-ESREFDGLU . DiVANI

Tercman 1001 TEMEL ESER

o

EREF-I ROMl

TERCUMAN - 1001 Temel Eser Heyetince Hazrlanmtr

-EREFOGLU DIVAN/

Tercman gazetesinde hazrlanan bu eser Kervan Kitaplk A. . ofset tesislerinde baslmtr

1001 Temel Eser'i iftiharla sunuyoruz

"Tarihimize mana, millf benliimize g katan, ktphaneler dolusu bir-birinden seme eserZere sahip bulu-nuyoruz. Edebiyat, tarih,sosyolojijel-seje ,folklor gibi millf ruhu gelitiren ona yn veren konularda"Gerekeser-ler" elimizin altndadr. Ne var ki, elimizin altndaki bu eserlerden o-unlukla istifade edemeyiz. nk de-virter deimelere yol am, dil de-imi,yaz deimitir.

Gzden ve gnlden uzak kalm, unutuZmaya yz tutmu (Ama deerinden hibir ey kaybetmemi, ounlu

u daha da nem kazanm) binlerce

cilt eser, bir sre daha el atlmazsa, tarihin derinliklerinde kaybolup gide-ceklerdir. ilnk, onlar derleyip -to-parlayacak ve gnmzn trkesi ile

baskya hazrlayacak deerdeki ka-lemler,gn getike azalmaktadr.

Bin yllk tarihimizin iinden, s-zlp gelen ve bizi biz yapan, kltr-mzde "Ke ta" vazifesi gren bu eserleri, tozlu raflardan kurtarp, ne-sj.llere ulatrmay plOnladk.

Sevinle karlayp, mitle alkladmz "1000 Temel Eser" serisi, Milli Eitim Bakanlnca durdurulun-ca, bugne kadar yaynlanan 66 esere yzlerce ek yapmay dndk ve "Ter-cman ''1001 Temel Eser" dizisini ya-ynlamaya karar verdik. "1000 Temel Eser" serisini hazrlayan ok deerli bilginler heyetini ,yeni yelerle genile ttik. Ayrca 200 ilim adammzdan yardm vaadi aldk. Tercman 'n ya-yn hayatndaki geni imkOnlarn 1001 Temel Eser iin daha da glendirdik. Artk karnza gururla, cesaretle k

mamz, eserlerimizi gzlere vegnl-lere sergilememiz zamangelmi bu-lunuyor.

Millf deer ve manada her kitap ve her yazar bu serimizde _verini bu-lacak, hibir art d ii iince ile deerli deersiz, deersiz de deerli gibi ortaya konmayacaktr. nk esas ga-ye bin yllk tarihimizin temelini, ma-yasn gzler nne sermek, onlar la-

yk olduklar yere oturtmaktr.

Bu bakmdan IOOI Temel Eser 'den mdddi hibir kar beklemiyoruz. Kar

mz sadece gurur, iftihar, hizmet zev-ki olacaktr.

Kemal ILICAK

.r:a e 0 D L_ Tercman Gazetesi Sahibi

NSZ

Bu kitapta Onbeinci Asrn en byk mutasav-vflarndan biri olan Erefolu Abdullah Rumi'nin Divfn'nn tamam ile, Divan'nda bulunmayan dier iirleri bir araya getirilmitir. Bu arada ErefolU'nun hayat, menkibeleri, sanat ve eserleri hakknda da

bilgi verilmeye allmtr. ErefolU'nun hayat hakknda bildiklerimiz ok azdr. zerinde pek az tetkik yaplmtr. lk defa Fuad Kprl lk Mutasavvflar adl eserinde E

refolu'nu ok ksa da olsa tetkik etmi, daha sonra bu sahada baz almalar grlmtr. Bunlarn ba-

nda Profesr Mehmed Kaplan'n Erefolu hak-knda yapm olduu tezi zikretmek yerinde olur. Bu tezi aramamza ramen bulamadk. Dolaysyla da tetkik imkanndan mahrum kaldk. Erefolu

hakknda dier nemli bir aratrma da Asaf Halet elebi tarafndan yaplm ve 1944 senesinde Erefolu Divan ad ile bastrlmtr. Bu arada baz mec. mualarla antolojilerde Erefolu'ndan ok muhtasar olarak bahsedilmi olup bunlar hayat hakknda et-

ran bilgi vermekten uzak mahiyettedirler. Bursa-l Tahir Bey'in Osmanl Mellifleri> adl eserinde de

8

Erefolu'ndan bir, birbuuk sahifelik bir bahis vardr.

Btn bunlar gstermektedir ki, Erefolu, ze. rinde az allm bir mutasavvf airinizdir. Onun halk arasndaki hreti, iirlerinden ok, tasavvufi mahiyette ve halka hitap eden bir eser olan Mzek-kinnfs'tan ileri gelmektedir. Mzekkinnfs, bir-ok islami bilgilerle, tasavvufu halkn rahata anla-

yaca bir ekilde izah etmi, yer yer koyduu ib. retli hikayelerle esere canllk vermitir. Kitabmzda bu ilgi ekici hikayelerden bazlarna bugnn

konuma diliyle yer vermeyi uygun bulduk. Eseri hazrlarken Erefolu Rmi Divii.n'nn bir-

ok yazma nshalann karlatrp- eksikleri gider-meye altk. Gerek eski harflerle gerek yeni harf-lerle baslm olan matbu nshalar da gzden ge-irdik. Menkibeleri iin en ok faydalandmz eser

Menakb- Erefzade oldu. Ayrca muhtelif mecma ve antolojilerde Erefolu hakknda kan btn ya.

zlar ne kadar muhtasar da olsalar tetkik ettik. B-tn bunlara Mzekkinnfs'un gerek yazma, gerek-se matbu nshalarnn tetkikini de ilave ettik. Ay-

rca bir bibliyografya ile bir kk szl de ktaba almay uygun bulduk. Eser bylece meydana

gelmi oldu. leride Erefolu hakknda, mutlaka ok daha geni aratrmalarn yaplacana ve daha gzel eser lerin hazrlaoacana inanyoruz.

EREFOLU ROMt, HA YA Tl, MENKl'Bf.iJ..;BRt VE ESERLERt

Erefolu Rumi, Trk - slam dnyasnn mutasav-vf airlerinin en byklerindendir. Menakb kitaplarna gre soyu Hz. Aliye kadar uzanr. Asl ad Abdullah olan Erefolu babasnn adna izafeten Erefolu, bn l Eref, Erefzade, doduu yere izafeten zniki, hretine !zafeten de Eref-i Rumi diye anlmaktadr.

Babas genliinde Msr'dan Anadolu'ya g etmi, daha sonra da znik'e yerlemi bir zattr. Babasnn ad Seyyid Ahmed l Msri veya

10

lana Cealeddin-i Rumi denildii gibi. Erefolu'nun Msr'da bulunan ve bir mutasavvf olduu tahmin edilen byk babas ile Msr'dan kalkarak nce Suriye'nin Hama ehrine, oradan da Manisa'ya giden, daha sonra da znik'e yerleen babas hakknda fazla bir bilgimiz yoktur'. Erefolu'nun iki kardeinden birinin Hama'da,

dierinin de Manisa'da medfun bulunduunu Asaf Ha-Jet elebi Erefolu Divannda kaydetmektedir. Bu iki karde ya babalar orada bulunduu srada vefat et-miler veya daha sonra oralara giderek oralarda kal-mlardr.

Erefolu'nun dedesinin ve babasnn mutasavvf ol-mas, o alarda tasavvuf'un en yaygn yerlerinden biri olan Anadolu'ya g etmeleri iin bir sebeb tekil ede-

cei tahmin edilebilir. nk o sralarda Anadolu'dan Msr'a; Takent, Semerkand ve Buhara gibi Orta As-ya ehirlerine tahsil iin gidenler bulunduu gibi, o ta-raflardan da Anadolu'ya kendilerini irad edecek, ta-savvufun akn ve zevkini alayacak olgun mridler,

eyhler aramak iin gelenler de bulunuyordu. Erefolu'nun babas olan zat da bunlardan biri olabilir. Ba-

basnn Anadolu'ya geli ve znik'e yerlei tarihi hak-knda malumat sahibi olmamakla beraber bunun Mila-di 14. asrn sonlarna doru olduunu tahmin etmek mmkndr.

Babas hakknda ok az da olsa bir bilgi sahibi ol-mamza mukabil annesi hakknda hi bir ey bilinme-mektedir. Mehmed Halid, Seyyid Ahmed Eref-i Msrinin, yani Erefolu'nun babasnn znik'te evlendiini sylemektedir. Bu ihtimalin doru olduunu kabul eder-

ll

sek annesinin znik'li bir Trk olduu neticesine varlabilir.

urasn nemle belirtmek Hizmdr ki, Erefolu, rken Trk olmam olsa bile, tamamen Trklemi, en gzel Trkesiyle eserler yazm ve Trk kltrne b-yk hizmetleri dokunmu bir ahsiyettir. Trkeyi, bu-

lunduu zamana gre en saf bir ekilde ifade eden bu zat, tamamen Trk kltrn benimsemi, Trk cemi-yetine tesir etmi ve Trk Tasavvuf Edebiyat'nn en kuvvetli mmessilleri arasna girerek daha sonraki mu-

tasavvf airlere tesir etmitir.

lk tahsilini znik'te yapan Erefolu, daha sonra Bursa'ya gitmi ve orada elebi Sultan medresesi'nde tahsiline devam etmiti. Danimentlii (talebelii) za-

mannda her ilim ve fende arkada ve akranlarmdan da-ha fazla muvaffak olmu ve onlarn arasmda sekin bir sima olarak tannmt. (Bu devreye ait Veliyddin Efendinin Menakb- Erefzade adl kitabnda muhta-sar da olsa mallmat verilmektedir.)

12

kendisini bu yola sokacak hakiki bir mrid aryordu. te bu sralarda, Bursa'da yaayan Abdal Mehmet adndaki bir meczlb veli ile tanmas ve aralarnda geen bir olay Erefolu'nun zahir ilimlerden ayrlp tasavvuf yoluna girmesine ve o yolun yldzlar arasna ykselme-sine sebeb ve vesile tekil etmitir.

Erefolu, bir sabah vakti erkenden medrese civa-rnda Abdal Mehmet Hazretlerine rastlar. Abdal Meh-met perian kyafetli, baz garip hal ve tavrlar olan

meczlb bir zattr. Zamann velilerindendir. Erefolu iinden gelen bir cezbenin tesiriyle ona doru yrrne-

e balar. Bir taraftan da iinden yle geirir: Tari-kat yolundan bana nasib var ise baz alametler grn-sn. Abdal Mehmet'in karsna gelince durur. Meczlb ona bir bakar ve yle der :

- Danimend, var bize kfteli orba getir.

Bu sz zerine Erefolu hemen arya gider. Kf-teli orba aramaa balar. Fakat ne gariptir ki btn a dkkanlarn, hatta Bursa arsn dolat halde kfteli orba bulamaz. Eli bo dnmek de istemez. Bir a dkkanndan kftesiz orba satn alr ve 'doru

meczlbun bulunduu yere koa koa gelir. orbay Ab-dal Mehmefe verir. Meczlb orbay kartrr kartrr, fakat bir trl iinde kfteye rastlamaynca Erefolu'na dnp :

- Danimend, hani bunun kftesi?

Diye sorar. Yoldaki amurdan bir para alarak bu-nu kfte eklinde birka yuvarlak haline getirir, or-

13

bann iine atar. Daha sonra orbay iyice kartrr ve Erefolu'na uzatarak :

- Ye bunu, diye emreder.

Erefolu, byk bir teslimiyetle ve hi tereddt etmeden orbay alr ve yer. Bunu gren meczfb da:

- Ya sen olmayp da kim olsa gerek. eklinde anlalmaz bir sz syleyip oradan uzaklar. Erefolu bu szlerden bir mana karamamakla bera-ber tasavvuf yoluna girmesi iin bir iaret olduuna

inanr. Hcresine gelir. Nesi var, nesi yoksa fkaraya datr. Dncelere dalar. Kime gidecek ve tasavvufa kimin delaletiyle girecektir. Artk zahi1 ilimlerden vaz-geerek batni ilme ynelme zaman gelmitir. Sonun-da zamann manevi ulularndan ve Bursa'da hret sa-hibi olan byk veli Emir Sultan (vefat 1429) hazretle-rine intisap etmeyi diinr. (l)

Emir Sultan Miladi 1368'de domu, tahsilini ikmal ettikten sonra Bursa'ya gelmi, Yldrm Bayazt'a da-mat olmu bir zattr. Timur ordularnn Bursa'y. zap-

(1) Erefolu'nun tasavvuf yoluna girmesine yol aan Abdal Mehmet, Erefiye tarikat mensuplarnca Sultan l meczubin (Meczuplarn sultan) ad ile anlr. Kfteli orba olay da bir an'ane halinde Erefiye

dergahlarnda tekrarlanmtr. Sabah vakti kfteli orba hazrlanr, topluca yemekhaneye gidilir ve dua-dan sonra ekmekle kfteli orba iilirmi. Daha son-ra Kur'an okunur, glbank ekilir ve Emir Sultan'n kabri ziyaret edildikten sonra merasime son verilir mi.

14

tndan sonra Timur, Emir Sultan'a pek ok iltifat ve hrmet ederek, onu Semerkand'e gtrmeyi arzulamsa da Emir Sultan Bursa'da kalmay tercih ederek Ti-mur'un teklifini kabul etmemitir.

Emir Sultan, o sralarda, mer Ekmeld Din ismin-de bir zat tarafndan Hicri 7'nci asrda kurulan Halve-ti tarikatna mensup bulunuyordu. Gerek halk arasnda, gerek yksek tabakada ok tannyor ve ok hr-met gryordu.

Maln mlkn fakiriere datp, kitaplarn da ar-kadalarna hediye eden Erefolu, Emir Sultan'a gi-derek:

- Bizi bendelie kabul edip irad buyurun, der. Emir Sultan Erefolu'nu yle bir szer. Ve daha

sonra ona:

- Siz varn Ankara'ya, Hac Bayram Veli'ye gidin, der.

Emir Sultan, Erefolu'nun halinden ve tavrndan ondaki istidad anlam ve onu daha iyi yetitireeeine

inand Hac Bayram Veli'ye gndermiti. Bu iaret ve arzu zerine Erefolu Ankara'ya gi-

der. Burada, yeri gelmiken Hac Bayram Veli'yi ve Bayramilii ksaca tantmakta fayda vardr.

Hac Bayram Veli ve Bayramilik :

Asl ad Nurnan olan Hac Bayram Veli (1354 -1429) Ankara'nn ubuk ay kenarnda bulunan Sol-fasol kynde domutu. Babasna Koyunluca Ahmed derlerdi. Tahsilini tamamladktan sonra Ankara'nn Me-

15

like Hatun Medresesine mderris olmu ve burada uzun mddet ders okutmutur. Fakat onun asl istei tasav-vuf yoluna girmekti. Ald manevi bir iaret zerine Bursa'ya Somuncu Baba namyla marlf bir zata gitti. Somuncu Baba, Bursa'da sornun (ekmek) satan, az ok tahsil grm veli bir dervi idi.

Hac Bayram Veli, Somuncu Baba ile grr, bir ok sohbetleri olur. Daha sonra beraber Hicaz'a gider-ler. Somuncu Baba, bu sohbetlerinde, bilhassa yolcu-luk srasnda Hac Bayram Veli'ye tasavvufun derinlik-lerini, ince noktalarn anlatr ve bir ok hakikatlerden bahseder. Hac Bayram Veli artk yetimi, olgun bir mutasavvf olmutur. Bir mddet Konya Aksaray'nda da bulunan Hac Bayram, Ankara'ya dnerek Halveti-lik, Safevilik ve Nak- Bendiliin birlemesinden, im-

tizacndan meydana gelen Bayramili kurar. unu da hemen kaydetmelidir ki, Safevilik ii bir tarikat oldu-

u halde Bayramilik tamamen Snni bir tarikattr.

Bayramiler i benimsemilerdir. Cehri zikir, ak;tan ve yksek sesle okunan zikir demektir. Bu zikirde gzler yumulur, nefes tutulur ve n manas dnlr. Burada hakim olan d-nce Allah'tan baka her eyi gnlden karmak ve Al-lah' gnlde, kalbte ispat etmektir. Buna ad verilir.

Bayramller balarna beyaz keeden yaplm bir balk takarlar ki, buna ta denir. Bu ta 6 terkli (dilim) dir. Tacn tepesinde gene beyaz keeden yapl

m, birbirinin iinde ,. daire vardr ki, bu dairelere

16

17

Erefolu, Ben eyhime onbir sene hizmet ettim. Bu onbir senede bir defa dnya kelam ettim. eyh Efen-di:

- Meayih katnda ok sylemek kstahhktr, ok syleme, buyurdu.

Ben de bir daha konumadm. Meer ki vakam (rya, d) olayd. Onu bile edeple syleyip ta'bir etti-rir idim demektedir.

Erefolu'nun hal ve harekatn ok beenen ve di-er mritlere olan faikiyetini gren Hac Bayram Veli, onu, kz Hayrnnisa ile evlendirerek damatla kabul

etmiti. Erefolu'nun bu, evlilikten Zleyha adl bir kz oldu. Evlendikten ksa bir mddet sonra, henz daha yegane ocuu Zleyha domadan nce, Hac Bay-ram Veli onu znik'e gnderdi. Veya Erefolu, eyhinden izin alarak znik'e dnd. znik'e dnerken Hac Bayram Veli'nin halifeliini alan Erefolu'na, eyhi,

tarikatn sembol olan bir sancakla bir seccade vermi ve znik'te halk irad ederek tarikat yaynaa memur etmiti. Orada mnzeviyane bir hayat yaayan Erefolu, kendisinin henz halk irad edecek olgunlua eri

mediini dnyordu. Onun iin znik'te ksa gir md-det kaldktan sonra Ankara'ya, Ha~ Bayram Veli'ye dnd. Sohbet esnasnda Erefolu bir gn eyhine

yle sordu :

- Sultanm, seyr slukun tamam imdiki maka-mmz mdr, yoksa daha var mdr?

Hac Bayram Veli buyurdu:

F: 2

18

- Bir velinin bin sene mr olsa envai mcahedat ve riyaziit eylese henz enbiyadan birisinin karlemi (aya-) vard yere velinin ba varmak muhaldir.

Buna karlk Erefolu:

- Efendim, bendenize kanaat gelmedi. Seyr ilai-lah'da tayaran arzusu vardr. Daha ziyadesini isterim. diyerek srar etti.

Bu sz zerine Hac Bayram Veli ona, Hama'da bu-lunan, Abdlkadir-i Geylani hazretlerinin soyundan olup ayn zamanda da kadiri tarikatnn temsilcisi bu-lunan eyh Hseyn-i Hamevi'ye gndereceini ve onun yannda daha yksek makamlara ykselebileceini sy-ledi. Yalnz Hama'ya gitmeden nce znik'e dnmesini, orada 40 gnlk sk bir riyazet devresi geirmesini, bu riyazet ve ibadet devresinde de grecei ryalar yaz-

masn bildirdi.

Bu sz zerine Erefolu znik'e dnerek eyhinin emirlerini tamamen yerine getirdi. Bu riyazet devresin-deki ryalarn uygun bulan Hac Bayram Veli, niha-yet hem mridi, hem de damad olan Erefolu'nun Hama'ya gitmesine izin verdi.

eyhinden msaadeyi alan Abdullah, ailesi ve he-nz ok kk olan kz Zleyha iin bir merkep bula-rak yorucu ve meakkatli bir yolculua kt.

Kendisi yayan olarak gidiyordu. znik'ten Hama'ya kadar bu ekilde gittiler. Nihayet bir gn uzaktan Ha-ma ehri grnd. llerin kzgn gnei altnda ilerle-yen Erefolu ehir grnnce byk bir itiyakla h-

19

zn arttrd. Hseyn-i Hamevi, Erefolu'nun geleceinden haberdard. Bir rivayete gre o gn hacdan dn-

mt. Erefolu'nun o gn Rama'ya girecei kendisi-ne malum olmutu. Mritlerine yle syledi:

- Bugn Diyar- Rum'dan (Anadolu'dan) bir er geliyor. Gidip onu karlaynz ve buraya getiriniz.

Bunun zerine mritlerinden byk bir gurup onun ehre girecei cihete doru gittiler. Erefolu ise o srada merkebte ailesi ve kk kz olduu halde yan-larmdan geip gitti. Onlar ise bu perian kyafetli kim-senin Rum'dan gelecek byk zat olduunu anlamam

lard. Rivayete gre Erefolu'nun hrkas skk durur ve onu dikmeyip yle gezermi. Mritler Diyar- Rum' dan gelecek zatin meale ~e ceraatle geleceini zannet-mektedirler. Erefolu bu srada ehre girdi. Doruca Hseyn-i Hamevi'nin evine gitti. eyh Efendi kendisini gayet gzel karlad. Yanna ald. Bu srada kapda bekleyen kars ve kz da Hseyn-i Hamevi'nin ailesi

tarafndan alnarak kendileri iin ayrlan odaya gt" rld. eyh Efendi henz daha yorgunluu bile kmam olan Erefolu'nu erbaine (kk bir hcrede ya-

plan krk gnlk ibadet ve oru) soktu. Erbainde pek sk bir ibadete dalan, uykuyu, hatta yiyecei bile terk eden Erefolu maneviyyat aleminin tam manasyla

deryasna dald. Zevk ve cezbe iinde tamamen kendin-den geti, adeta bu dnyada yaadn unuttu. Yemek ve uyku gibi dnya ihtiyalarmdan geti.

Bir gn bir hizmeti hcresine yemek gtrm, fakat Erefolu'nu hi kmldamaz bir halde adeta l-

m gibi bulmutu. Telala durumu eyhe bildjrdi. Fa-

20

kat eyh Efendi buna hi aldr etmedi. nk krk gnlk devre tamamlanmadan hcreden karmamakta kararlyd. Nihayet bu devre tamamland ve Erefolu'nun hcreden kaca gn geldi.

Hseyn-i Hamevi :

- Vakit tamam oldu, Rumi'yi (1) erbainden karma zamandr, dedi.

Erefolu kendini o derece ibadet ve taata vermiti ki, ne krk gnden haberi vard, hatta ne de yaad

ndan. lahi ak iinde kaybolup gitmiti. Zikirlerle hcresinin bulunduu yere gittiler. Kapy atlar. E

refolu kendinden gemi bir halde adeta l gibi du-ruyordu. Rengi sapsar olmu, gzleri kapanm ve ne-fesi kesilmi tL eyh yanna yaklat ve kulana eilerek birka defa :

- Rumi, kalk, dedi.

Dald manevi alemden pek glkle uyanabilen Erefolu, gayet hafif bir sesle ve pek zntl bir ekilde:

- Sultanm, bize kydnz.

Dedi ve oturabildL nk o ilahi alemden ayrlmak kendisine ok zor gelmiti. eyh Efendi, Erefo-

(1) Hseyn-i Hamevi, Erefolu'nu ilk grdnde ona, Rumi>J diye hitap etmi ve kendisini hep byle ar

mt. Bu hitap tarz Erefolu'nun ok houna git-mi ve iirlerinde Rumi mahlasn kullanmt. Eref olu'nun Rumi olarak anlmas bundan sonradr.

21

lu'nun ne derece bir insan, nasl bir Hak a olduunu iyice anlad. Onun artk yolunu tam olarak buldu-

una ve bir mrid olarak halk irad etmesi icab etti-ine kani oldu.

Erefolu'nu hcreden kard. Kendisinin mrid sfatyla znik'e _dnp, halk iradla megul olmasn syledi. Daha sonra yle hitap etti :

- Halk senin zahirine de bakar. Onun iin kyMetini biraz dzmen lazmdr. u hrkay ve pabular al, giy.

Erefolu hrkay giydi. Pabucu da bana geire-rek:

- eyhimin verdii pabu ayamda deil: bamda gerektir.

Rivayete gre Erefolu pabucu bana geirince pabu yedi yerinden atlar. Erefiye tacnn yedi terk (dilim) li olmasnn sebebini bu olaya balayanlar ok-tur.

Erefolu'na artk yol grnd. eyh Hseyn-i Ha-mevi, giderken tarikatinin sembol olan baz iaret ve alametleri _Erefolu'na hediye etti. Bunlar be tane olup unlard :

1- Alem:

eyhlerde' bulunmas icap eden ve eyhlie ilk balad zaman verilen bir nevi bayraktr.

2- Seccade veya Post:

eyhler bu seccadenin stnde otururlar. Buna post da denir. Kuma, hal veya koyun postundan ola-

22

bilir. eyh'den eyhe geen seccadenin mfmevi deeri posta nispeten daha fazladr.

3- Asa: Bir nevi denektir. Manevi deeri byktr. 4 - Meale veya era :

Mridin, karanlkta olanlar aydnlatmasna, nura kavuturmasna iaret etmektedir.

s- Tae: Bir nevi balk veya klahtr. Bu taelar her tari-

katte deiiktir. Tarikatlarn mrid ve mrldleri ken-di tarikatiarna mahsus klal takp sark sararlar. Za-hirde tarikat mensuplar byle ayrd edilir. Bu balklarda terk ad verilen dilimler vardr. Mesela Bayrami-ler 6, Bektailer 12 terkli serpular giyerlerdi. Erefolu'nun balndaki terk says, Erefiye tarikatn kur-duktan sonra 7 tane oldu. Evvelce Bayrami tarikatnn 6 terkli tacn giymekte idi. Kadiri taelarnn tepesinde gl ad verilen ve bir kee stne ilenen bir iaret bulunurdu. Erefolu, eyh Hseyn-i Hamevi'nin emri ile gl yerine, 6 terkli Bayramiye tacna bir terk daha ilave etti. Bylece 7 terkli Erefiye tac meydana gel-

mi oldu. Bu tae, dier tarikatlerde olduu gibi kee-den yaplmt.

Bu yedi terkin 7 ge, veya Fatiha stk,esinin 7 ayetine iaret ettii sylenmektedir.

Erefolu tae giymeyi snnet saymtr. Ona gre tacn t harfi tamha, yani her bakmdan tamarn olma-a, elif harfi ekli itibariyle dorulua, cim harfi de cemale (gzellik, mutlak gzellik, Allahn gzellii) de-lalet etmektedir. Tacn stne Cneydi tabir edilen

23

bir sark sarlr ve sarn ucu da yandan brak~rd ki buna taylasan ad verilirdi.

Bu emanetleri eybinden alan Erefolu o gnler-de znik'e gidecekti. Yalnz bu arada eyhin eski m-ridleri aralarnda yle konumakta idiler :

- Biz bu kadar zamandanberi eyhimizin hizme-tindeyiz. Bize himmet verilmedi. Bu Rumi denilen kim-seye krk gnde hem himmet, hem de izin ve icazet ve-rildi. Bu nasl itir.

Mridler, bu durumun kendilerine kar bir hakszlk olduunu zannetmektedirler. Hseyn-i Hamevi bu dedikodulardan haberdardr. Mritlerini, Erefolu da dahil olmak tere bir imtihana tabi tutacak ve bu im-tihan Erefolu'nun gerek deerini ortaya karacak

tr.

(1) Mridierini bir gn toplayan eyh konuma srasnda Erefolu'na dnerek :

- Ya Rumi! Bu kadar misafirimiz oldunuz. Size bir ziyafet veremedik. Bir ziyMette bulunalm. nallah ondan sonra gidersiniz.

Der. Hseyn-i Hamevi hazretleri lazm olan eyleri tedarik ederek mridlerle birlikte kra gider. Bir salrada ilerlerken eyh Efendi orada oturulmasn em-reder. Mridier :

- Sultanm, burada su yoktur, namaz zaman ab-dcst almak icap ettiinde sknt ekeri7

(1} Bu hikayeyi veya olay Menakb Erefzade adi eser-den bugnk konuma diline evirerek alyoruz.

24

Fakat eyh Hazretleri bu szlere kulak asmaz ve oturur. Bunun stne mridier de otururlar. Namaz

zaman olur. Abdest almak icab eder. eyh Efendi, Erefolu'nun haricinde kalan mridle:;.e su getirmelerini syler. Mridier:

- Sultanm, burada su yoktur. Deyince de: .,- Hele bir arayn, belki vardr. Diye cevap verir. Derviler arnaar kalkp etraf

bir mddet dolarlar. Fakat su bulamayp geri dner-ler. Bunun stne eyh Hazretleri Erefolu'na dner ve yle buyurur :

- Rumi! Geri sen misafirsin. Misafire hizmet et-tirmek doru deildir. Lakin bir de sen ara. Belki su bul ursun.

Erefolu derhal : - Em1'iniz, bam stnde. Deyip kalkar. Eline bir tas alr ve gider. Bir aacn yanna gelince teyemnro eder ve secdeye varr. Secdede Allah'a yle ~alvarr:

- Ya Rabbi! eyhim su istiyor. Lutfet, su irysan ey le.

Daha sonra ban secdeden kaldrr. Bakar ki, see-de ettii yerden bir su kaynamaktadr.

Erefzade Hazretleri o suya tas daldrp doldurur ve doru eyh'e gtrr. Bunun stne eyh Hseyin Hazretleri dervilere dnerek :

- Su olmadn iddia ediyordunuz. Bakn Rumi nasl bulmu.

25

Diye serzenite bulunur. Derviler hemen kalkp suyun bulunduu tarafa giderler. Bakarlar ki su daha yeni kp aknaa balam. O zaman bunun Erefolu'nun kerameti olduunu anlarlar ve onun deerini takdir ederler. Vakit ilkbahardr. iekler yeni am ve gzellikleri ile etraf kaplamlardr. eyh Hazret-leri mridiere bir mddet sonra yle emreder :

- Derviler, biraz meneke toplayp getirin.

Mridieric birlikte Erefolu da gider. Her biri bir tarafa dalar. Deste deste meneke toplarlar ve eyhlerine gtrrler. Bu arada Erefolu da elinde bir tane

meneke olduu halde eyh'in huzuruna varr. eyh Efendi tek iekle yanna gelen Erefolu'na:

- Misafir olduun iin menekenin yerini bula madn herhalde.

Deyince Erefolu cevaben :

- Sultam, hangi menekeyi koparmak istedimse,

26

arkasndan hayran hayran bakt ve mridierine yle buyurdu:

- Bir byk denizmi. Neyim varsa hepsini ken-disine ekti.

Burada, Erefolu'nun eyhi Hseyn-i Hamevi'nin mensub bulundu~u Kadirilik hakknda ok muhtasar da olsa bir bilgi vermek yerinde olacaktr:

KADRLK :

Tarikatn kurucusu Abdlkadir-i Geylani'dir. Mila-di 1077 - 1166 yllar arasnda yaamtr. Hazreti Pey-gamberin (S.A.V.) torunu Hazreti Hasan'n soyundan

geldii sylenmektedir. Tahsilini Badat'ta yapm, afii ve Hanbeli mezheplerinin fkhlarn devrin en b-yk mderrislerinden renmitir. afii mezhebindey-ken, Hanbeli mezhebine giren Abdlkadir-i Geylani n-celeri vaizlik etmi, ilim ve irtanyla ok takdir topla-

mt. badete ok dknd. Tasavvufa merakl ve he-veskard. Eblhay Muhammed bin Mslim Eldabbfts

adl bir veli zat kendisinin tasavvufa girmesine vesile olmutu. Eldabbas'n ok sk olan tarikatna giren Ab-dlkadir, sofilik hrkas giydi ve o zatn mridi oldu. Tasavvufa girdikten sonra da vaazlarna devam etti.

eyh oldu. Bir ara uzlete ;ekilip kendisini tamamen ibadet ve riyazete verdi. llerde dolat. Yeniden Badat'a dnd. Vaazlar vermekte devam ediyordu. Cema-

at o kadar oktu ki, cami kk geliyor, halkn ou darda kalyordu. Daha geni bir yer yapldktan son-ra halka orada hitap ederek irad etti. hreti btn

slam dnyasria yayld. Devrindeki bir ok devlet

27

adamlar onun tarikatna girdi. Kadiri tarikat genileyerek slam aleminin her tarafndan birok kimseler

Kadirilie intisab etti. Bilgisi, zekas ve dehasyla her tabaka insan ara-snda derin bir hayranlk uyandran Abdlkadir-i Gey-lani mridierine balangta bir ile devresi geirtirdi. Bu devrede mrid hereyden vazgeer ve kendini tama-men Allah'a yneltirdi. ile devresini geiren ve bu yol-da olgunlaan mrid tekrar dnya ilerine dnerdi. Ama mrid bu arada kamil bir insan haline gelmi ve neye, ne kadar .kymet verileceini anlam olurdu.

Abdlkadir-i Geylani Hazretlerinin mridierinden ou sonradan veli olarak tannmtr. Hatta vaazlarmn tesiri ile birok Hristiyan ve Yahudiler hidayete ererek Mslman olmular, birok Mslmanlar da rfhani feyze ermiler. Vaazlarnn en bata gelen mevzu-

larndan biri, dnya ve ahiret nimetlerinin Allah ile kul arasnda bir perde tekil ettii ve mridin dncelerini bunlara deil, yalnz Allah'a tevcih etmesi mesele-si idi. Devrinde birok lakaplarla anlmt. Bunlar iin-de Kutbullah ve Gavs l azam bata gelmekteydi. Kutb veya Gavs>> szleri Mslmanlkta, bilhassa tasavvuf aleminde, Dnyay manen idare eden lider anlamna kullanlmtr.

AbdlkAdir-i Geylani'ye birok kerametler izafe edilmitir. Onun daha domadan, anasnn karnnda iken Allah'a hamd sena etmesi mehurdur.

Kadiri tarikatna mensup olanlar kendilerini Badat'taki Abdlkadir trbesinin muhafzna bal say-

28

maktadrlar. Bu tarikat bilhassa Kuzey Afrika'da ok yaylmtr.

Trk Kcldirilerinin aHimeti smail Rumi tarafndan kabul edilen yeil bir erittir. Mridlie girmek iste-yen mrid namzeti arakiye denilen uhadan bir klal getirir. eyh eer onu mridlie kabul ederse bu k-lahn etrafna ortasnda Mhr-i Sleyman bulunan on-sekiz dilimli bir gl sarar. Bu klaha tae denir.

Kcldiriler yeil rengi makbul saynakla beraber di-er renkleri de kabul ederler. Mesela bir zaman Msr Kcldirilerinin sark ve bayraklar beyaz idi. Fytzat Rabbaniye adl Abdlkadir-i Geylani'nin tannm bir eserinde

29

Erefolu izntkte ~

Erefolu Hama'dan, eyhinin yanndan ayrldktan sonra znik'e dnd. Fakat halk irad edecek yer-de silik ve mnzeviyane bir hayat yaamaya balam

t. andan ve hretten hi holanmayan Erefolu, kimsenin dikkatini ekmeden fakirane bir mr sr-yor, elinden geldii kadar halkla temas etmiyordu. E

refolu'nun bu ekildeki hayat ksa bir mddet devam ettikten sonra, Erefolu'nu tanyan ve onun hretini

iiten birisinin Rama'dan znik'e gelmesiyle deiti. Bu ahs znik'te her.kese Erefolu'nun Rama'daki haya-tn, Hseyn-i Hamevi'nin yanndaki sekin durumunu, menkbelerini aniatmaa balad. Bundan sonra da hal-kn nazariar Erefolu'nun zerinde toplahmaya ba

lad. znik halk artk ona hrmet ve itibar gsteriyor, peini brakmyordu. Erefolu, halkn bu byk ala-kasndan rahatsz olmu ve izini kaybetmek istemiti.

ehirden uzaklap dalara e~ildi ve tekrar uzlet ha-yatna balad. Fakat bu ekilde yaay da uzun sr-medi.

Onun, dalarda babo dolamas bir kylnn dik-katini ekmi, onu bir sulu sanarak yakalayp evine

getirmiti. Gayesi onu teslim edip mkilfat almakt. Fakat daha sonra, Erefolu'nun hretini duyan ky-lnn annesi tarafndan mesele anlalm, kyl de, an-nesi de ona mrid olmulard. Erefolu yeniden ehre dnd ve asl vazifesi. olan halk irada tam mana-

syla balad. lk mridi ola!! kyl, Erefolu'na Pnarba denilen yerde bir tekke ina etmiti. te bu tek-kede, Kildiriliin bir kolu olan ve kendisiyle balayan

30

Erefilii yayyor, mridierini yetitiriyordq. n, nik'ten baka Bursa'y ve civar ehirleri de kaplad. Sa-ray evresinde de tannan ve hrmet gsterilen bir kim-se oldu. Sadrazam Mahmut Paa onun mridieri arasna girdi. mrnn sonuna kadar Pnarbandaki tek-kcden ayrlmad. Muhtemelen Hicri 874 (Miladi 1469)

ylnn Hac mevsiminde 120 yana yakn olduu halde vefat etti. Tekkesinin yannda bulunan trbesine defne-dildi. Erefolu'nun trbesi daha sonra Sultan 4. Mu-rat tarafndan yeniden yaptrlm ve kymetli inilerle

sslenmise de, Yunan igali srasnda bu trbe tahrib edilmitir. Yannda bulunan tekke de igal srasnda

Yunanllar tarafndan yklmtr. Tekke ve trbenin yannda bulunan Erefolu Camii ise halen mevcuttur.

Erefolu'nun vefatndan sonra Erefiye postuna biricik kz Zleyha ile evlendirdii damad Abdrrahim Tirsi (Vefat M. 1519) oturdu. Bu zat mutasavvfane iirleriyle tannm ve Erefiye postunu uzun mddet igal etmitir. Daha sonra yerine Mudurnu'lu Muslihittin-Efendi gemi, ondan sonra da bu makama Abctrra-him Tirsi'nin olu ve Erefolu'nun torunu olan Pir Hamdullah Efendi gelmitir. Pir Hamdullah, oullan

vastasyla bu tarikatn yaylma sahasn geniletmitir.

Erefiye tarikat, Kadiriye ve Bayramiye tarikatle-ri ile Emir Sultan'n sisteminin kaynamasndan dodu.

Erefolu bu tarikatierin kaidelerine ilave olarak, halk ile mmkn mertebe har neir olmamak, alt yllk Davudi oruca devam etmek gibi ilaveler yapmtr. Ta-rikat mensubu Davudi orucu tutmayabilirse de muhak-

31

kak erbaini (40 gnlk riyazet ve ibadet) tkarma.ldr. Kendine gvenen 6 yllk orucu tutabilir. Nefis mca-delesi, riyazet ve ibadet riayet edilecek kaidelerin ba-

nda gelir. Bu. tarikat pek ok eyh yetitirdii iin stanbul, Bursa ve civadarnda bulunan Kadiri tekkete-rinin ou Erefiye koluna baldr.

Erefolu nce tepesinde bir pul ile 6 terkten iba-ret olan Bayrami tacn giyerken eyh Hseyn-i Hame-vi'nin emri ile pulu kaldrm ve terklerin (dilim) say

sn yediye karmtr. Tacn bu ekle brnmesi ile zerine onsekizbin aleme iaret demek olan onsekiz, veya Besnele'deki harflerin saysna uygun olarak on-dokuz keli nhrn ilenmesi de Erefolu'nun bulu-

udur. Bu mhr yedi renk ibriim ile ilenir. Mhrn ortasndaki Mhr-i Sleymani de Mugayyebat- Hamse' ye (1) iarettir. Daha sonralar, Erefiye tac zzettin

Erefi tarafndan beyaz ve yeil uhadan yaptrlm, beyaz tac eyhler, yeil tac da derviler kullanmlardr.

(1) Mugayyebat- Hamse, dnyada be bilinmeyen ey de-mektir ki, Kuran- Kerim'de Lokman Suresi'nin 34' nc ayetinde sralanmtr. Bu be bilinmeyen ey

unlardr:

1 _., Kyametin ne zaman kopaca,

2 - H avann nasl olaca (N e zaman yamur yaaca),

3 - Ana rahmindeki ocuun cinsiyeti, 4 - H er terdin ertesi gnk kazanc, 5 - Herkesin lecei yer.

32

Erefolu'nun sanat ve eserleri hakknda bilgi ver-meden nce birka rnenkibesini anlatmak yerinde ola-

caktr.

Erefolu'na Ait Baz Menkibeler :

* Erefolu'nun tarikatna bal olan Fatih Dev-ri vezirlerinden Mahmut Paa bir ara Fatih'in gzn-den der. Bir mddet sonra da Yedikule zndanlarna hapsedilir. Bu beladan kurtulmak iin eybinden birn-

net niyaz eder. Bir ka adamn znik'e, Erefolu'na durumunu anlatmak zere gnderir. Adarnlar znik'e gelip Erefolu'nun huzuruna karlar. Sadrazam Mah-mut Paa'nn Erefolu'na yazm olduu mektubu ve-rirler. Mektubu gren Erefolu adarnlara Gebze kasa-basna gitmelerini, orada oturan falanca isimli acuze bir kadn bulup kendisinin selarnn ve Mahmut Paa'

nn halas iin dua etmesini sylernelerini bildirir.

Adarnlar hemen aceleyle oraya varp o kadn bu-lurlar ve Erefolu'nun selamn syleyip Mahmut Pa-

a'nn kurtulmas iin dua niyaz ederler. O ihtiyar ka-dn Mahmut Paa'nn hapsedildiini ve zor dururnda bulunduunu iitince :

- Elhamdlillah, iki senedir duam kabul olmu, der.

Sebebini sorarlar. yle cevap verir:

- Mahmut Paa, Kapta11 Paa iken gnahsz yere olumu asrn idi. O zaman can-u gnlden hararetle dua etmi idirn. imdiden sonra dnmeye mecal yok-tur. Hemen tedarikte olsun.

33

Bunun stne adarnlar zntyle stanbul'a dnp Mahmut Paa'ya durumu anlatrlar. Paa da hayatm-dan midini keser. O gecenin yarsnda Padiah tara-

fndan adapJar gnderilir ve Paa'y boarlar. Mahmut Paa'y badurduktan sonra Fatih Sultan

Mehmet piman olmu. Ama ne fayda. Tabii kader.

* Erefolu'nun torunu Pir Harndi Efendinin an-lattma gre Erefolu Rumi Hazretleri halvete ekil-mi ibadet ederken gecenin yarsnda yer ve gk ikiye

ayrlp iinden bir nur peyda olur. o nurdan yle bir hitap duyulur :

- Ey kul! Dile benden ne dilersin. Btn hararn olan eyleri sana heHll kldm.

Erefzade Hazretleri bu olayn geri kalan ksmn yle anlatm :

34

- Melun! Hak Teahl ile aldinde vefa etmedin. Be-nimle olan abdine mi vefa edeceksin. Bildiin eyden geri kalma, diye sahverdim.

Erefolu Rumi'ye sormular : - eytan olduunu nereden bildiniz? - Btn haram olan eyleri sana helal kldm dediinden bildim, buyurmutur.

* Erefolu gayet halim ve tevazu sahibi bir zat idi. znik'e dndnde orann halk Erefolu'na ezi-yetle onu rencide ederlermi. Bu durum Rama'da bu-lunan eyh Hseyn-i Hamevi Hazretlerine malum ol-

mu. eybin bu duruma can sklm. Rama'dan mane-vi yolla Rumi'ye yle hitap etmi :

-Ya Rumi! Sabr iyi eydir. Lakin yerinde gerek. Ya uzat ayan, yahut ben uzatrm.

Allahn izni ile o gece orada onyedi kimse vefat et-mi. Halkn bu olay4an akl bana gelerek Sultan Erefzade'den zr dilemiler. Yaptklar kabahatlerinden tr Allaha affetmesi iin yalvarmlar.

* Erefolu'nun kz, Abdrrahim Tirsi'nin zev-cesi ve Pir Harndi Efendinin validesi Zleyha Hatun, pederi vefat ettikten sonra W

35

-Hi ak uyur mu? A~a uyku yoktur. Zleyha Hatun o esnada gzlerini aar. Kendine

gelir. Orada bir daha uyumaz. badete devam eder. Al-lahn bir ok srlarna vakf ve vasl olur.

* Sonradan Erefolu'nun damad olan Aldrrahim Tirsi, drt yanda iken, Erefolu'nun savmaalarna (tekke) varr ve bir an bile yanndan ayrlmaz imi. Ne zaman babas Beyazt- Fakih eve alp gtrse yi-ne gelip Erefolu'nun yannda bulunurmu. Erefolu bir gn Abdrrahim'in babas Beyazt- Fakih'e :

- Bu masumu bize verin. Talim-i ilim ve edep ede-lim, demi.

Babasnn raz olmas zerine Tirsi'yi yanna alan Erefolu, onu bir an bile yan!ndan ayrmaz ve her nereye gitse beraber gtrrm. Tirsi'ye Erefolu

yle sylermi:

- Ana rahmine delidenberi seni terbiye ederim. Bu dnyaya gelmekten maksadm . ancak sensin.

Erefolu yaz gnlerinde Abdrrahim'in doduu yer olan ve yayl_a bir mevkide bulunan Tirsi'ye gider,

k gnlerinde de znik'te olurmu. Erefolu'nun so-yundan gelenler bu adeti u:t.\lfl mddet devam ettirmiler.

* Sultan Erefzade Hazretleri bir gn Aldrrahim Tirsi'yi arya elma alnaa gnderir. O da arya gider ve bir miktar elma alr. Geri dfuerken yolun

kenarnda bir dervi grr. Dervi Tirsi'ye elindekinin ne olduunu sorar. O da torbasn uzatr. Dervi-, bakar ve iinde bir miktar elma olduunu grr. Elmaa~dan

36

bir tanesini alan dervi torbay Tirsi'ye geri verir. Ab-drrahim Tirsi torbada geri kalan elmalar Erefolu' na gtrp verince, Erefzade Hazretleri elmalara bir bakar ve yle syler :

- Elmalardan bir tanesi eksik. Tirsi, durumu olduu gibi anlatnca Erefzade : - O grdn kimdir bilir misin? diye- sorar. Tirsi bilmediini syler. Erefolu : - O grdn zat Hzr Aleyhisselam'dr, der ve yle devam eder :

- Sen, Hzr' grsem derdin. Ama bilsem de-mezdin. Onun iin o zatn Hzr olduunu bilemedin.

Bunun stne Abdrrahim Tirsi Hazretleri de Hzn grsem ve bilsem diye duada bulunur ve Erefolu'ndan rica eder. eyhi yle buyurur :

- Bu gece yayiaya git. Tirsi Bastne>> deyip gider. Orada yrrken bir emeye rastgelir. Bakar ki, emenin yanna znik'te kendisinden elma alan dervi oturmu. Tirsi onu he-men tanr ve Hay efendim diye ayana der. Bir mddet sonra kendine gelince Hzr Aleyhisselam ona

yle hitapta bulunur : - Hizmetinde bulunduun zatn kymetini iyi bil, hayr duasn al.

Bundan sonra Hzr kaybolur. Tirsi de geriye d-n er.

* , Erefolu'nun tekkesinin bulunduu yere ya-kn bir kyde gayet dindar bir hatun otururmu. Bu dindar hatunun bir gece yars ibadet srasnda kulana .Glbank-i zikrullah>> sesleri gelir. Pnarba civa-

37

rnda bulunan mescidden geldiini tahmin ederek kal-kar. Evden, daha sonra da kyden karak mescid ta-rafna doru yrrnee balar. Grr ki, bir blk as-ker ve hepsi de abulara (ceylan) binmiler. Kadn yanna yaklaa~lardan birine :

-Bu gelenler kimlerdir? diye sorar. O kimse de: - Bu gelen Sultan Erefzade'dir, der.

Kadn hemen durur, gelenlere bakar ve grr ki, Erefzade Sultan bir beyaz ahu zerine binmi geliyor. Kadn hemen yanna yaklar ve yzn ayana srer. Erefolu'nun yannda Abdrrahim Tirsi yoktur. Ya-undan bir an bile Abdrrahim'i ayrmadn bilen ka-

dn: - Sultanm, Abdrrahim Tirsi Hazretleri, Sulta-nmla beraber deil mi?

Erefolu : , - Bu sene gazaya gitme nbeti onlara gelmitir,

deyip hatunun gznden kaybolur.

* Abdrrahim Tirsi; bir gn Erefolu'nun bir ii iin arya gitmi. arda iini bitirdikten sonra bakm ki bir tellal elinde bir aba gezdiriyor. Fiatn

sormu. Otuz aka olduunu renince abay giymi, bakm ki, zerine uygun geliyor. Parasn vermi. Hat-ta bir aka da fazla vermi. Tellal :

- Sen burada biraz bekle. Ben sahibine danp geteyim, diyerek gitmi.

Abdrrahim uzun bir mddet beklemesine ramen tellal gelmeyince yoluna devam ederek Erefolu'nun huzuruna varp smarlad eyleri teslim etmi ve tek-

38

rar hcresine kapanarak ibadetine devam etmi. Bir mddet sonra hcresine gelen Erefolu, Tirsi'ye ne yaptn sorunca o da diye sylenir-sin. Bu nasl zikrullah? Bu yetmezmi gibi bir de inkar edersin. Bir daha byle bir ey yapma. Sonra mahrum kalrsn. Bizim halimize raz olursan devlet bulursun. Yoksa ok piman olursun ama, son pimanlk fayda vermez, diye azarlam.

* Fatih Sultan Mehmet'in annesi bir ara hastala-nyor. Doktorlar hastalna bir are bulamaynca, sra maneviyata ve okumaya geliyor. Bunlarn da oundan bir fayda grlmyor. Saraydakilerden biri znik'te Erefolu'nu dal~ nceden tanrm. Bir vezire gidip E

refolu'nun manevi hallerinden ve kerametlerinden bahsediyor. Vezir de bunu Peldiaha arzediyor. Padiah

Erefolu'nun getirilmesi iin emir veriyor. Yazl em-ri Erefolu'na gtryorlar. Erefolu emri okuyunca:

- Emr-i ilahi yoktur, gidemem, diyor ve gitmiyor.

Haber Peldiaha derhal bildiriliyor. Padiah kzyor ve mutlaka gidip getirmelerini istiyor. Tekrar gidiyor-lar ve Padiahn, mutlaka gelmesi iin emir verdiini sylyorlar. Gene reddediyor ve gitmiyor. Buna ok ierleyen Padiah, Erefolu'nun katli iin emir veri-yor.

39

Saray kapclar znik yaknlarnda bulunan Der-bent isminde bir Hristiyan kyne geliyorlar. Bir ge-ce yatyorlar. Sabahleyin bir tulum arap alp znik'e

varyorlar. Gayeleri o arapla Erefolu'nu bomaktr. Kapclar Erefolu'nun bulunduu yere varnca, ma-nevi bir vecd halinde bulunan eyh, birden uyanyor ve elindeki asasn kaldrp yere vurarak gelenlere :

- Ho geldiniz Padiah kullar, diyor. Gelenler korkup aryorlar. Kendilerinden gee-

rek ona tabi oluyorlar. Bu arada getirdikleri arap tu-lumu da bala dnyor.

Kapclar ertesi gn msaade isteyerek stanbul'a dnyorlar ve durumu Padiah'a anlatyorlar. Padiah yaptndan pimfm oluyor. Karamrsel civarna bir ka-

drga gnderiyor. Erefolu, Padiahn gnderdii bu kadrgaya binip stanbul'a geliyor. Padiah bizzat deniz kenarna giderek kendisini karhyor. Af dileyip elleri-ni pyor. Beraberce hastann yanna varyorlar. E

refolu, Padiahn annesine bir miktar nbet ekeri ve-riyor ve bunu aznda eritmesini sylyor. Valde Sul-

tan'n aznda eker eriyince hastalk da geiyor ve iyi oluyor. Durumdan ok memnun kalan Padiah, Eref

olu'na bir ok hsanlarda bulunuyarsa da, bunlar alan Erefolu kapclara datyor. Kendine bir kuru bile

ayrmyor. Sonra ellerini aarak :

- Allahm, Sultanlar bizim kalbimizden, bizi de Sultanlarn kalbinden kar, diyerek dua ediyor.

Saraydan hemen ayrlyor ve tekrar znik'e dn-yor.

EREFOGLU'NUN SANATI VE ESERLER

Erefolu 15. asrn bata gelen mutasavvf airlerindendir. Yunus Emre'nin tesirinde kalarak iirlerini ya-zan Erefolu'nun bir divfm vardr. Divannda bulu-nan iirlerinin tetkikinden anlalaca gibi, hem hece, hem de aruz veznini kullanmtr. Arizla yazd iirler olduka kusurludur. Fuat Kprl Trk Edebiyatnda

lk Mutasavvflar adl eserinde bu iirlerin hece ile yazlanlarnn Yunus Emre, aruzla yazlanlarnn ise Ak Paa tesirinde olduunu yazmaktadr. Hece ile yazdklar Yunus'taki kadar kuvvetli ve samimi olma-makla beraber arizla yazdklarndan daha muvaffak-

tr. Yunus Emre yolunda iir yazanlarn banda gelen Erefolu'nun iirleri dil bakmndan sade Trke bir ifadeye sahip olmakla beraber araya yer yer Arapa ve Farsa kelimeler de katlmtr. Bu da Trkeye, Arap-a ve Farsann ilk giri iaretleri addolunabilir. iirleri ile aramza beyz ksfr yl gibi byk bir zaman

paras girmesine ramen, bu iirler bugn bile hayati-yetini ve renkliliini muhafaza etmilerdir.

Erefolu'nun hem matbu, hem de bir ok yazma nshalar bulunan Divan ile Mzekkinnfls adl sade bir dille nesir halinde yazlm tasavvufl islami duygu

41

ve dncelerini anlatt bir kitab ok tannm ve se-vilmitir. stanbul ve Trkiye'nin dier ktphanelerin-de SO kadar yazma nshas bulunan divfmn eski harf-lerle 1286 ve 1301 (1870 ve 1885) tarihlerinde baslm matbu nshalar da mevcuttur. Ayrca Divan yeni harf-lerle 1944 ylnda Ahmet Halit Kitabevince, 1967 ylnda da Caalolu Yaynevince bastrlmtr. 1286 ve 1301

basklarnda bir ka ilahi ile ktalardan pek ou nok-san olup tertipleri de karktr. Ayrca bir ok mret-tip hatalar da grlmektedir. Bir ou stanbul ktp-hanelerinde bulunan yazma nshalarda da baz eksiklik-ler grlmekle beraber birbirlerinin noksanlarn ta-mamlar mahiyettedir.

Erefolu'nun iirlerinde, ayn Yunus'ta olduu gi-bi tasavvufi akn verdii ilahi bir vecd, maddiyattan syrlm bir ruh, manevi bir alem ve ahenk vardt. Bu iirler, bir eyhe balanmann lzfmu hakknda nasi-hatlerle ilahi ak ve irfann gzelliklerinden, hallerinden bahseden bir ok szlerle doludur. Yunus'un ve Erefolu'nun iirleri benzerlikleri dolaysyla ok defa bir-birlerine kartrlmlardr. Fuat Kprl, kendisinde bulunan bir mecmuada :

Abdlkadir gibi bir er bulunmaz

adl ve Yunus'a ait olduu sylenen iirin, aslnda Erefolu'na ait olduunun yazldn kaydetmektedir. (Bkz. Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar. kinci Ba-

sm sh. 248). airimiz ayrca Yunus'a bir ok nazireler de sylemitir. Bunlardan ayr olarak, bir tarikat eyhi olmas dolaysyla halk kendisine davet ve irat Eref-

42

olu'na mahsus olup Yunus'ta rastlanmayan bir zel-liktir.

iir teknii bakmndan ufak tefek kusurlarna ramen, Erefolu'n.un iirlerini bize gzel gsteren unsur, onun samimllii ve yazdm duyarak, hissederek yaz-

masdr. Zaten o yllar sanattan ok; duygu, his, sami-milik ve mistisizme baklyordu. Sanatl syleyiler, da-ha sonralar birinci pH1na alnmaya baland. O alarda Yunus'un at yol, halk gnllerini tasavvufa yak-

latrm, ilahi akn ateiyle yakp tututurmutu. Mis-tik heyecan ve samirniyet estetik heyecann ok nnde idi. Tasavvufi akla sylenen ilahiler besteleniyor, ya-

ylyor ve tarikatleri yayan birer propaganda vastas oluyordu. Sade bir Iisanla ve halk ruhuna uygun bir tarzda sylenen bu ilahilerde halk sanat deil, manevi ne'e aryordu.

Erefolu Rumi, Tasavvufi Halk Edebiyatmzn, Yunus Emre'den sonra gelen airlerinin arasnda mm-taz bir sima olarak tannmtr ve o yolun en kuvvetli takipilerinin banda gelmektedir.

Erefolu'nun, Divan'ndan sonra, en tannm ese-ri, dini ve tasavvufi nasihatlerle, bu yolda sylenmi hi-kayeleri ihtiva eden Mzekinnffs adl mensur eseri-dir. Tasavvufi sistemi aklayan bir eser olan Mzekkin-nffs, birok yerlerde divanndan daha yaygn bir ilgi grmtr. Bu kitap da iirlerinin yazlmasna vesile olan gaye ile yazlmtr. Sade bir Trke ve zengin bir halk dili ile yazlan bu eserde Erefolu, fikirlerini, iirIerinden daha etraflca anlatmtr. Mzekkinnffs ta-savvufi bir halk kitabdr ve halk tabakalan arasndaki

43

rol byk olmutur. Bu eser Hicri 852 (Miladi 1448) de yazlmtr. Mzekkinnfls heyet-i umumiyesi itibariy-le ilahi ak ve nefisle mcahede sahasnda yazlm bir eser saylr.

Kitap iki bab zerinedir : 1. babta incelenen nefis drde ayrlr :

- Emnare 2- Levvame 3 - Mlhime 4 - Mutmainne Daha sonra bu nefislerin vasflar anlatlr ve dn-

ya sevgisi zerinde durularak uzun boylu bu meseleden bahsedilir. Ar dnya sevgisinin insan ih1hi aktan uzaklatrd izah edilir.

kinci babta ise, nefsi terbiye etmenin yollar gs-terilmektedir. smi ile konusu ok iyi imtiza eden bu eser tamamen nefsi temizl~me yollarn retmek ga-yesini gtmektedir.

Nefsi temizlemenin bata gelen art vardr : 1- Az yemek 2 - Az sylemek 3 - Az uyumak. Azgn nefsi yola getirmek Mzekkinnf1s'a gre bu

esasl arta baldr. Nefis terbiyesi de btn mese-lelerio banda gelmektedir.

Nefis terbiyesinin esasn Erefolu u beytiyle zetiernektedir :

44

Mzekkinnfs, nesir halinde yazlm olmasna ramen yeri geldike ilahiler, mnacaatlar, ktalar ve beyitler de bu eserde gzmze arpar. Bu iirlerin bazs divannda mevcuttur. Bazlar ise divannda bu-lunmayan iirlerdir. Mzekkinnffs'un eski harflerle bir-ok basks olduu gibi son yllarda yeni harflerle bir basks da yaplmtr.

Burada Mzekkinnffs'tan bir ka kk paray bugnk konuma diliyle almay uygun buluyoruz

Nefis denilen ey st emen bir ocua benzer; Ve-rirsen iinde binbir gda bulunan st emer. St ke-ser, baka yiyecekler yedirirsen onlar da yer ve onla-ra gre gdasn alr.

* **

Hz. mer'i bazan kleleri aldatlard. Mescide gidip cemaata katlrlar ve namaz klarlard. Hz. mer han-gi klesini namaz klarken grrse azad ederdi. Hz. mer onlarn yalandan namaz kldklarn ve niyetleri-nin ne olduunu bilmez deildi. Buna ramen gene de azad ederdi. Bu kimseler de azad olduktan sonra nama-

z terk ederlerdi. Bunlar azad edilmek iin Hz: mer'i aldatrlard.

Bir gn yaknlar Hz. mer'e dediler ki: - Ya mei! Klelerin srf azad edilmek iin na-

maz klyorlar. Seni aldatyorlar.

Hz. mer yle cevap verdi :

45

- Aldmrsam Rabbirole aldanaym. Beni aidatrIarsa Rabbin le aldatsnlar. Zira Dost'la aldanan aldan-maz.

* **

Ey Mslman! Dnya dedikleri bir hiten ibarettir. Hi olduu uradan anlalyor ki, sonu hitir.

Hi olan dnyaya gnl veren, yolunda mrn -rten ve hi olan eyi isteyenler de bir hiten ibaret

kalacaklardr. Amma hi'i hi sayan ariftir. Azizim! Sen o sultanlar gznn nne getir ki,

onlar dnyaya geldiler. Lakin dnyaya itibar etmediler. Dnyann arkasna dp hrsla dnyalk toplamaya

almadlar. Ahiret arnelleriyle megul oldular. Onlar, bu dnyann ahret yolunun zerinde bir yol ura ol-duunu anladlar. Buna aldanmak olur mu? Yol teda-rikinde bulunup kafileden ayrlmadlar. Bu dnyaya g-nl verip aldanmadlar.

Aziz kardeim! Pak erieri ve aziz canlar gr ki, bu dnyaya aldanmadlar. Allah kendilerine ne verdiyse nefislerinden kestiler. Kendi nefislerine vermeyip fkaraya tasadduk ettiler. Aiar doyurup, plaklar giydir-diler. Muhtaciar arayp buldular. Kaplarna gelenleri mahrum etmediler. D arda kalanlarn gnllerini ferah-

lattlar, ilerini grdler. u hadis-i erifi kendilerine dstur edindiler :

46

Akl olanlar bu dnyada u ey ile megul olur-lar ki, herkesi. zld gn, onlara bayram gn gibi olur:

1 - Dnya seni terk etmeden sen dnyay terk ede-sin.

2 - Hereyden azade olasn. 3 - Rabbinle bulumadan Rabbin senden raz ol-

sun.

Bunlara riayet eden kimse Allah Teala ile buluup kabrine yle gider.

* **

Eer soracak olursan : - Allah dostlarna dnyalk verildiinde niin alr

lar? Cevap olarak : - Bir muhtaca vermek iin alrlar. nk verene

de, verdikleri iin kendilerine de sevab olur. te aldklarnn sebebi budur, deriz.

Baz ululara sordular : - Bu dnyay ktlersiniz. Lakin verenlerin ver-

diklerini de alrsnz. Cevap verdiler ki : - Cehennemden alp cennete sarf ederiz.

Bir kii gelerek Peygamber Efendimize (S.A.V.) de-di ki:

47

-Ya Resflallah! Benim gnlm lm hi anmaz. Hatrlatmak istesem de kabul etmez.

Peygamberimiz o adama sual eder ki : - Maln var m? - Evet ya ResUlallahi Malm oktur. Bunun stne Efendimiz (S.A.V.) : - imdi sen o maln kendinden evvel ahirete gn-

der. Sana lm unutturan malnn erridir. Eer ma-ln Hak yoluna vermezsen sonra ok zarara urarsm. Haydi imdi maln Hak yoluna ver, dedi.

O zat da mallarn Hak yoluna, fakiriere datt. lm unutmaktan da bu sayede kurtuldu.

Evvelki zamanlarda bir padiah vard. Dnyaca ga-yet ulu bir padiaht. Bir gn a~ bir ha~iala tutul-du. Yaknlarn arp vasiyet etti :

- Ey benim vezirlerim, yarenlerim, oullarm kul-lann! Benim halime bakp ibret aln. Bu fani beylie aldanmayn. Bu geici lezzetlere gnl vermeyin. Ahi-ret arnelleribe aln. yoksa benim gibi nadim olursu-nuz. lm insana aniden gelir. lm gelince de, insan

arr. lm arslan insan penesine alr, hi aman vermez. Tevbeyi elden hi brakmamak gerekir.

Sonra yle devam etti : - Ben ldkten sonra beni kabire koymayn. n-

k ben kabirden ve kabir azabndan ok korkarm. Ben bakalarna ok zulmettim. nsanlar ok incittim.

Etrafnda bulunanlar dedi ki: - Senin. iin ne yapmamz istersin?

48

Padiah cevab olarak : - Beni saraymdaki odalardan birine koyun. B-

yke _Bunlar syledikten sonra da ruhunu teslim etti. Padiahn dediini yerine getirdiler. Salam bir aatan byk bir tabut hazrlayp padiah onun iine koy-dular. Odalardan birinin iine braktlar. Bir ka gn sonra da evin iine tabutla beraber astlar.

Bir gn akam olup, herkes uykuya vardktan son-ra bir avaz iitildi. Saraydakiler kalkp korku ile sesin

geldii tarafa koutular. Ses tabuttan geliyordu. Ta-butu indirip atlar. Grdler ki, padiahn ban b-yk bir kara ylan kapp yutmu. Bu ylan yle bir ylan idi ki, bunun gibi bir ylan o havalide o vakte ka-dar kimse grmemitir. Padiahn ban o ylann azndan zorla kardlar. Ylan ldrdler. Ba eski ha-liyle gvdeye bititirdiler. Tabutu kapatp yerine astlar. Lakin ertesi gece tekrar ayn ekilde bir lk du-yuldu. Tekrar gidip tabutu indirdiler. Kapan anca da, ylann padiah yar beline kadar yutmu olduunu grdler. Padiah ylann azndan karp ylan da ldrdler. Tekrar tabutu kapatp yerine astlar. Ertesi gece ayn lk yeniden iitildi. Bu sefer tabutu anca bir de ne grsnler. Ylan padiah btn btn yut-

mu. Ylan ldrp pi'tdiah iinden kardlar. Pi'tdi-ah kapkara kmr haline gelmi. Sabah olunca zama-

nn alimlerine bu meseleyi olduu gibi anlattlar.

49

Alimler dediler ki : - O ylan, onun arnelleri sebebiyle onun bana

musaHat olmutur. Nerede olsa onu bulup yakalar. O havalinin insanlar bu hadise zerine iyice anla-dlar ki, insan ne arneller ilemise, ondan kurtulu yoktur. ldkten sonra nereye konursa konsun netice

deimez. Padiahn yaknlar bir mezarla varp bir ukur kazdlar ve padiah oraya gmdler. Bylece de

Allah'n emrine raz oldular.

* **

Enes (R.A.) Peygamber Efendimiz (S.A.V.) den ri-vayet ediyor :

lkide on snfa lanet vardr : 1 - Skana, 2 - Sktrana, 3 - !ene, 4- Getire-

ne, 5- Getirtene, 6- Sakilik yapana, 7- Satana, 8-Parasn yiyene, 9 - kiyi satn alana, 10- Kendisine iki satn alnana.

Abdullah ibn-i mer (RA.) buyurur ki : - ki ienler maler gnnde gzleri gmgk ola-

rak gelirler. Yzleri simsiyahtr. Dilleri gsleri ze-rine sarkm olur. Salyalan akar ve it ls gibi kokar. Bunlara yakn olan kimseler irenir. Yzne tkrr, yaniarindan kovar ve derler ki :

Ey bedbaht! Dnyadan tevbe ile gelseydin bu akbete uramazdn.

ki imeyenler, iki ienlerle karlatklarnda burada rendiklerini onlara anlatrlarsa, umulur ki, on

F: 4

50

lar iki imeyi nasihatmzn tesiriyle brakrlar. Sevab bize de olur.

Bir gn birisi, bir klesini pazara gtrd. Satmak istiyordu. Teliala :

- Ayb ile satarm, de, dedi. Tellal bard. Bir mteri geldi. Aybmm ne oldu unu sordu. Sata:q da :

- Bunun bir ayb vardr ki, o da koucu (dedi-koducu) olmasdr. Yalan da syler. Yalan olsun, ger-ek olsun, iitsin, iitmesin gider syler. Evde iittiini

darda, darda iittiini evde anlatr. Mteri: - Bunlar ayp saylmaz, deyip kleyi satn ald.

Evine gtrd. Aradan bir ka gn geti. Bir gn kle, hanmna dedi ki :

- Ah benim hanmefendim! Efendim seni sevmi-yor. Baka birisini senin stne seviyor. Onunla evlen-mek de istiyor.

Kadn bu szlere inand. Zira bu mevzuda kadnla-ra ne sylenirse inanrlar:

Hanmefendi kleye : - Peki, ben ne yapaym? Kle: - Ben birey bilirim ki onu sana yaparsam beye-

fendi seni eskisinden fazla sever. Hanmefendi sordu : - Ne yapacaksn?

51

Kle cevap verdi : - Efendi uyuduu zaman sen sakalnn altndan

birka adet kl ustura ile kes ve bana getir. Ben o kllara okuyup fleyince mesele tamam olur.

Hanm: - Peki senin dediin gibi yapaym, der. Sonra kle beyefendiye de varr, der ki: - Efendim! Sizin hanm baka bir beyi seviyor,

seni de ldrmek ister. Efendi sorar : -Ne bildin? Kle: - Sen bunu anlamak istersen bir yere yat. Uyur

gibi yap. Bak o zaman ben yalan m syly9rum, doru mu?

Efendi gitti bir yere yatt. Uyur gibi yapt. Kle he-men hanmefendisine gidip dedi ki :

- Muhterem hanmefendin Beyefendi falanca yer-de yatmaktadr. Hemen gidip sakalndan ustura ile bir-ka kl kesip getir.

Kadn usturay ald. Baazndaki sakallardan bir-ka kl kesrnek iin kocasnn yanna vard. Bakt ki bey derin bir uykuya dalm. Usturay kard. Boaz

nn altna eildi. Bey uyanr gibi yapt : - Sen beni boazlar msn? deyip hatununun bo-azna sarlp grtlana bast. Elinden usturay alp ha-tunu boazlad.

Kle durumdan haberdar olunca, koup kadnn olan kardelerine vaziyeti anlatt. Onlar da koarak gel-

52

diler. O kimseyi yakaladlar. O adam boazlayp yere braktlar. Her iki taraftan da birbirini ldrmeler ol-du. Ksa bir zaman iinde biroklarnn kanlar dkl-d.

Bunun iin demiler ki : - Koucu, sihirciden daha erlidir. nk koucunun bir saatte baardn sihir ile uraanlar bir senede baaramazlar.

* **

Bir yl Badat'n zenginleri hacca gidiyorlard. Badat'ta bir salih fakir Hallac vard. itti ki hocalar hac-ca gidiyorlar. Ben de onlarla birlikte hacca gideyim diye niyet etti. Onlarn mal varsa benim de Allahm var. Mevlam beni besler. Bana ihsan eder. Ben Mev-lam'a snarak giderim diye dnd. Gitrnee kalk-t.

ehrin dna ktlar. ehir halk ve ehrin ileri gelenleri hocatarla helallatlar. Fakir herkesten ileride idi. Komusu olan bir hoca, katn ile fakire yetiti ve ona:

- Sen de mi hacca gidersin? dedi. Fakir hallac da: - Evet, ben de hacca gidiyorum. Rabbimin evini

ziyaret etmek istiyorum. Allah ksmet ederse gidece-im.

Hoca onu alaya alp yle syledi : - Binein yok, azn yok, bari birka bin altnn

var m?

53

Hallac: - Allah beni besler. Alemin rzkn veren O'dur.

Hepimiz O'nun hazinesinden yeriz. Hoca bu szlere gld. Fakir de hzlca yryerek

hocadan ayrld. Bir daha da hacaya grnmedi. Mek-ke'ye gittiler, tavaf ettiler, hac vazifesini bitirip dnd-ler. Mekke'dei) ktlar. Hoca grd ki fakir de Allah'n evini ziyaret etmi, dnyor. Hayret etti. Yanna varp dedi ki:

- Komu, varp beyti tavaf ettin mi? Fakir cevap verdi : - Allah Teala'ya krederim ki, benim yzmn karasna bakmad. Bana o mbarek makamn ziyareti-ni nasib etti. Geldim, tavaf ettim, sa salim yine evime dnyorum.

Hoca: - Komu sana da hccet (1) verdiler mi?

Hallac- fakir : - Nasl hccet verirler? diye sordu.

~oca hallaca hitaben: - Allah'n evini ziyaret edene Cehennem'den azad olduuna dair Jccet verilir. te bizim hccetimiz, di-ye fakiri kandrd.

Hallac- fakir alayarak Allah'n evine dnd. Hoca ve arkadalar fakiri aldattk diye gltler. Fakir, Kil-be'nin nne varp ban edi. Yzn yerlere srerek alayp inledi. IJua etti :

(1) Hccet: Berat. Kurtulu kad.

54

-Ey alemleri yaratan, ezeli ve ebedi olan Allah'm! Sen her eye kadirsin. Gani padiahsn. hsann btn

kullarnadr. Kullarnn bir ksmna hccet vermisin ki Cehennemden azad olalar. Ben kuluna hccet veril-medi. Yoksa ben Cehennemden azad olmadm m? de-yip kendinden geti, bayld.

Biraz sonra bir kii yanna geldi ve ona :

- Kaldr ban ya Hallac- Fakir! Al hccetini ve arkadalarna yeti, dedi.

Fakir biraz sonra kendine gelince grd ki elinde dnya katlarna hi benzemeyen bir kat var. Koku-sundan mest oldu. Kad pp bana koydu. Yzne gzne srerek barna bast. Koynuna soktu. Giderek

arkadalarna yetiti. Hocalar gltler:

- Neyledin ya Hallac. Hccetini aldn m? diye sordular.

Hallac- Fakir de: - Aldm, dedi.

Komusu olan hoca ileri atlarak: - Getir, unu bir grelim, dedi. Fakir de elindeki kad hocaya verdi ve: - Ya hoca, seninkiyle beraber sakla, dedi.

Hoca bakt grd ki, bu kat yeil, yazs beyaz, kokusu canlar mest eder. Bunu byle grr grmez ho-ca hayretler iinde kalarak feryad etti. Akl bandan gitti. Kendini katrdan att. Bir zaman sonra akl bana gelerek doruldu. Kad ald, pt, koklad, yzne gzne srd, ah etti:

55

- Yazk benim geen mrme. Bo yere rtm-m. Keke ben de bu fakir gibi olaydm. Onun erdii saadete ben de erseydim. Bu fakir sadakat sebebiyle bu mertebelere ulat. Ben btn malm mlkm ver-sem bu kattakilerin bir noktasn alamam.

Hoca byle syleyip, ah edip gzyalar dkt. Ka-d elbisesinin arasna koydu. Evlerine dndler. Hal-lac hocaya dedi ki:

- Ya Hoca! Benim hccetimi sakla ki, ldm va-kit kefenimin arasna koyup kabrime benimle beraber

koyasn. Hoca kad alp sandna koydu. Ticaret iin ora-

dan ayrlp gitti. Hoca ticarette iken Hallac- Fakir ve-fat etti. Berat hocann san~nda kald. Fakir'i yka

dlar, kabre koydular. Bir mddet getikten sonra ho-ca evine dnd. Fakir'i sorJu:

- ld, sen sa ol, dediler. Hoca alayp feryad etti: - Zavallnn bende emaneti vard. Emanetini yeri-

ne getiremedim. Vasiyyetini tutmam oldum. O ahire-te gt. Hcceti bende kald. Bana smarlayp emanet ettii hccetini yanna koyamadm, dedi ve alad.

Sand at, hcceti arad. Grd ki, yok. Bulama-ynca tekrar alad. yle dnd:

- Gidip kabrini aaym, bakaym. Belki bir kim-se alp ona vermi olabilir.

Fakir'in mezarna vard. Kabrini amak istedi. Bir ses geldi:

- Kabri ama, biz ona hccetini veririz. Darda brakmayz.

56

Hoca bu sesi iitince kendinden geti. Bayld, dt. Yatt yerde Fakir'i grd. Fakir yle seslendi:

- Ey Hoca! Allah sana seH\m etsin. O hccet ba na geti ok kr. Mnker Nekir meleklerine gster dim. Beni sorgu suale tabi tutmadlar. Bana bu hcceti senin sebebinle verdiler.

Hoca evine dnd. Fakir iin Kur'an okutup ye-mekler piirdi. Fakir'lere datt. Sadakalar verdi.

Aziz kardeim, kendini denizin zerinde bir tahta paras bil. Denizin dalgasn ve rzgat da Hakk'n te-celliyat ve emr fermanna teslim et. Sana geleni Hak getirir. Senden gideni de yine Hak. giderir.

*

Erefolu'nun Dier Eserleri

Erefolu'nun, en nemli iki eseri olan Divan' ile Mzekkinnfus'tan baka eserleri de vardr. Bunlar yle sralayabiliriz:

1 - Tarikatname - Ftvvetname 3 - Delail n nbvve 4 - bretname S - Maziretname 6 - Hayretname

7 - Elestname 8 - Nasihatname 9 - Esrarttalibin

10 - Mnacaatname ll- Taename

57

NOT: Bu eserler matbu olmayp yazma nshalar ha lindedir.

BtBL'lYOGRAFYA

1 - Erefolu Abdullah Rumi Divfm. Matbu 1286 st. 2 - Erefolu Abdullah Rumi Divfm. Matbu 1301 st. 3 - Erefolu Abdullah Rumi Divan. Yazma. Sley-

maniye, Laleli Ktphanesi. No. 1732. 4 - Erefolu Abdullah Rumi Divan. Yazma. Sley-

maniye, Esad Ef. Ktphanesi. N. 2590. S - Erefolu Abdullah Rumi Divan. Yazma. Sley-

maniye, H. Hayrullah Ef. Ktp. N. 55/5. 6 - Erefolu Abdullah Rumi Divan. Yazma. Sley-

maniye, Mihriah Sultan Ktp. N. 383. 7 - Erefolu Abdullah Rumi Divan. Yazma. Sley-

maniye, Nafiz Paa Ktp. N. 866. 8 - Erefolu Abdullah Rumi Divfm. Yazma. Sley-

maniye, Tahir Aa Ktp. N. 623. 9 - Erefolu Abdullah Rumi Divan. Yazma. S-

leymaniye, Hac Mahmud Ef. Ktp. N. 3663/2. 10 - Erefolu Abdullah Rumi Divan. Yazma. Sley-

maniye Hac Mahmud Ef. Ktp. N. 3437. ll - Erefolu Divan. Ahmet Halit Kitabevi. Hazr

layan: Asaf Halet elebi. (Yeni harflerle) st. 1944.

O

12 - Erefolu Rumi Divan. Caalolu Yaynevi (Ye-ni harflerle) st. 1967.

13 - Menakb- Erefzade. niversite Ktphanesi. Yazma Trke eserler N. 270.

'14 - Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar. Fuad Kp-rl.

15 - Osmanl Mellifleri. Bursal Tahir Bey. Cilt 1, sh. 17.

16 - Mzekkinnfts. Ta basmas st. 1269. 17 - Mzekkinnfts. Sleymaniye, Ayasofya Ktp.

No. 2070 (yazma nsha) 18 - Mzekkinnfts. Beyazt Devlet Ktphanesi.

N. 3642 (yazma nsha). 19 - Mzekkinnfus. st. 1322 (Osmanl Ktphanesi

tarafndan baslmtr.) 20 - Mzekkinnfus. Aslan Yaynlan st. 1971. (Bu-

gnk dille ve yeni harflerle.) 2 - Mzekkinnfts dil bakmndan tetkiki ve bir ten-

kid. Konya mecmuas, Yl , sh. 46, 239, 313, 359. 22 - slam Ansiklopedisi. Erefiye, Abdlkadir-i Gey-

lani, Kadirilik ve Emir Sultan maddeleri. 23 - Trk Ansiklopedisi. Erefolu, Erefiye, Erefi

Ta, Bayramilik, Hac Bayram Veli ve Emir Sul-tan maddeleri.

24 - Trk Tefekkr Tarihi. H. Z. lken. Cilt I ve Il 25 - Trk Ahlaklar. Ali Ayni. 26 - Trk Feylesoflar Antolojisi. H.Z. lken. 27 - Trk Musikisi Antolojisi Cilt I. sh: s - 22.

61

28 - Dergah Mecmuas Cilt I. sh: 9, 26. 29 - Edebiyatmzda simler Szl. Behet Necati-

git. Varlk Yaynlar. 30 - Hac Bayram Veli. Ali Ayni st. 1341. 31 - Kamus l Alam. emseddin Sami. 32 - Ftfh ul Gayb. Abdlkadir-i Geylani. 33 - ekayk- Nfmaniye. Takprl Ahmet Ef.

DVAN

A- Aftyetl:

--

Caaum uryi edp saldm bu ak deryAsana NApbin akm satatun drr-I bi hemtisma

Can u ba u din dnya verdim aldm 'derd-i yAr Merhem ol derd oldu ancak yiireilm yarasma

tm akl zhd takva n hlcib oldu bana K11l sevdadan gep dtm ann sevdisna

Mislvidan gz yumup grdm anm dldiruu Kendzmden el yudum girdim fenA sahrisma

Ol fenAdan bir fenAya bir fenAdan key fenA Key fenAdan sonra erlftlm anm bekisma

Bir bekAdr ol bekA hergtz fenA lnnez ana Akln ko gel eresin bu srrm minAsma

Akl lle aka glrllmez ak akl mahv eder Akl akn ol sebebden gelemez yurasma

Akli Ister cennet hiir kus(ir gtman ola Akm hi meyil yoktur cennet nl'mAsma

F. 5

66

Ak ol kim gresin Dost yzn bunda bugn Mariir olma zahidin ol va'de-i ferdasma

Va'de-i ferdaya gymez ak- iirideler Gz karar derd er erer zlfnn karasna

Erefolu Rumi akdan ho haber verdi yine Mddelnin hi kulak urmaz kuru da'vasna

Mddelnin her sznde vardurur nie garaz Talib isen girme zinhar mddel arasna

-2-

Ak beni yama kluptur sen beni sorma bana Ben beni bulnazm nite haber verem sana

N ideliden ol harahat- mugann camn Akln esrk canm esrk ne sorarsn sr ana

Ol arab kim ben itim farig-i peymaneyem Sakisi ol baki nurdur cehd edp eri ana

Bu vcdum katresin bahre irrdm mest olup Bu kaiu mevc-i deryadur direm nden 'sona

Suretim ak veli iim dolu mauk benim Ak u mauk birdir hemen kalma tana Gel bu birlik erhetinden bir kadeh n eylegil Bir bakp bir gresin dalmayasn drt yana

Ben bu birlik dediim yokluktur anlarsan szm kilik bu varln komaz varasn aslna

Sen bu yokluktan kaarsn bir iit yokluk nedir Bir mcella ayinedir Dost yzn grmeklie

Erefolu Rumi ikilik defterin yakt oda Bir olup birlik bulup birikti birle birlie

-3-

Ey Allahm beni senden ayrma Beni senin didarndan ayrma

Seni sevmek benim dinim imanm lahi dini imandan ayrma Sararben solup dndm hazana

lahi hazann daldan ayrma

eyhim gldr ben ann yaprayam lahi yapram glden ayrma Ben ol Dost bahesinin blblyem

lahi blblm glden ayrma Baln cann suda dediler

lahi bahm glden ayrma Erefolu senin kemter kulundur

Hihi kulu sultandan ayrma

-4-

Elveda ey mal-i taban elveda Elveda ey mihr-i Yezdan elveda Elveda ey afitab- er'i din Elveda ey mal-i taban elveda

67

68

Gndzn bayram idi sainlere Her geen bir kadr idi kmlere Nrdan bir tae idin Alemiere Elveda ey mM-i taban elveda

Leylet l kadr berit idin bize Hem dahi savm salat idin bize

Nar- ddzehten necat idin bize Elveda ey mM-i taban elveda

Ylda bir gez ehri seyran eyledin Kendzin bu halka mihman eyledir Sonra taviis gibi cevlan eyledin Elveda ey mAh-i taban elveda

Hazrete bizden ikayet eyleme Aybmz oktur hakaret eyleme

Erefolu'na melamet eyleme Elveda ey mah-i taban elvedi

-5-

Bu gnl deriesinde yine bir niir oldu peyda Aklm bamdan ald' beni kld del eydi

Ternarnet gnl cihinn o nurun ii'lesl tutdu Yer gk tecelli doldu da u ta u kiih u sabri

Ne ki var cemi' eya nikabm gtrd yzden Kamusunu grdm ol Dost ma'uk oldu her ci

Nereye kim bakar isem gzm an grr ancak Grnen oldur hem gren kan gelsn Imdi bini

Ne vcud var, ne adem, ne zaman var, nemekin Ne pi pes, ne fevk u taht, ne yesir hod ymna

Kamu vahdet oldu kesret, gtrld nur u zulnet Dolu ar u fer tamamet oldu an gnnez ama

Me~er Erefo~lu Rumi gene kendden v;rupdur Halka bir edna kalptr pes anmdur ibu gavga

-6-

Benim ibu garib canm aceb dd bu salraya Yolunu Dost'a lletme~e dolad ibu sevdaya

Me~er bu can bu sevday ezelden tuta geldiydi Yine ol Dost'a vanna~a bunu edindi senniye

Bu sevda bir aceb sevda gtrr bama gavga Nicenin tae tahtm bu sevda verdi ya~aya

Bu sevda dedi~n aktr bu salra dedi~m dnya Bu salrada bu esfelden bu akdur ilten alaya

Niceler ibu salrada yolun yabana brakm Vatanmdan cda dm. dolam bu harahaya

Veli her sevda ak olmaz aklar diridir lmez len ol kimselerdir kim gnl verdi u dnyaya

69

70

Hu ak Hak bu caniara delil olmaa gnderdi Bulan ak odun ak ile hakikat erdi Mevlaya

Gel imdi bul ak ki bunda gresin Dost'u Grenler muntazr olmaz bugn ol Dost'u ferdaya

Sen ey gnl kara mnkir gider inkan iinden Didarm grmeyiser der Hak ol mnkir-i arnaya

Eer dersen ki akm bu ak yolunda sidkm Budur bu da'viye mina koyasn can ortaya

Erefolu Rmi sen bu akdan her ft aynlma Bu ak ciiiyledir katre taup varduu deryaya

Bu ak bir derd aldr gidenin Hakk'a rabdr Bu aka berk yap zinhar kaykma dnya ve ukbaya

-7-

Erilmez yare hiyar olmaynca Cihann halk ayar olmaynca

Hakikat alemine yol vanlmaz Bu mlkten klli bizar olmaynca

O vahdet bahrine kimse ulamaz Akup gz ya pnar olmaynca

Myesser olmaz ol yarin visall Yolunda van isar olmaynca

Bu dnya cifesin nefs iti komaz Gnlde azm-i didar olmaynca

Gnl cem' oluben Dost'a ynelmez Bu dnya kar tarmar olmaynca

Gnl Dost'a zenmez derdl olmaz Bir ehl-i derde uyar olmaynca

Gnle dolmaz ol yarin hayali Hayal-i gayri yuyar olmaynca

Gnl ayinesi pasdan silinmez Dilinde Dost tekrar olmaynca

Gnl bu aka her giz mahrem olmaz Tamam derde giriftar olmaynca

Cihanda kimse akdan haz etmez Koyup namusu biar olmaynca

Kii bu ak iinde gerek olmaz Vefa koyup cefakar olmaynca

Cefasz kimse ermedi vefaya Gl olmaz bellidir har olmaynca

Visal-i erhetine kimse kanmaz Yrek derd ile yanar olmaynca

Kime kim zerre derdi yaver oldu Komaz akdan haberdar olmaynca

71

72

Ko gitsin dertsizi hayvandr ol kim Yedilmez ana yular olmaynca

Var evvel derdli ol andan em iste Tirnar yok sana birnar olmaynca

Szn ehli derdin etme inkar Yolu bulmazsn ikrar olmaynca

Var Erefo~lu Rtlni gibi sen de Dolaruna vasi- dildar olmaynca

cD - y,. kafiyesi

-8-

Ak ile viran olan oldu imaret. ta e bed Hardr ol her d cihan oldu selamet ta ebed

Ak ile aka uyanlar gre ma'uk yzn Nefs ile nefse uyan oldu melamet ta ebed

Ak isen teni terk et can ko canana git Tene cana kalann ii hacalet ta ebed

Sen vcudun safhasndan yu gider benlik adm ki cihan devletinden ol feragat ta ebed

Var rlyaset btin uat ylre sal namiisuQu Halk iinde nefsl hor et bul saadet ta ebed

ek mezellet danna kibr kine verme amin hretl ko klli hret oldu afet ta ebed

.Kim kf hret bendfne bunda girlftar olduysa Akbet toprak olup kldnedamet taebed

Yr var dnya ile fahr eyleme Firavn gibi Bitmez llla ol tefahrden akavet ta ebed

Fakr lle fahreyle n Eifakn fahri der ResUl Mala mlke marur olma dime heyhat ta ebed

Cifedlr dnya ann talibf ftler der Nebi Cife kovan kiinin ii basaret ta ebed

Cid eliyle can gzne ek mc3hft milini Nefs ile hi dostluk etme. kl adavet ta ebed

Meskenet ayinesinde bak cemal-l Dost'u gr Hep hevMardan beri ol Hakk'a yz tut ta ebed

Kes enaniyet peini meskenet sikkiniyle Kaz kar benlik kkn ardna at ta ebed

bu yolda gnde bin kez ger seni ldreler Teslim ol yzn evirme vir iradet ta ebed

Aka bu yolda can virmek gerek elbette kim yledir bu ak iinde rf adet ta ebed

Kim ki cin virmedi bunda sa'yi oldu hep heba Gitmedi nefsinden ann hi babaset ta ebed

73

74

Erefolu Rumi her kim pendini tutar ise Grmeye iki cihanda ol" melamet ta ebed

-9-

Yine canm dimana eriti ol lezzet-i Dost ki cihan gerekmez n ele girmez frsat- Dost

Bana ibu mddeiiler nice ta'n ederse etsin Hele imdi hasl oldu bana bunda vuslat- Dost

Ne yere kim bakar isem gzme grnen oldur Gelsin ol diyen ki yoktur bugn bunda ryet-i Dost

Dasiret gzn asn hakikat nazarla baksn Grsn ol ki nice dolmu cihana delalet-i Dost

Erefolu Rumi sana inayet eriti Hak'dan Yedi iklimine doldu ternarnet muhabbet-i Dost

E kafiyesi:

-10-

Eya gafil bu gafletten uyane Bu gaflet uykusona sen de kane

mr gn gn geersin ho feragat Verirsin assy her dem ziyane

Nice bir nice bu nefsin murad Bu akm rengine gel bir boyane

ular kim ak ile hemrenk oluptur Olan aldayamaz nak- hane

Senin gnln bu alem nakn alm Klmazsn taleb ol biniane

n lcafilenin menzile erdi Yabanda kaldn u sen sanu sane

Giceler gaflet ile yatma zinhar Durugel erligr karhane

iini bitir erken kendine gel Sana gymez ahi ahm zamane

Devasna bu nefsin uyma zinhar Habib rahmeylemez nefse uyane

Bezersin teni nefsi bihabersin Hacalet getirirsin akla cane

Usan olma azn endek alma Sefer klmak gerekse ol cihane

Gidersen ol uzak yollara bir gn Azk Jlinit gerek anda gidene

75

76

Ann menzillerl yolak uzaktr Azksz yayalar doymaz binane

Reslll dedi vatan sevmek imandan Nin senin hevesin yok vatane

Vancak ol beki mlkn ykarsn Drrsn dn gn bu virane

mr sermayesini yile verdin Aceb esrk msn yahut divane

Bu dnya fani lezzetlerl fini Bu ziti nice bir sevmek usane

Bu salrada gelenler bunda yetdi Ne pir e~lendi bunda ne elvane

Gelen geer konan ger dlenmez Bu gelmekten murad ne sor gelene

Geleni gr duran sor ki kimdir Sora vard~ kimdir ol gidene

Cihan zeyreklerl kim geldi gitti Bu srdan vermediler bir niane

Veli unlar ki dirlyken lptr Olar eriti bu raz- nihane

Bu deryildan bular kard drri Olar girdi bu babr- bipiyine

Gel imdi sen de lmezden n lgtl ri tahkike dme gel gmine

Grnin ile imin bir yerde durmaz Gmin ko imine gel imane

Hakikat i bilinmez lmeyince Bulunmaz yol seni bunda salane

Nice elfaz- mini bahs edersin Serab su sanp ddn yabane

E~er yz yl seraba sen se~rtsen Kalasn yle tene yane yane

Amel kl ilm lle ko kyi kill Ge aldanma bu kuru ad u sane

Enaniyyet sebilin sil gznden Hakikat gz ile bak bu clhane

Gresin emsi her zerrede zihir Her eyada grne Hak ayane

Sana sen ben demekten utanasn Olasn sen dahi gele llsane

znden ol saat fani olasn Uruc eyleyesn beft asmane

'l'l

78

Fenadan bir bekiiya eresin kim Nitelii ann gelmez beyane

Eer hasl olursa bu makamat Vanp seyrin erie lamekane

anp Erefolu Rumi eydr Saladur ~elsin ol cane kyane

Gznden gtren benlik hicabn Gre kim aina kimdir bigane

Bize can verene gerek budur sz Szmz yok bizim cane kyane

ular kim ld bu yolda ec:elsiz Olar eriti rnr-i cavidane

-ll-

Ey hevasna tapan Tevbeye gel tevbeye Hakk'a tap Hak'tan utan Tevbeye gel tevbeye

Nice nefse uyasn Nice dnya koasn Vakt ola usanasn Tevbeye gel tevbeye

Nice beslersin tenl Ylan lyan yer an Ko tenl besle can Tevbeye gel tevbeye

Sen teni sandn seni Bilmedin senden teni Odlara yaktn can Tevbeye gel tevbeye

Sen dnya-perest oldun Nefsin ile dost oldun Sanma dirisin ldn Tevbeye gel tevbeye

Gr bu mekkillerl Yazarlar hayr u erri Gnahdan olgl beri Tevbeye gel tevbeye

Ey miskin ademolu Usan tutma alemi Esmeden lm yeli Tevbeye gel tevbeye

lm gelicek naar Dilin tann aar Erken iini baar Tevbeye gel tevbeye

79

80

Ger bu dnya kalmaz mr payidar olmaz Son piman ass klmaz Tevbeye gel tevbeye

Tevbe suyuyla arn Dimegil bugn yann Gresin Hak didarn Tevbeye gel tevbeye

Erefolu Rumi sen Tevbe kl erken uyan Olma yolunda yalan Tevbeye gel tevbeye

-12-

Hep fesad ilerime Estafirullah tevbe 'Yaman tevilerime Estafirullah tevbe

Gzmn baktna Gnlmn aktna

Kulan aktna Estafirullah tevbe

Dilimin gybetine Nefsimin tezzetine

Hep azam tezzetine Estafirullah tevbe

81

Bildim suumu blldim Dndm alahm tuttum Geldim kapma geldim Estafirullah tevbe

Benden suumu sorrna Aybm yzme urma Mahrfun beni dndrrne

Esta~firullah tevbe

Settarl'uyb sensin Gaffir z znfb sensin Fettah l kulfb sensin Estafirullab tevbe

Geri kim gnahm ok Rabmetin dahi artuk Asine kapun ak Estafirullah tevbe

Nefs bendine tutuldum eytana esir oldum Her hata kim ben kldm Esta~ftrullah tevbe

Erefolu Rfmi'nin ol ok gnahlannn Kefaretidir ann Estafirullah tevbe

F. 6

82

'Tevbeyl tacil edin Gelin cennete gidin Ey mrninler siz edin Estafirullah tevbe

Arzu ylanlannn Canlan sokduunun

Tiryak ol aunun Estaflrullah tevbe

-13-

Ne olayn dervi olsam Ho yrsem derviane Terk eylesem kibr kinf Yz srsem iriene

Kande baksam Dost'u grsem Daim Dost'tan haber versem Dost Dost deyu Dost'a ersem Gelip Dost'u soruane

Dksem gzlerin yan Artrsam bann ban Braksam dnya iini Azn etsem ol biniane

Kosam nefsin irkin huyun Hi vermesem nefse boyun

Ak iinde erkan ayin Budur Dost'a gidiene

eyh elinden giysem kisvet Nefs elinden klsam feryat

Ak elinden versem erbet Yanuban tutuane

Erefolu Rmi syler le ara haber eyler Kim ki Dost'u grmek diler Varsn Dost'a blltene

-14-

Yine Dost'un kokusu geldi dine Yine can mest olup oldu revane

Erp ak lekeri tara edben Ykp gnlm evin kld virane

Beni benden giderdi kendi geldi Kamu mlkm ak tuttu ehane

Verip bu akl can ak aldn Gzn ass erer mi bu ziyane

Din dnya kamusun Dost yoluna Virem aldanmayan kfre imane

Diseler ak ko al ne dilersen Diyem aksz cihan demez samane

83

84

Bu ak ajr babal gevher olur Ele glnnedi ak iki ciluine

Bu akn kymeti yokluk olur bR Behi yetnnediler yok olane

akn misli yok sen dahi yok ol Ki sana ak ola genc-i nihane

Gzm at bu ak gsterdi yolum Bana ak oldu mrid-i yegane

Nikibm gtrdm grdm cemilin Vc:d imi nikab olan hemine

ak oduna varlk yand klli Dahi kalmad ayruk hi babine

Deme bu raz Erefotlu Rumi Bu srra mah:em bigine

Bulunmaz bu cihanda doru bir yar Aceb olmudrr . imdi zemine

-15-

Zihida gel aka uy ar eyleme Tevhidini akn inkar eyleme

Zerk hubbn evlerin eyle viran Gnln ol mlke mimAr eyleme

Masiva rengin gnlden sn gider Bir gnlde hubb tekrar 'eylme

Aka deidr tesbih ~cadeyl Bundan zge dahi hazar eylem~

Derd-i yar lle yre~tn yara kl Derdi artur derde tlmir eyleme

Srr- ak bilmez illa ak glr ana ak besdir dahi yar eylepe

Erefolu Rfuni aka yar isen Dilde aktan zge ezkir eyleme

-16-

Benim eyhim seni Hakk'a yetrr Nice mkllerl onda bitlrr Muhammed'In sancana gtrr Abdlkadir Sultan derler eyhine

Giderler g828ya alarlar satr Daima yaparlar ho gnl hatr Badat'ta trbesi nur olmu yatr Abdlkadir Sultan derler '?'lYhime

A~n yre#f yanar tutuur iterin var ise var onda piir Her kanda arsan gelip yetiir / Abdlkadir Sultan derler eyhime

85

Daim Allah ile eyhimin ii Dost deyinca akar gznn ya

Erefolu Rumi ann dervii Abdlkadir Sultan derler eyhime

-17-

Eski yirem var idi yrekte ald yine Yer yzne kanl yam yine sald yine

Yreimin erha erha yareteri bitmedi Noldu yine noldu yine yare ald yine

Yine ayn yenisidir deliliim depreir Akl u fikrim konandan yine gld yine

Tevbe vermi idi zahid ak arabn imeyem Snd tevbem dolu dolu yine iiidi yine

Dediler idi bana kim ak kitabn okuma Fala bakaym dedim ol sayfa ald yine

Terziye smarladm Rumi'ye zahid donu bi Tutmad szm ak donu biildi yine

-18-

Devir akln alli ala eyleme Sil gzn yan gavga eyleme

Demedim mi sana benden zgeye Gzn auban temaa eyleme

Daima grmek diler isen beni Eiimden zge me'va eyleme

Gahi vasl gahi mahcub oluben Gah nevha v gah telala eyleme

zge yarin var imi var imdi var Dahi vaslm temenna eyleme

Ak isen sen de aklar gibi Rumi'ya gnln herca eyleme

-19-

Deli akn bu canm iline Beni brakt bu halkn diline

Gzlerimden ya ile kan aktr lle yam dllemezen siline

Zira aktka gzmden kanl ya Ho teselliler gelir ben kuluna

Ho yar~r aka gz ya Kim ki aksa gznden biline

Ben bu aktan bir nefes aynlmazam Ger yreim erha erha diline

87

88

Ak ile ben bir demimi vermezem Akszn olan rnrn bin ylna

smi resmi Erefolu Rfuni'nh Kl olup savruldu akn yeline

Kalmad nam u ni8n zerrece Garka varup gitti akn seline

-20-

Haktan utan olma asi Gel ikrar eylegil ere Er dediim Tann has Gel ikrar eylegll ere

Zinheir erden olma rak Sekiz umak ere durak Etmeyesin yann firak Gel ikrar eylegil ere

Er gnl dolu Hak niiru Ere mtak umak hiirl Ko ol mnkir-i tekbiri Gel ikrir eylegil ere

Erdir ol Hazret'e varan Didarn eksiz gren 'Ykllere meded iren Gel fkrar eylegll ere

Erenleri kim sevmeye Tamu dibinde kaynaya Kimse efaat klmaya Gel ikrar eylegil ere

Er ilter seni cennete Hem ulatnr rabmete

U~amayasn mibnete Gel ikrar eylegil ere

Aldnsa erenler elin Doru vardn ise yolun Gir umak iine saln Gel ikrar eylegil ere

Erefolu Rumi nola Erenler yolunda ola Kan babas didar ola Gel ikrar eylegii ere

Gerekiere budur nian Gerek anmaz can cihan Hak'tan ister isen iman Gel ikrar eylegiJ ere

-21-

Nefsi zindan eylegll daim rlyazetbanede Kim balas olup gidesin sen dahi ol hanede

Tak rlyazet zencirin boynuna nefsin ak lle Ta ki nefsin devierin getiresin imane de

89

90

Bend edip nefsi brak ahk susuzluk iluna Zlkr lalcn ele al gir yola merdAne de

Evllya v enbiya Hak yola byle girdiler Nefslerin kalrettiler kydlar hem cane de

nk cana kydlar klli hevesden ~tller U mekAndan da ileri gittiler seyrine de

Bend edip salmaz isen nefsi rlyazet alma Sen ann lHmdindesJn hi diimegil gmane de

~m ki nefsi balayp klmad kendye mutl Nefse flrkatte gfrlftar oldu ol eytane de

Nefs-i emmare dller emrinde dAim olasn Hi itaat etmeyesin ol yce Sultan'e de

Erefolu Rfuni kim nefsl mselman ettiyse Mrld-1 hadi olur ol cinne hem lnsane de

-22-

eyhsiz varamazsn yolu Zinhar eyhe erl eyhe

eybin himmeddir au Zinhar eyhe erl eyhe

Bir eyh edin yola rehber Ibu yola eyh lle var Budur sana doru haber Zinhar eyhe erl eybe

Gr ol eyhsiz gidenleri Kimi mlhid kimi dehri Olma sen cebri ya kaderi Zinbir eyhe eri eyhe

Hak babibi iken Resili eyhsiz Hakk'a varmad yol Kim eyhl yok eytandr ol Zinhar eyhe erl eyhe

Taliblysen Hak yolunun Var elin tut bir ulunun Tut pendin Erefollu'nun Zinhar eyhe eri eybe

-23-

Koyup alYan sen gel yan gzle Gnl venne fenaya van gzle

Cihanda lokna iin gussa ekme Yedinne nefsine murdan gzle

Kanaat zenciriyle nefsln itin KI balla yrtmasn deyyan gzle

Gurab- nefse uyup cife koma Bulup can blbln glzan gzle

Bu tara halk ile pazan terk et Gnl ehrlne gir esran gzle

91

92

Sakn Badad'n urulamasn Reva ile bu nefs ayyan gzle

Ezelden Hak ile vade ed p ~n Hakk'a tap gayn ko iknin gzle

Derip devirme koyup gideceksin Ne ald gitti gidenleri gzle

Bu derbendi ge Erefolu Rumi Eri kafileye salan gzle

Dorugel karban gt uyuma Yalanda kald usaolan gzle

-24-

Ann derdi ile daim yine bu yreim yane Kodu canmda ak odun ezelden ta ebed yane

Beiirettir bana yanmak yolunda ba u can vermek Bu bezirganlk zgedir erimez sud u husrane

Bu ak odu beni yaksn ttnm gklere ksn Eer yz bin canm varsa feda olsun o canane

Bu akn adeti yakmak lr aklan daim u kim ak oduna yanmaz yazld ad hayvane

Ann ak bana yardr dilimde ad tekrardr Gnl kevnine vermezler nazar kl ehli irfane

Ann ak kime dfl dald tedbiri at Mekin lamekin oldu klur kendini vfnine

Sefer klur vcudunda bu akn taeiri daim Erer pazanna akn verir bin can bir cane

Hayatm ruh ile sanman bu uakm eya gafil Tecellisine ma'ukun bular can verdi krane

Gerekse zaiid abid ol Erefolu Rumi sen vasl olmadn Hakk'a yazlmaz adn insiDe

Ey aklar ey sadklar ey esrilkler ey ayklar Kayurmaz can u bandan girenler ibu meydane

-25-

Eya gafil a gzn bir bak bu dnya haline Hi kimse geldi mi bunda dmedi ecel eline

Niceleri Sultan edip tahta kard bir zaman Ahr yere vurdu an irgrnedi visaline

Bu dnyay benim sanup zinhar buna verne gnl Nice senin gibilerin glp geti sakalna

Bu fenaya aldanmagl ol bekinm kaydn grgll ibu geer dnya in glrne halkn veballne

Gr gr bunun fenasn ekme. zinbar belasn Tb: tiz nice noksan erer bir bak bunun kemaline

93

94

An ol gn yer devrlle gkler atiayp yarla Malluk bir yere derlle srafil suru alma

Atan anan kardalann-yad olup senden aynla ol ettiin zulmterin hep dad senden alna

ol dnyaya benim diyen atlar binip harir giyen Kara toprak olup yatr kimse bilmez ki hali ne

Arif olan bakt grd bunun mekr hilelerln Bir parman da banmad bunun aulu balna

Buna gnl verenlerin ahr mabunluktur ii Akil olan aldannad bunun yanl hayatine

Erefolu Rumi sen de ahir toprak olsarsn Toprak. olmadan toprak ol aldanma ann aline

Seni yavuz sananlara sen hayr dualar eyle Kim kime ne sanr ise ahr geliser yoluna

-26-

Gzn a imdi uyan Tevbeye gel tevbeye Gaflet uykusuna kan Tevbeye gel tevbeye

Nice bir nefs arzusu Nice dnya kaygusu Ya nice nice isyan Tevbeye gel tevbeye

Ey dnyay cem'eden Sonra koyuhan giden Olmadan sen peiman Tevbeye gel tevbeye

Verme dnyaya gnl Nefsi ko Hakk'a ol kul Tab ziyan ass san Tevbeye gel tevbeye

Ne yatarsn tururu Korku oktur iler Nagah ger karban Tevbeye gel tevbeye

Gelenler kamu gitti Sevdiini terk itti Girdiler kabre uryan Tevbeye gel tevbeye

Derviliin yoluna Ak ile geldin ise Ge bitmez endieden Tevbeye gel tevbeye

Erefolu Rumi sen Nefsine ver tevbeyi Nefsin eyle mslman Tevbeye gel tevbeye

95

96

H kafiyesi

-27-

ller kim der ise daim U llihe lllallah Gnlnde dura kaim u ilahe lllallah

Endiesi Hak ola Gnl nii:r lle dola

Maheredek dey'gele U ilihe lllallah

u dem ki ge can U havfn ola an rtmeye hi teni U llihe lllallah

Aldatamaya eytan Mii:nisl ola Rahnin Hem kurtanser in8n U ilihe lllallah

Ol gn ki kara yzler Hem sylemeye szler Ho hccet olup syler U ilahe lllallah

Var Erefolu RUmi Terk etme bu kelim Degll aleddevim U lWe lllallah

Cehd eyle mislvAy Tarh edegr gnlden Tevhide can u dilden U ilihe lllallah

< ve kafiyesi

-28-

~a derdin gerek derdbl Niderem m nl'mAy Bana akm gerek akm Gerekmez zge gavgay

Yeter bu bata bu sevdi Gerekmez bir dahi gavga Muhammed Mustafa'dandr Sre geldim bu sevdAy

!ebi gzler ki grrler CemAli glenin Dost'un Zehi tti v blblllr Ederler ho temAay

97

F: 7

98

Melamet yolunu tuttum Selamet mlkne yetdim Bu aklar makamdr Komazlar buna ra'nay

Beni kodum ana gittim Ann ile ana yetdim Bu Rmi kuludur ann Kim bile bu muammay

-29-

Zehi bahtlu u canlar kim Bulur ann visilini Zehi devletl gzler kim Grr ann cemalini

Zehi baht u saadetler Zehi ltf u inayetler Zehi ad u beliretler Ki iitir ketarnn

Zehi tti v kumriler Ki vasl- skkerin yirler Didara karu dururlar iip kevser arabn

Zehi blbller terler Ann didanna karu Zehi aklar okurlar Ann hsn-1 kitabn

lahi sen myesser kl Bu Erefolu Rumi'ye Ki ol meclis-i iiiide Dura kavura elini

-30-

Safa ister isen terk et safay Vefa ister isen ko bi vefay

Mahabbet erhetin bir zerre iir Ki hasta gnlne bula ifay

Bugn bu nefs muradn terk edersen Yarn grmeyesin hergtz cefay

Kuru ekmee doyurmad nefsin ittin Hak babibi Mustafa'y

Doyurma nefsini trl taamla Muhammed yer idi yavan gcay

Tenini bezerne trl don ile Resul giydi mdarn eski abay

Sen mmetsin uyuma gaflet ile Ol ihya eder idi her geceyi

Szm sanadr Erefolu RUni Sakn dnyaya uydurma heviy

99

100

ide gr nefsine zecri kayurma lmden ndin lp bul bekiy

-31

Ann ak gerek bana Gerekmez dnya ukbay KJ aktr maksildum ancak Kodum cmle temennay

Mahabbet tadn evvelde Kodu canm dtnanda Kamudan el ekip bu can

Anp ister o Mevlay

Muhib mahbilb mahabbet bil Haldkatte bular birdir

1\nnn an sevenler Kodular klli sevdiy

Ann derdlnl bilmeyen Cihanda nesne bilmedt Gerekse varsn ol yz yl

Okusun_a u karay

Ann ak kitabndan ular kim okudu bir harf Hep ismi resmi mahvoldu Unuttu hep mislvay

Ben ol ahbaz- kudsiyem Kolundan utum ol Ahn ikann srp gtrdm Kim aviadm bu sahriy

Avn aldm yine dndm Vanp ah koluna kondum Cemaline bakp her dem Ederim ho temaiy

Ben ol serbAz- nsiyem Yolunda can u ba verdim Bu gn grdm ayan am Koduro va'de-1 ferday

erab- layezaliden lp hayran u mest geldim Szm mestane annn der nkte-1 garriy

Niderlm ol dili ben kim Ann sylemeye r6zn Niderlm ol gz ben kim Kl grmeye dilaray

Var Erefolu Rmi sen Bu raz arife syle Ki her bir bihaber imi Ne bilr bu muammay

101

102

-32-

ular kim ~ost elinden iti cam Olar bilmedi hergiz has u arnn

Olar esrkdrr daim aylmaz Olar fehmeylemezler subh u iin

Olarda din dnya tedbiri yok Olarn fikri Hakdr vesselami

Olar varlklarn Hakk'a verptr Olarn Hak ile daim kyam

Olar bilmez yecfz u la yecuz Olar mezhep edinmez bir iman

Olarn gnlne Hak yle dolmu Unutulmu iki cihan tamam

Olarn varln Hak yle alm Hemen kalm bularn halka nam

Olara korku yok iki cihanda Olar grmeyiser dar- melam

Olar iki cihandan getiiyin Bulara verdi Hak Dar s seh1m'

Olar Ar ve Krs bir nefeste Gezp seyran ederler Rum u am'

Sebeb bunlar bu yer gk durduuna Bu mahlukun bularnla nizarn

Bularn amna geldi Resul'e Ki la havfn aleyhim Hak kelam

Bular Erefolu Rumi'ye sor Bular sana gstere teman

-33-

Arif ol kim bilesin esrarm Bu gznle gresin envarm

Het Bihit'den fari ol can terkin ur Bunda bul yari bugn ko yarm

Kim ki bunda bulmak ister yarini Vars~ ol hep yare versin varm

Yarini yarna koyan kimseler Bellidir terk idemez ayarm

Her kim ayara uyup yari kodu Ta ebed grmeye ol dildarn

Yare yar olmak gerek yir isteyen Yar in komak gerektir arm

Bunda bugn yare sen yar ol dahi Fari ol var kim bulur yar yarn

103

lfH

Gaynyt terk et Id ayne eresh Ydyasm ayniyle pynn birn.

Ya'dall axn bir nefes olmayasn n veresin yire gnl .-rm

Kan4e baksan yAri gresin hemA Grmeyesin bii' dahi deyyAnn

A.rlf anlad v gaftl taniad Etrefotlu Riiml'nln szlerini

-34-

Bir ben seni seven delfl Cfimle Alemdir sevtel Yz bin ola her kfede Yoluna canlar verlcl

Ben kim olam seni sevem Ya yoluna canm verem Sevenleri griceAiz Ben de bir boynun ellcl

Vann sorun mrltere Var mdr bu derde Are Hi olur mu Dost'a ere Dtman ne dost olucu

Dman deditim nefsindir ol tama' lle hrsndr Keser tama' tamann Dost'a Akm deylcl

Ak nefsine uymad Cann verdi doymad Kim ki canna kymad Oldur ol yalan da'vlcl

Ak kendden el yudu Dnya vii ahretl kodu Hi anmaz bllli yAd Kendzn yop sayc

Durmaz akar gz ya Hi onulmaz baln ba Ah ile zAr olur ii Kimse yok halin sorucu

Erefotlu Rumi gibi yle mcrim eksikil kul Arasalar bulunmaya Nefst hevAsm koyucu

Yani ol da Akm der Doyunca yer yatar uyur Nef