و اولAAویت این سرطان اجتماعی را تائید می کند لیAAک می طلبAAد کAه در این قلمAرو اقAدام عAاجلی

صورت پذیرد. جامعه ایران از مدت هAا پیش درگAیر مبAارزه جAدی بAا پدیAده اعتیAاد بAوده و در این راستا سیاست ها و برنامه هایی را نیز اجرا کرده است اما علیرغم مجاهAAدت هAAا و مساعی غیر قابل انکار، اعتیاد همچنان در صدر فهرست مسائل جامعوی خودنمایی می کند و همچون خوره ای ارگانیسم اجتماعی را بAAا چAAالش و تهدیAAد جAAدی مواجAAه ساخته است و روزبه روز بر بحران پیش روی افزوده و جمعیت بیشتری را در کAAام

می طلبد."هل من مزید"خود فروبرده و کماکان فراگیر شدن اعتیاد در جامعه، کاهش سن اعتیAAاد، دانش آمAAوزی شAAدن آن، گرفتAAار شدن بخش قابل توجهی از جمعیت زنان به سوء مصرف مواد، شیوع انواع بیمAاری های جدید الظهور منبعث از مصرف مواد ناخالص، تعداد دستگیرشAAدگان مرتبAAط بAAا

فقد ظرفیت زندانها، بازگشت بAAه مصAAرف مAAواد پس خرید، فروش و مصرف مواد، از طی فرایند طولانی ترک و تکاثر و تضاعف پروندهای حوزه مواد مخدر و بسیاری از معظلات دیگر، تنها بخش کوچک، از آن کوه یخی اسAAت کAه ملمAوس و مشAاهده پذیر است کAAه جامعAAه هAAر روزه تAAاوان و غAAرامت حضAAور آن را بAAه اشAAکال و صAAور مختلف پرداخت می کنAAد و از سAAوی دیگAAر نAAیز حکAAایت از عAAدم تAAدبیر در سیاسAAت گAAذاری هAAا ، عAAدم درک درسAAت مسAAاله، هژمAAونی گفتمAAان انظبAAاط بخش، ظهAAور

فیزیکالیسم نو در مواجهه با بحران فرا روی دارد.

. بیان مساله2

طرح درست یک مساله اولین رسالت هر جوینده واقعیت و پوینده راه دانش اسAAت در غیر آن صورت و عدم درک دقیق از مساله ی فرارو، نه تنها در شناخت واقعیت اجتماعی راهگشا نیست بلکه محقق و حتی مخAAاطبین تحقیAAق را دچAAار کج فهمی و سیاست گذاران را بر سبیل باطAAل خواهAAد انAAداخت. بنAAابراین تلاش می شAAود تAAا بAAا بررسی سAAاحات و ابعAاد مکنAAون واقعت اجتمAAاعی اعتیAاد، فراینAAد مسAاله سAAازی و

موضوع مورد پژوهش با مداقه حداکثری صAورت پAذیرد تAا شAاید1پرابلماتیزه کردن سوء مصرف مواد مخAAدرگشاینده افقی نو و چشم اندازه تازه در این قلمرو باشد.

در قلمرو مورد مطالعه )استان قزوین( یک مساله اجتماعی است زیرا ؛ ؛ بعبارتی بخش قابل تAوجهی از جمعیت اسAتان قAزوین2الف( سوسیولوژیکال است

بطور مستقیم یا غیر مستقیم مبتلابAAه آن اسAAت. رونAAد رو بAAه تزایAAد دستگیرشAAدگان مرتبط با این مواد در استان، وجود هزاران پرونده مفتوح در مراجAAع قضAAایی، آمAAار کثAAیر زنAدانیان مرتبAط بAا مAواد مخAدر و حضAور صAدها نوجAوان و جAوان در مراکAز بازپروری، رشد چشمگیر مراکز ترک اعتیAAاد در سAAطح شAAهر، مبادلAAه مشAAهود مAAواد مخدر در مراکز متراکم شهری، پارک ها و فضاهای عمومی ، فروپاشی بسAAیاری از خانواده ها در اثر سوء مصرف سرپرستان آن و بسAAیاری از شAAواهد دیگAAر نمایAAانگر

گستره اجتماعی مساله اعتیاد در این استان است. ؛ تمام مسائل اجتماعی دارای منشاء و ریشه تاریخی انAAد و3ب( هیستوریکال است

بدون شناخت سبقه و عقبه تاریخی اعتیاد در استان قAAزوین طبعAAا دسAAتیابی بAAه راه حل آن نیز غیر ممکن است. بعبارتی می بایAد بررسAAی شAود کAه تحت چAه شAرایط تاریخی اعتیاد در این سرزمین این چنین ریشه دوانیده و بAAرای برکنAAدن این ریشAAه،

( در اهمیت شAAناخت1770-1831چقAAدر نAAیرو بایAAد صAAرف شAAود؟ فAAردریش هگAAل) واقعیت ، فراینAAدی تAAاریخی اسAAت. بنAAابراین"تاریخی واقعیت اجتماعی معتقد است

برای درک آن باید فهمید چگونه به وضعیت کنونی رسیده اسAAت و چگونAAه در همین (. لیک162،1388)مگی،"لحظه کنونی هم در حال تبدیل شدن به چیز دیگری است

منشاء شناسAAی اعتیAAاد و درک فراینAAد زمAAان در تکAAوین مسAAاله اعتیAAاد بسAAیار حAAائز اهمیت است. همانطور که می دانیAد یکی از نخسAتین پایگAاه هAای سلسAله صAفوی قزوین بوده است. تاریخ گواهی می دهد که نضAAج تصAAوف و صAAوفی گAAری و شAAکل گیری حلقه های مرتبط با این مسAلک در پAAرورش جرثومAه اعتیAAاد در این سAAرزمین

مصAAرف بنAAگ و حشAAیش در ایAAران در دوران صAAفویه رواج"نقش ایفا نموده است. بسیار یافت. برخی از پادشاهان صفوی به خوردن بنگ و حشAAیش اعتیAAاد داشAAتند از جمله شاه طهماسب در اوان جوانی به نوشیدن شAAراب و خAAوردن بنAAگ رغبت زیAAاد

از نظAAر"(.31،1388 به نقAAل از حAAاجی لAAو،29،1331 )هرمزد نامه،"نشان می داد رواج مصرف بنگ هیچ دوره ای را نمی توان با عصAAر صAAفویه مقایسAAه کAرد. در این دوران اغلب شاهزادگان و رجال و درباریان و سرداران حتی مردم عادی به خوردن تریAAاک و بنAAگ و بAAرخی مAAواد مخAAدر معتAAاد بودنAAد و هAAر یAAک در جیب خAAود قAAوطی1.Problematize2.Sociological3 .Historical

مخصوص محتوی مواد مخدر حمل می کردنAAد. ثروتمنAAدان بAAا داشAAتن قAAوطی هAAای جواهرنشان و گرانبهAا از سAAایرین ممتAاز بودنAد. مصAAرف مAواد مخAAدر آنچنAAان رواج

(. {همAAانطور کAAه پیش تAAر اشAAاره34)همان،"داشت که کسی آن را پنهان نمی کرد شد {شیوع ناگهانی سوء مصرف تریاک و حشAAیش در دوره صAAفویه رخ داد. در این دوران مکان های مخصوصی به نام کوکنار خانه وجود داشته که بAAه منظAAور کیAAف و نشئه، خشAAخاش را جوشAAانده و آب آن را می نوشAAیدند ... گسAAترش روز افAAزون و نگران کننده مواد افیونی، شاه طهماسAAب اول را واداشAAت تAAا مبAAارزه ای جAAدی بAAا

(. راونAAدی مولAف "تAاریخ142،1390اعتیاد و مواد مخدر آغاز کند )مدنی قهفAرخی، اجتماعی ایران" در این خصوص می نویسد " هیچ دلیلی در دست نداریم که بگوئیم تا قبل از عهد صفوی خوردن تریاک یا نوشیدن دم کAAرده بAAرگ خشAAخاش در ایAAران متداول بوده است. راوندی احتمال می دهد که خوردن تریاک و نوشیدن آب کوکنار سوغات سربازانی بوده که به جنگ عثمانی رفته اند. این عادت میان سربازان ترک متداول بوده اسAAت. در آن زمAAان مAAردم اعتقAAاد داشAAتند کAAه خAAوردن شAAیره کوکنAAار

قAAانونی بAAه1307 تیر 26( در 142)تریاک( انسان را دلیر و نترس می کند )همان، نAAام قAAانون انحصAAار دولAAتی تریAAاک تصAAویب شAAد. پس از تصAAویب این قAAانون بنحAAو باورنکردنی شیره کش خانAAه هAAایی راه انAAدازی شAAد و تعAAداد آنهAAا بAAه شAAدت رو بAAه افزایش گذاشت. گفتنی است که در آن زمAAان بAAه شAAیره کش خانAAه هAAا دارالعلاج و

(.145-146شفاخانه می گفتند )همان، یکی از دلایل مهم عدم مقاومت مردم در قبال نAAیروی بیگانAAه و اشAAغالگر در سAAال

را می توان مساله اعتیاد بخش عمده ای از جمعیت ایAAران دانسAAت ... یکی1320 از فرماندهان متفقین در جریان اشغال سواحل جنوبی ایران طی گزارشAAی کAAه بAAه

سه چهارم از کارگران ایرانی کAAه بAAرای"ستاد نیروهای آمریکا فرستاده می نویسد پیاده کردن اسلحه و مهمات در بنادر خلیج فارس در نظر گرفته شده اند، معتاد بAAه تریاک می باشند و به این علت قAAدرت و توانAAایی جسAAمی خAAود را از دسAAت داده و قادر به انجام خدماتی که حساسیت زمان جنگ ایجاب می کند نیستند و بهتر اسAAت برای تخلیه کشتی های حامل اسلحه و مهمAAات از کشAAور آمریکAAا کAAارگرانی بAAه این

البته که ریشه اعتیAAاد بسAAی فراتAAر از این بAAازه (.148کشور اعزام شوند" )همان، تاریخی است امAAا اگAAر تسAAامحا تAAاریخ افشAAاندن بAAذر اعتیAAاد را در قAAزوین حکAAومت

سال است که این واقعیت اجتمAAاعی و تAAاریخی تAAداوم400صفویه بدانیم قریب به یافته است. با این وجود آیا می توان بAAا اعمAAال سیاسAAت هAAای مقطعی ، مAAوقت ،

تعجیلی، تنبیهی و .... در مواجهه با این پدیده تاریخی توفیقی حاصل نمود؟ ؛ مسائل اجتماعی به شدت تحت تاثیر فضا و مکAAان هسAAتند1پ( ژئوگرافیکال است

لیک بسته به موقعیت مکانی نوع و گسAAتره مسAAائل اجتمAAاعی نAAیز متفAAاوت اسAAت.

استان قزوین بلحاظ موقعیت جغرافیایی و استراتژیک، دارای شرایط خاصی است. قرابت و همسایگی با دو استان پر مسAAاله الAAبرز و تهAAران کAAه کAAانون انAAواع متعAAدد آسیب های اجتماعی هستند و سرریز مسائل جامعوی خود را به این اسAAتان انتقAAال می دهنAد از یکسAو و قAرار گAیری در مسAیر جAاده ترانزیAتی و شAاه راه مواصAلاتی شمال، شمال غرب و مرکز کشور علیرغم آنکه می تواند منAAافعی را در پی داشAAته1 .Geographical

باشد اما بیش از آن، آمار کشفیات کالاهای قاچاق منجمله قاچاق مواد مخدر را بAAه شAAدت در این اسAAتان افAAزایش داده اسAAت. مهاجرپAAذیری اسAAتان قAAزوین بAAویژه مهاجرینی که از مناطق شمالی با هدف جستن شغل بAAه این اسAAتان سAAرازیر شAAده اند بعلاوه خیل کثیر کوچندگان درون استانی که از مناطق روستایی به علت بحAAران منابع آبی، زادگاه خویش را ترک گفته اند بر شدت و عمق بحران موجود افAAزوده و

سبب فربه شدگی اماکن حاشیه نشین این استان را فراهم ساخته است. اسAAتان قAAزوین علAAیرغم جمعیت متوسAAط آن بAAه نسAAبت سAAایر اسAAتانهای کشAAور از جمعیت حاشیه نشین قابل توجهی برخوردار است که این پدیده بخودی خAAود بسAAتر مسAAاعدی را جهت ظهAAور انAAواع انحرافAAات اجتمAAاعی فAAراهم سAAاخته اسAAت. شAAهر

مهمترین55498، اقبالیه 21009 نفر، شریفیه 19996بیدستان با جمعیتی بالغ بر 1(1394مراکز شهری حاشیه نشین استان هستند )سالنامه آمAاری اسAتان قAزوین ،

نفر را بدون احتسAAاب نقAAاط روسAAتایی حاشAAیه نشAAین100000که جمعیتی بالغ بر پیرامون همچون چوبیندر، ناصرآباد، وثوق آباد ، نجم آباد، کورانه ، شینقر، رشAAتقون و منطقه شهری تازه تاسیس مهرگان که خAAود نیازمنAAد پAAژوهش مفصAAل و جداگانAAه است در خود جای داده اند. موضوع جمعیت حاشAAیه نشAAین هنگAAامی بغAAرنج تAAر می

نفAAری دانشAAجویان120000شود که جمعیت دانشجویان غAAیر بAAومی را از جمعیت درصAد از25استان محاسبه نمائیم . اگر جمعیت دانشجویان غAAیر بAومی را معAادل

کل جمعیت جامعه دانشجویی این استان احتساب نمائیم با جمعیتی حAAداقل معAAادل نفر مواجه خواهیم شد کAAه عمAAدتا از دو اسAAتان الAAبرز و تهAAران و بAAا انAAواع30000

فرهنگ ها، سلایق و علایAق بAدون هیچ برنامAه مAدون و سیاسAت گAذاری مشخصAAیدورهای تحصیل را در قزوین طی کرده و به موطن خود باز می گردند.

اعتیAAاد( ؛ صAAاحبنظران علAAوم2ت( زمانمنAAدی مسAAائل اجتمAAاعی) اشAAباع شAAدگی اجتماعی زمانمندی را از جمله شاخص های هر مسAAاله اجتمAAاعی عنAAوان می کننAAد. بعبارتی هر مساله اجتماعی در زمان شکل می گیرد و زمان، ظرف وقAAوع حAAوادث است. این پیوستگی مساله به زمان و انفکاک ناپذیر بودن آن از زمAان وقAوع خAود،

(. بنابراین دیAAدگاه،7،1386زمانمندی آن مساله نامیده می شود )صانعی دره بیدی، کل پیکره فرهنگ از علم تAAا هAنر و دین و صAنعت و حکAومت و هAر آنچAAه بAAه دسAAت انسAAAان فAAAراهم آمAAAده باشAAAد مهمAAAان تAAAاریخ اسAAAت و ذات آن در آمAAAدن و رفتن

(. بر اساس قاعده زمانمندی همانطور که شرح آن رفت هر مساله18است)همان، مولود زمان خویش است لیک آمدن آن را نیز رفتنی اسAت. علAAیرغم اعتقAAاد راسAخ قاطبه متفکرین به قاعده فوق امروز آسیب های مشاهده می شوند که قاعده بازه

زمانی را بر نمی تابند و مدت هاست که مهمان تاریخ این سرزمینند. در جامعه پزشکی مصطلح است که اگAAر یAAک تومAAور بهنگAAام تشAAخیص داده شAAود و بیمار نیز در بادی امر درد را بپذیرد یقینا مسیر درمان تسAAهیل خواهAAد شAAد امAAا اگAAر

"سالنامه آماری استان قزوین" سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان قزوین، معاونت ر.ک .1آمار و اطلاعات، نشر جنگل، جاودانه، تهران

2 .Saturational

درد بهنگام تشخیص داده نشود و بیمار نیز درصدد انکار برآید بتAAدریج تومAAور ریشAAه دوانیده و سایر اندام را نیز مبتلا می سازد و به اشکال و صور دیگAAری ارگانیسAAم را تهدید می کند. اعتیاد امروزه همچون توموری بدخیم، از آنجاییکه سیاست متناسAAبی در مواجهه با آن اعمال نگردیده به مقوله ای اشAAباع شAAده بAAدل شAAده و امAAروز این مساله در اشکال جدیAAدی همچAAون شیشAAه، اکسAAتازی، بAAنزین،اتAAر، جیب، تینAAا و ... ساختار اجتماعی را تهدید می کند. مردم این سرزمین همچAAون بسAAیاری از مسAAائل دیگر اعتیاد را در حافظه تاریخی خود دارند. اشباع گشتگی اعتیاد باعث شده اسAAت که این مساله در زیر پوست جامعه حرکت کند و همچون زخمی کهنه ، باز و بهبAAود نایافته باقی بماند و تداوم یابAAد. بنAAابراین اعتیAAاد همچنAAان فشAAار خAAود را بAAر جامعAAه تحمیل می کند و روح جمعی را جریحه دار می سAAازد. چنانکAAه گAAویی جامعAAه بAAدون حل مساله اعتیاد از آن عبور نموده است. لازم به ذکر اسAAت کAAه تمAAام کشAAورها ی جهان با انواع متعدد مسائل اجتماعی دست به گریبانند اما تفAAاوت در آن اسAAت کAAه این کشورها تمام سعی و هم خود را بAAر آن می گذارنAAد تAAا مسAAاله فAAرا رو را یAAا از پیش روی بردارند و یا اینکه به هر شکل ممکن می کوشند آن را مدیریت و یا تحت کنترل درآورند و حرکت رو به جلو مساله را متوقف سازند اما در کشور ما مسAAائل حل نشده باقی می مانند و مثل اشباح در اطراف مردم پرسه می زنند و بر روح و

روان افراد اثر می گذارند و افقی مایوس کننده از آینده نمایش می دهند. ؛ هر مساله اجتماعی آن هنگامیکه بازار تشکیل دهد و تAAامین1ث( اکونومیکال است

کننده منافع عده ای سوداگر و سود جو باشد دیگر بسادگی قابل حAAل نخواهAAد بAAود. مواد مخدر از جمله کالاهای اقتصAAادی اسAAت کAAه در امتAAداد تAAاریخ این سAAرزمین بAAا

دور زمانی نیست کAAه ناصAAرالدین"منافع عده ای سوداگر سخت گره خورده است. شاه قاجار که دربAAه در بAAه دنبAAال ثAAروت کم زحمت بAAود و سAAرمایه کشAAور را بAAه سودای کشف معادن طلا اتلاف می نمAAود، آمAAوخت تAAا از محAAل تجAAارت تریAAاک می توان لااقل بخشی از وام های بانک شاهنشاهی را که بAAرای خوشAAگذرانی سAAفرهایAAرده ملت نهAاده بAAود مسAAتهلک نمایAAد. تجAAارت تریAAاک بAAه داد دولت تحت فرنگ بر گ محاصره مصدق نیز رسید و لااقل بخشی از تلخکAAامی ناشAAی از تAAرش رویی دولت

تقریبAAا1305(. در سال 11،1390 )مدنی قهفرخی،"انگلیس و روس را جبران کرد (.144 درصد از کل درآمد دولت از محل فروش تریاک حاصAAل می شAAد )همAAان ،8

6.8حتی همین امروز نیز منحصرا گردش مالی بازار مواد مخAAدر شیشAAه در کشAAور هزار میلیارد تومان است که با این رقم می توان بسیاری از فعAAالیت هAAا را سAAامان

هزار شغل در کشور ایجاد کرد. همچنین این مقAAدار پAAول معAAادل43داد و در حدود درصد بودجه سالانه شهرداری تهران است. از اینروی یکی از مهمAAترین مولفAAه45

های که زمینه تسلسل و تداوم اعتیاد را در ایران موجب گردیده قاچاق مواد مخAAدر و سAAودهای سرشAAاری کAAه از این مسAAیر در جیب عAAده ای سAAوداگر و منفعت طلب سرازیر می گردد.آنچه امعان نظر است بررسAAی رونAAد شAAکل گAAیری مافیAAای مAAواد مخدر نیست بلکه ظهور خAAرده فروشAAان مAAواد در عرصAAه هAAای عمAAومی اسAAت کAAه امروزه در فضاهای متراکم شهری ، مناطق حاشیه ای، فضاهای تفریحی، پارک هAAا و ... قابل مشاهده است و علیرغم تلاش های صورت پذیرفته و اجرای طAAرح هAAای1 .Economical

گسترده نظامی و حضور فیزیکی مAAاموران و وجAAود کAAانکس هAAای متعAAدد انتظAAامی کماکان ادامه دارد. مشاهده می شود که امروزه خرده فروشی مواد مخدر به علت سود قابل توجه و عدم احتیاج به سرمایه گذاری کلان از یک سو و اشتها به فعالیت های زود بازده و سودای ثروت در میان قشر جوان، تبAAدیل بAAه حرفAAه گشAAته و لایAAه های گسترده جمعیت بویژه جامعه دانشجویی و دانش آموزی را به شدت تهدید می کند. مناطقی همچون اقبالیه ، بیدستان، چوبیندر، مهرگAAان و امAAاکن تفAAریحی چAAون پAAارک شAAهدا، پAAارک ملت و ... علAAیرغم اصAAلاح و فعAAالیت هAAای صAAورت گرفتAAه در خصوص جمع آوری فروشندگان خرد مواد مخدر، کماکان از سوی مراجع نظAAامی و

قضایی اماکن مساله دار معرفی می گردد. هستند؛ قانون مندی مسائل اجتمAAاعی بAAه این مفهAAوم1ج( مسائل اجتماعی قانونمند

راجع است که هر مساله اجتماعی آن هنگامی که شرایط برای ظهورش مهیا باشد بی شک حادث می شود. از سAAوی دیگAAر مفهAAوم قAAانون منAAدی بAAه مقولAAه علیت در آسیب های اجتماعی نیز پیوند می خورد. بر این اساس مسائل اجتماعی علی بAAوده و در زنجیره علل ظهور می کنند. برای مثال نمی توان بطور قطAAع مAدعی شAAد کAه علل شکل گیری اعتیاد در قزوین منبعث از عAدم جAذب مهAاجرین در بAافت جامعAه شهری اسAAت و یAAا اینکAAه ورشکسAAتگی و تعطیلی کارخانAAه هAAا و شAAرکت هAAا عامAAل گرایش به اعتیاد است. البته که عوامل فوق تاثیرگذار هستند اما نمی توان واقعیت اجتماعی اعتیاد را بAAه مفAAاهیم خAAرد و منحصAAرا اقتصAAادی تقلیAAل داد بلکAAه می بایAAد زنجیره عللی را که در طی آن اعتیاد شکل گرفته است، باز شAAناخت. بAAرای نمونAAه می توان گفت عدم رونق تولیAAد و مفتAAوح بAAودن سیاسAAت هAAای وارداتی، منجAAر بAAه کاهش سود کارفرما می شود، کAAاهش سAAود، تعویAAق مطالبAAات جامعAAه کAAارگری را بدنبال خواهد داشت، معAAوق مانAAدن حقAAوق، پAAرداخت اقسAAاط را بAAه تAAاخیر می انAAدازد و ضAAیق معAAاش را در پی دارد. در نتیجAAه زمزمAAه هAAای نارضAAایتی از سAAوی خانواده تشدید شده و فرد را بلحاظ ذهنی و فکری دچار استیصال می گرداند و بAAه مرور علائم افسردگی و انزوا در او ظهAAور می کنAAد. اکنAAون وی پتانسAAیل هAAر گونAAه انحراف و کجروی را داراست و همچون میمی با اندک نAAیرویی منفجAAر می گAAردد و در ابتدا خود و سپس اطرافیان را قربانی می سازد. لیک طرح این ادعا که بیکAAاری علت العلل اعتیاد است از اساس باطل است بنابراین باید مشخص شود کAAه کAAدام یک از اشکال بیکاری و تحت چه شAAرایط و مکانیسAAمی این پدیAAده می توانAAد سAAبب اعتیاد شود؟ )برخی از پژوهش های اخیر نشان داده است کAAه بسAAیاری از معتAAادان به مواد مخدر شاغلند( . با این وجود پر روشن است کAAه پیچیAAدگی در ذات مسAAائل اجتمAAاعی اسAAت و بAAدون درک این تسلسAAل غAAامض نمی تAAوان بدرسAAتی مسAAاله را شناسایی و در نتیجAAه رفAAع نمAAود. رفتن بAAه مAAاوراء مسAAاله اعتیAAاد اسAAت کAAه زمینAAه شناخت و درمان آن را فAAراهم می سAAازد. درسAAت بAAه همین دلیAAل اسAAت کAAه اغلب مسائل اجتماعی را همچون کوه یخی تصور می کنند که عوام تنها قادر به دیAAدن آن قسمتی هستند که از آب بیرون مانده اما در واقع بخش سترگ و اعظم آن در زیAAر

آب پنهان است. . پیشینه پژوهش3

1 .Law Abiding

در این پاره اهتمام بر آن بوده است تا منابعی ذکر گردند که انحصارا موضوع سAAوء مصرف مواد مخAAدر را در اسAAتان قAزوین امعAان نظAر قAرار داده باشAند لیAAک جهت

جلوگیری از اطناب و حشو قبیح از ذکر سایر منابع خودداری شده است. شناسایی عوامل اثر گذار بر قاچاق مAAواد"( در پژوهشی با عنوان1395پور عینی )

و فرایندPrometheeمخدر در جامعه شهری و شیوه های برخورد با آن مبتنی بر مدل ابعاد اقتصادی ، فرهنگی، اجتماعی و سیاسAAی قاچAAاق مAAواد"تحلیل شبکه ای فازی

مخدر را در استان قزوین مورد بررسی و مطالعه قرار داده است. نتایج بAAه دسAAت آمده نشان می دهAAد کAAه بیکAAاری و مشAAکلات اقتصAAادی علاوه بAAر هزینAAه هAAای جانبی که بر دولت تحمیل می کند موجب افAزایش قاچAاق مAواد مخAدر می شAود و

افزایش قاچاق نیز زمینه استعمال مواد مخدر را در جامعه فراهم خواهد ساخت. بررسAAی تAAاثیر مAAداخلات درمAAان،"( در طAAرحی پژوهشAAی بAAا عنAAوان 1395قسAAام )

کAAه در مراکAAز"کاهش آسیب و حمایت های اجتماعی در کاهش بAAار بیمAAاری اعتیAAاد درمانی ترک اعتیاد شAAهر قAAزوین بAAا روش علی- مقایسAAه ای انجAAام پAAذیرفت انAAواع مداخلات درمانی موثر در کاهش میزان آسیب بیماری اعتیاد که بAAه تAAرتیب اولAAویت

، شAAربت تریAاک، متAAادون درمAانی، بAAوپرهDCIشامل خانواده درمانی، کمپ درمانی،نورفین و انجمن معتادان گمنام می باشد را امعان نظر قرار داده است.

بررسی آمادگی اعتیاد به مواد"( در پژوهشی با عنوان 1394آقایوسفی و همکاران) که به روش توصیفی - همبستگی انجام پذیرفته"مخدر در میان دانشجویان پزشکی

نقش مولفه های ذهنی خشم را در سوء مصرف مواد مخدر مطمح نظر قAAرار داده است. یافته ها نشان می دهد که حAAالت خشAAم و درون ریAAزی خشAAم بAAه عنAAوان دو مولفه نقش چشم -گیری در سوء مصرف مواد مخAAدر دارد لیAAک مAAدیریت و کنAAترل خشم را از طریق اخذ مهارت های زندگی در راستای کAAاهش مصAAرف مAAواد تجAAویز

می کنند. بررسAAی روابAAط سAAاختاری عوامAAل"( در تحقیقی بAAا عنAAوان 1394روشAAن قیAAاس)

روانشناختی خطر زا و حفAاظت کننAAده مصAAرف مAواد مخAAدر )سAAنتی و صAنعتی( در که با روش مAAدل یAAابی معAAادلات سAAاختاری انجAAام شAAده"میان جوانان شهر قزوین

نوجویی، مشکلات رفتاری و عAAاطفی، نگAAرش مثبت بAAه مصAAرف مAAواد و در نهAAایت تجربه مصرف مواد را به عنوان عوامAAل روانشAAناختی مAAوثر بAAر اعتیAAاد معAAرفی می

نماید. بررسAAی علAAل گAAرایش"( در طرح پژوهشی خود بAAه 1394خدابنده و روشن قیاس)

در"زنان به مصرف مواد مخدر و روان -گردان و روش های پیشگیری از اعتیاد آنها شهر قزوین پرداخته اند. این پژوهش که با روش پیمایشی انجام پذیرفتAAه اسAAت از هم گسستگی خانواده، نابسامانی خAAانواده، پایگAAاه اجتمAAاعی و اقتصAAادی موجAAود و آرمان خواهی خانواده ، احسAAاس عAAدم تعلAAق بAAه جامعAAه و عAAدم پایبنAAدی افAAراد بAAه

هنجارهای موجود را مهمترین علل گرایش بانوان به مواد مخدر ذکر کرده اند.. اهداف پژوهش4

منشاء اعتیاد یا سوء مصرف مواد مخدر در جامعه مورد مطالعه چیست؟وضعیت موجود جامعه مورد پژوهش از این حیث چگونه است؟

چرا علیرغم حساسیت اذهان عمومی و سیاست گAAذاری هAAا در حAAوزه مAAواد مخAAدرتوفیقی در این عرصه حاصل نگردیده است؟

چرخش تئوریک از رویکردهAAای عرضAAه محAAور بAAه چشAAم انAAدازهای تقاضAAا محAAور از طریق آموزش مهAAارت هAAای زنAAدگی و ارتقAAاء سAAرمایه اجتمAAاعی تAAا چAAه انAAدازه در

مدیریت و کنترل اعتیاد می تواند ثمر بخش باشد؟. تعریف مفاهیم کلیدی51( منشاء شناسی5.1 )

منشاء شناسی به شناخت کنه و ریشه واقعیت های اجتمAAاعی اشAAاره دارد. منشAAاء شناختی حAAرکت از اجسAAاد کریسAAتالیزه و مومیAAایی شAAده پدیAAده هAAای اجتمAAاعی در دهلیز زمان است. شناخت منشاء و مصدر امور، محقق را از قشری نگری به عمق مساله اجتماعی هدایت می کند و این امکان را مهیا می سازد تا پژوهشگر بAAه لایAAه های زیرین و مکنون واقعیت دسترسی یابد. منشاء شناسی عملیاتی نمAAودن اصAAل

اسAت لیAک معAرفت2مسلم فلسفه پدیدارشناسی یعAنی شAعار بازگشAت بAه اشAیاءشناسی جزء از دهلیز منشاء شناسی حاصل نمی گردد.

( پزشکی شدن آسیب های اجتماعی5.2) مفهومی جامعه شناختی می باشد که اشاره به فرایندی دارد کAAه در3پزشکی شدن

طی آن بخش عظیمی از کنش های اجتماعی و انسان شناختی آدمی که از دیر بAAاز در مقوله های خارج از علم پزشAAکی مطAAرح و مطالعAAه می شAAده انAAد اکنAAون تحت قلمرو اقتدار پزشکی در آمده اند و از طریق تعاریف ، ابزارها و مAAداخلات پزشAAکی کنترل و مدیریت می شوند. امروزه علAAوم پزشAAکی از جنبAAه هAAای صAAرفا درمAAانی فاصله گرفته اند و تلاش می کنند بدن انسان را به موضوعی برای شناخت، کنAAترل و تحت نظم درآوردن تبدیل کنند. علم پزشکی امروزه در تمام لایAAه هAAای اجتمAAاعی نفوذ کرده و نه تنها بدن که حتی آسیب ها و مسائل اجتماعی را نیز تحت مطالعه و

انقیاد خود درآورده اند.( اعتیاد5.3)

مسمومیت حاد یا مزمنی اسAت کAه بAرای شAAخص یAا اجتمAاع زیAانبخش می4اعتیاد باشد و از طریق استعمال داروی طبیعی یا صنعتی ایجAAاد می شAAود )سAAازمان ملAAل

(. اعتیAAاد بAAه مAAواد مخAAدر دارای سAAه11،1392، به نقل از سیف الهی،1950متحد ویژگی به شرح زیر می باشد ؛

- احساس نیاز شدید به استعمال دارو و تهیه آن از هر طریق ممکن- وجود علاقه شدید به افزایش مداوم میزان مصرف دارو

- وجود وابستگی روانی و جسمانی به آثار دارو بطوریکه در اثر عAدم دسترسAی بAه(.11آن علائم وابستگی روانی و جسمانی در فرد معتاد هویدا شود )همان منبع،

( سیاست گذاری اجتماعی5.4 )

1 .Etymology2 .Back To Things3 .Medicalize4 .Addiction

سیاست گذاری اجتماعی را می توان مداخله عامدانه ای دانست که دولت بAAرای رسیدن به اهداف رفاهی در توزیع مجدد منابع در میان شهروندان انجام می دهAAد و حAAالتی از دخAAالت دولت اسAAت کAAه در اهAAداف اجتمAAاعی ماننAAد عAAدالت اجتمAAاعی ، حمایت از مردم آسیب پذیر و برنامه ریزی مدبرانه زندگی تجلی می یابAAد) وصAAالی،

(. سیاست گذاری اجتماعی در پژوهش پیش روی بیشتر به کلیه180،1393امیدی، اقAAداماتی راجAAع اسAAت کAAه دولت و حAAاکمیت در جهت کنAAترل و پیشAAگیری از سAAوء مصرف مواد مخدر پیش می گیرد و آن را به نهادهای اجرایی ابلاغ و در طول زمان

تبدیل به گفتمان غالب در اذهان عمومی می گردد.. پیرامون سوء مصرف مواد مخدر در استان قزوین6( بررسی و مقایسه وضعیت موجود6.1 )

کیلومAAتر مربAAع بAAر اسAAاس سرشAAماری15626استان قAAزوین بAAا مسAAاحتی معAAادل نفAAر جمعیت در حAAوزه مرکAAزی فلات ایAAران واقAAع شAAده1273000 دارای 1395

است. این استان از شمال بAAه اسAAتانهای گیلان و مازنAAدران، از غAAرب بAAه اسAAتانهای زنجان و همدان، از جنوب به استان مرکزی و از شرق به استان الAAبرز محAAدود می شود. بررسی پژوهشگران در خصوص انواع آسیب هAAای اجتمAAاعی نشAAان می دهAAد که استان قزوین به نسبت سایر استان هAAای کشAAور در حAAالتی بینAAابین قAAرار دارد و تنها در شمار اندکی از جرائم از حدود میانگین کشوری رتبه بالاتری را کسب کAAرده

است. سAAه حAوزه شAAرق، اگر جغرافیای کشفیات مواد مخدر در سAAطح کلان کشAAوری بAAه

تقسیم شود و استانهای محدوده شرق شامل سیستانحاشیه شرق و سایر استانها و بلوچسAAتان، خراسAAان رضAAوی، جنAAوبی و شAAمالی و کرمAAان و اسAAتانهای حاشAAیه شرقی، یزد، فارس و هرمزگان بترتیب دارای بیشAAترین مقAAادیر کشAAفیات باشAAند از این حیث نیز این استان به تناسب جغرافیای اشاره شده از حاشیه امنیتی مناسAAبی

بهرمند است.

استان هAAای خراسAAان جنAAوبی، خراسAAان رضAAوی و هرمزگAAان در خصAAوص شAAاخص به ترتیب دارای )92عملیات و درگیری مسلحانه علیه باندهای مواد مخدر در سال

118،815( A، A)68،148( A،)277،117دادAAفقره عملیات و درگیری مسلحانه و تع ) گروه های متلاشی شAAده بAAوده انAAد و اسAAتانهای مرکAAزی، قAAزوین و قم بAAه تAAرتیب )

31،1( A، A)39،2( و )ای40،2AAروه هAAلحانه و گAAدارای کمترین مقدار درگیری مس ) متلاشی شده بوده اند.

سAAاله کAAل15-64نرخ شیوع مصرف مAAواد مخAAدر و روانگAAردان هAAا کAAه در جمعیت محاسAAبه شAAد کرمAAان، مازنAAدران و خوزسAAتان بAAه تAAرتیب بAAا1390کشور در سال

4.75، درصد بیشترین نرخ شیوع و استان هAAای زنجAAان، چهارمحAAال3.40 و 3.59 درصAAد بAAه تAAرتیب دارای1.08 و 0.96،0.98بختیاری و کهکیلویAAه و بAAویر احمAAد بAAا

کمترین نرخ شیوع مصرف بوده اند. بر اساس محاسبه حداکثر و حداقل نرخ شیوع است که از این حیث استان قAAزوین بAAا مقAAدار2.85مصرف مواد میانگین کشوری

درصد از میانگین کشوری نیز پایین تر می باشد.1.91

اسAAتان1392در خصوص انواع مواد مخدر کشف شده بر حسب استان طی سAAال وA،18267 19398های خراسان رضوی ، یزد و سیستان و بلوچستان به ترتیب با

،255 کیلوگرم بیشترین و استان های ایلام ، زنجان و قزوین به ترتیب بAAا 127598 کیلوگرم کمAAترین کشAAفیات را داشAAته انAAد. از مقAAادیر کشAAف شAAده در964 و 520

کیلAAوگرم مربAAوط بAAه22 کیلوگرم مرتبط با تریاک و شیره آن ، 748استان قزوین کیلAAAوگرم شیشAAAه21 کیلAAAوگرم حشAAAیش و 44هAAAروئین، کAAAراک و کریسAAAتال،

کیلوگرم مرفین بوده است.7)متامفتامین( و وA،26066 55422استان های تهAران، اصAAفهان و خراسAAان رضAAوی بAAه تAAرتیب بAAا

نفر، دارای بیشترین دستگیرشدگان در ارتباط با انAواع مAواد مخAAدر کشAAف18621 و استان های ایلام، کهکیلویه و بویر احمد و خراسAAان شAAمالی1392شده در سال

نفر کمترین تعAAداد دستگیرشAAدگان را بAAه خAAود1698 و AA،1561 1470به ترتیب با نفAAر دسAAتگیر شAAده در رده هAAای4110اختصاص داده اند. استان قAAزوین بAAا تعAAداد

میانی رو به پایین قرار دارد. نفر میانگین موجودی زندانیان کلیه جرائم در کشور217854 تعداد 1392در سال

نفر میانگین موجودی زندانیان مربوط به مواد مخAAدر98905بوده که از این مقدار درصAAد زنAAدانیان کشAAور زنAAدانیان45.4و روان گردان ها بوده یعAAنی رقمی معAAادل

3144مواد مخدر هستند. میانگین موجودی زندانیان کلیه جAAرائم در اسAAتان قAAزوین نفر یعAAنی عAAددی1326نفر، میانگین موجودی زندانیان مواد مخدر و روانگردان ها

درصد از زندانیان استان قزوین مرتبط با مصرف مواد مخدر انAAد کAAه42.2برابر با گرچه اندکی پائین تر از میانگین کشوری بوده اما در جای خود بالاست.

آخرین شاخص به تعداد افراد فوت شده ناشی از سوء مصرف مAAواد مخAAدر اشAAاره زن230 مرد و 2727 نفر فوتی شامل 2957 ،1392دارد که در مجموع در سال

68 فAAوتی شAAامل 71در سطح کشور گزارش گردیده که از این مقAAدار در مجمAAوع .1 زن به استان قزوین اختصاص داشته است3مرد و

. گفتمان های کاذب پیرامون سوء مصرف مواد مخدر 7

از جمله آفاتی که پیکره علوم انسانی را به طور عام و علوم اجتمAاعی را بAه طAور خاص تهدید می کند سیطره گفتمان علوم تجربی و سایه سترگ این علوم بر علوم انسانی و اجتماعی است که منجر به انAAزوا و بAAه حاشAAیه رانAAدن این علAAوم گردیAAده است. علت این مسخ شدگی علوم انسانی و به محاق رفتن علوم اجتمAAاعی را می

توان در سه عرصه یا سه گفتمان بررسی نمود. (1965 تعریAAف نمAAود. نیگAAل)2 را می تAAوان در قAAالب فیزیکالیسمگفتمAAAان نخست

منظAAور من از فیزیکالیسAAم"فیزیکالیسAAت معاصAAر در تعریAAف آن چAنین می نویسAAد نظریه ای است که بر مبنای آن یک فAAرد انسAAانی بAAا همAAه حAAالات روانشAAناختی اش

(. فیزیکالیسAAت هAAا انسAAان را در کالبAAد33،1965 )نیگل،"چیزی بیش از بدن نیست خلاصه نموده و انسانیت را به جسمیت تقلیل می دهند. لیک محصAAول فیزیکالیسAAم

( انسAAان تAAک سAAاختی می خوانAAد. در این رویکAAرد1964آن می شود که مAAارکوزه ) دیگر چیزی از بعد روحی ، اخلاقی، معنوی و در یک کلام انسانیت انسان بAAاقی نمی ماند و اصالت با تکنولوژی به عنوان بسط بعد مادی انسان است و انسانیت انسان در مقابل تمتعات و تعلقات مادی او ذبح می شAAود. فیزیکالیسAAم مAAانع آن می شAAود که بتوان رویکرد منظومه نگر در مواجهه بAAا پدیAAده اعتیAAاد اتخAAاذ نمAAود. لیکن بAAرغم گفتمان فیزیکال، تنها بدن معتاد درگیر اعتیاد است و فیزیکالیست ها بر این اسAاس تلاش می کنند تا کالبد او را از مخمثه اعتیاد رهایی بخشند. در نتیجه پس از صAAرف زمان طولانی درمان و تحمیل هزینه هAAای گAAزاف شAAاهد بازگشAAت مجAAدد معتAAاد بAAه

چرخه اعتیاد هستند. کAAه سAAخت در پیونAAد و افAAتراق بAAا گفتمAAان نخسAAت بAAوده و برآمAAده ازگفتمAAان دوم

رویکردهای تجربی محض در علوم انسانی و بویژه روانشناختی است، بالینی گشتن فرایند آسیب است. امروز اعتیاد به علت مغفول ماندن گAAزاره3یا کلینیکالیزه شدن

های اجتماعی و فقد بینش و بصیرت جامعه شناسی در چمAAبره اصAAول موضAAوعه و مفروضات مسلم روانشناسی بالینی قرار گرفته است. اظهارات یکی از مسAAئولان

}مAAا{"اسبق انتظامی حاکی از رسوخ کلینیکالیسم بر مساله اعتیاد در ایران است هیچ چیز جAAز روان درمAAانیبا فرستادن معتادین به زندان کاری از پیش نمی بریم ،

، نه قوانین، نه تنبیهات شدید و نه حبس هAAایو روانپزشکی روی معتادین اثر ندارد "دبیرخانه ستاد مبارزه با مواد مخدر ریاست جمهAAوری،1394"کتاب سال داده های این پاره از .1

نقد و برنامه ریزی و فن آوری اطلاعات، چاپ اول اخذ گردیده است.

2 .Physicalism3 .Clinicalize

(. این داعیAAه1390،260 بAAه نقAAل از مAAدنی قهفAAرخی،1366 )فAAرزین، "دراز مAAدت کنAAونی روانشناسAAی بAAالینی در حAAالی مطAAرح می شAAود کAAه متقAAدمین و متAAاخرین جامعه شناسAAی همAAواره دخAAالت نیروهAAای اجتمAAاعی در شAAکل گAAیری آسAAیب هAAا را مطمح نظر داشته اند. کلینیکالیزه شدن سخت در پیوند با مفهوم پزشAAکی شAAدن و در امتداد آن است. پزشکی شدن نیز مفهومی جامعه شناختی است کAه اشAاره بAه فرایندی دارد که طی آن بخش عظیمی از کنش هAAای اجتمAAاعی و انسAAان شAAناختی آدمی که از دیر باز در مقولAAه هAAای خAAارج از علAAوم پزشAAکی مطAAرح و مطالعAAه می شده اند اکنون تحت قلمرو و اقتدار پزشکی درآمده اند و یا بنفع پزشAAکی مصAAادره شده اند و از طریق تعAAاریف ، ابزارهAAا و مAAداخلات پزشAAکی کنAAترل و مAAدیریت می شوند. در یک سده گذشAAته آدمی بیش از هAAر زمAAان دیگAAری شAAاهد بسAAط قلمAAرو واقتAAدار پزشAAکی بAAه سAAایر حAAوزه هAAا بAAوده اسAAت) قاضAAی طباطبAAایی و دیگAAران،

(. تمرکز و توجه اصلی پزشAAکی پیشAAگیرانه، بیشAAتر در سAAطح فAAردی و127،1386 خرد است تا اجتماعی و زمینه -ای و در پرداختن بAAه مسAAائل اجتمAAاعی و رفتارهAAای

به جAAای توقAAف تولیAAد سAAیگار توسAAطمرتبط با}حوزه{سلامت مانند کشیدن سیگار از تAAرک سAAیگار توسAAط افAAراد سAAیگاری ، این رویکرد پزشکی کمپانی های دخانیات

(.119 به نقل از همان،Crawford,1980, bond,1992 )صحبت می کند که بیش از دو گفتمان مطرح شده فAAوق مصAAطلح اسAAت و قAAریب چنAAدگفتمان سوم

دهAAه اسAAت کAAه در عرصAAه علAAوم اجتمAAاعی میAAدان داری می کنAAد، گفتمAAان شAAبه ایرانی است که وجه بارزش ریاضAی گAرایی و آمAار زدگی اسAت. شAبه1پوزیتویسم

پوزیتویسم ایرانی به همان اندازه که از داده پر است، خالی از معناسAAت و بیش از آنکه دل مشغول کشف کنه و عمق مسائل باشد دلبسAAته صAAورت مسAAاله اسAAت از همین روی در سطح ماندن و قشری نگری خصیصه بارز شبه پوزیتویسم ایAAرانی در

گرچAAه طشAAت پوزیتویسAAم مAAدت هAAا اسAAت کAAه در"تحلیل مسائل اجتماعی است. مغرب زمین از پشت بام بر زمین فروافتاده اما به دلیل ضAAعف بنیAAه علمی و عقب ماندگی ما در مباحث علمی هنوز سایه این باورهای منسوخ شده یک قرن پیش، بر

(.1378. )عنایت،"سر بسیاری از اساتید و محافل دانشگاهی ما سنگینی می کند بنابر آنچه عنوان شد بخش اعظمی از عدم توفیق و شکست برنامه هAAا و سیاسAAت گذاری ها در مقابله با سوء مصAAرف مAAواد مخAAدر را می تAAوان ناشAAی از تفAAوق سAAه گفتمAAان فیزیکالیسAAم، کلینیکالیسAAم و شAAبه پوزیتویسAAم بAAر ذهن سیاسAAت گAAذاران برشمرد چه فیزیکالیسم سیاست ها را به سمت کالبد گرایی سوق می دهAAد و روح و روان معتاد را در فراینAAد درمAAان مغفAAول می انگAAارد. بAAرای نمونAAه در فراینAAد بAAاز پروری معتاد، به جای بررسی کنه مساله و منشاءشناختی موضAAوع و زدودن ریشAAهخ گرچAAه ممکن اسAAت حAAتی در پAAاره ای از شAAرایط AAد. نسAAدرد، نسخه تجویز می کن موقتا اثر بخش باشند اما به علت وجود ریشه، همAواره امکAان و احتمAال بازگشAت معتاد به اعتیاد و از سرگیری فرایند مصرف وجود دارد. کلینیکالیسم نAAیز بAه عنAAوان فعالیتی درمان محAAور و متکی بAAر اصAAول روانشناسAAی بAAالینی مبتلابAAه همین فراینAAد اسAAت و راه حAAل اعتیAAاد را همچAAون سAAایر امAAراض در درمانگAAاه و طی نمAAودن1.Positivism Pseudo

فرایندهای درمانی جسAAتجو می کنAAد. در نهAAایت شAAبه پوزیتویسAAم نAAیز ارمغAAانی جAAز جنون کمیت و آزمون شیدایی به دنبال نAAدارد و سیاسAAتی کAAه بAAر مبنAAای آمAAارگرایی محض باشد نیز راه بجایی نخواهد برد چه پوزیتویسم در وهله نخسAAت یAAک گAAرایش روحی بسیار ساده اسAAت کAAه بAAه بودهAا بسAنده می کنAAد و از آن فراتAAر نAAرود و این

نوعی تنگ شدن افق فکری در تبیین آسیب های اجتماعی است.بررسی ادوار اعتیاد در ایران پس از انقلاب اسلامی. 8( هژمونی رویکردهای تنبیهی و مغفول ماندن رویکردهای ترمیمی8.1 )

کلیه سیاست گذاری های صAAورت پذیرفتAAه پAAیرامون سAAوء مصAAرف مAAواد مخAAدر در سAAاله را می38 یعنی بازه زمانی 1395 تا پایان سال 1357دوران پس از انقلاب

توان به شش دوره تقسیم بندی نمود تا طی این رهیافت بتوان پی برد که سیاست های آغازین در مواجهه با این سرطان اجتماعی چه بوده است؟ چه مراحلی پشAAت سر گذاشته شده و اکنون در چه شرایط و وضعیتی است و افق آینده تا چه انAAدازه

روشن و امید بخش یا تاریک و مایوس کننده است؟-1359اعمAAال سیاسAAت هAAای انقلابی و رادیکAAال علیAAه اعتیAAاد )؛ ( دوره نخست8.1.1)

1357) کلیه سیاست گذاری های این دوره توام با اقدامات انتظAAامی ، امنیAAتی و قضAAایی و در نهایت تشدید روش های انظباطی در مبارزه با اعتیاد بوده است. اصAAل اساسAAی این دوره تحدید عرضه ، مبارزه با تولید و قاچاق و جلوگیری از دسترسAAی معتAAادان به مواد مخدر است. این دوره با موج گسAAترده ای از دسAAتگیری هAAا، محاکمAAه هAAا و مصادره اموال معتادان آغاز و با مقابله و برخورد با مصرف کنندگان و قاچاقچیان و سیل متهمان دستگیر شده به زندانها پایان پذیرفت.غلبه استراتژی کاهش عرضه بر استراتژی کاهش تقاضا گفتمان مسلط دوره نخست بود. تصور می شد که با حذف فیزیکی قاچاقچیان و معتادان مساله اعتیاد حل می شAAود لیAAک احتمAAال ورود افAAراد

جدید و اضافه شدن به گروه معتادان هرگز تصور نمی شد.تمرکز نیروهای انقلابی بAAر جنAAگ و مغفAAول مانAAدن مسAAاله اعتیAAاد )؛ ( دوره دوم8.1.2)

1367-1359) قاطبه نیروها، تمرکز خود را بAAر حفAAاظت1359با شروع جنگ تحمیلی در شهریور

از کیان جمهوری اسلامی قرار داده و بخش اعظمی از نیروهای امنیتی و انتظAAامی در قسمت غرب و جنوب غربی متمرکز شدند. لیک با فراخ شدن میAAدان، کشAAور از دو جناح مورد هجمه قاچاقچیان و عرضه کنندگان مواد مخدر قرار گرفت. از سویی مرزهای شرق و جنوب شرقی به جولانگاه قاچاقچیAAان و مافیAAای توزیAAع مAAواد از دو کشور افغانستان و پاکستان تبدیل شد و از دگر سو خرده فروشان داخلی نیز خAAود را مصون یافتند، متهورانه وارد کارزار اعتیاد گردیدند. لیک به ناگزیر موضوع مقابله با اعتیاد به موضوعی فرعی و ثانوی بدل شد و هر گونه طرحی در راسAAتای مقابلAAه با آن به دوران پس از جنAAگ حوالAAه گشAAت. در دوره دوم بAAا توجAAه بAAه سAAهم غAAالب

استراتژی کاهش عرضه، مدیریت اعتیاد در دستان مردان حقAAوقی یAAا امنیAAتی قAAرار داشت. این افراد فاقد هرگونه دانش مقدماتی در مبارزه با اعتیاد خصوصا سیاست

همین امر سبب شد تا ساده انگAAاری و بی برنامAAه گی بAAر0های کاهش تقاضا بودند(. 311،1390کلیه فعالیت ها ی مبارزه با اعتیاد سایه اندازد)مدنی قهفرخی،

(1376-1368سیاست انکار مساله اعتیاد در ایران ) ( دوره سوم؛8.1.3) پس از اتمام جنگ آنچه ضرورت و اهمیت یافت، سAAازندگی تخAAریب هAAای منبعث از جنگ بود. لیکن در این دوره نیز تفوق گفتمان سAAازندگی مجAAالی بAAرای بازاندیشAAی سیاست های اتخاذ شده ی پیشین باقی نگذاشت، موضوع اعتیAAاد مسAAکوت مانAAد و راه حل مساله، اغماض و انکار مساله تشAخیص داده شAAد چAه فراگAیر شAAدن سAAوء مصAAرف مAAواد مخAAدر بAAا ارزشAAهای انقلابی در تعAAارض بAAود. از این روی اعتیAAاد بAAه الگوهای کهنه ی بر جای مانده از رژیم سیاسی پیشین نسبت داده شد. محصAAولات هنری در دهه هفتاد که در آن تلاش می شد افراد منصوب به رژیم گذشAAته همAAواره در حال مصرف دخانیAAات و اسAAتعمال سAAایر مAAواد افیAAونی باشAAند تنهAAا نمونAAه ای از ارجاع مساله به ادوار گذشته است. هرچند که بسیاری از سران سAAلطنت پهلAAوی و

اطرافیانشان خود مافیای مواد مخدر و مستغرق در مواد افیونی و تخدیری بودند.دوره پذیرش مساله اعتیاد و فقدان طرح و برنامه مدون؛ ( دوره چهارم8.1.4)

در این مقطع تحت تاثیر فضای نسبتا باز کارشناسAAی و علمی، آمAAار و اطلاعAAات در زمینه مواد مخدر و اعتیاد انتشار قابل توجهی یافت و بحث در باره اعتیاد و وضعیت سوء مصرف مAAواد مخAAدر دیگAAر تAAابو و خAAط قرمAAز نبAAود...عAAواملی چAون احسAAاس شکسAAت ، درک ضAAرورت تجدیAAد نظAAر اساسAAی در برنامAAه هAAا و احسAAاس نیAAاز بAAه مشورت و همدلی با صاحبان علم و اندیشه در واقع روانشناسی حاکم بAAر مAAدیریت اعتیاد در این دوره را تشکیل می داد. از ایAAنرو فرهنAAگ گفتگAAو و انتقAAاد از مAAدیریت اعتیاد گسترش قابل توجهی یافت ... در این دوره همه تمایل داشAAتند کAAاری کننAAد و

(.523،1390کاری صورت گیرد اما چگونAAه ؟ پاسAAخ روشAAن نبAAود)مAAدنی قهفAAرخی، چرخش رویکرد ستاد }مبارزه با مواد مخدر{ را حتی در نام گذاری عملیات مختلف انتظامی می توان دید. اگر در گذشته بر عملیAAات انتظAامی نAام هAAایی چAون رعAد ، صاعقه، والعادیات، ظفر و غیره می نهادنAAد، در این دوره از نAAام هAAایی چAAون انAAذار استفاده می شد. اگر در گذشته بر دسAAتگیری و سAAرکوب و امحAAای مجرمAAان مAAواد مخدر به عنوان هدف اصلی عملیات تکیه می شد ، در این دوره هAAدف از برگAAزاری عملیات ،آگاه سازی جامعه از عواقب اعتیاد و قاچاق مواد مخدر ذکر می شد و بAAه نقش پیشگیری و مبارزه فرهنگی در حAAل این معضAAل اجتمAAاعی اشAAاره می گردیAAد

(. این دوره که در بازه406 به نقل از همان منبع ،14/7/1376)روزنامه اطلاعات، ادامه یافت، اگرچه اعتیAAاد بعنAAوان مسAAاله اجتمAAاعی پذیرفتAAه شAAد و76-84زمانی

عناوین گسترده ای از کتاب ها، مقالات، پایان نامAAه هAAا و رسAAالات بAAه این موضAAوع اختصAAاص یAAافت و اجتمAAاع علمی، همAAایش هAAا و کنفرانسAAها پAAیرامون این آسAAیب اجتماعی شAAکل گAAرفت امAAا رشAAد شAAتابان تنAAوع و تعAAدد الگوهAAای مصAAرف، قاطبAAه سیاست های اتخاذ شAAده را ناکارآمAAد و غیرقابAAل اسAAتفاده سAAاخت و نشAAان داد کAAه

سیاست گذاری پیرامون اعتیاد باید متناسب با الگوهای نوظهور مصرف مواد مخدر باشد و اجرای سیاست های تاخیری در شکست و ناکامی را بر همان پاشنه پیشAAین

خواهد چرخاند.اجرای طرح امنیت اجتماعی ؛ ( دوره پنجم8.1.5 )

ادامه یافت ، مبتنی بر اجAAرای طAAرح ارتقAAاء1392 تا 1384دوره پنجم که از سال امنیت اجتماعی بود. طرح مذکور نیز در امتداد سیاست کاهش عرضه، بدون توجAAه به سیاست کاهش تقاضا در شش بعد عملیاتی شد که در خصوص مواد مخدر، جAAز افزایش شAAمار دستگیرشAAدگان و تAAراکم محAAاکم قضAAایی و زنAAدانها ارمغAAان دیگAAری نداشت زیرا پس از اجرای طرح و جمع آوری معتادان و خرده فروشAAان مرتبAAط بAAا حAAوزه مAAواد مخAAدر بAAه علت فقAAد برنامAAه ای مناسAAب و عAAدم حضAAور دیAAدگاه کارشناسانه ، مجدا افراد مذکور را به خیابAAان هAAا بازگردانAAد امAAا از این جهت دارای

اهمیت بود که اراذل و اوباش را در سطح کشور بر جای خود نشاند. نقد گذشته، برنامه ریزی برای آینده( دوره ششم؛8.1.6 )

آغاز و تا سال1392این دوره که ذیل برنامه پنجم توسعه تعریف می شود از سال در چند سطح و با ارائه چند برنامه ادامه یافت . سAAطح نخسAAت مربAAوط بAAه1395

سیاست های کلی مبارزه با مواد مخدر بAAود کAAه در یAAازده بنAAد توسAAط مقAAام معظم رهبری به نهادهای مربوطه ابلاغ گردید. وجه ممیزه طرح فوق حمAAایت اجتمAAاعی و بازتوانی معتادان ، بهره برداری از تجارب دیگر کشورها و سازمان های بین المللی از طریق تقویت دیپلماسی منطقه ای و جهانی و اتخاذ تدبیر لازم جهت ایجاد امید و مشارکت مردم و خانواده ها در زمینه پیشگیری ، کاهش آسAAیب و درمAAان معتAAادان بود در سایر سطوح نیز اهداف ترسیم ، نهادهای متولی مشخص و به اجرایی شدن نقشAAه راه جAAامع مبAAارزه همAAه جانبAAه بAAا مAAواد مخAAدر چشAAم دوختAAه شAAد. از جملAAه تصمیمات مطلوب اتخاذ شده در این طرح ها، اختصاص حداقل ده درصد از بودجAAه فرهنگی و اجتماعی مصAAوب سAAالانه بAAه منظAAور اجAAرای برنامAAه هAAا و فعAAالیت هAAای ابلاغی از سوی دبیرخانه ستاد مبارزه با مواد مخدر و فراهم شدن زمینAAه فعAAالیت و

سازمان مردم نهاد در حوزه مبAAارزه بAAا مAAواد مخAAدر بAAود2728مشارکت اجتماعی (.12،1394)حیدری، تشخوریان،

. چرخش در سیاست گذاری ها9

( بسوی سیاست های تقاضا محور9.1)

تجربه بسیاری از ملل توسعه یافته در جهان در مواجهه با سوء مصرف مواد مخدر امروزه نشانه چرخش سیاست ها از رویکردهای عرضه محور به رویکردهای تقاضا محور است. در کشور ما نیز پس از دهه ها اعمAAال سیاسAAت هAAای عرضAAه محAAور و اصرار بر کنترل عوامل بیرونی و نضAAج برخوردهAAای انظبAAاط بخش و عAAدم حصAAول نتیجه در فرایند کنترل و کاهش و حتی تشدید فرایند مصرف و شAAکل گAAیری نAAوعی مقاومت ، اکنون هنگامه آن فرا رسیده که بازار تقاضا امعان نظر سیاست گAAذاران

قرار گیرد و به جای اخذ سیاست های انظباطی که جز بAر شAAمار مصAAرف کننAAدگان نیفزوده رویکردهای نرم و ترمیمی جایگزین گردد که تقویت مهارت های زنAAدگی در ردیف این رسش های نرم و تAAرمیم بخش قلمAAداد می شAAود. مهAAارت هAAای زنAAدگی عبارت است از مجموعه توانایی هایی که زمینه سازگاری و رفتAAار مثبت و مفیAAد را فراهم می آورند. مهارت های زندگی مهارت های اساسی هسAAتند کAAه بوسAAیله آنهAAا افراد به جای اینکه از زیر بار مسئولیت شانه خالی کنند مسئولیت امور زندگی خود

(. سAAازمان جهAAانی115،1393را بAAر عهAAده می گیرنAAد )جAAوادی پAAور و همکAAاران، ( چندین شAAاخص را بAAرای معAAرفی مهAAارت هAAای زنAAدگی فهرسAAت2009بهداشت )

نموده که به مهمترین آنها مختصرا اشاره می شود.1مهارت حل مساله( 9.1.1)

همه انسانها در ادوار زندگی خود با انواع مسائل و چالش ها روبه رو می شوند کAAه می باید در جهت حل آن مسائل اهتمام ورزند. از این جهت برخی متفکرین زنAAدگی

(. همانطور که برخی از جوامع از حل1388را سراسر حل مساله می خوانند)پوپر، مسائل پیرامون خویش عاجزند و همواره بدون جستجوی راه حل بنیAAادین مسAAائل، از آن عبور می کنند برخی از افراد نیز مهارت حل مسائل را فاقد می باشAAند و برای سال ها بار سAAنگین و فشAAار روانی مسAAائل را بAAه دوش می کشAAند. یکی از ویژگی های امروز جامعه ، پرورش نسلی است که عمدتا مهارت هAای حAل مسAAاله را فاقد است و در مواجهه با کوچکترین مسائل عنان از کف داده و شیرازه زنAدگی را در معرض فروپاشی قرار می دهند. اگر برای مثال یک مصرف کننده مواد مخدر را مورد سوال قرار دهید که چرا به سAAوء مصAAرف مAAواد روی آورده؟ عمAAدتا پاسAAخ می شنوید که فشارهای ناشی از زنAAدگی و معیشAAت آنهAAا را در این مسAAیر انداختAAه است و قاطبه افراد نیز فرافکنی کرده یAAا مسAAاله را انکAAار می کننAAد و یAAا آن را بAAه عوامل بیرون از خود حواله می کنند. اظهارات مشابه نشان می دهند کAه تAAا چAه اندازه معتادان فاقد مهارت حل مسائل جزئی هستند و اینچAAنین آسAAیب پAAذیر جلAAوه می کنند. از هم فروپاشAAی بسAAیاری از ازدواج هAAا در پنج سAAال نخسAAت زنAAدگی نAAیز مصدق داعیه فوق است و حکایت از آن دارد که زوجین توانایی حل مسائل زنAAدگی را فاقد بوده و قادر نیستند مسAAولیت انتخAAاب خAAویش را بپذیرنAAد لیAAک شAAانه خAAالی

کرده و نظام خانواده را از هم فرو می پاشند. یا توانایی نه گفتن2 جرات مندی(9.1.2 )

این مهارت نوجوان را قادر می سازد تAAا در برخAAورد بAAا ارزشAAها، فشAAار گAAروه و ... (. سیسAAتم و116مقاومت کند و از آسAAیب هAAا ناشAAی از آن مصAAون بمانAAد )همAAان،

نظام آموزش و پرورش و رسانه گروهی امروزه بیشتر پAAرورش دهنAAده ای نسAAلی است که به اصطلاح جامعه پذیر باشد. اتخاذ این رویه در دراز مدت اثرگذار بAAوده و قدرت و جسارت نه گفتن را از نوجAوان در برابAAر خواسAAته هAای غیرمشAروع گAروه همالان و سایر گروه های اجتماعی سAAلب می کنAAد. در زنAAدگی هAAر شخصAAی ممکن1 . Problem Solving Skill2 .Assertiveness

است پیش آمده باشد که عAدم ابAAراز مخAAالفت بهنگAAام نسAبت بAAه درخواسAAت هAای نامعقول و غیر موجه افراد پیرامون تا چه اندازه وی را بAAه زحمت انداختAAه باشAAد و در نهایت به ایجاد تنش در روابط فی مابین و متعاقبا درگیری هAای ذهAنی انجامیAده باشد لیک توانایی ابراز مخالفت بویژه در برابAAر درخواسAAت هAAای گAAروه همAAالان بAAه عنAAوان مهAAارتی ارتبAAاطی سAAخت مطمح نظAAر اسAAت چAAه بسAAیاری از کجAAروی هAAای اجتماعی از جمله اعتیاد ناشی از ضعف جرات مندی و عدم توانAAایی رد درخواسAAت دیگران جهت مصرف مواد مخدر است. این افراد یکی از درخواست هAAای کAAه نمی توانند رد کنند تجربه نخستین بار مصرف مAAواد اسAAت در این شAAرایط فAAرد کAAاملا از عملکرد خود ناراضی است ولی فقط بAAرای آنکAAه گAAروه دوسAAتان خAAود را از دسAAت

(. اکAAثریت72،1388ندهAAد در برابAAر خAAواهش آنهAAا مقAAاومت نمی کنAAد )حAAاجی لAAو، نوجوانان و جوانانی که فریب افAراد نابAاب را می خورنAد اشخاصAی هسAتند کAه بAه توانایی های خود وقوف و اعتقاد ندارند ... و نمی توانند در مقابل درخواسAAت هAAای این افراد مقاومت کنند. برای مثال اگر فردی از اعضای گروه به آنها سیگار تعارف کند در خود قدرت پاسخ منفی دادن را نمی بینند و این قبیل نوجوانان هستند که در

(. 60،1380دام اعتیاد به مواد مخدر اسیر می شوند)اسعدی،

1 مهارت همدلی(9.1.3 )

همدلی تشخیص احساس دیگران و توجه به اوضاع و احAAوال از نقطAAه نظAAر آنAAان و یکی از ویژگی های انسان متعالی اسAAت کAAه علاوه بAAر بهبAAود ارتباطAAات بین فAAردی باعث کاهش خشونت و افزایش همبستگی و همکاری اجتماعی می شود )جعفAAری

(. زمانیکه از همدلی صحبت می کAAنیم منظورمAAان104،1395و یار محمدی واصل، این است که بتوانیم با کفش های فرد دیگری قدم بAAزنیم، بAAا عینAAک فAAرد مقابلمAAان دنیا را ببینیم و بطور کلی خودمان را بتوانیم تا حAAد ممکن جAAای افAAراد مقابAAل قAAرار دهیم و آنچه برایمان مهم است را وانهیم و آنچه برای دیگران اهمیت دارد را بیابیم. رفتار معتاد از این جهت درست در تقابل با مفهوم همدلی است چه فAAرد معتAAاد بAAه علت تشدید وابستگی به مواد، صرفا به ارضاء نیاز آنی خویش می اندیشد و به هAAر وسیله ای می کوشAAد تAAا حAAوائج خAویش را بAAرآورد لیAAک گرفتAAار نAAوعی خودبیAAنی و خودشیفتگی کاذب می گردد و حقوق افراد پیرامون را در جهت تمنیات خود تضAAییع می سازد. اختصاص بودجه خانواده جهت تامین مواد مخدر، گذران اوقات بAAا سAAایر مصرف کنندگان و عدم اختصاص زمAAان لازم بAAرای در کنAAار خAAانواده بAAودن، بAAر بAAاد دادن اعتبار و حیثیت خانواده و احساس ننگ اجتماعی اعضا، احتمAAال ابتلاء خAAانواده به مواد مخدر و فروپاشAAی خAAانواده تنهAAا بخشAAی از عAAوارض ناشAAی از فقAAدان روح

همدلی نزد مصرف کنندگان مواد مخدر است. )مدیریت خشم، اضطراب و افسردگی(2کنترل هیجان( 9.1.4 )

1 .Empaty2 .Emotion Control

محققین هیجان خواهی را به صورت صفتی کAAه ویAAژگی آن جسAAتجوی هیجAAان هAAا و تجربه های متنوع ، تAAازه ، پیچیAAده و شAAدید و میAAل اقAAدام بAAه خطرهAAای جسAAمانی ، قAAانونی و مAAالی بAAه خAAاطر خAAود این تجربAAه هاسAAت تعریAAف می کننAAد. محققین در

معتاد به تریاک را شامل می201 سوء مصرف کننده کوکائین و 335پژوهشی که شد دریافتند افرادی که نمره بالایی در مقیاس هیجان خواهی گرفته اند نشانه هAAای شدیدی از سوء استفاده از ماده مخدر از جمله اختلال روانی و مصرف بیش از یک

(. کنAAترل600،1391نوع ماده مخدر غیر مجاز را نشان دادند )حیAAدری و همکAAاران، هیجانات به عنوان یک مهارت زندگی طیف وسیعی از مفاهیم مرتبط با روانشناسی حوزه شخصیت را در بر می گیرید لیک در پژوهش حاضAAر مAAراد از کنAAترل هیجAAان ، کنترل خشم، اضطراب و افسردگی می باشد. ابراز خشAAم ، اضAAطراب و پریشAAانی را به دنبال خواهد داشت و این هر دو به تدریج بر میزان افسAAردگی خواهAAد افAAزود. افسردگی نیز یکی از شایع ترین بیماری های روانی است و احتمAAالا یکی از عوامAAل

(.79،1393فردی تاثیر گذار در اعتیاد باشد )خالدیان و همکاران، امروز در ایران یکی از توجیهات مرسوم و مصAAطلح مصAAرف کننAAدگان مAAواد مخAAدر کنترل خشم ، مدیریت اضطراب و کاهش افسردگی از طریق مصرف مواد افیونی است. از آنجایی که افAAراد مهAارت کنAAترل هیجانAAات روانی و اجتمAAاعی را فاقAAد می باشند عمدتا به رفتارهای کجروانه سوق می یابند. مشاهده درگیری ها و نزاع هAAای خیابانی ، وجود کثرت پروند های ناشی از اعمال خشونت و ناشی از زد و خAAورد در مراکز قضایی و سایر انواع اعمال رفتارهای خشونت آمیز کلامی، بیAAانی و فAAیزیکی در سطح جامعه حکایت از عدم توانایی کنترل خشم نزد ما دارد. خشم شدید بطور کلی با کیفیت پائین تر زندگی و بروز رفتارهای پر خطAAر از قبیAAل اعتیAAاد بAAه مAAواد و

(. از سAAوی دیگAAر27،1394سوء مصرف الکل رابطه دارد )آقا یوسفی و همکاران ، ناتوانی در کنترل خشم و به سرعت غضبناک شدن، برجسته تAAرین الگAAوی عAAاطفی نزد معتادان است. بعضی از مبتلایان چنین اظهار کAAرده انAAد کAAه بAAا اسAAتعمال مAAواد

(1386مخدر بالاخره به احساس آرامش و بهنجار بودن دست یافته انAAد )یوسAAفی، همچنین در خصوص شیوع اضطراب در جامعه وضعیت بAAر همین منAAوال اسAAت. بAAر اساس نتایج پیمایش ملی سلامت روان ، اضطراب شAAایع تAAرین مشAAکل روانی نAAزد

درصد مردم جامعه از آن رنج می برنAAد )پیمAAایش ملی سAAلامت16ایرانیان است و (. بر اساس نتایج همین پیمایش اختلالات خلقی نیز در رده دوم شAAیوع1390روان ،

در کشور است. در این میان افسردگی ماژور بیشترین شیوع را به خAAود اختصAAاص داده است. این میزان حجم فزاینده خشم، اضAAطراب و افسAAردگی بی شAAک زمینAAه اعتیاد به انواع مواد افیونی را تسهیل می کند زیرا میزان افسردگی در بین معتادانالکل و مواد مخدر چهار برابر بیشتر از جمعیت عمومی است )حجازی و همکAAاران،

21،1395.)1مهارت خود آگاهی (9.1.5 )

خود آگاهی یعنی آگاهی یافتن و شناخت اجزای وجود خود، شناخت اجزایی همچون خصوصیات ظاهری، احساسات، افکار و باورها، ارزشها، اهداف، گفتگوهAAای درونی1 .Consciousness Skill

و نقاط قوت و ضعف خود، آگاهی به این معنی است که افراد چگونه به خAAود نگAAاه بAAه نقAAل1388کرده و بر اساس این نگاه چه احساسی پیدا می کنند)امامی نAAائبی،

(. می توان مدعی شAAد کAAه بسAAیاری از103،1395از جعفری و یار محمدی واصل ، انحرافAAات اجتمAAاعی ناشAAی از عAAدم شAAناخت انسAAان نسAAبت بAAه خAAود و عAAدم درک ارزشAAهای متعAAالی انسAAان اسAAت. عرفAAا وابسAAتگی انسAAان بAAه دنیAAا و مطAAامع آن را نکوهش کرده و آزادگی و رهایی بشAAر را خواسAAتارند چAAه معتقدنAAد کAAه وابسAAتگی و طلب تمنیات متلون، ارزشهای بشری را فروکاسته و او را به سطوح حیوانی تAAنزل می دهد. اعتیاد را می توان بدترین و نکوهیده ترین شکل وابستگی در بشر دانست که نه تنها موجد و موجب سقوط انسان به ورطه انواع آلودگی ها بلکAAه مAAوجب بAAه ابتذال کشیده شدن جامعه خواهد شد زیرا پژوهندگان حوزه اعتیاد بر این باورند که یک معتاد در امتداد دوره اعتیاد حداقل ده نفر را به ورطه اعتیAاد خواهAد کشAاند. از سAAوی دیگAAر عAAدم آگAAاهی بAAه عAAواقب زیانبAAار اعتیAAاد یکی از عوامAAل مهم فAAرهنگی گرایش افراد به سمت مواد اعتیاد آور است. استعمارگران در بدو ورود مواد مخدر به ایران برای آنکه بتوانند فرهنگ مصAAرف مAAواد مخAAدر را در کشAAور مAAا بAAاب کننAAد رفتارهایی را به غلط در بین مردم ساده دل رواج دادنAAد کAAه این رفتارهAAا بAAه مAAرور زمان تبدیل به قانون نانوشته میان مردم ما شد. درمان درد گوش بAAا دود سAAیگار و تریاک، درمان درد دندان با گذاشتن تکه کوچAAک تریAAاک بAAر روی آن و .... بAAرخی از این باورهای غلط اند } نتیجه فقد این نوع از آگاهی نزد ما ایرانیان است{. )حاجی

(.114،1388لو، مهارت برقراری ارتباط موثر با دیگران (9.1.6 )

امروزه متفکرین علوم اجتمAAاعی ثروتمنAAدترین و در عین حAAال توسAAعه یافتAAه تAAرین جامعه را آن جامعه ای می دانند که از بیشترین میزان سرمایه اجتماعی بهAAره منAAد باشد. بر پایه همین قاعده داراترین افراد نیز آنهایی هسAتند کAه از بیشAترین مAیزان این سرمایه سود ببرنAAد. یکی از شAAاخص هAAای مفهAAوم کلان سAAرمایه اجتمAAاعی کAAه

( وارد قلمرو جامعه شناسAAی شAAد بAAه توانAAایی برقAAراری1975توسط پی یر بوردیو) ارتباط با افراد دیگر اشAAاره دارد. بنAAابراین امAAروزه سAAرمایه اقتصAAادی ملاک دارایی افراد نیست و حجم حساب بانکی ملازم با مAAوفقیت قلمAAداد نمی گAAردد بلکAAه آنچAAه اولویت دارد پاسخ به این سوال است که ما چه کسAAانی را می شناسAAیم یAAا بAAا چAAه افرادی در تعامل و ارتباطیم ؟ همانطوریکه برقراری ارتباط موثر و مطلوب زمینAAه شAAکل گAAیری جامعAAه ای سAAالم را فAAراهم می آورد پیونAAدهای افAAتراقی ناسAAالم نAAیز فرجامی جز بزه، انحراف و آسیب به دنبال ندارد. نظریه پیوند افتراقی کAAه توسAAط ساترلند مطرح شد به این مفهوم راجع است کAAه انحرافAAات اجتمAAاعی بواسAAطه در مجاورت قرار گرفتن با افراد کجAAرو بوجAAود می آینAAد. این نظریAAه بAAه تAAاثیر مAAیزان ارتباطات و میزان همجواری و یا همنشینی با اشخاص کجرو یا منحAAرف تاکیAد دارد.

( معتقد است رفتار کجروانه آموختAAنی اسAAت و ارثی نیسAAت.1974ادوین ساترلند ) این یادگیری در تعامل و ارتباط بAAا دیگAAران بAAویژه در داخAAل گAAروه هAAای صAAمیمی و

(. امAAروزه بAAا کمAAتر مصAAرف59،1395دوستانه بدست می آید )اعظمی و دیگAAران، کننده مواد مخدر روبه رو می شوید که یکی از علل اصAلی اعتیAAاد خAAود را دوسAAتان ناباب معرفی نکند یا نقش گروه همالان را در اعتیاد خود نادیده انگارد. البته بخشی

از برجسته کردن نقش و اثر دوستان مرتبط به فعالیت های فرافکنانه آنها و توجیAAه رفتار کجروانه است اما به واقع در تحلیAAل و تبAAیین عوامAAل مAAوثر بAAر اعتیAAاد مAAیزان ارتباط بویژه با مصرف کنندگان مواد مخAAدر انکارناپAAذیر اسAAت. نتAAایج یAAک پAAژوهش نشان می دهد که جرم در افرادی که معاشرت کمتری با افراد ناباب دارند کمتر از افرادی است که معاشرت در حد متوسط یAAا بیشAAتر دارنAAد این در حAAالی اسAAت کAAه تمامی مجرمینی که با افراد ناباب معاشرت داشته اند بیشتر به جAAرائم مربAAوط بAAه

(. 79،1394مواد مخدر دست زده اند )عظیمی و دیگران،

. روش پژوهش10-1857پژوهش های علوم اجتماعی از زمان طرح فلسفه اجتمAAاعی اگوسAAت کنت)

( تا به امروز به لحاظ رویکردهای روش شناختی سAAه مAAوج را تجربAAه نمAAوده1798 است. موج نخست پوزیتویسم، موج دوم بAAه کیفی گAAرایی و فراینAAدهای تفسAAیری و موج سوم به به رویکردهای تلفیقی شهره است. پژوهش پیش روی با مطمح نظAAر قرار دادن تقدم و تاخر زمانی رویکردهای فوق بر آن است تا انعکاس و بازتAAابی از مAAوج متAAاخر روش شناسAAی را پیش روی مخAAاطبین قAAرار دهAAد. از ایAAنروی جهت فهرست نمودن عوامل اثر گذار بAAر سAAوء مصAAرف مAAواد مخAAدر روش کیفی دلفAAای امعان نظر قرار گرفت که در دو دور به صورت پرسشنامه باز در میان پنج صAAاحب

متغAAیر بAAه صAAورت68نظر و متخصص این حوزه اجAAرا گردیAAد و نتAAایج آن در قAAالب پرسشنامه بسته سازماندهی گردید سپس در مرحله بعد، انگاره موج نخست روش شناختی با اتخاذ روش پیمایشی مورد توجه قرار گرفت. لیAAک پرسشAAنامه در میAAان

ساله استان قزوین به صورت نمونAAه گAAیری خوشAAه ای15-64 نفر از جمعیت 380 توزیع و در دستگاه تحلیل عاملی متغیر هAAای مAAورد نظAAر در پنج عامAAل دسAAته بنAAدی

گردید.

. یافته های پژوهش11

( عامل ها و میزان بارهای عاملی1-1جدول)

فردی

12345

0.568بیکاری10.565رفاه اقتصادی20.741نداشتن شغل دائم و مناسب3546احساس غریبگی و ناشناختگی در شهرها40.659زندگی در مناطق متراکم و حاشیه نشینی50.725زندگی در نقاط فقیر نشین شهری60.601وضعیت اقتصادی مطلوب70.514قیمت مواد مخدر80.513مشاغل یدی و فیزیکی9

0.618محیط های پر استرس شغلی100.669خود بی علاقگی فرد به شغل110.853اضطراب120.650نارسایی ها و کمبودهای شخصیتی130.631شکست ها و ناکامی های پی در پی140.501اختلالات روانی150.832عدم توانایی در ایجاد ارتباط با دیگران160.686تنوع طلبی وسوداگری170.717عدم توانایی در رد تعارف دوستان18 عدم برخورداری از اطلاعات صحیح نسبت19

به عواقب مصرف مواد0.585

0.640محرومیت های جنسی200.727فقدان اعتماد به نفس210.627مرگ یکی از نزدیکان22

0.774احساس حقارت و فقدان عزت نفس230.538طلاق و جدایی)گسست خانواده(240.646تنش در روابط خانوادگی25 مصرف مواد مخدر توسط یکی از اعضای26

خانواده0.626

0.525پایین بودن سطح سواد والدین270.631خانواده مستبد280.670خانواده تک والد29 فقدان رابطه صمیمی میان اعضای خانواده30

با یکدیگر0.618

اعمال آزادی های بی حد و حصر از سوی31والدین نسبت به فرزندان

0.548

0.613زندگی در محله های نا امن و آسیب زا320.728ترک تحصیل330.562طولانی شدن دوران تجرد340.695در دسترس بودن مواد مخدر350.849فقدان برنامه مناسب نهادهای متولی360.698اعمال قوانین تنبیهی)حبس ، زندان و...(370.828کمبود فضاهای تفریحی38 فقدان استراتژی در برنامه درسی دانش39

آموزان در خصوص پیشگیری در برابر اعتیاد0.666

عدم ارائه آموزش در برنامه درسی پنهان40مدرسه

0.705

0.689فقدان جرات مندی و عدم مهارت نه گفتن410.528در دسترس بودن مواد مخدر420.531رودربایسی و تعارفی بودن430.544مصرف سیگار و قلیان44 باورهای غلط فرهنگی در خصوص مسکن45

بودن موادمخدر0.802

0.633نا امن بودن فضاهای تفریحی46

(نمایی از عاملهای پژوهش و نقش هر یک از آنها2-1جدول)

شمار

11.4316.83.0.30فرسایش سرمایه اجتماعی1

9.4012.350.23فقدان مهارت های زندگی2

نابرابری اجتماعی )عدم تعادل میان اهداف و3وسایل دستیابی به هدف(

5.359.710.17

خرده فرهنگ های محلی و هنجارهای تسهیل 4کننده مصرف مواد

5.039.180.16

4.027.890.14اقتصادی شدن مواد مخدر)تشکیل بازار(5

56100-جمع6

( نشان دهنده اهمیت و نقش دو مولفAAه سAAرمایه اجتمAAاعی و2-1داده های جدول ) مهارت های زندگی در افزایش و کاهش آسیب های اجتماعی است . همAAانطور کAAه ملاحظه می شAAود افAAول سAAرمایه اجتمAAاعی و فقAAد مهAAارت هAAای زنAAدگی بAAر سAAوء

درصد از کل عامل ها می باشد کAAه بسAAیار قابAAل53مصرف مواد مخدر در مجموع توجه و درخور تامل است. از سوی دیگAAر سAAه عامAAل نAAابرابری اجتمAAاعی ناشAAی از عدم برقراری تعادل میان اهداف و وسائل دستیابی به هAAدف ، خAAرده فرهنAAگ هAAای محلی و هنجارهAAای تسAAهیل کننAAده مصAAرف مAAواد مخAAدر و همچAAنین نقش عامAAل، اقتصادی شدن مAAواد مخAAدر در فراینAAد تشAAکیل بAAازار این مAAواد، در مجمAAوع مAAیزان

درصد را نشان می دهند. 47اثرگذاری مقادیر فوق الذکر حاکی از آن است که امروزه بیشAAتر از آنکAAه در منشAAاء شناسAAی مصرف مواد مخدر رویکردهای جامعوی و ساختارگرایانه مطمح نظAAر باشAAد، چشAAم اندازهای فردباورانAه وکنشAگرانه حAائز اولAویت اسAت. بنAابراین چAرخش نظAری از قلمرو سAAاختار بAAه عرصAAه عAاملیت روی داده اسAAت. هرچنAAد بAدون تحلیAAل سAاختار جامعه ایران و پویش تاریخی آن، ویژگی های فرهنگ ایرانی، تحلیل هAAویت ایAAرانی- اسلامی ، موضع اسAAلام و فAAرق اسAAلامی بAAه اعتیAAاد، سAAاختار قAAدرت و نقش آن در تجارت مواد، خرده فرهنگ ایAAرانی، مAAوقعیت ژئوپولتیAAک ایAAران در منطقAAه، ویAAژگی های شخصAAیتی و روح ایAAرانی، نمی تAAوان پدیAAده اجتمAAاعی پایAAداری را شAAناخت کAه 1حضور آن از کوچه و خیابان تا کنج خانه ها و اندرونی قرن ها است گAAزارش شAAده

اما امروزه ریشه اعتیاد بیش از هر عامل ساختاری و اوبژه محور نتیجAAه فرسAAایش سرمایه اجتماعی و فقدان مهارت های زندگی و مهمتر از همه نتیجه انتخاب سAAوژه

است.. سیاست ها و راهکارهای اجرایی در سطوح خرد، میانی و کلان12

پیش از اتخاذ هر نوع سیاستی جهت مهار اعتیاد ذکر چند نکتAAه سAAخت امعAAان نظAAر است. نخست آنکه کلیه مسائل اجتماعی بAAه طریAAق اولی اعتیAAاد، یAAک شAAبه بوجAAود

141، 1387 ، مدنی قهفرخی، "ادوار مدیریت اعتیاد در ایران"رجوع شود به 11 .

نمی آیند و راه حل تجویزی، نسخه ای، دستورالعملی نAAیز ندارنAAد تAAا انAAدازه ای کAAه متخصصین حوزه اعتیاد بر این باورند که به اندازه مدت زمان مصرف، می بایسAAت جهت درمان به همان میزان زمان صرف گردد. دوم آنکه مبتAAنی بAAر تئAAوری انتخAAاب

(، تمامی آنچه ما انجام می دهیم یک رفتار اسAAت و نAAیز1925-2013ویلیام گلاسر) آنکه تمام رفتارها عمدی بAAوده و از درون مAAا برانگیختAAه می شAوند لیAAک اعتیAاد نAیز مولود انتخاب فرد است و از انگیزه های درونی فAAرد نشAAئت گرفتAAه اسAAت و تAAا آن هنگام که عزم ترک مصرف، توسAAط نیروهAAای درونی در وی برانگیختAAه نشAAوند هیچ

فرایند درمانی کارگر نخواهد افتاد و کلینیکالیسم نیز توفیقی بدست نخواهد داد. بنابراین اعمال هر گونAه سیاسAتی در جهت مAدیریت کAاهش عرضAه شAامل کنAترل مرزها ، مبارزه با قاچاق ، مبارزه با خرده فروشAAان ، برخوردهAAای انظبAAاط بخش و پلیسی می بایست توامان و همزمان با مدیریت کاهش تقاضا باشد. تا آن هنگامیکه مواد افیونی پذیرش داخلی داشته باشد و تقاضا برای مصرف موجAAود باشAAد حصAAار کشیدن دور مرزها و تشدید رویه های نظAAامی و قضAAایی نAAیز راه بAAه جAAایی نخواهAAد برد. جامعه همه روزه با مAAواد جدیAAد الضAAهوری روبAAه روسAAت ، همAAه روزه از تغیAAیر الگوهای مصرف صحبت می شود و پیوسته گزارش ورود اقشار جدید را بAAه جرگAAه مصرف کنندگان می شنویم اما کماکان اصرار می ورزیم با همان تکنیک ها و روش های کهنه و سوخته علمی به سراغ تحلیل و تبAAیین مبAAاحث نAAو بAAرویم لیکن تAAوفیقی حاصل نمی کنیم. از اینروی سیاست ها و راهکارهای اجرایی و عملیاتی جهت مهAAار و کنترل سوء مصرف مواد مخدر در سه سطح خرد شامل توجه بAAه سAAوژه، سAAطح میانی مشتمل بر خانواده، گروه همالان و مدرسAAه و در نهAAایت سAAطح کلان کAAه بAAر

( آمده است.3-1عرصه های اجتماعی راجع است مطابق جدول )

( سیاست هAAا و راهکارهAAای کنAAترل سAAوء مصAAرف مAAواد مخAAدر در سAAه3-1جدول )سطح خرد، میانی و کلان

عوامل حفاظت کننده عوامل خطر ساز واحدتحلیل

سطح

آگاهی از عوارض مصرفایجاد نگرش منفی نسبت به مواد

داشتن رابطه مثبت با سایر اعضای خانوادهاعتماد به نفس بالا

خودپنداره مثبتخوش بینی نسبت به آینده

تاب آوری

توجیه بوسAAیله این نگAAرش کAAه اغلب افAAرادمواد مصرف می کنند

شکست تحصیلیاختلالات روانی،خشونت،انزوا

عدم مشارکت در فعالیت های اجتماعی عدم آگاهی در مورد موضAAوعات مرتبAAط بAAا

موادروابط جنسی زودهنگام و نامتعارف

فرد خرد

روابط نزدیک و صمیمی با اعضای خانواده مشارکت دادن نوجوانان در تصمصم گAAیری

ها ایجاد انگیزه تحصیل و فراهم کردن شرایط

آنواگذاری مسئولیت به فرزندان

دادن حق انتخاب به فرزندانتقویت تاب آوری فرزندان

آموزش حAAل مسAAاله،جAAرات منAAدی و سAAایرمهارت های زندگی

سابقه مصرف مواد در خانواده عدم گفتگوی اعضای خانواده باهم و عدم

رضایت از زندگی عدم کنترل و نظارت بر رفتار اعضا توسط

والدین آسان گیرنزاع خانوادگی

تبعیض میان فرزندان و مقایسه او بادیگران

-عدم هماهنگی میان نظرات والدین

خانواده

میانه

تقویت قبح مصرف مAAواد مخAAدر نAAزد گAAروههمسالان

ایجاد رقابت سالم جهت دستیابی افAAراد بAAهموفقیت

نظارت بر روابط نوجوانان بAAا سAAایر افAAرادبویژه گروه دوستان

آمAAوزش مهAAارت نAAه گفتن بAAه دوسAAتان وگروه همسالان

فشار همسالان و ارتباط با افراد نابابنگرش مثبت به مواد مخدر

فعAAالیت هAAای جنسAAی نامتعAAارف بAAا گAAروههمسالان

بریAAدن از خAAانواده و ذوب شAAدن در گAAروههمالان

مصرف سAAیگار و قلیAAان بعنAAوان تفAAریح درمیان گروه دوستان

همسالان

-ییوند دانش آموز و خانواده با مدرسهخودپنداره تحصیلی مثبت

تشویق و تقویت موفقیت های تحصیلینقش بازدارنده معلم

ایجاد انگیزه نیاز به موفقیتبرنامه درسی پنهان جهت کسب موفقیت

انتظارات نامتعارف تحصیلیعدم احساس تعهد و تعلق به مدرسه

شکست تحصیلیتبعیض در مدرسه

آموزش فعالیت های بزهکارانه در مدرسه

مدرسه

موازنه در سیاستگذاری های تقاضAAا محAAورو عرضه محور

کنترل مرزهای ورودی و خروجیمبارزه قاطعانه با مافیای مواد مخدرجمع آوری خرده فروشان مواد مخدر

ضAAرورت بAAازنگری بAAر رویکردهAAای درمAAانمحور و کلنیکال

راه انAAدازی و فعAAال سAAازی سAAازمان هAAای مAAردم نهAAاد در راسAAتای مبAAارزه بAAا سAAوء مصAAAرف مAAواد مخAAدر و توانمنAAAد سAAازی

معتادان

دوهزار کیلومتر مرز مشAAترکی بAAا دو تولیAAدکننده عمده مواد مخدر

از بین رفتن قبح اجتماعی مصرف موادعدم نظارت بر کار داروخانه ها

عدم انطباق اهداف و وسAAائل دسAAتیابی بAAههدف

وجAAود انAAواع آسAAیب هAAای اجتمAAاعی خطAAرآفرین بیکاری،حاشیه نشینی و ...

جامعه کلان

منابع ( " بررسی آمAAادگی اعتیAAاد1394آقا یوسفی،علیرضا،صفاری نیا، مجید، عباسپور، پرستو )-1

به مواد مخدر در دانشجویان پزشکی )نقش مولفAAه هAAای ذهAAنی خشAAم(" فصAAلنامه اعتیAAاد35پژوهی،سال نهم،شماره

( "پیشگیری )شAAیوه هAAای عملی پیشAAگیری اولیAAه از اعتیAAاد بAAه1380اسعدی،سید حسن )-2مواد مخدر" انتشارات آن، چاپ اول

(" پیشAAگیری از سAAوء مصAAرف مAAواد مخAAدر و1389اسعدی،سید نگار،اسعدی،سید حسن)-3روانگردان" انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول

اعظمی،کیوان، قادری ثAAانوی،رمضAAانعلی، فتحی،منصAAور، قائAAد امیAAنی هAAارونی،غلامرضAAا)-4 ( "رابطه سبک فرزند پAAروری والAAدین و همنشAAینی بAAا همسAAالان بزهکAAار" فصAAلنامه1395

مسائل اجتماعی ایران، سال هفتم، شماره اول ( "رهیافت هایی از مهارت های زندگی در1395جعفری،زهرا، یار محمدی واصل، مسیب)-5

15نهج البلاغه، پژوهشنامه نهج البلاغه، سال چهارم،شماره (" میزان تحقق اهAAداف مهAAارت1393جوادی پور،مجید، پروین، عزیزی، نوروز زاده، رضا)-6

4های زندگی در دانش آموزان دوره ابتدایی" سال بیست و یکم، شماره ( "ریشه هAای درد )تاریخچAAه و علAل گAرایش بAAه مAواد اعتیAAاد1388حاجی لو، محمد رضا)-7

آور(" انتشارات نگاه ، چاپ اول " دبیرخانه سAAتاد مبAAارزه بAAا1394( "کتاب سال 1394حیدری،مرتضی، تشخوریان،راضیه)-8

مواد مخدر ریاست جمهوری، نقد و برنامه ریزی و فن آوری اطلاعات، چاپ اول ( " رابطAه1391حیدری، ناصر، تقی پور، ابراهیم، خAدابخش ،آناهیتAAا، مصAلی نAAژاد، لیلی )-9

سبک کنAAترل هیجAانی و تAاب آوری در برابAر مصAرف مAواد مخAAدر در دانش آمAوزان پسAر،مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، دور دوازدهم"دبیرستانی

( "اثAAAر بخشAAAی درمAAAان1393خالAAدیان، محمAAAد،کمAAAر زرین، حمیAAAد، جلالیAAAان، عسAAAگر)-10 گروهی ،شناختی و رفتاری بر کاهش افسردگی در افراد معتاد" فصAAلنامه اعتیAAاد پAAژوهی،

29سال هشتم، شماره ( "تاثیر آموزش مهارت هAAای1395حجازی، مسعود، صبحی،افسانه، صادقی جهان،اصلان)-11

زندگی بر کاهش اضطراب و افسAAردگی افAAراد دارای وابسAAتگی بAAه مAAواد افیAAونی" مجلAAه104علمی و پژوهشی دانشگاه زنجان، دوره بیست و چهارم ، شماره

( " گرایش بAAه سAوء مصAرف مAواد مخAAدر و گسAترش آن در1392سیف الهی،سیف اله )-12 ،مرکAAز مطالعAAات و برنامAAه188، گزارش شAAماره "کلان شهر تهران و مناطق دوازده گانه

ریزی شهر تهران ( "سالنامه آماری استان قزوین" سازمان مدیریت و برنامAAه ریAAزی1395صادقی، اکرم )-13

استان قزوین، معاونت آمار و اطلاعات، نشر جنگل، جاودانه، تهران (" زمانمنAAدی در تفکAAر جدیAAد" نامAAه حکمت، سAAال1386صAAانعی دره بیAAدی،منAAوچهر )-14

1پنجم،شماره ( " بررسی عوامل اجتماعی مAAوثر1394عظیمی، لیلا، ابراهیمی، جعفر، عزیزی، حمد اله)-15

بر ارتکAAاب نAAوع جAAرم مAAردان مجAAرم در زنAدان شAهر اردبیAAل" فصAلنامه مطالعAات علAوم44اجتماعی ایران،سال دوازدهم، شماره

(" نهادها و اندیشه های سیاسی در ایران و اسلام" نشر روزنه، چاپ1378عنایت، حمید )-16دوم

( " پزشAAکی1386قاضی طباطبایی، محمود، ودادهیر، ابوعلی، محسنی تبریزی، علیرضAAا)-17 شدن بAه مثابAه بAازی)تحلیلی بAAر سAاخت اجتمAاعی مسAائل انسAانی(" پژوهشAنامه علAوم

53انسانی، شماره (" سیاسAAت گAAذاری هAAای اجتمAAاعی؛ زمینAAه هAAا و1393وصAAالی، سAAعید، امیAAدی، رضAAا)-18

1رویکردها" فصلنانه علمی و پژوهشی برنامه ریزی و بودجه ، سال نوزدهم، شماره (" اعتیاد در ایران" نشر ثالث، چاپ اول1390مدنی قهفرخی، سعید )-19

منبع لاتین1.Nagel, Thomas(1965)”The Philosoplical Review”,Vol,74,No.3