Upload
vanesca-sophia
View
133
Download
8
Embed Size (px)
DESCRIPTION
Slides Hoorcollege
Citation preview
1
1
DE RECEPTIE VAN HETROMEINSE RECHT
WEEK 2
2
ROMEINS RECHT INWEST-EUROPA (T/M 11E EEUW)
476 nChr: ‘val’van West-Romeinse Rijk
Germaanse stammen: Vandalen, Gothen, Visigothen,Boergondiërs, Franken, etc.
Erkennen Romeins keizer in het Oosten (imperium)
Bijv. Koning Clovis van de Franken wordt door de keizer benoemd tot ere-consul in 509nChr
Personaliteitsbeginsel (i.t.t. territorialiteitsbeginsel)
Bijv. Lex Romana Visigothorum (Toulouse, 02-02-506)‘Barbaars’, vulgair Romeins Recht
3
Een verwijzing naar het Romeinse Recht isgewoonlijk een verwijzing naar de ‘barbaarse’rechtsoptekeningen.
Uitzondering: Italië als gevolg van PragmatiekeSanctie van keizer Justinianus op verzoek vanPaus Vigilius.
Weldra geen verwijzingen naar Digesten meer.
Af en toe verwijzingen naar Instituten en Codex.4
Afwezigheid van een ‘staatsapparaat’
Vacuüm wordt gedeeltelijk opgevulddoor de Kerk
Kerstening der Germaanse stammen
2
5
494 nChr
Paus Gelasius I aan keizer Anastasius (Oosten):
Maak onderscheid tussen Sacerdotium enImperium
(cf. Lucas 22:38)En zij zeiden: Heere!zie hier twee zwaarden. EnHij zeide tot hen: Het isgenoeg.
6
Kerk = hoeder van het Romeinse Recht
Kerk ´leeft´ volgens Romeins Recht(Ecclesia vivit lege romana)
In het bijzonder Romeins publiekrecht(organisatie kerk)
Belangrijke bron:
Etymologiae vanSt Isodorus van Sevilla (ca. 620)
7
Karolingische Renaissance
Karel de Grote
768 nChr: Koning der Franken774 nChr: Koning der Langobarden800 nChr: Keizerskroning in Rome
Resultaat: 1 keizerrijk in het Westen
Problematisch voor Romeins keizer in Oosten
8
Karel de Grote = defensor ecclesiae
Renovatio Imperii
Imperium Romanum = Imperium Christianum
Res publica Christiana
Wetgeving: ‘Capitularium’
3
9 10
843: Verdrag van Verdun(Rijk in 3en gedeeld)
870: Verdrag vanMeerssen (middenrijkverdwijnt)
Resultaat: SacrumRomanum Imperium(t/m 1806)
11
Heilige Roomse Rijk (Sacrum Romanum Imperium)
Keizerskroning (t/m 1530)?
1. Verkiezing tot Koning2. Koning gekroond tot Keizer
door Paus
Resultaat: Paus heeftgrote invloed in wereldlijke zaken
12
10e en 11e eeuw
Evenwicht tussen kerk en rijk doorbroken(einde Gelasiaans principe)
1077 nChr: Keizer Hendrik IV naar Canossa
Investituurstrijd (1075-1122)(wie benoemt bisschoppen?)Regnum v. Sacerdotium
4
13
Oplossing:Konkordaat van Worms(Europa als Christelijkeeenheid)
Maak onderscheidtussen:
• geestelijk ambt vanbisschop en
• zijn positie als vazalvan de Kroon
14
(1) ROMEINS RECHT
Eind 11e eeuw
Herontdekking Digesten
Littera Pisana =Littera Florentina
Rol Codex secundus
Littera bononiensis =vulgata
15
Middeleeuws Corpus Iuris:
1. Digesten in 3 delen: Vetus, Infortiatum, Novum
2. Eerste 9 boeken Codex
3. Volumen parvum =Instituten, tres libri, Authenticum, Libri feudorum
16
BESTUDERING VAN CORPUS IURIS
Wetenschapstaal = Latijn
Methode: glossen (origine Pavia)
Studie van het Romeinse Recht vindtzijn oorsprong echter in Bologna(Irnerius, Werner)
Hoorcolleges (volgorde Corpus Iuris), disputaties … .
Professoren in dienst van studenten!!
Constitutio habita (Frederik Barbarossa):Geen recht van ‘repressaille’tegen studenten en professorenStudenten en professoren niet onderworpen aan jurisdictie lokalegerechten.
5
17 18
Verspreiding rechtenfaculteiten: Frankrijk (Parijs, Orléans), Spanje,Engeland … (Latijn)
Ontstaan van ‘ius commune’= conceptueel kader,interpretatieregels, …
Voorbeelden van invloed van het Romeinse Recht:Engeland: Bracton (ca. 1230)Sicilië: Liber Augustalis (13e eeuw)Castilië: Siete Partidas (1263)
Ook: Thomas van Aquino, Dante … .
19
Glossa ordinaria = standaard glosse(1220-1240, Accursius)
Verdere juridische literatuurvormen:•Summa•Quaestiones•Casus•… .
20
Scholastieke methode (Scholastiek)Petrus Abelardus: sic et non
Historia calamitatum mearum / De geschiedenis van mijn tegenspoed
6
21
Digesten28,2,14,pr
Africanus,liber quarto
quaesitionum
Het instellen tot erfgenaam en hetonterven van kinderen en postuum
geborenen
Africanus,Rechtsvragen IV
Als een postuum geboren kind in de eerste graadonterfd en in de tweede gepasseerd is, is men van
mening dat, hoewel het geboren wordt op eenmoment waarop de nalatenschap nog toekomt aande in de eerste graad aangewezen erfgenaam, de
tweede graad toch ongeldig wordt gemaakt.
Glossen
Casus
Quod vulgo. Hic $ dicit quodquaedam regula qua est in
vulgari, non est semper vera:immo …
Hetgeen gewoonlijk zo is.Deze paragraaf zegt, dat eenregel die gewoonlijk waar is,dat nog niet altijd is. Want ..
Commentaar
22
Glossatoren opgevolgd door:
Commentatoren / Consiliatoren
Bartolus de Saxoferrato(1313-1357)
Nieuwe benadering:Ratio achter rechtsregel
Nieuw studieterrein:Internationaal Privaatrecht
Nemo jurista, nisibartolista!
23
(2) CANONIEK RECHT
Ook te Bologna
canones = ‘regels’
Relatie tussen Canoniek recht enRomeins Recht(Ecclesia romana vivit lege romana;Utrumque ius)
24
Corpus Iuris Canonici (1582)
Gratianus’Decretum (1140)Liber Extra (1234)Liber Sextus (1298)Clementinae (1317)Extravangantes (1499)
7
25
Waarom Canoniek Recht van belang?
Uitgebreide jurisdictie van geestelijke gerechtshoven (officialiteiten):Strafrecht, Familierecht, Privaatrecht … .
Voorbeelden:
•Usuurverbod (Lucas 6:35)
•Herintreding in gemeenschap van gelovigen na bekering tot Islam
•Huwelijk (consensus)
•Contractenrecht
Ook: Prorogatie (Waarom?)
Maar hebt uw vijanden lief, en doet goed, en leent, zonder ietsweder te hopen; en uw loon zal groot zijn, en gij zult kinderendes Allerhoogsten zijn; want Hij is goedertieren over deondankbaren en bozen.
26
ROMANO-CANONIEKE PROCEDURE
Gezamenlijke onderneming van decretisten/decretalisten en legisten
Gebaseerd op extra-ordinaria cognitio
Waarom populair? –bijv. i.v.m. bewijsrecht
Speculum iudiciale (Durantis 1271)
Inquisitoir, geschreven, geleerd, appel … .
Factor in receptie Romeins Recht
27
Het Romano-canonieke proces bij wereldlijke hoven
•Parlement van Parijs
•Reichskammergericht
•Grote Raad van Mechelen
28
Gerechtshoven?
•Arrêts de réglement
•Droit d’enregistrement
•Droit de rémontrance
8
29
(3) FEODAAL RECHT / LEENRECHT
Wat is feodaliteit? (Publiekrecht = Privaatrecht)
Exit ‘imperium’
Relatie heer en vazal
Beneficium (vererfbaar?)
Romeinsrechtelijke invloeden: dominium directum –dominium utile
Achterleen
Libri feudorum (Obertus de Orto) ca. 1150 (deel volumen parvum)
30
Feodalepyramide
Keizer = Leenheer
Koningen, Graven, Hertogen =Vazallen
Graven etc. =achterleenmannen
31
(4) GEWOONTERECHT
Twee vereisten:
(1) Longa consuetudine(2) Consensus utentium
Hoe inhoud gewoonterecht vaststellen?
• Turbe
• Vastleggen op schrift
‘homologatie’: Frankrijk 1454; Nederlanden 1531
Voorbeeld: Coutume de Paris (Noord-Frankrijk: pays de droit coutumier)
Rol jurisprudentie32
Vulgair Romeins Recht wordt gewoonterecht(Zuid-Frankrijk: pays de droit écrit)
Bijdrage Canoniek Recht:Een slechte costume kan opzij worden gezet(ratio)
Niet aan de universiteit onderwezen
9
33
Waarom genoot Romeins Recht populariteit?
Verschillende redenen:•Rooms keizer opvolger Romeinse Keizers•Non ratione imperii, sed imperio rationis•Staatsvorming
Argument voor absolute macht vorst
D 1.4.1 Hetgeen welgevallig is aan de princeps heeft kracht van wetD 1.3.1 De princeps is vrij van de banden van het recht
Echter:
D 1.14.1: lex de imperioC 1.14.4: De princeps is onderworpen aan het recht
34
Waarom minder populair in Frankrijk?
1219: onderwijs in Romeins Recht te Parijsverboden
1277: advocaten mogen geen Romeins Rechtaanhalen bij Parlement van Paris
Princeps = keizer??
35
Renaissance en Humanism
•Hernieuwde belangstelling voor Oudheid–1453 Byzantium onder de voet gelopen door
Turken: geschriften met teksten uit de Oudheidnaar West-Europa gebracht
–Hernieuwde belangstelling voor juristen uitperiode van klassieke Romeinse Recht:
•Anti- Tribonianus: interpolaties•Anti- Bartolisten: slecht Latijn en a-historisch•Anti- Glossatoren: idem
36
Juridisch Humanisme
• Alciatus 1492-1550• Universiteit van
Bourges• Mos Gallicus
– Tekstkritiek– Historische context– Maatschappelijke
context
10
37
Juridisch Humanisme
• Ius civile in artemredactum
• Recht als eenwiskundige discipline
• Rationele structuurCorpus Iuris?
• Institutensysteem• Donnellus Commentaar
op Ius Civile in 28boeken
38
Juridisch Humanisme
• Systematisering van hetrecht “more geometrico”:
– Petrus Ramus (1515-1572)– Johannes Althusius (1557-
1638)
39
Juridische Humanisme en Gewoonterecht
• Methode van juridischhumanisme bij het op schriftstellen van hetgewoonterecht:– Structuur– Inhoud
• Wetenschappelijkebestudering van hetgewoonterecht:– Charles Dumoulin:
Commentarii in Parisiensistotius Galliae supremiparliamenti consuetudines(1538): Coutume générale
40
Hollandse Elegante School
• 1575 Universiteit vanLeiden
• Wetenschappelijk entevens forensisch: MosGallicus and MosItalicus
• Arnold Vinnius,Johannes en PaulusVoet, Simon vanLeeuwen (Rooms-Hollands Recht)
11
41
Grotius ( 1583-1648)
• Inleidinge tot deHollandscheRegtsgeleertheid (voltooidin 1621, 1e druk in 1631)
• De Iure Belli ac Pacis libritres / Het Recht van Oorlogen Vrede in drie boeken(1625)
42
Inleidinge (1621)
• Juridisch humanisme• Inheems recht van Holland
als zelfstandig rechtsstelsel• Systematisch geordend
(Institutensysteem)• More geometrico
(Ramisme)
43
De Iure Belli ac Pacis (1625)
•natuurrecht als zelfstandige sociale filosofie•axiomatische redenering•streven naar redelijk geordende samenleving•vijf elementen:
–respect voor mijn en dijn–teruggave van hetgeen men voor een ander houdt–en van de winst die men daaruit maakt–vergoeding van door schuld veroorzaakte schade–aanvaarding van straf voor misdaden
44
De Iure Belli ac Pacis (1625)
• Afgeleid uit rechtsregelsdie in de praktijkgemeenschappelijk zijnaan alle volkeren,ongeacht hun religie
• Bewezen aan de handvan Romeins recht,Theologische enfilosofische bronnen
• Basis voor seculiere leervan het Volkenrecht
12
45
END OF WEEK 2