WFSJ –نگاری علمی نگاری علمی فدراسیون جهانی روزنامه درس نامه روزنامه

پنجمدرس

مسیرهای گوناگون به سوی آگاهی

Gervais Mbarga / Jean-Marc Fleury

یفلور کژان مار /گرویس مبارگا

ترجمه پوریا ناظمی

و با همکاری شبکه علوم و (WFSJ) نگاران علمی هنگاری علمی از سوی فدراسیون جهانی روزنام آنالین روزنامه نامه درس

طراحی شده است (SciDev.Net) توسعه

درس پنجم – (WFSJ)نگاری علمی درس نامه فدراسیون جهانی روزنامه

2

فهرست مطالب

3 : مقدمه1.5

4 : مسیرهای گوناگون به سوی آگاهی1.5

4 : دانستن یعنی چه؟ 1.5.5

6 : دانش عمومی 1.5.5

8 : فراتر از کارکردهای روزمره1.5.3

51 : علم در جایگاه سازنده یک ساختار برای آگاهی 1.5.4

51 آگاهی های محدودیت: 1.3

51 : مقدمه1.3.5

51 : توماس کوهن1.3.5

55 : کارل پوپر1.3.3

53 روش علمی: 1.3.4

54 : پاول فایرابند1.3.1

51 شناختی جامعه: ساختارگرایی 1.3.6

56 فرهنگی و علم گرایی نسبیت: 1.3.5

55 ؟ شود می: در جهان واقعی علم چگونه ساخته 1.4

55 .: مقدمه1.45

58 شود میعلمی منتشر های ژورنال: علم چیزی است که در 1.4.5

51 متخصصان های بازبینی محدودیت: 1.4.3

31 علمی بر مبنای اجماع حقیقت: 1.4.4

35 توضیحات مترجم

درس پنجم – (WFSJ)نگاری علمی درس نامه فدراسیون جهانی روزنامه

3

مقدمه: 1.5

تغییر داده است. علم در همه جوانب زندگی ما نفوذ کرده است و چه دوست داشته باشیم یا نه ، گیر چشمعلم جهان مدرن ما را به شکلی

.آن فرار کنیم تتأثیرااز توانیم نمی

که پردازیم میموضوع این به و کرده مرور را در این درس به کشف این موضوع خواهیم پرداخت که علم چیست. در ابتدا اصول اولیه

و ها ارزش که 51 قرن متفکران از تعدادی سپس( 1.5 بخش) چیست؟ «است واقعیت تعریف راه بهترین علم » که گفته این معنی

و اندازها چشم از برخی به نگاهی با را درس این انتها در و( 1.3 بخش) کنیم می معرفی را اند داده قرار بحث مورد را علم های محدودیت

(1.4.)بخش بریم میخاص علم که در جهان امروز بحث و آزمون هستند، به پایان های روش

: در پایان این درس شما باید قادر باشید که

.ی علم است و چه چیزی علم نیستبدانید چه چیز -5

آن را بشناسید و های محدودیتقدرت و -5

.بپرسید ها آن، سوال هایی درباره کیفیت کار کنند میرادی که کار علمی اف از نفس اعتمادبهبتوانید با -3

درس پنجم – (WFSJ)نگاری علمی درس نامه فدراسیون جهانی روزنامه

4

مسیرهای گوناگون به سوی آگاهی : 1.5

دانستن یعنی چه ؟: 1.5.5

های صورتبه روش علمی آشنا خواهید شد و خواهید دید که چگونه باید علم را از سایر [1]با روش تولید دانش در این بخش، شما

.علمی، تفکیک کرد نگاری روزنامهدانش و آگاهی از جمله آوری جمع

شوید و آن را برخالف انتظار زده شگفتو نقاط آغاز و پایان مسیر علم، شود میت درباره ماهیت آنچه علم نامیده در این فرآیند ممکن اس

.طبیعی است کامالًقبلی بیابید که

«من می خواهم بدانم:»شود میعلم با این جمله شروع

که این ن کار عجیبی باشد. اما تالش برای توضیح تالش برای تعریف آ رسد میطبیعی و بدیهی است که به نظر قدر آنکلمه دانستن

.و پیچیده تبدیل شود، چرا که این کلمه معانی مختلفی دارد کننده گیج شدت به امری به تواند می چیست، دانستن از ما منظور

درک، آگاهی، داشتن: بگیرد خود به را زیر ،معانی کلمه این است ممکن که دید خواهیم کنیم فهرست را دانستن اگر همه کلمات مترادف

.دن، تمرین کردن یا مهارت داشتنکر تحلیل ، گرفتن نظر در شناختن، ، دادن ارتقا کردن، احساس دیدن، یا خواندن

و مستقیم و یا از طریق دست شخصی )چه به طور شوید میشناختن و آگاهی از یک فرد به این معنی است که شما وقتی با کسی مواجه

( بتوانید او را از بین یک گروه از افراد تشخیص دهید و بدین ترتیب به وجود او پی ببرید. اما غیرمستقیمو به طور آوردهای او

آن که این بر عالوه که باشید داشته را قابلیت این یعنی باشید، شناخته دقیق و نزدیک از را او باید بشناسید واقعاً را نفر یک که این برای

نیز را ها آن های واکنش و رفتارها بتوانید ، دهید توضیح دیگران برای را افراد یا فرد آن شخصیت توانید می که دارید شناخت قدر

.بینی کنید پیش

شناختن و آگاهی داشتن در باره یک شی، پدیده یا امر واقع به این معنی است که بتوانید آن را به طور بصری و یا مجازی توصیف کنید،

ز آن ا و گذاشته تأثیر اطرافش محیط بر چگونه که این و دهد میچگونه با اجسام دیگر در محیط اطرافش واکنش نشان توضیح دهید که

.پذیرد می تأثیر

تشخیص برای ،ای هوشمندانه و علمی اطالعات کنید، مشاهده که این در چهارچوب علم، دانستن به معنی تمرین کنجکاوی کردن است.

این به که واقعیتی. کنید آوری جمع شیوه، ترین درست به را شی یا پدیده آن واقعیت های ویژگی و ها تفاوت توصیف و کردن تفکیک دادن،

.حقیقی، مجازی، ذاتی، طبیعی ، مصنوعی ، محض و مجرد، فیزیکی یا متافیزیکی باشد تواند می، دهید میشیوه مورد بررسی قرار

.شود میر به تولید دانش و ممارست و تمرین و آزمودن کنجکاوی منج

عقالنی را توسعه های استداللتا بتوانیم از خرد استفاده کرده و در نهایت شود میاغلب اوقات داشتن دانش نسبت به موضوعی ،باعث

.دهیم

درس پنجم – (WFSJ)نگاری علمی درس نامه فدراسیون جهانی روزنامه

5

آیا شما عقالنی هستید یا نه؟

یشه کلمه عقالنیت در زبان التین از کلمهو نتیجه و محصول خرد است. ر شود میاست که عقالنی نامیده چیزی آنعقالنیت جوهر هر

ratio آید می گری محاسبهبه معنی.

و با کمک توانایی شود میخرد، اما به معنی شهود، احساس، واکنش خود به خودی، احساسات یا عقیده نیست. خرد با درک مشترک آغاز

.یابد میستدالل توسعه و ا تفسیر، بندی طبقهشمردن، اندازه گرفتن، نظم بخشیدن، مرتب کردن،

نوعی محاسبه منطقی ساخته شده است که به طور کامل آن را از مبنای براست و بحث قابلبنابراین گفتمان عقالنی، ساختاری منسجم و

.باشد صحیح و درست همگان، تأیید. چنین گفتمانی باید به روشی جهانی و مورد کند مییک نظر شخصی صرف مجزا

و از یک شاخه به کند میمنطق را دنبال ن غیرعقالنیاز اثبات کردن خویش به دیگران طفره می رود. شخص غیرعقالنیدر مقابل تفکر

نظیر خرافات، غیرآگاهانهبرخی از مسایل غیرعقالنیبا یکدیگرند. جهان ارتباط بیغیر متجانس و عموماً. تصمیمات او پرد میشاخه دیگر

.که با منطق و خرد سازگاری ندارد شود میرا شامل دسترسی غیرقابلتصوف و منابع

؟گیرد می نشأتاعتقادات شما از کجا

که آید میما سعی کردیم پاسخ این پرسش که معنی دانش چیست را با بررسی مفهوم دانستن آغاز کنیم. دانش هدفمند زمانی به دست

. این به نوعی داریم میدیدگاه شخصی خود را بیرون از آن تصویر نگاه و نظر وو خود کنیم میما موضوعات را به شکلی که هستند تحلیل

و ها فاصله حفظ سازگاری، پذیرفتن، کردن، رد انکار، قدرت خود با که کند می یک مسیر روشنگرانه برای دانستن و ارزیابی را ترسیم

دانستن برای. است همراه ما جهل و ها نادانسته شیدنک چالش به و پرسیدن به تعهد با دانش. آورد می همراه به را موضوعات بهسازی

.ل روش منطقی، مشاهده کردن و تحلیل کرداعما پذیرفتن آماده را آن باید چیزی

، احساسات و عواطف ها کیفیت، ها توانایی، ها موهبتاعتقادات اما با دانش متفاوت هستند. اعتقادات روشی برای توضیح جهان با بخشیدن

. در برخی از دانند میا طلسمی شوم ر . برای مثال برخی از افراد، عدد بخشد میذاتی را به اشیا هایی ویژگیباور یا اعتقاد، به آن است.

ها فرهنگ دیگر در که درحالی ،کند می یاد روزگار شمشیر به آن از و دانند میبر وقوع رویدادی بد ای نشانهرا کمان رنگین ها فرهنگ

.رود می شمار به یمن خوش نشانی نتیجه در و دهد می نشان را گنج یک مسیر که دانند می راهی را کمان رنگین همین

حاصل اوقات اغلب . باورهای مذهبی نیزدواند میو چرا هستند و در اعماق جان ما ریشه چون بیباورها نیازمند پذیرش و التزام سریع و

عینی واقعیت معادل باارزشی باید را گیرد می نشأت اعتقادات از که هایی ارهگز. است حقیقت یافتن برای عمیق و شخصی جستجویی

را تعیین کرد یا ها آن توان نمیو موضوعاتی هستند که ها گزارهاعتقادی نیازمند پذیرش های آگاهیهمین دلیل بسیاری از به. پذیرفت

.نشان داد

درس پنجم – (WFSJ)نگاری علمی درس نامه فدراسیون جهانی روزنامه

6

دانش عمومی: 1.5.5

انش علمی دارد؟دانش عمومی چیست و چه تفاوتی با د

و اشیا، همراه است. اما مراحل و سطوح مختلفی از پرسشگری ها واقعیتو ها ایدهجستجوی آگاهی با پرسیدن ، شک کردن و بررسی کردن

حواس . شویم میآنی و واقعی از اشیا مواجه ای باتجربه ها آنوجود دارد. در زندگی روزمره با اشیایی در ارتباط هستیم که در مواجهه با

صریح و مستقیمی را برای مواجهه با اشیا برای ما به وجود های پاسخاز ای مجموعهاصلی ما )بویایی، شنوایی، بینایی، المسه و چشایی(

. این مراحل دهند میقرار اختیارمانما دارد را برایمان فراخوانی کرده و در های سنتو بر مبنای آن پاسخی را که ریشه در آورند می

.افتد میبدون تفکر هم اتفاق اًعمدت

هایی مواجه چنین اینو تفسیری که توضیح. شود میمانند دانش مشترک، حسی، ابتدایی یا آنی نیز شناخته هایی ناماین دانش روزانه به

وضیحات بدون ریشه در فرهنگ شفاهی دارد. این ت معموالًناشی از گزاره های غیر دقیقی است که عموماً کنند می تولید مابرای

ارائهو سریعی هستند که بر مبنای مشاهدات ساده ناپختهتفسیرهایی عموماًوجوی خاصی به دست می آیند و پرسشگری و جست

.است . این دانش عمومی قصدی برای ایجاد تغییر ندارد باال درآسمان گوییم مییا کند میخورشید طلوع و غروب گوییم می: ما شوند می

سازیم نش عمومی خود را میما چگونه دا

آن از نسلی به نسل دیگر های بخشاست و بسیاری از مان زندگیدر طول هایی پدیدهاین دانش عمومی برای ما حاصل برخورد اتفاقی با

.شود جدی تحولی دستخوش که آن بدون ،یابد میانتقال

. کند میمان و روشی است که فرهنگ ما جهان اطرافش را توصیف این دانش عمومی ریشه گرفته از مواجهه هر روزه ما با طبیعت اطراف

. این جامعه شود می، شرکای زندگی، گروه و یا جامعه تولید و به ما منتقل ها همسایهاین اطالعات از سوی خانواده ما، بستگان، دوستان،

ها احتیاط، دردها ، آرزوها و امیدها برای آینده ، ها انینگر، ها خوشی، شود میزندگی خود را با دیگران سهیم های راهانسانی ما است که

.شود می نیز مختلف خرافات شامل عمومی دانش این البته و خاطرات گذشته و سنتش را و امروزبرای

در و یمکن می تلقین را فضایلی و مشخصات حسی که از محیط اطرافمان داریم به آن های دریافتدر بستر دانش مشترک گاه بر مبنای

. ن محیط مادی نسبت دهیمای به است ها انسان به متعلق در که را هدفمندی و ها واکنش گاهی است ممکن فرآیند، این

که دانش مشترکِ قبیله ، گروه یا جامعه ما دارد بدون این نوع از آگاهی زندگی ما هایی محدودیت رغم علیو ها حرفبا همه این

یم و همیشه برای شد میدرگیر توجیه کردن و مردد ماندن در رویدادها بایست میآگاهی ما به طور دایم . در غیاب اینشد می غیرممکن

.بودیم می تأخیرروزمره خود دچار های گیری تصمیم

آن با و به کمک بریم میوجود دارد. همه ما در زندگی روزمره خود از این دانش عمومی بهره ها تمدنو ها فرهنگدانش عمومی در همه

اما در نهایت از مرزها کنند می. خود دانشمندان هم کارشان را با دانش عمومی آغاز کنیم میو مردم اطرافمان ارتباط برقرار های همشهری

.آن فراتر می روند های محدودهو

درس پنجم – (WFSJ)نگاری علمی درس نامه فدراسیون جهانی روزنامه

7

تجربه دانش عمومی

با دوستتان صحبت رایج ناباره یک اتفاق جدید و است. برای مثال ببینید در ای سادهما از دانش عمومی کار بسیار های تجربهمشاهده

برای کاهش سرعت وجود دارد و هشداردهنده تابلوهاییآلمان های بزرگراهمثال این گزاره را در نظر بگیرید: در برخی از برای کنید می

.شده است تر سریعمطالعات نشان داده با کاهش این حد سرعت جریان ترافیک

پیشین خود است که برای مثال های دانستهشما به طور عمومی مخالفت کردن با حرف شما و دفاع از سیستم اولین واکنش هم صحبت

. این بخشی از دانش عمومی است که در این شرایط و در مقابل شود می وآمد رفتکاهش حد باالی سرعت باعث کاهش نهایی جریان

.خیزد میداده جدید به دفاع از خود بر

درس پنجم – (WFSJ)نگاری علمی درس نامه فدراسیون جهانی روزنامه

8

تر از کارکردهای روزمرهفرا: 1.5.5

دانش عمیق؟

امان رها کنیم و گانه پنجخود را از سلطه آنی حواس گیریم میکه تصمیم شود میدانش عمیق، سیستماتیک یا دانش ثانویه زمانی آغاز

.یا تفسیر آنی مطالب را به پرسش بکشیم البداهه فیمبنی بر انجام ها آندستورهای روزمره

تر انجام دهد. برای مثال، با نشان دادن توجه یافته سازمان ای شیوهمشاهده خود را به گیرد میکه فردی تصمیم در این مرحله است

و جستجوی هایمان دانستهبیشتری نسبت به جزییات و یا با تصور کردن ابعاد جدیدی در موضوع ، با عمیق تر شدن در جزییات

.رویم می. به عبارت دیگر ما به فراسوی ظواهر و تکرار مکررات دهد میبررسی قرار در یک موضوع، آن را مورد غیرعادی های ویژگی

است. این دانایی ادعای قطعی بودن ندارد دسترس قابلپیموده شده و قبالًنیازمند رفتن به فراسوی مسیرهای هموار و یافته سازماندانش

و با کمک این نوع از آگاهی است که آیندمداقه و کاوش به دست می با ها پاسخاست. در این روش ها پرسشبا شدن مواجهو آماده

.کند میتوسعه پیدا ها آندانش ما نسبت به اشیا و توصیفات

نیست. دانشی که شده تضمیندر آن چیز هیچ. گیرد میقرار ها پرسشدر مقابل آورد می. استدالل را به وجود کند میدانش برهان را طلب

و مورد بررسی دوباره و چند باره قرار گیرد. بازگرددممکن است امروز دوباره به روی میز بررسی آمد میبه حساب دهش پذیرفتهدیروز

نیز دست به بازکاوی می زند. این یک ماجراجویی و ها دانستهدر شود مینقب می زند و ژرف ها ناشناختههمیشه به همان اندازه که در

.ندارد وجود قرمزی خط و هیچ تابو و منطقه ممنوعهجستجوی همیشگی است که در آن

.دانش سیستامتیک یک سازه است که خود نیز درون ساختاری قرار دارد

یافته سازماندانش آید میو از مواجهه هرروزه ما با محیط اطرافمان به وجود شود میبرخالف آنچه آگاهی روزمره یا دانش روزانه شمرده

بسیار های گذشتگی. این کسب آگهی نیازمند داشتن یک رویه و دیسیپلین مشخص و حتی نیازمند از خود سازد مییا سیستماتیک، ساختار

زیاد است. این آگاهی را باید قدم به قدم و با کمک پیمودن گام به گام و به کمک امکانات آموزشی به دست آورد. این آگاهی باید با

که آیدستم باید از اصول و روش تعلیم و تربیتی مشخصی پیروی کند تا این اطمینان به وجود تحقیقات پشتیبانی شود. آموزش در این سی

مواجهه در تواضع نیازمند آموزش این. کند پیدا انتقال درست و دقیق طور به درست به اهدافش، های نگرشمحتوای مورد نظر، به همراه

.است فداکاری و صبر و ها حقیقت با

در آن سیستم، همراه است که شده تعریفدانش سیستماتیک با یک مجموعه اصطالحات و لغات رمزی و کدهای زبان ها وقتبعضی

و تکامل ها پاداش، دست آوردها، تأییدهاو با کند می ارائهمعانی مختلفی نسبت به زبان رایج و عادی دارد. اغلب، این کار مراجع جدیدی

.شود میها همراه شناسی روشدر

انش سیستماتیک را تشخیص دهیمچگونه د

درس پنجم – (WFSJ)نگاری علمی درس نامه فدراسیون جهانی روزنامه

9

تواند میو ن گیرد میآرام ن ها سنت. این آگاهی در دانیم نمیدانش و آگاهی سیستماتیک هدفش، ابداع، تصور و کشف آن چیزهایی است که

را به پرسش ما از محیط های برداشتیک جانبه ادامه پیدا کند. بسیار نقادانه است . این روش، مسیرهای نگاه کردن ، حس کردن و

. دانش سیستماتیک، به کند میرا رد و انکار نگری سطحی. ابزار اصلی این روش، خرد و تعقل است و دهد میو مورد آزمون قرار گیرد می

و بر پایه تجزیه و تحلیل و ابتکار و نوآوری استوار است. این روش ساختار و روشمندی خاص کند میطور دایم رویکردهای خود را بررسی

.ود را داردخ

.است دانشمندان و متفکر کاران، نویسندگان دانش و آگاهی سیستماتیک متعلق به روشنفکران، هنرمندان، صنعت

لفانگ آمادئوس موتزارت و وبین آلبرت انیشتین مثالًیک نویسنده وجود دارد. مثالًبین دانشمندان و یک هنرمند یا هایی شباهتاما آیا

.وجود داشته باشد؟ در نگاه اول شاید چیز زیادی مشخص نباشد . اما دوباره و با دقت نگاه کنید تواند میباهت هایی ویلیام شکسپیر چه ش

و در سطح باقی اند نمودههر سه این افراد در زمینه و حوزه کاری خود، دست به مشاهده ژرف جهانشان زده، کاوش کرده و توصیف

اند کردهسعی ها آن. همه اند زدهبه محیط اطرافشان داشته باشند، سرباز دیگران، مانند و معمولی نگاهی که این از ها آن. هر سه اند نمانده

.به سطوح باالتری از آگاهی در حوزه فعالیتشان برسند

های راهبین اییه تفاوترا در یک ظرف قرار دهیم؟ در حقیقت، اند کردهسبب خواهد شد که آگاهی و دانشی که تولید ها ایناما آیا همه

.های خاص خودش را دارد علمی هم مشخصه آگاهیآگاهی پیدا کردن وجود دارد و

درس پنجم – (WFSJ)نگاری علمی درس نامه فدراسیون جهانی روزنامه

10

علم در جایگاه سازنده یک ساختار برای آگاهی: 1.5.5

بر آگاهی علمی ای مقدمه

.دوجود دار ها آنمهم و جدی بین های تفاوتاز آگاهی و دانش سیستماتیک است اما ای گونهعلم، مانند هنر،

دهید می. تعریف زیبایی یا اگر ترجیح افتد میفردی اتفاق های ویژگیآگاهی و دانش بر مبنای مختصات و سازی ساختاردر هنر،

و احساسات بر مبنای درک شخصی افراد است. هنرمندان بزرگ و کسانی که خالق دست آوردهای روشنفکرانه و پیشرو شناسی زیبایی

پنهان ، تخیالت و تصوراتی هستند های پیامبرداشت های اولیه می روند و به دنبال ارتباط برقرار کردن با هستند به فراسوی احساسات و

.که برای چشمان افراد عادی نامریی باقی مانده است

توانند می درکی از حقیقت یک کار هنری ناب پیدا کند. این افراد کسانی هستند که تواند میتنها شخصی که مجهز به تخصص کافی باشد

تفسیر و اند داشتهبر معنی اثر ها اینکه همه تأثیریشاهده اشکال، نمادها، مکان و زمان خلق شدن آن اثر و م با را مختلف های سبک

ها آنپیوسته و وابسته ها آنمشخص کنند. کارهای ذهنی سوبژکتیو یا وابسته به ذهن خالق خود هستند. به خالق خود گره خورده و در

.تندهس

سلیقه مبنای بر گفته شد متفاوت است. اگر کار هنر پرسش کردن درباره باال درو سیستم سازی با آنچه ساختاربندیاما در علم، شیوه

خرد ، استدالل ،سنجی زمان ،گیری اندازه تعمیق، معنی به سازی ساختار اینجا. است طبیعت از صحیح توصیفی اما،تولید علم بار و کار است،

های دیدگاه و نظرات و ذهنیات شخص، نگاه وابسته به فرد را کنار بگذاریم. در این سیستم باید ما حوزه این در. است ساختاری نطقم و

.کشد می بیرون کند می ارائه که تصویری و بحث مورد موضوع از را ها آن و کرده جدا موضوع از را اش شخصی

چگونه علم را بشناسیم

. این نوع از دانش نتایج کنیم میجهانی است که ما در آن زندگی های بنیاندرصدد درک طبیعت عناصر هدفمند و آگاهی و دانش علمی

.آورد میویژه و خاص خود را نیز به همراه

آن است. یک برهان و اثبات ارائهرویکرد علمی ترین کامل. کنند می ارائهو ادعاهای خود را بر مبنای توجیهات منطقی ها گزارهدانشمندان

مانند یک شود می ارائهعملگرایانه ای شیوهاست و در علم، این استدالل و اثبات گاهی به [2]برهان و اثبات یک استدالل کامل و شفاف

. اثبات و استدالل نتایج را با قطعیت کند میآن را بررسی تأثیراتردن و نیز یا علت به وجود آو ای پدیدهآزمایش آزمایشگاهی، که

. این نماد و شاخص شود میمنجر بینی پیشو در نهایت به امکان آورد میمشخصی بیان کرده و امکان توسعه و عمومی کردن آن را فراهم

یشتر به ساختارهای اعتقادی نزدیک بودند و این قدرت را به یک . علوم قدیم بسازد میعلم مدرن است که آن را از علوم قدیمه متفاوت

.اشیا و موضوعات سر و کار داشت های چراییبا عموماًتا یک استدالل را به نفع خود به نتیجه برساند. آن نوع علم داد میطرف مناظره

علم تجربی مدرن

درس پنجم – (WFSJ)نگاری علمی درس نامه فدراسیون جهانی روزنامه

11

آمریکایی رابرت کی. مرتون ، آن را شک گرایی شناسی جامعهی که . همان چیزشود میعلم مدرن با شک و تردیدهای ساختار مند آغاز

.نامد می یافته سازمان

استوار بود. علم حقایق و ها پدیدهو همزمان با دوره نوزایی یا رنسانس اروپا ظهور پیدا کرد و بر اساس مشاهده 55علم مدرن در قرن

گاه و ابزارهایی برای مطالعات آزمایش به علم که هست، هم دلیل همین به. کند می آزمایی راستی ها آن آزمودن با مختلف را های گزاره

های دقیق و شناسی روشذرات جهان باشند و یا کلیت جهان. علم ترین کوچکسوژه مورد مطالعه که کند نمیخود نیاز دارد. فرقی

و یا رد تأییددست آورد که با کمک آن فرضیات و نظریات را تا مدارکی را به کند میرا با ابزارهای قابل اعتماد طراحی ای گیرانه سخت

.پردازد می خود های برهان و ها استداللو به باز آزمایی دهد میخود را ارتقا قرار شناسی روشکند. دانش،

و طرف بیین علم . اکند میدر حالت ایده آل علم تجربی، مستقل از فردی است که مشاهده را انجام داده و یا آزمایشی را طراحی

.سازگاری است تأییدشده های دانشو دیگر شده مشاهدهاست و با واقعیت غیرشخصی

و استدالل کمک به توان می . اعتبار و صحت این نتایج را کند می ارائهعلم در شرایط ایده آل خود نتایج شفاف ،منطقی و خالی از ابهامی را

کارل پوپر اختصاص دارد بیشتر پذیری ابطال مفهوم معرفی به که بخشی در زودی به را موضوع این. ) داد قرار رد یا تأیید مورد خرد

موفق و سربلند بیرون بیایند. که این همان روش عقالنیت علمی را گیرانه سخت های آزمون( نتایج علمی باید از دهیم میمورد بررسی قرار

.کند بیان می

چگونه گویند می ها آزمون. دهد میهای روش مند مورد ارزیابی قرار را با بررسی ها آنو کند میراج استخ ها واقعیتعلم مدرن حقایق را از

کرد، هر چیزی چقدر وزن دارد، چقدر دوام دارد، در چه جهتی در حال حرکت است و امثال آن. گیری اندازهرا باید ها پدیدهاجسام و

.دهد میا قرار م اختیاررا ریاضیات در ها دادهاین ها آزمون

.که دانش باستانی سعی در توضیح چرایی اشیا داشت ، دانش مدرن بیشتر به پاسخگویی به چگونگی رویدادها عالقه دارد درحالی

درس پنجم – (WFSJ)نگاری علمی درس نامه فدراسیون جهانی روزنامه

12

روش علمی : 1.5.1

.دارد قرار ما اختیار در دیگری های روش چه جهان درک و شناخت برای ببینیم بیایید دهیم توضیح را علمی روش که این پیش از

های دیگری برای درک جهان وجود دارند؟ غیر از علم چه رویکرد

از دیگری درک نیز ادیان میان این در بشر پیشینه طوالنی در مواجهه و ارتباط با طبیعت و تالش برای توضیح رفتارهای انسانی دارد.

کی ما که این مانند هایی سوال به رویکرد این. شود یم تعبیر حقیقت جستجوی برای راهی عنوان به معموالً دین. دهند می ما به جهان

نگاه همگی . ادیان بزرگ و زنده جهان مادهد میهستیم، کجا هستیم و کجا خواهیم رفت؟ هدف زندگی روی زمین چیست؟ پاسخ

ادیان به باید که باشد داشته یاد به باید نویسد می علم باره در که نگاری روزنامه. کنند می ارائه انتها تا ابتدا از ما جهان باره در را مشخصی

.قلمرو اعتقادات افراد هستند ها آنبگذارد چرا که احترام

تاریخی زیادی درباره دانشمندانی که متفاوت از دیدگاه کلیسای های داستان د. ان ا علوم تجربی ناسازگاری داشتهادیان گاهی اوقات ب

وجود دارد. برای مثال، کپرنیک و گالیله ، از سوی کلیسای کاتولیک به اند بودهستجوی حقیقت و ج ها پاسخ ارائهکاتولیک در تالش برای

.این دلیل که معتقد بودند زمین کروی است و در مرکز عالم قرار ندارد، مورد محکومیت قرار گرفتند

این رویکرد به این معنی است که اگر اساساًنه است. اقتدار گرایا های استدالل. کند می ارائهرویکرد دیگری که توضیحاتی در باره جهان ما

برای مثال متفکر به نام و برجسته و معتبر یونانی چیزی گفته است پس باید آن را برای همیشه معتبر شمرد. این دیدگاه به ویژه زمانی

. کنیم میس برخورد که به بررسی آرای افرادی چون، افالطون، ارسطو، فیثاغورث یا عارفانی چون هرم شود میمطرح

را برای هایی دیدگاهو نامند میاین روزها ما در جوامع خود شاهد حضور افرادی هستیم که خود را جادوگر، درمانگر یا چیزی شبیه به آن

ستند. شخصی و فردی درباره محیط اطراف خود ه های آگاهیو یا غیرعلمیدارای دانشی ها آن. بسیاری از دهند می ارائهتفسیر جهان

از آگاهی یا شبه آگاهی است که هنوز وجود هایی سیستم ها ایندیگری هستند که به خرافات و جادو اعتقاد دارند و به هر حال های گروه

.دارد

؟کند میعلم چگونه کار

:سازد میعلم مدرن دانش و آگاهی را با طی کردن مراحل زیر اساساً

الف. مشاهده

ب. آزمایش و تجربه

ح دادنپ. توضی

بینی ت. توسعه دادن و پیش

درس پنجم – (WFSJ)نگاری علمی درس نامه فدراسیون جهانی روزنامه

13

الف. مشاهده دقیق

:مشاهده دقیق به معنی طی کردن مراحل زیر است

ها واقعیتمشاهده دقیق و با احتیاط -

و نظرات شخصی ها دیدگاهکنار گذاشتن -

قبلی انتظارات دادن دخالت و ها زنی گمانهجلوگیری از -

و احساسات ها داوری پیشمهار کردن باورها، -

صاحب نفوذ های دیدگاهمهار کردن -

پرسیدن سئواالت منطقی -

ها فرضیهپیشنهاد دادن -

ها واقعیتب. آزمایش محتاطانه و بررسی

است. هدف این کار بررسی دقت مشاهدات و پذیر امکانت آزمودن وقایع تنها از طریق آزمایشی که به روش و ابزار مناسب مجهز اس

:است . بررسی وقایع از طریق آزمایش نیازمند موارد زیر است ها واقعیتو تعیین روابط بین مشاهدات و ها واقعیت

آزمایش در شرایط مختلف و توسط افراد مختلف تکرار شود -

.شود تأیید مختلف انکارهای و ها شک برابر در شخصی و فشار بیرونی و فارغ از نظرهای نتایج بدون اعمال هرگونه اقتدار -

.روابط بین علل و پدیده به طور صریح بیان شده یا نشان داده شود -

.صریحی از حقیقت باشند تأیید دربردارندهنتایج شفاف بوده و -

رغ از ایده پردازی ها و تخیل را به همراه داشته باشدحقیقی و فا تأییدنتایج امکان -

پ.توضیح با احتیاط

:باید دهند میزمانی که دانشمندان موضوعی را توضیح

.درباره همه مشاهدات متناقض قبلی بحث کنند -

.رابطه میان مشاهدات جدید و قدیمی را توضیح داده و مشخص کنند -

درس پنجم – (WFSJ)نگاری علمی درس نامه فدراسیون جهانی روزنامه

14

.مشخصی را بر جای گذاشته است تأثیرند که چرا رویداد خاصی توضیح ده -

.مطمئن شوند که خطایی در استداللشان وجود ندارد -

منطقی بینی پیش و دادن ت. تعمیم

با استفاده را ها آنفرآیند تعمیم و توسعه دادن تواند می، یک دانشمند شوند می، کشف تأییدشده های واقعیتزمانی که تعداد مشخصی از

:علمی انجام دهد که شامل مراحل زیر است شناسی زباناز

تعمیم مشاهدات -

.کند می توصیف را بیرونی واقعیت شده داده نشان های واقعیت که این قبول کردن -

. مشابه نیز صادق و معتبر است های حالتکه برای هایی نظریهو ها قانونساختن -

. با هم ها آنبعدی و ساختار آن موارد و روابط های حالتتوسعه و بینی پیش -

علوم سخت و نرم

علوم به کار گرفت. به همان شکلی که در علوم سخت های رشتهدر همه توان میروشی که در باال توصیف کردیم را به طور اصولی

(Hard Science) اجتماعی و انسانی علوم رد را ها آن توان میکاربرد دارد (Soft Science) علوم شناسی روان، شناسی جامعهمانند ،

.، اقتصاد و حتی پزشکی نیز به کار گرفتشناسی دینسیاسی ، تاریخ ، جغرافی،

اجه سازد. ممکن است در مطالعات مربوط به علوم نرم ما را با دشواری مو ها قدماگرچه باید در نظر داشت که طی کردن برخی از این

انسان را مانند گیاه یا مواد معدنی مورد آزمایش قرار دهد. به همین طریق دانشمندانی که قصد بررسی جوامع تواند میبرای مثال کسی ن

.کنند میبا مشکل برخورد شوند میبینی کردن مواجه را دارند هنگامی که با مساله تعمیم دادن و پیش

هایی بخشاما در برخی از موارد مانند علوم نرم ، محققان از ماند میعلمی همه جا ثابت و معتبر باقی به طور عمومی اصول اولیه رویکرد

ادعای که هایی شاخه و مطالعات همه در باید علمی روش و رویکرد که این بهره می برند. نتیجه هایش بخشاز این روش بیشتر از دیگر

.بر باقی بماندمعت کنند می را بودن علمی

علم چه چیزی نیست؟

علمی ، شناسی روشدشوار و سختی که یک نفر باید سپری کند تا به یک دانشمند تبدیل شود در کنار زبان اختصاصی ویژه و های آموزش

از ولی بسیار دشوار کننده خیره. علم به گونه خاص، چشمگیر و کند میاختصاصی و بسیار عالی و دور از دسترس بدل ای حوزهعلم را به

به ویژه به این دلیل که این نوع آگاهی بیش از هر نوع گیرد میآگاهی قرار های گونهست. دانشی که فراتر از دیگر ا شده بدل دانش

درس پنجم – (WFSJ)نگاری علمی درس نامه فدراسیون جهانی روزنامه

15

، تغییر دهد. این دانش علمی بوده است اند دادهکه جهان مدرن ما را ساخته و شکل هایی واقعیتبه حقیقت نزدیک شود و تواند میدیگری

.تغییرات بنیادی کرده است خوش دست، انرژی، کشاورزی، جنگ و خود علم را داری خانهمانند سالمت، ارتباطات ، که مسایلی

.توسط خود علم نیز نابود شود تواند میاز جهان ما تنها به واسطه علم به وجود آمده و البته ای عمدهبخش

همه مشکالت ما را در دل خود داشته باشد. از هیچ راه و روش غیبی علم مدرن نه اکسیر حیات است و نه کتابی جادویی که راه حل

روش اما شوند می داشته نگاه پنهان نتایج و ها ایده سرقت ترس از ها آزمایش از برخی نتایج از برخی که این . حتی با وجود کند میاستفاده ن

چرا که اگر قرار بود علم خود را محدود به ندارد وجود سنت نام به چیزی هیچ علم در. ندارد خود در ای رازورزانه و مخفی چیز هیچ علمی

.آمدند نمیبه وجود شوند میچیزهایی که بعدها تبدیل به سنت گاه هیچسنت کند،

اما همیشه اند بودهو به سراغ چیزهایی می رود که شاید به نظر متعلق به اعتقادات کشد میسرک جایی هرعلم به آید میاگرچه به نظر

عظیمی که های زیرساختو ها هزینهباید به یاد داشت که علم مذهب نیست و دانشمند، راهب یک فرقه اعتقادی نیست. اگرچه به دلیل

خاص قرار دارد اما علم و دانشمند در ذات خود های ملتعلم برای پیشرفت نیاز دارد گاهی به نظر برسد که علم در اختیار برخی از

.پوست یا طبقه مالی خاصی نیست رنگ ، دین سن، جنس، ،نژاد هیچ متعلق به

. شوند میجزمی ن احکامو تبدیل به شوند میوجوی حقیقت باشد نتایج علمی به طور قطعی حقیقت شمرده ن حتی اگر علم در جست

نتایج کار ها آنراضی نیستند. گاه از جایگاه خود در این مسیر قرار دارند و هیچ پایان بیدانشمندان در مسیر یک جستجو و ماجراجویی

که است نتایجی تأیید یا رد و را ها آن کار صحت و انتشار این نتایج به معنی دعوت دیگران برای آزمودن دوباره کنند میخود را منتشر

.اند آورده دست به ها آن

. در برخی از دهند میرخ گداری گاه ها بتقلخاص خود را نیز دارد. اشتباهات، حتی های ضعفعلم به عنوان یک ماجراجویی بشری،

کثیف وجود دارد به خصوص های بازی حقه، توهمات و ها طلبی جاه، ها رقابت. در دنیای علم هم شود می کاری دستجعل و نتایج ها آزمایش

و استثنایی علم فرد منحصربهت . اما قدرشود می،این موارد بیشتر دیده کند میدست پیدا ای یافتهآنجایی که کسی برای نخستین بار به

.ی بیشتر داردها آزمونرا با ها آن اصالح واین است که قدرت ردیابی خطاها کند میکه آن را از بقیه رویکردها جدا

هستند، تواند وارد این دنیای انحصاری و محدود علم که ساکنانش تعداد اندکی از افراد به نام دانشمندها می نگار روزنامهاما چگونه یک

شود؟

.پردازیم نمی نگاری روزنامهمشغولند به بیان اصول اولیه نگاری روزنامه کار به که هستند کسانی ها درس این مخاطب که این با توجه به

نا شده بر مبنای مشاهده واقعیات ب نگار روزنامهتنها کافی است این نکته را یادآوری کنیم که مانند روش کار دانشمندان معاصر، کار یک

ان نیز تالش نگار روزنامهمانند دانشمندان، « ها مقدس و اظهار نظرها بی ارزشند واقعیت»گویند: ان مینگار روزنامهکه طور هماناست.

.خود را در زمینه مورد بحثشان کنار بگذارند های داوری پیشباقی بمانند چرا که باید تمایالت شخصی و گرا هدفو طرف بیکنند می

درس پنجم – (WFSJ)نگاری علمی درس نامه فدراسیون جهانی روزنامه

16

دهد. این نقطه مشترک دیگری بین حقیقت را باالتر از هر چیزی قرار می نگار روزنامهاطالعات و تولید خبر ، یک آوری جمعام در هنگ

. ها استنگار روزنامهدانشمندان و

ع آن حضور کند که مردم در صحنه وقو ها یک شاهد است. او وقایعی را برای مردم گزارش می گذشته از همه این نگار روزنامهاما یک

کنند. ، بلکه آن را برای مخاطب عام منتشر میکنند میان منتشر ننگار روزنامهخود یا دیگر های صنفیکار خود را برای هم ها آن. اند نداشته

ان خوب چهارچوبی برای بی نگار روزنامه. یک کنند میها به شکل ساده و مجرد کفایت ن ان همچنین تنها به بیان واقعیتنگار روزنامه

هایی آنان نگار روزنامهکند. بهترین سیاست، آموزش، قانون، عدالت، اخالق را بازگو می تأثیراتکند و برای مخاطبش ها بیان می واقعیت

.کنند فهم قابلها را خود، واقعیت ها آندهند تا ها خود به سخن بیایند و به بازیگران اصلی صدایی می دهند واقعیت هستند که اجازه می

سازند و این کار را با توسعه دادن و تغذیه کردن جامعه و توسعه مباحثات دموکراتیک انجام ها فرهنگ را می نگار روزنامهطور خاص، به

دارند و همواره این دغدغه را دارند که باهم توأم کارآگاهرا در کنار کنجکاوی یک شناس جامعهها شورمندی یک نگار روزنامهدهند. می

شده پذیرفتهبر خالف باورهای ای نتیجهرا به ها آنتر باشد. حتی اگر این کار دار معنیایگزینی وجود دارد که فراگیر تر و آیا حقیقت ج

.عموم برساند

:شود باید با معیارهای خاصی صدق کند به عرصه عمومی جامعه عرضه می نگار روزنامهها و فَکت هایی که از سوی یک واقعیت

کند میو وقایع را ابداع ن نویسد نمیداستان تخیلی نگار هروزنامصداقت: یک.

عمومی را ارتقا دهد شده شناختهارزش خبری: یک موضوع خبری باید اطالعات جدیدی را به همراه داشته باشد که چهارچوب.

شوند می ،نتایج بالقوه و اهمیت برای عموم توزین تأثیرگذاری، ها آنبودن: وقایع بر مبنای معانی دار معنی.

:بوده یا بتواند حس کنجکاوی مخاطب را تحریک کند غیرعادیها به دنبال چیزهایی هستند که نگار روزنامهعالقه.

. مشاهدات یک دانشمند گاهی بسیار خاص است و اغلب اوقات کنند میها و دانشمندان از اطالعات به شیوه یکسانی استفاده ننگار روزنامه

کند تا پهن می تر گستردهتواند تور خود را تا جایی که می نگار روزنامهشود. یک را شامل می تر بزرگصویر تنها بخش کوچکی از یک ت

های حوزه ،کند مین گمراه را خود مخاطب کند پیدا اطمینان آنکه برای نگار روزنامه یک داستان دست پیدا کند. تری کاملبتواند به تصویر

است شامل ممکن پزشکی داستان یک مثال، برای. کند می صحنه وارد نیز را دیگری بازیگران و آورد می میان به نیز را دانش از دیگری

نیز باشد شناسی جامعهاطالعات و واقعیات هایی در باره اقتصاد، جغرافیا و یا

کند؟ علمی چه چیزی را عرضه می نگار روزنامهعلمی چیستند و های ژورنالاما

ها و برگزاری در کنار انتشار کتاب 55ن با تولد علم تجربی مدرن به وجود آمدند و این اتفاقی بود که در قرن علمی همزما های ژورنال

، نشریه متون مذاکرات فلسفی5683در « لو ژورنال دُ سوان بود»فرانسه شاهد انتشار ژورنال 5668کنفرانس های علمی آغاز شد. سال

(Philosophical Transactions) ستان شروع به انتشار کرد و نشریه اکتا ارودیتورومدر انگل (Acta eruditorum) نیز انتشارش را

.در آلمان آغاز کرد

درس پنجم – (WFSJ)نگاری علمی درس نامه فدراسیون جهانی روزنامه

17

شده شناختهعلمی به طور چشمگیری از آن زمان تا کنون تغییر کرده است. امروزه صدها هزار ژورنال های ژورنالشکل و محتوای

[3]دهند مختلف علمی را پوشش می های شاخه

ایجاد پل و ارتباط بین ها آننامند و معتقدند کار علمی می نگار روزنامهان مواجهیم که خود را نگار روزنامهنین امروزه با گروهی از همچ

علم نیاز اساسی دموکراسی گذاری اشتراکان علمی معتقدند که به نگار روزنامهنتایج کار دانشمندان و تحقیقات علمی و عامه مردم است.

تواند بر زندگی روزمره در اختیار دارد و می اش برابریم در خود قدرت دموکراسی سازی را با نیروی صداقت، بی طرقی و است و عل

.به سزایی داشته باشد تأثیرشهروندان

کننده یرهخخواهند شورمندی و دستاوردهای مهم و ان علمی وجود دارند که مجذوب علم هستند و مینگار روزنامهاز سوی دیگر گروهی از

.علم را با دیگران و عموم مردم سهیم شوند

ها و کارهای دانشمندان را ترجمه و منتشر کنند و توضیح کنند تا تالش ، تالش میاند مشغولعلمی به فعالیت نگاری روزنامهکسانی که در

مثبتی نگرش و کنند مند عالقه علم به ردم راکند و چگونه جهان علم با کل جهان ما ارتباط دارد، م دهند که مکانیسم علم چطور کار می

.آورند وجود به علم به نسبت

علمی نگاری روزنامهنقش

را از هم جدا کنند. روابط ها آنعلمی و روابط عمومی علمی رسم کنند و نگاری روزنامهمردم باید تفاوت جدی و خط افتراقی را بین

کند. هدف آن آموزش دادن، ترویج علم بین مردم و آوردن آن به میان عامه دنبال میعمومی علمی، استراتژی های متفاوتی را با هدف

Science) عمومی علمی روابطبرای علم است. ارتباطات جمعی علمی یا ای پشتوانهافزایش توجه عمومی و ساختن

Communication) ها و ، فستیوالها کتابها، بروشوری بازاریابی، ها، کارزارهای تبلیغاتی، ابزارها از ابزارهایی مانند، روابط عمومی

.برد علم بهره می های موزهمراکزی مانند

کمک کند تا از موهبت علم برخوردار شوند. به ها آنخواهد علم را به مردم بازگرداند و به علمی، از سوی دیگر، می نگار روزنامهاما یک

فراتر از آن، هنر شک کردن را توسعه و ترویج ها آنگنجینه علم هستند اما دگانکنن تحسینان علمی از نگار روزنامهطور قطع اکثر

گوید دهند. تا مطمئن شوند عامه مردم قربانی در دام علوم بد، اشتباه و متقلبانه نخواهند شد. گاستون بشله فیلسوف فرانسوی، می می

.کنیم می زندگی آن در ات دارند و پای دیگرشان در جهانی است که ماها حی های علمی پایی در جهانی دارند که در آن ایدهنگار روزنامه

ها و آزمودن، علمی منتقد علم نیز هست. منتقد بودن به معنی پرسیدن پرسش نگار روزنامهمشابه آن چیزی که در نقد ادبی شاهد هستیم

ناگفتهپیدا کردن چیزهایی است که در آن میان هدفباعلمی های واقعیتکردن و تفسیر و توضیح تأییدانتخاب کردن ، توصیف کردن،

اظهارنظر رویداد یک باره در بتوان که آورد دست به را توانایی این باقی مانده است و هدف این کار نیز این است که بتوان نامکشوفو

کند. در سیاست، اخالق و حقوق بررسی می ،شناسی جامعه اقتصاد، نظیر - مختلفی زوایای از را علم علمی، منتقد. داد انجام تری درست

علمی را با نیازها های یافتهتواند از ارتباط ، اهمیت و کاربردی بودن علم سوال کند و فراتر از هر چیزی، نتایج علمی می نگار روزنامهپایان

.دهد شهروندان ارتباط می های مشغولی دلو

درس پنجم – (WFSJ)نگاری علمی درس نامه فدراسیون جهانی روزنامه

18

تنظیم کند تا شهروندان بتوانند بر مبنای آن علم را بفهمند و از آن در زندگی روزمره خود کار خود را ای گونهعلمی باید به نگار روزنامه

ها و امثال آن است. به لطف ها و تشابه بهره ببرند. این کاری فراتر از ترجمه کردن علم به زبان رایج جامعه و گذاشتن آن در کنار استعاره

د دانشمندان به چه چیزی اعتقاد دارند و به چه چیزی اعتقاد ندارند، چه زمانی به علم شون ان علمی خوب، مردم متوجه مینگار روزنامه

.گیرد اعتقاد دارند و چه زمانی رفتار و گفتارشان بر مبنای اعتقادات شخصی اشان شکل می

مانی یک فعالیت علمی، پیش رو، شود چه ز کند و متوجه می علمی شایسته با ماهیت واقعی و درست علم ارتباط برقرار می نگار روزنامهیک

.است ، رو به عقب یا در حال سکون ای حاشیهچه زمانی

، آزاداندیشییک موضوع فرعی و کم ارزش نیست. این کار نیازمند استعداد بسیار باال، نگاری روزنامهعلمی برای جهان نگاری روزنامه

.و البته فروتنی است یطلب جاهخالقیت، تصور و تخیل، تسلیم بودن در برابر واقعیت،

درس پنجم – (WFSJ)نگاری علمی درس نامه فدراسیون جهانی روزنامه

19

علم های محدودیت: 1.5

مقدمه: 1.5.5

چنان توانایی شکوهمند علم بود که با قدم گذاشتن انسان بر ماه به اوج خود رسید. اما در همین حال علم به های پیروزیقرن بیستم شاهد

.تواند باعث نابودی بشر شود نیز رسیده است که می قدرتی و

کنترل شده بود و در این راه ایده تولیدمثلرن بیستم جنبش اصالح ژنتیک انسان به دنبال ارتقای انسان با کمک در خالل اوایل ق

آلبرت انیشتین های یافته غیرمستقیمکرد. در خالل جنگ جهانی دوم بمب اتمی که حاصل و نتیجه معلوالن ذهنی را مطرح می سازی عقیم

بود بر فراز هیروشیما و ناکازاکی ژاپن منفجر شد. امروز قدرت دانش فناوری اطالعات و اینترنت -دانشمند معاصر جهان ترین معروف -

ایم ما را در آستانه تبدیل کردن سیاره که به طبیعت زده هایی آسیبحریم شخصی را در زندگی ما به چالش کشیده است و از سوی دیگر

.مادریمان به محلی زیست ناپذیر قرار داده است

.این یک واقعیت است که جنبه تاریک و غمباری از علم نیز وجود داردبله

شود تواند هم زندگی ما را آسان تر و در همان زمان ما را به پایان آن نیز نزدیک کند، باعث می زمان می این ظرفیت دوگانه علم که هم

.ی دو لبه استزمان برخی علم را دست دادن با شیطان و فواره آگاهی بنامند. علم شمشیر هم

متخاصمی درباره علم های دیدگاه 51که ماهیت واقعی علم را مورد مداقه قرار دهند. در پایان قرن اند کردهدر این بین فالسفه نیز سعی

مشهور شدند. خوشبختانه تنها قربانیان این نبرد،اعتبار و (Science Wars) علم های جنگوجود داشت که مجموع آن مباحثات به

.گاه برخی از افراد آکادمیک بودجای

توصیف کنیم، باید گفت این نبرد بین محققان اکثر علوم طبیعی در برابر گروهی از شده سادهاگر بخواهیم این نبرد را به طور خیلی

م ابزار سرکوبی گفتند: عل شکل گرفته بود که گویی از طرف همه جامعه صحبت کرده و می ها فمینیست، مورخان، فالسفه و شناسان جامعه

.مردانه است های طلبی مبارزهو ها سرکوبگریو ابزاری برای گسیخته لجامدر دستان کاپیتالیسم

علمی، تمام شرورانهافراطی و های استفادهها در مورد به پیوستن به جامعه دانشمندان نداشتند که با افشاگری ای عالقهنه تنها ها آن

.برای جستجوی حقیقت بود پایین بکشند نظیر بیم را از جایگاه خودش که روشی تالششان را انجام دادند تا عل

علم ها آنعلم توصیف درستی از واقعیات نبود. از دید ها آنکردند. برای بخش اول این درس نامه را به طور معکوس قرائت می ها آن

وظیفه ها آنراهبان ویژه خودش را داشت. های انجمنلف و دین جدیدی بود که به همراهش مناسک، باورها، دگم ها، رقابت فِرَق مخت

دانستند که معبد علم را ویران کرده حقیقت دانش علمی را افشا نمایند و آن را به حد دانش عمومی فر بکاهند و کارهای و خود می

.کنند برمالکاری واقعی دانشمندان را های روش

.پردازد می متفکران کلیدی فلسفه علم معاصر و همچنین قهرمانان این نبرد های قول قلنآید به معرفی برخی از مباحثی که در پی می

درس پنجم – (WFSJ)نگاری علمی درس نامه فدراسیون جهانی روزنامه

20

(5955-5991توماس کوهن ): 1.5.5

ترین معروفع را مورد بحث قرار خواهیم داد( موضوعکارل پوپر در علم داشت ) این پذیری ابطالکه مفهوم ای رابطهو تأثیربا وجود

و هنوز هم محبوبیت بسیار باالیی منتشرشده 5165کوهن، نویسنده ساختار انقالب علمی است که در سال فیلسوف علم معاصر توماس

.دارد

کوهن معتقد بود جستجو برای یافتن حقیقت عینی هدف نهایی علم نیست، بلکه علم، یک روش غایی و اساسی برای حل کردن مسایلی

از مجموعه یک درون آشکار آن با عبور از های ارزش. این سیستم اعتقادی و است که درون یک سیستم اعتقادی معاصر وجود دارد

را سیستم چنین کوهن. دهد ارتقا و کرده تقویت را ها ارزش و اعتقادات اولیه سیستم همان تواند می که رسند می نتیجه به تجربی روندهای

فرآیندهای عادی علمی هستند به این معنی که درون یک روی برول سپری کردن مشغ را اوقاتشان اغلب دانشمندان. نامد می پارادایم

.کنند پارادایم مشخص کار می

کنند از اعتقادات جدید را عرضه می هایی سیستماما برخی از افراد مانند نیکوالس کپرنیک، ایزاک نیوتن ، چارلز داروین و آلبرت انیشتین

دهد برای مثال بر این جهان ما را تغییر شکل می ها آن های سیستم. بر این اساس علمی چکانده شود های انقالبشود ماشه که باعث می

گیرد گیرد، یا قوانین مکانیک اجرام سماوی در رده همان قوانینی قرار می مبنا دیگر زمین در مرکز عالم نیست و خورشید جای آن را می

که این یا و کند می انسان باره یک پیدایش جایگزین را تدریجی تکامل هاید که این که در باره مکانیک اجسام روی زمین معتبر است، یا

در گوناگون مرجع های چهارچوب آن در که دهد می ارتقا جدید فیزیک به را است زمان گذر به محدود که خاص حالتی از را فیزیک

.کند دها را با ناظرهای مختلف بیان میوابط رویدار فیزیک و باشند شناور مختلف های سرعت با هم به نسبت توانند می زمان

شوند که رقبا و هم آوردن علمی که به این دلیل پذیرفته می های شایستگیکند که پارادایم های جدید نه تنها به دلیل کوهن استدالل می

انیشتین به عنوان توصیف درستی از سبیت عام ن نظریه مثال برای. کنند مقابله آن برابر ند در توان میروند و ن در نهایت از بین می ها آن

.طبیعت پذیرفته شده است چرا که توان دفاعی نظریه نیوتونی در موارد بسیاری در مقابل این نظریه از هم گسسته شده است

نی ، سیری عقالم در را حقیقت علم، نهایت در که این ساده درباره علم مانند های ایدهظاهری را از برخی های پوششکوهن برخی از

برای تنها رود، می پیش را خود راه حال هر به علم که این زداید.او معتقد است عباراتی مانند آورند از آن می تدریجی و خطی به دست می

به را جدیدشان های ایده که تا دارند پیش در دشواری کار چه که دانند می خوبی به خود خالق دانشمندان ، است فالسفه دادن فریب

.علمی بقبوالنندجامعه

درس پنجم – (WFSJ)نگاری علمی درس نامه فدراسیون جهانی روزنامه

21

(5995-5995کارل پوپر ): 1.5.5

کرد ابطال را آن توان می که است دانش از نوعی آن علم،: است کرده ارائه پوپر کارل را علم از هنوز هم سودمندترین و نافذترین تعریف

.باشد پذیر ابطال که است چیزی آن علم او خو قول به -

با این هدف ای مشاهدهبرای اثبات اشتباه دیگران از طریق استدالل منطقی است. هر آزمون و علم تمرین مداوم بر اساس آرای پوپر

گرایانه ابطال های تالش از که هایی نظریه جز به نیست چیزی علم. بگیرد چالش به را ای شده پذیرفته شود که نظریه طراحی می

برای کشف و بلندپروازیداند. دانشمندان با د و سنگ بنای رویکرد علمی مینیاب را منطقی شک پوپر. برند می در به سالم جان دانشمندان

پارادایم کشد. همان چیزی را که توماس کوهن آن را امروزی را به چالش می شده پذیرفتهکنند که نظریات انتشار مشاهداتی اقدام می

.نامید می روز

تأییدهستند که مشاهدات و نتایج قبلی را هایی آزمایشخوشنودی سرگرم تکرار در عمل اما بسیاری از دانشمندان اغلب اوقات خود را با

جدیدی را های تئوریو کرده اصالحپیدا کنند تا بتوانند نظریات را ها آندر ضعفی نقطههم امیدوارند بتوانند ها آنکند. با این وجود، می

بزرگ هادرونی در آزمایشگاه سرن هستند تا شاید مسیری را دهنده شتابمل کا اندازی راهمنتظر صبرانه بیمطرح کنند. هزاران دانشمند

کنند استفاده هیگز ونزبو نام به بنیادی ای ذره سازی آشکار برای آن از بتوانند به سوی فیزیکی نوین باز کنند و در همان حال امیدوارند

.بود کرد بینی پیش را آن وجود جدید مدرن فیزیک که

زنجیره در علم ترین ضعیفو ینتر قویتعمیم،

مواجه اثر در مسی شوند. برای مثال حجم یک میله تعمیم داده می ها تئوریدر بخش اول درس پنجم متوجه شدیم که قوانین فیزیکی و

دهند و ر را نشان میارفت همین نیز استیل و آلومینیوم جنس، از هایی میله طور همین. یابد می انبساط و کند می پیدا افزایش حرارت با شدن

دهد که همه فلزات در مواجهه با گرما کند و این نتیجه را می این موارد فلز هستند. روش علمی ما را به سوی تعمیم راهنمایی می 3هر

.کنند انبساط پیدا می

مه فلزات در مقابل گرما دچار انبساط ه که این قانونی مانند ارائهگویند قیاس کل از جز، به معنی تعمیم دادن، یا آن طور که اهل فن می

فلزات مشخصی در مقابل افزایش مشخصی از دما و تحت شرایط ها آناز مشاهدات است که در ای مجموعهشوند بر مبنای می

.اند شده انبساط دچار متفاوتی

ه باشد در معرض مواجهه با استثناها قرار دارد شود که هر واقعیت و قانونی که بر این مبنا بنا شد این تعمیم از آنجایی ناشی می ضعف نقطه

.کرد بنا قیاس و منطق قدرت مبنای بر توان مین را علمی قوانین بنابراین تواند تنها با یک نمونه متضاد اعتبار خود را از دست بدهد. و می

شود و در نتیجه با شنیدن پذیرفته می شده تضمینکنند به عنوان حقیقت در قیاس واقعیت این گزاره که فلزات گرم شده انبساط پیدا می

مس قطعه یک حجم بگوییم توانیم می استنتاج و قیاس این گزاره که مس از فلزات است و استفاده از قوانین منطق به سادگی با استفاده از

.یابد می افزایش گرما مقابل در نیز

درس پنجم – (WFSJ)نگاری علمی درس نامه فدراسیون جهانی روزنامه

22

. بر خالف یک گیرد میکه علم در قلمرو استدالل منطق ناب قرار ن شود علم از آنجایی ناشی می های محدودیت حال درعینسودمندی و

از ای مجموعهتنها بر مبنای منطق توسعه پیدا کند در علم با حقیقت مادی مواجه هستیم که باید در تواند میحقیقت ناب و قطعی، علم ن

.شود تأیید ها مثالنتایج آزمایشگاهی باقی بماند و بر مبنای مشاهدات و

شود درهای در علم باعث می ها تعمیم، اند کردهند مطمئن شوند که همه فلزها را آزمایش توان مین گاه هیچجایی که دانشمندان از آن

.کرد تبدیل علم برای بنیادی به را پذیری آسیب این که بود این . هوشمندی کارل پوپربازبماند پذیری ابطال

درس پنجم – (WFSJ)نگاری علمی درس نامه فدراسیون جهانی روزنامه

23

روش علمی : 1.5.5

5111کتاب چه چیزی علم است ؟ اثر آلن چالمرز ، دانشگاه کوینزلند و انتشارات دانشگاه اوپن گرفته شده که در سال این دیاگرام از

.منتشر شده است

سازند و سپس قوانین جدید و پیش بینی ها دهد دانشمندان چگونه نظریات و قوانین را به کمک قیاس کل از جز می این نمودار نشان می

مادی در های حقیقتآید اما این حقایق به عنوان از منطق می ها آندهند. استنتاج و قیاس می ارائهقوانین و نظریات را بر مبنای این

.مانند نه به عنوان حقایق محض نظریات و قوانین باقی می

درس پنجم – (WFSJ)نگاری علمی درس نامه فدراسیون جهانی روزنامه

24

(1924-1994) پاول فایرابند: 1.5.1

دهه نیمه در او. رویم می فایرابند سراغ به درباره علم داشته باشید، مختلف های دیدگاهموجود در ومرج هرجاز اندازی چشمبرای آنکه

"علم"کرد تا وت میدع دانشگاه به را پیشگوها و ها داروینست گراها، خلقت جادوگران، و کرد می تدریس برکلی در که زمانی 51 قرن 61

.است کارآمدمعتقد بود همه چیز را توضیح دهد و مفهوم حقیقت را برای دانشجویان به بحث بگذارد. او ها آن

نظریاتش همان اندازه که از تأییدبر اساس نظریات او ، توجه به معنی در جهان علم به پایان رسیده است. برای مثال گالیله برای

.ده استاطالعات و هیاهو بهره بر کاری دستمشاهدات به کمک تلسکوپش و ابداعاتش استفاده کرده به همان مقدار هم از دروغ ،

به التین جای به را هایش نوشته که این و متقاعدسازیدر اش هوشمندانه های روشکند، گالیله ، به واسطه سبک خاصش، و او استدالل می

دهای قدیمی آموزشی مرتبط با آنرقدیمی و استاندا های ایدهکرد که در برابر به کسانی عرضه می را ها آن که این و نوشت می ایتالیایی

.رسید اش ایدهموضع داشتند، به موفقیت در جا انداختن

کنند به سود خود پایان دهند، حقیقت علمی نیز چیز متفاوتی نسبت به اگر دانشمندان یک مناظره را با همان ابزاری که دیگران استفاده می

تقد بود که همه این رویکردها دارای ارزش یکسانی با به همین دلیل فایرابند مع شود مین ها صوفیو ها بینادعاهای اختربین ها، کف مثالً

و تواند خطرناک باشد علمی حتی می اندیشی جزمهم هستند و علم و به خصوص علم بنیادی چیزی به جز یک پدیده تاریخی نیست ،

.کردند باز می شناسی جامعهراه را برای ساختارگرایی هایی ایدهاید خود را از شر طلسم مطلقه علم رها کند. چنین ب جامعه

درس پنجم – (WFSJ)نگاری علمی درس نامه فدراسیون جهانی روزنامه

25

( Sociological Constructivism) جامه شناختی ساختارگرایی : 1.5.1

ا به عنوان موضوعی جذاب به ر ها آن رفتار مشاهده و بررسی چرا پس بگیریم نظر در فرقه یک اگر دانشمندان را یک قبیله و یا

دهد و به جای آن رفتارهای جامعه مورد یت را به گفتارهای مردم میکمترین اهم شناسی مردمواگذار نکنیم؟ تحقیقات شناسان مردم

.گیرد بررسی را زیر نظر می

گیرند که جامعه نتیجه می ها آن. شمارند می بر جامعه از محضی و ناب محصول را علم شناسی جامعهبر این مبنا، ساختارگراهای

مکن است نظریه و دیدگاه علمی خود را منتشر کند اما این دیدگاه فرهنگ عمده باورهای یک دانشمند است : یک دانشمند م دهنده شکل

.اجتماعی حاکم بر او است که اعتقادات او نسبت به یک نظریه ویژه را ساخته است

بر تماماًدهند. گفتمان علمی دانیم تنها خود را فریب می گویند ما حقیقت را می ساختارگراهای جامعه باور، معتقدند دانشمندان وقتی می

.دانشمندان برای در اختیار گرفتن قدرت بنا شده و علم چیزی نیست جز ابزاری برای اعمال سلطه های تالشمبنای

ای گونهفرانسوی است. او مفهومی به نام علم در عمل را به شناس جامعهیک مثال مشخص از ساختارگراهای جامعه باور، برونو لتور ،

.شود کاسته فرو ها آزمایشگاهدانشمندان در های حرکتد توصیف کند که علم تا ح تعریف می

نگرد. کند در حقیقت به چه چیزی می مشخص نیست دانشمند زمانی که به درون میکروسکوپش نگاه می وجه هیچدر تعریف او از علم، به

معرفی کند. برای لتور و تواند میو خودش را ن دکن میبینم ، اما خود باکتری که صحبت ن کند من یک باکتری می دانشمند ادعا می مطمئناً

از علم چیزی جز یک داستان تخیلی نیست که در اذهان ای عمدهبخش (Science in Action) طرفداران ایده علم در حرکت

.دانشمندان پرورده شده است

درس پنجم – (WFSJ)نگاری علمی درس نامه فدراسیون جهانی روزنامه

26

و علم فرهنگی گرایی نسبیت: 1.5.5

آمیخته هم در فلسفی گرایی نسبیت فلسفه با توجهی قابل طور به است، خاص های نزما در خاص جوامع این ایده که مفهوم علم ساخته

.است معتبر دیگری اندازه به ها آن از یک هر و دارد خود دل در مشخصی حقیقت جامعه هر کند می بیان که دیدگاهی. است

( University of Yaoundé - )در کامرون نویسندگان این درس شاهد برگزاری سمیناری از سوی یکی از مدیران دانشگاه یااونده

نسبت به سهم معتقدند دیگر برخی «بسازیم را اتم از خودمان خاص مدل باید ها آفریقایی ما» که این که عنوان آن عبارت بود از اند بوده

قلمرو علم را در اختیار کند، به دلیل این است که غرب حل مشکالت کشورهای در حال توسعه اختصاص پیدا می به علم از که اندکی

کنند اگر سهم بیشتری از دانشمندان را زنان در اختیار داشته باشند آنگاه علم نسبت به استدالل می ها فمینیستگرفته است. برخی از

.کند طبیعت با مدارای بیشتری برخورد می

کند. او معتقد است علم امروز حاصل جهان می متفکرین اسالمی است که اکنون در هاروارد تدریس ترین معروفحسین نصر، یکی از

کند و در صورت نیاز حتی آن را نابود کرده و شکنجه دهد اما کشی بهرهداند تا از طبیعت تا حد امکان غربی است که خود را متعهد می

در هندوستان بسیاری امیدوارند تا .]4[رود علم اسالمی متفاوت است چرا که طبیعت در اسالم تقدیس شده و امری قدسی به شمار می

.علم متفاوتی بر مبنای مفاهیم آیین هندو درباره فضا ، زمان ، منطق و طبیعت بنا کنند

و به قیمت تخریب دیگر ها آنلف بر اساس عالیق مخت های گروهتواند از سوی اگر علم یک محصول جنبی امور فرهنگی اجتماعی باشد، می

.و فضا ، مورد سو استفاده قرار بگیرد زیست محیط، ها فرهنگ

کنید؟ شما چه فکر می

درس پنجم – (WFSJ)نگاری علمی درس نامه فدراسیون جهانی روزنامه

27

شود؟ در جهان واقعی علم چگونه ساخته می: 1.5

مقدمه: 1.5.5

های حقیقتشود و چگونه ساخته می روز روزبهپردازد که علم چگونه در زندگی روزمره ما این بخش از درس به معرفی این مساله می

.شود علمی به طور مشخص در آن وارد می

شود. شما خواهید آموخت، که تخصصی ساخته می های ژورنالشما خواهید آموخت که چگونه بنای علم با کمک انتشار مقاالت علمی و

آن چیست. این بخش با معرفی مکانیسم های محدودیتد و کن مکانیسم راستی آزمایی چگونه در سیستم انتشار مقاالت علمی عمل می

رسد. در خالل این درس، شما در باره جستجوی حقیقت علمی دیگری که نقش مهمی در مسایل پیچیده و بحرانی انسانی دارد به پایان می

باره دراینکنید . همچنین هارت پیدا میرا بسنجید م ها آنکند تا اعتبار دانشمندان و مقاالت چند مورد از مفاهیمی که به شما کمک می

.نیز مراجعه کنید 3توانید به درس می

درس پنجم – (WFSJ)نگاری علمی درس نامه فدراسیون جهانی روزنامه

28

شود علمی منتشر می های ژورنالعلم: چیزی است که در : 1.5.5

توان علمی است. به عبارت دیگر می های ژورنالگوید که کار او نوشتن مقاله برای اگر از یک محقق علمی بپرسید کار او چیست به شما می

.شود علمی منتشر می های ژورنال درگونه گفت که علم آن چیزی است که این

باید یا کار خود را منتشر ها آن -علمی برای هر دانشمندی حیاتی است های ژورنالاعتبار این جمله در این نکته نهفته است که انتشار در

تشر نکند نه جایگاه مشخصی دارد نه کمک مالی در اختیار دارد و در خود پایان دهند. دانشمندی که کاری را من ای حرفهکنند یا به کار

انتشار به وابسته او ای حرفه بقای شد التحصیل فارغ دانشگاه از دانشمند یک که این نهایت نیز کار خود را نیز از دست خواهد داد. بعد از

انتخاب، علمی بزرگ و معتبر نشریات سوی از که است او از التیمقا تعداد به وابسته خاص طور به و کند می منتشر که است مقاالتی دایم

.هستند علمی جامعه در باالتری تأثیرکه دارای میزان ارجاع و هایی ژورنال یعنی. شوند می چاپ و تأیید

اشر، نه تنها قابلیت شوند باید دو آزمون را پشت سر بگذارند. نخست، ادیتورهای ن مقاالت علمی که در بهترین نشریات علمی منتشر می

متخصصان در آن حوزه تحقیقاتی ترین شاخصاز مقاله را برای گروهی از ای نسخهکنند سپس محتوای مطلب که اهمیت آن را بررسی می

.نامند می صنفان همتوسط تأییدشدهیا peer- reviewed را ها ژورنالفرستند به همین دلیل این می

.رسانند می ارشد صنفان این هم تأییداالت خود را پیش از انتشار به علمی جدی مق های ژورنالهمه

کارشناسان مناسب و خبره آن تأییدارسال شده است مورد ای مجلهدی است که در آن متنی که برای انتشار در فرآین صنفان بازبینی هم

مورد مقاله آیا که شود حاصل اطمینان این که این باشد. برای قرار گرفته -مانند برای نویسنده آن مقاله ناشناس باقی می عموماًکه -حوزه

در مقاله و نتایج حاصل از شده گرفتهبه کار شناسی روشه این کارشناسان به طور خاص به رابطه میان ن یا است مناسب انتشار برای نظر

.پردازند آن می

کار در مرجع عنوان به بار چند مقاله هر دهد می نشان که است یارهاییمع جمله از ها مقاله از اطالعاتی بانک و سامانه فهرست ارجاع،

ذکر شده است. این یک عامل برای تعیین ها آنعلمی دیگر مورد استفاده قرار گرفته و یا در کار های مقالهان نویسندگ و دانشمندان دیگر

.میزان اهمیت یک مقاله است

دهد تناوب ارجاع به یک مقاله متوسط در یک ژورنال در یک سال و یا یک که نشان میمیزانی است Impact factor یا تأثیرعامل

بر تعداد اند قرارگرفتهبازه زمانی مشخص چقدر است. این نسبت با تقسیم دفعاتی که در سال جاری مقاالت یک نشریه مورد ارجاع

د. هدف این تعریف این است که میزان و شاخصی برای آی به دست می اند شدهمقاالتی که در آن ژورنال در دو سال قبل منتشر

علمی را در این نشانی مشاهده کنید های ژورنالبرخی از تأثیرتوانید عامل می شما. کند مشخص بزرگ های ژورنال اهمیت سنجش

] ateway.org/rank/index.htmlhttp://www.scienceg [ این وب سایت معدنی از اطالعات در باره تولیدات علمی

.بیابید http://sciencewatch.com نشانی در توانید می را مرجعی چنین دیگر نمونه.است کشورها و ها دانشگاه، دانشمندان

درس پنجم – (WFSJ)نگاری علمی درس نامه فدراسیون جهانی روزنامه

29

بازبینی متخصصان های حدودیتم: 1.5.5

به طور اساسی عبور از مرحله بازبینی متخصصان به این معنی است که دیگر متخصصان یک رشته مشخص، در زمان رخ دادن آن تحقیق،

.آن مقاله با آنچه در آن حوزه علمی به طور عمومی پذیرفته شده است سازگاری دارد محتوایمعتقدند که

بار دیگر به دست آورند. شناسی روشافتد که دیگر دانشمندان همان نتایج را با همان واقعی تنها زمانی اتفاق می، آزمون حقیقت دراما

ی دیگر نتایج متناقض با نتایج ها آزمونتوسط متخصصان همیشه موقتی است و تا زمانی دوام دارد که نتایج شده بازبینیحقیقت یک مقاله

.ورده باشنداعالم شده در آن را به دست نیا

دقیق داشته باشند؟ شده بازبینی های ژورنالگرایانه به غیرواقعان علمی باید اطمینانی نگار روزنامهآیا

اخیر که های نمونهآن مقاله یا پذیرش دربست آن نیست. یکی از پذیری ابطالبه طور قطع بازبینی توسط متخصصان به معنی عدم امکان

سازی شبیهکه ادعا کرده بود برای نخستین بار موفق به گردد بازمییوک -اله دانشمند کره جنوبی هاونگ وو به مق شده بازبینییک مقاله

(AAAS) ساینس، که توسط انجمن آمریکایی علوم پیشرفته ژورنالبنیادی از آن شده است. های سلولو کلون کردن جنین انسانی و تولید

در 5114زمان با کنفرانس ساالنه متخصصین این حوزه که در سال ئن شود این مقاله همشود ، تالش بسیاری کرد تا مطم منتشر می

این مقاله صورت گرفت و البته وقتی مشخص شد روی بر AAAS شد منتشر شود. تبلیغات وسیعی از سوی ساینس و واشنگتن برگزار می

.د بیش از همه آن تبلیغات مصیبت زا بودخور ها آنکه به اعتبار ای ضربهاین مقاله فاقد اعتبار و تقلبی است

[http://www.sciencemag.org/sciext/hwang2005/ ] .

.باید حساس بود ها آنگوید که نسبت به شمرد و می مقاالت را بر می گونه اینهشدار در باره 4جان رنه سردبیر ساینتیفیک آمریکن

شود که حداقل یک بار توسط دیگران نهایی می تأییدتوسط متخصصان تنها زمانی شده یبازبینامکان وجود خطا: محتوای یک مقاله -

.به دست آید شناسی روشهمان نتایج با همان

دهند. کل فرآیند انتشار مقاالت علمی بر مبنای اعتقاد تشخیصعمدی را های تقلبغیرممکن است که تقریباً ها بازبینتقلب: برای -

مثالًکنند تا با اعتماد بیشتری برخورد می منتشرشدهان علمی نسبت به مقاالت نگار روزنامهانشمندان بنا شده است اما به صداقت د

.اقتصادی های گزارشان اقتصادی نسبت به نگار روزنامه

.تر انجام داده باشند ای غیرحرفهعدم صداقت: نویسندگان ممکن است معامالت و زد و بندهایی با ادیتورها و ناشرهای -

آمریکایی حق ندارند مقاالت ارسالی از کشورهای ایران، های ژورنالفشارهای سیاسی: برای مثال زمانی دولت آمریکا اعالم کرد -

.لیبی و سودان را منتشر کنند

اما این باعث اند بودهتوسط متخصصان اشتباه شده بازبینیگیرد که با وجود مواردی که مقاالت اما حتی با این مالحظات رنه ، نتیجه می

.اطالعات محروم کنند نظیر بیان علمی خود را از این معدن نگار روزنامه شود مین

.دهید، مشاهده کردید انجامکه الزم است در مورد قضاوت در باره یک ادعای علمی هایی بررسیاز ای نمونهدر درس دوم نیز شما

درس پنجم – (WFSJ)نگاری علمی درس نامه فدراسیون جهانی روزنامه

30

اجماع نایمب برحقیقت علمی : 1.55

دهند که مورد توجه همه بشریت است ان علمی در باره موضوعاتی گزارش مینگار روزنامهامروزه

صی و سالمت دست به گریبان هستند. تصمیم خصو ،حریم در سراسر جهان با خطرات بحران اقلیمی ، منابع آبی، منابع انرژی ها دولت

را بر روی اشتغال ، سالمت، ثروت و حتی سبک تأثیر ترین بیشنوشت سازی مواجهند که دشوار و سر های انتخابن با اگیران و سیاستمدار

.گذارد زندگی مردمانشان می

های سرزمینو ها جنگلاست که کسی بتواند وضعیت دقیقی از منابع سیاره ما از قبیل آب، انرژی ، نفت، گاز، غیرممکن تقریباً، حال درعین

.دهد ارائهبالقوه را های فناوریو طوالنی مدت این منابع ، اقلیم و مدت میانروند تغییرات کوتاه مدت، مسکونی و حتی دشوارتر از آن

ند. این رآو ، مکانیسم هایی را برای ارزیابی مسایل به اجرا در میمردان دولتمتخصصان و سابقه بیجهانی های چالشبرای مواجهه با این

قرار گیرد تا با یکدیگر ها آنن متخصصان در یک زمینه دور هم جمع شوند و این امکان در اختیار شود گروهی از بهتری رویکرد باعث می

.را به طور مستقل منتشر کنند هایشان توصیه و خود کارهای نتایج و کرده مستند را مدارک و ،اسناد مالقات کرده، تحقیق انجام دهند

ملی علوم را شامل شود. های آکادمیکوچکی با یک هدف مشخص تا های کمیتهاز وسیعی های بازهتواند مکانیسم هایی می چنین این

وظیفه بررسی علت خرابی یک پل را به عهده دارند یا حتی تیمی متشکل از هزاران مثالًرا در بر بگیرد که ای ویژههمچنین کمیسیون های

به 5115 سال در را نوبل صلح جایزه حتی به کار مشغولندکه (IPCC) تغییرات اقلیمی الدولی بیندر پنل مثالًمتخصص را شامل شود که

.است متخصصان اجماع مبنای بر علمی حقیقت تعیین از هایی نمونه ها این. آوردند دست

IPCC .ها آن. کنند به طور گمنام فعالیت می ها آنو اغلب کنند میحقوقی دریافت ن معموالً ها آنهزاران دانشمند را گردهم آورده است

و درک پذیر کنند شامل بازبینی مقاالتی که فهم قابلرا ها آنتا اطالعات پیچیده و بسیار دشواری را مطالعه کرده و اند کردهقبول

روند تا به یک اجماع در برابر تفسیرهای کنند و به سفرهای طوالنی می های مختلفی با افراد متخصص می نویسند، مالقات متخصصین می

در عین خال باید کاری کننده مشارکتدانشمندان IPCC خود را منتشر کنند. در جایی مانند های توصیهبرسند و نتایج و ها دادهاز مختلف

است اما چنین اجتماعات علمی با مشارکت فرسا طاقتو گیر نفسرا بپذیرند. این کاری دشوار و ها آن های گزارش ها دولتکنند که

تا حد ای نتیجهدهد تا تحقیقات خود را با بهترین دانشمندان دیگر آن حوزه شریک شوند و ارتقا دهند و امکان می ها آندانشمندان به

.امکان نتایج علمی و معتبری به دست آورند

درس پنجم – (WFSJ)نگاری علمی درس نامه فدراسیون جهانی روزنامه

31

توضیحات مترجم

در نظر گرفته شده است که همان علم مدرن جدید تجربی است آگاهی و Science به طور کلی کلمه علم معادل ها درسدر این [1]

شوند میدر نظر گرفته Knowledge برای هایی معادلدانش

وری است که این برهان و اثبات با آنچه در ریاضیات با آن مواجه هستیم بسیار متفاوت است. ریاضیات توجه جدی به این نکته ضر [2]

با قطعیت از درست و غلط بودن یک گزاره در آن سخن گفت. ریاضیات آگاهی قطعی و توان میاز دانش بشری است که ای حوزهتنها

قطعی دارد. به همین دلیل هم ریاضیات در تعارف مدرن اظهارنظری است که حق از دانش تخصص ای شاخهو تنها آورد مییقینی به همراه

قرار ندارد. علم بدین معنا در فارسی بیشتر به علم تجربی شناخته شود میاستخراج Science علم به معنی ای که از کلمه زیرشاخه

در هایی پذیری ابطالر در همین درس مراجعه کنید( چنین )به توصیف پوپ شود میتعریف پذیری ابطال. اگر علم نوین با صفت شود می

و یک برهان یا معتبر است و یا شود میریاضیات وجود ندارد. در ریاضیات یک گزاره با توجه به قوانین منطقی از اصول اولیه استخراج

. رسیم میبار که راهی را طی کنیم به همان نتیجه و تاز مانی که در آن ساختار منطقی باشیم و از آن اصول اولیه استفاده کنیم هر نامعتبر

به آن اتکا کرد توان میبه همین دلیل در ریاضیات فرآیندی مانند استقرا کارآمد است اما در علوم تجربی ن

متخصص وان علمی برجسته نگار روزنامهاما گروهی از شود میتوسط دانشمندان منتشر شده نوشتهمی ، مقاالت علها ژورنالدر این ]3[

برای مخاطب خاص و ها ژورنالنظیر نیچر، ساینس و امثال آن نقش دارند . اگرچه این ها ژورنالاین ترین مهمدر اداره برخی از

های حوزهها را برای فعاالن و دانشمندانی که در دیگر این ژورنال های بخشی ان تخصصی علمنگار روزنامهاما شود میدانشمندان منتشر

علمی برای مخاطب عام است تفاوت دارد نگاری روزنامهعلمی با آنچه نگاری روزنامه. این بخش از کنند می فهم قابل کنند میمختلف کار

.ید در کتاب تاریخ علم در اسالم ایشان که به زبان فارسی نیز ترجمه شده است مالحظه نماییدتوان میآرای دکتر سید حسین نصر را ]4[