02-05 Kasım 2016±r semp_ 02-05...1 02-05 Kasım 2016 Tarihli“Uluslararası Diyarbakır Sempozyumunda Dicle Üniversitesi’nde sunulan bu bildiri;“T.B.M.M. İnsan Haklarını

02-05 Kasım 2016

Diyarbakır 2017

CİLT I

02-05 Kasım 2016

EditörlerYard. Doç. Dr. Ufuk BİRCAN

Yard. Doç. Dr. Aytaç COŞKUN Mustafa TEMEL

Pınar GÜRHAN KILIÇ

IV

T.C. Diyarbakır Valiliği Kültür Sanat Yayınları: 18

Diyarbakır ValisiHüseyin AKSOY

Genel KoordinatörMustafa TEMEL

EditörlerYard. Doç. Dr. Ufuk BİRCAN Yard. Doç. Dr. Aytaç COŞKUN Mustafa TEMELPınar GÜRHAN KILIÇ

Proje EkibiAyşe YALÇINKAYAMesut YAVUZPınar GÜRHAN KILIÇSevil SOYSAL MARALYeşim SERT ÖZKULZafer LÂÇİN

T.C.Diyarbakır Valiliğiwww.diyarbakir.gov.tr

ISBN: 978-605-149-907-9

Ekim 2017

Kapak Tasarım: Ayşe YALÇINKAYA

Kapak Fotoğrafı: Diyarbakır Valiliği

Grafik Tasarım BaskıAGRAFİKDiclekent Blv. 83. Sk. Şeker Apt. Altı (Nil Koleji arkası) Kayapınar/Diyarbakır Tel: 0412 237 27 07 Faks: 0412 237 27 06

© Bu kitap, Diyarbakır Valiliği’nin Kalkınma Bakanlığı tarafından desteklenen “Cazibe Merkezlerini Destekleme Programı” kapsamında uygulanan “Diyarbakır’ın Turizm Marka Değerinin Arttırılması” ile hazırlanmıştır. Bütün yayın hakları saklıdır. Kitapta yer alan yazılar ve görseller telif sahibinin izni olmaksızın kısmen ya da tamamen basılamaz ve çoğaltılamaz.

V

S E M P O Z Y U M O N U R K U R U L U

Hüseyin AKSOY (Diyarbakır Valisi)Prof. Dr. Talip GÜL (Dicle Üniversitesi Rektörü)

S E M P O Z Y U M Y Ü R Ü T M E K U R U L U

Prof. Dr. Eyyüp TANRIVERDİ (Dicle Üniversitesi) Prof. Dr. Vecihi ÖZKAYA (Dicle Üniversitesi)Doç. Dr. Canan SEYFELİ (Dicle Üniversitesi)Doç. Dr. Sevtap SÜMER EKER (Dicle Üniversitesi)Yard. Doç. Dr. Ufuk BİRCAN (Dicle Üniversitesi)Yard. Doç. Dr. Faruk GÖKÇE (Dicle Üniversitesi)Yard. Doç. Dr. Aytaç COŞKUN (Dicle Üniversitesi)Yard. Doç. Dr. Remzi YARDIMCI (Dicle Üniversitesi)Mustafa TEMEL (Diyarbakır Valiliği)

VI

S E M P O Z Y U M B İ L İ M K U R U L U

Prof. Dr. Abdülhamit TÜFEKÇİOĞLU (Marmara Üniversitesi) Prof. Dr. Abdülkadir ERTAŞ (Dicle Üniversitesi)Prof. Dr. Adnan DEMİRCAN (İstanbul Üniversitesi)Prof. Dr. Ahmet AĞIRAKÇA (Mardin Artuklu Üniversitesi)Prof. Dr. Ahmet CİHAN (İstanbul Medeniyet Üniversitesi)Prof. Dr. Ahmet TAŞĞIN (Necmettin Erbakan Üniversitesi)Prof. Dr. Ahmet YALINKAYA (Dicle Üniversitesi)Prof. Dr. Alaattin KARACA (Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi)Prof. Dr. Alfina SİBGATULLİNA (Rusya Bilimler Akademisi)Prof. Dr. Ali AKAY (Dicle Üniversitesi)Prof. Dr. Ara ALTUN (İstanbul Üniversitesi)Prof. Dr. Ashirbek MUMİNOV (Kazakistan Milli İlim Akademisi)Prof. Dr. Aydın KETANİ (Dicle Üniversitesi)Prof. Dr. Ayşe Tuba ÖKSE (Kocaeli Üniversitesi)Prof. Dr. Ayşıl TÜKEL YAVUZ (Orta Doğu Teknik Üniversitesi)Prof. Dr. Bahaeddin YEDİYILDIZ (Hacettepe Üniversitesi, Emekli)Prof. Dr. Birol OTLUDİL (Dicle Üniversitesi)Prof. Dr. Canan PARLA (Anadolu Üniversitesi)Prof. Dr. Cengiz TOMAR (Marmara Üniversitesi)Prof. Dr. Ejder OKUMUŞ (Eskişehir Osmangazi Üniversitesi)Prof. Dr. Ergün YILDIRIM (Marmara Üniversitesi)Prof. Dr. Faik YILMAZ (Yıldız Teknik Üniversitesi)Prof. Dr. Faruk TOPRAK (Ankara Üniversitesi)Prof. Dr. Gönül KAYNAK (Uludağ Üniversitesi)Prof. Dr. Gülay ÖĞÜN (Marmara Üniversitesi)Prof. Dr. Gülfettin ÇELİK (İstanbul Medeniyet Üniversitesi)Prof. Dr. Gülriz KOBZE (Batman Üniversitesi)Prof. Dr. Hendrik BOESCHOTEN (Johannes Gutenberg Universität)Prof. Dr. Herman TEULE (Radboud University)Prof. Dr. Himmet HÜLÜR (Abant İzzet Baysal Üniversitesi)Prof. Dr. Himmet KONUR (Dokuz Eylül Üniversitesi) Prof. Dr. Hulusi KILIÇ (Dicle Üniversitesi, Emekli)Prof. Dr. İbrahim YILMAZÇELİK (Fırat Üniversitesi)Prof. Dr. John HEALY (The University of Manchester, Emeriti) Prof. Dr. Kemal ERASLAN (İstanbul Üniversitesi, Emekli)Prof. Dr. Kemalettin KÖROĞLU (Marmara Üniversitesi)Prof. Dr. Kenan Ziya TAŞ (Balıkesir Üniversitesi)Prof. Dr. Kurt ALT (Johannes Gutenberg Universität)Prof. Dr. Levent ERDİNÇ (Dicle Üniversitesi)Prof. Dr. M. Halil ÇİÇEK (Yıldırım Beyazıt Üniversitesi)

VII

Prof. Dr. M. Mesut ERGİN (Dicle Üniversitesi)Prof. Dr. Mahmoud I. ABDALLA (Wayne State University)Prof. Dr. Mahmut AYDIN (Ondokuzmayıs Üniversitesi)Prof. Dr. Mehmet ÇELİK (Celal Bayar Üniversitesi)Prof. Dr. Mehmet ERSAN (Ege Üniversitesi)Prof. Dr. Mehmet Mahfuz SÖYLEMEZ (İstanbul Üniversitesi)Prof. Dr. Mehmet ÖZDOĞAN (İstanbul Üniversitesi, Emekli)Prof. Dr. Mehmet TÜTÜNCÜ (SOTA, Hollanda) Prof. Dr. Metanet Azizgızı ALİYEVA (Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi)Prof. Dr. Metin BOZAN (Dicle Üniversitesi)Prof. Dr. Metin KARTAL (Ankara Üniversitesi)Prof. Dr. Metin SÖZEN (Çekül Vakfı, İstanbul Teknik Üniversitesi, Emekli)Prof. Dr. Mustafa KELLE (Dicle Üniversitesi)Prof. Dr. Namık AÇIKGÖZ (Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi)Prof. Dr. Nazım HASIRCI (Dicle Üniversitesi)Prof. Dr. Nezaket HÜSEYİNKIZI (Bakü Devlet Üniversitesi)Prof. Dr. Nikolay İvanoviç YEGOROV (Çuvaş Devlet Sosyal Bilimler Enstitüsü )Prof. Dr. Nuh ARSLANTAŞ (Marmara Üniversitesi)Prof. Dr. Orhan Cezmi TUNCER (Gazi Üniversitesi, Emekli)Prof. Dr. Orhan ÇETİN (Fırat Üniversitesi)Prof. Dr. Ömer SAYA (Dicle Üniversitesi)Prof. Dr. Öner ÇETİN (Dicle Üniversitesi)Prof. Dr. Rafik MUKHAMATSHIN (Kazan Rusya İslam Üniversitesi)Prof. Dr. Rüstem ERKAN (Dicle Üniversitesi)Prof. Dr. Saadettin ÖZÇELİK (Dicle Üniversitesi)Prof. Dr. Salim CÖHCE (İnönü Üniversitesi) Prof. Dr. Shahin MUSTAFAYEV (Azerbaycan Bilimler Akademisi; Azerbaycan Ekonomi ve Endüstri Bakanı)Prof. Dr. Sultanmurat ABZHALOV (Al-Farabi Kazakh National University)Prof. Dr. Şamil DAĞCI (Ankara Üniversitesi)Prof. Dr. Şinasi GÜNDÜZ (İstanbul Üniversitesi)Prof. Dr. Timothy MATNEY (The University of Akron)Prof. Dr. Turhan KAÇAR (Medeniyet Üniversitesi)Prof. Dr. Ufuk ALUÇLU (Dicle Üniversitesi)Prof. Dr. Üçler BULDUK (Ankara Üniversitesi)Prof. Dr. Vedat KELEŞ (Ondokuzmayıs Üniversitesi)Prof. Dr. Vitaliy RODİONOV (Çuvaş Devlet Sosyal Bilimler Enstitüsü)Prof. Dr. Yılmaz Selim ERDAL (Hacettepe Üniversitesi)Prof. Dr. Yuri İSAYEV (Çuvaş Devlet Sosyal Bilimler Enstitüsü)Doç. Dr. Adnan ÇEVİK (Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi)Doç. Dr. Ahmet BAYRAM (Dicle Üniversitesi)

VIII

Doç. Dr. Ahmet TARCAN (Dicle Üniversitesi)Doç. Dr. Ali Osman KURT (Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi)Doç. Dr. B. Tuba BİÇER (Dicle Üniversitesi)Doç. Dr. Bülent GÜL (Hacettepe Üniversitesi)Doç. Dr. Bülent SÖNMEZ (Dicle Üniversitesi)Doç. Dr. Cenap EKİNCİ (Dicle Üniversitesi)Doç. Dr. Ezeli AZARKAN (Dicle Üniversitesi)Doç. Dr. Ferruh AĞCA (Eskişehir Osmangazi Üniversitesi)Doç. Dr. Giovanni Borriello (Roma Tre University)Doç. Dr. Gülsen BAŞ (Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi)Doç. Dr. Gültekin ÖZDEMİR (Dicle Üniversitesi)Doç. Dr. Hacı Mustafa AÇIKÖZ (Milli Eğitim Bakanlığı Müşaviri)Doç. Dr. Halil TEKİN (Hacettepe Üniversitesi)Doç. Dr. İrfan YILDIZ (Dicle Üniversitesi)Doç. Dr. İsmail AYTAÇ (Fırat Üniversitesi) Doç. Dr. Kamuran ERONAT (Dicle Üniversitesi)Doç. Dr. Marcello MOLLICA (Università di Pisa)Doç. Dr. Martine ASSENAT (Université Paul Valéry)Doç. Dr. Milena Moteva (University of Architecture, Construction and Geodesy, Sofia, Bulgaria)Doç. Dr. Mine BARAN (Dicle Üniversitesi)Doç. Dr. Mustafa SARIBIYIK (Necmettin Erbakan Üniversitesi)Doç. Dr. Muzaffer DENLİ (Dicle Üniversitesi)Doç. Dr. Namiq Musalı (Kastamonu Üniversitesi)Doç. Dr. Neslihan DALKILIÇ (Dicle Üniversitesi)Doç. Dr. Seyfettin ASLAN (Dicle Üniversitesi)Doç. Dr. Sezai ASUBAY (Dicle Üniversitesi)Doç. Dr. Tuncay ÖĞÜN (Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi)Doç. Dr. Vjekoslav Tanaskovic (Cyril and Methodius University)Doç. Dr. Yuriy Kracvhenko (National University of Life and Environmental Sciences of Ukraine)Doç. Dr. Zeynel Fuat TOPRAK (Dicle Üniversitesi)Doç. Dr. Zülfikar YILMAZ (Dicle Üniversitesi)Yard. Doç. Dr. Ali ÖZTÜRK (Bartın Üniversitesi) Yard. Doç. Dr. Alpay BİZBİRLİK (Celal Bayar Üniversitesi)Yard. Doç. Dr. Aslı AYDEMİR ADVAN (Dicle Üniversitesi)Yard. Doç. Dr. Anzavur DEMİRPOLAT (Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi) Yard. Doç. Dr. Bilal GÜMÜŞ (Dicle Üniversitesi)Yard. Doç. Dr. Caşteğin TURGUNBAYER (Dicle Üniversitesi)Yard. Doç. Dr. Davut IŞIKDOĞAN (Dicle Üniversitesi)Yard. Doç. Dr. Eyyüp AY (Gaziantep Üniversitesi)Yard. Doç. Dr. Faruk BAL (Medeniyet Üniversitesi)Yard. Doç. Dr. Gürol BARIN (Dicle Üniversitesi)Yard. Doç. Dr. Kenan YAKUBOĞLU (Dicle Üniversitesi)

IX

Yard. Doç. Dr. M. Abdulbasit SEZER (Dicle Üniversitesi)Yard. Doç. Dr. Mahmut Recep KELEŞ (Namık Kemal Üniversitesi)Yard. Doç. Dr. Mehmet TOP (Yüzüncü Yıl Üniversitesi)Yard. Doç. Dr. Muhammed Tayyib KILIÇ (Dicle Üniversitesi)Yard. Doç. Dr. Mustafa ŞAHİN (Dicle Üniversitesi)Yard. Doç. Dr. Ömer ERGÜN (Dicle Üniversitesi)Yard. Doç. Dr. Sadi S. KUCUR (Marmara Üniversitesi)Yard. Doç. Dr. Salih ERPOLAT (Dicle Üniversitesi)Yard. Doç. Dr. Vedat PİRİNÇ (Dicle Üniversitesi)Dr. Ferheng Cihanbahş (Tahran Üniversitesi)Dr. Marion BENZ (Universität Freiburg)Dr. M. Mehdi İLHAN (Australian National University)Dr. Nassima Saidi (University of Tlemcen)Dr. Nicola Laneri (Università di Catania)Dr. Yaşar KALAFAT (Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü)Dr. Yılmaz YÖRDEM (Dicle Üniversitesi)Sabri KOZ (Halkbilimci)

S E M P O Z Y U M S E K R E T E R YA S I

Diyarbakır ValiliğiPınar GÜRHAN KILIÇ (Diyarbakır Valiliği)Sevil SOYSAL MARAL (Diyarbakır Valiliği)

Dicle ÜniversitesiDoç. Dr. Canan SEYFELİ (Dicle Üniversitesi)Yard. Doç. Dr. Aytaç COŞKUN (Dicle Üniversitesi)Yard. Doç. Dr. Faruk GÖKÇE (Dicle Üniversitesi)Araş. Gör. Erdost ÖZKAN (Dicle Üniversitesi)Zümra GÖKŞİN (Dicle Üniversitesi)

XXIX

XVI. VE XVII. YÜZYILLARDA DİYARBAKIR VE ÇEVRESİNDE SİMYACILIĞIN ETKİLERİ THE INFLUENCE OF ALCHEMY IN DIYARBAKIR AND ITS ENVIRONMENT IN THE 16TH AND 17TH CENTURIESNesim Doru ........................................................................................................................................................................... 587

SOSYOLOJİ - PSİKOLOJİ

İÇ GÖÇ VE SOSYAL YARDIM ÇERÇEVESİNDE BİR ALANSAL İNCELEME: DİYARBAKIR/YENİŞEHİR- ŞEHİTLİK MAHALLESİ AN AREAL REVIEW AT INTERNAL MIGRATION AND SOCIAL ASSISTANCE: DİYARBAKIR/YENİŞEHİR-ŞEHİTLİK NEIGHBOURHOOD Mehmet ÖZEL ......................................................................................................................................................................... 601

DİYARBAKIR VE ÇEVRE İLLERDE SURİYELİLERE VE DİLENCİLERE YÖNELİK YARDIM ETME TUTUMLARI THE ATTITUDES TOWARDS BEGGARS AND SYRIAN REFUGEES IN THE LIGHT OF GENERAL HELPING BEHAVIOR Abdulvahid SEZEN- Nurullah YAVUZ ................................................................................................................................ 615

BÖLGESEL KALKINMA BAĞLAMINDA KADIN ODAKLI ÇALIŞMALAR -DİYARBAKIR İLİ ÖRNEĞİ STUDIES FOCUSED ON WOMEN WITHIN THE CONTEXT OF REGİONAL DEVELOPMENT: THE CITY OF DİYARBAKIR INSTANCE Yelda SEVİM - İrfan YILDIRIM ..........................................................................................................................................634

DİYARBAKIR’DA ÖZEL EĞİTİM: DEZAVANTAJLI ÇOCUKLAR Yaşar BARUT- Şükrü DÜNDAR -Volkan DURAN .............................................................................................................645

TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU DİYARBAKIR İLİ ÇOCUK YUVALARI, YETİŞTİRME YURTLARI, ÇOCUK VE GENÇLİK MERKEZLERİ VE YATILI İLKÖĞRETİM BÖLGE OKULLARI İNCELEME RAPORU’NUN (2011) GENEL BİR DEĞERLENDİRMESİ GENERAL EVALUATİON OF SURVEY REPORT (2011) OF GRAND NATİONAL ASSEMBLY OF TURKEY HUMAN RİGHTS INVESTİGATİON COMMUSİON ON NURSERY SCHOOLS, YOUTH HOSTELS, CHİLDREN AND YOUTH CENTERS AND REGİONAL BORARDİNG SCHOOLS İN DİYARBAKIR Kasım TATLILIOĞLU- Nuri DEMİREL- Osman OKUMUŞOĞLU ............................................................................. 673

KENTSEL MEKANLARIN KULLANIMI VE SEYYAR SATICILIK: DİYARBAKIR ÖRNEĞİ USE OF URBAN SPACES AND PEDDLING: SAMPLE OF DİYARBAKIR Taner KILIÇ ............................................................................................................................................................................ 691

SOKAK VE OKUL ARASINDA: DIYARBAKIR’DA SOKAKTA ÇALIŞAN ÇOCUKLAR BETWEEN STREET AND SCHOOL: STREET WORKING CHILDIREN IN DİYARBAKIR Nurettin BELTEKİN- Esin KARŞI ........................................................................................................................................ 711

ESKİ DİYARBAKIR YERLİLERİNİ HATIRLAMAK: DİYARBAKIRLI YAHUDİLER REMEMBERING THE OLD NATIVES OF DIYARBAKIR: JEWS OF DIYARBAKIR Süleyman ŞANLI .................................................................................................................................................................... 723

MEDENİYET İNŞASINDA/İTTİFAKINDA DİYARBAKIR ÜZERİNDEN YENİ BİR YOL ARAYIŞI EEKING A NEW WAY FOR THE CONSTRUCTION/ALLIANCE OF CIVILIZATION OVER DİYARBAKIR Âdem PALABIYIK ............................................................................................................................................................. 737

ULUS

LARA

RASI

DİYA

RBAK

IR SE

MPOZ

YUMU

673

ÖZET

1 02-05 Kasım 2016 Tarihli“Uluslararası Diyarbakır Sempozyumunda Dicle Üniversitesi’nde sunulan bu bildiri;“T.B.M.M. İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu Diyarbakır İli Çocuk Yuvaları, Yetiştirme Yurtları, Çocuk ve Gençlik Merkezleri ve Yatılı İlköğretim Bölge Okulları İnceleme Raporu (2011)” referans alınarak hazırlanmış ve bildiride söz konusu raporun genel bir değerlendirmesi yapılmıştır.

*Bingöl Üniversitesi,Fen-Edebiyat Fakültesi Psikoloji Bölümü,Bingöl/TÜRKİYE. [email protected] **BingölÜniversitesi,Fen-debiyatFakültesi,SosyolojiBölümü,Bingöl/TÜRKİ[email protected]. ***KonyaSelçuklu Anadolu Cumhuriyet Lisesi, Konya /TÜRKİYE. [email protected].

T.B.M.M. İnsan Haklarını İnceleme Ko-misyonu, 23. dönem 4. yasama yılı, 14 Ocak 2010 tarihli 35. toplantısında, Çocuk Yetiştirme Yurtlarında, Çocuk Yuvalarında ve Çocuk ve Gençlik Merkezlerinde incelemelerde bulunmak amacıyla, bir alt komisyon kurmuştur. Diyarba-kır’da sosyal hizmetler açısından en önemli so-runlardan biri sokakta çalışan çocuklar sorunu-dur. Bu sorunun çözümüne yönelik “Çocuk ve Gençlik Merkezleri” ile “Toplum Merkezlerinin” sayısının arttırılması planlanmış, yatırım progra-mına alınmış ve işlemleri devam etmektedir. So-kakta çalışan çocuk sorunu veya genel anlamda risk altındaki çocuklar sorununun çözümü için ülke genelinde tüm ilköğretim ve liselerde tam

gün eğitime geçilmesi büyük önem arz etmekte-dir. Buna paralel olarak okulların sosyal ve sportif donatılarının güçlendirilmesi çocukların sokakla ilintilerini azaltacak ve okullar çocuk ve gençle-rimiz için eğitim-öğretimin yanında sosyal bir ortam haline gelmiş olacaktır. Böylece çocuk ve gençlerimiz günlük zamanlarının çoğunu, kont-rol edilebilir ve güvenli mekânlarda geçirecektir. Yine sosyal hizmet uygulamaları kapsamında Di-yarbakır ilinin önemli bir sorunu da 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu ile birlikte kurumun so-rumluluğuna verilen suça sürüklenen, suç mağ-duru çocuklar ile ihmal veya istismar edilmiş ço-cukların rehabilitasyonu sorunudur. Aynı şekilde

“TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ İNSAN HAKLARINI İNCELEME KOMİSYONU DİYARBAKIR İLİ ÇOCUK YUVALARI,

YETİŞTİRME YURTLARI, ÇOCUK VE GENÇLİK MERKEZLERİ VE YATILI İLKÖĞRETİM

BÖLGE OKULLARI İNCELEME RAPORU”NUN (2011) GENEL BİR

DEĞERLENDİRMESİ1

[GENERAL EVALUATİON OF SURVEY REPORT (2011) OF GRAND NATİONAL ASSEMBLY OF TURKEY HUMAN RİGHTS

INVESTİGATİON COMMUSİON ON NURSERY SCHOOLS, YOUTH HOSTELS, CHİLDREN AND YOUTH CENTERS AND

REGİONAL BORARDİNG SCHOOLS İN DİYARBAKIR]

Yrd. Doç. Dr. Kasım TATLILIOĞLU*, Yrd. Doç Dr. Nuri DEMİREL** Uzm. Psik. Dan. Osman OKUMUŞOĞLU***

ULUS

LARA

RASI

DİYA

RBAK

IR SE

MPOZ

YUMU

Yrd. Doç. Dr. Kasım TATLILIOĞLU, Yrd. Doç Dr. Nuri DEMİREL, Uzm. Psik. Dan. Osman OKUMUŞOĞLU

674

Kadın Konukevinde kalmakta olan kadın-larla ilgili, vasıfsız olmaları durumunda aileye geri dönememeleri durumunda kalıcı çözümler bulunması noktasında sıkıntılar yaşanmaktadır. Bu ve benzeri problemlerin çözümünde alterna-tif çözüm önerilerinin geliştirilmesi önem arzet-mektedir. Aile kültürün ve ona ilişkin değerlerin oluşturulması ve sürdürülmesi, sosyal yapının korunması ve devamlılığı konularında önemli bir role sahiptir. Aile bu rolünü, kültürü kendi içinde yaşayarak ve toplumun yeni üyeleri olan genç-lere ve çocuklara aktararak yerine getirebilir. Bu

nedenle, bu gençlerin ve çocukların aile ortamı içinde, sağlıklı bir şekilde yetiştirilmesi sağlıklı bir toplumu var edebilmek için temel şattır. Aile-si yanında kalamayan çocuk ve gençlerin yetişti-rilmesinde Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu, bugünkü adıyla Aile ve Sosyal Politika-lar Müdürlüğü, çeşitli çalışmalar yürütmektedir.

Anahtar kelimeler: Sosyal Hizmet Çocuk Esir-geme Kurumu, çocuk yuvası, yetiştirme yurdu, ço-cuk ve gençlik merkezleri, araştırma komisyonu.

ULUS

LARA

RASI

DİYA

RBAK

IR SE

MPOZ

YUMU


675

ABSTRACT

During the 35th Meeting, dated 14 January 2010 in 23rd period 4th legislative year, Grand National Assembly of Turkey (T.B.M.M.) Human Rights Investigation Commission has established a Sub-Commission in order to research on the Societies for the Protection of Children, Nurs-ery-Schools and Children and Youths Centers. In terms of social services in Diyarbakır, the most important problem is the issue of children work-ing on the streets. In order to solve this problem, it is planned to increase the number of “Child and Youth Centers” and “Community Centers”. These centers are also involved into the lodgment pro-grams and these processes are still ongoing. In order to solve the problem of children working in the streets or generally the children in jeopardy, it is extremely important to have full-time edu-cation system in all elementary and high schools throughout the country. Concordantly, strength-ening the social and sporting facilities of schools would reduce children’s involvement in the streets and the schools may become a social envi-ronment besides education for our children and young people. Thus, children and young people

can spend most of their daily time in safe and con-trollable places. In addition to that in the scope of application of social services, another important problem of Diyarbakır city is the rehabilitation of the children who are under the protection of the institutions with Child Protection Law No: 5395, have been accused of victims of crime, have been neglected, abused and forced into crime. In the same manner; in case of women who are staying in women’s shelter, there are also problems about finding permanent solutions if the women are un-qualified and they cannot return to their families. It is important to develop alternative solutions for these and similar problems. Family plays an im-portant role in maintaining the values of culture and its maintenance. Family, the role of teaching chıldren continue. Therefore, the children are needed to be good. Children and young people in a family with the sosyal hizmetler and çocuk esirgeme kurumu is working to train.

Key words: Social Service and Child Protection Institute, Nursery Schools, Youth Hostels, Children and Youth Centers, research commission.

ULUS

LARA

RASI

DİYA

RBAK

IR SE

MPOZ

YUMU


676

GİRİŞ

Toplumların sağlıklı bir şekilde var olabilmesi için çocuk ve genç nüfusun yetiştirilmesi oldukça önemli bir konudur. Çocukların sağlıklı gelişimi ancak mutlu olarak yaşayabilecekleri şiddetten uzak bir aile yanında mümkün olabilir. Ancak aile ortamı içerisinde yetişme imkânı olmayan ko-runmaya muhtaç çocukların gelişim süreçlerin-de bir takım sorunlar bulunmaktadır. Bu sorun-ları gidermek adına Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu kurulmuştur. Yurt ortamının kalabalık olması ve çocuklar ile yeterli düzeyde ilgilenilememesi çocuklar üzerinde olumsuz et-kilenmelere neden olmaktadır. Yurtlara alterna-tif olarak az sayıda çocuğun daha iyi şartlarda barınması ve yetiştirilmesi için günümüzde artık çocuk evleri (sevgi evleri) uygulaması başlatıl-mıştır. Çocuk evleri çocukların toplu yaşamın ge-tirdiği olumsuzlukları yaşamadan yetişebilecek-leri adeta aile ortamına benzer yapılardır. 2000 yılından itibaren ise alternatif olarak çocuk evleri uygulaması başlatılmıştır. İlki Ankara’da açılan bu evler, bugün Türkiye’nin birçok kentinde hiz-met ermektedir. Sosyal hizmet kurumları toplum ihtiyaçları doğrultusunda sorunlu alanlardaki eksiklerin giderilmesi düşüncesine sahiptir. Ku-rumun temel amacı fırsat eşitsizliğinden doğan sorunların önlenmesidir. Çocuk evlerinin amacı da korunmaya muhtaç çocukların içinde bulun-dukları bu dezavantajlı durumu ortadan kaldır-maya yöneliktir. Çocuklara ihtiyaçlarına göre hizmet sunarlar. Aileden mahrum olma birçok davranış bozukluklarının nedenidir. Türkiye’de korunmaya muhtaç çocuklar 1983 yılından itibaren Çocuk Esirgeme Kurumu bünyesinde barındırılmaktadır. İlgili yasal düzenlemelere göre, korunmaya muhtaç çocukların tespit edilmesinden ve koruma altına alınmasından, SHÇEK adına, Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğü, mahalli mülki amirler, sağlık kuruluşları, köy muhtarları, kolluk kuvvetleri ve belediye zabıta memurları sorumludur (Yılmaz, 2005, s. 11; Ca-natan-Yıldırım, 2011, 85; Gökçe, 1996, s.157).

Devletin çocuklardan sorumluluğu; Anaya-sayla güvence altına alınmıştır. Ailenin korunma-sı ve çocuk hakları ile ilgili 41. madde: “Dev-let, ailenin huzur ve refahı ile özellikle ananın ve çocukların korunması ve aile planlamasının öğretimi ile uygulanmasını sağlamak için gerekli tedbirleri alır, teşkilatı kurar. Devlet, her türlü is-tismara ve şiddete karşı çocukları koruyucu ted-birleri alır”. Ayrıca madde 42′de: “Kimse, eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz hü-kümleri yer almaktadır”. Ayrıca, uluslararası ço-cuk hakları sözleşmesi vb. kuruluşlara da taraftır.

Korunmaya Muhtaç Çocuk:

Ruh, beden ve ahlaki gelişimleri veya şahsi güvenlikleri tehlikede olan şu özellikteki çocuk-lardır. Bu çocuklar;

• Anne veya babası ya da her ikisi birden ha-yatta olmayan çocuklar

• Anne veya babası ya da her ikisi birden belli olmayan çocuklar

• Anne veya babası ya da her ikisi tarafından terk edilen çocuklar

• Anne veya babası ya da her ikisi tarafından ihmal edilen çocuklardır.

Bu durumdaki çocuklar, dilencilik, fuhuş, al-kollü içki veya uyuşturucu kullanımı gibi her tür-lü sosyal tehlikelere ve kötü alışkanlıklara karşı savunmasız bırakılan çocuklardır. Bu çocukların her an başıboşluğa sürüklenmesi mümkündür. Türkiye’de önemli sayıda korunmaya muhtaç çocuğa Başbakanlık Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Yuva ve Yurtları’nda bakım verilmektedir.

Evlat Edinme:

Evlat edinme hizmeti bir çocukla, durumu evlat edinmeye uygun bir kişi arasında hukuki

ULUS

LARA

RASI

DİYA

RBAK

IR SE

MPOZ

YUMU


677

bağlar sağlanarak çocuk-ebeveyn ilişkisinin kurulmasıdır.

Koruyucu Aile:

Koruyucu aile hizmeti, değişik sebeplerle öz ailesinin yanında bakılamayan çocukların, belli bir süreliğine, bakımlarını üstlenen aile ya da kişi-lerin yanında devlet denetiminde yetiştirilmeleri olarak tanımlanmaktadır. Dünyada korunmaya muhtaç çocuklar için en çok tercih edilen bakım şekli koruyucu aile bakımıdır.

Çocuk ve Gençlik Merkezleri:

Sosyal hizmetler ve çocuk esirgeme kurumu kanununun 3. Maddesinde ÇOGEM’ ler eşler arası anlaşmazlık, ihmal, hastalık, kötü alışkanlık, yoksulluk terk ve benzeri nedenlerle sokağa düşerek sosyal tehlikelere karşı savunmasız kalan veya sokakta çalışan çocuk ve gençlerin geçici süre ile rehabilitasyonlarını ve topluma yeniden kazandırılmalarını sağlamak amacıyla kurulan yatılı ve gündüzlü sosyal hizmet kuruluşlarıdır.

Çocuk Evleri:

Çocuk evleri yönetmeliğinde çocuk evleri; her ilin sosyal kültürel açıdan çocuk yetiştirmeye en uygun bölgelerinde, tercihen okul ve hastanelere yakın apartman dairesi ve ya müstakil dairelerde, çocukların korunması hizmetlerini veren evlerin genel adıdır.

Çocuk Yuvası:

Yuvalar veya çocuk yuvaları, 0 ile 12 yaş ara-sındaki korunmaya muhtaç çocukların ve gerekli

durumlarda 12 yaşını dolduran kız çocuklarının, bedensel, psikolojik ve sosyal gelişimlerini sağla-mak ve eğitmek amacıyla kurulmuş zorunlu ya-tılı sosyal hizmet kuruluşlardır. Çocuk yuvaları, Başbakanlık Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu’na bağlı olarak faaliyet göstermektedir. Buralarda korunmaya muhtaç çocuklar, özgüveni olan, sorumluluk sahibi, kendilerini düzgün ifade edebilen, bağımsız düşünen ve karar verebilen bireyler olarak yetiştirilmektedir. Ayı zamanda çocukların duygusal, fiziksel, zihinsel ve sosyal açılarda sağlıklı olmaları, doğru temel alışkanlıklar elde etmeleri ve milli, manevi, ahlaki ve kültürel değerlere bağlı olarak yetiştirmeleri hedef alınmıştır.

Yetiştirme Yurdu:

Anası babası olmayan ya da anası babasın-ca bırakılan ve haklarında koruma kararı alınan (olağan, olağandışı, toplumdan kaçan ve özürlü) 7-18 yaşlarındaki çocukların aile ocağına benzer bir ortam içinde barındırılıp yetiştirildikleri bir eğitim kurumu.

Yatılı Bölge Okulları:

Bazı il ya da ilçelere bağlı çevre köylerinden okumak için gelen çocukların barındıkları ku-rumlardır. Genellikle okuma imkânı olmayan, oldukça yoksul köylerde yaşamlarını sürdüren çocuklar burada eğitim görürler.

Ayni- Nakdi Yardım Hizmetleri:

Çocuğun aile yanında korunması politikalarından biride ailenin sosyal yardımlarla desteklenerek çocuğun aile yanında kalmasını sağlamaktır(Dağdelen ve Yaşar, 2013, s.200-205).

ULUS

LARA

RASI

DİYA

RBAK

IR SE

MPOZ

YUMU


678

Tablo 1: Aile Ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü’ne Bağlı Olarak Koruma Altındaki Çocuklara Bakım Hizmeti Veren Kurumların Yıllara Göre Dağılımı

2011 2012 2013 2014 2015

Çocuk Yuvası (0-12) 68 45 21 10 7

Yetiştirme Yurdu (13-18) 89 65 42 20 10

Çocuk Yuvası ve Kız Yetiştirme Yurdu (0-18) - 14 9 7 6

Refakatsiz Sığınmacılara Yönelik Yetiştirme Yurdu - - - 4 -

Sevgi Evi 36 45 61 73 86

Çocuk Evi 448 649 906 1.015 1.057

Çocuk Destek Merkezi (ÇODEM=KBRM+BSRM+ÇOGEM) 46 83 61 62 67

Toplam 687 901 1.100 1.191 1.233

Tablonun genel durumuna bakıldığında çocuk yuvası ve yetiştirme yurdu gibi, korunmaya muhtaç çocukların büyük yatakhaneler ve büyük yemekhanelerde toplu olarak yaşadıkları ve çocuklara aile ortamını sağlayamadığı yönünde eleştirilere maruz kalan büyük yapıların sayılarının gitgide azaldığını görmek mümkündür. Bu büyük yapıların yerini, zaman içerisinde, sayısı hızla ar-tan, çocuklara kendi odasına sahip olma ve ev or-tamında yaşama imkânı sağlayan sevgi evlerine ve çocuk evlerine bırakmaya başlamış olması son derece önem arz etmektedir. Bu evlerde çocuklar birebir iletişime girebilmekte, sosyalleşme süreç-leri yetiştirme yurt ve yuvalarına oranla çok daha sağlıklı bir şekilde gerçekleşebilmektedir (http://cocukhizmetleri.aile.gov.tr/istatistikler, Erişim tarihi: 09.12.2016).

Çalışmalar göstermektedir ki kurumların kalitesini iyileştirmeye yönelik müdahaleler kurumların çocuklar üzerinde yaratabileceği olumsuz etkileri gözle görülür bir şekilde dü-şürmekte ve hatta ortadan kaldırmaktadır. Araş-tırmacılar hazırlanan erken müdahale prog-ramlarında çocukların niteliklerine ve gelişim süreçlerine uygun, ihtiyaçlarına cevap verebilen modeller üzerinde durulması gerektiğini söyle-mişlerdir. Çocuklara uygun uyaranların veril-mesi onların zekasını, öğrenme kapasitesini ve sosyal ilişki becerilerini arttırır. Eğer uygun ko-

şullar oluşturulamazsa çocuk zihinsel, sosyal ve duygusal yönden tam kapasitesine ulaşamaz. Do-layısıyla çocuklar için hem ilişkilerin esas oldu-ğu sosyal ortamlar oluşturmak, bu yolla onların duygusal gelişimlerini desteklemek hem de onlar için bilişsel uyaranlarla zenginleştirilen ortamlar yaratmak çok önemli bir yerde durur (Vorria vd., 1998; O’Connor, 2003; Ramey ve Ramey, 1998; akt: Özdemir, Sefer ve Türkdoğan, 2008:301).

RAPORUN GENEL BİR DEĞERLENDİRİLMESİ

Başlangıç

TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyo-nu, 23. dönem 4. yasama yılı, 14 Ocak 2010 tarih-li 35. toplantısında, Çocuk Yetiştirme Yurtlarında, Çocuk Yuvalarında ve Çocuk ve Gençlik Merkezlerinde incelemelerde bulunmak amacıy-la, iktidar ve muhalefet partilerinden oluşan bir komisyon kurulmuştur. 11 Kasım 2010 tarihinde, 5. yasama yılı için çalışma programının belirlen-mesi amacıyla toplanan Komisyon, sırasıyla Mar-din ve Diyarbakır illerinde incelemede bulunma kararı almıştır.

Başvurucu

TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyo-nu, söz konusu kuruluşlarla ilgili herhangi bir

ULUS

LARA

RASI

DİYA

RBAK

IR SE

MPOZ

YUMU


679

başvuru olmaksızın re’sen bu konuda çalışma ka-rarı almıştır.

İncelemenin Amacı

Alt Komisyon;yurt çapında Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu’na (SHÇEK) bağlı çocuk yuvaları, çocuk yetiştirme yurtları ve ço-cuk ve gençlik merkezlerini ziyaret etmek, bu ku-ruluşların fiziksel şartları ve personel durumları başta olmak üzere yaşam koşullarını incelemek, uygulamaların mevzuata uygunluğunu kontrol etmek, kuruluşlarda bulunan çocuk ve gençlerle görüşerek olası şikâyetlerini dinlemeyi, özellikle kayıp çocuklar başta olmak üzere SHÇEK’e bağlı kurumlardan izinsiz ayrılanlarla ilgili olarak ku-rumlar arasındaki koordinasyonun nasıl sağlan-dığını araştırmak, kuruluş personelinde çocuk haklarına ve kurumda bulunan çocukların geli-şimine yönelik uygun hareket etme konusunda duyarlılık oluşmasına katkı sağlamak, olası so-runları tespit etmek ve iyileştirici çalışmaların gerçekleşmesi için alınacak tedbirleri belirlemek amacıyla kurulmuştur.

İNCELEMEDE UYGULANAN YÖNTEM

Komisyon oluşturmuş olduğu Alt Komisyon marifetiyle, inceleme konusu olayların incelen-mesinde;

a) Valilik, Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğü, İl Emniyet Müdürlüğü, İl Jandarma Komutan-lığı ve İl Milli Eğitim Müdürlüğü’nden incele-me amacına yönelik bilgi almak

b) Kuruluşların fiziki ve yaşam koşullarına iliş-kin gözlem yapmak üzere yerinde inceleme yapmak

c) Kuruluşlarda yaşayan çocuk ve gençlerle, ilgi-li personelin bulunmadığı ortamda görüşme-lerde bulunmak, yöntemini uygulamıştır.

İlgili Mevzuat

• 3686 sayılı İnsan Haklarını İnceleme Komis-yonu Kanunu

• 2828 Sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esir-geme Kurumu Kanunu

• 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu

• Çocuk Yuvaları Yönetmeliği

• Yetiştirme Yurtlarının Kuruluş ve İşleyişine İlişkin Yönetmelik

• Çocuk Evleri Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik

• Çocuk Suçları ile Mücadele Yönetmeliği

• Emniyet Genel Müdürlüğü Çocuk Şube Mü-dürlüğü/Büro Amirliği Kuruluş, Görev ve Çalışma Yönetmeliği 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu dikkate alınarak inceleme ya-pılmıştır.

İncelemeler

Alt Komisyon, Diyarbakır iline yaptığı ziya-rette ilk olarak, Valilik binasında, Vali Mustafa TOPRAK başkanlığındaki, İl Sosyal Hizmetler Müdürü, İl Milli Eğitim Müdürü, İl Emniyet Mü-dürü, İl Jandarma Alay Komutanı ve uzmanlar-dan oluşan heyetin sunumlarına katılmıştır. Bu sunumlarda kurum amirleri tarafından verilen birifinglerde elde edilen bilgilerden şöyledir:

İl Milli Eğitim Müdürü Sayın Zülfi TOMAN’ın TBMM İnsan Hakları İnceleme Komisyonu’na vermiş olduğu bilgilere göre;

Mevcut Durum

“İl genelinde bulunan 1.112 İlköğretim Okulundan 13 tanesi Yatılı İlköğretim Bölge Okulu (YİBO) olarak kullanılmaktadır. YİBO’la-rın yatılı öğrenci kontenjanı 5854 olup bu okul-larda 1762 kız öğrenci, 3111 erkek öğrenci eğitim ve öğrenim gördüğü;YİBO’ların 10 tanesi oda sistemiyle, 3 tanesi ise koğuş sistemiyle hizmet sunduğu, bu okullarda 1.762’si kız, 3.111’i erkek olmak üzere toplam 4.873 öğrenci yatılı olarak, 823 öğrenci ise gündüzlü olarak eğitim öğretim

ULUS

LARA

RASI

DİYA

RBAK

IR SE

MPOZ

YUMU


680

gördüğü; YİBO’larda temizlik, yemek vb. genel ihtiyaçlar hizmet alımı yoluyla yürütülmekte olup, genel olarak personel ihtiyacı bulunmadı-ğı; Eğitim Müfettişleri tarafından yapılan rutin rehberlik ve denetim ziyaretleri dışında YİBO’la-rın da içerisinde bulunduğu tüm okullar gruplar halinde milli eğitim müdür yardımcısı ve şube müdürlerinin sorumluluğuna verilmiş olup pe-riyodik olarak denetim amaçlı ziyaretler yapıldı-ğı; “İl genelinde öğretmen ihtiyacı ek ders ücreti karşılığı öğretmen görevlendirilmesi suretiyle yerel imkânlarla çözülmüş olup, okullarda boş geçen ders bulunmadığı; “Çocuk Mahkemeleri tarafından Milli Eğitim Müdürlüğünün çalışma alanına giren konularla ilgili olarak Denetim Ser-bestlik uygulanması kararı verilen; bu bağlamda toplam 399 öğrenciye yönelik yönelik çalışma yapmak üzere 3 Psikolojik Danışman ve Rehber Öğretmen görevlendirildiği; öğrenciler arasında paylaşma, dayanışma, arkadaşlık ve sorumluluk duygularını geliştirmek ve yoğunlaştırmak ama-cıyla, “Akran Eğitimi” ve “Ben İyilik Elçisiyim” projeleri uygulamalarının olduğu” vb. konularda bilgi vermiştir.

Öneriler

“Koğuş sisteminden oda tipi sistemine geçil-mesi; öğretmen lojmanları, spor salonu ve benzeri sosyal kompleks alanları olmayan YİBO’ların bu eksikliklerinin giderilmesi; banyo koşullarının yetersizliği; etüt salonlarının fiziki koşullarının düzensiz olması; belletici odalarının fonksiyo-nel ve donanımlı olmayışı; onarım ihtiyacı olan YİBO’ların onarılması; YİBO’lara en az 5 yıl de-neyimli ve mülakat sınavıyla öğretmenlerin atan-ması; Psikolojik danışmanlık ve rehberlik servi-sinin etkin hale getirilmesi; Anne-baba sevgisi eksenli yaklaşımların eksikliğinin giderilmesi; Bu okullardaki kadrolu öğretmen ve personelin geçi-ci görevle başka okullarda görevlendirilmemesi;-YİBO’larda diyetisyen ve hemşire bulundurulma-sı; YİBO’larda çalışan idareci, öğretmen ve diğer personele (aşçı, memur, gece bekçisi ve yardımcı hizmetler) periyodik olarak YİBO öğrencilerinin karakteristik özellikleri hakkında hizmet içi eği-tim seminerleri ve konferansların verilmesi; gün-

düzlü öğrencilerin YİBO’larda okumasının psiko-lojik etkisi, ortak yaşam becerileri hakkında bilgi eksikliği,büyük çocukların küçük çocuklara baskı kurmaya çalışması ve temizlik alışkanlıklarının yetersizliği” vb. konularda tespitler yapılmıştır.

İl Sosyal Hizmetler Müdürü Sayın Oktay TAŞ’ın TBMM İnsan Hakları İnceleme Komisyonu’na vermiş olduğu bilgiler şöyledir:

Mevcut Durum

“İl genelinde SHÇEK’e bağlı 9 kuruluş ve 3 ço-cuk evi hizmet verdiği; 7- 12 yaş grubu korunma-ya muhtaç çocuklara hizmet veren ve kapasitesi 50 olan Yenişehir Çocuk Yuvasında 84 çocuk ka-yıtlı olduğu, kuruluşta fiilen 46 çocuk kaldığı, 37 çocuk Ayni Nakdi Yardım (ANY) desteğiyle aile / akraba yanında kaldığı;Yuvada kalan çocukların 2009 – 2010 Eğitim Öğretim yılı sonu karne başa-rı ortalamaları 4.10 olduğu; 1979 yılında hizmete açılan Erkek Yetiştirme Yurdu’nun fiziki yapısı Genel Müdürlükçe gönderilen ödenekler kapsa-mında koğuş sisteminden oda sistemine dönüş-türülmüş, çocuk ve gençlerimiz için ev ortamına yakın bir şekilde tefriş edildiği; 13-18 yaş grubu korumaya muhtaç erkek çocukların kaldığı Ku-rumun kapasitesi 80 olup kayıtlı çocuk sayısının 94 olduğu; Kuruluşta çocuklar için çok amaçlı sa-lon, halı saha, basketbol ve voleybol sahası, hobi ve etkinlik odaları ve kütüphane hizmet verdiği; 0-6 yaş Çocuk Yuvası bölümü 50 kişi kapasiteli-dir.Bu kuruluşta 47 kayıtlı çocuk olup, 39 çocuk fiilen kaldığı; 75 kişi kapasiteli kız yurdunda 87 kayıtlı çocuk olup fiilen kalan çocuk sayısının 60 olduğu; Kuruluştan izinsiz ayrılmış olan çocuk sa-yısı 10 kişi olduğu; Bakım ve Rehabilitasyon Mer-kezi, 0-12 karma ve 13 yaş üzeri zihinsel engelli bayanlara hizmet veren 80 kapasiteli kuruluşta 74 özürlü vatandaş kayıtlıdır.Kuruluşta fiilen 71 özürlünün kaldığı; 75. Yıl Çocuk ve Gençlik Mer-kezi, sokakta yaşayan-çalışan çocuklara yönelik hizmet verdiği; Rehabilitasyon süreci devam eden mevcut 311 çocuktan 2’i kız, 45’i erkek olmak üzere toplam 47 çocuk eğitime devam etmedi-ğini; 81 çocuğun ise verdiği adreslere ulaşılama-dığı, incelemesi yapılan çocuklardan 104’ü kayıt

ULUS

LARA

RASI

DİYA

RBAK

IR SE

MPOZ

YUMU


681

altına alınmıştır.Ayrıca; Sosyal inceleme ve psi-ko-sosyal inceleme dışında aileye rehberlik ve gü-ven ilişkisi kurabilmek için 983 aile görüşmesi ve 257 bireysel görüşme yapıldığı; kuruluşta kayıtlı olup öğrenimine devam etmeyen 47 çocuk SRAP kapsamında ustalar denetiminde mesleki iş ve be-ceri kazanmaları için çeşitli kamu kurum atölye-lerine yönlendirildiği; çocuk haklarının yayılması ve geliştirilmesi için kuruluşta Çocuk Hakları İl Komitesi kurulmuş olup 15 çocuk üye ile sokak-ta yaşayan veya çalışan çocuklara yönelik sosyal, kültürel ve sportif etkinliklerde bulunulduğu; ku-ruluş bünyesinde SODES kapsamında destekle-nen Diyarbakır Madde Bağımlıları ile mücadele ve Rehabilitasyon Merkezi’de (DİMAB-MER) Mart 2009 tarihinden bu yana madde bağımlısı çocuklara iyileştirme hizmet verdiği; sokakta ça-lışan çocuk sayısındaki düşüşte Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğü ile ilgili diğer kurumlarının ortak çalışmalarının yanı sıra sokağın risklerine ilişkin ailelerdeki bilinç düzeyinin artmasının da önem-li bir rolü olduğunu; kadın Konukevinin 12 kişi kapasiteyle hizmet vermekte olup kuruluşta şu an 12 kadın ve 4 çocuk bulunduğunu; bölgenin çok çocuklu aile yapısı, geleneksel yapı ve sosyo-eko-nomik yoksunluk gibi nedenler ile koruyucu aile olmaya aileler tereddütle yaklaştığı ve koruyucu aile bulmakta sıkıntılar yaşandığını belirtmiştir.

Ayrıca, Sayın TAŞ, ihtiyaç ve sorunlar ile sos-yal hizmetler alanında gerçekleştirilen faaliyetlere ilişkin ise şu bilgileri aktarmıştır:

“Valilik ek binası 3. Katta hizmet vermekte olan Müdürlüğün fiziki olarak yetersiz kaldığını; meslek elemanı ihtiyacının karşılanması duru-munda psikolojik, sosyal ve ekonomik yoksunluk içerisinde olan bireylerin ihtiyaçları daha ivedi olarak giderileceği, ilimizde sosyal hizmetler açı-sından en önemli sorunlardan biri sokakta çalı-şan çocuklar sorunu olduğu, bu sorunun çözü-müne yönelik “Çocuk ve Gençlik Merkezleri” ile “Toplum Merkezlerinin” sayısının arttırılmasının planlandığı, yatırım programına alındığı, sokakta çalışan çocuk sorunu veya genel anlamda risk al-

tındaki çocuklar sorununun çözümü için ülke ge-nelinde tüm ilköğretim ve liselerde tam gün eği-time geçilmesi büyük önem arz ettiği, buna bağlı olarak okullarımızın sosyal ve sportif donatıları-nın güçlendirilmesi çocukların sokakla ilintileri-ni azaltacak ve okullarımız çocuk ve gençlerimiz için eğitim-öğretimin yanında sosyal bir ortam haline gelmiş olacağını, bundan başka, sosyal hiz-met uygulamaları kapsamında ilimizin önemli bir sorunu da 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu ile birlikte kurumumuzun sorumluluğuna verilen suça sürüklenen, suç mağduru çocuklar ile ihmal veya istismar edilmiş çocukların rehabilitasyonu sorunu olduğu, 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanu-nu kapsamında uygulanan “Aile İçi Danışmanlık Tedbir Kararı”, tedbir kararları arasında en ve-rimli sonuç alınacak uygulama olmasına karşın ailelerin henüz bu konuda yeterli bilince sahip olmadıkları, bunun yanı sıra özellikle göçebe, yı-lın belirli dönemlerinde il dışında çalışan ailelerin çocukları olmaları nedeniyle periyodik görüşme-lerde aksamalar olduğu, ayrıca sosyal yardımlar-daki dağınıklık ve düzensizliğin önlenerek sosyal yardımların tek çatı altında toplanmasını, 3413 sayılı Kanun kapsamında koruma altına alınan çocukların reşit olması sonrasında işe yerleşti-rilmeleri, ailelerin çocuklarını kurum bakımına vermek amacıyla çeşitli yollara başvurmasına neden olduğu, bu durum ailelere iş garantisi için çocuktan kopma ve dolayısıyla aile bağlarının zayıflamasını beraberinde getirdiği, çocukların kuruluş bakımına alınması sürecinde özellikle kimsesi olmayan kadınlar (anne) ile ilgili kalıcı çözümler bulunmadığını, bu durumda çocukla-rın kuruluş bakımına alınması süreci sonrası sü-rekli bir istihdam olanağı yaratılamayan vasıfsız kadınlar yalnız kaldığını; aynı şekilde Kadın Ko-nukevinde kalmakta olan kadınlarla ilgili, vasıfsız olmaları durumunda aileye geri dönememeleri durumunda kalıcı çözümler bulunamadığını be-lirtmiştir.

ULUS

LARA

RASI

DİYA

RBAK

IR SE

MPOZ

YUMU


682

Öneriler

Sosyal hizmet uygulamalarının daha sağlıklı ve güçlü bir şekilde uygulanması ve insan odaklı sosyal politikaların güçlü bir şekilde yaygınlaş-ması için Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü, Kadının statüsü Genel Müdürlüğü, Aile Araştırmaları Kurumu Genel Müdürlüğü ve Özürlüler İdaresi Başkanlı-ğının bağlı bulunduğu Devlet Bakanlığının Sosyal Hizmetler Bakanlığı şeklinde İcracı bakanlığa dö-nüştürülmesi hizmetlerin daha güçlü ve eşgüdüm içerisinde sunulmasını sağlayacak ve kurumsal-laşmayı hızlandıracaktır. Dezavantajlı gruplar-la çalışan sosyal hizmet çalışanlarının çalışma şartları yeniden planlanmalı ve özlük hakları iyileştirilmelidir. Bunun olması halinde kuruma daha nitelikli personel akışı sağlanacak ve böyle-ce hizmetlerden yararlananlara daha profesyonel hizmet sunulacaktır. Sosyal hizmet çalışanlarının tükenmişlik duygusuna kapılmasını önlemek ve motivasyonlarının arttırılması için yüksek dü-zeyde yıpranmaları göz önüne alınarak 4 ayda bir zorunlu izne tabi tutulmalarını sağlayacak düzen-lemelerin yapılması önem arz etmektedir.

İl Emniyet Müdürlüğü Çocuk Şube Müdürlüğünün TBMM İnsan Hakları İnceleme Komisyonu’na vermiş olduğu bilgiler şöyledir:

Mevcut Durum ve Öneriler

“Küçükleri Koruma Şube Müdürlüğü ola-rak çocuklara yönelik hizmet vermekte iken, 28/12/2001 tarihli Valilik Oluru ile Çocuk Şube Müdürlüğü faaliyete geçtiği; Şube Müdürlüğünün kayıp çocuklarla ilgili görevleri Valilik Bünye-sinde 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanuna da-yalı olarak oluşturulan İl Çocuk Koordinasyon Biriminin, suça sürüklenen ve suça maruz kalan çocukların rehabilitasyonu sürecinde merkezi bir birim olarak çalışmalarını yoğunlaştırdığı; Çocuk Koordinasyon Biriminde görevlendirilecek mes-lek elemanlarının konusunda hakim, deneyimli, bölgenin sosyo-kültürel yapısını, kurum ve ku-

ruluşların güçlü ve zayıf yönlerini bilen bir ya-pıda olmalarının sağlanması; görevlendirilecek meslek elemanlarının, sosyal çalışmacı, psikolog, sosyolog, psikolojik danışman ve rehber öğret-menlerden oluşması; muhtarlar, din görevlileri, sivil toplum örgütlerinin yöneticileri gibi kanaat önderlerinin de kamuoyu bilgilendirme ve aile çalışmalarında yardımcı olmaları; mahkeme sü-recinde istenen ve Koordinasyon Biriminde gö-revli meslek elemanlarınca hazırlanan Sosyal İn-celeme Raporlarında önerilen tedbir kararlarının mahkeme tarafından mutlak suretle dikkate alınması gerektiği; mahkemelerce, haklarında danışmanlık ve tedbir kararı verilen çocukların alınan kararlara istinaden devam ettikleri okul-lardaki rehberlik servislerinden yararlandırılması gerektiği; hakkında sağlık tedbiri kararı verilen çocukların hastane tedavi ve tetkikleri ve ilaçları-nın SGK tarafından ücretsiz olarak karşılanması gerektiği; 7- 19 yaş Aile Eğitimi Uygulamaları İl Çocuk Koordinasyon Birimi koordinatörlüğün-de işlevsel olarak hayata geçirilmesi gerektiği; İl Müftülükleri ve bağlı kurumlarınca verilen hutbe, sohbet ve vaazlarda, aile ve risk altındaki çocuk konusunun işlenmesi; suça sürüklenen ve suça maruz kalan çocukların yoğun olarak yaşadıkları bölgelerde, daha sağlıklı sosyal ve fiziksel bir ya-pının oluşturulması için İl Özel İdareleri ile yerel yönetimlerin daha fazla rol üstlenmeleri; suça sü-rüklenen ve suça maruz kalan çocukların rehabi-litasyon süreçlerinin daha sağlıklı ve profesyonel yürütülebilmesi için gerekli meslek elemanlarını yetiştirecek bölümlerin Dicle Üniversitesi bün-yesinde açılması gerektiği; üniversitelerde lisans üstü programların tezlerinde risk altındaki ço-cuklara öncelik verilmesi gerektiği; kentsel dö-nüşüm projelerinin hayata geçirilmesi gerektiği; ilk ve orta öğretimde, tam gün okullaşma kent genelinde yaygınlaştırılarak hayata geçirilmesi gerektiği; okulların internet odaları eğitim saat-leri dışında da (hafta sonu veya ders bitiminden sonra) açık tutularak çocuklara hizmet vermesi gerektiği” belirtilmiştir.

ULUS

LARA

RASI

DİYA

RBAK

IR SE

MPOZ

YUMU


683

İl Jandarma Komutanlığı tarafından TBMM İnsan Hakları İnceleme Komisyonu’na verilen bilgiler şöyledir:

Mevcut Durum

“Çocuk suçları işlemlerinin yürütülmesin-de;ilde Çocuk Koruma İşlem Astsubayı, ilçede Olaylar İşlem Astsubayları, Jandarma Komutan-lıklarında Asayiş Tim Komutanları (ikiz görev-li) Çocuk Koruma İşlem Astsubayı olarak görev yaptığı; işlem yapılan çocuk durumu incelendi-ğinde;2008 yılında müracaatta bulunan toplam 1086 çocuktan 177’si suç isnadı ve 909’u suç mağ-duru olarak, 2009 yılında ise 996 çocuktan 58’i suç isnadı ve 938’i suç mağduru olarak işlem gör-düğü; işlem yapılan çocuk durumunda bir önceki yıla göre %8 azalış meydana geldiği; 2008 yılında suça karışan çocukların 458’i kız, 628’i erkek ço-cuk olup, 2009 yılında ise 503’ü kız, 493’ü erkek çocuk olduğu; çocukların 2008 ve 2009 yıllarında suç isnadı ile kasten yaralama, hırsızlık ve mala zarar verme olaylarına karıştıkları; kasten yarala-ma olaylarında aileler ile vatandaşlar tarafından, TCK kapsamında çocuklara verilen cezaların az olması nedeniyle suçun çocuklara işletilmesi veya suçu üstlenmesi sağlandığı; 2008 yılında İlçe Jan-darma Komutanlıklarına gelen 909 suç mağduru çocuğun 453’ünü kız çocukları 456’sını erkekler, 2009 yılında ise 938 suç mağduru çocuğun 498’ini kız çocukları, 440’ını ise erkek çocuklardan oluş-tuğu; gelir seviyesinin düşük olması, aile bütçesi-ne katkıda bulunması amacıyla çocukların uygun olmayan şartlarda çalıştırılması ve öğrenimlerine devam etmelerinin engellenmesi, ailelerin cinsel istismar konularında meydana gelen olayları ört-bas etmesi, çocukların eğitimsizliği ve başkaların-ca suç ortamına çekilmeleri çocukları suça iten nedenler olduğu; yine, erken yaşta evlilik yapıl-ması, çok çocuklu aile yapısı ve çocuklara yeterli ilginin gösterilmemesi, berdel, beşik kertmesi ve akraba evliliklerinin ön plana çıkması, evlilikle-rin genellikle resmi nikâh yerine, imam nikâhı olarak yapılması, kız çocuklarının ilköğretimden sonra okula gönderilmemesi, kız çocuklarının aile kararı veya aile zoruyla başlık parası alınarak evlendirilmesi, görsel ve yazılı basından etkilenen çocukların daha iyi bir yaşam standardı için ko-lay para kazanma yolunu seçmesi, eğitim ve öğ-

retim seviyesi düşük olan anne babaların çocuk yetiştirme konusunda bilgi sahibi olmamasının çocukların suça itilmesinde başlıca etkenler ol-duğu; Jandarma sorumluluk bölgesinde madde bağımlısı ve sokakta yaşayan çocuk bulunmadığı; kum, taş ve maden ocaklarında bazı işletmelerin on sekiz yaş altındaki kişileri düşük ücretli ve sigortasız çalıştırmak düşüncesinde bulunabile-ceklerinden ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile sürekli irtibatta bulunarak buralarda çocukların çalıştırılması engellendiği belirtilmiştir.

Öneriler

Ailelerin çocuklarının suça sürüklenmesini engelleyici tedbirlerin neler olduğu konusun-da eğitilmesi; yerel yönetimler tarafından spor tesisleri, parklar ve oyun alanlarını kurularak, çocukları eğitici,eğlendirici ve özendirici etkin-liklerin düzenlenmesi; ailelerin, çocuğun kaçma-sına neden olabilecek olaylar (fiziksel, duygusal, sosyal vb. nedenler) konusunda bilinçlendirilme-si; ailelerin cinsel istismar konularında meydana gelen olayları kapatmaya çalışmaması yönünde eğitilmesi; ailelerin cinsel istismar olayları ko-nusunda müracaatlarının gizliliğinin sağlanması ve bu gibi hususların yazılı/görsel basına yansı-yarak ailenin ve çocuğun mağdur edilmemesi konusunda yasal düzenleme yapılması, çocukla-rın kaybolmasının önlenmesi maksadıyla ulusal duyarlılık sağlayabilmek için ailelerin, çocukların ve vatandaşların basın yayın yoluyla ve okullarda eğitilerek bilinçlendirilmesi için gerekli tedbirle-rin alınması sağlanmalıdır.

TBMM İNSAN HAKLARI İNCELEME KOMİSYONU’NUN KURULUŞLARI ZİYARETLERİ Erkek Yetiştirme Yurdu

İle İlgili Gözlem ve Tespitler

Kurum müdürüyle yapılan görüşmede, bu-rada fiilen bulunan 62 çocuğun akrabaları veya varsa ebeveynleri ile iletişimlerinin geliştirilme-sine önem atfetildiği, ailesi olmayan ya da aile-siyle iletişimi olmayan yalnızca 3 çocuğun ol-duğu görülmüştür. Ödenek ve personel sıkıntısı yaşamadıklarını belirten kurum müdürü, kurumlarında faal durumda olan halı sahalarının

ULUS

LARA

RASI

DİYA

RBAK

IR SE

MPOZ

YUMU


684

da olduğunu ifade etmiştir. Kuruluşun genel ola-rak fiziki durumunun uygun olduğu görülmüş, kurumun gezilmesi esnasında bilgisayar odasında şiddet içerikli bir oyun oynayan –zihni melekele-rinin tam yerinde olmadığı belirtilen- bir çocuğa rastlanmış ve kütüphanedeki kitaplar arasında çocuklara hitap etmeyen dolayısıyla ayıklanması gereken kitapların olduğu görülmüştür.

Yenişehir Çocuk Yuvası Müdürlüğü

7-12 yaş grubu korunmaya muhtaç çocukla-ra hizmet veren ve kapasitesi 50 olan kuruluşta 84 çocuğun kayıtlı olduğu ve 46 çocuğun fiilen kalmakta olduğu bilgisi edinilmiştir. Yemeklerin mamul yemek alımı şeklinde kurum mutfağın-da pişiriliyor olduğu öğrenilmiştir. Yemeklerin tabldot şeklinde verilmeyip 3 ayrı tabakta veril-diği öğrenilmiştir. Okul başarı ortalamasının 4,2 olduğu bilgisi edinilmiştir. Kurumda tefrişat ve temizliğin iyi durumda olduğu gözlemlenmiştir.

Bakım ve Rehabilitasyon Merkezi İle İlgili Gözlem ve Tespitler

0-12 yaş karma ve 13 yaş üzeri bayanlara hizmet veren bu kuruluşta 71 çocuk, 44’ü bakım hizmeti gören toplam 73 personel bulunmaktadır. Kuruluşta hizmet sunulanlar yaş ve özür grubuna göre ayrılmıştır. Ağır bakım gerektiren hastalara özel bakım yapıldığı öğrenilmiştir.

Çocuk Evi İle İlgili Gözlem ve Tespitler

TOKİ tarafından yapılmış bir sitede kira-lanmış dairede 4 çocuğun kalmakta olduğu gö-rülmüştür. Daireye çıkmadan önce apartman görevlisi ile konuşulmuş ve dairede kalan çocuk-lara ilişkin apartmandan kendisinin duyduğu herhangi bir şikâyet olmadığı bilgisi edinilmiştir. Akşam vakti ziyaret edilen çocuklar bakıcı anne ile kalmaktaydılar. 6 çocuğun 3’ünün kardeş ol-duğu ve “çocuk evi”nin yeni bir proje olması do-layısıyla sorun çıkarma ihtimali daha düşük ço-cukların seçilerek bu evlere yerleştirilmiş olduğu bilgisi edinilmiştir. Evin teşrifatının iyi olduğu ve çocukların hallerinden memnun olduğu gözlem-lenmiştir.

75’ inci Yıl İMKB Yatılı İlköğretim Bölge Okulu İle İlgili Gözlem ve Tespitler

Okul, beraberinde 5 farklı eğitim kurumunun yer aldığı Süleyman Demirel Kampüs’ü içerisinde bulunmaktadır. Okul müdürü yapmış olduğu bil-gilendirmede 463 mevcutlu okullarının öğrenci profilini Yenişehir’in uzak köylerinden gelen ço-cukların oluşturduğunu, öğrencilerin hepsinin yatılı olarak kalmakta olduğunu, taşımalı sistemle gelen öğrencilerinin bulunmadığını ve herhangi bir sivil toplum kuruluşu ile ortaklaşa bir çalış-malarının olmadığını belirtmiştir. 463 öğrenci-den ortalama 20 tanesinde okula devam sıkıntısı olduğunu bu sıkıntıların özellikle nisan ayında (çalışma aylarında) artmakta olduğu ifade edil-miştir. Öğrencilerin ailelerine ziyarete gidildiği, ayrıca ailelerle telefonla da görüşüldüğü belirtil-miştir. Velilerle sürekli iletişim halinde olmaları-nın büyük sıkıntılar yaşanmamasının bir nedeni olduğu söylenmiştir. Okulda yapılan incelemeler esnasında, yemeklerin okul bünyesindeki perso-nelle hazırlanıp, temizliğin hizmet alımı şeklinde yapıldığı öğrenilmiş ve yurtların koğuş sistemin-de olduğu gözlenmiştir. Okul mevcudunun kapa-sitenin oldukça altında olduğu bilgisi edinilmiş-tir: Kız öğrenciler için 97, erkek öğrenciler için ise 160 olmak üzere toplam 257 öğrencilik boş kapasite bulunmaktadır.

Bu okuldan bir grup öğrenci ile yapılan gö-rüşmede şu sonuçlara ulaşılmıştır:

Haftada bir gün duş alabildikleri ancak diğer günler sıcak suyun olmadığı,

Çarşafların 3 haftada bir değişiyor olduğunu,

Öğretmenlerin etütlerde kendilerine yardım ettiği,

Yemeklerin iyi olmakla beraber az verildiği,

Her dersin ayrı sınıfı olduğu ve hangi dersi alı-yorlarsa o sınıfa gittikleri,

Dershaneye giden öğrenciler için servis olma-dığı,

Dışarıdan kampüse gelen öğrenci ve şahısların kendilerini rahatsız ettiği bilgileri elde edilmiştir.

ULUS

LARA

RASI

DİYA

RBAK

IR SE

MPOZ

YUMU


685

SONUÇ VE DEĞERLENDİRME

“Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumuna Bağlı Kuruluşlar Hakkında” Sonuç ve Değerlendirme

Çocuklar; bağımlı yaşamları, gelişimsel süreçlerinin gerekliliği ve geleceğe yönelik büyük etki potansiyelleri nedeniyle bakım ve korunma-ya gerek görülen nüfus grupları içerisinde en baş-ta yer almaktadır. Çocukların ihtiyaç duydukları bakım ve korumayı kendi kendilerine sağlama-ları mümkün değildir. Bir çocuğun en iyi bakılıp korunacağı yer kuşkusuz sağlıklı bir aile ortamı-dır. Ancak çeşitli nedenlerle öz aile ortamında büyüme şansına sahip olamayan çocukların ba-kım ve koruma işini devletler üstlenmektedirler. Çocuk koruma, “çocuğu kasıtlı olarak veya ihmal yoluyla verilen zararlardan korumak için sosyal hizmet uzmanları ve diğer profesyoneller tarafın-dan gerçekleştirilen eylemler” olarak tanımlan-maktadır. Bu tanımın vurguladığı temel noktaya bakıldığında; çocuk korumanın amacı; çocuğu kasıtlı ve kasıtsız her türlü ihmal ve istismardan korumaktır. Bu durum, devletin görevlerinin arasındadır. Bu konuda ülkemizde görev verilen kuruluşların başında şüphesiz Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü gelmektedir. “Korunmaya muhtaç çocuklar” ola-rak nitelendirilen bu çocuklarımız, 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu’nun 3. maddesinin (b) bendinde tanım-landığı üzere, beden, ruh, ahlak gelişimleri tehli-kede olup aşağıdaki sınıflandırmanın içinde yer alan çocukları kapsamaktadır:

• Ana veya babasız, ana ve babasız

• Ana veya babası veya her ikisi de belli olma-yan

• Ana veya babası veya her ikisi tarafından terk edilen

• Ana veya babası tarafından ihmal edilip fu-

huş, dilencilik, alkollü içkiler veya uyuşturu-cu maddeleri kullanma gibi her türlü sosyal tehlikelere ve kötü alışkanlıklara karşı savun-masız bırakılan ve başıboşluğa sürüklenen çocuklardır.

Bu sınıflamada da görülmektedir ki; çocuklar ya başlarında ana baba olmamasından dolayı ya da ana babaları tarafından ihmal ve istismar edil-meleri nedeniyle korunmaya muhtaçtır. Ayrıca, 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu’nun Tanımlar başlıklı 3. maddesi “korunma ihtiyacı olan çocu-ğu”; bedensel, zihinsel, ahlaki, sosyal ve duygusal gelişimi ile kişisel güvenliği tehlikede olan, ihmal veya istismar edilen ya da suç mağduru çocuk olarak tanımlamaktadır. “Suça sürüklenen ço-cuk” ise mezkûr Kanun’da, kanunlarda suç olarak tanımlanan bir fiili işlediği iddiası ile hakkında soruşturma veya kovuşturma yapılan ya da işle-diği fiilden dolayı hakkında güvenlik tedbirine karar verilen çocuk” olarak tanımlanmaktadır. Komisyonun incelemelerde bulunduğu SHÇEK kuruluşlarının fiziki ve yaşam koşullarına ilişkin yapmış olduğu gözlem ve incelemelerde herhangi bir olumsuzluğa rastlamamıştır. Ancak çocuklara sunulan imkânlardan bazılarının denetimi konu-su üzerinde hassasiyetle durulması gerekir. Söz gelimi, kurum bünyesinde bilgisayar odasının ol-ması arzulanan bir şeydir; ancak, bu bilgisayarla-rın çocukların ruhsal ve fiziksel yönden gelişimini olumsuz etkilemeyecek şekilde kullanılmasının denetimi önemlidir. Benzer şekilde kurumdaki sinema kanalları dâhil pek çok televizyon kanalının izlenmesinde de denetim konusu ön plana çıkmaktadır. Ortalama gelir düzeyine sahip pek çok ailenin çocuklarına–fiziksel anlamda– sunamayacağı imkânları içinde barındıran ku-rumun bu haliyle cazibe merkezi haline gelmesi meselesi bir yana; TV kanalları örneğinde olduğu gibi bazı hizmetlerin çocukların kullanımına sunulmasına gerek olup olmadığı, üzerinde düşü-nülmesi gereken bir husustur. Yeni bir proje olan “çocuk evleri” çocukların ev ortamında, aile ha-

ULUS

LARA

RASI

DİYA

RBAK

IR SE

MPOZ

YUMU


686

yatına daha yakın bir atmosferde barındırılmala-rını sağladığından memnuniyetle karşılanmıştır. Bu evlerin denetimi düzenli bir şekilde yapıldığı sürece olumlu sonuçlar alınacağı düşünülmekte-dir. SHÇEK’e bağlı kuruluşların fiziksel imkân-larının gelişmesine engel olacak bütçe/ödenek sorunu olmadığı görülmüştür. Maddi anlamda da (çocukların giyimi, yeme içmesi ve barındık-ları yerin kalitesi, vb.) bir sorun tespit edilmemiş-tir. Kuruluşlarda çalışanların özlük haklarının genişletilmesi bir yana bırakılacak olursa, bu kuruluşlarda bundan sonra yapılması gerekenin “insana yatırım” olduğu düşünülmektedir. Bu kuruluşlar, içinde barındırdıklarını kötü alışkan-lıklardan korumak kadar onlara iyi alışkanlıklar kazandırmakla da mükelleftir. Tüm bunların yolu ise rehberlikten ve dolayısıyla bu rehberliği suna-bilecek nitelikli personel istihdam edilmesinden geçmektedir. Bu kuruluşlarda çalışan personel için çalışma şartları gözden geçirilerek çalışılan bölüm veya birimin zorluğuna göre kendilerine özel hizmet tazminatı ödenmesi, personelin hiz-met içi eğitimlerinin yıl içinde farklı periyotlarla sağlanması, personelin belli zaman aralıklarıyla farklı birimlerde istihdam edilerek iş yoğunluğu-nun paylaştırılması, hizmet alımı yoluyla istih-dam edilen personelin verdiği hizmetin uygunlu-ğuna denk gelen sertifika eğitiminden geçirilmesi ve sertifikası olmayan personelin çalıştırılmaması da söz konusu kuruluşlarda verilen hizmetin ka-litesini artırmada yardımcı olacaktır. Çocukların kuruluşlara yerleştirilirken, sonrasında yaşanan kayıp vakaları başta olmak üzere, çeşitli durum-larda yapılacakları kolaylaştırmak üzere irtibat adreslerinin sağlıklı bir şekilde temin edilmesi gerekmektedir. Yine, çocukların kuruluşa kayıt-larının yapılması esnasında fotoğrafları çekilerek, diğer bilgilerle birlikte İl Emniyet Müdürlüğü, İl Jandarma Komutanlığı ve İl Sosyal hizmetler Mü-dürlüğü’nün ortak kullanımında olan veri siste-mine anında aktarılmalıdır. Her şeye rağmen bir çocuğun bakımı ve yetiştirilmesi için en uygun ortamı kendi ailesi temin edebilir. Bu bağlamda, yalnızca ekonomik nedenlerle koruma altına alı-nan çocuklar için, ayni nakdi yardım desteği ile aileleri yanında bakım ve kontrollerinin yapıl-

ması, bu uygulamanın teşvik edilerek kuruluş-larda barınmaya muhtaç çocukların sayılarının olabildiğince düşürülmesi hedefi memnuniyetle karşılanmaktadır. Bununla birlikte koruyucu aile hizmetlerinin toplumda kabul görmesi maksa-dıyla çeşitli kampanya ve eğitim çalışmalarına da hız verilmelidir. SHÇEK Kanunu’nda tanım-landığı şekliyle Diyarbakır ilinde SHÇEK’e bağlı Bakım ve Sosyal Rehabilitasyon Merkezi bulun-madığı ve suça sürüklenen ya da suç mağduru çocukların korunmaya muhtaç diğer çocuklarla aynı ortamda barındığı bilgisi edinilmiştir. Bu uygulamanın en yakın zamanda sonlandırılması uygun olacaktır. Benzer olarak, haklarında tedbir kararı verilen çocukların da kendi içlerinde ayrıl-maları gerekmektedir. Zira her ne kadar ikisi de suçun mağduru olsa da suça sürüklenmiş çocuk eylemin aktif, suç mağduru çocuk ise pasif öğesi-dir. Bu bağlamda, bu çocukların rehabilitasyonla-rı ve sonrasında barınma, korunma ve eğitimleri de ayrı olmalıdır. Ayrıca, sivil toplum kuruluşla-rının bu alana olan farkındalığı artırılmalı, doğ-rudan yönetim sorumluluğu dışında kalan alan-larda kendileriyle işbirliği yoluna gidilmelidir. Ayrıca, her alanda olduğu gibi bu alanda da sivil toplumun kurumla ilişkisinin hukuki bir düzleme oturtulması gerekmekte, bu amaçla düzenlenecek mevzuatın, yaşanabilecek olumsuzlukların önüne geçilmesine yardımcı olacağı düşünülmektedir. Sosyal hizmet envanterinin ve risk haritasının çı-karılması ve buna yönelik olarak her yıl ikiden az olmamak üzere mülki idare amirlerinin başkan-lığında, belediye başkanları, SHÇEK il müdürü, il emniyet müdürü, il milli eğitim müdürü ile mahalle ve köy muhtarlarının katılımıyla koor-dinasyon toplantılarının yapılması ve bu toplantı sonucunda, sosyal hizmete ihtiyaç duyan ya da duyması olası ailelerin ve aile fertlerinin tespiti-nin yapılarak önleyici hizmetlere ağırlık verilmesi sorunların maksimuma indirilmesi ve ivedilikle çözülmesi açısından oldukça önem taşımaktadır.

“Yatılı İlköğretim Bölge Okulları Hakkında” Sonuç ve Değerlendirme

Yatılı İlköğretim Bölge Okulları nüfusu az ve

ULUS

LARA

RASI

DİYA

RBAK

IR SE

MPOZ

YUMU


687

dağınık, okulu bulunmayan veya ilköğretim hiz-metlerinin götürülemediği yerleşim yerlerindeki zorunlu öğrenim çağında bulunan (6-14 yaş) öğ-rencilerin parasız ve yatılı, çevresindeki öğrenci-lerin ise gündüzlü olarak eğitim-öğretim gördük-leri ilköğretim okullarıdır. Yatılı ve pansiyonlu ilköğretim kurumlarında okuyan öğrencilerin barınma, beslenme, tedavi ve ilaç giderlerinin ta-mamı devlet tarafından karşılanır. Ayrıca, bu öğ-rencilere mevzuatta öngörülen miktar kadar da harçlık verilmektedir. Okulu bulunmayan köy ve köy altı yerleşim birimlerinde bulunan çocuklar ile maddi imkânlardan yoksun ailelerin çocuk-larının ilköğretim hizmetlerine kavuşturulması-nı sağlamak amacıyla açılan yatılı ve pansiyonlu ilköğretim okullarında okuyan çocuklarımızın yiyecekleri, giyecekleri, ders kitapları, defterleri, harçlıkları, ders araç ve gereçleri ile her türlü gi-derleri devlet tarafından karşılanmaktadır. Yatılı ilköğretim bölge okullarında öğrenim gören öğ-rencilerin, devletin denetimi ve gözetimi altında eğitimde fırsat eşitliğinden yararlanmaları ve bu-lundukları yörenin gelişimine katkıda bulunma-ları hedeflenmelidir.

Sonuç olarak;YİBO’ların kuruluşu, kuruldu-ğu dönemdeki şartlar itibariyle birçok fayda ve hizmet sağlamıştır. Ancak günümüzde YİBO’la-rın gerek kendilerini yenileyememesi gerekse per-sonel eksiği ile maddi kaynak ve fiziksel sıkıntıları nedeniyle, çocukların eğitim ve gelişmelerine, he-deflenen ve arzu edilen katkıyı sağladığı hususun-da şüpheler oluşmaktadır. YİBO’ların kendilerin-den beklenen verimi sağlayabilmelerine yönelik olarak orta ve uzun vadede yeniden yapılanması/yapılandırılması için gerekli çalışmalar Milli Eği-tim Bakanlığınca yapılmalıdır. Şehir merkezinde kalmış ve bu nedenle kendisine atfedilen fonksi-yonu yerine getiremeyen YİBO’ların daha küçük mekânlara taşınarak veya kapatılarak yerlerine kız çocuklarının okullaşmasını da artıracak veya diğer okullarda çok kalabalık sınıflarda eğitim gören öğrencilerin sınıflarındaki mevcudun azal-tılması amaçlı farklı tipteki eğitim kurumlarının açılabileceği düşünülmelidir. Diyarbakır il merke-zinde bulunan 75 inci Yıl İMKB YİBO’daki gerek

derslik gerekse yatakhane kapasitesinin %65’ler-de kullanıldığı görülmüştür. Bu durum İl Milli Eğitim Müdürü başta olmak üzere eğitim idareci-lerinin planlama hatasından kaynaklanmaktadır. Diyarbakır gibi derslik ihtiyacının fazla olduğu, okulların ikili eğitim (07:00-13:00/13:30-19:00) yapmalarına rağmen sınıf mevcudunun 65-70 kişilik olduğu, il ilçe merkezlerinde uzak köy okullarında okul veya öğretmensizlik nedeniyle okula gidemeyen çocukların yaşadığı bir ilde, bu kapasitenin yeterince kullanılamaması büyük bir plansızlık ve öngörüsüzlüktür. Nitekim 75 inci Yıl İMKB YİBO’da sınıflar 20-25 kişilik iken, hemen 1 km uzaklıktaki bir başka okulda 70 kişilik sı-nıflarda eğitim verilmeye çalışılması, buradaki fazla kapasite ile mevcut eğitim öğretim şartları-nın dengelenmeye çalışılmaması en hafif ifadeyle planlamada eksiklik ve var olan imkânları kulla-namama beceriksizliğidir. Bundan başka, il mer-kezinde, okulda olması gereken saatlerde okulda olmayan ve sokakta mendil satan çocuklarla kar-şılaşılmıştır. Bir yanda atıl bir eğitim kapasitesi-nin varlığı diğer yanda okul çağındaki çocukla-rın eğitim hakkından yararlanamamaları gerçeği aynı gün içerisinde somut olarak görülmüştür. Bu orantısızlık ve plansızlığın sorumlusu idareci-ler hakkında, başta İl Milli Eğitim Müdürü olmak üzere, gerekli uyarı yapmalı ve işlemler takip edil-melidir. İl merkezinde kalmış, kendisine atfedilen fonksiyonu yerine getiremeyen YİBO’ların daha küçük mekânlara taşınarak veya kapatılarak yer-lerine kız çocuklarının da okullaşmasını artıracak veya diğer okullardaki aşırı kalabalığı dengeleye-cek farklı tipte eğitim kurumlarının da açılabilme ihtimali düşünülmelidir. Kampüste ilköğretim ve orta öğretim öğrencilerinin birlikte eğitim görü-yor olmalarının sakıncaları olabileceği düşünü-lerek; söz konusu öğrenci gruplarının birbiriyle ilişkilerinin en aza indirilmesi meselesi üzerinde hassasiyetle durulması gereken başka bir konu-dur. Bahçe temizliğine özen gösterilmesi ve kilidi kırılmış dolapların tamir edilmesi gerektiği konu-larının ilköğretim müfettişlerinin de raporlarında geçiyor olmasına rağmen düzeltilmediği görül-müştür. Bu durum söz konusu raporların ama-cına ulaşması konusunda gerek okul yöneticileri,

ULUS

LARA

RASI

DİYA

RBAK

IR SE

MPOZ

YUMU


688

gerekse milli eğitim yöneticileri tarafından dik-kate alınmadığına işarettir. Denetim raporlarında belirtilen eksiklikler başta okul idarecileri olmak üzere sıralı amirlerce takip edilmeli ve eksiklik-ler giderilmelidir. YİBO’ların, kısa vadede gerek yetişmiş insan kaynağı gerekse bütçe kaynakları bakımından eksiklikleri giderilmelidir. Okullar-da, sıklıkla aday öğretmenler görevlendirilmek-tedir. YİBO’lara öğretmen atamaları herhangi bir seçime tabi tutulmamaktadır. Oysa bu kuruluş-larda görev yapan idareci, öğretmen ve persone-lin çocuklarla iletişimi artırma noktasında daha özel bir eğitime ihtiyacı olduğu bilinmektedir. Bu nedenle, oldukça problemli olan bu okullara öğretmen atamaları seçimle yapılmalı ve YİBO

öğretmenliği cazip hale getirilmelidir. Özellikle, atanacak idarecilerin PDR ile idarecilik alanla-rında eğitim görmüş olanlar arasından seçilme-si, öğretmenlerin ise çocuk psikolojisi alanında yeterli eğitimlerden geçirilmesi sağlanmalıdır. Başta Milli Eğitim Bakanlığı’nın taşra ve merkez teşkilatı olmak üzere il ve ilçe yönetiminin başı ve mercii olan Vali ve Kaymakamlar bu okulları ya-kın takibe almak suretiyle denetimlerine ağırlık vermelidir. Kurumlar arasında eşgüdüm ve koor-dinasyona çok önem verilmelidir. Çünkü, sosyal kurumlar bir bütündür. Bir zincirin halkaları gibi birbirilerine bağlıdır. Birindeki değişme diğerle-rini de etkilemektedir.

ULUS

LARA

RASI

DİYA

RBAK

IR SE

MPOZ

YUMU


689

KAYNAKLAR

Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Korunmaya Muhtaç Çocuk İstatistikleri Yıl Sonu Verileri (2011-2015), http://cocukhizmetleri.aile.gov.tr/istatistikler (Erişim tarihi: 09.12.2016).

Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Tarihçe, http://cocukhizmetleri.aile.gov.tr/hakkimizda/tarihce, (Erişim tarihi: 10.12.2016)

Canatan, K. ve Yıldırım, E. (2011). Aile Sosyolojisi. İstanbul: Açılım Kitap.

Dağdelen, N. ve Yaşar, Ö. (2013). Korunmaya Muhtaç Çocukların Yetiştirilmesinde Çocuk Yurtlarından Çocuk Evlerine Geçişin, Çocukların Sosyo-Kültürel ve Psikolojik Gelişimlerine Etkisi Üzerine Bir Çalışma. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2 (18), 199-221.

Gökçe, B. (1996). Türkiye’nin Toplumsal Yapısı ve Toplumsal Kurumlar. Ankara.

MEB Mevzuat Çocuk ve Gençlik Hizmetleri Yönetmeliği, Resmi Gazete, 30.09.2001/24539.

Özdemir, N., Sefer, N. ve Türkdoğan, D. (2008). Bir Sosyal Sorumluluk Projesi Örneği, C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 32 (2), 283–305.

Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Çocuk Yuvaları Yönetmeliği, No:23576 R.G. 1990.

Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Çocuk Yuvaları Yönetmeliği, No:23576 R.G. 1999.

Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü Çocuk Evleri Çalışma Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmelik, S.27015 R.G. 2008.

Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü, SHÇEK Faaliyet Raporu, Ankara, 2006.

Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü, SHÇEK Ulusal Eylem Planı, Ankara, 2006.

Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu, Resmi Gazete: 24.05.1983, 18059.

Şenol, D. ve Dinç, A. (2016). Korunmaya Muhtaç Çocuklar Olgusuna Sosyolojik Bir Bakış. XIV. Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongresi, Uluslararası Vizyon Üniversitesi, 23 Ağustos 2016, Gostivar/Makedonya, ss. 491-501.

Yaşar, Ö. Ve Dağdelen, N. (2013). Korunmaya Muhtaç Çocukların Yetiştirilmesinde Çocuk Yurtlarından Çocuk Evlerine Geçişin, Çocukların Sosyo-Kültürel ve Psikolojik Gelişimlerine Etkisi Üzerine Bir Çalışma: Isparta Örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, ( 2) 18, 200-205.

Yılmaz, A. (2005). Yetiştirme Yurdunda Yaşayan Çocukların Genel Ruh Sağlığı Durumlarının Belirlenmesi, Kayseri.

İnternet Kaynakları: h t t p : / / c o c u k h i z m e t l e r i . a i l e . g o v. t r /data/544e2899369dc318044059c3/aralik%20ay.pdf, (Erişim tarihi: 09.12.2016).

http://cocukhizmetleri.aile.gov.tr/hakkimizda/tarihce, (Erişim tarihi: 09.12.2016).

http://www.kresanaokuluyuva.com/cocuk-yuvasi-nedir/ (Erişim tarihi: 02.11.2016)

http://yetistirmeyurdu-nedir.cix1.info/ (Erişim tarihi: 02.11.2016).

http://www.hukukneder.com/sokak-cocuklari-ve-devletin-sorumlulugu/.(Erişim tarihi: 02.11.2016).

Documents

02-05 Kasım 2016±r semp_ 02-05...1 02-05 Kasım 2016 Tarihli“Uluslararası Diyarbakır Sempozyumunda Dicle Üniversitesi’nde sunulan bu bildiri;“T.B.M.M. İnsan Haklarını