UNED 1

Patrwm craidd (Core pattern)

AMSER PRESENNOL (Present tense)

Dw i

Wyt ti?

Mae o / Mae hi / Mae Ceri / Mae’r plant / Mae ’na

Dan ni

Dach chi?

Maen nhw

[Yn y Cwrs Wlpan, mae’r patrwm yma’n codi yn Unedau 1, 2, 3, 6, 7, 9 a 17]

Hefyd yn yr uned yma:

GWRANDO: 1. Dafydd Williams

2. Newyddion

DARLLEN: Cyd-ddigwyddiad

YSGRIFENNU: Hoff a chas bethau

1

A. PROC I’R COF (Jog the memory)

Rhan 1

Lle dach chi’n byw?

Dach chi’n licio byw yno? Pam?

O le dach chi’n dŵad yn wreiddiol?

Dach chi’n mynd yn ôl yno weithiau?

Be’ dach chi’n wneud?

Dach chi’n mwynhau be’ dach chi’n wneud?

Be’ dach chi’n wneud yn eich amser sbâr?

Be’ dach chi ddim yn licio wneud?

Be’ dach chi’n licio wneud pan dach chi ar wyliau?

Be’ dach chi’n licio wneud ar noson allan?

Pa fath o fwyd dach chi’n licio? / dach chi ddim yn licio?

gerddoriaeth

raglenni teledu

chwaraeon

Gofynnwch y cwestiynau eto gan ddefnyddio “ti”

2

Rhan 2

Gofynnwch ac atebwch gwestiynau am Esyllt.Cuddiwch ochr chwith y dudalen ar ôl yr ymarfer cynta(Hide the left hand side of the page after the first practice)

ESYLLT

Lle mae Esyllt yn byw? Byw? TreffynnonMae hi’n byw yn Nhreffynnon.

Ydy hi’n licio byw yno? Licio byw yno? , cyfleusYdy, mae’n gyfleus.

O le mae hi’n dŵad yn wreiddiol? Yn wreiddiol? RhosneigrMae hi’n dŵad o Rosneigr.

Ydy hi’n mynd yn ôl yno weithiau? Mynd yn ôl weithiau? , bythNac ydy, byth.

Be’ mae hi’n wneud? Gwneud? Rhedeg ei busnes Mae hi’n rhedeg ei busnes ei hun. ei hun

Ydy hi’n mwynhau be’ mae hi’n wneud? Mwynhau? , yn fawr, ond Ydy, yn fawr, ond mae’r oriau’n hir. mae’r oriau’n hir

Be’ mae hi’n licio wneud yn ei hamser sbâr? Amser sbâr? Chwarae sboncen Mae hi’n licio chwarae sboncen.

Be’ dydy hi ddim yn licio wneud? Ddim yn licio? Gwaith papurDydy hi ddim yn licio gwaith papur.

Be’ mae hi’n licio wneud pan mae hi ar wyliau? Ar wyliau? Licio ymlacio efo Mae hi’n licio ymlacio efo llyfr da. llyfr da

Pa fath o fwyd mae hi’n licio? Licio? Bwyd IndiaiddMae hi’n licio bwyd Indiaidd.Pa fath o gerddoriaeth mae hi’n licio? CerddoriaethMae hi’n licio cerddoriaeth glasurol. glasurol

3

Gofynnwch ac atebwch gwestiynau am GwyndafCuddiwch ochr chwith y dudalen ar ôl yr ymarfer cynta

GWYNDAF

Lle mae Gwyndaf yn byw? Byw? PorthmadogMae o’n byw ym Mhorthmadog.

Ydy o’n licio byw yno? Licio byw yno? , ddim yn licio’rNac ydy, dydy o ddim yn licio’r cymdogion. cymdogion

O le mae o’n dŵad yn wreiddiol? Yn wreiddiol? MachynllethMae o’n dŵad o Fachynlleth.

Ydy o’n mynd yn ôl yno weithiau? Mynd yn ôl weithiau? , bob wythnosYdy, mae o’n mynd yno bob wythnos.

Be’ mae o’n wneud? Gwneud? Gweithio mewn Mae o’n gweithio mewn canolfan alwadau. canolfan alwadau

Ydy o’n mwynhau be’ mae o’n wneud? Mwynhau? , mae pobl yn Nac ydy, achos mae pobl yn annifyr ar y ffôn. annifyr ar y ffôn

Be’ mae o’n licio wneud yn ei amser sbâr? Amser sbâr? Canu’r trwmpedMae o’n licio canu’r trwmped.

Be’ dydy o ddim yn licio wneud? Ddim yn licio? Gweithio yn yr arddDydy o ddim yn licio gweithio yn yr ardd.

Be’ mae o’n licio wneud pan mae o ar wyliau? Ar wyliau? Licio gwneud Mae o’n licio gwneud chwaraeon dŵr. chwaraeon dŵr

Pa fath o fwyd mae o’n licio? Licio? Pysgod a sglodion Mae o’n licio pysgod a sglodion.Pa fath o gerddoriaeth mae o’n licio? Bandiau presMae o’n licio bandiau pres.

4

Gofynnwch ac atebwch gwestiynau am Buddug ac EmyrCuddiwch ochr chwith y dudalen ar ôl yr ymarfer cynta

BUDDUG EMYR

Lle mae Buddug ac Emyr yn byw? Byw? DeiniolenMaen nhw’n byw yn Neiniolen.

Ydyn nhw’n licio byw yno? Licio byw yno? , licio’r olygfa Ydyn, maen nhw’n licio’r olygfa.

O le maen nhw’n dŵad yn wreiddiol? Yn wreiddiol? Sir FônMaen nhw’n dŵad o Sir Fôn.

Ydyn nhw’n mynd yn ôl yno weithiau? Mynd yn ôl weithiau? , o dro i droYdyn, maen nhw’n mynd yno o dro i dro.

Be’ maen nhw’n wneud? Gwneud? Wedi ymddeol. Maen nhw wedi ymddeol. Maen nhw’n Gwarchod yr

gwarchod yr wyrion yn aml. wyrion yn aml

Ydy nhw’n mwynhau be’ maen nhw’n wneud? Mwynhau? , yn fawrYdyn, maen nhw’n mwynhau’n fawr.

Be’ maen nhw’n licio wneud yn eu hamser sbâr? Amser sbâr? Dawnsio llinellMaen nhw’n licio dawnsio llinell.

Be’ dydyn nhw ddim yn licio wneud? Ddim yn licio? Edrych ar y teleduDydyn nhw ddim yn licio edrych ar y teledu.

Be’ maen nhw’n licio wneud pan maen nhw Ar wyliau? Mynd o gwmpas y ar wyliau? wlad mewn carafanMaen nhw’n licio mynd o gwmpas y wlad mewn carafan.

Pa fath o fwyd maen nhw’n licio? Licio? BarbiciwsMaen nhw’n licio barbiciws.

5

Pa fath o gerddoriaeth maen nhw’n licio? Canu gwerinMaen nhw’n licio canu gwerin.

Rhan 3 b = benywaidd/feminineg = gwrywaidd/masculine

Yn yr ardal lle dach chi’n byw....

oes ’na swyddfa bost?

oes ’na siop bapurau? > mae ’na ddwy siop

oes ’na siop fara?

oes ’na siop gig?

oes ’na siop bysgod?

oes ’na ysgol?

oes ’na gapel ac eglwys? > mae ’na ddau gapel

oes ’na dafarn?

Dach chi’n defnyddio’r llefydd yma’n aml?

Yn yr ardal lle dach chi’n byw....

oes ’na lawer o draffig?

oes ’na lawer o gŵn a chathod?

oes ’na lawer o eira yn y gaea?

oes ’na lawer o bobl yn siarad Cymraeg?

oes ’na gymuned dda?

Wrth eich tŷ chi ....

oes ’na ardd?

oes ’na le parcio?

O’ch tŷ chi ....

6

oes ’na olygfa braf?

7

Rhan 4: Yes/No

Ateb cwestiynau

Oes ‘na siop yn y pentre? Oes / Nac oes

Wyt ti’n licio byw yma? Ydw / Nac ydw

Sgorpio wyt ti? Ia / Naci

Wyt ti a Ceri’n mynd allan heno? Ydan / Nac ydan

Ydy Eryl yn mwynhau’r gwaith? Ydy / Nac ydy

Corgi ydy’r ci? Ia / Naci

Ydy’r cymdogion yn glên? Ydyn / Nac ydyn

Grŵp gwerin ydyn nhw? Ia / Naci

Dw i’n iawn? Wyt / Nac wytYdach / Nac ydach

Dan ni’n barod? Ydan / Nac ydanYdach / Nac ydach

Cytuno (Agree)

Mae hi’n braf. Ydy

Dach chi’n hwyr. Ydw / Ydan

Mae ‘na lawer o bobl yma. Oes

Mae’r olygfa’n fendigedig. Ydy

Y bos ydy’r broblem. Ia

Mae’r cŵn yn gwneud llawer o sŵn Ydyn

Mr. a Mrs. Jones ydyn nhw. Ia

Dw i’n gwybod yr ateb. Wyt / Ydach

Dydy’r gerddoriaeth ddim yn dda. Nac ydy

Does ‘na ddim lle i barcio. Nac oes

Ddim Jim ydy’r capten. Naci

Dw i ddim yn dallt. Nac wyt / Nac ydach8

Taflen Waith 1

1. Llenwch y bylchau (Fill the gaps)

Pryd _______________ ‘r staff yn dechrau gweithio?

_______________ hi ddim yn oer heddiw.

Lle _______________ ni?

_______________ nhw’n gwybod lle _______________ nhw’n mynd?

_______________ i ddim yn gwybod be’ _______________’r broblem.

Pam _______________ ’na ddim pres yn y banc?

Be’ _______________ i’n mynd i wneud?

_______________’r plant yn yr ysgol heddiw?

_______________’r bos ddim i mewn heddiw.

Be’ _______________ hi’n wisgo?

2. Be’ ydy’r broblem? Cywirwch y camgymeriadau (Correct the mistakes)Mae ’na un camgymeriad ym mhob brawddeg (one mistake per sentence)

Dw i’n weithio dydd Sadwrn.

Mae hi ddim yn dallt.

Mae ni’n mynd allan heno.

Ydyn y bobl drws nesa’n glên?

Dydy o ddim licio gweithio yn yr ardd.

3. Atebwch yes/no

Mae hi’n oer allan. _______________

Dach chi i gyd yn dŵad? _______________

Ydy’r tatws yn barod? _______________

Dw i’n gwybod yr ateb? _______________

Mae ’na lawer o broblemau. _______________

9

Ddim plismon ydy o. _______________

10

B. YMESTYN (Extension)

i. ers + amser presennol (present tense)

Ers faint wyt ti’n aros am y bws? Dw i’n aros ers tua hanner awr

Ers faint mae’r plant yn sâl? Maen nhw’n sâl ers wythnos

Ers faint mae’r car yn y garej? Mae o yno ers dydd Llun

Ers faint dach chi yma? Dan ni yma ers oriau

ii. blwyddyn, blynedd, blynyddoedd

Ers faint dach chi’n gweithio yma? Dw i’n gweithio yma ers blwyddyn

ers dwy flynedd

ers tair blynedd

Ers faint mae’r tŷ ar werth? Mae’r tŷ ar werth ers pedair blynedd

ers pum mlynedd

ers blynyddoedd

iii byth

Wyt ti’n smocio sigârs? Nac ydw, dw i byth yn smocio sigârs

Dach chi’n chwarae golff? Nac ydan, dan ni byth yn chwarae golff

Ydy’r plant yn chwarae allan? Nac ydyn, dydyn nhw byth yn chwarae allan

Ydy hi’n bwrw glaw ym Mlaenau Nac ydy, dydy hi byth yn bwrw glaw ym

Ffestiniog? Mlaenau Ffestiniog

iv. wrth fy modd

Pam wyt ti’n mwynhau dy waith? Dw i wrth fy modd yn cyfarfod pobl

Be’ wyt ti’n licio wneud yn dy amser sbâr? Dw i wrth fy modd yn tynnu lluniau

Pa fath o gerddoriaeth wyt ti’n licio? Dw i wrth fy modd efo jazz

Pa fath o fwyd wyt ti’n licio? Dw i wrth fy modd efo bwyd Indiaidd

11

Taflen Waith 2

1. Llenwch y bylchau

Ers _______________ dach chi’n aros?

Dan ni’n aros ers _______________.

Dw i’n dysgu Cymraeg ers dwy _______________.

Dan ni’n byw yma ers pum _______________.

Dw i _______________ yn bwyta jeli.

_______________’r cymdogion byth yn siarad efo ni.

Dw i wrth fy _______________ efo siocled.

Dw i _______________ yn seiclo ond dw i _______________ fy modd yn rhedeg.

2. Cyfieithwch

I love classical music _________________________________

I’ve been working here for years _________________________________

I never remember the word _________________________________

I love watching Rownd a Rownd _________________________________

We’ve been waiting for hours _________________________________

How long has the house been for sale? _________________________________

They never play squash _________________________________

I’ve been asking for three years _________________________________

The staff never make a mistake _________________________________

3. Ysgrifennu

Ysgrifennwch baragraff neu ddau am eich hoff a chas bethau (likes and dislikes)

12

Geirfa’r uned b = benywaidd/feminineg = gwrywaidd/masculine

aml - often

annifyr - unpleasant

ar werth - for sale

blwyddyn (b) - year [> un flwyddyn]

camgymeriad (g) - mistake

canolfan alwadau (b) - call centre [> y ganolfan]

cerddoriaeth (b) - music [> cerddoriaeth glasurol]

clasurol - classical

cyfleus - convenient

cymuned (b) - community [> cymuned dda]

gofyn - to ask

golygfa (b) - view [> yr olygfa]

gwarchod - to baby-sit

gwerin - folk

i gyd - all

llinell (b) - line [> llinell goch]

nosweithiau (b) - nights (< noson) [> dwy noson]

o dro i dro - from time to time

oriau (b) - hours (< awr) [> dwy awr]

pa fath o - what kind of

wrth fy modd - to love, to enjoy

wyrion - grandchildren

(< ŵyr (g) / wyres (b) )

Geirfa’r ddeialog

afon (b) - river [> afon fach]

diolch byth - thank goodness

mainc (b) - bench [> y fainc]

pêl (b) - ball [> y bêl]

taflu - to throw

wedi blino’n lân - tired out

13

C. DEIALOG

Mae Gelert a Seren yn cyfarfod yn y parc.

A. Wff wff.

B. A, dach chi’n siarad Cymraeg!

A. Ydw, wrth gwrs. Corgi dw i, a dw i’n byw ym Mhorthmadog.

B. Dw i yma ar wyliau ers dydd Sul. Dan ni’n dŵad bob blwyddyn. Mae’r bos yn mwynhau cerdded yn y mynyddoedd. Dw i ddim!

A. Lle dach chi’n aros?

B. Dan ni yn y maes carafanau.

A. Lle dach chi’n byw, felly?

B. Dw i’n byw yn Berkshire ers blynyddoedd rwan.

A. Ond dach chi’n siarad Cymraeg!

B. Ydw, tipyn bach. Dw i’n dysgu efo llyfrau Smot ers tua dwy flynedd. Dw i wrth fy modd efo llyfrau Smot.

A. Y dyn ar y fainc ydy eich bos chi?

B. Ia. Mae o’n cysgu ers hanner awr, diolch byth. Dw i wedi blino’n lân ar ôl bod allan yn y mynyddoedd trwy’r dydd.

A. Dacw fy mos i. O na, mae hi’n mynd i daflu pêl i mewn i’r afon oer ‘na eto! Dw i’n siŵr o gael niwmonia. Esgusodwch fi, rhaid i mi fynd.

B. Pob lwc. Braf iawn eich cyfarfod chi. Hwyl.

CH. GWRANDO14

1. Dafydd Williams

a) Geirfa

pentre (g) - village

dal - still, to catch

misoedd (g) - months

ysgariad (g) - divorce

amser hamdden (g) - leisure time

pysgota - to fish

perffaith - perfect

b) Pam mae’r llefydd (places) ar y map yn codi yn hanes Dafydd Williams

15

Iwerddon

Yr Alban

Nefyn

Mostyn

Y Fflint Conwy

Bangor

Llangefni

Caernarfon

c) Atebwch

Lle mae Dafydd yn gweithio?

Pa mor dda ydy Cymraeg Maggie?

Pwy ydy partner newydd Maggie?

Pryd mae Dafydd a Maggie’n cael ysgariad?

Pa mor dda ydy Dafydd am bysgota?

Pa mor dda ydy tîm dartiau Tafarn y Bont?

Be’ mae Dafydd yn licio wneud yn Iwerddon?

Pa mor dda? = How good?

2. Newyddion

a) Geirfa

niwl (g) - fog

tew - fat, thick

hofrennydd (g) - helicopter

achub - to rescue

Yr Wyddfa - Snowdon

corwynt (g) - hurricane

mil / miloedd (b) - thousand(s)

cartref / cartrefi (g) - home(s)

Abertawe - Swansea

yn erbyn - against

b) Be’ sy’n mynd efo be’?

16

trenau corwynt

A55 colli gêm

Y Fali streic

Yr Wyddfa damwain

Fflorida ennill gêm

Abertawe fflip-fflops

Manchester United hofrennydd

c) Pam mae’r rhifau yma’n codi yn y newyddion?

3 _________________________________________________________

5 _________________________________________________________

2 _________________________________________________________

Miloedd _________________________________________________________

4 _________________________________________________________

1 _________________________________________________________

D. DARLLEN : Cyd-ddigwyddiad

17

Dw i ddim yn hoffi mynd ar y tiwb yn Llundain o gwbl. Os dw i’n mynd i Lundain, dw i'n mynd o gwmpas mewn tacsi bob tro.

Tua deg mlynedd yn ôl, mi wnes i fynd i Lundain i weld ffrind ac mi wnes i gael tacsi o orsaf Paddington. Roedd gyrrwr y tacsi'n siaradus iawn ac mi wnaeth o ofyn (yn Saesneg):

“Dach chi'n dŵad o Gymru?”

“Ydw,” meddwn i.

“Dw i wrth fy modd efo’ch acen chi,” meddai fo. “O le dach chi’n dŵad?”

“O bentre o’r enw Nantymoel, yn ymyl Maesteg, ” meddwn i.

“Nantymoel? Wel, wel!” meddai’r gyrrwr. “Dach chi’n nabod fy ffrind i, Jane Davies? Mae hi’n dŵad o Nantymoel.....”

Ddwy flynedd wedyn, mi wnes i fynd i Lundain eto, i weld sioe mewn theatr. Mi wnes i gael tacsi fel arfer, a deud:

“Wyndham's Theatre, os gwelwch yn dda. A brysiwch, plîs. Dw i'n hwyr. ”

“Wrth gwrs,” meddai’r gyrrwr. “Unrhyw beth i Gymraes. Mae fy nghariad i'n dŵad o Gymru, o Nantymoel. Dach chi'n nabod y lle?... ”

Llynedd, mi wnes i fynd i Lundain eto, i weld ffrind yn perfformio mewn cyngerdd yn yr Albert Hall. Unwaith eto, mi wnaeth gyrrwr y tacsi sylwi ar fy acen Gymraeg.

“Dach chi'n nabod lle o'r enw Nantymoel yn ymyl Maesteg? ” meddai fo. “Mae fy ngwraig i'n dŵad o Nantymoel... ”

Tybed pam mae gyrwyr tacsi Llundain wrth eu bodd efo merched Nantymoel?

Eira Lewis

Geirfa

18

Maesteg

cyd-ddigwyddiad - coincidencebob tro - every timesiaradus - talkativemeddwn i - I saidmeddai fo - he saido’r enw - calledacen (b) - accent

yn ymyl - nearfel arfer - as usualbrysio - to hurryunrhyw beth - anythingcyngerdd (g) - concertsylwi ar - to noticetybed - I wonder

Atebwch y cwestiynau

1. Pam mae Eira'n mynd o gwmpas Llundain mewn tacsi?

_____________________________________________________________________

2. Pam wnaeth Eira fynd i Lundain?

a) _________________________________________________________

b) _________________________________________________________

c) _________________________________________________________

3. Pam wnaeth y gyrwyr tacsi ddechrau siarad am Gymru?

_____________________________________________________________________

4. Pwy oedd y tri gyrrwr yn nabod yn Nantymoel?

a) _________________________________________________________

b) _________________________________________________________

c) _________________________________________________________

5. Lle mae Nantymoel?

_____________________________________________________________________

DD. GRAMADEG (Er gwybodaeth) GRAMMAR (For information)

19

Amser presennol (Present tense)

Positif Negyddol Cwestiwn (+ Ateb)(ac ar ôl Lle, Sut, (ac ar ôl Pwy, Be’, Faint)*Pryd, Pam)

Dw i Dw i ddim Dw i? (Wyt / Nac wyt)(Ydach / Nac ydach)

Rwyt ti Dwyt ti ddim Wyt ti? (Ydw / Nac ydw)

Mae o Dydy o ddim Ydy o? (Ydy / Nac ydy)Mae hi Dydy hi ddim Ydy hi? (Ydy / Nac ydy)

Mae Ceri Dydy Ceri ddim Ydy Ceri? (Ydy / Nac ydy)

Mae’r plant Dydy’r plant ddim Ydy’r plant? (Ydyn / Nac ydyn)

Dan ni Dan ni ddim Dan ni? (Ydan / Nac ydan)(Ydach / Nac ydach)

Dach chi Dach chi ddim Dach chi? (Ydw / Nac ydw)(Ydan / Nac ydan)

Maen nhw Dydyn nhw ddim Ydyn nhw? (Ydyn / Nac ydyn)

Mae ’na Does ’na ddim Oes ’na? (Oes / Nac oes)

* ond “be’ mae o’n wneud? / faint maen nhw’n gostio?”

Wrth siarad, mae pobl fel arfer yn rhoi “n” yn yr ateb “yes”: yndw, yndy, yndyn, ac ati.In speech, people often add an “n” to the answer, e..g. ydw > yndw

Ar bapur, weithiau dach chi’n gweld: Positif Cwestiwn NegyddolIn written Welsh, you will sometimes see:

rydw i ydw i? dydw i ddim

rydyn ni ydyn ni? dydyn ni ddim

rydych chi ydych chi? dydych chi ddim

Blwyddyn - year

Unigol (singular): Blwyddyn

20

e.e. un flwyddyn, y flwyddyn nesa, unwaith y flwyddyn, bob blwyddyn, Blwyddyn Newydd Dda

Lluosog (plural): Blynyddoedd

e.e. llawer o flynyddoedd, ers blynyddoedd, blynyddoedd yn ôl,

Ar ôl rhif (after a number): Blynedd

e.e. dwy flynedd, tair blynedd, pum mlynedd

Treigladau - mutations

un flwyddyn chwe blynedddwy flynedd saith mlyneddtair blynedd wyth mlyneddpedair blynedd naw mlyneddpum mlynedd deg mlynedd

Hefyd: ugain mlynedd (20 years), can mlynedd (100 years)

Byth – never

Dw i ddim yn smocio > Dw i byth yn smocio (= I never smoke)

Dydy o ddim yn gwrando > Dydy o byth yn gwrando (= he never listens)

Dw i wrth fy modd - I love

Mae’n bosib newid y person, e.e. Mae o wrth ei foddMae hi wrth ei bodd

Maen nhw wrth eu bodd

GEIRFA UNED 1

accent acen (b)

21

against yn erbyn

agree, to cytuno

all i gyd

anything unrhyw beth

as usual fel arfer

ask, to gofyn

baby-sit, to gwarchod

ball pêl (b)

bench mainc (b)

call centre canolfan alwadau (b)

called o’r enw

classical clasurol

coincidence cyd-ddigwyddiad

community cymuned (b)

concert cyngerdd (g)

convenient cyfleus

divorce ysgariad (g)

every time bob tro

fish, to pysgota

fog niwl (g)

folk gwerin

for sale ar werth

from time to time o dro i dro

grandchildren wyrion

he said meddai fo

helicopter hofrennydd (g)

homes cartrefi (g)

hour / hours awr / oriau (b)

how good / how well pa mor dda

hurricane corwynt (g)

hurry, to brysio

I wonder tybed

22

leisure time amser hamdden (g)

line llinell (b)

love, to wrth fy modd

mistake camgymeriad (g)

month(s) mis / misoedd (g)

music cerddoriaeth (b)

near yn ymyl

never byth

night(s) noson / nosweithiau (b)

notice, to sylwi ar

often aml

perfect perffaith

rescue, to achub

river afon (b)

Snowdon Yr Wyddfa

still, to catch dal

Swansea Abertawe

talkative siaradus

thank goodness diolch byth

thousands miloedd (b)

throw, to taflu

tired out wedi blino’n lân

unpleasant annifyr

view golygfa (b)

village pentre (g)

what kind of pa fath o

year blwyddyn (b)

23

24