PPP-NIEUWSBRIEF

Juli 2009/7 Jaargang 3

Inleiding De verzending van deze nieuwsbrief zal veel reactie oproepen. Nee, nee, niet vanwege de inhoud, maar omdat vele lezers op vakantie zijn. Die lezers hebben allemaal netjes hun afwezigheidmelder aanstaan en dus loopt bij ons de brievenbus vol met “ik ben op vakantie”-mailtjes. Jammer genoeg laat dit systeem geen leuke vakantiekiekjes toe of routebeschrijvingen met alle belangrijke toeristische aanlegplekken op uw bestemming. Dan konden na afloop gerichter vragen aan u stellen. Deze maand dan eindelijk de eerste bespreking van de richtlijn schizofrenie in het Verenigd Koninkrijk. Er zullen er voorlopig nog een fors aantal volgen, want de richtlijn zelf is vuistdik (of is dat digitaal niet mogelijk?) en is rijk gevuld met recente onderzoeksdata. Verder de bekende kleurrijke variatie aan bijdragen vanuit de groeiende schare deskundige hulpverleners rond het zorgprogramma.

Project �Zorg voor beter� een half jaar in de running! Reminder: Wat is “Zorg voor beter” “Het verbetertraject is een aanpak waarbij teams in een tijdelijk samenwerkingsverband proberen in korte tijd concrete verbeteringen te realiseren door implementatie van bestaande kennis, goede voorbeelden en eigen ideeën.” (Citaat Trimbos,”Zorg voor beter”) De Swot analyse met sterke en zwakke kanten, bedreigingen en kansen maakte weer eens duidelijk dat het fingerspitzengefúhl plus attitude i.p.v. pushen de sleutels zijn voor het slagen van dit project. Een uitgebreide analyse in het begin is de basis voor gericht en effectief werken. Bij de ROPI (Recovery Oriented Practicus Index), meeting van herstelgericht werken, scoorde Linis vrij hoog met de beschikbaarheid en aanbod van diensten en de structurele betrokkenheid van cliënten bij het opstellen en evalueren van hun behandelplannen. Echter het beleid voor herstelgerichte zorg ontbreekt en trainingen voor cliënten op herstelgebied zijn niet (meer) aantoonbaar. De ROPI uitslag van cliënten wordt eind september besproken! Opvallend is nu al de waardering van Ac’s waar bezoekers contacten leggen, stimulans ervaren en inspiratie opdoen. “Zonder dit Ac was ik er niet meer”, citaat client. Wat is tot nu toe bereikt? Tijdens persoonlijke gesprekken met tot nu toe ca. 15 Linis cliënten zijn netwerkcircel, interessenlijst en/ of contactschaal besproken. Deze meetinstrumenten geven de cliënt concreet inzicht in de wenselijke persoonlijke situatie. We zullen ze blijven gebruiken. Want ons doel is steeds weer andere mensen van de langdurige zorg uit te nodigen hun persoonlijke situatie te analyseren om evt. tot verrassende nieuwe inzichten te komen. “Zorg voor beter” heeft en stand bemenst tijdens een voorjaarsmarkt in een woonwijk: voor foto’s en verslag (www.kwartiermakeningroningen.nl).

U leest de maandelijkse nieuwsbrief van de Provinciale Programmagroep Psychotische stoornissen (kortweg: PPP). De programmagroep is een

samenwerkingsverband tussen Lentis/Linis, UMCG/UCP

en het RGOC. Deze samenwerking heeft als

doel een gezamenlijk zorgprogramma te

implementeren en te komen tot een cliëntvolgsysteem voor

mensen met een psychotische stoornis.

Programma Psychotische Stoornissen

Programmaleider: Rob Versteden

Voorzitter Provinciale Programmagroep: Rikus Knegtering Secretariaat: Ellen Klein Adres:

Laan Corpus den Hoorn 102 9728 JR Groningen tel. 050 –522 35 83

www.pppgroningen.nl

Leden van de Provinciale Programmagroep Psychotische

stoornissen: Wim Bloemers

Ineke Koopmans Henny ten Hove

Hein Bokern Anita Jonkers Joke Wentholt Astrid Kuster Anne Miedema

Pieter Jan Mulder Janneke Nieuwland

Nynke de Boer Harald Schneider

Ellen Siegert Gosse Venema Bertil Bakker

Harma Peetsma

E-mail: Programma Psychose/GGZGRN

ppp@lentis.nl Redactie:

Rob Versteden Janneke Nieuwland

Ellen Klein

Ons ervaringsdeskundig teamlid had hierbij een grote inbreng. De cliënten in de Wijert leggen meer persoonlijke contacten en maken afspraken tijdens hun wekelijks bezoek aan het buurthuis. Hoe verder? Met de nieuwe pr. actie hopen we nog meer bezoekers van Linis aan te trekken voor bezoeken in hun buurthuizen. Bewoners van BW Beijum zullen nog deze maand met onze ondersteuning een buurthuisavond met de opbouwwerker voorbereiden waarbij talenten van bewoners het programma uitmaken. Koken in de inloop van de BW Beijum door bewoners en samen aan tafel met vrienden of familie staat in de steigers. Koken thuis en samen aan tafel met splinternieuwe eetgroepsleden (in een roulerend systeem) van de is eveneens in voorbereiding. Hierbij gaan wij samenwerken met PPP. In andere wijken en in Uithuizen/Delfzijl is een begin gemaakt met Zorg voor beter: Natuurlijk is de SWOT analyse weer het fundament om ad hoc acties te voorkomen. Onze ervaringsdeskundige collega Wietske Aupers (bekend als columniste van fool color) heeft meer dan genoeg werk. De ROPI ronde met cliënten gaat in juli van start en hierbij speelt ervaringsdeskundigheid een grote rol. Van Honos tot netwerkcircel, er wordt veel gevraagd van Linis cliënten en daarom kiezen wij een andere vorm. De ervaringsdeskundige collega is onmisbaar als adviseur als het gaat om bejegening en het starten van activiteiten samen met cliënten. Bovendien zult u haar vaker tegenkomen als verslaggever van verschillende acties en landelijke bijeenkomsten. Wat valt op? Elders in het land beslaat dit project het trainen van hulpverleners voor herstelgerichte zorg. Veelal worden eetgroepen opgezet om mensen van de GGZ met buurtbewoners te verbinden. Er schuilen blijkbaar veel goede koks in de cliëntenrol! Ervaringsdeskundige collega’s hebben verschillend grote dienstverbanden en worden zeer uiteenlopend betaald. Ze werken als adviseur voor verbeterteams, voorlichter over herstel en trainer voor herstelgroepen. De principes van strengths assessment zijn makkelijk te verbinden met de Fact richtlijnen. Tot slot: ”Tussen zeggen en doen verslijten vele schoen”, zoals u weet. De opdrachtgever houdt ons scherp en vraagt resultaten. Wij focussen op individuele kracht van cliënten i.p.v. hun beperkingen en houden u op de hoogte. namens de verbeterteams “Zorg voor Beter” Maria Ufkes, projectleider Onderzoek waar binnen het zorgprogramma psychosen van de provincie Groningen actief aan wordt meegewerkt (juni 2009). Pharmacotherapy Monitoring and Outcome Survey (Phamous). Phamous is in eerste instantie een project om de kwaliteit van de zorg te verbeteren.

VERWIJZERTJES

SAMENWERKING

Lentis Linis UMCG

Universitair Centrum Psychiatrie Rob Giel Onderzoekcentrum

KENNISCENTRA

Kenniscentrum Schizofrenie Kenniscentrum Rehabilitatie

CLIËNTEN, PATIËNTEN EN NAASTBETROKKENEN

Ypsilon Anoiksis

labyrint/in perspectief Tien sleutelfactoren voor herstel Stichting Recovery Nederland Meer weten over psychosen en

schizofrenie? Kinderen van ouders met psychiatrische problemen

Stichting Nieuw Nabuurschap Maatjesproject van Humanitas

ALGEMENE INFO

Netwerk Vroege Psychose Pandora

ONDERZOEK EN WETENSCHAP

medscape Richtlijn schizofrenie

ZORGPROGRAMMA

PSYCHOTISCHE STOORNISSEN Klik hier voor het rapport

Registratie- en Volgsysteem Psychotische Stoornissen

Daarnaast lenen de data die Phamous oplevert zich om allerlei zorgvragen in wetenschappelijk onderzoek nader te evalueren. Hoofdonderzoeker dr. Richard Bruggeman o.a. i.s.m. prof dr D. Wiersma (RGOc), dr. S. Sytema (RGOc), dr. Rikus Knegtering en mevr. drs. J. A. Westenbroek. Aan dit onderzoek zijn diverse nevenonderzoeken gekoppeld o.a. i.s.m dr. Cees Slooff, GGz Drenthe. Promovendi: Mevr. drs Irene Lako, drs. Katja Taxis. Aanmelding patiënten vindt plaats binnen de locaties waar patiënten in zorg zijn. Meer informatie: www.phamous.nl of via de mail bij het zorgprogramma psychosen ppp@lentis.nl (Ellen Klein, secretaresse van het zorgprogramma). Behandeling van stemmen met TMS (BeST). Transcraniële Magnetische Stimulatie bij mensen met auditieve hallucinaties in het kader van schizofrenie Hoofd onderzoeker en promotor prof. dr. André Aleman. Promovendus: drs. Ans Vercammen, i.s.m. dr. Richard Bruggeman, dr. Jack Jenner, drs. Hanneke Westenbroek en dr. Rikus Knegtering. Verwijzing van patiënten kan via de stemmenpolikliniek van het UCP: 050-2612132, drs. Frank van Es psychiater. Transcranial Magnetic Stimulation for Negative Symptoms in Schizophrenia (TRENSS). Placebo gecontroleerd gerandomiseerd onderzoek naar de effecten van rapid-TMS op negatieve symptomen bij schizofrenie. Subsidies en toestemming van METc verkregen eind 2008. Onderzoek start begin 2009, inclusie tot 2011. Hoofdonderzoekers prof. dr. André Aleman, Dr. Rikus Knegtering, promovendus: mevr. drs. Jozarni Dlabac-de Lange. Aanmelding en of overleg: afdeling psychosen UCP: 050-3612132, Risperidon and Aripiprazole Frontaal functioneren (RAF) Sexual functioning study (RAS) onderzoek. Een gerandomiseerd onderzoek naar de effecten van risperidone of aripiprazole cognitief functioneren (RAF) op hormonaal en seksueel functioneren (RAS). Hoofdonderzoekers: André Aleman en Rikus Knegtering, i.s.m. Han Bous, drs. Hanneke Westenbroek en Dr. Richard Bruggeman. Promovendi: mevr. drs. Edith Liemburg, mevr. drs. Marrit de Boer (RAS). Overleg: E.J.liemburg@med.umcg.nl (06-10589718) of J. Bous@psy.umcg.nl of UCP secretariaat 050-3612132. Grote inzicht studie/EMOZIE Een onderzoek EMOtie, ZelfInzicht en zelf-Evaluatie. Dit onderzoek is bedoelt om meer te weten te komen over hoe mensen omgaan met emoties, hoe mensen nadenken over zichzelf en hoe dit in de hersenen werkt. Hoofdonderzoeker: dr. André Aleman. Promovendus: drs. Lisette van der Meer Aanmelding en overleg: L.van.der.Meer@med.umcg.nl (050-3638999). Zie ook www.emozie.nl Ander lopend onderzoek waar (nog) geen actieve medewerking gevraagd wordt van zorgverleners van het zorgprogramma psychosen Antipsychotics and Sexual Functioning Questionnaire (ASFQ). Onderzoek naar de betrouwbaarheid en validatie van de ASFQ. Onderzoek afgerond in januari 2009. Hoofd onderzoeker dr. Rikus Knegtering, i.s.m. Mirjam Rutgers en Han Bous,

promovendus: Mevr. drs. Marrit de Boer. Neurale Basis van Emoties bij Schizofrenie (NEMO). Met fMRI wordt geprobeerd inzicht te verwerven naar mechanismen die betrokken zijn bij (abnormale) verwerking en regulatie van emoties bij mensen met schizofrenie. Hoofdonderzoeker Prof Dr André Aleman. Onderzoekers: mevr. drs Lisette van der Meer. Inclusie nieuwe deelnemers afgesloten, onderzoek in bewerking. Onderzoek naar de effecten van antipsychotica geïnduceerde prolactine verhoging en psychosen op de menstruatie cyclus. Literatuur en patiëntgebonden onderzoek afgerond. Analyses en rapport afgerond. Poster geaccepteerd in ICOSR congres april 2009. Nederlandstalige en Engelstalige publicaties in voorbereiding. Hoofdonderzoeker dr. Rikus Knegtering, i.s.m. dr. Sjoerd Sytema (RGOc), mevr. drs. Jelleke Ouwehand en mevr. drs. Hanneke Westenbroek. Onderzoek naar de Critical Fusion Frequency bij patiënten met schizofrenie, depressie versus controles. Hoofdonderzoeker Rikus Knegtering i.s.m. dr. Sjoerd Sytema (RGOc), drs. M. Kuipers, Mevr drs. Jozarni Dlabac de Lange. Onderzoek afgerond, rapport geschreven, poster gepresenteerd op ICOSR congres 2008, publicatie in voorbereiding. STAR onderzoek. Een historisch vergelijkend onderzoek va het beloop van de symptomen en recidieven bij mensen met schizofrenie voor en na het starten van risperidon long acting. Sponsor: Janssen Cilag. Locale onderzoekers Groningen: Dr. Rikus Knegtering en Han Bous. De inclusie van nieuwe patiënten stopt begin 2009. Onderzoek naar de invloed van Tadalafil op antipsychotica geïnduceerde seksuele functiestoornissen (TAS). Onderzoek uitgevoerd bij de Parnassia Bavo groep, te Den Haag. Onderzoekscoördinator Dr. Rikus Knegtering. Hoofd onderzoeker: drs. Hans Oolders, psychiater, Parnassia Bavo groep Den Haag. Protocol ingediend bij METc, december 2008. Geplande inclusie start voorjaar 2009, looptijd, 2 jaar). Promovendus mevr. Drs. Marrit de Boer. Subjects Response to Antipsychotics Questionnaire (SRA). Ontwikkeling, validatie- en betrouwbaarheids- onderzoek van een door patiënten zelf in te vullen vragenlijst ten behoeve van het evalueren van gewenste en ongewenst effecten van antipsychotica. Hoofdonderzoeker: Dr. Rikus Knegtering. Promotor prof. Dr. Durk Wiersma, promovendus: drs. Hugo Wolters. Inclusie patiënten afgerond 2007. Analyses afgerond 2009. Drie engelstalige publicaties, twee publicaties submitted. Promotie gepland 2009. Taal-TMS studie. Werktitel: Communicatie en Psychosen. Onderzoek naar hoe taal en emotie in taal verwerkt worden in het brein van schizofrenie patiënten. De invloed van lateralisatie in het brein wordt d.m.v. TMS als interventie onderzocht. F-MRI en magnetische stimulatie worden als onderzoekstechnieken gebruikt. Hoofdonderzoeker Prof. Dr. André Aleman. Mede onderzoekers, Dr. Richard Bruggeman, Dr. Rikus Knegtering. Promovendus: mevr. drs. Marjolijn Hoekert. Gerandomiseerd onderzoek naar de effecten van antivirale middelen op het beloop van acute psychosen en het beloop van virus parameters te evalueren met PET.

Hoofdonderzoeker Dr. H. Klein, mede onderzoekers, Dr. Rikus Knegtering en medewerkers van het PET-centrum van het UMCG. Protocol in af, onderzoeksvoorstel goedgekeurd door METc. Verwachtte start van het onderzoek: najaar 2009. Genetic Risk and Outcome of Psychosis onderzoek (GROUP). Het onderzoek zal zich richten op factoren die iemand kwetsbaar maken voor het krijgen van een psychose, maar ook op factoren die beschermend kunnen werken. In het onderzoek is er aandacht voor genetische, biologische, psychologische en sociale factoren. Het onderzoek is een samenwerkingsproject met als partners de Universiteiten van Utrecht, Maastricht, Amsterdam (GU) in nauwe samenwerking met diverse GGz instellingen in Nederland. Het onderzoek is gefinancierd door NWO in het kader van geestkracht. Hoofdonderzoeker voor Groningen: Prof Dr. Durk Wiersma en Dr. Richard Bruggeman. Aan het onderzoek zijn een aantal promovendi verbonden of zullen nog verbonden worden. Promovendi, o.a. drs. Asmar Al Hadithi en drs. Piotr Quee. Behandeling van ‘stemmen’ met TMS TMS staat voor Transcraniele Magnetische Stimulatie. Dit is een ongevaarlijke en pijnloze techniek waarbij hersengebieden tijdelijk kunnen worden beïnvloed door het geven van magnetische pulsen op het hoofd. Deze methode wordt reeds succesvol toegepast in de behandeling van depressie. Sinds enkele jaren doet men ook onderzoek naar het gebruik van TMS bij de behandeling van mensen die ‘stemmen’ horen. In 2006 zijn het BCN NeuroImaging Center en het Universitair Centrum Psychiatrie van het UMCG samen een dergelijk onderzoek gestart, met als doel meer te weten te komen over hoe TMS werkt en of het de effectiviteit vergroot kan worden. Het onderzoek is gericht op mensen die stemmen horen, ondanks behandeling met medicijnen. Deelnemers worden op basis van toeval ingedeeld in de ‘echte’ TMS groep of de ‘placebo’ groep. Op deze manier kan men nagaan of de gevonden effecten werkelijk het gevolg zijn van de TMS behandeling. Uit de eerste fase van het onderzoek, waarin 39 patiënten werden behandeld met TMS of placebo bleek dat TMS behandeling het sterkste effect had wanneer het werd toegepast op de linker hersenhelft. Patiënten melden zelf dat vooral de frequentie van de hallucinaties afneemt. Uit PANSS interviews uitgevoerd door interviewers die niet op de hoogte zijn van de groep waarin de patiënten zijn ingedeeld, bleek dat TMS specifiek effect heeft op hallucinaties, terwijl andere positieve en negatieve symptomen onveranderd blijven. Er werd ook een matige vermindering in algemene psychopathologie geobserveerd. De eerste fase van het onderzoek zal uitgebreid worden beschreven in het proefschrift van Ans Vercammen, die najaar 2009 op het TMS onderzoek promoveert. Om de werkzaamheid van de behandeling beter te kunnen beoordelen is verder onderzoek nodig, in een grotere groep patiënten. Er kunnen dus nog patiënten aangemeld worden De behandeling met TMS vindt plaats gedurende 6 opeenvolgende werkdagen.

Daarnaast worden op verschillende momenten tijdens en na de behandeling ook een aantal vragenlijsten en interviews afgenomen. Voor meer informatie of aanmelding kan contact opgenomen worden met de stemmen polikliniek van het UCP: secretariaat 050-3612132 psychosen@psy.umcg.nl. Meer informatie: Frank van Es, psychiater UCP of Rikus Knegtering, psychiater Lentis.

Praten over zelfdoding?… Ieder mens kent in zijn leven periodes dat het tegenzit. Sommige mensen worden echter - met of zonder aanwijsbare reden - zo somber, dat ze een eind aan hun leven willen maken. Ze sluiten zich af van hun omgeving en raken in een isolement, vooral omdat zelfdoding nog steeds taboe is. Dit is de reden waarom Stichting EX6 (spreek uit: exces) in 1994 is opgericht als zelfhulpgroep voor suïcidale mensen. Praten over zelfdoding?.... Doodgewoon! Geachte lezer, Graag willen wij jullie attent maken op de Stichting Ex6 (lotgenoten contact en een telefonische hulplijn bemenst door getrainde vrijwilligers) voor suïcidale mensen, hun naasten, nabestaanden en andere betrokkenen. Ex6 wil (gedachten aan) suïcide bespreekbaar maken en daarmee de stilte rond het onderwerp en de eenzaamheid doorbreken. Ex6 biedt geen hulp bij zelfdoding. De vestigingsplaats van de Stichting is Den Bosch maar ze opereert landelijk. Ook in het Noorden is een groep vrijwilligers actief, ondersteund door een beroepskracht. Nadere informatie is te vinden op www.ex6.nl Vanuit Welnis Preventie hebben wij (vanuit het preventie programma depressie en vanuit het preventie programma herstel bij langdurige problematiek) een oriënterend gesprek met deze organisatie gehad en hebben beloofd ons netwerk te zullen informeren over hun bestaan. Zodat jullie cliënten en familieleden kunnen wijzen op deze organisatie en het ondersteunde aanbod van EX6. Wij zullen de Stichting EX6 op de hoogte te houden van onze gespreksgroep voor nabestaanden van een (geslaagde) suïcide. (Zie onderaan de mail voor informatie hierover) Scholing professionals Daarnaast laat EX6 zich ook graag uitnodigen om meer te vertellen over suicidaliteit, met name hoe dit bespreekbaar te maken, in de vorm van een lezing door een professional en een ervaringsdeskundige voor beroepsgroepen intern (opleiding) maar ook voor scholen. Mochten jullie interesse hebben dan kunnen jullie contact opnemen met: Anna Nijburg, Vrijwilligerscoordinator Stichting Ex6 Sonniusstraat 3 5212 AJ 's-Hertogenbosch tel. 088-3963900 www.ex6.nl anna@ex6.nl

NICE

De komende tijd zal in de PPP-Nieuwsbrief aandacht worden besteed aan de richtlijn schizofrenie zoals die in maart 2009 in het Verenigd Koninkrijk is gepubliceerd. Zoals u in het logo kunt lezen staat NICE, de instelling die verantwoordelijk is voor de richtlijnen, voor National Institute for Health and Clinical Excellence. Het NICE is een onderdeel van de National Health Service (NHS). Waarom bespreking van deze richtlijn? Op dit moment wordt ook in Nederland gewerkt aan een nieuwe versie van de richtlijn Schizofrenie. Dit gebeurt door een verzameling deskundigen uit het hele land. Het moge duidelijk zijn dat een richtlijn uit het Verenigd Koninkrijk van grote invloed zal zijn op de totstandkoming van de Nederlandse richtlijn. In 2010 wordt verwacht dat deze laatste het daglicht gaat zien. De op dit moment geldende richtlijn Schizofrenie kreeg een “voorronde” in conceptvorm, waarbij het veld werd gevraagd om commentaar. Ook de NICE richtlijn “Schizophrenia” heeft die gang gegaan. Op de redactie hebben we beide versies maar we hebben nog niet veel verschillen kunnen vinden. Wat vinden we in de richtlijn? Naast een bespreking van de diagnostische groep en de werkwijze van de commissie is er ruim baan gegeven aan ervaringen die cliënten hebben opgedaan in de zorg. De toegang tot de zorg krijgt een eigen hoofdstuk, waarna de interventies als volgt zijn ingedeeld: Farmacologische interventies Psychologische therapieën en psychosociale interventies Teaminterventies. Met name de laatste groep is een bijzondere. Het is allereerst een poging om de term “service-level intervention” te vertalen. Geen woordenboek weet er raad mee, terwijl het woord “dienstenniveau” gevoelsmatig niet de lading dekt. Bedoeld worden: interventies die worden uitgevoerd door georganiseerde groepen hulpverleners, die werken volgens een van “care as usual”te onderscheiden werkwijze. Dat is een mond vol, maar het betekent dat er sprake is van een georganiseerd team van hulpverleners, die modelgetrouw werken. Bekende voorbeelden zijn natuurlijk Assertive Community Treatment (ACT), zorgcoördinatieteams (het Mental Health Team), acute en niet-acute dagbehandeling en arbeidsrehabilitatie. Het is in ieder geval een goede zaak dat nu de specifieke interventies (individueel als groepsgewijs) los worden geweekt van de hulpverlening

vanuit modelgetrouwe teams. Het komt namelijk veel voor dat leden van een ACT-team ook Liberman-groepen leiden of Cognitieve Gedragstherapie vertrekken (psychologische interventie). Dat zijn geen interventies die noodzakelijk zijn binnen het “model” van ACT. Nu ontstaat daarover regelmatig verwarring en als gevraagd wordt wat een (in ons geval) Fact-team te bieden heeft is dat zowel de inhoud van het Fact-model, als de (toevallige) extra deskundigheden die in het team aanwezig zijn. Dat maakt ons natuurlijk nieuwsgierig of we deze indeling straks terugzien in de Nederlandse richtlijn.

Anoiksis Schizofrene genen ontdekt Nu.nl: 2 juli 2009 UTRECHT - Wetenschappers van de Universiteit Utrecht hebben drie genen ontdekt die een rol spelen bij het ontstaan van schizofrenie. De Utrechters maken deel uit van een internationaal team van onderzoekers. Het artikel over het onderzoek verschijnt deze maand in het tijdschrift Nature. De wetenschappers vergeleken de erfelijke eigenschappen van ruim 2600 schizofreniepatiënten met bijna 13.500 gezonde personen. In drie genen vonden zij verschillen tussen schizofreniepatiënten en gezonde personen. De genen zijn betrokken bij het immuunsysteem, de hersenontwikkeling en het geheugen. Genetisch Geneticus Roel Ophoff van het Universitair Medisch Centrum Utrecht, een van de leiders van het onderzoek, spreekt van 'een van de grootste studies tot nu toe op dit gebied'. Schizofrenie is voor een groot deel genetisch bepaald. ''Bij 80 procent van de mensen met schizofrenie betreft het een genetische aandoening'', zei Ophoff. ''De resultaten betekenen dus niet dat we kunnen voorspellen wie schizofrenie zal ontwikkelen. De winst zit in het ontrafelen van de oorsprong van de ziekte. En we moeten de oorsprong kennen om nieuwe behandelingsmethoden te ontwikkelen'', aldus Ophoff

Ypsilon �

Levensverwachting bij Leponex groter dan bij nieuwere antipsychotica Mensen met schizofrenie leven gemiddeld langer als ze Leponex (clozapine) gebruiken dan als ze een van de nieuwere antipsychotica gebruiken. Dat concluderen Finse onderzoekers in het toonaangevende vaktijdschrift The Lancet. Ze vergeleken de sterftecijfers van Leponex eerst met Rilafon

Klik op deze link voor meer informatie over Anoiksis Klik op deze link voor meer informatie over Ypsilon

(perfenazine), een ouder klassiek antipsychoticum en constateerden dat de kans op vroegtijdig overlijden bij Leponex met 26 procent afnam. Bij gebruikers van Seroquel (quetiapine) nam dat aantal juist toe, met maar liefst 41 procent. Ook Risperdal (risperidone) en Zyprexa (olanzapine) deden het niet goed: daar nam de kans op voortijdig overlijden toe met respectievelijk 34 en 13 procent. Interview De komende maanden gaat Janneke Nieuwland van de redactie van deze nieuwsbrief de deelnemers van de Provinciale Programmagroep Psychotische Stoornissen interviewen. De meesten van hen kent u misschien niet eens. Op deze manier hopen wij een gezicht aan hen te kunnen geven.

MMeennss MMoottttoo MMiissssiiee met Wim Bloemers , lid van PPP

MMEENNSS Wie ben je als mens? Als mens ben ik zeer gedreven om mensen te helpen. Ook ben ik iemand die balans nodig heeft en belangrijk vindt. Balans in enerzijds energie en vreugde en anderzijds vermoeidheid en frustratie. Balans in privé en werk door goede nachtrust, sporten en ontspannen, maar ook grenzen stellen, want er is zóveel te doen, zoveel moois. Toen ik directeur van Linis was, was ik uit balans en heb een keuze gemaakt om de balans weer te herstellen. Hoe sta je in het leven? Door ervaring ben ik wijs geworden. Ik sta optimistisch in het werk en in het leven. Er zijn altijd wegen en mogelijkheden naar verbetering. Verder heb ik een vrouw, 3 volwassen dochters en sinds september een kleinzoon, wat ik als heel bijzonder ervaar. Waar ben je trots op? Op mijn vrouw die werkt bij slachtofferhulp. Op mijn dochters die zich heel goed hebben ontwikkelt en op mijn kleinkind en mijn dochter in de rol van moeder. Waar ik in mijn werk trots op ben is dat ik met veel patiënten een plezierig contact heb ook met cliënten van vroeger die ik weer tegen kom. Waar wordt je blij van? Ik kan heel blij worden als ik patiënten na een hele moeilijke periode zie verbeteren. Als dit één keer per week gebeurd, is mijn hele week goed! Wat me ook heel blij maakt is skeeleren door het Groninger Landschap, dan voel ik mij “een jonge God”. Wat raakt je? De emoties van patiënten. Het maakt niet uit wat voor soort emotie het is. Het is als het ware besmettelijk, je resoneert mee.

Interview is afgenomen door Janneke Nieuwland

Dankbaarheid van de patiënt en wat je terug krijgt van patient raakt me ook. Ik heb eens een Russische vluchteling heel intensief ondersteunt en op een gegeven moment waren we op dezelfde plek. Hij keek mij in de ogen en vroeg mij: “Hoe gaat het met u?” Toen herkende ik hem. Het bleek dat hij psycholoog was geworden, getrouwd was en kinderen had. Dit raakt mij diep. Eigenlijk is: Elk contact-moment is een raak-moment. Wat maakt je boos? Als mensen vanuit een negatief gevoel of onverschilligheid over een patiënt praten. Als ik dit hoor kan echt uit mijn slof schieten. MMOOTTTTOO Wat is je motto in je werk? Je kan maar één kant op en dat is de goede! Er zijn altijd nog mogelijkheden. Alles kan tegen zitten, maar je moet aanpakken, ermee aan de slag. Er was eens een Franse postbode die vond een steen, toen nog één en nog eén enz. en bouwde zo een kasteel. Als je iets wil bereiken dan kán het,met….. liefde, geduld én doorzettingsvermogen. Wat zijn je drijfveren? Dit heeft te maken met mijn situatie van vroeger, waarin ik heb gemerkt dat sleutelfiguren als buitenstaanders in een gezin zoals een dokter en dominee een belangrijke rol konden spelen. Een andere drijfveer is mijn geloof in verbetering en dat ik daar zelf een rol in speel: in de wereld, in mijn werk als psychiater en in de organisatie. In de organisatie ben ik directeur geweest, maar dit was te veel en moest ik een grens stellen. Nu kan ik heel goed mij ei kwijt als psychiater. Ook hier geldt: je kan maar één kant op en dat is de goede! MMIISSSSIIEE Wat is je missie in je werk, in de PPP? Ik ben een idealist en ik geloof in verbetering en beschaving. De beschaving is al heel erg toegenomen door bijv. cliëntencommissies en klachtencommissies. Ook streef ik gelijkwaardigheid na. Gelijkwaardigheid in kwaliteit van zorg, maar ook naar elkaar, naar alle disciplines door respect en waardering. In mijn opleiding ben ik heel erg geïnspireerd door een neuroloog; hij was een hork t.a.v. het personeel, maar nam de patienten zeer serieus en besteedde veel aandacht aan ze. Alleen het laatste is een voorbeeld voor mij geweest. Wat is je doel? Gelijkwaardigheid en gelijkwaardige behandeling, waar je ook bent. Iedereen heeft recht op dezelfde kwaliteit van zorg Meewerken aan verbetering binnen de PPP. In de PPP zit een enthousiaste groep mensen, die streeft provinciebreed naar verbetering van kwaliteit en gelijkwaardigheid van zorg voor een kwetsbare groep. Naast vertrouwen betekent dit soms ook opkomen voor die groep en een vuist durven maken binnen de organisatie. Hoe wil je dit bereiken (visie)? Door als psychiater met patiënten bovenstaande uitstralen en inzetten, optimale behandeling bieden en gebruik maken van het optimale. Als persoon de patiënt bereiken en de samenwerking aan te gaan vanuit een positieve grondhouding.

Uitstralen dat je meevoelt en het je aantrekt en als het ware meelijdt. Door open en bereikbaar met alle disciplines samen te werken. Wanneer is je missie geslaagd? Op langer termijn, dat ik aan het eind van mijn carrière (en….dat is nog lang niet) deze houding vol heb kunnen houden. Op korte termijn, als een patient je niet meer nodig heeft. Congressen Beter in Beeld Over stigma en acceptatie van mensen met een psychiatrische aandoening. Congres op woensdag 7 oktober 2009 Meervaart, Amsterdam Vooraankondiging: 3e Patiënten en betrokkenen congres. Afdeling Psychosen UMCG / UCP organiseert samen met haar partners in onderzoek en zorg (o.a. Lentis, GGz Drenthe, GGz Friesland/RGOc/NIC-BCN) op vrijdag 18 december 2009, een congres voor patiënten met psychosen en hun familieleden en andere betrokkenen. Locatie: UMCG Blauwe zaal en patio. In het congres vertellen onderzoekers hun bevindingen aan patiënten, hun familie en andere betrokkenen. Nadere informatie volgt. Vooraankondiging schizofreniecongres 2009 Op 19 november 2009 organiseert de Schizofreniestichting het vijfde Schizofreniecongres in Zwolle onder de titel 'Het alledaagse ongewoon'. Het Schizofreniecongres is tot nu toe zeer succesvol geweest met steeds 600 bezoekers. Ook dit jaar wordt in het middagprogramma ruimte gemaakt voor initiatieven uit het werkveld.

Vooraankondiging Stichting Rehabilitatie ‘92 organiseert in samenwerking met het HEE-team, het Kenniscentrum Rehabilitatie en het Lectoraat Rehabilitatie van de Hanzehogeschool Groningen op

dinsdag 8 december 2009 in de Jaarbeurs te Utrecht

het symposium

“Herstelondersteunende zorg, de nieuwe uitdaging” Herstellen doe je zelf. Herstellen dat doe je als de persoon die je bent, maar tegelijk als de patiënt van een psychiater of als cliënt van de GGZ. Wat kunnen hulpverleners aan herstel bijdragen? Het beantwoorden van die vraag is een grote en inspirerende uitdaging voor de komende jaren. De vraag roept meteen een aantal andere vragen op. Herstelondersteunende zorg is een populair begrip aan het worden, maar

Klik op deze link voor meer informatie

wat is het? Kan herstelondersteunende zorg eigenlijk wel? Neem je als hulpverlener de cliënt het herstelproces niet uit handen als je je ermee gaat bemoeien? Welke rol heb je als hulpverlener en welke rol heeft de cliënt? Hoe zit het met herstelondersteuning bij mensen met veel beperkingen? Hoe maak je een organisatie herstelondersteunend? Hoe geef je de basisprincipes van herstelondersteunende zorg handen en voeten? Hoe gebruik je behandeling, rehabilitatie of bemoeizorg op een herstelondersteunende manier? In de ochtend is er een plenair programma met als sprekers onder andere Wilma Boevink, Kees van Aart, Madeleine Prinsen, Judith Hasker en Jos Dröes In de middag zijn er tal van workshops waarin de vragen rond herstelondersteunende zorg, behandeling, rehabilitatie en bemoeizorg nader worden uitgewerkt en van een eerste antwoord worden voorzien. Met medewerking van oa. Dorine Bauduin, Jaap van Weeghel, Annette Plooy, Martijn Kole, Lenneke Elfers, Marianne van Bakel, Lies Korevaar Als u belangstelling hebt, wilt u dan het symposium alvast in uw agenda reserveren. Plaats: Jaarbeursgebouw, Utrecht. Kosten: € 245,-; studenten/cliënten: € 75,- U kunt uw belangstelling al kenbaar maken aan het bureau van de Stichting Rehabilitatie 92 U krijgt de symposiumbrochure dan in september toegestuurd. Inlichtingen: Stichting Rehabilitatie ’92, Mgr. Van de Weteringstraat 132b, 3581 EN Utrecht. Tel.: 030-2145002; E-mail: info@rehabilitatie92.nl; website: www.rehabilitatie92.nl Signal Symposia organiseert voor werkenden in de GGz, zoals verpleegkundigen, sociotherpeuten, verpleegkundig specialisten, psychologen en psychiaters het symposium: • Alternatieven voor gedwongen separatie op woensdag 7 oktober

2009 in Breukelen. • Gedragsproblemen bij schizofrenie op woensdag 14 oktober 2009

in Rotterdam. • Gespreksvoering met psychotische patiënten op woensdag 4 november 2009 in Breukelen. § Schizofreniestichting organiseert het vijfde schizofreniecongres in

Zwolle op donderdag 19 november 2009 onder de titel ´het allerdaagse ongewoon’

Groepen IMPULSCURSUS BEGELEID LEREN VOOR WIE? Deze cursus is voor een ieder die 16 jaar of ouder is, en als (ex-)cliënt van

Klik hier voor meer informatie over Signal symposia

de gezondheidszorg, ondersteuning wenst bij het kiezen, verkrijgen en behouden van een (beroeps)opleiding. WAT MAG U VERWACHTEN? Een toeleidingscursus van 12 weken voor mensen die nog niet precies weten wat voor een (beroeps)opleiding ze willen gaan volgen en/of als voorbereiding op het (opnieuw) naar school gaan. AANMELDING EN NADERE INFORMATIE: Mevr. Annemarie Schoonhoven Mevr. Karola Nap Mail: a.m.schoonhoven-jongejan@pl.hanze.nl Mail: Mail: j.k.nap@pl.hanze.nl Tel: 050 5953366 Tel: 050 5953377 Lentis: Maria Ufkes m.ufkes@lentis.nl tel 06- 53716941 Lectoraat Rehabilitatie, Academie voor Sociale Studies Hanzehogeschool Groningen Marie KamphuisBorg Zernikeplein 23, 9747 AS Groningen Lotgenotengroep De afdeling Psychosen van het UCP organiseert lotgenotencontact voor patiënten die een psychose hebben meegemaakt en die graag in contact willen komen met anderen. Lotgenotencontact is voor veel patiënten een bron van herkenning, erkenning, steun en informatie. Het kan ondersteuning bieden bij het verwerken van een psychotische stoornis en bij het leren leven met een deze stoornis. Bijeenkomsten In aanwezigheid van een hulpverlener wordt tijdens acht of meer bijeenkomsten in een ontspannen sfeer gesproken over onderwerpen die door de groep worden ingebracht. Iedereen kan op zijn eigen manier meedoen. Als u vooral veel wilt luisteren of juist vertellen, is dat mogelijk. Als u het moeilijk vindt om in een groep te praten, dan wordt daar rekening mee gehouden. Waar en wanneer Eens per twee weken is er op dinsdag van 17.00 tot 18.30 uur een bijeenkomst. De bijeenkomsten vinden plaats in het UCP Libermanmodules Er zijn 6 Libermanmodules namelijk: Module 1: Omgaan met antipsychotische medicatie. Module 2: Omgaan met psychotische symptomen. Module 3: Omgaan met vrije tijd. Module 4: Omgaan met verslaving. Module 5: Omgaan met werk. Module 6: Omgaan met sociale relaties en intimiteit: Deel 1: het aangaan en onderhouden van sociale relaties. Deel 2: het aangaan en onderhouden van een intieme relatie.

Klik op deze link voor meer informatie over de lotgenotengroep Aanmelden bij: Secretariaat Linis, FACT team 3 Marja Hillenga Telefoon: 050-5223377 E.mail: m.hillenga@lentis.nl

START 14.09 2009

Health 4U Health 4U: voor wie is het? Health 4U is speciaal ontwikkeld voor mensen die medicatie gebruiken omdat ze last hebben van psychische klachten. Vaak leiden deze klachten, in combinatie met medicatie, tot een ongezonde levensstijl waardoor mensen zwaarder worden en de lichamelijke conditie kan verslechteren. Deze training is ontwikkeld om hier wat aan te doen. Health 4U: wat is het? Health 4U is een unieke combinatie van verschillende trainingen die kunnen helpen om ongezonde gewoonten te veranderen, overgewicht te bestrijden en uw conditie te verbeteren. Het uitgangspunt is dat overgewicht en de kans op ziekte, ook als deze ontstaan door bijwerkingen van medicatie, vooral samenhangen met eenzaamheid, negatieve gevoelens en vervelende gedachten. Deze leiden vaak tot ongezonde gewoonten zoals veel roken, teveel eten en onvoldoende beweging. Familieavonden De afdeling Psychosen van het UCP organiseert regelmatig informatie-bijeenkomsten voor familieleden van patiënten die psychotisch zijn of zijn geweest. U vindt hier meer informatie over deze bijeenkomsten. Voor wie en waarom Psychotische klachten beïnvloeden niet alleen het leven van de patiënt, maar ook dat van de mensen uit zijn omgeving. De psychotische klachten kunnen bij de partner, kinderen, ouders, broers en zussen bijvoorbeeld leiden tot zorg, onzekerheid, spanning en angst. Voorlichting over psychosen en het uitwisselen van ervaringen met anderen, kunnen dan nuttig zijn en steun bieden. De familieavonden kunnen helpen beter met eventuele problemen om te gaan. Tijdens de familieavonden zijn er leden van Ypsilon aanwezig. Dit is de patiëntenvereniging voor familieleden van psychotische patiënten. De leden houden voordrachten en beantwoorden vragen vanuit hun eigen ervaringen. Ook vertellen zij welke activiteiten de vereniging organiseert. Psycho-educatie De afdeling Psychosen van het UCP organiseert wekelijks voorlichtings-bijeenkomsten. Tijdens deze bijeenkomsten krijgt u informatie over de oorzaken, de behandeling en de preventie van psychosen. Voor wie De voorlichtingsbijeenkomsten zijn bedoeld voor mensen die mogelijk psychotische verschijnselen hebben of hebben gehad. De gegeven informatie helpt bij het uitzoeken of er psychotische symptomen zijn of zijn geweest. Ook helpt de informatie beter met

Meer weten over Health 4U, klik op deze link Informatie bij: Secretariaat Linis FACT team 5 Maian Kanon Telefoon: 050-5223349 E.mail: m.kanon@lentis.nl Klik op deze link voor meer informatie over de familieavonden Aanmelden bij: Secretariaat Psychosen van het Universitair Centrum Psychiatrie Telefoon: 050-3612132 of via e-mail psychosen@psy.umcg.nl Klik op deze link voor meer informatie over de voorlichtingsbijeenkomsten Aanmelden bij: Secretariaat Psychosen van het Universitair Centrum Psychiatrie Telefoon: 050-3612132 of via e-mail psychosen@psy.umcg.nl

psychische klachten om te gaan en te weten wat er aan te doen is. De bijeenkomsten zijn vrij toegankelijk voor patiënten van het UCP en daarbuiten. Waar en wanneer De bijeenkomsten zijn elke vrijdagmiddag (m.u.v. van feestdagen) van 13.30 tot 14.30 in het Universitair Centrum Psychiatrie van het UMCG. Goldstein sociale vaardigheden Er zijn 8 verschillende trainingen namelijk:

1. Een praatje maken; 2. Luisteren; 3. Iets bespreken; 4. Opkomen voor je mening; 5. Uiten van waardering en genegenheid; 6. Reageren op waardering en genegenheid; 7. Uiten van boosheid en irritatie; 8. Reageren op boosheid en irritatie.

De volgende trainingen gaan binnenkort weer van start, hiervoor kunt u nog mensen aanmelden:

§ 1 september 2009 Module: praatje maken

§ 6 oktober 2009 Module: iets bespreken

§ 9 november 2009 Module: Uiten van genegenheid en waardering.

Informatie bij: Secretariaat Linis FACT team 4 Alda Arts Telefoon: 050-5223213 E.mail: ad.arts@lentis.nl

�