Upload
bayqush
View
1.784
Download
11
Embed Size (px)
Citation preview
AXISQATÜRKL�RIN DILI
������������
Bu sehife qedim tarixe malik Axiska turklerinin etnik tarixi, medeniyyeti, dilinin fonetik, leksik, onomastik, semantik, morfoloji ve sintaktik xususiyyetlerinin sistematik tesvirini ehate edir. Muellif ilk defe olaraq bu
dilin ses sistemi, luget terkibi, qrammaik qurulushunun genish ve aydin menzeresini yarada bilmishdir. Meslehet, teklif, fikir ve iradlarinizi [email protected] gondermekle muellifle elaqe saxlaya bilersiniz...
MÜND��������������
�����
I F�� ������������������������������������������������
������������ ��� ������������ ��������
1.2. Müxt������� ������ ������������������� ������������
����������� ��� �����������������
������������������������������������ ����!����������������"�������� �����#� �������������
II F�� ���������2.1. Foneml� ��������
2.1.1.Abruptiv foneml�
2.1.2.�$�������������� �
2.2. Ah��%��"�"
2.3. Fonetik hadis���
III F�� ������3.1. &��������������
3.1.1. &���'�������������
3.1.2. K�������� �����(��)����'������������
�������*��(�� ������������
3.1.4. M���������������
3.1.5. M� ����� l��+������ ����,�)-����������
3.1.6. Xalq musiqi al���� �����(����"�� ����� �
3.1.7. B�/0��)�0���+����8,��� �����������-semantik xüsusiyy���� �
��:���������������
3.3. Terminoloji leksika
�������;������)������0(�� ������� �
3.3.2. Ay, gün, h�����(���� ���������
3.3.3. Xalq t�))������ ����� �
������*��(���� ��+=����>���� ����� ,
3.4. Regional t�/�� �� ����� �'���� �
3.5. «D����?� "�@�(�����������"�-"��"� ��
3.6. Türk v���0� )�8�����)������� ������� �������#0��
3.7. Dil�����(��� �
��C��E� 8���")�� �� ��
3.9. Gürcü dilind��������� ��� ���������������������� �
3.10. Onomastik leksika
3.10.1. Antroponiml�
3.10.2. Toponiml�
3.11. Sözün semantik strukturu: ������������� ������
3.12. Frazeoloji vahidl�
IV F�� ����FOLOGIYA4.1. Sözün morfoloji quru-�"�"
4.2. Nitq hiss��� �
��:����;���
4.2.2. Sif��
4.2.3. Say
4.2.4. &(�0���
4.2.5. Fe"l
4.2.6. Fe"lin t�� �������-y����� �� �
4.2.7. Z� �
4.2.8. Köm��'������!������ �
V F�� �������Q�������������������" "�"�"
5.1.1. Söz birl������ �
5.1.2. Cüml������� "���-�� �
5.1.3. &�(���
5.1.4. Cüml�����#0�� ����� ���+��(� ���,
5.1.5. Cütt� ��)���(������� ��)���8������
Q���V��W ��'��(�����������8������
5.1.7. Xüsusil����
5.1.8. Xitab v�� �8������
5.1.9. Mür����)�cüml���$)���0�(���)������ ����)�8������
N���������������� ��� ��������������������������������������%#��� � �����)" ������������ �+��-��-� ��"����-�("�"����,�!������������� ��) "���(������ �+���������', g) mövcuddur, dig� ������ ����)�[0������� �+�������,�m�������������� ��\#0��((�������-���������������������������"�������� �(��)"��!���������������������������������� �
Ah��%��"�"�"����0"�����!�� �����!������"�" �����)"�����������[�[-l�����!dis��������)-���� �
cingiltil�����!�������������� ��� ����������������)�����0����� ��]��%# ������)"��!������������� �-���(���������� ��������'� ������ ������� ���8��%��������������[������"������� �
Fonetik qanun v��!������ ���������'������da nitq v������������ �������������0� ����������)��dill� ������ ������������� ������� �� �� ����(��� ��������� �� ��������������������������� ��Bütün bu m������� ��� ��� ��������%� ��!"���� ������� �������������#0�� ���������������������� ���� ����������������������������������!����!�����������)���� �
2. T�����%#��� � �����������������'��� �)"��!����������������������)� ( ������� ��^"��������0���������'�����������)-���� ����� ����������0������-çi, lux (nux), li (ni), ci, n�������'��-'��'"���8����'�������8������������"'���(����������'��� �!���)� ( �������!������������ �
Bu �!���������������%� ��� ������� �������� ����� ���)� ����"����������)�[0��!�� ��-lux, -nux �����'�������������������� ���������� ����ji göst� �8���������������������� �
������� ��� ��������������#��`���)� �������� �����`�������������� ������� ����� �� ���������� ��Bel��)� �(�0��������8��������'������)� ����� ���������((������'� ��]�� ���'�� �" �+��'��" � ,�
������� ���rinin dilind��!������ ����������%� ��� ������� �������� ������"�������� ��#0����%#��� � ��W#�����!����������� ����+--��-g�,��������� ��$�[�� ����!��������%#��� �8����-�������'����� ��^� %�����!���(-in����-��,�%������0������� ��w� 8����!������+�����'��� ��[�[�(��[��[,�������������� ��W#�����!���olan söz hallanark����� ������� ���'����"�������#��`�����")�����������'����`�!�������'������ ����d�������)��#��`�!�������'����`�����")�����������'������ �������'� ��w��������{�)����- b���
Q�����)#����� ������ ��+)� � ��)��� ���� ������� ,�#0�������������� "�")������)������� �
����������������������� �� ���#0��� ��������������� �� �(� ����������������8�������� ��}����������göst� � �����)"��!���������������������0���meyl z�������"-"������������� �� �!������������������ �
���������� ��� ���������������-����� ��)��)"��!������� �����������������������(���������������(��m���(������)�� ���������!���������)���� �������������������(����� ��������������ir. Bu ���������������������������"��� �����������#0�� ��" " ��W����!�������������������� ����!��������"0"��)� �����������"���'����������� ��� ����������������������)"�%����!�'������� �����)-���mövqeyini mühafiz��������� ��^"��������������������!��� ��%������ {�����'����������������� �����(��)����'������!��(�� �������������������-m�����������!��� �����(����
����������������������!����������� �� ������!�����������[ "0������� �
Bu �!��������������%� 8���")�� �� ��� ���%��� �����������������"'�+����,���"'�+���,������+)����,��naxül��+#�,���"��+"� ",�������+�,������+���� ���0,��)�)����+�����,������+%#0� ��,����� ��+������,~�(�����)"��������������")�� �� ���!������!�������������%� 8�������������'�����������l� ��%���)�'��� ��^����gürcü sözl� ����"�� �(���������������� ��������0����������'���� ����������������(�������)"����� �����indi bel���#0�� �������!��)���������- "��������)"�� ��")�� ���������� �� ���#��� ��'����� ���� ��
%���)�'��� ��^"�������")��ratlar g���8������� �-gürcü dil ����� �����!� �� �������������#� ����������'���mühüm �!������������8�
$� ������>�����������������������-�� ����>��" "�"��"�-"��������"��� ���#0�� ������������ ������%����h������������(����%� ��� ����� ������������������%# ���������(����� ����������� ����������� �
T�����%#��� � ����������������������� �%���� ������ ������������� �0��)��� ��$�)���� �����'�����������������0����������������[�� ��%�8�����" ������� �����[�� ��������������8��� �(� kontaktda olan dill� � ����������)�����)��(�����"0"���� ����(���� �
Dilxarici amill� ������ ���)� -birin�� ����������� ��������������������������� �����)� ����������%� �)� ������keçm������ ����� ���� ������ �
Onomastik leksika bu elin tarixini �������� ������� ���)� �����+$�*8���(,��������� ���� �>����� ����8�- ���������!��'�����������) 0��������������!"�"�"����� ��^� ��� � �%���� ������"����� ��bu �!��������������������#0���[�� ����%#��� ����� �
Tipik olmayan familiyalar ekstralinqvistik v�� �%�������[�� �� �������8����� ��w�[�"��" ����:�-30-cu ill� ���������� ��� ������������ ����� ��������������8�������0� ��%� 8������ ������� �
W������ 0��� ��������%� ���������(��� ������ �����'����� ������)-����-�������� ��������8����'� ����"-"�"���)"�������������� ����� �
4. cüml����������������������������������������"������)���� )�������#0����%#��� � ��$�����%#��� � �ki, ist� ���������� �������� ����)�8������������������8������0(�� ��(�����������l� ����� �����������s� )��������������� ������������������%�8������� ����(� �8�������)-������������0������ ����%��� �
5. Bel���������������������� �� �� ��0��'�� ������������!�����������)"���� �����)�)�� ���������� ������������� �n dilinin yad mühitd����������)������� ����!������������(��!�����dill� �����������������"�������� ���� ���������� �
Bu �!������������0� )�8����� )� "�"��������� ������������������������� �(��� ����8�!���� �d������� ��������� ������� ��ail����������")�����)"��������!"������� ����� ������������������(��#0�xüsusiyy���� ���������������������(�����������0��'�� ������� �
T������������� �)����)� �����8�����'�� ���� ������������ ��� �������������$� ������������Az� )�8���� �l� ����������� ��^"������"�-�!�����������!� ��������� ������ ��+��'��,��#(�������dayanan özün�����"������ "�"�" ��������!����'��������� ����?�0�(����� � �] ���������!����bel��)� ��������������-��������������������� ����� �)������� �
I F��
AXISQA TÜRKL�������������������
������������������
� � ����!"#�$%&'()&*+*+�/$+*'�$#&*�*+)�0#*&
�����E� 8�������%����������� ������� ����)#�%��� ����� ��^"�)#�%������� �����@�������-san 0������0��-zaman bu � 0������xt������� ������ ����������)��(� ����� ��E���� ��>��)� �)#�%������������ ������� ������ �������'����#���� ���������"��" ��� ��� �8�� ������������� ����� ������������ ��� ������� ��������)#�%����'�)��� ������������ 0��� ������� ��:�9, s. 35, 36].
������� ��� ����%� �0�������� ����8���������� ��������� ������� ����� ��� "0���� ���mübariz�����"���'����������� ������������ ���� ��������� ��� ���������(��������� ����E� 8��������� �������������"0"���������������b���� ��'� '�(������� ��� ������� �
VII yüzilliy������� �����8�- �����@���w� ��0��?�0��Q���� ��������������"-"�%#��� ��� ��&�-M��"����0� ������)��-� ����'����������� �(��!#��� ���( ������^"��-� ���:��������� �(��h� ��������#0�!#��� ���)��� ���)��0�������#0������( ��:�����������
w ���� �����E� 8��������������(����������� ����������#( ������ 0������!�������)#�������� {�Kartveloba (y�����E� 8��),��������� ��)�+^#����$� �����,��^������� ��(��������?� )��E� 8���an «Didi türkoba»ya daxil idi.
� ��0��������������������� �������*"�� �������?�0��%# �������)���������� � ���� ���Gürcüstan � 0�����������)��(� ����� ��^"�����������'�� �������� ��� ������ �������)� ��8���#( �(II-VIII �� �� ,������ � � ��^"��#( �'�������!"�-bulqar v����%� ��� ������ �����E� 8�����!� )���� ���� ������)-���� ���C������-2, 1999, s. 172].
Bu dövrd��)��������" ��!"����")��( ����0� ��)�0��������������)"� ��)"����"( ������� ��8��")-q� )��Qafqazda ciddi qüvv����'�( ��� �� �
*"�� ���?�0�%����������������������� ���)���� ��*� )�-siyasi c�!���������� ��"������)"� ����� ������� ������ ���!"�-)"� ����� ��������" � ��� " � ���" � ��"��" � ���"� �" � ��çenl� �(��)��8��")��?�0, Gürcüstan v���0� )�8��!� ����������� ����:�������-68].
Oqorlar, yaxud uqrlar-�8 � ����8��� ��� ������� ������ �^�� ������� 0������������(��� ��'�� �� ���������0������� ������� ��� ����������Q��
c��")��?�0������8��������E� 8�������)� �'������������ �����" � ��)-����� �������� �������0�rayonunda Orqor (B�0��������� ���] � ,����������( �� ��]��" ������������)"�� 0�����#(8"��"-"���������� ���C�������V���
Mesxeti vilay�������!"�-)"� ����� ������)-������������ ����� ��)�������������������������" ����«oqur ölk���@�!�������"��� ��%��������� � �
Qurla ���� ����������� ����)� ���0" ����� ��0" �+�!�����"0��������]-"0� ����W0" @�+W0� �boyundan) [207, s. 147]. Gürcül� �)"���������������������" ��+�0�" �,��������������� ��$��(����!� ��������-���������" �����������( �� �
Q������� ������ ��)"��#( ������8��8��")��?�0������������8������������- "�!� �������� ���� ��Eftalitl� �-�-�!"�� �������%# ������ ��]�� �)�����)�0�������)�al da deyirdil� ������0����������\" ������ ����)��� ��������!���������������"��� �( �� ���Q������������������Q���
Tobalar q� )���� ������-������� ��)��������������������� ����� ��$�)-$")�������������������� ���"�����?�)��\�altuba v��?" "�")����������� �����������"��"��" �����%��� ���"�������)"�����������? �")����� �")���=��")����)��")�������� �������������� ��$")����������E� 8���������%� � ���� ������������������� {�$�)�'��+������������� ���",���eltubani (Qori ��!� �������,��\���")���!� �������� ���"�����$"(��-�����")������������ �����������������etdirip [21, s. 192].
E� 8������!"�� ����� ��)��������������� ���)� �����( � ����"��" ���( � �+) � ,�������Qafqaz çöll� �nd��!"�� ����� ��)����������� ���( ����������������� �����)��� ������ �+�" ��,��rus salnam��� ������) ������%#��� ��� ��]�� ��������!� �������� �������� ���w� ��0���( �����( �����-����� ��������"����"�"������� �? �����0���� )��!��i v���"��)��"���� ����������)� ������ ��CV�����:����:�������Q-16]. N.Y.Merpertin verdiyi m��"���%# ���) � ������0��������������?�0��������(��Q�C-ci ild���(� �� ����-�")������������� �=�0������%������� ����V�����576]. Dem����Az� )�8�����( �+) ,�������������+?"� � ���"�� 0��������( ��(���( �������������� ��������������� ,��#���������������%��������������� ��� ��������( �� �
Abari k��������+E� 8��������� ��" � ���",�)"����������������� �
Tarixçil� q�����%� 8�����)��� �����)"���� ��� �!���������"��� ���� ���0��!��)������� �����burada mü������!������ �����#(8"��" �
� ��w��! �������� 0��-�"�E� 8������������� ��� ����� ��������(��!���������� ���������� ������ �'���(����"���!���� ���� (y������\--Gürcüstan», «T� �����-Gürcüstan») yerl������� �"�8��� �8�����)������� ���������)"���� ��� �����+^"��$� ���+^#�,������'��� ��:������������
Abdal etnonimi Türkm��������������?�0��E� 8������; ��(��$� ����������������� ������� ��)ind��d��!0� �������������� ���:�����������QV����������0� )�8���)"������������ �����������������������+�)���-��-���(��$�("0���������)������-�?")������������)�����-�]-"0��������}'�����!� �������:�-cü il������(��� �������,�)"���� ������iql��� ��C����8�������Q��
E� 8�������^������� ���"���)��� ��)-���)� �'���� ������ ����������������� {��)��� ���'������)���������� ����)�����%��������)�����������"����������C��
V yüzilliyin 60-8������ ��������" ��#(������������!� )�-siyasi�)� ���������)� �+�(� ,��������(�0�������Sabirl� ���%� ����� ������!������ 0��� ������8���#����� ��!��������� �8�������"���� ��� ��T����� ���������� ������)� �� �?�0�!������ ������^�0��-\�����#����� ��������(����� ��������� �[178, s. 50, 78].
VI yüzillikd��!"�-)"� ����� ��( � ���0� )��� ������ "0��� ���( � �)"�� 0����)� ��������!#�� ������� �� �
VI yüzilliyin 70-ci ill� �����?�0���� ���������������� ������-��)���8� �������� ������-���süqutundan sonra x�0� �� ����#( ��)���� ��?��������������)��� ������� ���)���-�8������0� �� ���c��")��?�0�'�������!� )������ �� ��!�������"���(� � �
H���������0��������)���-�8�����E� 8��������)� �!"�-)"� ��������� ������ ��)"�� ��� ������")��v������)����������!�'�����0� ��8��)���� ����������QV��
Buntürkl� �!���������"��� �!�����������-V �� �� ��%���)�'�� ���)"��)� ��� �������������?� "�@�hadis��� ������ ����!�����#��)� ����"���� ����%� ��� �������������������������� �� ���
Az� )�8����� ��� ���(���� ����������( ��-��������� �����"�"�������������?� "�@�)�0��)"�������g���)�'��)���0� )�8�����)�������� �������������?� "�@"���� ������ ������"����������0� )�8�8��-��nec����)!���0�� ����)"��� ��� ���������������0� )aycan xalq dilin�������)��������( ������ ����������-10].
������� ��� ��������������������(�0�����������)�������?� "�@"������������������� ��������� "��" �-semantik c�!������)�0������ ��"�-"��"�����������������)"���� ��� ��������� ����nil���� ����!����� ���� 0���-" " �
E� 8��������� ������������)�0��+)0�,���������� ������������� ��"����"��" �������0��������� �)�� ��'�����-Balazuri h������#( ���!������ �������(� ���� ����^0���������#��������� ��� ��:�Q��s. 232]��^"������"����� ��E� 8��������"���� ���"�������^0����(��^�0������������ �����el�8�����^�0����%#����������������� ��������0�����������%��� ���"�����^�0������������������� ���C�������V���
Bun türkl� �������� ��0����((���� ������?�0�������)� �%��������� ������)� �����"��(�������� �� �������������� ������ �����������#0�"�"��������� ������ ����� �
Gürcü salnam��� �����)"���� ��� ���!�����������������) �0����!������ ������"��� �( �� �
VII �� ����0������%� 8��m��)�����w����(��� ����@��@��� �)��"�����"�������)"���� ��� �+�� ���türkl� ,�!���������������"��� �(� ���������� ����������:C��������� ����"-"�%#��� ������� �
� ����$�*8���(�(����&0�0�(���%� ������'�� ����� ����� �)"���� ��� ����������������� ��� ���������?�����-"0� ����"-"�"���)"���������'������� ��w�������� ��?������� ����-���@�����-� ��-il����������)#��+���"����-"������,��#0���������"� ��)"�@��#0��������)�-D����?� "�@������ ������?����]-"0� ��"�-"����� � � � Bön sözünün m��� �����)� ��-�����@��#0���?�����-"0� @��"�-"��"�t��������� {�)#��� �-buntürk -������� ��- dem���� ��������:�����C���
$�*8���(�(����&0�0�("��)"���������� �� �������������!�����( �� ��������� �������������m� !����� ������� ��(���-"0���������� ���������������������������(��)������������ �����8������)"��türkl� ���������-��E� 8����������������-"0����� �����������"�����-���� �� ����"��" ��Dem�����)"���� ������� �������� ��-"0����� �����)� ��� ���������r is���!�'�����'� ������� �
^"������ ������������?� "�@����)������������(���#(��������")�����������)"��� ��� � �������semantik-������>��"�-"��"-"���������0� )�8���� ���(���0� )�8��������������������������������������"������������
� ������ �$����*8���(���)"������ �������)"���� ��� ����������� �� ����������?� "�@����?����]-"0� ����#(������ !���� �������� ����� �����-üst������ ����������������?� "�@����?����]-"0�ell� ���?����]-"0�)���� ��^"��� ������ ���^"��� ��)���� ��ir -�������-c��")�"��0� )�8������ ���Az� )�8��)���� ��� ����������:��
V-VI yüzillikl� ���E� 8������!"�� ���+���-" � ����� ��-" � �����(� �� ���(��)�,�����-VIII �� �� ���is��� ����(����)���������%� ����� ������)� %���VQ-ci ild��E� 8����� � �)�� �� ���(" "��"��x�0� �� �(����'� �����!���� ��-"0� �������"�����-����������� ����((���� ����������)" ��::Q�����������?�0���'-�����+���)���{���������(,��#'�)�%���������0� ����������0����������" �������-XII �� �� ���� ��������rkdilli �!���������������������� ����
V-VI yüzillikl� ���E� 8�������� ����!����������� ��-" �(�����-" � ���%# �������)����� ���-����0� ������]��- ��@�?� )��E� 8������������������� �+�����������0�������� ���,{�)"��� ������q���������)����(�������'���%�����������-" ������!"�� �����)"��� �������� ��(" "�")���-�")����"���)"����)����(���#������������������������� �(� ����� ���������:���
M��)��� ���������� ������������0����������0� �� ���E� 8���������"0��� ����%�������� ��}�w �(�������0�-�kartliyskix üarey» ��� ������0� �����">��(��� (���'��(� ������(��(�? "0����# ���)����'��-#���������
naseleni���� "0���–@�(���� ��� ����������(����">����>��!���@- znali xazarskiy (qruz. «xazaruli»), t.e. törksiky �0������C�����:���:Q������V�.
«Kartlis tsxovreba»da göst� ��� ������(� �� ��������0��������(����0� �� ���������0���������((���� �������!�8"�� �������� �� ������V������������-�)����� {�� �"���+%� 8�,���0 "���+��0� ,������" ��(erm���,���" "���+�� ���,���) "���+��!"��,�v��) ��0��"���+�"��,���:�������V��
El��)"��%# ����������'�� �!����� ��?�0������� �(����� ���� �@������ � � ��:������������
Göründüyü kimi, Gürcüstan � 0�����������"������� ������ �����!� �)� �����)� -birind����� ��������������"�dur. N.A.Baskakov bu xüsusd���0� �����!"���#( ������� ������� �� ���'���"��)��������� ������t��������"��"��"�������� � -l dill� ����+�������-"0� �������-" � ����� -" � �����"�" -" � ���- q�����( � �����)� �� ����)"�- � ���(���������'"(�� ���))�� ���������� �,�(��0-������� ����+�������-"0� ���dill� �,�� ������� ������%��� ����CV������QQ��
1.2. Müxt)(*3��%&'��#43#(#&�+�+����!"#�Toponiml)&*+0)��+*'#!�
Gürcüstanda müxt������� ������ ������ �������������� ���� ������������ ������8���������w����������#(8"������8�- ����� �������)�����"�" ��� ��� ��%#��� � ����������� ��������������������������)� ��� �8�- ����� �"0"��� ��������������"���'������������������"-"�����sun v���#(8"�����"-"�� 0������� �����)"��� �� ���)��(� �����8�����(��������!������ ���)� �'���#0�����8�!���� ����������������� ����(��)"�� �����������(��� ������ ��������%�����(���� ����������� ������ ����� ��������� ������������������������ �����!����� �����#( �� �����!�"�"����"-"�"����� ���!����dild����� ������ ���)-���������%���������(������-!�����������)-���!�������#0������������� �������mü������������)�0���'������������)� ��� ���������� ���� ������� ����(����)�)�� ����rekonstruksiya etm���)� ������ ������ ����)����� ��� ��w�!0������� �������8��� ��%#��� � ����������� ������q�����8�- ����� ��������� ����������������������������#(8"�����"-"�)� ����"����������������� �-� �������� ���+) ��������" ��"����)�����)� ���")���) ��)"���)�0���!"���"����"�( ��'������������ ��������'" ����8��(����,��� ���������� ��� �������� ����� ������������������� ����������� ���8�- ����� ����� "�")���������!������"�"�-"��� ���������0hürüdür.
Diqq����!"�� ��)-�������'��������������������� ������� ��8��)���� {�w�������������������+���%��� ���",���"�������!� ��������-���������������(��$)���������8��")"����� �������"�������
P.V.Qolden hun-xun etnoniminin Altay dill� in������"���#0���")��������� ������� ������%��@�������«xalq» m�������������������%#��� ����� ����������:C��
Mesxetiyada hun-)"� ����� ���������"���� �����������%��� ���"����������������������!��0�����)��������� ������� �%������� ������alik olan toponim v����������� ��������?�0����"��������� ��0�� ���� ���(���0��� ����� ������������� {��������������+'���� �,��������������+�������������� ������� �,���������C���(�������������-18].
Gürcüstan � 0��������������������' q�����)�� �����������������#0���������� ������������� {�?"��+�-�?"�� ������,���"�( �+�")� ������,�(������+���������,�
Qul etnonimi Az� )�8�����# ���� � ����������� ������� {�?"�� �������+�-����^������B� ���(��?"� � ���� ���,�
Gürcüstan � 0�������\������������)-���\������+\�� �#�����,�(��\��-������������ ���#(8"��" �
$���������������0� )�8������"-"�������E� 8������������������'���� �����#( �� ������������ ��Toloslar �((��8��w� ��0��������������(����� �8����rk���� ���� �� ���?�0��%# �������)������ ��^"������������)��� �������������������������"�"��(�����( ���� ��������������� ���:�����QQ���] �����0�� ��������������� ������������������)"����������� ���� �� ����������� ������-��� ������� ��������� ���������� � ����Q�������+"�� ���")�������%���(����,��) ��������V������5-18].
^�'" ��w����������#(8"�����"����0� ����� �����)� ��� ��������� �������-�����%���rayonunda bir k�����?"�"�� ���"�������%� �)� ������)"��������� ���0� )�8�������^���8� �����������( �� ��� ����$�*8���(���%#��� �����������^���8� �������� ������ ������"0� ���(��� �"�� ����� !���������� ������)� ���!� ���+�^�8@,����� ��:������:C��
-------------------
* Qeyd: B�0�����)larda Bulateaz-^���" ������������ �+^�{�&�����&��� �(���!������ ��� ���^����1996, s. 12.
Bel����������-VIII yüzillikl� � ������� ��� ���-�!"�� ���(����%� ����� ���?�0��E� 8�����+�� ��(��c��")�,��������� ��� �%�����)��#(��������0 ��çi kimi f�������������������(��������� ����(���������etdirir. Bu dövrd����0� �� ���)������8����-siyasi m������� ������(����"-"��!���������� ��������)� ��� ����� ��������� ��-��������������)��� �����)"������ ������� �
������� ��� ������ �����l��)-�������8���#( ���-XIII yüzillikl� ���!������ ��^"��#( ���)� ��� �������� ������ �����8��")��(���� ��E� 8����� ���� ��������0������� ��^�0���� ������ ������)" � ���� ��etm�����8)" ����������� � ��^"�"����)�)��� �)�(��)�0������� ��������!������ 0��� ���gücl�������� ��;���������)" ��������� ��� ��0� ���)"������ ��� �
?��'��� ��� �����)"�)#�%���������"0� �������� �������������� ��-"0� �8��!"������������!� �����ed� ���?�0��#0����� �� ��������� � �(���������� �����?afqaz tamamil���-"0��� ��$� ������ ��)"�� 0��� ����-"0� ���������)������������������ ��������� ��� ������-"0� ������� ���������� � �
XI yüzillikd����� ������ �����E� 8���������������)���� ��*�������0���������((���� ������Gürcüstanda da S��8"� ������������)�'���-���������-"0� ��������(�������)���������)"�"������8�������Kartlid������� ��� ������� �����^"�!�������%������0� ����������8"� ������0����� �E� 8�����girir, mühüm strateji v����0�)����#���� ���"�" �"� ����$� ������ �����E� 8������ 0������������(����" ������� ������)��(� � ��W-�������������%��������8"� ��!�%� ������� ��� �(��)�����%� 8��� 0��������� ���������� �"�"�� ������������������V�������
E� 8��������'�(���-"0����� �� ����� �)���%��� ������� �)� -biri il�����������%� � ���� ��?��'� ��� ���������� ��-p� ������������-"0� ���)� �!����������!0�)"��#( ���?0�������w� ��0��Asiyaya gedir, bir hiss����������0� �����0���� ������#( ��(" " �"� ��^"�0�����'aqlar v����� ��!"���������� �+� ��������������������"���" ��(��)�,��� ��'����� ���� ��\ ��(��������������� �gürcü m��)��� �������������'� @��%� 8�����������������('�������@������ ��� ����*������)"�� �m��)��� ���������('�������('��@��� �� ������� ������ ���:�������V���
T����� �%#��� � �������-XII yüzillikl� ���8��")��(���� ��E� 8������ 0���������������-"0�����-��halda, XII-XIII yüzillikl� ���)"�� 0��� ����Q��������'�������� �����������-"0�(����'�tay�� �������������)"��� �� �����������������������"��"��" ���� �����'��8��")�������-"0�toponiml� ��%�������������� ��w����������'����� �����)� ��'" �+�" -�>" ,����� ��^"������������%��� ���"������" ��)�(���� ���������� ����� "�")���������� ��������� ���"�������\" �����������( �� �
---------------------
��?���{�? )-��\" �����+*� "�� ���",�)� ���������( �� �
;�8��+��>,���'����� �����)� �����"��" ��������� ���"���������������- Edinc��(��;�8�)��- bu ������������#0��������������� ����� �
Orta �� �� ���E� 8��������'�+� �(�������� �>���,�������������!��������� ����������%� 8����� �������"���(� ������� ��������������
]-"0����� ���������������������� �����)� ���� �%�����������"��"��" ��\� �������������������� ���"�������\� �-��] ��+� �,��������������� ���"���] �����������-oykonimind��������������� �
���%��� ���"���� �����������������!������"�" ���(��+�)�,������������������� ���"�"��Abatxevi k���������( ��-����� "�")��������� �
XIII-XV yüzillikl� ��������-tatar v����%� ����!�� ���E� 8������� ���� ������8�������)" ���� ������ �����'����������!������"�" �����"��������)"��#( ���w�����������������!� �������������m��)��� ���������+�)ela��� �����-@����-���� "0��������0(���,���C�������V������� �����������(������������������ ���-�)���� �
XV �� ����������)� ��������? ��"��"�(���-��"��"� ��� ����� ��:������C��
1468-ci ild��w���������\�������)������\� ����#0�����Tbilisid�������������-����)������� ��*�����dövl������)��� ����\�������)������@������%#��� ��� ����������Q���
XV �� ����� � ���������������� ������� ����������� ���!����� 8���"���w��!����� ��� ��!�����@����������������0� �������� ���������)��������%� ��������� ��V:Q-ci il����� �� ��������� ������ ��)"�� ����������������"� ��������� �� ����������"� ���� ����'� ����-������� �������-�������)���������� {�^���� ��\�" ��^�� �����0����� �"���^�-8����)�������an, Budak, Atabek, ^�� ��������0��^�8���#�8���] �")����$��" ��W ����(��)��]�������� ��������'�������(��müs��������"������ ���������-"0� ��� ����)"���'� �������� ��'���%�0������!���türkl� ������� ��� ��^�0�����)��� ���%#��� ���iyi kimi gürcüd����#��������������������C���
Bu zamandan etibar��������� ���� ��������'��8���#( �)���� ��]���������� ������#( ���������Gürcüstan � 0�������������� ��� ���"��������(������������������")����"�� ��]�������#(�����0������������ �)"��#(�������� !���� �������������������� ������������������)"��������(����-"�Anadolu türkl� ������)������������ ��]�������#(������������-�� ���������������- üç yüz ild���'����������� ���� 0�����������0����������������-��� �� ����*8���������� ���� �����������)"��#( ��m�!0��������#( ������� � ��:����������������#( �����\��� ����)"�� 0��� ���)�'������� ������-������"0"�������� �������8����) �������)"�(��������%�8����� �����8���� ������� �
XIX yüzilliyin�)���-�8����8��")��?�0���� �����!�����������������-etnik d����������� �)��(� � ������������� ���������00����"- �� ���C:C-ci ild������ �� ��������$� �����������! �)����)����-����elan edir. 1829-cu il 15 avqust rus h� )�'��� �������+������,���!� �������0�)����� �� ����������0�����müs����� ���!�������������8�������!����� �'��� ������ ����� �)���� ���C:C-ci ilin avqustunda qraf ;�������(�'�����"�� ��������%��� �� ����������� ��*����������("��"������������-� süquta "- �� �������� �����!��������������� �������������0-�������+����,�(�������������0� ��� �� � �
1828-ci ild������� "�� �����������'��8������� ����:Q�����)��"�8������ �)"����������� ��0���� ��-������� �� ��)-������{�^�� ����0-" ���!���������*� �����8�8� �����!��������"�����+��)����,���8 ��w8 !����}�(��+� �(��,���� �� ��+W"������,���!��"'��^�� !�(��;�(����]��"��� ������ !��������(��� �!�������� ����'���� �!���^� ����������� �)"�������� ��+����� ,� "�� ��(�-�(��������'� �����)���� � �
Türkiy���� �� ������-���������'��������'���#������)� ��� ��>���#������������(�"���� ������)� ��� ��-�������� � ��������������-�����)�������(� ���� {
�����%�������%����
Bir ehli dil idi gitti
Söyleyin Sultan Mahmuda
;���)"���������%�����
Diqq�����������)"��� ����������;���)"�"��������@��� �������� ��� �
������� ���� ����������"�8"��#( ����-XX yüzillikl� ���!������ �
^"��#( ������� ���� ��������8������� %���� ������ ����� ��#( ��� ����������(��������� �(��milli mücadil���#����������������� ������������ ���!����� ��0��� ��
-------------------------------
������� �����[�������\(���(��w�����w�8������#���������!�����!�������[�+����-1921), Kafkas � ��� �� ��������;���)"��������-115.
29 oktyabr 1918-ci ild��]���������� ���������-������������ �8��")-q� )��?�0������������� �������!#�"����-müv����@�� ���� ��*#�"������)�'����)#����#��� ��������� �����'����� ����Nem��0�����" ��? ����!� � bu hökum����������������� �
Bu dövrd�������� ���%� 8��� ����� ������ ���(����%������ ���0������������0)-�0������'��� �� �
H������#( ��� "������ ���������������(�����)��� ���������� ��� �����8���� ���������� @��«türkl� @��)�0�������%�rcü-sünnül� @������ ��� ��\�(����#( ����������������-cü ild���] ��������m�8)" ���� %������������������� ��� @���0� )�8���� @������������������� ��\����#( �� ����������)"��v�����)�������w��������� ��� �@���$� �-mesxetl� @��������������� ��}��son ill� �������� ������������y������������ ��� �@����������%# ��������� ��^"�� ������������-80-8������ ������ ����������������h� �����0����#0����� �������������"�
�"������ ���������� ��� �����������#(������������ ���� ������� ���(��)"�0���������%��8��� ���0� (��������-��� ���������) �����-cü il oldu. Bu tarixd���w������������� ����� �)���� ��::������������������������CV��������������� %�����"�" ������ �������"��� ���VV��C:��n��� ��� �������������������
Bu tarixd��������� ��� ��(������0��� ��"����(���0�������8�������8��%���� �'������ ��Q������ �!�'�)� �mill���(���#(����$� ����������)"�����"���!�)�'���� ������������� ���������-d���'������������türkl� ����"����������)#�%�������-�� ��������������"��"����������'������� � ��VC��
������� ��� ������ ���������� �����������#������) �0������ !��������������� ��"�" ��^"���) �0��70-ci ill� ����!����� ����� ����!���������-8"������( ����-��\\�;�!#�"������������ ��������������h� �!����� 0��������"�����!�"� ��!������ ���(� � ��E� 8������#(����������� �����������bu � 0��������"��������'���)����)� ��� ����" �������� �������%� 8���������(��������� �����)"��etsinl� ��^"������������ ������� ���������������������������� ����E� 8��� �������� ��� �����(��������%� 8�����"� ����(���������������)"��������� �������������!������� ���� ������ ����� �
^���)��� �'������������ ����)������) �0��� ����)"�8� �0��%���!������ ������"�" ����-�����misralarlarda tarixin bu parlaq s�!����� ��( ��� {
B�������������)����!�������
$ �!������� ������ �����
^����!���������0�������!�"�"�"��
������%# �)�����������%# �
Moskof geldi, kahramanca dikildi
�-" �"0�)� �%�������!� �������������������
Bilmezsiniz, ah bilmezsiniz...
Kaç defa burcumdan, bedenimden söküldüm.
Özbek ülkesinde dökülen kan benim
�� ���(������������)����
� ����!�����������0���!�'� �����
E#0���������#����� �����!���)�����
������" )������" )������ �����)����
Öz ya( "� ���'���%# �����)����
�����!���'������������0����
����� ��# ��8���-���# �����)��������+W�=�� ��,
1.3. AXISQA TÜRKL�������M����6��������
������� ��� ����������������������������� �� ���-��� ������ ��w�������((������-VIII yüzillikl� ���bu � 0����������� ����� �!#�� ������������'�������������)"�� ��)-��� � �
Miladdan �((������������������? �����0���8��")-�� ��!���� ���������������� �+��-��������,�����ild���'�������adan Frikiyaya q��� �)#����)� �� 0�������!������������'���)"�� ����������� ��� ���������� ������� ��:���������
E� 8���0�'����;����('(�0��� ���������� ���8()��� ��� ���������� ��(���� ����������� @��������)����%#��� ����� ����������misirlil� ����������$�( ����������(��������������)�!��������� ��xalq gürcü mesxetl� ��� �����������������)" �������� ���������������(��� ��'-�� ����üz� �����#��������� �� ����������������$� ��$ ���?" "�"�"��� ������ "�� ����� �������� 0��-�"������v������������ ������)-�����!������� �� ��#������������������� ���������� ���)"��� �� ��'���erk���(��� �������� ����%#��� ����� ����V�������-17].
������� ��� �������������!����� ������������������������w"����������0� �����������-����������!�'�)� ���������� �(��'��������������������"����� ���������������������"-"�������������������8�- ���)� ������ ��� �
\�� �+��"�!,������� ���#'� ��� ���������"��" ������� ��������� ���$������(������� ���"� �������� ��'���������-������$� ��+$� ����,�)#�%��������" �� �������� ����!��(�����")�"@�%������"�� ���- ���� ����0� ������������������'�������� ����� ���������� �
������� ��������-��� ��)-��������-����%#��� ���w�������0� ���, iskit-��� "�� �����)"�bölg������'�)��( ������������"� ����� ��'�8�)���� ��� ��?�0���������� "�� ���( ����keçdikd���)� �0���� ������%�8�� ����� "���� ���'���" �"� ���#(����� ��-������(��)� �'������� �h� ������#���� i olan Qafqazdan t�� �%� ��'��������� ��^���������������-������ ������������ ��� ���������!������0����� ��'�������������������������0� �������)� ��( ����0� ��)"� ����'������"������'�(�������� "�� �������������'����� ��&��'�����'���silsil����'� "�� ��� ��:��������V�-170].
B�0�������'�� �+�( �����(�� "�,�������� ��� ������#������������ ����( � ���)"� � ����� � ��v��)��)-��� � ��^"���!(������'������?�0���� �� ����������� �8����������8��0��������sqa türkl� �����( ��-������)!�����������)��� �(��)� �0���� ���� ��������� �������")���� �� ��^"�8� ������� ���)#������� ����'� �������� ���)�������8-���!������� � �
�� �8����0����8�!����������0� )�8���� ��� ������ �������������ürkl� ��)� �'����#�������'� �b��0��� �� ��������� ��� �� ������-"0�������>��" "�"�"�"���#(8"��"-"������)������������ ��]������türkl� ���� ���)�������������� ��� ��������������0��������������!�'�)� �)��0� ���������" �
T����� �����sqa bölg������������ �����@��������)"�)#�%����)� �'����������� ����������������önd������ ��)-������)����������� ����� ���0� ���%� 8��(����'�)��� �������")����)�������üz� �������������������� ��w"���������������� ��� ������������ üz� ����������� �����'����� "�����%#�� � ���+����������"�������������������(����0���-antropoloji xüsusiyy��,������� ���%� 8��� ��b��0���������������)��������]-"0�)��� �����)�0���� ���8�!���� ������������������0����)��������� ����!�'���?��'�)��� ���)��0������������������� ��:��������V�-170].
�!�������%� 8���� ������ "��(���� ����� ������-�������-kale, Akesqa, Ahaltsihe, Akal kelek, Akal kalak v������� �� ����%# ��������� ����������:Q��
M.Kalkan Az� )�8��(��������� ��� ���������� �� ������� ���8�!���� �����%#��� � {�^"�%����0� ��türkl� ���� �)��������������8�!������������� ��� �������� ���� ���0� )�8���� ��� ��]-"0�türkc���������)�����������0��%������� ����(��#0�� �����������)� ����)�����(�����)������� ����� ��\���d� �8��0��%��������0� �����)������������0���������������(�������������")� ������������8��)���� ����dig� ��-"0������ "�� ������� ������"-"�"�'����������!�������� ������� ��������� �8������0� )�8��türkc������������������aha qaba v���� ��8�0%��� ���!�)�� ��������� �8�����0� )�8���� �8��������)�0��nöqt��� ���)��0� ����%#��� ��������0� )�8�����)�������������� ����!���� �%�����)#�%��� �������)���%������������� ��� ���0� �����%#��� ������������������� ����� ����bilir. Gerek gelenek, gerek sosial �����%� ��8�������������� �������� �8������0� )�8���� �8���������� ���� ��:��������V:-163].
B�0��������� �������� ��� ����������������� � ��)-��� ��W0� � �������������� ��� ����������%� 8�������)��tar türkl� ����������� �����������-C�����8��� � ��������� ��� �� ��������antropoloji, n�������������������������������" ��$� � �����0���"0����������'� ���)"�)#�%����%�������amma bu � 0��� �����������" �!������'� ��)���������%� ����������� �
^"�%�����-"������"�)#�%�������+& 0" "�-Oltu, Hadman, Artvin-�(���+W"��������� �!���? ���������!� �� ��,��-������ ������������� ��� �����������-���� �8��-�(��������E� 8������� !���� ������������������ ��� �����������-� türkc������������ �
Deportasiya h� �)� �����'���'���)#�����������(���8���� ������ �����)��#(�)� ������������-�)��������" �-�"(���������������� %������ "0������8���� ����� ����'����\\�;�� 0����������� ��� ��-�� � ���'�'���� ����"�� �� '�� ��)�� � �������� ��!��'�����0� )�8���� �)"�8���������� ���Q�������:����Q��������:�������C���������� ��� �����)"�!������ ����������������%� �xalqlardan f� ����� �!���������-���� �� �������)���������)� ��� ������)� ���� �-���������s����������(� ������������� ���0-"0�8��!������ �� �������)��������� ��� �����������������sürgün tarixi �)�������){�����-8����������0��(���0����������C�-cu ilin isti yay günl� ��
1944-8����������) �����#(����w��afi���������������� !�����!������0��������������������'���E� 8�������8��")� ���� ������� ���!���������#'� �������!�������"���� ���)"����������^"�q� �)��#(����� ������)� ����)#������������
T��� �����)� �!��� �����)����)� ��� ������������ ��� �����������(�����-������ ��������(���)���������8������������)������� �
������� ��� ����������������� ���������) �0��� ������"�� ������(� ����� ������� ���)� �������#0��������� {�^�0�����)� �%�����- ��^"���� ���������#� ��)��"�deportasiyalara sin��%� ������� %���)� �������)!�)#����������������� 0"�"��������"�" ��]�%�����0�%������������������8�����- ��������%�����günl� ��)� ��!�%# ������
Q������#( ��������'�� ��������� ��� ����������%���(��)"���� ������ � il������������� � �� ��� ��� �8�� �)"���� ��� �����������#�8��Q��-cu ill� ���� 0�������� ���)���������)����"�"-"��������$�� ��������#(��� �������������(� � �� �
Bun türkl� �������� �����((���� ������?�0�������)� �%��������� ������)� �����"��" �
Gürcü salnam��� �����)"���� ��� ���!�����������������) �0����!����� �����[�"��� �( �� ��^"�m��)��� ������[�"����" ������0� )�8�������������������� ��� ����� ������� ��� ���� ��boyunca c��")��E� 8������� �� ������������ ���" �-�"(�" �-�)������ ��]�� ������Mesxetinin q� )�������������"����� �'�������-�(�������!����)��"�8��� ����)�-����������" �!������ ����� ����������:V��
"Miladdan önc��!������-IV �� ��� ��� �-��" ���� �E� 8����� �����0��� türkl� ����0�%�0�� ���� �m�[�� �����������")��)"��� ��� �����������!" ���)� �
H��������E� 8�������������������w���������� )����� ����)�!������ �����%��-ged�������������)�msxeti türkl� �����"��" ��::�����:V�-263].
M��)��� ������[�"����" ��i, bun türkl� �� ������W� "���������-����������+�����QCV-8��������� ,�w����������;������ ����� ����� ��� �
Buntürkl� ��������� ����������)� �(� ���}������w �(�������[� �����' �����!����[���� �������"�" "{�"Buntürkl� ���'� ������ ��-���0�)���� �����)����� ��� ��]�� �w������� ��������������� �seç� �����"���������%�8�������!���'�(� ����(��\ ���������� ���� [����C�����:C���}�w �(�����!�sonra m�[�"���(� � �����; ��' �������� ���� ��� �����! �)����)�����(��)"��� ��� ���)�[0��� ��Keyxosro t� ���������("��"��:C��(�?" ��+����,�����0��������'�)��� ����0���"� ��w���������g������ ��]�� �����(�����w����������� 8�������)�; ���� � ����#������������ ������(�����Mesxeti bu bar����)������ �(���� ����)� �(� ����]�� �(kartvell� ,��� ��� ����������� 0"�"�"�bildirdil� ��'������ ���� ���� �" �"� ��Q������������Q�-154].
?���w������(����%#��� � ������������%������8��%(� ��!���!�������� ����� ����%� 8����[������b�[0���[)"��� �[�(��[����� [�+��[���!"�� � huntürkl� �,��)�[0�������[��0� �� [�����[��'� [�(polovesl� ,���������� ���������� �� ��������������
"Kartlis Sxoreba"da da bun türk (bunturki - buntürkl� �- q������� ��� ,�����������������+��,���� ���(tatarlar), turkmani (türkm���� ,���" ����+�ürkl� ,�����������'������"�-" � ��"8� ��8 � ��qaraqoyunlar, x�0� �� �����8"� �!��������[�"��� � ���%��������" ��^"��������������������� �ki, bun türkl� �(������ ��� �%���8������ ��!#��� �������� ��"�#0��� !���� ������������� �)�'��armaq üçün Qurqen, Gürgan, y�[������������0�������� �'���)��"�8��"� ����- "�����:C���������
Gürcü salnam��� �������������%#��� � �����!����������)"���� ��� ��'���#!��������������(������0����� ����"�� �
"Bun" sözü q����� "���0�� ����'������������#0�� ����� ��^"��#0������'��� ��� ��'��� �����'��� �(�����)��������� ��� ���������������>��8�!��������!������������� ��;0!� ��)� -birind����� ������� �� �� ���g��� ����w��������%� 8����������[� �����\��) �)[��!������#0�)�����0! edilib: "Bun" gürcüc��[)"��[��"turk" gürcüc��[�" ��[�- türk m����������������� ��^"��#0�\((��\"����] )�����������-��������!)����D.Çubinovada "niz���"�8-�[���[�������0!���"��"��" ��^����������^"��� ��- niz������ ��� ���[������(� ������" ���:Q��������(����:C������-5].
����������W�w ����#����-n�0� ��8���[^"��� �[����������[������� �[��[������� �[��[����0��� �[�m�[�� ����� �����������-12].
}�w�w�������)���)"��0!�#0��[�� 0����)���� � ���!���������������[!"���� �[����"-"�"�%#��� ����� �
"B"�[��#0��!����[?������� ����-���[�����'���� �� ���%��� ��{��,�[^"�[�- �����#0�����������)��#( ��m�[�������^"��0!��#0��������������������������)-���� ��:,�[^"�[�- d� �������������0�� )�(���������������!������#������������������!�����)���� � {������ ���-��#������������" � ������)�"��������- Türk �-����������� ��������" ���������� ������" ���,�^#�-����"����-"���������[�������}�-�����)"�söz adi "n" samiti il���������[�-� ��[��������������� ���:���
Az� )�8��� ��'��� ������'��� i, ���)��������� ����[)"�[��#0��!���������������� �� ��#�������(��)"�� ������� �������[?������� ����-���[���������� �� �������������� ��$ ��'��\�&�� �(�[)"�[��#0�����h�������-�����������8����[���������� �)"��#0���[����[��[�� ���[�����������"-"�"�%#��� � �[80, s. 6]. M.Seyidov "bun" sözünün türk n�������� �����"�����)-������"-"�"�������� ��VQ���������
V.L.Qukasyan ÜII-XII �� �� ������0� )�8��- gürcü dil ����� ���������� ����)� ��� ����� ��������)"���� ��� �!������gürcü salnam��� ��������� ���[�"���(� �����!����������� ���q�����(�������� ��� ���[���������-����%#��� ����� ����Q�����:���
E.&��)��0���[���[��0�������'������ ������w�>������� ��� �@����������������?������� ����-���@�������0!������ �«Bun» sözünün «������ ��� @���#0����� ��� @����������������"-"�"�göst� � �
� ��� �� �%#��� � ����������������#0�������\� ����������)-���� ��*��������)�-D����?� "�@������ ������-\��������������������'���������-"0�)#�%��� ������)� ��� ����������?0��)����-���� "0�)������"�������-��)����)������� ��������!��¢@�)��"���)"�������#0��������������������� {�[w�%� �^���'"�$������[���������������[����������� ���8�"���( ����^"�� ��götürüb t��" �%����[���C�����:V��.
Bah��������%�����[^#����*"������ ����[����)������� �!����%�������[�"���(� ��� ��w��������0� {�[\����������������� ����"���(��; ����� ��w�#�� ����0������������ ��#0�'�-�)������ ��;�����[�"��� �; ���!��� ������� � �������������� �������������%# �������)�������� ��\�� ��!��((���� �; ���!���� "�"�����-�")�������"- �����(��)#����)� ��((�����!�)����"� ������)"����������� ��^�[0����[�"��� �%# ������)"�� ����� ���0��������!� �!����-���� zisind������ ����0-tez t�� ���"��"��" ��^�[0�� ��� �� �������� ���\� -D� ����� �������������)���8���� ����� ������ �������] �������� �������������������������� ����"0�����bilm�����; ������ ���� ��; ������ ���(����'��������0��� ��; ����� �������)� ����������görürl� ��^�[0��� �������� ���\�8�������� ����"�����%������� ���������������� ��*������� ��������� ���*��������w�#���Q�-100-cü ill� � ������������ �������'��������� �( �� ��w�#���:�-cu ild��;�%���� �\� -D� ��"�"�� �����- "�� ������� ������� �\�����(��\� -D� ����� ���������� ��� [������������-102].
- Sakalar Çin tarixind�����������[\�[��[\��-�(�[��� ��������� ��� ��?� )��$� ������%�������� �����"Sai - vanq" ad������������� ����[^�[��#0��'�����������[!#��� ���!0��[�������� �
������������������%#�� ������� �������������� ������� �� ������ ������!0�)"��#( ����������Parfiya v���"������������"��" �
Roza Eyvazova Az� )�8����� ����������� ��(����� ���&��������)-����-������������������� ����göst� � �����?����! ��+��-450) S�������������(���)"���+��-389) Sakiq�������������#(8"��" ��T����'�������� ��8���)"���������� ����� ���������� ����0�� ��� "�")���������� ������(0�(��0� ki, saklar daha çox at üstünd���#'� ��!������'� ����� ������������-m���(��� �0����"- ���������-������ ���������-etik prinsipl� ������ �� ���!��0����)�� "��)������� ��\�� ��((��8��$� ����������� ����������((�����"@������������� ��� ��\aklar bir müdd������ ���0� �����0����������������� �?�0������ ��? )-��)������������+�����,�� ��'���$�� �������(��Q:�-cu ild����0� �d���0�����8��")"���; ��� ����" "�"���-�")�������"- ����
\�� �!����)"�� ����%� 8��������������y�������(0�(�&�������� 0����������\������@���\��@������@�(���0� )�8����������@�8�- ����� ���������������!����� ����@��)-��� ���C�����QC-60; 17, s. 61-63, 138, 139].
������� �� ������� ���)���������� ��)"� � ���"( � ��( � ���-"0� ��!"�� ��%#��� ��� ��x�0� �� ���� ������ ���������� ��������� �� ����'���� �����#( �� ��������������)����� ���������� �������� ���)� �������������((������������������? �����0���8��")-�� ��!���� �����m���"�������w���lar (Mo-����w���,����"��" ��]�� �����������'����������� ��������� �)#����bir � 0�������!����������� �
Bu q������� ��"�"�"��(� ������� ���)� �����[w�������� ��� �[�� ��]�� ���������8��� ���� ����m��)��� ���%#��� �������%# �������� ����"��" ��\�� � �)"����)-���w������- cavaxeti bölg��������� ������� ��^"�)#�%��������� ���'������ �)����)� ���(� ������� �
] ������E#%���)����)� ���[�"���(� � ���������~�!����- Sovetl� �^� ���������E� 8�����cümhuriyy�����'�������")��)���-�8��)� �%� 8������������V�Q-ci ild��]������ �)"�"���)������ ������������ ��0�� ���� ����������:��
���� 0��-�"���������� ��� ����������������!����� �����[������� ��� �[��������������������������t� ��� ��� ��������w������8�- ������ �(�����sqa türkl� �������)"�8�- ������)-������������� ��� �@�������� ����V�������-17].
^������� '��-�"�����������������"�����������!�������"-"�"�(" -"�� �-���!���������������istifad��������w������������!����( ��w������� "�� �����@�-�������� ��Wusif S� (� �-�"���" "����
'-� ��8-����(��w������������(0���'���8���������:-8�������("��������$� ������ �0�������S.D��� �������%# �������������� ��������������:��
E�\��������)� ���������[w��������� ��� �[�- h������������������� �)����������-�����%�0���[������0��������(�����8�������0� ��������8��������� ���[w��������� ��� �[��������� ������ �����)"����� �-düzgündür, çünki bel���������#(8"��������� ��w����������� ���� ��[������������������������ [������ � � [��������������:].
B�[0�����)��� ���[w��������� ��� �[���������� �����"-"�%#��� ��� ��\������� ���[�� �-mesxetl� [��"m�!������� ��� �[��[$� �-M�!����[�(�����"��" �������� �� ���%����� �
Türk t����'����?�������������� ��8���[w�������� ��� �[������������� ��[?fqaz türkl� �[��[; ��türkl� �[��[�����"��� ��� �[�������[���������� ��� �[������������0���������!���- "���������[w���������������� ��� [������)��� ���
Bu v������%� ����� �%#��� � ��������� ��������[ "0����?�0���� �����)� ���������:, 313-������������� ��� ��������-kökü indiy����� �#0���-���� �� ����#����� ��������������!����������%����'�( ������� ��]�� ����������#��� ��!������ ����!�����0�� ��������"������)"�!��!����������#0��#0��#0������������ �
30-cu ill� �� Stalinin d�����������%� 8����(���0���%�8��������)������$� ��� ���)#����)#��������������gürcül���������C-ci ild��\�(����������"����������)"�"������� �������� ������� �� ����0� )�8��mill�����0����������� �������0� )�8����������"�
1940-8���ld������ ������� ��� ����������%� 8����������"�
c��")��E� 8������� �-������ ��� ��������(������"�������� ���� �������8��� ��������[����QQQ-ci il��t��������� ��^"�� �����#( ����� ����%� 8������� ��[)�0���� ��������- ������!����� �[������ � � �
�����������-��[����� [�����������!" ������^"�����-���0�����������+)"��%� 8������� �������� ��� ,�guya gürcül� ���)� �!����������������"�"��"�����-kökl� ������� ������������ �����������%� 8���� ��������Onlara islam dini zorla q�)"������ ildi [46, 27.VI.1989].
� 7 ����������6����8���������DILL������9������� ����
XÜSUSIYY���������ÖYR�������������
������� ��� �����������(������"����� -qiym������)�����)� ����� ��������������������)"������yüzillikl� �)��"���[��(������������"����(��������(���0���)"���������������������������"���(�����yad t�[�� �� ����� "�-�'�������� ��$�)���� �����#0������ ��������������������)������� �����������h������)"�������( ��-��"- "����0������) �0��� ����r. H�����0����[����� �������-���# ��������iç� ���������������������[������0�'����� �(������� �'������� ��]�� ������ �� ����������������#���� ������)"����������� �
������0�������0" �����������������"����� ������[��0���[������0�(�������0[�����m����������0� ��{�[&��)������������)� ����������������0���������"�8-�����#��������'�����������t�������!8���������� ������������)#�����!�����'����!�� ���������(�"�� �� ��^"����#� ��# ���������� �� ���'������"0� �%etm����{������'� ��0����0%���������� ������ ���)�0����� �8���0�+�����türkl� ������������0� ����"�"�" �-�;���,��w�����������0%��� ��'� ����� � �����������8�#0������ ���������"-���- "�����8��^� �(�����8����������������� ���� ������8��� ���8�����'��¤��������0���������������)�����������^� �!������ {�������������� ����(�-�(���-�����- "�����������%# � �0��\�(%����������0��� ��0��� ����������%��� ��*�)"���)"�0����!� ��������#0��������������'���( ���������8�����)����������� ��^"�%���'��"�"0"���� �������������������0��ist���������0����)�)������������!�))�����0�������"-"�" ��^"���� �%� �����������0���%� '������bünövr��������)"����(���������"������������� �)�0�������'����������%�������¤�^���� h� �)� �#0%��������� �������#!�8���-ola g������� ��^"�)� ���)������� ������ �8���0���)"�0�����)"�'-���� �yüngül bir ����)������0)"��)� ����(������������-���8�#0�������0��)����������8�!���������� �[59, s. 41-44].
^"�! ����� ������lin d�������������������������-�������������8�����)������'�( �����
����)"������#����� ����������!���� �������� ��� {�[^����8������%��� ����"��������������� ���-"�¢�V�������� �!� ��������!���������" ����-"�[�+E���!��,�
"V����[�8������������t�[�����������[���������[��0����)� ��8��������+)��������,���� �����:-ci ild���0� ��{�[*� ������( �"-"�"��)� ��8��%#��� �8������"����-�������-��������" ����������-���%#0�'��günd��������"-"�"0�����0�������-tatli n������ ������8����0������0���'�����)�0����#� �������dill� �����!����������0�0����-���%#0��������������" ��]��%# ��)�0�'���8�"������0���������#( �� ������������ ���������������)��������'�������������������0����� ����(������� ����������)0�� �����0�� i is�� "�8������!����)� ������'������[���������+V,�����:��
Q�0�����!�����������'����������[=����� ��!��(� ��[������� 8���-'-� ���������� {�[E� 8�������)0����(����������� ��(��)�0�����0����� �������8���0��"0-��%# �����[0����� ���0[��ilimiz�� ��� ������'������ �� ��^"�������!�� �8()�(� ����'���)�0�0����� ��)�������� ���)���������"������bizim kökümüz türkdür. Biz türk kimi d��������� �����0����������������0������)�������0���������0��(��milli b���"-"��0�����������tmaliyux. Bunun üçün: - dilimizin ögr���������(����)��-�{��� �������
d� ��"�� ������� ��)�������������������0���� �-� �� �%���� ������ ������������� ������!����keçirmax; regionlarda radio v������(�0���(� ������ ������ ������������������������ürk dilind�������(���)�����v����%� ����)����� ���'����������������������+V,�����:��
Q�0�����:��� �����:-8�����+��:,�������;�����!0����-�"�[*���� �� ���[����������������0� ��{�"Bizim bir-birimiznan öz ana dilimizd����"����0������������- s� (��������%������^"�"����������)!����� �������" ���������¢�E#0���0��'�)�������)���%��������8�0����������0���(����������)�-���#����"-�����8��%#0���� ���#������ ���0���)���%���0�����������0������������� ����)"������������"�{
Of dedim dilim yandi,
Od dutdi kilim yandi.
B���(��������� ������
$� �-��������������
���������)"������)�)������ ������#����-n�0� ��8����������(��������)� ����� ���)-�� ��]��%# ��������������"-�������0�"-�����"��!� ������ ��������-���������!��%ünd��"��!������0���!��������-���)����������"�����(����������������!����#!��������� �����)� -birin��)-���� [���������+�,��1992].
"V��������[��0���������!����� �����'���� ���� ���������������"������-��"- "�����) �0��!� ��������� ����92-ci il aprel-������ �����)� �����[������0��#% ���[������0������"����)"������)� �daha c������������������!����������)���������!�))������!�� ���� ����[&%� ������0��������"��repressiyaya m�[ "0��������������0���0����"�� ��� �� �����������[ "0������" ����8���%� 8�����������!�����������"-"����������0��'�����%� 8�������(���#0�� ����'�������!"����������������� �-� ����� � ������������"-"����)� �'����!'���-�������"-�����!������� ����" ���������+C,�����:��
Q�0���� 3 mart 1992-8�����������[\#��� ������8�[������0��������$����(�� ���- ���������0� ��{�"Dini r�(����� ����#������� �������!������0"�"��������((�����"����������� �!��������� ����8�������� ���#(����� ����� �-ayri adamlari, ya da kiçik xalqlari represiya edanda �((�����"��m���������������� ��������(���� ������-���� �-��������������)����� %�������� [���������+V,�����:��
M���������[�"����" �������-cu ill� ���������[&��%#�������0'"��[��[?�0��� ��8)� [�������� ���q�0���� ���������������� �� ���������[ "0��������0-��0��������� ���
80-ci ill� ���%� 8�����)"�����)"�����������!����8!��������!�0��� ������ �� �'������� ����M��������[}��� �" ���? "0��[�>" ���������CC��C-8�����������������)�������������� kl� ���������(��dilini d��������%� 8��� �� ��^"���� �� ���� ������ ������?" )��(�[w�!������� ��� �[������ ���-xranoloji oçerkind���"� ���8()�(� ����� {�[���#0���" ")�)� ��� ��������� �����"��������m���")�������!����"��" �� ���� 0������ �ir������ ��� ��!�������������������������������� �-����0�v��8!����������� ������ [���������+V,�����:��
Heç k�����!������" �������)!����� ����� ������������)���� ��������%# �����*� �)� �����#0��#������#0�milliyy��������������#0�������������� ������imi, mesxet türkl� �����#0��)"����� ������������������ ���0�dill� ����������������������������� ��� ����-cu ill� ���� ������ ��0�� �������������������� � �'����v��#0���!8��� ������0���� �� ������� {�[?�0��� ��8)� [�+����,��[���%��������0'"�"[�+�936), [����"����[�+����,��[?�0���)� [�+���C,��[^-)�[+����,��[\�����0�������[�+����,�(�������������(8), 1992].
��?" )��(�����-cü il��] ��������� �� ����� %������������������� ��� ������8�����!����������(� �ed� ������� ���)"����#����� ������l� �����"�"�"��"-"�"���������� {�]�� ������ �������[����� ����"�"��-�)����� ��^"������#0���������)� 8���������������)������" ��^������������������� �����t������� �������!�'������-������0�����#0��������"�"�����!������� �������� ��]nu da n�0� ������0���� �����#���0�[�����?� "�["���������� �����������!�'��������� ��*�'�������[�����Qorqud"un xatirin��)"��������!(�������� "���0���� ��^"�������������� �������������������'�����
Rusiya daxilind����� � "�8���0)���������lar özb��8���?� -�0�������� �� -�08��?0��������� �qazaxca oxuyurlar. M����)�� ����)��)����������� ���( �� ���������+�,�����:��
"V��������[��0���������!����� �����)"�������(�0�������(�����������!��'�������)��-���'���'������� �%# ��� ��Q�0�t aprel-���+���:,��������0� ��{��0)�%������������ �#0)��8������?0���������� �0�8������0� )�8������ �0� )�8�8������[�� ��������������� ��*������(�0�������%�����"������ayri-� ��0��� ��������0����� ���0�%# ���"�������������rl� �����!����� ����)� -birin��-������'���rus dilini, rus sözl� ����"������ �� ��^"���!����� ��^"�������#����������" ��^"�!����#%��������� ���")���� ���)-����0��#(����� ����"-����������0����"�"�"��)������8-��)� ���"�"�������yaranmasa xa����)� �"-"�����)� ����������#0�'������0��^"������#!����������8�����)"��� �� ��� ��-�������������������������(����" �-�����%�������" �
;������#(� �� ����������#����"-"�"0������)8 �"-"�"0���� ��� �����)���������"�-"����" ������i yad dill� ����"�� ���������0����-�����!���� ���� �������0� )�8������)�������!�����(�-�(��türk ����)��������������������"���������+�,�����:��
"V��������[��0����)"�����������)���� ��#� ���������������� � �� �(���� ������ �!��da m�[�"��� �(� � ���� ��� �����'� ���������� ����%#��� � ��w���������0������:-ci ilin aprel-may ��������[��) ���[$� ������)��[��� ���������������������"���� �(� � �����)"�����������)��-���'���mühüm �!�����������)���� ��?�0����0� ���������� afikali türk ����)���!� �����������)��-�����������)�0�����������"-��!� �)� � ���")������� ����������#% ����������������)�� ���(���� �������'�������"���^"�)�������0� )�8���(�0���������)��������� ��&((���������:-ci yild������������)��keçi���� �����)"�������� ��������#% ���-���0�)#����� ����" ��;���8������0� )�8�����$�!������0� ��-"�"��� � �������� �������#% ���������'����-IÜ sinifl� ���!�����������(���(� ������� ��^"��������"�-"���� ����� � ��(��[$� ������[��� ��"-��������� �
Az� )�8���#(���������$���������>������� �;�����"�"����'����w�!����8�����(����������)����)��!0� �����(��)"�������-IÜ sinifl� ������ �����"��-�)�������� �
"V��������[��0����[���������0[����� ") �����'����(��)" ������� obleml� ����%� ������ ���müqayis������������������� ������� ������-8���������������'����������+���,�[W����� �[�������� ����������� ��� �����#0�������"������ ������ ��� �������(�� "���������������� ������ ���������������(� ������� ��c��(������)�������" ������������ ��� �������������������������� ��+0��� ���qüçük, kir�0��� ��� ����)# �����'��� ����(����,��#(8"��" �
Q�0���������-8������ �������������[*���%���� �[������0���)"���������������!������� �� "����������qa ����-������%#��� ������� {�^0 � �����-��������-�����\���-Vtornik, Ç� ���)��- Sreda, P� ���)��-Çetverq, cuma - P�������8"�� �����- Subbota, Bazar -����� ����-��
Q�0�����!�����������)"��������������� ������������������� ������� ����#� �������'������!��(��x� ����(� ������� ���� ����[w�������- cavaxeti x� �����[����� �
Bel��������������� ��� ����� ��������" ��'�����!���� �)����� ����)� ����������� �)������ �
"V��������[��0�����������"�����:-8�����������[w�������� ��� �������������������� [������0��������� {�Mesxet türkl� �������� ���������������� ����!���������������)"��%# �����������������������(�� ��������� ������������ ��*��������"�������� ����� �'�� ���)�������0!�����(� �������(��)"�dilin ilk qrammatik�������0��������������� ��� �����!�������� ����!�����!��)���"��)��� [���C��03.VII.1992].
1991-ci ilin 23 aprelind���0� ���� �����)"���[w��������� ��� ����� ��������� ���� [���)� ����(� ����;��� ������������ ��������0� )�8������")�����������������������'�����;�����"�"��� ������� ���#[)�������������� ���0� ����'��������������� �!�(�0����- Mesxeti türkl� ����#0� ����������yaratmaqda köm���������(�0��������%#�� ����� ��^"�%���w��������� ��� �����������'��� ���m�[�"��" ��^���� d����!0�)"��%# �������'���� 0��� �������������)"������� �����������������������aliml� ���������������� ���� �
;��� ����������)���8��������)���������!������ ��8���-��- folklor v����������������"���� ��� ��G���8������ ���������-�����)#����� ���������8�� {�����������������(���� ����%��������23.IV.1991].
-------------------
*Qeyd: 1998-ji il����������������'�����;�����"�"�"��)� � "����������+� ����?�w�������(���������*�?"����(���������������(�(��&�&����(,������� �����l xüsusiyy���� ����#� ���������������\����rayonunda e
Bel��������)"���� �������������%# ��������� ���)� �!�������� ��w�������� ��� ������������������������������������� ��� ����-���������� ������������ �����������������������������������������iqi v�0�������bar������[�"���(� ������������� ���������������������������(��������������"�������� �������������������t������������� �
¥�¦�§�¨�¦�©�ª�ª�©
¬®¯°±²¯³¯�¯´µ®¶·¸�[¬©¹©º[
¼®½®¶¾²¿¾½�¶ÀÁ¯¿
Â�Ã�Ä�Å
������§´µ®¶·¯�[¬¸¶¸²[�·®³Æ¸�¶¯Èɯ�¾�¶¯¾¶�²¸�ʯ±¾Ë¾¾�Á¸·®²¶·¸�ÊÁ¸·�·®½�²¸Á¯Æ¯·�²¸�·¯®�ȱ̿¯·¯®�ÊÁ¯Íɯ®�ÊÁ¾²Ë¾Ê¸½�²¸¾´¯ÉÎÍ®³¯�´É¸³¯ÊÁ¾È¶¶·¯·¸²¾È�¿¸ÏƯ¼À�¾±�ȱ̿¯·�²¸Á¯Æ¯·�ÐЦÑ�
���:��¬¯¶¸²¸·É¾·¸È�¸ÉÒ¸·¾¶�²¸�¯²¯·®�ɸ¶Ì²¾��Á¸±·¾·¸®¶�²¸�Á¯Æ²¯¼�ȱ̿®�ɾ¶®Á¸¶ÀÁÀ��Ò¯ÉοɯÁ��¶¯Ê¯²¾¼Ì�¾�²¸Á¯Æ²¯®�¶·¯ÁÓ®¶·¯�
������§´µ®¶·¯�[¬¸¶¸²[�ʯÆÆ®ÁϾ·¸®¶�ÊÁ¾²Ë¾ÊÌ�·Ì¯¿¯Ô�¿ÀÉζÀÁÌ�Æ·ÀȱÌÓ¾È�¾�¼²¯³¯È±ÌÓ¾È��Á¸·®²¶·¸�ÊÁ¸·�²¸�ȱ̿¯·¯®�´ÀÆÀµ®®�²®±¸·¾¾¼¯�¯¶�¿¯É¾Ó®¶·¸�³¯·¯Áȵ¾½�²¸�¶¯¼�¾É¾�¾²¯¼�ȱ̿®�
������§´µ®¶·¯�[¬¸¶¸²[�ƯÉÏ®²�Ư´¾¶ÎÈ�Á¸·®²¶·¸�ÊÁ¸·�²¸�´®ÊÁ®Êȶ¶·®²²¯®�Á¸±·¾¶¾®�Á¯Æ²¯³¯�ȱ̿¸��ʾμ®²²¯¶¾�¾�®Õ�ÊÁ¾¼®²®²¾®��¯´µ®¶·®²²¯Ô�¿ÀÉζÀÁ²¯Ô�Ͼ±²¾��ÊÁ¸·¯�¯´ÀÓ®²¾È�²¸�Á¯Æ²¯¼�ȱ̿®�¾�·¯Ê¾¶¸²¾®�Æ®¶®Ô�²¸�Á¯Æ²¯¼�ȱ̿®�·�ƯͿ¯Éβ̽�ÀÓÁ®ÏÆ®²¾È½�
���Q��§´µ®¶·¯�[¬¸¶¸²[�Ư´¾·¸®¶È�ÊÁ¸·¯�²¸�ʯɲ¯È±ÌÓ¾®��¶�®��²¸�ʯɲ¯Ë®²²¯®�·É¸Æ®²¾®�ȱ̿¯¼�¾�®³¯�¾Ê¯Éα¯·¸²¾®�¿¸¿�Á®Æ¶·¯�²®�¶¯Éο¯�´Ì¶¯·¯Ô�¯´µ®²¾È��²¯�¾�¶·¯ÁÓ®¿¯³¯�Á¸±·¾¶¾È�¿ÀÉζÀÁÌ��´®±�Ó®³¯�Ӯɯ·®¿�¯´Á®Ó®²�²¸�[ʯÉÀȱÌÓ¾®[�¾�[ʯÉÀ¿ÀÉζÀÁÀ[�
���V��§´µ®¶·¯�[¬¸¶¸²[�Ó¾¶¸®¶�ÁÀ¿¾Ô�ȱ̿�¿¸¿�Á®Æ¶·¯�¼®Ï²¸Ë¾¯²¸Éβ¯³¯�¯´µ®²¾È�¾�¾¼®®¶�ÊÁ¸·¯�²¸�·¯´¯ÆÀ�¯´µ®¶·®²²Ì½�¯´®Æ¾²®²¾Ô�ʯ�ȱ̿¯·Ì¼�¾²¶®Á®¸¼�
Yad mühitd����������������� ����!��������"0"��)� �����������"���'����������� ��� ����������)"�%���ancaq t��� �����)-����#(������� "�")��������� ��w�����������)��� , s������ �%#��� � ������((���� �)"������������ �(���������� ��������������"��" ��^"��������-cu ill� ���[�� �����[�(��[�0� )�8������[����deyilib. Gürcüstanda gürcül� ���� ��%�� �(����%� ��������� �)"������������ ���!�����"�" �(����"� ���" �"� . Bu dild�������� ����"���� ���0������� ����*��������� �� �����������W�w �������(��günd������ ����� ���%��� ������������:�-31].
Dil yad mühit����" -"��"�(�0������������������8������"�������������������������� � ����"�����������dair����(�������� ����0������� ��������� ��� �������������)�������"��" ��^"����������"���������� ����yetir��)����������������'� '�(����������)��������8�����"�����(����������-������!��0��������� �
������� ���������� �� �)��"����������"-"������ ���t�[�� ������������������ ���)� ��� ��"�"�-"��"� ����������������)"�"���)�����#0������� "!"�"���� "�")������)������� ��^"�����Az� )�8���%� 8��� "���#0)����"�-" ������ ���������������"����#0���)���#0�(� ����� �
Az� )�8���#'�)�%��� ����� �-� ����� "�� �����������������"������������������ ���������(��8(�� �������� ������� ���%� 8���#0)�������� ����������8(�����������������������������0� )�8�����������çoxlu söz v���������������"��" ������:�����������V��������-15].
Bu �!���������������0���� �������� �� �%���� �����-m�������"������������ �������� � ���(�������������!�"���� ������������ �
������� ��� ������������"�������� ������������������W���w ���������\�\�8�%����� ��������öyr��������� ��W���w �����-1905-ci ill� ���8��")-q� )��E� 8�������� ����)"�� 0���������türkl� �������������� ������������"���!��������������������"��(��!������ ����������������� ������" "�"�"�������0�����)"�����������������"�������� ��!���������������[�"���(� ����� ����������:�-31]. Y.N.Marr 1928-8��������0������ ��� �������-���)��"��� ���"��%��������)��"����� ������������ ��� ���)�[0���������"�������� ����+��������(������������"�������� ,�#� �������'�������� ��}��������� ��������������� mü����������%��� ���"�"��� ��-Saxan k�������������� ��w"�� �H�)�)�-�"�(����( ���&!����-�"��#����������� ��W���w ��0-" ��� ��� ������������-������������ ��������������-ci ild��!�8�8��'�����)#������������������������ ������� ��0��%���olan "Zametki o tureükom �0������ �����������)��"���[�����������0����� ��^"��������Q���#0����cüml������)�[0����(��8�- ����� �����!������������� ��*������#0�� �%� 8����0� )�8��(��� �����dill� �������������������� ��W���w �������� ��� �����������'����-������ ��� ������"�������� ��göst� ����� ��,����'���0("���-, otsutstvuöheqo v literaturnom �0����+)�'���� �������"0,��),��� ������-��+���� �(������������ ,��(,�(��������-h -�(����� (���-������0�����(�0�(#!��������"��� "!#����������+��-�!�,���� �����������:���
��;��� �)"������[�8� ���� ����(���[���C������������������� ��������)"���!(�\�\�8������� ����������������������� ��\�\�8��������������[w��������������[��� ������������������������ �
\�8������� ����� ��!����n 1944-cü il����� �����-��w������-8(�������w������������� ����(����� 0���������������� ����������!�����8�- ���� 0������������)-������ �������$������:�����C��-839].
S.cikiya 1936-8��������) ����-d��}���� ������(��&��)�����;�����"�"�"���ürk-���������� ��������"����8������������"��� �������������������(���@��#(0"�"�����
S.S.cikiya h������������)� ��� ����>��!�����-��#�����!�������"���)� ��� ����!������[�"���(� ����� ��]�%#��� � ���������8�����������������")�����������'��� q�)"���������#0�� ��#�����!��������� ����)���� ���������� �������� ���� ��^���� ������� �����#0����%#��� �����[!�����söz+m���")�����������'����`�!�������'���[��� �"�"�+������-n-a) bu dild��#0������- "���" �(���� ����[!������#0�`�!�����ilçisi + m���")�����������'���[��� �"�"��(� � ��+������{�))-���)�-a-n). Burada "n" s��������")�������-a is��!�������'���������'�������� �
1926-27 v������-37-ci ill� ���\�\�8������������ ��� ������ ����0�������-������������ ��������� ���dil xüsusiyy���� ����#� ��� ��]��)"��������������������- gürcü, Az� )�8����0��� ���������� �����h��'����������"��� ��� �������������� ������ � ����"���(������� ������"�������� ���� ���� ��^"�)��������"�������� �����)#��������-n�0� ���!���������( �� �
\�\�8�������������� ������������� ������� ����#� �����)��]�"��%� 8��- türk v��%� 8��- Az� )�8��dil ����� ������)�!��������-�������� �� ��( �� {�[])������� "0��������" ������(�0���������������(����� "�����(��# �������0���[��[]�?ruzino-Azerbaydjanskix �0���(���(0�������������[��"Po�������������� ������(�(����'����� �����>�����[��[������ ������)���������" ������ �'�� "0�������naseleni��w������[�(����
70-ci ill� ���������� ��� ������������"�������� ��] ������������ ��������� -�����)�)����"���)"�haqda F.&����(���C���^�����(����V�������:-194] t����� �� ���� ��^�����(�������� ��� ������������-����� ��)����0������������[�� ���������������� ��������#� ������� ����&����(����0����������� ���������?0������������������� ��� �����������������������!�� �������� �
Sabircan c�����("��������� ��� ��������������� ����%���������)� ���'�����������������( �� �������������C:������::-128].
Az� )�8�����'��� ��������� ��� ����������!�����������lar ki, t������ ����� ��*�)"���Az� )�8����\�����\)� )���?")��^��������'�0���)�� ���(����%� �)#�%��� ������������� ��ail��� ������ ���� ���!������ ��������� ������0� )�8��'���"��� ������� ���#'� ������� ��]�" �����az� )�8���� �����)"�������������"�������� ��������������� ����������0� " ������� �� �������türkl� ���������������0� )�8���� ��� ���������� �� �������� �(���� ���8�!���� ��#(8"��" �(��)"�xüsusiyy���� ����������)�#� ���������'�������0�����8���������türkologiyaya xeyli fayda ver��)��� �
II F�S�L. FONET�KA
II F��
��������
2.1. FONEML��������
������� ��� ���������������)�������������)������������������������������ ��E� 8��������� ����gürcü ����)�������?0���������0� )�8�����0)�%������(���"���������%� �)#�%��� ��������� "�� ����������)������������������ ��?���������������)� �!������!�������������!�������)"�(������%� �d� �8���� ����������� ��E� 8������)���������� ����0���� ����� ������������� ���� �� ��(������0������� ��30-cu ill� ��������)#�%�������[&��%#�������0'"��[��[?�0��� ��8)� [�������� ����0���� �)"�����)��'����������� �
Kiril ����)����������� ����������������������)��-����������� {
A a Pp p
B b R r
V v S s
Q q T t t
�-���"
D d Ü ü
E e F f
&������
J j H h
Z z Üü
;�����'�'
����8�8
W������
G g
G g
K k k
G g g
L l
M m
N n
���+�("�"����,
O o
Ö ö
Gürcüstanda sovet hökum����" "������ �������� ��� ��#0������ ������0�)-��"�"�����:�-cü ild���sonra türk dilind�����������)�� �)-������� ��^"�����������������&�&�� �(�[�!����� ��� �[��������)'������0� ��{���� ���0���-��������������!������)�������� ��������� ��� ����"�� ����gürcü dilind����"�-�������� etdil� ��E� 8���������"�� �)���� ���� ��������� ��� ����������8���� ������biri el��)"�(���)������^� ������#(��� ��������������!������)������)�%� 8��� "������� �������"�-�getdil� ��^"���"�� ���������0����������� �8���"0�������%��� �)�'�� � ����:������V��
Sovet dön���������� � "�� ����������)������������������ ��[w�������$� ��� ����� �"�������"V����[�8������������] ��[�����[���������[������0���)"�����)������((��8���) ���-Balkar bölg�������� (�� ���"���� "��(� milli dild������ �����\���� ���"�"����������������������+����-ci ������ �������,�#0������ �����(���0� )�8����������'����"��-�)�������� ��?�0�����'�������������("�������� �("���\�8�����("���E��!�����(��)�� �����)#�������������"��" �
A������ ��� ����0� )�8���� ��� ������������������ ����������)������������������)������ ��"Mesxeti - türk dili - &���)�+����������� � �,������ � �������0������)"�����)�!�����-�����m�[�"��� ����"�" "{�[w�������- türk dili" ����)�������� ��������������� ��)���"��"��" �����burada Az� )�8������)����������"�-"��"���������������0������(����"�"�"�����!�'�8� ��� �����������o, e, ������%����!� ��� ���#(8"��" �
B�[0��)#����(����'���!� ��� ����0������+��(��\����]����?���w������� ��;������"��W��,��0� )�8�����������)�������!� ��� ���������������)�-)������� ���������� �
Mesxeti-türk dilind���0� )�8��(���� �����)������� �������� ���#0�������"��) "���(������ �+ ��E���������,�mövcuddur. Bu s���� �������� ��n (r, G, k, t, s) ist� ��������0������ ��������[��8�!�������� ������"-"�
diqq����� ��0���������������� ���0� )�8��(�� "������)� ���������������������� ������+���}�����E��V, S v����,�!� ��� �������������0��������������������� ������������������l� �����(����������� �����öyr������������"������������)���� �
A a, E e, &����]����E�%���������������� ������0������(���������0���0� )�8�������������"-"������� �
^�(��\����������������w����������� ��;������"��W���!� ��� ������0�������������������0���s���� ���� �
Abruptiv s���� ����������0�������"������� �(� �������� ���-r, K-k, t-t, d-d, S-s s���� �������[�8��� ���xüsusiyy���� ��������� ��0����������������)"������������!���������� �����[���� ����� ���������-tikan; tar-tar; tor-tor; tuj-tuj; tag-tag; ral-ral; raja-raja; ras-ras; jirax-jirax; kal-kal; gaz-gaz; gal-kal, kav-kav v������#0�� ����������������#� ���������� ��
������� ��� ��� ���� ����������)������������������������������� {������������"��#�����������%�
Gg saitind�������fad����%# ��)"������� �����)�����������(���0� )�8������������� ���� ��&����������istifad����%# ���0� )�8������������������������ ��� �����)������������ ��� ��&�����������-���'���türk ���)����������C������������� ����� ��� �
Saitl� ��)"�������#�����+���#���������,�� �����+��������",���������+���#��"���,�(�����������+������������,��������������� "�� ��� ����" �
������� ������������������(�����!��%�����������)���� ��w������{�)" -"����������%#(������%���(�����^� ��� ��#0�� ���������� �����)�������������"-"�����������!��%����0"�" ��w������{�"����%��!��"�����)"0�����" ���������(����
������� ��� �������������+!��'�������%� ��-"0� "�"��� ������� ����,����������������%�������� ��� ���deyil. Ancaq b�[0�������� ���+�������������������,�������������8������������ ������ ��w������{
Kims��)����0�)"���������������
Ne�� ���#�����%#��������
D� ��������� ���0 �������
+�������\� %����� ����,�
Bu c�!���8������������������������)� ����"������dir. Lakin bunu b�[0����� ������� ����������������� ����#(8"��"-"����������0!���� �� ����������:C��
������� ����������������������#0����������)� -birini izl��������8����(��� {�� �8�+���������� �8��"� �-������#0,���� �0�+^����0�#������ �0���)���i k��� �� �- ������#0,�
������� ��� ������������������� �����"������ ��:�-dür. Samitl� ������+���������'��%,�(��) "���(�+������t, ç, g) olmaqla iki qrupa bölürl� ���) "���(������� ������������[������� �
M��������'-{�^"������ ���)�����'��
Ça-� �)������� �%�����+8������(,�
8-{�^�������"0���0�� ���# �¢�Ø����%�����8-
(c.Xalidov).
Abruptiv samitl� �����"������ ���-dir (r, t, k, G, G, J, g).
� ��� ������� ��+����� ��"�������,�(���("�"����������
Ø�����������#0��((�����������������+xüsus�������� �)�(��� �����������#0�� ��,����!��� ��Ø��)��Ø��������Ø�����(����
Y� ����������������� �����- "��
�����)� -biriz��'������� ��0�+8������(,�
V samiti bu dild��)�0���������0���������������(�0���� {�
%#(��{�E#(������ ���������#( ��������m, Qoy çox olsun bel�������������%���+8������(,�
V -��������������� ����������� ������� ��0� )�8��������������- s�������(�0���� ��w������{��("��-soyuq.
Savuxdan, acluxdan, yuxusuzluqdan
2.1.1.ABRUPTIV FONEML��
Bu dilin fonetik sistemind��������������'���������� �������� ������������) "���(������ ��#(8"��" �����bu s���� �� �����)" "������� ����+������������',���������#0�� ���)� ���'�������������[��� ��)��� ��M���������(�+��(-,�- k(�+ �,���'�+��( ����-��!������,-�'�+������������)�,���� �+����,�- tor (k�!� ��,��'-�+��,�-�'-�+��8��,�(�������C�����V��
Abruptiv samitl� �)"������������������������������� ����� ��������� ��� ���#0�� ���������� �����������sözl� ����ig� ������ ��������!�""��#(����'�������� �
������� ��� �������������) "���(������� ����#(8"�������������������;��� ��� ���������� ���������� ����;��� "���W���w ����\�\�8����������� ��8���)"���������������) "���(������� �;)� -Qafqaz v���-���an dill� ������")�� ����� ��� ��^"���� ����������")�� �� �� ���C��������-44; 137, s. 31; 113, s. 116-122].
������� ��� �������������) "���(������!�������- kar v��8��%������������� ���) "���(���������#0�#��������#0�� ������(���#0����"���)��(� � ��w��������)���- palux, bal - pal, butulka -������������-������-�-�-�����'��- piçka, metro - mitro, kvartira - kuarter, skamya - iskam v����
������� ��� �����������������������) "���(������ ���0� )�8����������=���(��?����(��� �nd�����rast g��������" ��)"���;)� �- Qafqaz dill� �������[�� ��� �
������� ��� ������������%� ��� ������� ������������ ������������0��%������������� ���� ���) "���(������� �+���������'��%,�� ��� ������� ��+��-��-� ��"����,�(���("�"���������)" toplumun dilin��������������(� � ��Bu samitl� ������� ������������������0�"�������� �
Abruptiv foneml� ������(� �{
T -�#��� �����-������ ������� ��) "���(������� ��^"�������$-samitind���) "���(�����������'��� �(��onunla fonematik oppozisiya t��kil edir. Bu samit fonematik m�0�"�������� ��w���{������+����,�- tikan (������-�����'��)���,��� �+�"��������,�- tar (dar), tor (setka) - tor (k�!� ,�(����
T - fonemin��!����� ���!���%� 8���")�� �� �����!������������#0�� ����������(!�����!� ��'�mövqeyind�� ���%����� {��" �"��+������ ���,���" ���+�� �,�������+����,������+���,��'������- qr. (kal, ������������������������(�,�(����
P -��������#��� ��� ������� ��) "���(������� ����- fonemind���) "���(����������� ���� �(��onunla fonematik oppozisiya t��������� ��w������{�� �+�"�,�-�� �+"����"�",�����+)�������������,�-���+)�,���'�+��( ����-��!������,�-��'�+���������)�,�����+��0,�- pas (topu verm�,��������+����"),�-�������+�����-küçük) v����
P - fonematik m�0�"�������� �(������ ������������� )���������� ��^"��������!����� ���!���%� 8���")�� �� �����!����������� ���������(!������'���0��������� ���%����� {���"��+)��,���� �0�(siqaret), turxi (tam, eynil�,���� ����+�������,������+���,���"����+� ����,�(����
P - fonemi p v��)������� �����(�0���� �
Ç -�#��� ���"������� ������� �) "���(������� ��^"������'-dan n�(�������������'��� �(����"���fonematik oppozisiya t��������� {�'" ��+'� ,�-��" ��+�������,��'-�+0����(��,��'-�+��)���,�(����
Bu abruptiv samit leksik vahidin h� ��'��#(������������������������� {�'������'��' �+%�8�����,���"�'"��(k�� ,���'��+�'�,����'��+���'�,���"'�+���,�(����
K - fonemi-���� ������ ������� ��) "���(������� ����- dil� ��������������) "���(����������� ���� ��� ��� �� ��) "���(���- samitind���������%������� ������!�� ����������������'��� �(������0���8��saitl� �����((���(��)�Ú0������ ������� �������������0�"������� �(��#0������-�����������( ����������göst� � ��$� �����������#0�� ������������ ���%������ ��E� 8���")�� �� ����� "�-Avropa m������������ ��������%#��� � {���'�'�+�����,�������+���� ��,�������+����,��������+��'��,�������+�"��,��pik (pik) v����
K - s������- fonemini �(�0����
S - dilönü, alveolyar, sürtün����� ������������� ����� ��������� ��� �������������)"���������������m�0�"�������������(����������8�!�������� ����� �8����������������� ��}�����")�� ��(������� ��intensivliyin��%# ���� ���� ���) "���(� ����-���l��( ���������������� ��^"�������( ������%� 8��sözl� ������#0���!� ��'��#(������� ���%����� {�\����+ ���,�- qruz, toponim, keses (k����,������(�(armud növü).
Rus dilind�����'�����#0�� ����#0#����������������\������\-il���(�0���� {��������������������-������(��s.
��+�-� ��"�,�-���� ��������� �"��8��%������������� ��^"������������ ������� ������������������� ��$� ��dill� �������� �����������#( �� �����)"������ ���)� �������'����� ���� �(���# ������"("�� ��������(����� - nun v tureükom i azerbaydjanskom literaturnom �0��������� (������ �( ������(�����(������-������"'���(�0("��(������������{������������������������%��-�����>���@����������V�������VQ��s.265].
N - samitinin qeyri-müt�!� ������� ��� �� ��������������� ������������C���������� ��� �������������s� )������-� ��"�@������������ �8�������� ��^" ��)�0�����0� ��� ������� �����Ú�� ������������'������-� ��"�@�!���������)��� ����������!������#(��� ����� �����������������#0�� ���������sonor n- s����'ox vaxtn-s��������'� �
��+�-� ��"�,���������������%������#(��� ��
1. G - samitind����((��{����%������%��8�%�����%�0�����%��������%�����%�����%0�(����
2. K - samitind����((��{��������'�����'�����(����
3. K - samitind����((��{���������+�������,���nk, cankürmax (itin hürm���,�(����
4. Q - samitind����((��{������+��,���" ���+�� �,�����+-����0,����+0�� ������"����yanqulmax) s�!(�������(����
Q���- samitind����((��{�0�-��+0��%,���-�+��,�(����
6. X - samitind����((��{��"��" max/punxurmax.
�- samiti -� ��� ���������8��%����������� ���������^� ��� ��� ���������� ����������������������� ���-������������� ��� ��������������#0�������������#(��� ������������� ��w������{�-���+'��,��-�0��+��)���0��,��-"��+�� ��',��-����� ������+%# ����,��- ����+!� ���,��-"0���-�+�-,��'-�(zaman) v����
Prof. A.Axundov göst� � ��������� ��� ��(���0� )�8������� �������"���-�-��������������� ��������258].
Az� )�8����������������-�������"�"��������� ��� ����������8����������"����" �������������-�- il��)�����0� )�8�8��#0�������0�������" ��;��������-- il��)������#0�� ���������������� �������dilimiz��� �)������������'����� {�w������{�-��)��-�)��-������-�� ���(������Q��������-44].
������� ��� ��������ind��)� ��� ���������#0�� �~������ ~�( �� �����-�-���������"����������� {�- - ��-"-"���-"0"�����-" "�"���- '�(����
X -�������� ��� ������������ ����� ����w��� ��� �����)����������������� ��}����������� ��� �����özün�����"���#0�� ����, el�8�����%� 8���")�� �� �������%� ������ ���#0����'��#(������������� {��� �0���������" ������+�'�,�������+�" �,��������+ �"���#(�,������ �����+� ��,�(����
X - samiti anlautda ���)������������- samitini �(�0���� �
X s������%# ������a dili türk ���)������������� ���� ����������#0����"���)�[0���������������(�0�edir: hax-haqq.
Qüvv�����( ���������( ��������(
Hax yolunda h���'����������( �+8������(,�
T samitinin d cingiltili samitinin mövqeyini üst��������)"������������ ��M������{��--�-�����-dalda v��s.
&�������"8�)�����^�0����-� ��)�0����-� �
?�����'������'��
Boran olsa taldaya qaç (c.Xalidov).
E� '�������%������%# �����-�%#��������#(�� �
\�� ��������������������)���( �����(�� ��+8������(,�
Söz sonunda n sonor samiti ona birl�����-� ������'������#0���[�� �������� �������������������'�(� � ��M������{
Bu dünyadan gedar oldux,
Qalannara salam olsun,
Bilmian n��)������)�0��
Bil���� ���������"��+W"����&� �,�
��������������������� �����������#zl� ���������!������"�" {
;����� ����!���%����) ����
$������- �%�������������%���+8������(,�
Türk ���)�������������"-"�������)"�����������"�����-������(" -"�#0����%#��� � �
Türk ���)������������� ����� ����������������-� �������� ��w�����n: t����%��\ ����������%�� ��(� ��� �)-� �
^��)��������"-����� �0� ����+����*��,�
Burada t����%��#0������-� ���[�%[��("�"-"�����0!� �������� �
Müasir Az� )�8����������[-��[��������#0�� ������� �����������!�����������)���� ��^"�"�(����������W�w ������!����������� ��w������{�^��)������� ����)�"�� ��������*������+-����,��-�� �etdim d��%������+�������\� %����� ����,�
B�[0���� ������� ��������"-"��������������������������������� �����)������ �8������������� �� �� ��� ��M������{
H� �������0�����%����0
��-�0����� ������"��+W��%���?��� ���,�
Müasir Az� )�8������������� ����� ���#0��((�������������������������������!������"�" {��%��-yigid, ür���- yür������� ���- yigirmi.
���!�����)���" ���"���W� ��������)��� ������+;��!0����-��,��
Yigid kimi m� ���" ����0
Gösk����������" ����0�+W��%���?��� ���,�
&��'������!������"��������������"�������� ����)� ����������(�0�������������������������#(��� ���������������� ��w������{
���-���{�\�0�����!��� ������m,
8���%��������������
Varaxlandi V���������
^ -�0����� ������"��+W��%���?��� ���,�
Onu da qeyd etm����� �������� ������������ ��� ��)�[0���������#0�������������� �� �������������edirl� ��w��������W�?��� ���������� �����w�!������������-��������� ������������������ {
���������"( � ����"��'����
����!���0�8����������������+w�������-��,�
Haqq -�!�{�!����+!��,��������� ����������������������������� �����((�����#����+;��!0����-��,�
Doqquz -�����"0{�^�������"0���0�� � dörd! Qalip g�����8-�+8������(,�
Bu ������'����#0�� ������!��������� �����)�0�)"�"����)�)����!��������������������� �� ������� ������)�������������������0����������������������� ��������������������8�����������dili il�����)"������� ������� ��� ������ ���������%# � ����^�08������)"��(�������� � �h�����8�!����������#����������)"��� ��������� ���%#�� �������� �
Yigid sözü d��)�[0����%�������������0��� {�^���)�0��!������%���'("�"���� ������" �"-�����������g� ���� �+;��!0����-��,�
Gövül sözü d��)�[0����#��������������0��� {
Nerd��%#0���%# �����#�������� ��
Ara, dilb� �� ������"�������+����w� ��0,�
;����� ��������������)�!����� ����)"������)#�����-�"���� ������[��0���� !���-����)����ifad��������� {�[;������"�"���������0���������)��� �������)�0����)��)�����)�0����"�-"��"0�!�'�)� �
mill�������" ��;�%�������� ��%����)�� ��!����������" �"���!�'�)� �'���-�'�������������)� ����)��������0�ki, bir sözün, �����������������-�'�8� ��0���������%���b bizim ���)�� ��)�����^� ��#0��)� ��"anlam�0���[����)� ��[����0���[���!���)� ��[����0���[���# ���8����[���0���[��0� ��;��-üç cür �0��������� 8���#0�� �����������"����'���)� ���'�������0� �{�[����[�-�[����[��[�0-�[�- "q�0�[�-"qazan", "ist��� �- istiyor - ist��� [��[�8[�- "ancax", "demir" - "d��" [��[)���[�-�[)�[��[������"��-���������-���������[��[�� �[�-�[��- "[��[%�������[�- "g�������[�-"g�������[�- "g�������[�(���� ��
^"������ ���-����0������ �� ������0���0�� ���!� ���%# ��� ��!����)"������� ��!�'���görün�8���� ��^"�� ��������� ������� ��������!�������������������!������"����)� ������� 0���)"��edilm������ �
Bizd������ ����-�������#� ��������")�����)�0��� ����!8��������� �����������"�"���)�����aqdan ziyad��� �)�(��� �����������������������0�������������0��������0����� �)�� ������-��#0���0����� �)�� �)��������'���������w������� ��������� ���� ���0����� ����-�)�� ���0����� ���#0�� ���0��!� �����çürüdüb dilimiz��!�'�� ������� ����������QC������C-80].
������� ������������������������������%��������!�'�������� ��#0����%#��� � ��]�� �)"�����-���+���������������,� �����������'��������� � ��������� ���(����� �(�������������������"-"�������0���(����[r dilind�����)"��� ��������������� �� ��w������{���! �-���!� {�������)�0����!� ������)-�����
^"���!� ��'��������������+w�!������������-��,�
������� ��� ��������������������������� ����)� �������0� ����� ���������("�"� ��+��,�samitidir. Bu fonem gürcü m��������������� ���(����������� ������!������"�" ��^����������)"��!������istifad���������) "���(������ ��;)� -Qafqaz dill� ������ ���������������������������� ����������� ������Gg s������������������ "��(��0������� ��������[�iri hesab edirik.
Bu dild����-��-� ��"����("�"��������������!0� ���#(8"��"-"�"������)� ����"�����������!��0��edilm�����������������!������� ���
--------------------
*Qeyd: Müasir türk dill� �����)� �'��"����("�"�������������������>�������� çalanaraq n v���s���� ����� ������� ��CV��8�����
Ø-�����������#0��((�������������������������������� ����� �
Bu dilin fonetik xüsusiyy���� ��������#()�����%� 8������� �������������8��)�������� ��W�w �)"���������������" "�"�"�����)-���)�[0��� kterik xüsusiyy���� ��%#��� ����� ����������:���
S.c�����(�!������������������������ ����0����������� ��������0����� ����8������ ��������n���8��� ��!�'�)� ��� ���'������������� �
F.F.&����(�[]'� ���������������0����" ����0����[���� �������vafiq bölm��� �����)"��!��������������fonetik xüsusiyy���� ���������)�!��������� ���C�����C-10].
Bütün bunlara baxmayaraq, h������������������������������#� ����������!���8�������������� �mövcuddur v����� �� ��� �-�'��������
Q���������� ��&��� ��ürk dill� �������������������������'������������������������ �� ��������+�`,���-� ���+�"�,�#0�������������������� ��� �������������� "�")��������� ���?������("�"-"�!������!���������������%������������0!� ���� ��^"��������)�!������������'��ar göst� � �����!���������� ����� �q���������� ���������� ��� ������� ������#0�)������������ ������#0�� ������)������� ������� ��������!��������� ���V�������VC���������� ��� ����������������)"�!������������ ����w������{�]������oyan ufax da y( "������������%������ �+8������(,��W���������#�����������%��'� �������!"�%#0��������dön� ������0 ��+����w������\�����,��^������!��������������"0�)�������'���0�+������#0,�
���� �+�-� ,�����������������������^"�������������� ��� �������������!�������������������������" "�"�"��0����������������)-���� ��������� ��� ���������������%���� ����)" "��������������+�-� ��,�( �������-�����%������� ������((������������� ����-��������"���� �)"�)������� ��� ���� {����%����+-8��,����-������'������+8� ���,��������%��!�%��(�����\ �����������%�� �(� ��� �)-�
-----------------
�?���{�\-� ���+(��� ��,������������ ��!�����������"�����-���������������������%�����)" "��sonorudur [221, j. 1, s. 62].
Bülbülün qondu-����� �0� ����+����*��,�
S����" )�������� �!��'���
Aparursan hangi diyara b���
+���������\���������������������,�
������� ��� ��������������� )������+�-� ��"�,�������#(8"���������*���������)"��!������������������0� ��� ������� �������[�� ������������'��� �
������� ��� ���������������"��(�����"�����+�-� ��"�,�����������������"�" ��^"�������!���������)� ��� ��#0�� ���� �����"����������� "�")��������� �������%� ��#(��� ������������(������ ����'�( ���������������������������������0�!���������"- ����� {��Û�{�)��Þ)������Þ�������� �Þ�� ����Ûw{�����-��������#����-könl�����-v: tov-ton/don; tamamil������ {��� �- sonra, yalquz / ��-�0�- yanil / yolunuz; metateza hadis������"- �� {���"0�-����"0��-��-��-�~�anla - bu sözün ������� ����)�[0����(��� ����0-" ���� �0�(��)���������(��� ����������� �
&�- s������������������0����� �������������w��� ��� �����)����������������������������"��" �������dialekt v����(��� ���)"������������������ ��������� kl� �����������������������������������0����� ��'�������� {��(���������������������(����
^"���������8�"-"���%# �"��)�0�
&��������� ��)�����"������"��)�0�+E��!��,�
&-��"�8�� �%#0�� �������+;��!0���(,�
������� ��� ������������%� ��� ������� ������������ ������������0��%�������������'��� �
������� ��� ���������� �%�������[�� �� �����8����������������������������� ��^"�8�!���!������������ �����)������������� ����� � �
X - s�������#0��������������0����� ���� ���%��������" {���� ��� �������������0������+�'�,���("���)����'���(����
W0���� ������� ��� ���� �+;��!0���(,�
�0����)� ����-��������������
W����%��� �����%����-çiç�����+;��!0���(,�
Biz��%�8�%�����0�)� ��� ���("��+E��!��,�
Müasir Az� )�8�����ind������������+,�)�[0���#0�� �������� ��� ���������������������������������ifad����"�" {�'��+�0� )�8������,��'���+������� ������,������ ������� ��"� � �" �� �+����M������\�����,�
Müasir Az� )�8��������������������+,�)�[0��sözl� �������� ��� ���������������������������������d���������"�" {���"0�+�0� )�8������,�-�����"0�+������� ������,�
2.1.2. TAYFA DILININ QALIQLARI
Ü-����� �����E� 8������ 0isind������"�����"����0� �� ����������"�������� ������)-���!������ ��������� ��� ����������� ���������������!������"��������������"�������� ����)� �����-ü-����� ��Lakin qeyd etm����0���� ����������� ������������-s��������������� ����'�����hduddur. H� �!���sabir - x�0� ���������� ��� ������������ ���:V�������-95] olan bu xüsusiyy�����)"�%��������� ���dilind�������� ���-" ���)���� �
^"��("�"�������%���0����!������ ����>�����)����� �������������� �� ��#(8"��" ��w���������������������w��������w��� )���-���� �� ��'-�����"�"�-"����������!��)�������� ��^"������mövqeyi -��("�"��� ������������!�����'-����������������)��(��������������� ������������-101].
����^����(��0� �����(����������0� ���������['[ s��������� ������ �[�[������������������� ��CQ�����110-111].
E.&0�0�("���#����-n�0� ��8����� ������������ ���������!�����������������������}�w��"��(�müxt������� �������� ��� ���-�������(������ ���������0-l������������������düzgün ������� � {�"ü-�������(������ �!�� ������ �����0-l��������)�������������!����������������(� � ������-dz �� ���� ��)� �(��� ��� ������ �������������!��������'�����8����(�����"��" �����)� ��� �� ����s�)�)�� ��0���������������� azil� ���������� ��:V�����������������VV��
Ü-������������ ������������������� ���")���$����������������� �������8�����%� 8������� ����+����,��-�������� ��������+��'��,����!������"�" {�w����W������� � ���")��~�*���$����*���Varxan / Biz qazansax olur çalxan (A.M.S�����,�
?�������� ��^"��������������������������������������������� ������������)��� �
P -�����������������{�
Doppunun tarixi uzun olsa da,
Özb������� ����� ���" ���+��w�\�����,�
S�����" ����)�0���" ���!������0 (A.M.S�����,�
Q -�����������������{�W�������������0"�" �!���
�����������������%�8�����8�"��+��w�\�����,�
X-�����������������{�^� �))�����"0��-"��)���� ������"0��-"��)� �))���)������0�+������#0,�
T-�����������������{�^"�������������������� ����� ��)������������� ��}�����0� )�8����������)"������������ ����������������)� ����������������� ��w���{���"0�+�0� )�8������,�-����"0�+������� ������,�
Ottuz yeddi d�������"�������
Fitn��-f������ ������'�����+��w�\���li).
��-�����������������{�w��� ��0� )�8���������������������+�,��#0�� �)"������������- samiti il���0��� ��^"�������!������������ ��������� �� ���"�-"����� ���){
��-��+�0� )�8������,�-���-��+������� ������,�
E# �����%# �������������������� �-��
Gül-çiç�����������)������-��+��w�\�����,�
w ���� ��������� ��0� )�8���������������������������������)�[0���#0�� �������� ��� �������������t�����������0��� {�������+�0� )�8������,�-������+������� ������,�������������� �������������" �����yerin�������)-���+������#0,�
Q s��������������{���+����,��- Siz�����)�����(���(� ����� ¢�+[���������[��0��������) �1992-ci il)*
-------------
*Qeyd: «V��������@��0��������� ���� ����%#��� ������)�
2.2. AH�������:�:�
^"��"��������� ��� ���������������������" "�"�"��������� �� ����)� �����"�" ��\#0�� ������� �����������!����� �����������!����������� ������� � ������#!����)� ��"�"�-"��"�( �� ��\#0�� d����������� ���������� �����8������� ���8������� ���0���� �
,�?��������� ���)� -birini izl�����{��"�-�0������8��)��-��0 ���("�-'"'"�� �����������"( ����-�( ���� ��"-��" )��)��'��)�0���0"�����)��(����
),�;�8������� ���)� -birini izl�����{��������������+����,��%�(�8���� ����%���������������#������������t����%������������������(����
Ah��%��"�"����0"�����!�� �������!������"�" ��^"�!����0�������#0�� ������"����!�'��� ���g��������" ��^���������#���#0�� �� �� ����leksik v���� �����������'��� ��((���������� ���"�-"��"��ah��%� ���� ��� ����8������������ ���8����������������� ���������%���� ��^����������!��%��"�"���0"��"����" ��w������{�!����"'����!���%�8���+������#0,��$(����"���������"���)"�� g�����üst��"��+������#0,{�=� "��( ������0" �'�)������+������#0,{�$-� ��� ����� ������ ��)-����� �+���,�(��s.
Bu cüml��� ������"'�������"���0" �'�)�����-� ������� ���#0�� ��������"����- "���������� ���keyfiyy��8�������������������%�������arxa c� %������� ��������� �#��8� %������� ������������ ��^"��"�"����0"�����)� ���'������� ���)-���� {�������� ��� ������0����"0"���������%� 8������)���������������������)"������������ �����0����������� ����'����������)����)� �'�������������#zl� �������� ���ah��%������0" �"��*��������"��������0� )�8���0�������"0"��0���� �)�����)�����������������dövrl� ���������"����������� ������ �� �����������!������"��"��" �
Yaddilli ����)���������������8��������#0�� ������"�� �� �����������(� ya qrammatik göst� �8��� ���'��( ���������� �������������0������'��� ���)� �( ������������������"��"��" �����( �����������'��� �������#��8� %������� �������) ��������� �� �����������"��(��������� ��� �������������%�������������� ��^"�xüsusiyy���!������!��������������)� ��� ���������!������ �����# ������� ��^����hadis��� ����)� ��;-l�����!�������� ��^"�!������#0��#��� �����������'��(�����)� ( �����������'��� ��� �� ����������������%��� �
,�^� ( �������������'��������#0��#���rin�� �� ����������8�������!��%��"�"�"����0"����{��0����-������0����#0����"( ����" �����" "8����������(����(����
Bu d� ������0��%������
]-���%���������0��%������
;�!������� �%����
Bin hekmetli sözi g������+8)� ������(,�
Dupduri puvari haxl���%�����+;�����!0���(,�
Gez� ����'�����(������" ���
��������� "8���!�����%�����+;�����!0���(,�
),�^� ( ��������������'��������#0��#��� ���� �� ����������8�������!��%��"�"�"����0"����{� ����buzli, yanuxli v����
Qarli -�)"0����-� �!�����%�����+;��!0���(,��
Yanuxli hava idi.
(,�^� ( ������'�������'��������#0��#��� ���� �� ����������8�������!��%��"�"�"����0"����{�0" �'���yabançi, avçi v����
=" �'��0" ������(��"��������"-"����'�� ��)�(������-� �����- ���������� ���rdi ("V��������[�q�0��������) ����:-ci il); Yaprax uldi kuçuk yür���)���������������0���- yabançiyam h� ��� ���(Xeyransa Mirz���(,��^�0�"����"��"' ��"��!(����('��(" �"����� ����� ��"(���+w"���������� ",�v����
������� ��� �������������!��%��"�"�"����0"��������� �����)� �����)" ����������� ���������������� ��^"�����������������%�����)� ����"����������������������)��� ����-��������"���� ���dodaq s���� ������������#(������%# ��)��� ��{�������������������� ��"��!(��@������� �+«V��������@��0��������) ����:-8����,�� ���'"��)� ���������������-0��������� �������)����������!)��0�"��yüzünd�����������)"����� ����"�8�� !����������+[���������[��0��������) ����:-ci il).
Dodaq s���� ������������������������"�������'isinin t��( �������-������������� �� �"����������)"�m������� ���#� ���������!�����������!��%��"�"�"����0"��������������������� �� ����(�0������������������� ��������������#��������)��� �
������� ��� �����������������8����������� ���)� -birini izl�������-����� ��8������)��(� � {
������ ��������� �����!��%���-{�)�0���(��)����� ����� ��������� ���!��%��)�[0�����0"��)��� {���"���8"��� �"���������
������� ��� ���������������-"��� ���)�[0����0� )�8���������ki o-"��� ����"�-"��%��� {��("��+������� ������,�- toyuq (Az� )�8������,��;���!�8����������������� ��������������'������ümumiyy������!��%��"�"���� ������(�0������� ���:�����Q���
I-I ah��%��������� ��� ���������������0"�" ������8�������"i" �(�0���� {�8� ����'�����(����
�������#0�� ���������-���!��%��)�[0���%#0������ ��w������{���!� �+��! ,��������)�0����!� ������)-������^"���!� ��'��������������+w�������-��,�
2. Dilönü saitl� ���!��%����-�{�0��0����(����������%����������������r�����'����'��� �(����
������� ��� ��������������0� )�8�������������"���-��!��%���-e saitl� �����)� -birini izl������������������!��������� ��^���#0����������)� �'���!�� ����-"0� "�"�������������%� ������ ������-e ah��%��Az� )�8����������i �-��!��%����"�-"��%��� {����� �+������� ������,�- k��� �+�0� )�8������,{����� �����������������0�+������#0,����%���%�+������� ������,�- d�������+�0� )�8������,{�;����#�����%����8��'�)������%���%����� ��� �+������#0,�
Az� )�8�����)����������e-e ah��%�����!������������������������(����(��� �������� ���)"�8� ��� ����rast g�������������� {�%���8����'������������)������%��� ��(� � ��VV�����Q���
;-;��������� ��� ��������������#0��#��� �������������������������0��������"�"�)�0���������0������ ���� ��Bu saitl� �#0��� �� ����)������� ��(� � ��w���������"'"��+��'��,��#0������������#0��� ��������"��������(� ����� �
B�[0����-i ah��%��%�8����#(�����'�������� ��w���������0� )�8�������������������������#0���������saitinin v�0���������ilki sözünd����������� �������� �������������������%� �������!�""�"��������������� �
�������������������������������� ����������)�����!�"�"�������������� �� ��&�8� �+�0� )�8������,�-��8� �+������� ������,�
������� ��� ����������������güclü damaq s���� ��0������������ �����0�����)��� ��\���� ��#0����������güclü-z������� �������0 ���� ��� ����� ��������� ���!��%��)"�8�!��������8����(��� �
A-I. Bu saitl� �)� -birini güclü-z������� ������� ����������������0���� ��*��������l� ������� ���������sözl� ��-"0� "�"��� ������� ��������#0�� ���������������������� {� ��~���~��� (�)����� ����(����
Bu dilin b�[0���#0�� �����-��!��%��-��( ���������0!� ���� �(����0"�" {�����+���,�������+����,��))���+))��,�(����
A-I ah��%����-"�( ��������� ���%��� ��{�)��"0�+)���0,�
������� ��� �����������������������������������#�������� ���!��%�����%�������������� ��&��'������!������������-i v���-����������� ��������� �� �
&-;��^"������ ���!��%���-���������� sözl� ���#0����%#��� � {��� ����������'�������������� ��>����� �������(���v����
&-;�!��%���(�0�����-������������!�� �������!������"�" {�����0�+����0,��^"������(����-i ah��%��yerin���-������������)"��������� �����)�����������������-����%#��� � ��w������{������+����,��0��%���+0��%��,�
;-&�!��%�{������ ���� ������' ������������������������ �0����� ��)������)���(��>�� ��'�'��������(����
E-;�!��%��������� ��� ��������������������(�� ��w������{������������ ������� ��^"����������-i ah��%���b�[0�� Az� )�8������������-���� ������(�0���� {�������+������� ������,�-������+�0� )�8������,���-&�ah��%�{���'���������������>���^�[0����0� )�8����������������#0�� ��������-��!��%�������türkl� ��������������- ���� ��������(�0���� {�(�� ��+(�dr�,�
Z��������� ���%�8�������� ���0�������!�� ����������� ��� �������������������������������������� �� ����birini tutur. I-A saitl� �����)� -birini izl������)"�)������� ��� ���� {��� ���+�� �0,���� �������-���� � ����'�(����
Qeyd etm���������������#���;�����������������������������������!��%��"�"����0"�����!��������!������"�" {��� (��������%��������#0�� ������!������"�" ��&�������)"��#0�� �����������[[������[�[�s��������"������������ �������� ����� ��w������{��� (�����������n��+�0� )�8������,��
Dodaq saitl� �����!��%���������� ��� �������������������#(������������� ��)� -birini izl����)��� �
O-O ah��%�{�)�-�0���������^"��#0�� ������-o ah��%���0� )�8�����������-a saitl� ������� �����������������0!� ���� {�)�-�0�+������� ������,�-�)�-0�+�0� )�8������,��������+������� ������,�-������(Az� )�8������,�
O-O ah��%���0� )�8�����������-u saitl� ������� ���������������������!������"�" {��� ����+�����türk dili) - porsux (Az� )�8������,��� �8�+������� � dili) - oruc (Az� )�8������,���� �0�+������� ��dili) - xoruz (Az� )�8������,��
U-U ah��%���������� ��� �������������"-u ah��%��%�8����#(����������'��� ��*�����!��%���� ��������saitl� ���)� -birini izl������� ��������������������"�" {�'"'"�, buluz, buynuz, luxum v������-U saitl� ��%�8����#(����)���� ������� �������� ����� ����������������#0�� ������"���������-����������g��� � {��""�����""0���""����""��(����
������� ��� �������������"-u ah��%����������������)� ��� ��#0�� is����%� ��-"0� "�"��� ������� ������(Az� )�8����� ����,��� ���� ��^��������)"�������"������������� �����8��!�8������������������������
t��������"�" {�"0��+������� ������,�- quzu (Az� )�8������,��"���+������� ������,�- ulu (Az� )�8��dili,���"���+������� ������,�- suyu (Az� )�8������,���"���+������� ������,�- quyu (Az� )�8������,�(��s.
Müasir türkm�����������"-u ah��%����0"�" ������8��"�������� ������-������������ {�"0����" ���"0������Q��������
Ü-Ü ah��%��� -Ü ah��%��������#��������������������� �)� -birini izl��� ��������#(��������� �sözl� ����� ��)�������8������!��%������ ����� � ������ ��>�>�����>��������������(����
Müasir Az� )�8����������"-i ah��%����������� ��� ��������������-���� ����(�0���� {�W"��f - Yüsüf.
Az� )�8�����������-i ah��%�����)��������'����#0��������� ��� ��������������-���� ��������(�0���� {���'������)��� �+������#0,{���'����#(���)#����-���+������#0,�
������� ��� ��������������-��!��%�����%�������������� {���% ������0g� ���������������������(�����^"�dilin b�[0���#0�� ������-���� ���"-������� �������������"�" ��[\"� �[��#0�����)"����������!������"�" ��w ���� ������0� )�8������������������� �����) ��������-��� �����)"��������-���� ����(�0���� ��M������{ Bazar güni küt���+����,����"��
O-U ah��%���^"�!��%�%�8��-z������� �������������� �� ��^" ����� ����'��(����������saitl� ���� ��� ��^"�8� ��0������������ ��� �����������������������������������"�������"�"�-"��"� �������� {���'" �+)��)-�,�-�]�'" "������"�������� ����'"�+�) ,�- Yer olmur, ona gör��%���������'"�"���+�) ���,���" � �� ����'"�+;���(" ����'"�" ,���� "��+����������)� ��� "��oti yanmaz) (������#0,��)��8"����8"��(����
O-U ah��%������������ ��� �������lind���� ������������� �����( �� ��^"���������%� ��� ������� ������f� ����� ���������������� ���������������������!�� �������!������"�" {�������������+���",��" ��(��s. O-dan sonra i-���������������������������!�������������������[�� �������)���������������� ��Az� )�8������������������ ������!��'������� �������������"����������� ������-�����������������!�� ��mövcuddur. Bu da y�[��������)��������[�� �����!�������0������������)-���� {�������� ��+�� �����dilind�,�����0�����0�+�0� )�8������������������ ����,��w����� �����(�)"�� ����������!��%�������0"������������� ��VV������C��
Ö-Ö ah��%���������� ��� �������������#���������#���������0�������#0#����#%#���#0�� ��������!����edilir.
Ö-Ü ah��%���^���� ������� ind�����"-"�������������� ��� ����������������)"�!��%��#(8"��" {��#(����böqrüm, körük v�����
Ö-Ü ah��%�����#0����%#��� ���)�[0���#0�� ��0� )�8����������#-���"-���� ��������������"�" ��w�����{�#-ü (öskürük)- ö-��+#��� ��,�
2.3. FONETIK HADIS���
Assimilyasiya. Söz t� ��)�����)� �������#0�������((���(������� �%������������[�� ��������!������������dilinin fonetik sistemind�����%�������������� ��\���� ���������������)"�!��������������-0�������������� ��H�����!��s����������(���� ����>����(������ ���������'��� �
Fonetik assimilyasiya n���8��������#0��#���������������������� �����������[�� ������[ "0�� �d����� �(���������� ���#�����"��������'�������)����� ��������� ��� ����������������������������siya s, n samitl� �����['�(��[�������)-���� ��W�[����)"�����#0�������((����������#0���[�� �������� �"�-"����� � ��w��������$\�+��,�-�\\�+��,{�W�� �����!�����" ���-�����������" �+������#0,���Ø�+-��,�-����+����,{�^����-�����0������( ������-������)���" ��!"-zarin���+����Mürt�0,�
Morfoloji assimilyasiya söz kökü v���������� �����������'��� ��� ��������!������"�" ��\#0������"�8"������������'�����������������#0���[�� �������� ���������� � {��}�+��0�����,�- NN (düz���"�,{�$-�������������0���"���)� �%#��( �+�-��� ��,���}�+�� ��� ,�- NN (m akoronnar); ND (bostandan) - NN (bostannan): Bismillah dem���������"0�)�������'���0�+������#0,�����+ �����,�-���+ �����,{�W�-�� ������%�0�%������������� �+�ski söz); MD (adamdan) - adamnan (MN): Qari ��0��������+�������,������0��� �������!�0��+������#0,��w� ����>������������������������mövqeyi güclüdür.
cingiltil�����!��������^"�!������������ ��� ��������������������(��������?�� �-b� )� ������af kar samitl� ���)"�������8��%����������������[��������)�������������8����)"�� �����#0�����������������türkl� �������������!�������� "�")��������� ��=����8��%��������������8����������������� ��#0����������keyfiyy��8��������� �����������%��������� y samiti il���(�0������������ ��0� )�8�������������"-"�kimi görünmür: ign��+����,��#%���+#���,����%� ���+���� ��,��%#%� '���+%#�� '��,���#%���+�#���,�(�����Nümun��� {�;%�����'�����#%����������%� ����#%����+���,������%�8���� ����������#(������%#%� 'ini +���,����%� �����)���������#�� �������- kendin��+���,��^"��� ������(�������% �����" ��(����(mani).
})������!��������})������!����������)����)� � ��8���� ��������!������"�" ����� ���� �����'����������������� ����(�����#�� dodaq samitin����'������"-"�!�������#���'������������������0����#����������������'���( �� ����� ������������������������0���� ������������saitin������#��������������������������#��������������������'����������� �[72, s. 14].
������� ��� ��������������)���0�������)�[0������� �������������� ������� {
A-O. M�[�"��" ��������������������������'������ ���� ������ ��;����)�[0���� ������� �����+���)������� ��,�(��������������������� ����������#0�� ��������������'���)��(� ����� ��}����������� ��� �������������ilkin forma mühafiz����������� ��^"�"���������� �)�������� �� �����0���� �������������(��(8����("���
tavux, alav, avuc, qaun kimi sözl� �)� ��!�����������)��� ��^"�8� ��#0�� ���������������������i q�����xüsusiyy���� ��)������ �� ������)����� ���0�������������� ���%��� ��{�(���:������VC����:������������������ ��� ������������������������ �-���(���-������8��������"� ������#0�� ����)������!�������)��(� �������� ��������%������ ��N���8�����#0���� ��������������� �������"-"������������ �
��-��������"���� �)"�8�!��������8����(��� {
Alavli yür�%�������0������
B�����!����������[������¢�+���8 ��,�
Biz��%�8�%�����0�)� ��� ���("��
?� ��������)"�� ��)�0�'���%# ���"��+E��ahin);
Dost yolunda bir avuc
Verm����8�������"��+w�\�����,�
$�� -�������������� ������ �
Laxana, baklacan, qartopi, qaun (M.S�����,�
;���)! ������������
;��%���8�"������( ��" ����+��w�\�����,�
?0��"-"0�[��-�#! ����[��(" ���� ��������+w.S�����,�
�-�)�0����� ��)�0���
Yad avcil� ����%�0� �+���,�
Bu d� ������(����
Yügr�����" ��(����+���,�
Türk dill� �����������������������������������-dan o-ya keçid n���8�������(�- ov, avci-ovçu, alav - alov, savux - soyuq, avuc - ovuc, qaun - qovun, savurmax -���(" ����(���-���(�����(���-���(���������sözl� ����)���0����!�������)��(� ��������������������������' �������"��" �
Az� )�8������������� ����� ��������� ��� ��������������#0�������8��!�8����������������������ke'����� ��w���{�)�-0�+�0� )�8������,�-�)�-�0�+������� ������,������!���)�-�0"������������'���� �+[�!��))���������[��-������,�
Bundan ��(���������� ��� ��������������-�����������'���� �����!������"�" {
A-&���'���{�
�� )�������� ���
���������"�� ��
? ���������%#��
&0� )��8��"�� ��+���,�
$����������� �����!�����������-����'�����������������0��� ��� �� ��^"���������� �����toponimin t������0��� �����!��������-������ ��������-�"�-"��"-"�����%#�� ��� ��^"�8� �antonamaziyalar �-e saitl� �������'�������������!��������� �
�-���(����0�������
Yüki Tevrizd������+���,
A-&���'�������-�����������#0�� ������ ���%��������" {�8������+8��,���� ����+�� ��,������(���(salavat), ���� �+�� ,��������+���,�������+��da), min��+���,��������� �+����� ,��������+����,�(��s.
&-A keçidi: xasta (x����,��� 8�+�� 8,��� )�+�� ),��!���+!����,������+&��,����)" �+���)� ,��%�8�+%�8�,��
Prof. M.Yusifov göst� � ������0� )�8����������-������������������'���0����� �������)� ��� ��-"0�qrupu (türkm��,�(����'� "�"��� ������� ������ ���������������#(���"�" ��w���{�����+�0� )�8��dili) - qama (türkm��,��������+�0� )�8������,�- qaflat (türkm�������,���:������V��
&-E keçidi bu dild���!�'������!������"�" {����biyat, senet, kesa, esgi, zengin. T����'�������*8����bu s�����'�������"� ��(���-�������� ���+������� ��� ���������-�������� ���0� ����"�"�" �-�;���,���)���8�- ������"�������� ��������������������� ����(������'� � ������������� � �(���0� {���-�������� ����"� �� ������������ �� ����������-���+�����" "��-������� "�,���-��+������-���,�������(�0������� �����0!� �edir. Türk ���)�������������������(������-�0" ���(����� ��:����������
A saitind��������������'����� ������� ��������� ��y��������� ��-����(��� ��]�" �����)"���������������keçidl� ���)� ��������%� ��������������!��)���������������������^"�8�!���������� ��0� )�8�������������� ��� �����������������������)"���'���)���������)���������� "��)������� ��w�����{������(Az� )�8������,�-�������+������� ������,�������)����� �%����� ��W������������%����� �+$� ��� ��,�
Ö-&���'���{��#(����+��(���,��)��#(���+�������,�(����
I-����'�����)�"��+)��,��)- �"��+)-� �-,��))��"��+))��,��)��"0�+)���0,���0�"��+�0��,�(����
������� ��� �������������������#0����-d���-ya v���-d���"-ya keçid d��)��(� � {��� )���+�0� )�8������,�-�� )"��+������� ������,�
������� ��� ������������������ �����'������������ ��#0�����8�!���� ��������0� ��' �� ����%� ���rk dill� ���������������)�[0��������'���� �����%�����(�����(����!������ �����)��(� ��)��� ��]�0���sözl� ����������� �� ��������� "��" ���(�0����8���� ��^� ��� ���'���� ��������������8�������� ��}����ümumi halda bu hadis����������������������mülü il��)-������������ �� �
������� ��� ������������������� ��������������'���� ������������#(8"��" ��^"�� ��������� �samitl� ������ �8�� ������������� ��\����� �����'���� ���������� ������[%�8���- z���[���� ������������� ����[�������loji-akustik c�!������%�8������������0������������������ ���:������V��
Samitl� �����'������������ ���)���8��� ���-�������� ����������� {
B-P istiqam���������'��{�� ���+) �,���8�+)8,�����+)�,��'� ��+8� ),��������+��)��,�����(banka), patinka (botinok), q�����+���),�����"���� ����%# �������������)"�������)���������� ��������������������������� �(��)"���!�����������8��%�������������������0������������)-���� �
B�[0��������#0�� ������������'������������ ��+�-d���)-y�,����!������"�" {�)��� ��- pasport.
Q-K istiqam���������'��{�� �+ ,���"���+"�",������8�+����8,��� ���+ ��,��)" "��+)" ",����-��+�-�,����!(��+�!(�,���0��+0�,����0�+�0,���"0��+"0",������+��"�,�������+���,���)"��+)�,���0�-��+0�-�,�(����
������� ��� ����������������� �(����������(�0������������������� ��^"�(�0�������#0����"������!��������� {��)"��+)�,���� ��+� �,��)"���+)"�,���(��+),���"� "��+"� ",���� ���+� �,��'��"��+'���,����"��+���,���-���+�-�,��)>���+)8�,���)���+)�,��)��>"��+�"�8",�(����
������� ��� �������������!�����������������#(������� ���%��������" ��w��������! ���+�� ��,��!����-�� �����!������+����,��w��� ��� ����������������!������#(���������������#0�� ��t��������"�" ��!������+������,�
&����������� ��0� )�8����������!�����������)�����(��)����������#0�� �( �� �����)"�� ������türkl� �����������������������������"�" {���� �+!��� ,{���������������� �������%����� �+w�\�����,��sabax (sabah), ancax (ancaq).
G s�������������������(�0���������^"�!������������ ��� �������������%�������������� {�# ���(görüm), q�-lin (g����,��#� '���+%#�� '��,�����+%��,�������+%����,���0�+%�0,�(����
w����� �����(�)"�!��������=���(��?����(��� ��������!������"��"-"�"�%#��� ����� {�����# ����qöz, qo-�"��(������VV�����C���
�������#0�� �����������-������������(�0���� {�)"-�-����+)"���� ,��)"-�����"��+)"���� ���,�
������� ��� ����������������������������������(�0������������� ast g��� ��{�W"� ������������������������������ ���(�0������������������� {�����+��,��'���+'�,��?�������������������������(�0���� {�doxxuz (doqquz).
�������������������(�0����������0�������)"����������������"�" {���"(��+-��"(aq): cumadan-cumaya g��� ������� �����"(������� �� �������� �+����w� ��0,�
Y s������������������(�0���������^"��(�0������� ����������� ��������� ��� �������������)"������xüsusiyy���!������������� ����-������#0�� �)"�)��������8����(��� {��öqüt (söyüd), çiqit (çiyid), iq (iy), düqün (düyün), iqn��+����,{�;���-ilim iqn������������"���������+)"��8,��;�����'�����#%�����Yengi girdim ögud��+���,�
S-���(�0�������{�����������������W���w �������� ��� �������������)"���'���� �����������ahid��������(������ �+���� ,��#0��������-s �(�0�������������"���%#��� ����� ����������:���
S v���������� ����� �8�� ����%# ������������ �� ����������\������������)�����)"�������%�8��� ���"���������������"-"����)�[0���#0�� ����������#(��0�� �(��������������� ���������� {
E#(������ ���������#( ����������
Qoy çox olsun bel������������%���+8������(,�
W"������"��������0�+������#0,��W�% ������'��������0�+������#0,��E�����%����%�����)��)�������� �-������� �%���+���,��!� �����+���,�(��������� ��)�0���"���#���� ���+���,��^����)� ���'������� �����q������ ��� ����)����� ���0�����0� )�8���������� �������� �� ������!��'������ )� "�"��������� �����bel����'���� ���������!������"��"��" {��>�+�8,����8��+��8�,���:�����C���
H������#0l� �����"����������0��������������������� �������� �������� ���%��� �����:��������
S-Z �(�0�������{�������� ��� �������������������������0�����������'����#0��((�������(���#0����"���özünü göst� � ��\��������"�����- fonoloji c�!������0��mitind���%�8����������������� ��� �����������������������!������"�" {�0 ����+�� ���,�-�= �����"( � ��= ����?�" ��0��"��+����,��0����+����,�-M��������%#(�����)��������0���������(�(" �"�+[���������[��0��������) ����:-ci il), zanmax (sanmaq) - &�%� ��%������%��� ���0������������������� ����"����0�����+������ ����"����,��%� 0�(gilas) v����
B�[0��!�� �����������'���� ������������!������"�" ��w������{��0� )�8�������������"�0�����������bit���)�[0���#0�� �)"�����������������������"nur: palas (palaz).
c-J �(�0�������{��0� )�8������������������ ��������!�����������)"��(�0��������������� ��� �����dilind����� ���%��������" ����-������#0�� ��)"��(�0�����������"���%#��� ������ {�>�"�0�+8�(�0,��>�"��+8�"�,��>��( �+8�( ,��böjük (böc��,��>�>���+8�8��,��'��� �>���+���� '�,��# ��>���(hörümc��,�����>�+���8,��!>�+!8�,��>�0���+�"��,����>>� �+�8� ,����>�+��8,�
B-M �(�0���������w��� ��0� )�8��������������������������� ��� �������������)"�8� ��(�0������qeyri-b� )� �ir. Y�[����!���)��!�������� �������� ��)"��������������(�������� "�")���������� ��w�����{�)��>"��+������� ������,�- muncuq (Müasir Az� )�8������,����������+������� ������,�- b��#(���(Az� )�8������,��)���+������� ������,�- min (Az� )�8������). Nümun��� {�^�������(������ ����Gec����)��� �%��� �+���,���"( ��0 ����� �����w� ����������� ����+���,�
F-P �(�0���������������������������������'���������� ��� ��������������#0����((�������#0����göst� � {������-�����{������� ���������� ��&� degm����������� �+���,�
D-T �(�0���������������� ��� ��������������������������������� ��#0�� �������������� �������������'�����edir. Bel���(�0�������#0����((�������(�����"���#0����%#��� � {��" �+��( ,������+���,�������+����,���� ����+�� ���,������+���,���( �+�( ,�����+��',���)��+�),���(���+��(��,�� �"��+ �"�,���"��+����,�����+��,������'� )����+������ )��,��� ��+� ,���# ��+�# �,�����"0�+��"0,���"0�+�"0,�(��s.
N-V �(�0�������{��#(���+�#���,����("0�+���"0,{��#(����öq� '����������" �"�� ����(�������+���,{��#(������ ���������#( ����������+8������(,����("0"��)�����������������)���'�� �+������#0,�
S�����������?�������������!������ �����������������������#0����������� ������)���8��� ��s���� ����"��"� ���#(��(�������)������!��'���������� ���%�8���� �������������� �� ��^������������prosesind��)�[0������� �%�8������� � �(���((������#(���������)���� ��\���� ��������������8�������sözl� ������������� �(��)"�� �������[ ����[�����������" aradan götürülür. &((��8���������������������%�����)"�!�������� ��������� �����'�( ��� ��
������� ��� ����������������������������-���������� ���� ���%��������" �
a) S���� ��#0���� ���������� ��\#0�� ������������!�� ��(������������� ������ ��^"������� ���)�[0���� ��dill� ���������������� ���08�������� �������������� ��������������� ��� ������������� ���)�������� �� ���(�����)"����������������������)���������������� �����'�( ������� �
N s��������������{�\� �+��� ,�%������ ����-��� ���8���0���-���� �+[���������[������) ����:-ci il), Q� �����+� �����,��������� �+$��� ��"������� ,�+���,�
H.Mirz�0��������������#0�����������������!�����!��)���� �(���-��������"��������%#��� � {�$� ������������ ��W�0��� !���0���"���-���#��)��� ������-(� ��������� �+�&�����:::Q,��Q:���������
L s��������������{�;���)! ������������ ��;��%���>�"������( ��� ����+����w������\�����,��?���-�������0�"�������� �� � ������!��+����w������\�����,����� ����� oxuyer, koç ayaq ����� �+�-��� ��,�
V s��������������{�^"������������������+"��,� ��������� {��" �+�"( ,��"��+("�,���"��+�("�,��tuar (divar). Nümun��� {���0�����%�0�)�����������'�������" ������ ����'���0�%#0���+����M������\�����,��$� �-�������������� ������ ¤�}����)��8��� ������"��+��w�\�����,��S������������� ��0" �������������������"����0������������+��w�\�����,��8�!�����)������" ���dutma (A.M.S�����,�
D s��������������{����0�+%����0,��?���0�%��������r, gec����������;��-�� ��������" ���)������(A.M.S�����,�
R s��������������{�)���0���+)��� 0��,���������+� ����,��\������������� ��0" �������������������"����0������������+��w�\�����,�
Y s����������������������� ��� ����������������"��itl� �� ������������������)��� {��"��+���",���"��(toyuq).
^� ����-��
Toprax saux n������
H�� �������(���� �+��w�\�����,�
b) S���� ��#0����((������������ ��^"��������������'���0����������"�" ��W���0�# ��>���+!# ��'��,�sözünün �((�������!�����������������������������������" �
v) S���� ��#0������"������� ���������#0�� ���)"��������!�%�������������� ��
*�������������������w���+!,�������+!,{�������������������������������-���� ��)��0� �!" �������(A.M.S�����,��������0�����ra diyer ki, el��)� �� ����8��0����!�'�)� �(���������������+[�!�Abbasin���"��[��-������,�
$�����������������{��� )���+�,���������+�,���)���+�,�
&����������������{���8�+��8�,{�^� ��� ���� ������� ����� ��������� ��������� ����8������(A.M.S�����,�
Az� )�8�������������"�����������)�����)�[0���#0�� ��8��������'����+-� ,� �� ����������������#0�������%��� ��w���{����� ��)�� ����� ��������� ��� ������������������������ ������)� ������ ��w���{���� �+$-� ��� ����� ����� ��)-����� �+���,�
S�� ������\�� �����!��������������������������������� ��\��� �����!������������8���� ����������sözl� ����������!��'�����������#0�� ���������������"�" �������� � �� ��������� ��#0�����������"�� ���"�����������"�" ��������� ��� �������������������� ��)"���������!�����%�������������� ��\���� ��#0����((������ �� ��� ��)"�������� �����������)�� ������������ �
������� �������������� �������������(���)���������� �8������0� ������� �� �"����������"�i bir !����������+���� ��0� )�8�������������������,����� ��0������� �-qanuni olaraq sabitl������� ��^"�� ������ �����'������!������"�" �
,��������#0�� �� �� ��������� {��������+����,�������+������,���������+�����,{�� ����ar k������������� � ��;�������)� -birind���� � �+��w�\�����,�
Furun üstünd���" "���
&�%���� �%� ���" "�
Bu gec��� �%���8��
Altun iskamlar qurun (mani).
������� ��� �������������� ���0������%� ��#(�� ��������� ����� ����"������� ������� ������#0���h�8���������������� �� � ��*�����+(����,��!� ��"���+� ����,�(�����
������� ��� ����������������'������!������"������ �����!-����!�����������)-���� ��*��������������a s��������)��������+-��,��' ����+!,�� ���������#0l� ����((������ �� ��� ��w��������� ���!����� �� ��gen����(���)������ �+���,{�^� ��)-�����������^� ��!' ��-���+���,��^"��"0�"0���'"��!���+!�,�buynuzli koçda kalmaz (������#0,��\"�%��� �! ��+ �,�"0"����?�0���# �� ���0����+���,���0�����������g������!����� ����0���� �+���,����0����������" ��(� � �)���� ��!���0"���" " ���������(���(A.M.S�����,�
������� ��� �������������!�������������� ������ �� ���)��� {��!��+��,��;����!����-����;�����0�rahatlanma (mani).
Y s������� �� �������&�������)"������-������� ���#0�� ������� ��)��������������#(8"��" {�W�0���(üzük), yigid (igid), yüz (üz), yuca (uca): Bu d� ������-���"8�+8)� ������(,��^�'����) �����%����hayvali, narli yigit (mani); Yüz - gözüzi ���������������rim, ged� ���+���,�
Az� )�8�������������� ���(�������������������� �%����%� ������0���(������#0�� ������������ ��}����dialektl� ������������������������ �
Az� )�8��������������������#0�� �� ���%��� �������������� ��� �������������!������#0��rd�� ���s���� �#0����%#��� � ��W�[�������)"���������� �����!��������������8����� ��w���������0� )�8����������[(��[��#0�������� ��������� ��� �������������)"��#0�[�[������ �� ������������� {������%��� ����������suyun isinur (A.M.S�����,�
B s�������)"�8� ������ �� ��� ��^������� �������0� )�8������������������ ��������������������" ��������� ��� ��������������-��������"��������������{
^� ��"(��+�"�,��� ������� ����� ���
����� ��������� ����8�������+��w�\�����,�
Qeyd etm����0���� �����)�[0��������#0�� �����"������ ����� �� �����������!������"�" {��� �����+� ��,���"�"��+��"),��" "��+ "�,{�� "��!#�"�����'����)"������+��w�\�����,�
--------------
�?���{�W0����)���������� �
��?���{�W0����� �-qanuni olaraq sabitl������� �
Y s������� �� ����������%� ��� ������� �������� ������"�������� �( �� ��;�� �����#0������ �����"����#0���"����� �� �����0��������������������� {�]-"���)"��� �-���!(�������"���+"��,���"�"����içan h� �)� ��� ���-���)"��" ���%#z-b�)���������� �����" �+E��!��,�
X s������� �� ����������)� ��� ��#0�� ��0� )�8���������������������� ����������� {����)����+���)��,{�������������)" ���������������)����%�������0�+[���������[������) ����:,�
&��������� �� �����{���� in��+��� ��,
Q s������� �� �����{�'����+'���,
K s������� �� �����{������+�"�,
Q v��������� �����'����(���"���#0�� ���� �� �������������������������� ���("�"�����%������ �����h������#0�� ����� ��)�������������������)-���� ��}�������� ��#( ���)"����������� ����������������c��)�����)��� ��*������#0�� ������-��(����"�������-���� ��)"������'����� �������� ��] �������norma v����� ���������� ����)������������ �����!����������������� ��� ������������������������mühüm �!���������( �� �
Yerd�������!�����������'������������0������)"�!������ ��������� �� ���������� ���� ��^"�hadis������8������������� ����������� �����0"�" ��W� ��������!��������#0�� ������)��(� � ���#0���t� ��)�����������>���� �������'��� ��^"�hadis�����������'��������w�W"����(�)�����0!���� {�Yerd�������!��������)���8��� ����0���������'��� ������������>��8�!�������#0��#���������"�güclü samitl��)������������'���((����0�����������)�������^"�0����#0��#������"�0�����#(�����"-"��gör��%�8��������((������#(�������[��������'���((��������'�������" ���:���������
������� ��� ��������������� ��������!�������� ������!���'����0������� ��������������� ������������������m������)��(� � ��^"������ ��������!��"�"����� ������� d�������!�������������� ��� �����dilind�������� ������������������������������������� �� ���������-��!�� ������"��" �
������� ��� ��������������� ��������!�������!����� �����������!������������#0�� ���#0����%#��� � ��Türk m��������#0�� �������� ����� ����������� ����������� ��?�����)����� ���0������������ ���� ��8���-�������������)�[0���#0�� �������������#����#0�����)"�(�0�������� ��������" ��W�[����)"�söz���#����� ������������� �������)����� ��� ���%��� ����\���������fikrimizc����������� ��� ��Türk dill� �������� �����������)"������ ����� �����#0����� ��)����������������\�-���������������� ��w ���� ������������ ��� ����������)"������������� ��������)������ ��������� ������!������#0���t� ��)�����)��(� ������� ������8�������������������� ������!��0����������� ����-��������� ���[ ����"���� ��)"���� ��!�0��� �)��� {
S�������%#0��� 0"��%�����
�-��#������'#�����"���+8������(,�
Köskünd���#�����)"�� ����� ���� �+��w�\�����,�
M����������%���i kendi qösküm��
L����������%�����������������+��w�\�����,�
?(-����")��#�����%# ��
H� ��� �����0�)���#������(� ���+��w�\�����,�
SK-KS s������������������������#0��������#0����%#��� � ��������� ��� ����������������)"��#0��������� ������- y�[������ d�����������)��(� �������� �������������� ��w������{
Yüsk������ ����������������
���� ����)"��������������+����w� ��0,�
Az� )�8������������������� !������������������ ��������������������������� ��E# �������������������� ��� ������������ bu q��������"���������������� �
KS s���� ������������ !��������)��(� ����� ��������!�������[��������[��#0��������#0����)� "0��verir:
^���������" ���'����������
Pozulur rahatlux, yür���������" �+��w�\�����,�
���(���������� ������������ !����nd��)��(� ����� ��������!�������)���� ������� �������� ����� �������� ��� ��������������#(8"��" ��w��������)��-�)���
^������������ ������ ����
Azax yolumuzi, görmiyax s����+��w�\�����,�
PR s���� ������������ !��������)��(� ����� ��������!������{���� ��+�� �,���� ��+� �,��;���� �" ��" ��������������� ������������+8)� ������(,�
Söz daxilind��������� ��� �������!���#0��#(��� ��������������!���������-������0�������türkl� ������������������������(���������on formalarda rast g����� �
Metateza hadis�����������/��) ���������� � �+ ���������,��� ������� �+�������,�(��� ���� ��� �+������!�����>,�m�/ "0��� �
Bu toplumun dilind�������0���� �����������#0�� �����")�� �� ��(������� �� ���%����� �
������������0{�^"��#(������0�����-���������� ��������� {
���>�Û�>+��>,{�)��>�Þ)�8������>" Þ"8�" �+���� �����,��$� ���������������"�����������{�)�!8�Þ)��8�Þ)�8�����!8" �+��( ����- �,Þ�"8�" ��:�:������-7].
:��- Û -{�# -���Û#- ������������"�����������������������(��������# %�����@����������V���
3. hr>rh: marhama<mahrama (burun d�����,{������"�����������{�=�! Þ=� !����� !��Þ��! ���+��� �-�"���,���0� )�8������������������ �������! Þ��! ��ç� !��~~' !��Þ'�! ����VV�������C��:���
4. Kr>rk: tarkal<tekrar; Anadolu dialektind�{��� ������ ���� ��:�:��������
Q����Û+��,Û�-{����-����Þ���������Þ������������%��Þ�����Þ�������>��% Þ>��� Þ>�������ösgürmax<öskürmax<öskürmek. Anadolu dialektind�{����%����#�%� ����%��Þ�������:�:�������� Az� )�8��dialektl� ����{���������~~����%����Þ������������%���Þ�����������%� �����Þ���� �������VV������:���
V�����%{���%������+�" �,�������"�����������{���%�
7. Kz>z
C�� !�
9. ml>lm: kölmak<gömlek (köyn��,�������"�����������{���������Þ����������8#lmek<cölmek, gölmek<gömlek [212, s. 5]; Az� )�8���������� ����{�������Þ����������������Þ�����������VV�����121].
10. ms>sm: kisma< kim ise.
11. nh>hn: tanha<tenha; Anadolu dialektind���������Q�����Q��
12. mr>rm: jyrmanmax<cemrenmek.
13. rp>pr: kiprik>kiprik.
14. pr>rp: körpi<körpü, jarpax<yarpak, tarpan<tepren, torpax<toprak; Anadolu dialektind�{�8 �0Þ8� 0�+��-"����� �,���� �!��� �!���� �����:�:�����Q��
�Q�� (Û( {��( ��Þ�� (���������"�����������{���( ��
16. rh>he: macramat<mehramet, pahriz<perhiz, manrüm<mehrum; Anadolu dialektind�{���! ������pehriz, mehreba, mehrum [212, s. 5].
17. rs>sr
�C���!Û!�{��!�" Þ���!" �
����� Û �{�� �)Þ�� ��+�")�,�������"�����������{�� �)��:�:�����V��
20. ts>st: tustu<tutsu.
21. vh>hv: lövh�Þ��(!�+�����nka).
22. ru>ur^turba<truba (russ.); Az� )�8���������� ����{��" )~~�" �~~�" ���$� ������������ �dialektind�{��� )
23. yl>li: potlika//potlika (butulka - russ.).
24. nu>un: dounz<donuz (donuz).
:Q�����"{�� �"��������+� ����,�
B�/0�������0a hadis��������/ "0�������#0�� ��������� �������������������������0���%��� {
1. n>
2. ja>ju: çömüs<çömça//çümça.
Bu hadis���� ������������ ������������������!������"�" {�'���'������� ���>#�'~'��'����������106].
3. br>rb: jorba q������� ��>�) {��� ������������ �����������{��" )������������V��
Distansion metateza
1. l-n>n-l. nalet<lanet: Anadolu dialektind�{���������������������-��������
2. l-r>r-�{�� )���( ��8 (���( �
3. r-l>l- {����� �� ����+ "���,��$� ������������ar dialektind�{�������
4. M-n>n-�{����� Þ���� ��w�� ������������- ��Þ ����������������Q����0� )�8��dialektind�{������ Þ����� ��VV������:���
5. n-r-r-�{�-��� �~%��� ��+?0��������(������,�- qeneral [78, s. 80].
ÇX s���� ������������ !�����d��)��(� ����� ��������!������{�)��'��+)�'��,�
HN s���� ������������ !��������)��(� ����� ��������!������{���!�- t�!�{��������)��" ��Yüküm tanha tabaxdur (mani).
F.&����(�)"��#0�!�����0� ����������0��)�#��������(�)����� �����0��stvovani������ ��� ��persidskoe tanha proiznosits����!���-�(������'���(�����������������-����"�����������"� ���������� ����C�����80].
MS samitl� ������������ !��������)��(� ����� ��������!������{�������- kims�{�^�������)���������(kims�,�( ��¤�+[�! Abbasin���"��[��-������,�
�������#0�� �������� ��������!��������� ���%��������" ����-������#0�� �)"��)������� ���-" " {�(0��+(��0�,��� ����+%��� �,���������+)"����,������+���,�
Dissimilyasiya (s����� �������,�!��������^� �'�����ll� ������"-"�������������� ��� ��������������������f� ����������������)� ���������!������#(8"��" ��������������� ����������#0��� ��)���������!��8����s���� ���%� ���� �8�������)� ������'�( ��� ��^"�!�����)����)� ����������� ������#0����������n iki s������)� ���������08�������� ��������� ��� ��������������������������'���0�!�� �����!������"�" �v����������������������"�������� ������� ����%��� ��^"�"���)������������������)"�������� �� ����norma s�(�����������'������������08������������#0�� � ���)�������� �� �������8��������)"����������������������)������� ��w���{�� ( �+��( ,{�� ( ��-���������'" ��������� ��(��+�� ��(�,{��0�yatiyer, çox yatiyer, bir d��%# ��� �����)� �%#0����0��� ��(�������-en��%����� �+[�!��bbasin���"��[��-������,�����8�� �+ ��8)� ,{�^� ������ �����0����)� ���}��8�� �"�������) ) ��+\�����������Bayraqdarova).
laqan (naqan)
ordel (orden)
Yüzg� �+ �0% ,{�^� ����%# ���� �����)� ��"��������0�%� ���)� �����%����� �+[�!��))������"��[��-������,��\ ���+� ��,{�^���)� ��� ��������!�������"�� ����\�(��%�����)���"������ ���+8)� ������(,�
Epenteza hadis������"���� �)�(��%� 8������� ����������� ��������0�!�������#0����%#��� � {
a) rus m��������#0�� ��{��� ���+) ��,��0�(��+0(���,���"�"��+��"),���� ���+� ��,�(����
b) & �)����������#0�� ��{��0�"��+�0��,�����"��+�!�,�(����
v) gürcü m��������#0�� ��{�>�����+>����,��-�����+-���-porsux).
�������#0�� ��������������������������!��������#0����%#��� � ��^"�!�������rus, � �)��� ��(��%� 8��dill� ��������������������(!���� ������������"�" {��� �0�+��� ��,������+����,������"��(hamam), murabbaun (mür�))�,��'�����+'���',��)�)����+)�)��,�(����
III F�S�L. LEKS�KA
III F���
�����
3.1. ������������
Dilin özümlüyünd�� ������" "�"���������������-�������"���)���8�����!��)������ ��}������" "�"�"��%# ��)"��!������������������������ ������������������� ������� ����)"������ � �
Leksika h� �)� ����������������� (����� ��^"����������� (����������� ����������(����[��(��m��������������� "�")�������� ����������������������%����������"�����������8���������������-��rol, t�)������� ���(�������8�������������������� ������ ��- bütün bunlar leksikada öz �������%������� ������� �
N������ ���������!���������������(����������������������������#����� ��w���-etnik m����������������� ��� ���������������(��������������)� �(������ ����������������������0��-zaman, q�� �-q�� ���������[��(���� ��0������0��%���������� ��^"��(�0��0��� (���� ������ ���������0� "!"��)���)-tük����������������� >����8���������� ��=�����'�����(���� ����)����-�����'������� ���-etnik ��� ����������������0�!#������ ���#0�� �nin daxili �0)� ���������������� �
Bu xalqda milli-etnik m��������������!�'�����(������ "��(��������� ����( ��^"����#0�q������������( ��-�����#0�������"��"-"�"�����������������������������-��[����� ���������� ����������v�����-"��������h��� ������ "�")��������0�����)" "�-������'�� �)������������������ ����W��������bütövd���� ���� ������'�������� ��(������0������ �������)-)����� ��! �%������ ��������-
m������������ (���� �������#0�� ������� ��� ��]�� ��)"�!���alan qüvv��� ���8�-���!������� (���� ��böyük ümidl� ���� ���� ����������� ���������� �� ������#������ ����"�� ��)#������ ���������������bünövr���������"�� ���0��8��� �������������� ������)������) �0�����"�"���"������������davam ���� ����� �
������� ��� ������������������������������������������ ��������)-���� ������ �
^"������������������������������-�� ����>��" "�"��"�-"��������"��� ���#0�� ������������ ��^"�"���bel���)"�������#0�������"��������-���������( �� �
Q������#0�� �(���#0�� ����������Ú�� ������� (������������������������������������ �����leksikada, folklor nümun��� ��������������!������������� ��:V�����:����
}�-����� ��)����������������� ���)#�������� ������������ ������� ����� ����-��( ��^"�(!���� ��������������������0�!����������������� �
������� ��� ����������������������������(��� �8���������(!���� ��� ����������� ��*��������������������)"�)��������"��� ����>����8���������� �
^"���������������������������(�������d����"����!��� ������ � ��%������ ��w����������������������������k�������� ��������� �����������))�������)"������������������� ���������������"�" �
Yad mühitd����������������� ����!��������"0"��)� �����������"���'����������� ��� ����������������������bu gün ancaq t��� �����)-����#(������� "�")��������� �
&���������������)� ���'��!���������) ���� {
1.M��������������
2.Etnoqrafik leksika
3.Maddi-m������������������
4.Terminoloji leksika
5.Onomastik leksika.
Maddi-etnik m��������tin bir çox spesifik c�!���� ����������-����� ��)�����#0����������� ��w���-m���������������������)"�����������(� ����� ���������� ����������-m������#0�������"��"-"��m��-"��������!��� ����������!��������(�� ������������ ���������� ��#(!����(� ilir. H��'��������������"-"���� ���!�����(���������� ��������"��������� ����(������ �����" "�"�) �������� ���informasiya verilir.
������� ��� ����������������������������������!��� ����%#0������'� ���
3.1.1. ����;����EKSIKASI
&���'���������-m������������������ ��)�!������ ������)� ��� ��[������� ��� ��������������'��� ����"-"�"������#()������� ���������������������������� ����)"����� ��^"������ ���#0�������� ����ümumtürk ����'����������������������������-��� [��:������Q���
&���'����������������������� �������"��� ����������� ��^"�����������!���������������������'��� ��&���'���������������������) ���������������� ������� ������) ���� {��������������"�����) ��8���'���������çuval, g�������)"r, harman, herik, kotan, l��8�� �+ ��8)� ,�
&��������� ������� �{�����+�)�,����� ����( ���'����� ������ ������)" '����0���������sürgü oraq, kür�����#%���������8��-���� �������� ���� ���������'���#���8����)��)�������������������� �n, oraq.
---------------
*Qeyd: Saban ümümtürk m�������� ���?"��������@���
Bu sözl� ��������� ��� �������� ����"���� ����������� �� �������[ �� �����%������� ����������������t��)������ {�� ���� ����� "���� �������" �+������#0,��\����'� dünyayi b���� �+������#0,�
��0���)��� ����0����)�'����
Yorulanda puardan su i���
S������������ ��� ����%�8���
$� �������� ���������0�!��¤�+8)� ������(,�
B�[0������'������� ����� ������� "��" ���������(������������� ���-" " ��w���������� q���- yaba m�[������������ ��^"��#0��� �+���,�-����������-����[��� �������[�������!��(�������� �
$� ���- d� �0��^"��#0���������(�(��}�=�^"��(���-���� ��������[�� �0���� ����[���[������������������� ���VV�������:����Q�����������QQ����*� �������-�����!������#0����� ��+������,�������������������(���� ��'��[)�'��'����� �0���0����8�[���� ����-��� ����- "biçm��[��������� �(�� ���� ����������������'������������%#��� ��� ����������(��� ����#0������� ����������[8� !�����)" -"�"[ (xirurqiçeskiy buravçik) m�[��������������� ��]�"����� ��8����� ���[�� �0[��#0���"������������������ ��H������������"�����������)"��#0���� ����������� ��)���(���������[��������������� ��$� ���"d� �0[��#0�����0����)����� ���(��)���� ��dill� ��������������"����-�����)"��#0����"���dilind����� ���������+��8������������������ ��� �����������,���'�����) ��������������("����� ������� �8��%# ��� ��^����)� �����������������������"������������ �- "k�������)#����[���[��������� ��E.K.��� ����)"���[���)���� ������� ��������� �- "biçm����������[���[��������������� � ���Q������:�QQ���Olsun ki, karaim dilind������ "�[)�'��[���:������Q������0� )�8�������������� �0��#0�� �����)"��#����)-���� ��^�����)"�� ��� ���[�� �0[��� �������� ������� ����� ��� �������������0!��������0����
������������(� �������)������ ��)"�"��#!�������� ����'������ ��^"���)�)����)�0������������("��fikrin���� ����� ��� ���[�� �0[��#0������ �����������"�����������������#0�������)"����� ik.
�����*8����������� ��� ���������'���������������������)�!����� ������� ��������(����"�)�'�����'���� ���� ������������� ������ �������� ����( ����������'���'��+�����#(�,��������� ������� %��+�� ����#(�,���0���)" '������8���"���'�������������8��-�� ����������#%����(����%����(�����)"�kimi al���� ������������������� ��������������� ��:�������Q��
3.1.2. K������������������BOSTANÇILIQ LEKSIKASI
a) K�������� �����il��)-���������{�������+��������,��8�)�+��"���� ������,���� ���+����� �,����)���+�����-�������,���"��+"0"��� �,���"������+��"�� ��-�,��)��� ��+�#(������)-�������� ,��)-�+����#�������� ,��!-���+�( ��������� ,�(����
Küt����)��"��" "������������������������#0�� ����)"��!������������������������"�" �
),�������� ��� �������������)����'�����)-��������������������� �������� {��0"���+ -����,������(k����,������8��+����� ,��' ���+'"-"��" ,��� �����+� ���,����-� (turp), z� ���+�� ��#��,��%#0���(nan�,���� ��+��(� ,���������+)�)� ,��)"-���� �"0��� ��� �������������"����� 8����"������ ��8��������(�����)��8��)�� '����)���������� �"���(����
----------------
*Qeyd: Bu sözün m�������!��)�{��220, T. 4, c. 227-235].
^-'��������������^"���������)���������+����8���������,��%#)���������(��-8� ��(���#(�� ���� �������� ��^"�� ���-���������� "����� ���� {
^������� �{�'��8 �+%�'�����,���0��8"��+0�-�,��%� �0�+%���,�- kara gir�0��8�(�0�+�0,����'���+-�%���'��� ���,��)-� �-���)�0��"���������" "8��'�8" ���"����"��� ������ ��������0� �����+� ��,��8�8" �+%(��,����������+�)���,��"����)�0������+�0���)"-�,���� ��0�������+���0�������,��'(� ��� �������na, kurkantal, ���������������
]���� �{�'�� -������)��#��8�������%������������"�������"����� ��%����) �-���������8� �������8�������� �"0���0�-������8� ���-����8� ���'� �'"���������� '������8�����' )�����������-"����'�����'������������8� ��'������ ��
W��������� ������� �{��"0�-�"����%#0�����0�-�������8�������������-"�����������8��8 �����8� ��çir��"���8�����' )�����%������8� ��'������ ��
Yem����%#)������� �{������������'"������������-������osi, mantar, pirpil��������������������������sokosi.
E����� �{������������ �'�'������������+)��#(��,�(����
Xalq istifad���������!� �)� ����(����#0�������"������'����� �������� �{����� ������� ��)���q� ���������� �����#)��!����� ����" "������-���� ��)"�>����������8� ����0���!����������� ���)�0����� �0�������� ����� ������(������ �"���� �{��������0��%�%�����0����)�0����'����0����)�)���-� �!���� ������� 0����8� ��)- � ��)�%�������� ��(������������ �{�� �����rb������������� ����� ����� -"'���"����� ��) 8"8�(����
3.1.3. HEYVANDARLIQ LEKSIKASI
Maddi-m����������������������)� �!���������!��(�� ����� ������%��������������� ��^"��� ����� ������ ���������� ���������� �����!��(�� ����� ����� �������� ����������� {��( �+��,��#��0�����+��',���-���+� ������'�,�������+��'��,��(��+��,����-���+� �,���� ��>��+ ��,����������+-8��,��������+���'��,������ >���+8� 8� �,��������+ �,���(���+��(��,��'���+��-"�8�,����� uq (porsuq), toru* v����
-------------
*Qeyd: Toru - qara il���0��� �����)� � ��%���)"�"����{�^���))�����(����������~~��(������ "�"�������~�� ��~�
^"��� ����-"0�(����'� "�"��� ������� ����������������������( ���� ��� ���%��������" . M������{�tay-day - mai - dayça -��"���- mailak - maixar; öküz - ököz - uqez - uxer - oqus - ovis - nqus - ukur -uku - ukurn -uker - oquz - oruzra [149, s. 53-55].
Ümumtürkoloji s�8�����������!��(���� ��������������������������!��(�� ���� ������%��������� ����� ����(��0��%������� ����� �
������� ��� ����-!��(����(����� �����������������-���� �� ������� �(� ����� {��� ���+�����(��saman saxlanan yer), axor (p���,������+��"��-���,��)�+" "��������,�(����
������� ��� � süd m�!�"�� ������)-����-������� ����(���� ������>�������� ��������������� �� {��-��qaymak, qurud, d��������( ������ �������������� ��'"������� ���8����+�� ,����-" ���� ������peyniri, koy (qoyun) peyniri, çeçil peyniri, güz peyniri v����
B��'��������������������� ��� ���� �������(������� �'�� ��������������)��� ��(����� {��������" ���8� ��]�� �)��� ���"����'����������������� ������������������� {����������� ����� ���8�+� ���#(�,��8���+���"�8�,��8���� v����
3.1.4. M������������
M�[�"��" �����������������������������������������!��� ������)-����#0�� �- geyim v��)�0�������� ������� �������������!�"�� ���� ����(����� ��(����������� ��������� ������� ��(������axildir.
^"������!������������������-��[��������������%����������������������� ������(� ���"�" ��w������{
Y����������������
Y�����������)���
;�����0�)� ���(����0
Ya oni al, ya b����+���,�
Bil�0��������������
F� 8��������������+�� ��,�(����
A������ ��� ����������������������)-����#0�� �0��%�������(�����������������'��� ��}���������)"��!������aid sözl� ���������� �����!���������������[\#0���[������������ ��)���"������� ��^�0���������������������#0�� ���8����������������(�������� ���� ��� ����������� �� �������� �� ����������8�����"V��������[�������0�������!����� ��������'������
M�����������������������)"��������������������������#0�� �����"�����8�"�"���0� ����"�"�" ��������el���#0�(�������� ��#(8"��" �����!������#0 v�������� �!����� ���������������� �(���� ������� �
Bu leksika ���������������"��)� �!�������� ��w���������������)"������!����������������������-��[������������� ����8������� !�������������%��������������� � ��^"����������������-��������)����an �-������!��� ���� ���� {
����(�������������� ��(���(����� ������)���(����� ������� �{������������(��' �����(��!(���(d�!��0,�������+�� ,���))�( ������"�"������(���� ��������(��)>�������������8� ����� ��������������#�������0�"��+����)���,���" "����8�����" ���� ����"��" ������+�'�,����� ������������#����"�������"�����"���)�'����������)��������'��%����� �"8����0������� �����'��+'#�'�,��(�� �����!��+��,��qüqüm (su üçün kiçik bardaq), s����+���,����0���"fra, dolab, t� ���������� �����-palaz, oturqax mind� ������"���0��"����� -����#�����)���������#)���)"� ����������'����������8�8������������������'�(palaz), sapli (çömç�,���) ���+) �,����������+)��),��'�����������%� �+����,����� ���zan, n��)�����������çul, h�%)����� ���+�"�)�,�����+���,��'#���+(���,�
:��E������� �{
�,������%������ ���� �{�' "���' "�)-����#�������������������������� ����(������������#������ �������� �������)�����������'����'����� ���var, yel���+0")��,��8���-jilet, göd��8���[�0��)��qiyaf���[���������������( ��� ��8��%������� ����" >����� �����)� �������)# ��������������" ��tapuçka;
^,�?����%������ ���� �{��! ��+)��0�'� ,��)��)-�������(�����������#������%�����)��)-����'�������������+��"���"����)�0������ '����#(�,��'����������������������" ��'����'��)� ������)����)��"��"��+� �,��)"�"0�+�#����,���)���+�)���)��,����������")��������"����
������� ��� �����������������%������� ���n bir çoxu ümumtürk sözl� ��� ��^"�� ���)�[0��� ����n�0� ������'� ��{�
Giyim. Sözün kökü gey fe"li, -��������'������[������������0������������������'��� ��^"��#0���� ������������� ���-" " ��^�������������0����������������� ��)����� �����)"��#0���0"��� ������� ��:�������167].
^"��#0��� ����-���������������VQ��$�����������������0� )�8����������%�������� ��������������������"�������������������0������������������ ���������������� -�0������������������������� �
Köml����^"��#0������"��� ����������� ��[�#����[��[ ")��[���[������)� ��� ��� ������� ������������ ��w��� ��� ��+�����,�(��������� ��� �������������+�#����,�( �����������)"�%��������Az� )�8�����������#�������"�������������������� ����������"�������#0)������������"������ -�0�dilind����-���-����"(�������������-�����( ���� �������!������"�" �
^"�%��������������� �����)��� ��������������������� ��w!�"����- �������-�������������� �kenqleklendi-������#��������%������:�:������Q�-411].
Özb�����������%������� ��������0����������� ��������0����w����"�����(�����#����-n�0� ��8���kelek -������[(����������>[���[���������"��" ��C:������V��
������� ��� �����������������#��������������%� ��� ������� ���������#�����+�0� )�,���������-����+0�,��iç kuylak (özb��,���>�%����%��+�� �,������������+ '�-)�� ,����������-�����+���,������-���"�-�%��+)�� �,�(������� �� ���������� �
?����������%������� ��\#0�������������)!������� ��w!�"����- �������-�������+�����C,������[����geyim, xalat, kaftan" m�[������� ����������(�)"��#0��� �����������)�+����%����,��#0�������������� � ���VQ��$���������������?�����#0����������+�0� )�,�������+� -�,�������+���,������+'"(�,������( ���� ������������"�" ��;�w�]� �(�)"��#0���������[��tan-)�����[���������� '�-balkar dilind�����"-"�"�%#��� � ���QQ������Q��
��?�� ��) >�������������>����-�������[����[��#0���� "�����������������#0�!��)���� ���V:��$��������302].
M.Fasmer is��)"�"����������� �!������#0��� ������������� �������$. II, s. 212].
��������("����-����������)"��#0���� �������������"-"�������������� �������$��������Q��������C��
M.Ryasanen hesab edir ki, bu söz türk dill� ����%������ �(���-�������������� ����������������� {�kmapton - kmaptan - kaftan [167, s. 65].
Dig� ���������� �!��)���� �� ����������-kaptun "dublenna���")[���[������� ����������Q���
�������� �"��� ���#0��� ��?��������%������� ��^�[0���� ������� ��������������� '�-balkarlar ton �#0�����")���[������+�������"� ��%����,����������� �
Bu söz qohum türk dill� ���������������� ��(����[�� ������������"�" {�����+0� )�,������+�������-�"���,���"��+���,������+��"�,�
^"��#0���)� �( �����[�'����"[���� ������� ������������� ��[;'�����-�������-������-��������C�����������
^��)-����������� ���������%��������)-���������������^"��#0��� ����)�" "�"�����")��[)��[�(��[)-[��#0�� �������) ���� ��*������� ����)��#0���!����������� ����� ���� ����� ���w��� �Az� )�8����������~)��)-�~�� '�-balkar dilind��~)���)"~���"������������~)��)(~����"����������/biln/, karaim dilind��~)���)"~��� �� �������!������"�" �
B�[0�������'�� �)"�%������������ ����������������������"-"�"��)��)�"��)����)"��)�"��#0�� �������������������-��������>��" "�"��"����"-"�"�����edirl� ���V�������C:-183].
������� ��� ��)��)-���[��'" �[�������� �� {�&(��%����������� ���'" ����~)��)-�~�'�����������/q����~���'" "������"�������� ��:����:V��
^��"��"���� ����[������������� ��� ��������������������� ��$� �����������#0���n bu düz�������� �����t������������0� )�8���������� "���������~� �~�����#0������������� ��w��� ��� ��������������)"��#0���#0�birl����������������� �~)��"��� ���~��?0����������)"���������� ������������� ���QQ���������
F&\������#(��� ��������� ����� ����� ���)�� �����" � ��������(�)"��#0�������������������!� �������������������� � ��� ��������������)"��#0�������� ����������%�[� ���[��� ������������������ ���������������������QC�����:�V��
^������^�# �������[�������� ������� ������������� ��w� ����>�������~)�`���~�� ���%��������� ��?���w�)���(�)"���!�����0� {������(����")� ��������������)������;0���(��#������0������������"����]���(����'��-#�)������(���������#����(��� ��� (��)�� ������� ���-������t kotoroqo otxod���(��)����� ���������������� ����������������0(�0�(�������������"������#����� ���(������ "�������-���)� ��������������"#�����"�)��������(�����(� ���������0(�0�(���"�������� ���� ��������������0����(����'� �0����'����spinu, na burku i derjals��������������!-#�������'������" ����������:����
^"�����)�����~���~��)����~�����~���������( ���� ����������� �
����� ����������� ��W"����� �����!0� ����������)��# ����������#0���������������� ������������for�� ���������� ���0� )�8��������������#0��[�"��� '[��[�����[��� -�0���������[���>���"�[��[���� ��(��������[��� �������������[�"���" ��[����0%���'�'����)�������� ������-��[�����-��-[�m�[�� ��������������"�" ���Q�������:���Q�Q��V����
������� ��� ���(���~�(��~��#0�������������������� �� ��^"��#0�!�) ����#0�� ��\#0���)� ��8��������������(��~�(�~���'������ �������-@���������� ����������� �
Çarux. Gönd��������(�������'������������)���#(��� �"��� ���#0��� ��w���- �������-�������~���363/ çaruk -��)�����)� ��#(�������%#��� ������� ��
Türk v����%� ������������������������ ���)"��#0�)�0���������������������������������"�" {�' ��~0� )�~��' ���~"0�����~��� ���~���~�����' ��-�~�"���~��' %��~�� �~��' ���~����~��'% �~����~����� ���/diqor./.
M.Xabiçevin fikrinc���' ��-�' ��> ��[0����0��(�'-�����" �[���[������� ����Q������V��
��( �������%�������������� ��� �������( ��������#(������~� ���( ���������( ~�����������"�" �
T����'�� ��lvar sözünü iran m���������� � ��������("����-�������)"��#0���� ���#0�����"-"�göst� ������� �������$�����������:������?�� ��) >��������V:��$����������:���� "���#0������[� �( �[�sözünün türk dilind�����( �["0"�����[��� ����������������������������� �
Müxt������������������� �����( ��#0�������) ����� ����) �~�����~��'�) ����)� ���%�(� �(�����( ���� ������������"�" �
M�������#0�� ����0������(���� ����)�" "�"��������!������"�" �
������� ��� ���������������������#0�� ������� ��bind���-����������'��� �#0����%#��� � {
ça: ayax-'���{����(-����" �-i, buxar-i /truba/, ajax: aç-ajak /açar/, j��{���-j��{��{��" ��-kaurmax, la: )"-���-�)"-���{��{�)�������{���-sapli; lux: yazlux.
jux -������'��������[)��>"�[���������#0��������g������� ���0� )�8����������[�"�8"�[����������� ��Fikrimizc���[)��>"�[��#0�����[)��[�!�������)������0������)��"���)-���� ��������)"��������� ���boynunda olur. Söz ��������[)��"�8"[����������������� ���0� )�8��������������)����������������(�0�e�������� ��+)��-min sözl� ��������"-"�����,
Mür����)���������#0�� ���w�������#0�� �����)"��������������������~�����#0���)� ���������~�������%��� ��^"�yolla yeni sözl� ���- lekseml� ���� ������� ����������� ���������������������������������������n ����������� �
Müasir dill� ������������������#0�� ��8���-��� ������#0�������#( �� �������� ����� ��)� �'��������������� �0������ ��*������ �������������� ��0���������(���� ����)��#0�� �� ��w� ����)��������sözl� ��������� ��� ��������ind���'��� ������!��������� �
1. Mür����)��#0��� �����{������-���~����-��~��' "�)-������)�0��� ����� ��)���������� ������ ����0� ���?�'����$�������8� ��� "��������"��~ �"�~����'�������0" �'�)������%� )�����'-���(����
^"�� �� ���� �������!���������������0�#0�������"��" ��=� "��( ���0" �'�)������~������#0~�
�����������0�����
&�%� �������0�����
^� � �����( ����
&�%� )����0�����~���~�
:��?����#0��� �����{��-���������-kajak, örti-�#������("�-zurna v����
3. Söz birl��������� �����{��"� "��'� )�����0��8"�'� )��������'� )����8��8 �'� )������ ��8�'� )����tutmac çorbasi, su bör�%���"�������� ��'"������� �����" �����%����-���8�������������'��������(��s.
3. Yeyinti m�!�"�� ������� �{�)" ��müxt������# ����'# �����'���(���� �������� �������� �
Xör����� ��~$������!�"�� �����-�)"-��(���"�����!0� �����# ����� �~{�������"�)��"�����xingal, lapata xingali, ����������%����)��) �����������������������������-����� �������tarb����
-----------------
�?���{�;�w�]� �(��)��) ��@�(�������@��# ���� ������ -�0� �������������#(�����"-"�"�göst� ����� ���:���8���:�-133].
&���# ���� ������� �{�)�����)0����������)�0)����("�����"8"���))��)��) ����)��" ���������pa'��)"-����'�-� �����(" ��
����#(�� �{�����������)0�������������������(�
Toyda t�0���%#0���" )�%����� �
�^� ����"����8����� @������� �
Çorba, pilav, qavurmalar yeyilür,
Bu yem���� ��-������0���������%���~8������(~�
---------
�?���{�������� �����"@��#0������������������)!"@��#0����������!� ����������
�� )��� �{��"� "��'� )�����0��8"�'� )����8��8 �'� )������ ��8�'� )������ 8��'� )�����"��8�'� )����������'� )�����������������+�(�,�'� )���
Dig� ��# ����� �{�)"��8�����-��~�-�~���"�������8������"����0����� ������0������������� '��������8��������8���!� ����!�'"����� ��" "�"��� �����!���������'���0"��
�� �������� �{����� ������ ��������( �������"������(���� ����"�������� ��'"���a q���� ��subör�����������!�(�
Yeyinti m�!�"�� ������� ��~\�����!�"�� ������� �~{��-�������" "������������( ������ �������������� ��'"������� ���8����~�� ~������ ����-" ���� ����������� ������������ ���'�'�������� ���%�0������ ��
Çör�� növl� �{�)������"����"����������'����������~�(�~�����" ����%����" "�����%����'�" ����������"� ����"����-���'���� ����������)"-����������
Etnoqrafik leksika
Müasir dövrd��������� ��� ����������-m������#0�������"��"-"�)� �'���# ����� ���� "�")����� {�m��������������������������� ����������� ��:������Q��
Etnik özün�����"��"-"��)� �'�����!���8�!���� �������� ���������)-����������������8�~)�0��~��� �������)�����"�" ��^" ������������� ������������� ��������������� �����[����� ���������� ��(����������������"�" �
��������
3.1.5. M&��\�w}&�}&�+$]W�w&��\�w�,�IL&�^�Ø}��}��\���
c��(��
�0�� ����
elçilux
"safa-���[
urba götürmax
/paltar aparmaq/
k�����������
�� )��
g���"�
)����
"x� 8�%#�� ��[
[�0����[
~0� ���0�'� �~
��������
köç�8����0
küv��
-�%�(���
)��)-��
�����~��!��(�~
�-��8
damad /b��~�
m�� �~8(���-��~
"�(��[�~#���~�0��
yeng�
�"('���
��#����?�0�)�%����
"yüz g� ��'�[
�������%����
davul-zurna
[������[�~ ���
fe"ldir - toy
gününü mü�����������~
toy x� 8�
����!�
t�����'�-d�[(��'�
ç� �0����8� �
����~���~
m����!�����
b�%��-�"'�
xarclux
"x�)� '��� [
soldic
"küçük cama yastuk"
~"������-�~
������
"atlilar"
"g�����'�� �[
����t���-��%����
kütük /tüt��~
$���8��� ��~����)�0������� �~{
Bil� 0��
boncuq /muncuq/
%���������
�� ��~�0���)��"�)-�~
)��)� ����>�
" )�~��������~
pipanur
belbax
z��8�
����8
dügm�
m���� ��!"�
tigm�������~�� -~
Yüzük
Mahmudiya
Majo �~�0����"�� ��
Düz�������������)���~
Oxçuri /k��� ��(�0���
)-���~
Katxa
Urbiya
?��)-�
?�0���)�0��
Sürm�
��)�������0��
Toxuma
Sari sancax
3.1.6. XALQ MUSIQI AL������������OYUNLARIN ADLARI
Buraya musiqi al���� ���������(���"������"�� ���������(���� ��� ���� ����� �������� {�������"���������� �������������"�"���) ��� )-��!����������������' ������� ���� ������ �>����0����'�/gizl��'~���������'�����0� ����'������ ��%���[�� ���"��[��[$�)�������[���"����Topali Halaybar, &8� ���� "����$� ��� ����[�����0[�
Nümun��� {
Zurnalar çalunur, davul dökülür
H� �8� ��'���" ���������������~8)� ������-�"~����������( ���������0���������("���0" ��0�/������#0~�
3.1.7. B)?C*�J)C)'�W$#��+Z#"W�#0(#&�+�+�(/ksik-semantik xüsusiyy)$()&*Boncuq. Bu b�0���������)���!�������)��"���#0������)-���� ��^��"���������)�0����������[?������� ����-���[����)"��#0����'����0� )�8�����������"�'"��0���������������-���"���������������'�-��tatar dilind��(����"����lektl� ������"����)"��������Q������Q:���������("����-���������VQ��$���������:�:����������[� �����)"��[����������� �
Küf���������� ��� ��!����� -��!������������#0����������������� �� �������-��� -�������������������%# ��(� ������� �
"Küb�[��� ������[���)�-D����?� "�[�� ���%��� �������'���"��'�� "��� �������" " ��"��"��"�-����"����)���������C�������C��
Küp���#0������ �����������0� )�8������������������ �����������#0������������� {�?�0������gönd� ������0�������������� qoyill� ��Q�������C���?"�-�����������8��� ��Q�������C���::�����:���
Türk dill� ������!�'������������� -��#0��� ��\� -��#0����)�[0�������'�� � "������������VQ��$��������398], b�[0��� ����V:��$���������:C�~���������������� �����������$����������V11] türk m�������!��)���� �� ��\��"�8"����� ���0%���� ��\� -�-��� -��#0������������������"��"���� ����� ��[?"�����������b�0��������[�- m�[������� �
��������
3.2. ALINMA LEKSIKA
M�������#0�� �����)� �!������������ ����bar���� ��[$� ������%��������� ����������)��-����������etmir, ����������"������������ ��!��)���0��%�������������%#��� �8���������'�������� [�������������������sözl� �����������������%�8�����[�� ��!������"�" ��$� ������������'������� �����\�������-�"�W��������0� �������������� ��� ������#0���0����������"���)� ���0� ����� ����� "����������)"����������� �8����)#����t�[�� �����"-"�"�%# ��)��� ����� ��� ��-���0�)� �!���������� ���'�����'����0����)"��������'�����m�[�"��" {�(�� ��~(�� �~, sapuk /sapoq - çizm�~�(��������������Q��
������ ���)� �!����������� �� ������!�����������[ "0������� ��w������������(�0� �~����(�0� ~�������~����~�������~������~���������~�����~���� �"��~�� �"�~���������~)"����~����'��~���'�~���� ��'�~k� ��'~�v����
Göründüyü kimi, bir qisim m�������#0�� ����������8�!������!������������������0���� ���"�-"����� ������� �
������ ���������� ���������������������(�� ������8�!����������������� �����������������������s����(�0������� ������8�������)��(� � {��"���- kuxn�����"�- sapoq, kirpiç - kirpiç, iliktir -glektriçestvo, kuartel -��( �� ���� ���-� ���(����
Morfoloji m�����������{���� ��� �-��� �����'"����� �- çulki, tuflil� �- tufli v����
Mü������� ��������� ������-zaman koordinat� ������)-����� �� �)��� ��� "��-Avropa v��?�0�dill� ������)"��������������������������(!���� ���������"��" �
& �)������������'����������(!���� {� �0������ ���������~�)�~����'~�'�~�������� ��\��������!�" ��(����
Fars dilind����eç����������(!���� {����'��~'#�'�~�����%� �~�����~���� ��'��� ������)��%�~��~����0� �/kül��~��)� ��~ ~�(����
Biz������%��� ����������� ������?�0� �%���"���� ������ �����)-����� ������(����%������� ��Lakin b�[0������� ��0� )�8������nd���[�����'����� [�
Rus-Avropa dill� ��������'����������(!���� {�����~�����~��������~8��")�������~���"�"�)�~����~������/tilov/, kulup, uçaska, povar, xirul /c� !~���"���~%��~�(����
� ��������������������������-terminoloji vahidl� ����)"�������'���" {��� -�~����~��!(����~��!��0~����� �/açajak, açar/, m� ����~�� ��~��# ����~��~��8�! ��~'�-� �~��%�0�~���0~�(����
------------
*Qeyd: Özb��������������(��@����������� �
Müasir Az� )�8������������������������������ ���0������������#(8"����� b�[0����������#0�� ��)"��������������!��������������������������� ��w������{�$�--����8����%�8��$�-�� �������" ������� ���eylanmaz (������#0,��
M.Füzulinin dilind�{
Q��0�������(�����#�����8����%� ����0������
$�-��" �"������-� �����%� ����0���sana?
��������
3.3. TERMINOLOJI LEKSIKA
������� ��� ��������������� ������>�������������"������8��������#0�� �����) ���� ��^" ���!"��"�terminl� ����������)������0(�� ���� ����� t�))������ ����� ������%����!�����(���������� ��(����������edilir.
Qohumluq terminl� ����������������-�� ����>��" "�"��"�-"��������"��� ���#0�� ������������ ��^����terminl� ��������������� ���� ��^"���������������!"��"��� ����� ������tti (d�����))���� "���� ����)>�������(����,�(����������+���������)��������(����,��0 ���������� ��������'� ����� �
-}"�������'����)"��������!"��"�)���� ����� ����� ����� �������������� {�))�"�����"��������"��v������0� )�8����������? )-��}���� ��(��?0���������� ��������)"������'�����!"��"�terminl� ���� ���%��� �����C:������VC��
B�[0���!"��"��� ����� ����������� ���������������8�������0� )�8��(���� �����)������� �����müqayis����%#��� �8����
N�(�
������� ����������torun
Az� )�8������������(�
Türk ���)������������ "�
���
������� �������������
Az� )�8�������������
Türk ���)�������������
Arvad
������� ���������� �
Az� )�8���������� (�
Türk ���)����������� �
&
������� ������������>
Az� )�8������nd���
Türk ���)������������>
& ���)8���
������� ����������������
Az� )�8����������� ���)8���
Türk ���)���������������
^���0
������� ����������# ��
Az� )�8����������)���0
Türk ���)����������%� ">�
N���8�
������� �����������#)� �
Az� )�8��dilind������8�
Türk ���)������������ "���%�"
? ����-�"
������� ��������������
Az� )�8���������� ����-�"
Türk ���)��������������
&��� (��
������� ����������)�
Az� )�8�������������� (��
Türk ���)�������������0�
��������
������;�\�����^&�&�� =�}&������ADLARI.
�������� ��� �������������������������������������������)�����!������ ��(���0(�� ������� �����������edir. Bel���� �'����[������������ ���(����������������������� �������� ��^������ �����m�[�� �na gör����������� ����� �� �
B�����!������ ��(���0(�� ������� ���� ������� ������������� ������#( �������������� ��]�" �����)"�� �ümumtürkoloji s�8���������� �(������ ��� ������� �������������������� ��w���{�)��� ���~���~������/yanaq/, yüz /�0~��)��"���)�-�0�~)�-0~����������� ���~) �~��)������'�~�'~���� ���~� ��~��)�0�>�� �~-�8��� ~��� �>�� �~ �8��� ~��)- �"��~)- ��~�������~���~�(����
������� ��� ����������������)������0(�� ������� ����� ���%��� ����w������:
Yüz-göz: Q� ���������)�)� ���
B���!����0�������)� ���
Yüz-%#0�����������
Mis��� ����%��� ���+���,�
B������0(�� ���� ������� ����)��#0�� ����������%��� ��w�������[���[��#0������[���'�[��[�0[�sözünd���[�0�-[��� ����)��������� ��� ������ ������ türkl� �������������)"��#0�� �[ ��'"�[�(��[��0�-[��� �������������� �
����'�� ��" "��
&(���������" "��
� ��'"�����0�-
G���" "���" "��+���,�
B�����!������ ������� ����)���� �������#0�� ����)� ������������" ��w���{
cig� -cügüm s�(��cind���������" �
H� ����������"����������" �+8������-�",�
B������0(�� ������� ����)���� �������#0�� ���� ���"�" �
H���)�-)���!�����-qola
?�����'��������+8�������-�",�
;������)������0(�� ������� ������) �������)� �'����� ����� �!��(�� �����)������0(�� ���������" ��Lakin el��)������0(�� ������� ��( �� �����)"�� ��8�!��(��(��"�� �����"��" ��w������{�����/qanad/, nikart /dimdik/, quyrux /quyruq/, buynuz, yüng /yun/, yal /atda, uzun saç/ v����
������� ��� ���������������������� ���������%�������)� ��� ��#0�� ������8��������)������0(�� ���� �������)�[0��� ������� ���'�������(����������-����� ��)���������(�����"����'��������� ���� ������ ��w������{�����~����~�������� ����~%� ���~������~)����~�����~)�~��������~����� ��)��"�� ��~�v�����
3.3.2. AY, GÜN, H��������ASTRONOMIK ADLAR
Ay, gün, h�����(���������� �������������%# �����0�����������(����� �������������"�")��^"��� ����� �����������������!����������� ��^��������������%����(�����#0����������%# ����(� ����� �
^"��� �������� ��� �������������������� ��� �������� ���� ��^"����������������������)"�������xüsusiyy���� ������)�!�������W���w ����\�8��������(����&����(�����������8��)�������� ����������:C��113, s. 117; 78, s. 22].
����� ����!���������� ��� ������!������)�[0���� ������� �������� ��� �����������0� ������'� ��{
Yanvar. Türk dill� �����)"���������)� ���'��� ����� �������� ��w��� ��� ����������)"������"����� ��Qaqauzlar is��)"����!���>�( ��!������)åå����- y�[���[)#�����[������ � � �
������� ��� ������0��!� �-z��!� ������ �� ��[=��!� �[��#0��+� �)8�,�-������������"�(����������� �
Fevral. Müasir türk dilind��)"����"(��+�")�,����� l� ��$� �������������� ������������)"��� ���%��������" ��������� ��� ��!��������8���+��'��,����� �� ��������� ������ ��8����'��#0��-� �������� ��Y�[�����������-� �(����)"������������� ��}�����#(8"����-���� ���[�8��[��#0�-����%#����y m�[������������ ���C�������:�����-" ��������( ���%���� ����� ��%�8��� �"0�� ��?"0� ���">"��dey� ����������+�� �����������,���0� ����"�" � ��]�� ���( �)åå��">"�����( �������å'å��">"��deyirl� ����:������V���
w ���^"����������� ������������" �
Aprel. &��� ��� ������� ��������8��������������� �����������)"��� ������������� ��?"0� �����paralel olaraq h���� ����!������'�'������������ �� ��������)"���-8� ����%���� ���'�'���'��-��(���t��������� ���� �����!� ��� ���%��-çiç����� ���" �
May. Mayis (müasir türk dilind�,������ "�����+"0��������,��[���� "�[�- boboçka, flutura -k��������böc���������� ��^"������)����%#0������ ��!(� ��������� ����������� ��)#8���� �"'"�" � ��?"0� ���diqq������)"���� görünür daha çox k�������� ���"'"�"��)#8���� ������-küyü c��)����)��]��%# �����)"������� "�����(� ����� ��?"0� ��������[����� ����[������ �� �
������� ��� ����������������������)���������" �
;�"����0� ��+���� ��� ���������,��[����� ����[�+"0��������,��������� ��� ��)"����� �0���deyirl� ���� �0�- yunan m��������#0�� ��%����������� ��*��������%���������� ��^"��%# �����)��������� ������� �
;�"���$���"0�+���� ��� ���������,��[������[�+"0��������,��������� ��� � ������������)"���� -�������� �� ��^"������(���������� ��� ����"�"�'� ������������ � � ��] -�����������8�'� �����deyirl� ��}0���������������"��'" "-������ �� ����C����������
Avqust. Agustos (müasir türk dilind�,��������� ��� ��)"���� ���������� �� ��?"0� ����� ������������ ��������)"����������)�'���(����� {��� ����#������(���� ��^"����0� )�8����)�[0��dialektl� �����)�'������������ �
Sentyabr. Eylul (müasir türk dilind�,��������� ��� ��)"���)# ���+)#% ��,�������� �� ��\����) ����-� ����#��0�����������!#�� ��%�����(����� ��w�-qara höyür��%�����(����'����)#�� ������'���)"���bel������� ������� �
Qaqauzlar is��)"���!��������) ���!����������������� �� ��^"���� ���������;��"��� �����"������bakir��w ��������������������� ��?"0� ����� �"�"����� ����[)0 �%���[�+)0 �������-,�n�0� ����"�" � �
Oktyabr. Ekim (müasir türk dilind�,��������� ��� ��)"���� �������� �� ��^"�0����0���(����%� �meyv��� �����-����-����������-��vaxta t��������� ��w��(��� ������ )�!0� ��� �
Noyabr. Kasim (müasir türk dilind�,��������� ��� ��)"������'��+��"���(�����) ��(,������ � � ����'������� ���( ��!�" �������( ����������:C��
?"0� ����) ������������������� � � �
Dekabr. Araliq (müasir türk dilind�,��������� ��� ��� ����+ ���,����� �� ��^"������������� ��(����� ��;������ ����� �
������� �[%�0�[���[)! ���[��� ������������������ �� ��[E�0[-����0�������� ��;�������)"��!��������������%�0��#0�������� {�E�0����������(��� ���#� ��� �+;��!0���(,�
----------------
�?���{�������������������%���������������������%�0~��0~�"0��"0"��������� @��#0����������>������0�m�
Bel������������ �����)�[0���� ������� ���� ������ ������%#��� � ������������ ��� ������������������������ ����#0�����8�!���� �'���" ��^"�� ����������������((� ������0��%�������%# �������m�!�"�"�" ��]�� ����� �!����������((� �� ��� ������"-"���� ����� �>����� ��)� -birini t�� ��� �
]-"0� "�"��� ��dill� ��������� �
Müasir Az� )�������w��� ��� �������������� ��� ����������?"0�����
Yanvar
Fevral
Mart
Aprel
May
;�"�
;�"�
Avqust
Sentyabr
Oktyabr
Noyabr
Dekabr Osak
Subat
Mart
Nisan
Mayis
Naziran
Temmuz
Aqustos
Eylul
Ekim
Kasim
Aralik Z��!� �
Qücük
Mart
Aprel
Mayis
Kir�0
] -
Xarman
Bögrüm
� �
Koç
� �����������
?">"����
-
��'�����
���� "����
������ ����
Ay iliya
� �����
������
Okt�) �
����
Dekabri
K��)�������~�����������~��$� �0��� �~��'������)� 8�~��*��%� �� �~���� ~��E#������~�-������\�������~��~�������� �~����������~!������� �~�(������� �������!���������������8�!���� ����������������� � ��^"�adlar arxaikl�������������������������������-������������ �
H�����%���� �
������� ��� ��������������0� )�8���������
Bazarert����)� ��8��%��
Sali ikinci gün
�� ��)��'��8��%��
cuma dördüncü gün
�� ��)�)����8��%��
cumaert��������8��%��
Bazar bazar
\���~�����������~�[�� �������������-[��[� 0����[���VC��$�������:����:�����������
"Bazar" sözü türk dill� ���� "�������(asit��������������"��" ��*������#0����8��!�����������������!������)0 �~ ����~���[�������������� �
��������
������*��(���� ��+=����>���� ����� ,�
$� ������>���#0� "�� �� �����!��(���� ������!����� ��"�" ��^"��� ����� ������ ����q������ ��}�������0��� ����� ���������� ����� ������!��(�� ����!����������������0���m��-"�����"�� ����!���!��(�� ���(�������!������� ����(���(�!��(�� ���������������� ��?�����türkl� ��(�!��(�� ������ ���dirm����'�������������� ����"�� �����)"�� �����)#����!���������"��� ����>��� ��� ������ ��^"��� �������������������������!������!��(�� ����� ������%��������� ����� ����(��0��%������� ����� �
������� ��� �������������!��(���� �����������8�!����������)#���� "��)#������� {
,��(�!��(�� ������� �
b) V�!���!��(�� ����� ��
�(�!��(�� ������� �� �������������� �������'�����!��(�� ����� �������������� ��"�" ��M������{������(����������( �����"����'���#��0����""0�����~��'��"��~�����~��~���"0��~"0"~���-���/t������ ������'�~�������~��'��~�(����
Az� )�8����������%������� ��������������[��[��#0����������� ��� ��[�( [���������������� �� ��[w�[�sözü ümumtürk m�������� ��w��� ��� ������� ������������� ����� ���� ��*� � ������������������ ����w�w"���(�[�"( [��#0������� ����'� "�"������ �����- yeni m�[�� ��+[��"!���(�[��[)����(�[,�������������%#��� � ���������Q���
"Davar" sözü müxt�������������( ���� ������ ��� ������� ind�������� ��$� ����0� )��+�( ,���� ����(dovar, bir suri dovar), (tat. tuar, mal-tuar) v����
[$"( [��������)����� ����) �+�( ,��� �� ����( ��w�����������#� ����" ���� �"��-��) ��������)����"����) �����)�����"��������-" �)����� ������o cüml�����w!�"����- �������-�������)"���"dobro", "imuhestvo", "boqatstvo" m�[�� ���� ���%��� ��{�)"�)"����) ��� ��)� "�"��( ������"'"����:������Q�:���w���- �������-��������( �[��������"!���(�����( [���[�� �������������� {�tavar kimin, uqils���)����� ��� ���" ���( ��0������)��)���� ��'���������" ��:�:��$���������������
[w�[��#0���-"0� "�"��� ������� ������-�����������[�� ������� {����;�"!���(����������������( ��:����( �����������������-���Q��� ������ �����-�~ qo/ [180, s. 22].
[w�[��#0��)�� ����������[��-��" �����[��� �������������� �����������V��
?��'� "�"��� ������� ���'���� ��� �������[���� [��#0���-"0� "�"��� ������� ��������� ����������"in��[���������������� ��}����������� ��� ������������, el�8�����"0� �����������[��-� [��[��� [��� ������� �
Az� )�8��������������)�����-�8(����[��'[��["��[����� �� ��}����������� ��� �������������)"�sözün q������� ����+[��[,�!������������ �
Türk dill� �������� �( ���� {
tay ~��'~����~����~��"���~������~��� �
d�(��~������~�����~��)��~���)��~�%�%%��~��%�����~�%(���~��%�%%���%�%����C������:���
at /aduu /at iteu / aduqun /adu/ adun
�� �~�" �~�� �"�0�~�0 �~�� �~���� ~
;����~�����~����~"�%%�~�����~�"��% / un"gn.
������~�����~������~��>��~���>%��~�%�>��
öküz /ököz /uqez /uxer / oqus / ovus / nqus /ukur /uku / ukurg/uker/ oquz / oquzça / [149, s. 54].
b) V�!���!��(���� �{�(��~��~��������" ���>�( �~8�( ~����-���~� �~���(���~��(��~��>�"��~8���~����'��(����
������� ��� �����������������������(�!���!��(���� ������"��� ����>����8�������� ���������>����!����göst� � �����'�����������0(����������>�(����������(>��������0�������>���(��������)!��# ��������]�����v otliçie ot nazvani����������>�(�����������������)!���� ��� ������������� (���������� >#����������������>�(������������"���(�0 ��"��� ���'���-�����>���'���"������� ����# ������� ���(�� ��"�������(������0(������"��� �)��#���� 0��'�����������-�����0(�����E���sv�0������"!���(�(�����"�������� ���(�0� ������=� ����>��(�����������������>�(�������(� �������(�0�(���-������'���� "�����������>�(������� ��������)��-����( �����0����("�������������
Qeyd etm����0���� �����)"�����������������(�!���!��(���� ����Az� )�8�������������"-"������� ��Lakin b�[0������������ �� �#0����%#��� � ��w��������[(�[�!��(������0� )�8����������[��[����������� �
v) Suda v��" "�������!��(���� �{������~���~���"�����~�� �������~���������)#>���~���)-~���" )-�/qur)-~�(����
q) Ev v��(�!���"���� �{��""��~���"~���� �0�~�� "0~��>�>����'"'"��~8�8�~��%�����"��~ �"�~���"����~""�"�"~��#� '���~%#�� '��~�(����
d) H��� ���� �{�%� ��8��~ ��~����������~-8��~��������~���'��~��'��� >���~���8� 8� �~, örümj���/hörümç��~��������~ ���)�� ���~��'���~�-�����-"�8��~�(����
*��(�� ����� ����� ������������������-baba sözl� ��� �
������� ��� ��?0��������� ������(�'��������!�'������-"�����"�� ��]�" �������(�'��������������bu dild�����"���t���������)���� �
Q�����'����(��#�'���� �{�� ����������)����� �"������ ��!����%� (�������"�����������( ����(���/barmaq ölçüsü/, dirs������+)#����) ��#�'���,�
��������[����{�$� ��� �%�����(������[������� �� ������ �� ������������'��t keçib.
��������
3.4. REGIONAL T&[\��}&����&�����ÇIXMALAR
H� �!����)� �����������!����������8����������!�������#0�������(��(�0�������������������� � ��yerin������ � ����������������������������������#0������� ��" �� ���������� etdirm����'���)��dill� ������ �������������%� ������ ��^"�����)�[0��������� �� �������0"���������������"�������� �k��)������������)�)���" ��W�[���)� �������������������� ��)������������� ���0 ���� ��)�����������" ��Bel�����������!� �����dilin modell� ��)� -birin����[�� ����)�)� ����%� ������� �����"��)��� ��}�����!�'���(��daha münt�0���������������������[�� ����8������)!���0�� ��]�" �����)� ���'������ ���������� ���8�!���� ��t��8����0� ��8�!���������������"����!���8�(������)��)����������#� ������������� �
N.A.Baskakov göst� � �������� ���(������� �������������)�[0�������� ������ �����" �������� �����[�� ��������� �-� ������� ����8������"���������� �-adi d� �8����%�������� ������� ���������� ����"�-"�������)��(� � �(��)"�0���)��� �����)"��� �������� ���������%���������!���d����������� �)��(� �� ������������ ���������>����������� ������ ��) ����" ��C������Q���
Yad mühitd����������������� ����!��������"0"��)� �����������"���'����������� ���rinin dili q������� �������������� �%�������[�� �� ����������" � �)��������� �
Dil dar mühit����" -"��"�(�0������������������8������"������������������� � ����"�������� ��������z������" ��������� ��� �������������)�������"��" ��^" dil Qafqazda v��] �������������"��������yerin������ ��������8�����"�����(�(������ �����)-����#(������� "�")��������� �
w ���� �������������������� �%���� ���� ���������� �0��)��� ��w��������w���(��(���� ���������"0� ������������?0������������"0� �������� ���������8������ �������az� )�8���� ���?�0�������0� )�8���� �������� ����������������� �������#(8"��" �
Bu fikri Türkiy����������� ��� ������'����\�(���� �^� �����������n türkl� ����������������������olar. Regional t�[�� �� ���� ������� �'���� �����8�����!�'������!������"�" ��^� ��8�����������[��sözl� �� ����������((������ �
Gürcü, Az� )�8���#0)���(��0������� �����)"��!������������� �%�������[�� �����"��" ��^"� �������dil ����� ��������������-��"�"��" �������"�������!��������'�������0������������(� ��)��� �
������� ��� ���������������-����� ��)�����������0����'��"�"�%� 8�-kartvel m��������#0�� ����������� �
E� 8������������� ��� �������������-����� ��)�����-������!��� ���� �%� 8�����������#0�� ����������"��" {
1. Yeyinti m�!�"�� ���� �{�� ��-k� ���-��������- qoyun pendiri, çadi -� -�����'# ����������- çör����xinkal -����)� ������� ��# �����'�" �- pendird���(����-����!0� �������"0�"�����(����
XVII �� ���w�����-cavaxetid���������������� �����)������ �����������)�������&������)������ ����)� ��[�"�" "0[����� ����E� 8�8��)"��#0�['��[�(����[�0"�[����� ����E� 8��������������[�0"�[��#0����vaxtdan k�������� ������������-"�������� ��� ���������������������"�������������������������� ������� �
2. Botanika terminl� �{��0"��-� -������' ���-�'"-"��" ���0���'�'" �-�%(�����" ��- meyv��������-göb�����(����
3. Zoologiya terminl� �{�������-�0-8���orosenok -����"0����������������-���'��)�����'���- qurd, soxulcan; çintal -�������)����(����
4. B������0(�� ���� �{�0�-���-��������������- göz b�)�����)�)��- �������� ��- dimdik, tot -�������� ��(����
5.K�������� �����(���� ���������� ��nl� �{�)"�"��- d������"0�-�"0"��-8����(������ ��- t����(����
������� ��� ��?0���������)� ��� ���� ��������� ��$� ��(��?0������� ����(�����)� -birin�� ���������[�� �%#��� ����� ��?0�������(����'�� �����������)���������������� ��)u dil��%��� ����� {�avtobaza, avariya, albom, oqorod, oblas v����
?0�������������� ��� �������������-����� ��)�����-������!��� ���� �0�����������#0�� ����������"��" {
a) yeyinti m�!�"�� ���� �{�������~� ����~�����'�~)-� �~������0�~� südünd���!0� �������'��~�(����
b) ev ���� ���%������� �{��#�)�'�~'# ���)��� ����(~������~ '��~�������~����~�(����
v) botanika, aqrotexnika terminl� �{�)���� -���~(�!���'#��%������(���~������~'"-"��" ~���0�"��~���0���)"-�~���0�"��~�0���)"-�~����� ��~��~�(����
q) etnoqrafik terminl� {�'�����~����������(���~����)"0�~�"��������~�����)" �~���'�-������~�(����
?0�������������� ��� �#0��#0�� �����������0�����������#0�� ���������� ������ ���������������� �
Sino����������-������#0�� �� �������������� {����8�~���"�~��)" ��������~�� ������ ~���"����� �~��0����� ~���0�"��~�� ��0������~���0�"��~)�0�����~�����~0 ���~�����) �~� ���~�(����
Leksik interferensiyalar qazax dilinin t�[�� ��������������"��(��)�[0����������!������ ��"- ����� ��M������{�(��0��~(0�~��)"�����~������~���������~����~���������~����~�(����
Leksik interferensiyalarda fonetik v�����������������������!��������� ��w�����-���������'�����-naçalnik, iliktir - elektriçestvo, v�� ��- vedro, kuartel - kvartira, zavana - zveno, laqir - laqer, koperet -maqazin v����
Regional t�[�� �� ��� ���������������!��������� ��$� ��� �0�� �����"��������� ������toponiml� ������������������� ����������(����������\� �� yonu var. Bu toponimd���\� �)��������� �������"��"��" ��E� 8������������ ��� ��� �%� 8��������� ����������� ��W ��(�����^� ��0��v�����
c��")��E� 8��������� %������������ ��� ���)� �!��������"�������(������� ��������-�)����� ��Yun�� ������)- ����� ��W"�������������-������#0�� ������ {��� ����~�� ��8~������~�����~���� ���~�� �0~���� ���~�)����~������ �~�� !��~��������~)����~��"�"0�~'����~�
Özb��������������������� ��� �������������#0)��������������������#0�� {�'������'��� ������~��)�~���� 0����������~���~�������(�����
Özb����������0� )�8�����!�%��� ���������� ������������-����� "���#0�� �������� {�� ��"����reforma, dokumentasiya, qrajdan, orqanizator, zapiska, oqorod, kultura, sekretar, prosent, semzavod, poliqon, aqitator v����
T�����%#��� � ����������������������� �%���� ������ ������������� �0��)��� ��$�)���� �����'�����������������0����������������[�� ��%�8�����" �
Dill� ���������- d������������8��� �(������� olunan müxt����������� � ������������)��(�����"0"��sür����(���� �
Gürcü -������- Az� )�8������� ����� �
E� 8��������0� )�8�
)0��)0��)�0�"�
banaki ban 1 bin��+�" �,
bakmazi bekmes b����0
)""�"�)�"�
0����~��~�:��'�
uto utoq ütü
papaxi papax papaq
puçana bic���)"0�(
����������~��!� ~
����������������
�����'������
qoçi koç qoç
quitukii tüy tük
� ��� -� -
����)������)�����������~���
�"�)����!(�������)���
çaydani çaynik çaydan-çaynik
çamça sapli çömç�
çekme sapuq ç����
djadja çeç��8�8�
----------------
Qeyd: 1. Ban - q������� ���#0��� ������)�������?� "�@��--)���(���������������������� ��E#%�������� ���--ban evim üz� �����-� �%# �����V���8������
2. Qay, qay, k���#��� ������������@������������������!������ ������
3. Dil paralell� �����������������������w! �?�! ������"���E� >�-Az� )�>������� ����� �@�(»T�)�)@���� ����������:,���� �������������������� �������
��������
3.5. "D&�&�?]�?��[��&����\?����}��W��}�?}���
^"�%���������� ��� �������������)� �'���������-qrammatik xüsusiyy���� ��[���)�-D����?� "�[�������������������������������������� ������"�-"��"� �����-����� "�� ��� ���� {
,�}������"�-"��"lar
),�w� ����>��"�-"��"�
(,�\��������"�-"��"�
}������"�-"��"� �� �-� ���������(!���� � �����#0����%#��� � ��^"�"�-"��"� ���)� �'��"����� �Az� )�8��������'��� ����!��)������ ��w������{
E�0�~���0~��E�0�������)��0� ������ ����38, s. 35]; Güz����������(��� ���#� "� �+;�����!0���(,�
� ��~����0~��� ���"���)��������� ���C�����Q����^"���� ��� ������� ��� ����+�-��� ��,�
Altun. Qazan b�%�� �"�������-�����-"�-�������0�������������%� ���#������"�������������C���� 50] -�?�����altun in�������+��������������,�
&�������-�"0��������%����0��!������"���-��������C�����V����^"���������8�"-"���%# �"��)�0�~~&�����n��� ��)�����"������"��)�0�+E���!�����!��,�
Yaban. Beyr������ {�[w� ��'�)�� ��)� ��������������)"��a, yabana atar [38, s. 60]; Yaprax uldi kuçuk yür���)�������~~��������0���-��)�'����!� ��� ���+��� ���w� 0���(,�
^�� ~~��� ~~�"( �-�)"���'��������)�����)� ������)�� �( ����^�� ���)��%# ����������'���0� ������)�� ����"���-�%��� ���8, s. 60]; Puvar, s� ����� ����~w� -m��������� ����~���~��&-��"�8�� �%#0�� ��������~~�"��" ���"( ��!�����%�����+;�����!0���(,�
?����~������^��'�'��� � �%������-��������'� �����C�����QC���$�������%�������0������geyiniyer (��������������,�
Aqs����[����~������������w�%� �^���'"��$������[���������������[����������� ���8�"���( �����C�����V��-���������8��")��E� 8������ 0�������� �+��������������,�
Köml����[w� ���)"�����#������ ¤�[�#������%� �8���)��l� �#�� -#�� �-����� ��0 ��� �%� ���� ���C�����58]. Bir köml����'�����#����=����)���~~���'���� ��'�����������=����)���~$� ��~�
Küb�~�����-��� -��[���"�-����"����)���[���C������������0� ����������� �� �~��������������~�
Tüy-tük. H���[���)�-D����?� "�[���!������������� ��� ��������������������������� {�^� ���'��tüyünd���'��-"8�������C������C��
Yek/ey. G�0��%������#���%�����%������C��������������������������)��������"��+������#0,�
�(~�(����� ���C�����������(�����"��+��������������,�
Köks/Kösk. Köksi göz���)��-�(�'������C����������^�����������#�����"������-� �~��'���" "�����8�����%# ������+^�����?���,�
�#�" ���-����������-����[�����{�$-�'�'�%���#�� ���� ���C����������E"0����������(��� ���#� "� �+;��!0���v).
w� ����>��"�-"��"� ��������[���)-��������'��� �����#0����%#��� � ��[���)�-D����?� "�[�����������-�)���-ib����-uban, -üb�����[���)-��������'����)"��������������������������� ��w��������müqayis����{�� �)�����-��)� �����0����%# ����%���)����]-"0����!)���������8�-���"����)�� �������'���)�-����"�^�%��0�&����'� ���������C�����Q�����0�����%�����"�"��)#��)���(� ����(&0������ ���������������������0�� ���'�)���'���'�� ����,�?�� ��� �������� �����(Müs�����,�
T�� ar olunan sözl� ���� ���-��"�-"��"� ��� -( �( ��� ��^���� �������#(�������������������g��� ���� ���C������Q���� -vara vardil� ���0�~$� )����(� � ���%��������0�+\�����������^� � �(,�
Arxaikl�������� ����>��%#��� �8��� ���� ���-��"�-"��"� ��w��� ��� ������� ���'��� ���������������-���������������'������[������ �������������"�� �� ��� ��[�����?� "�[��#0����%#��� ���)"������'�������türkl� ����������������!0� ��#0�������������� "�")��������� ��w��������{��������� {�[Ver����¢[�Dedi gör��������������� ���¤[���C�����QV���E���)�0���)�'������������ ��~^��)���������"��)� �%����heyran (Pir Sultan Abdal).
������� ��� ���������������[������ ��������������������������������-����������'���������� ���� ��w��� ���[ ��ilind��)"�%#��� �8��%�������������� {
Oyan da, oyan da ufaq da yavrum
B������������ -��
cabirim, g��� ������)�
Göz����%������" �!��)�+8������(,�
"Kitabi-D����?� "�["�������������)"��� ������������ {�[?" ����0����) ���� ��" �������)� �������[�- dedi [38, s. 45].
[��!�������[�(���������������������)"��� �����������"��" {�w�� ������(� ���( ����(�������satanlara vida ed�����+��!�������,���� ���������'#(!� ��� "���+����,�
\��������"�-"��"� ��������� ��� ������������������������[��`��[l" strukturlu cüml��� ����� ���08���"Kitabi-D����?� "�[����8�����" "�"�"���������"�-"��%��� ��w�����������������{��-���������� ������)�����" ����^"-�������-����� ���%�������C������V�����0� �(���������������-��������+[�!�Abbasin���"��[��-������,��=" �'��0" ������(��"��������"-"����'�� �����(������-� �����- ��s������� ��� ���+�����%����,�
Müasir Az� )�8����������)"�8������ �[�)`��[�[����[���[)��)��" �"[��[�� �)�%����[��[��-�)�����[��['�� �)��������� ��[��� �� �������!��� olunur.
;�� �)-���8�����)���0��� ����)�8������ �����"�-"��"� ����[�����)� ���)����8������ �����!���- "�"������8���� ��)�!�������)" ���������w������{�����-������� �����)"-����� ���C������V�������-�"��!(���� �" �����%�0�!(���� �" �+��������������,�
Müasir Az� )�8����������)"��)���0��� ����)�8������ �������8���� ��)�!������ �������[�����)� �� �ellipsis��"- �� ��w������{����!����%��� ����������+��������������,�
3.6. Türk v���0� )�8�����)������� ������� �������#0��
���� türkl� ��������������� �����)������������ �������#0�� ����'���" ��^�����#0�� ���)� �'��"������ �Az� )�8�������������������"��" ��] ��������� ���-����������%#��� ������ {
������� ��� �����$� �����)��w��� ��0� )��
dilind�����������������
d��� ����� ��'#���)��
������������8�
8�8"��>�>"�"�
qari qari arvad
ner���� ��!
�0"���0"�� -����
kendi kendi öz
beklemek beklemek gözl����
' ���> ���)0
soxax jokak küç�
���� ����-
Müasir Az� )�8������������ �������#0��
Müasir Az� )�8��������� ��� �����
dilind���������
qurd qurd
keçi qeçi
�� ���� ��
�����
tutmac tutmac
�� -���� -�
ev �(
��������
neft-mazut n���-mazut
Qeyd etm����0���� �����)"��!���������������� �����)������������������������ ��0� )�8��������l��ortaq olan sözl� �������������0������!�'���" ��^"�"�� �����!���������"�"��0� )�8���� ��+^� '���������0� )�8���� ��(����,������������������������ ������ �
Bununla bel���)"�����"�"���������������������(!���� ����( �� �������"��0� baycan dilind���� 8����etm�����!���8��"�"�" ��^"�� ���)�[0�����"���� ��%#��� ��)��� ��{
������� ��� ��������������0� )�8���������
dirq����)
�� ����� ����
n�����"-����8� �
)�������# ��
k��������)���
�� ������
�������
pimpila bib�
z� ����� �#�ü
�� ����(�
��-���" �
' -��'"-"��" �(����
������� ��� ��������"������)"��#0�� ������� ���������������"-"��'����0� )�8������������� �
������� ��� ��������#0�� ��#0������ ����"�-"����� ������������ �� ��^�����#0�� ����� ��0� )�8�dilind���������������� ����0���� �� ��������'��� ����-����� ��������- müqayis�����)"������gör��)��� ��{
Müasir Az� )�8��������� ��� �����
dilind���������
���������
�� )�'� )�
sabun sabon
kartof qartopi*
papiros paproz
Leksik-terminoloji vahidl� ����'���������� �(���� ����� �� �
-----------------
�?���{��? ����@��� ���"@�� ��� ����0� )�>����������? )-���������������>����������) ������'�����(������� ���%��������" �
B�[0�����"���� {
������� ��� ������0� )�8��$� ���d�)��
dilind�����������������
adres ünvan adres
ayran ayran ayran
b��0�-�)��0
müsafir qonaq misafir
����"����"�����"
(-��#�����(�
��������������!����
saxal saqqal sakal
��� ����� ���� ���
'� )��)� ��)� >
valenok valyonka keje jirme
biznesmen biznesmen is adami
çatal ç��%������
dirq����)��)
suç günah suj
(����%���� �(����
��� ������ ������ ��
ekonomik iqtisadiyyat ekonomik
torun n�(���� "�
���� ��� �8���" ">"
qurd canavar /qurd/ kurt
bazar bazar razar
dün dün����"�
jeton jeton yeton /fis/
yel���>����������
soxax küç������
�")��� ��~�")~��" �
hadis��!��������
�������������(��� �
B�[0�������'�� �������� ��� ���������������������(���������� ��� ���� ��^"�������� ������������������������������ ���� ������������6-122]. Sabircan c�����(��0� ������������������������(��������������0�� "������������(��" �������0������� ��� ���\\\����������C:����������:C��
S.c�����(�)"�����������-�������(��� ���( ��-����������� {�=�����(�����\(������(��������������(�����\" -^����(�����������0���(����������������(�������'�����(��� ����������C:����������:C��
������� ��� ���������������"�����-����� ��)��������)�����������"���#0�� ����)���)"�������=����\(�������������\" -Boqa, Axalk�����(�������(��� ���'���s�8����(�������#0�� ���������� �
;�������� ����������� ��� ���������������������� �%���� ���������� �������� ��������(��münasib����)"��������������(��� ������� ������'�����������0�����!0� ��� ��^������������ �����(��� �����-������"�����tl� ��!������������� �8����#0��((������!�������%#��� � ������������ ������(��)� �� ��� �������� �-� ��� 0��� ����!������"���)� �� ��� ��������#0�� ��������������������������������t����������� ��w������{����8�����)�������������(����
^"��iv��$� �������? ���� !���� ��������������������%#��� ���? ���� ���-�0� ��������� ��^"���(���������� �(��������������������"�)#�%��������#'������� �� ��� ���!����^�� 8���"���� ������-�0� �@�+����)��%���,���� �����? ����(��� ���'� ������ & �!�-����(��� ���-�0� �������� ����� � ��Mü�������0� ������ �!�-����(��� ���-0�������"���)"��� ����"�� ����������������������������!������� "�� ���)� ��� ��^"�� �� �!���+w����� �!�,�(������(��0��� ��0�� �����)"��� ��0�� ��)-���olan yerli köyl� ��������������� �� ��^"�� ������� ���)" � �� ��������� �%���)��� ������?��'����'�� �����#(��� ��� ����C������:-33].
Söz sonunda «i»-l�����!�������E� 8������ 0������������������ �����"-"�������? ��(��& �!�-P���(��� �����(��� ��������%# ��� {�w���{�- ���������-" ���������-� ����E �����-#�����0�������)"����ölüsi v.b. [198, s. 149].
Fonetik hadis��� ���'�-�� ���'���
Dig� ������"���(��� �����)� �'��"��� ���'������� �!�-����(���(��� ������������"�udulmayan �"!�� �"!��)�"������ ��� ��"!���������"���� ������"( ������������� ������)!���0����'���
Burda Neç� Dal Bo�Getdi
3.9. GÜRCÜ DILIND��������TÜRKL�����������������������
����� ��������)"�!������������ �������E� 8������)-����-����������������"�"��"��" �
E� 8�����?�0��� ��-� �����%����������� ���� ��$� ����-Erm�������- Az� )�8�-�-�����-Kabartay-Arkazeli v��? ����0� ������� ������E� 8�����8�- ���)���������������������!�������ay �� ������ ����-"�E� 8�����(��\--Gürcüstan.
Ta q��������)"��� �� ����� ��� ��� �������(��"0"���� ���!�����������!�)����"�� ��$� �������)"�#������d� ����0�� �)" ������ ��^� �0�� ����)����0�%� ���� ��$������(������� �%#��� �����(��� ��'���hövz��������� �����$� ��~$� �����)#�%�����" �� ����\�+\�"�!,������#'� ��� �������'���"�%����������0������������� ��������"��"��" �
Tarixi m��)��� �%#��� � �����\���������������)"����� ��� �'���)��"�8��"� ��!� ��������)�+:C����ail��- 28 oymaq) Karteld���� ���� ���� �� ��)"�#��������(�"� �(��\ ������+\ �����" �",�������!� ������ ��^"�0���!������ 0��� ���V�������+� �(��8�-gürcüc�����0� 8����" 8���!"��8����"��8��erm���8�,������ ��� ����������-�"�������� �������:�-ci ild��� �����%��������� �'���(����"����� ��)��� ������
M.Brossetin fikrinc�����'���!� ��\ �������'����$� ��� )������ ������@�(���\�-�(����@�~~- Sami-solge /Üs-Ok/ istehkam m� ��0�������" ��^��"���� ���������'������!����� ��] )�����ar Gürcüstanda yerl������� ��� �� @��)� ��" �� ����~;�� �����(���"����~�� "�����~� "��" �"~�������C���
A.Z����(����$�-��$� ������� ��������)�!���������� �� ������0� � �����\ �����������(� ����� �����������] �������������"�"���� "�� �-n�(��� ��)"�%����\ ��@�(���\ �@��� ������� -�0� �(��t������ ������ �� ����������� � ���\ ���@������'������ ������\ ��� @�������� ��:�Q�����71, 73, 75, 233, 234].
����0" �~�����"0����������]-"0� ����W0" @~�W0� �)��"���~�
2. Arquet /Kutayisin güneyind��)#�%����� "@� ��~�
����� ���~-�� �'����^� '������ �~��� �)��"���~�
��������~�� ������"������ ��-���0���- düzü k�����������)�~� ��!#��� � ����-�~�
5. Xoni /Hun, Kutayis elind�~�
6. Xunan /Hunlar m�
7. Kankark /erm������������- «Kankarlar» m�
8. Kasak /646-8���������������!��������� ���� ����-����(��$�����-G��8�� ����~�
9. On-]-" ��QQ�-ci ild��� �-Bizans müharib���������� ��E� 8��������~������� �-��)��"��������Çanar-Laz bölg��������� ������$� ��" "-"���������! �����"��"�����������]�" -Kurisi»d������ �� ~�
����\�-���-���0��'�������-����#������� ��0�
����$�� ���~$�� � ���� ��0��}� "�~}� ����!� ������^� '��������������������������$�� ��~�
12. Tukhark /Tukharlar, «Kartlis Skhovreba»da «Tukharisi» -�$"�! �����(���"0����������������!������^���$� �������$��! ������������"�( ���-��"��"� �����"! ���W"����)��@�
13. «Kitabi-D����?� "�@�����'�������(��)"�%���E� 8������ 0����������)#�%��� ��-����� �� {
1. Ak-��������~��!���~
:��^��'"�
3. Karaçuk
4. Kökc�-�-
5. Tokuz-tümen
V��$"�����~$"��� ����~
E� 8��������� ����������������-"0� ��
qalma sözl� {
cildo - ödül, mükafat m�
Bani - yüks����'���������
Qosani -��0����0��� ��
Xel-Osani - ust���!� ������������
Qosan - sözünd����� � ��@���������������#0�����-�0�@�����������)���������� ��\#0����"��@�+��,��� ���������)��� ���������"�" ����������:Q�-255].
Gürcü dilin����'����� ���#0�� ���^�����#0�� ����8���� �����������������!��'�nin � �)��� ��� "����"���m�������� ��E� 8�����������'���)"�8� ��#0�� �)�
Gürcü dili (bu dil��� �"���������� �� �-�;���,�)�����#0�� ���)"����� ����w��! �������� 0��-�"�"��göst� ���������������������)������� ���(���#0�� ������"��)� ���(��'���"��)� �;������� ��������� ��:����23-30. V. 1975, s. 150].
M������{
A) /Türkç���#0�� {�����~���~�������~���~��������~�����~�����~�� ���~ �~��)� ��~)� ~��)-��~)--)-'~��)�����~)���~��)"�)"���~)��)��~��"����~�������"��"�~���)�!��~�)�������%!~���8���~!�8������~�������~����~���� "��~�� "�����- "������� ��"�"~��������~���%��~������~���~���� ����~�� ����!"8"�~�
B) Xüsusi adlar: Acara /Acar, q������%� ��(�0���~���" �~�� �'��~��^�"���~^�"����!� �~���� �"��~��������-�� �"�~��w�"��~�������-Mamuk/, Tatari /Tatar/, Turki /Türk/.
�,��������#0�� ��E� 8������������������)�����#0�� ����������(!���������(��������8��!�8��������������� ��M���{���!���~� ����� �~������~� �~�����~� ��-���'� ���������~������~��������"��-��������~��' ���~'� ����-������~��� ��~�� !������ ��~�������~���-�� �'������)� ���"~��� '��!�~� '"��-«KDQ»-da «Karaçuk-��)�@~��$� ��~$� ���'��~�(����
q) Gürcü dilind����@�����������-���'�����"���� ������@�(�����(@������ ������)� �������� ��w���{��������/Finet-Fin yurdu, Finlandiya/, peranqi /firengi, fireng kömleqi/, Sapranqeti/ Fireng eli, ölk������ ��~������~����!��(������~���(� ��~����� ��!�������)�~������~���������'�-���~�(����
E� 8������������'��� �����)"���������� ������� �
E� 8������������0��������� �� ������ ��)�������� ���������� ����%� 8�������������"���-�����morfoloji göst� �8��� ����������� �
����(����-��-�"�
2. Dze - fars dilind����'����0��@�����'���)�������� ��������������� �
���;��v����$� �������������)���)���� ���-�����
4. Eli -li, -lu, -��������'������
5. Yani. Türk dill� �������%��~�� ������'��� ����� ����-������������� �
H����������'��� ���)"�����������)����������������� ��w�^ ���������æ�!"�����- ���@�����(��«Tavadlar Listesi»nin s������ ������������������ ���C�������C�-490; 492-493].
1. camakuryan (can - Bakuryan /Orbelyan qolu).
:��W ���-�(����
3. Dolenocis-�(����
4. Barata-�(����+] )�������"����^ �-Eli b���� �,�
5. Solaqa-�(����
6. Arquta-�(����
7. Amilakhori.
8. Xidir-Beqis-�(����
9. cavaxis-�(����
10. Tumanis-�(����+] )�������"����� ������$ ���� ������ "�� ����$"���(�)"�� ���� ,�
11. /A/Ratis-�(����
12. Tarxanis-�(����+$ �!���-�",�
13. Amir-Ecibi (Emir-hacib-saray naziri).
��������-�(����
�Q���olaka-�(����
16. Turkistanis-�(����+$" ���������-�",�
17. Korkana-�(����
18. Qarakani-dze.
19. Karaqozis-�(����
20. Tur/A/Manis-�(����
21. Urkmazas-�(����+� ���0��-�",�
22. Tukhar-Eli.
23. Tazis-�(����
24. Kadaqis-�(����+�����-W������-�",�
25. Lala-dze (Lalazad�,�
26. Tula-�(����
27. Çubini-�(����+*� ��-������^�! ��-Çubin» n���������� ,�
28. Tatis-�(����+$��~$�����-�",�
29. Kobyakhi-dze (Kobyakzad�,�
30. Ali-Beqis-�(����+���-^�����-�",�
31. Budukh-avuri.
�:����-�(����
33. Ali-Kula-�(����+�����üs���������"�����-�"����-�",�
34. Becanis-�(����+�����^�8�����-�",�
35. Alkahazis-�(����+��������-�",�
�V������-�(����+����-Devlet-8�"�"��-�",�
37. Çaçika-�(����
38. Kay /I/ Tmaza-�(����+�����0��-�",�
39. Kabak-�(����+�)���-�",�
40. Tarulis-�(�li.
41. Kar /A/ Khana-�(����
42. Kodala-�(����~�] �-$� ��� ����^"� -� ������-���������@�����������������?��'����-����"�����������-�"@�
43. Uqana-dze (Uqanzad�,�
�����--�(����+�-��-�",��:��������Q�-152].
Gürcül� �������� ��� ��������"� olan sözl� ������-������� �� ������������ {
�����~�0������������-�~��^-��~)-��)-'�~��^-�~)�-���!�(��������~�����!��~������� '��� ���bit�����8��� ������~��^��"���~)��"�~��^� ��~)� �~��^��!'��^"��^"�! ���^" ��~)" "~�^" "���~)"�" ~��8��~'�������~��8 ��~'� ������ ~��8�� ���~8�� ���8����~��8��-��~8��-"��������"0)��~��8���(��~'-��-��'���(��� �����8��(��)� ����������~��8� ����~8� �����"�"�������������� "��;���)"��-�0� �����8� ��@~��8� ��-Oba�~8� ��'������8� �������~��8"8�~8�8���'���"���%#(���������~���� ��~8� �)��-�~�������~'��%�����)~��E����~%��~���-�~�-�����-~�����'��~���8�� !���!�0" �"~��������~�#���~���"�"��~�"��"��)" "��������~���"����~��?-���"��-at v��������-���(" "���%#����~��Qazli /qazil, yun-iplik/, Qutani /kotan, 6-12 cift öküz v������������'�������-� ��� ����"��"�~������/hali/, Xav /tüq, inc���� �~����0���~%#'���~�����~�������"�����������-" ��(��������������- "����"��� ��-�� �������(����'@����������-��"�8����������������'�������������'"�'# ����~��-����������(������������������������ ��������������#(�� ��( ~�������~�������!� ~�?0���� -�0� ����var. «KDQ»-��]-"0�����'�����)�������������-'���@�������"�������@�������������� ~���-����~�-�����" "���� �8��-������@~����'�~��'����� �~���#����~�#���~���'-��~'~���'-])�~�'�������0����~����-�~��'� �-���~��� '��~� '���'����-�0������ ������~��� ("���~� -"���karavul/, Karavi /k �(�����-'�� ~��� �"���~��"�-'#��!�(��~����'-��~��'�����%��~����'��~��'~��Komrali /kumral/, Korqani /korqan, kurqan, tümsek v�����������~���"���~�"�"~��w -��~�� ��������(�����������) �~�������~����-�"��!�(��~����� ��~���������������#�� ��)���������'����(����������satan/, Oda /ev/, Ocaxi /oçak, ail�~��$����$���~������������������������ �������-������8�~��$(�~)�����'������ �������(@-�-���
E������� ������ ��������0�� �{
�"�����0�����~���������~����������� �������"����\� !�����~�������������� ~��\���-Kemer /inc��(��%������~��w� �~�������)�'�(��)������ ����� ~����( ��E# ����-=�(����0���~' ��~��)���~���~����(�"�~����~��\�����8� ����������~�#����~��^��8"��~�� 8��������~��8" �~���������0/, �) "�"���~�) ������������������~��� ��"���~ ������������ ���%�������"0"��8�))�~��������~������"��~��Bamba/Pamba /farsca -���)�������"��"~��^�)0��~��"��"���"��"~��^���-��~)����~��^��'��^" ~�~��~)� ����)� ��8��~��8�)��~���~��8�-�~8�-���� -"8~�������������~�)�~��w�-Çekme /çekmeçi/, Çoxa ~'"��������'����'�~���"���~'"���)� ��"�����!0� ������%����~����)'~$�)'�~�)�8~�����)����~�#�)��������)���~���"���~$����~��-��~�������~�����~��?0���~0����8� )����"������-�~��Xalati /� �)8��- «xilat», xalat, kaftan/, Xançali /Xançari-hançer/, Kaba /kaba, cübbe, kaftan/, Kabalakhi ~�)�������������)��� ����������������-�)���~���� ��~���� ~���("���~�("�~���������/kundak, tüfek/, Kürki /kürk/, Me-Küke /kürkçü/, Kürk-])�~�� �'����~���� ����~�� ����������"����������~���"���~�"�"������"���(�������� ��-�"��������� ~��}�'���~��'���������������)�# ����~��w� ��w� ���~�� �����'�~��w�����~���������~����)"���~��"��"~�������~���~���� ���~�� ��%�gömlek, beyaz v���#���������%#����~��� ����~� ������� ���"��~��w�-� ����~� ��'����"��'��������" '�~��\���~\� ��-�� ������������������ ��~������~��~����( �~� (���~��( ~��$����$ �0��/Terdzi-�� 0�~��W ��~� -������8�����!~�
��-�� ��(����"�� ���� ��������0�� �{
Lek-� ��~���~����~}�0%����"�"~��w�0" ��~0" �'�~��w������~�("�'"~���" ����������~���(��@����("�@~�[202, III, s. 165], Diplipito, «Daura» /Dayra, daire/, Zilli-����~���~�����" ��~'��� ~'�" ����"0��)-���saz/, Çiyanuri /üç telli kemençe/.
N�������'�-������� �{
Duduki /düdük/, Mey/Meyi/-�������'�-�����0" ������'���'�-�~��=0�� �~$"�"��~- tulum/tulum-zurna, Salamuri /end�������� ����)� �������������(�~��=" ��~�������������'���(���)������ k 0" ���~��� -}�~�� ����~��*� �(���~���� ����~���(�" �~�(��~�-��" ��~��"����~���� "���~��"����~���-��� ��������~��"����~���(�����"�"����� �-�"@���"�"�~����'�(���������������� ������"�"~�������'-����@���"�"���� �����"�"����'� -^ ����"�"��^�'����"�"���0)���������?�'-Oba /-koç oyunu, �'��#����� ��� ~�����-Oba /-'��~� -����"�"~��8� ��-Oba /-'� �����"�"~��E��8���0� ����-� �������$� ��������� )-@���8����E� ���^-@��8�� ����� ���~� '-���'� �- barça- bütün- birlikd��
o���~���!� "����"���~����������)� ��� "����"����0~���-0�����)� ��� "������"��0�~�����0~-deyiml� ����������� ��%����������)���(��-Artvind������������� ����� �� �������� "���)� �'�������"�@�~�����"�"�" ~�
Gürcül� ������ "��@�������d���#����������� �
Yem����� ��(����� ��)-�����%� ��#0�� �
Yem���������� �� ����� �{�^0 �~�0 ��' ��~��^������~)����~���"����~�����~��w�-dukane ~�����'�~���)0��~� �)8�-xabbaz - ekmekçi/, Xabaz-Oba /ekmekçilik/, Kasapi /kasap/, Purni /furun/.
Qab-8��� �{
^���~)�����'��~��8���~8���-0��%����������"�(��� ���'��-��� ~�������~'��~��'����~'��%����������'���~����)��~���~��������~������� %���~�����" �~���� ��~���� ����(� ~�����8���/fincan/, Supça/supri /sofr~���"��~�������������~��$)���~�)�~��$�������~�(~��$���~��~��$�����/tepsi/, tolça /tolça-���'~��$"�"���~�"�"����-��)��������0��� ����)��������� ��'��~��$"8��~�"'~�"�'���#�������� ����'� �~��$"���~������� ��(���"��'���"����"�"����(�an tulumu/.
Yem���(���'����� �{
�)��~!�~��^� �8�~�� �8���~)���8�~����8�~��^���~)������������� ~��^� ��8��~�� ��8~��^�0)���~)�0)����� ��8-���-��(��)�)� ���!���~��^" "���~)"�" ~��^" �"���~)" "������������~��8���~'��-���� �etmeqi/ekm��~���������~'���"��-�'�����- sirke, etli-��"�" ���- sirkeli çorba/, Dombaki /tömbeki, � %����������~�������~�"��� ������ �~��*�(�~!��(~������~����������������~���������~���%����)�����-" ��(���-��)��� �������� �)# ��@������-xingel- man��-�)"��������� ���"������������ ��������� ~�����~����~�������~����������-���� ~��� ���~�� ����-�~��� ��-~�0� )�8�8�- k� ��-��karapapaklar v���-������� ���� �~�� �-@����� �� ��:��������VQ����(�~�!(�~��w�-Kava /kahveçi/, Kavurma, �(���~�(�����8��(��"0"�������~��& 0" "�����8��-ekmeqi» deyirl� ��w" )�~�� �))�� �'��~�������~���(~��� )���~�� )��~��$ �!"���~� �"�-�%�0������"�"�)�������"~��$ ��~� "��� �~��$"�"���/tütün/, Zaprani /za
��'���� �{
����-� ���#�'��� �{�^tmani /batman-�V����~���-" �-��~'��� ������"�"�'"�� ����~��� ���~�� !��~����� ��~��'� ������ @� ���������~��w���!���~�������~���"���~���~��]��~����- 400 dirh��~��Tukhti /tukht- 3 yumurta/;
:��$����#�'��� �{����!��~'��-�� ������~� Kharvari /kharva/xalvar- 12,5 kod/, Kila /kile/, Kodi /kod-)"-����:��� �����V����E��� ~��\�� ��~��� -��V����~��$- ��~�- - 3 kod/;
3. Sulu yem���#�'��� �{�����~��~��(-��:�����~��\����~�~:���������� �-�"@���������)����)� �8�����var: «Kor�-�"�)� ���" "����'������� ���'� ��)� ��0 ������"������ ��@~�
4. Uzunluq ölçül� �{��-'��~-'���� ����Q������������������#�'��������?@-da bel��)� �#�'��������istifad����"��"��" ~�����0�~���0����� 0���(���"��'�� ����~��� �"���~ ���- 67 san���~�
5. Pul /para/ ölçül� �{��)0��~))��- 200 dinar-�:���#���~�����"���~����- 1 dinar, 5 altun- 1 pul/, denqa /tenqe- 1 pul- 5 dinar/, min-altuni /bin-�����- 5 abazi / Abbasi-�������~���0-���"���~��0�����- 100 dinar- 10 q����- 1 tanqiri /tanqir/, Puli /pul- 5 dinar- 1 denqa-�� �������~��$"����~�����- onbin- 10 bin dinar- 20 ����� ")��~�
Bu v������%� �������� ��%#��� � ������������ ��� �����%� 8��� ���������� ������8�������%� 8���������türk dilind���������������!��� ���)-����������#0�� ���'����� ��E� 8����������- m����������)�����#0�� �daha çox -i- v��-a-������'��� �����)"�����)����������� �
3.10. ONOMASTIK LEKSIKA
������� ��� �����0��%���� ������������������!�������#� ������������������"�����������������qorunub saxl���� ��]���������������)"������� �������������� ������� ���)� ������������� ���� �>����� ����8�- ���������!��'�����������) 0��������������!"�"�"����� ��^� ��� � �%���� ��m���"����� ��)"��������������������#0���[�� ����%#��� ����� .
3.10.1. ANTROPONIML��
Onomastik vahidl� ������"���)� � "�"��� ����������������� ��^"������������������������������ ����������� ������������ ��(�����)�� �� ���%��� �������)"�� �#0�����8�!���� ����������8�����)"������������%������ ��������)-����� �������� �
������� ��)� ���������%� �������� ����� � ��?" "�"�"��%# ��������� �������� "��)#������� {
1) Sad��������� �{�;�����^�! ���w#(�"���w�!��������������0��������������v����
Sad��������� �������(�������� ������) ���� {
a) Sad��" "�"��"�������� �{���� ��w�!�������*�������}'����;����(����
b) Sad��" "�"��"������� �{��"���$8���\�����(����
2) Mür����)�" "�"��"�������� �{�^����������� �������#0���)� ������������������%��� ��w������{�L�����!���)")��� ��^�)��������8�����!�� ����E��� ��^-����(����
Mür����)�������� �������(�������� ������) �����" �
a) Mür����)�" "�"��"�������� �{�E���!�����=��������!���������!�"����(����
b) Mür����)�" "�"��"������� �{�\�����E��0���E�������E��! ��8�������^-����(����
������� �����)� �!�������������� ����) ���� {���� �������w�!�������;�������0�(����
������� �������������� ��)������������ ��^"�� ���-���������� "����� ���lar:
1."Xan" t� ��)���������� �{����� 0�����������������(�����
2."Mirz�[��� ��)���������� �{�$�!� �� 0���^��� 0��(�����
3."bek" /b��~��� ��)���������� �{�^�)����&!��)����&�(� )���(����
��[�![��� ��)���������� �{�^��� �!���!���������!�"�����w"���!���!(��������!�� �����!)0�(��s.
5."can" t� ��)���������� �{�����8���\)� 8��(����
-���~�>�~�������������������� ��~����>�~���%� ��� ������� �����������!��������� ��w��� �"�-" � ��-jan /-djan/ komponentli adlar 35% t��������� ��151, s. 192].
V�[-[��� ��)���������� �{�^����-��W"���-�(����
������� ������� ��)�����[���[�~&��~��#0��'��������� {�8"�����?�������#������������=�������w�������Binali, S� (����(����
7."dar" t� ��)���������� �{�$�!���� ��^� � �(����
Qa������ ���������������� ��)������������ ��^"�� �����-���������� "����� ���� {
1."can" t� ��)��������� �{�E��8��~����~���)�8��(����
:�[����[��� ��)��������� �{�E���������0������8�����������������(����
3."Qül" /gül/ t� ��)��������� �{�� ����^-�����?��� ��?��0��(����
[?��[�������������������� ����( {�E���!����
E# �������������������� ������� ��)�����[��[��[�� 0�[��[)��[��[�![��[���[��[8�[�(������#0�� �������� ������� ��)���������[8�[��[����[��[��[�(��s. leksik vahidl� �'��������� �
Semantik c�!������������ ����)� ���'��8� � "����� ���� {
����������� ������) ������� {�^�� ������������?�����(����
2. Metal ���� ����� ������) ������� {����"����"�����" "0�(����
���^������� �����ibar������� {�}����~���~�����!��(����
���\�������������� �{�$8��~����(~��=� ��������?��! ��^��� ����w�! ����"����"�"��(����
������� ��������������8�!�������-���������� "����� ���������� �
1. &����� ������) ������� {�^� , D��� ��$����(����
:���������� ������) ������� {��������~����(~{�^"���!���������!���������� �(� ������� ����������" �"��(�~����~������������"��(�~���~��^��� ��^��� �!�(����
���?"���������)-���������� �{�}'���~$� ��-��~��}'���~\- �0���~�(����
���\��������������� �{��#������^�! ���w��� ���������?������;�����$� ������! ���?�'�����������^���v����
^"�������� ���������������������)� �!��������� �����%� �!������������ �)-fars m�������� �
Türk m�������������� ��'���"����������� {��" �"���$��������� ��;�����] ����^�)����$� ���(����
Bununla bel��� �)-fars m�������������� �����������������)���� ���~���"������������������)���� ~����� �)"������������������������)������� ��^"�)�������-������������ ��� ��� ��������bil� {�w#(�����w�!�������*�������;�����;�����w�������^������&�(� ��*��� ���� �������������!���Firuza, Mustafa, &��������]�����;����(����
& �)-fars m������������� ����'���" {�=����������!0����\�������� ����;00�������!��(����
������� ��� �����#0�� �����%#��� ����������[������0�����!� ���0����(�� ����������-95 -i arap v��fars sözl� ��" �+[���������[��0�������,��^"�8�!������� ������������� ������#��-dön������������� �[59].
������� ��������-semantik c�!������)� �ne�8� ����������"�" {
���;%����������! �������)-���������� �{�?�'����w� �����?�! ����(����
2. Arzu, ist����!�� �����[����������� �{�w" ���*�� ���(����
3. &0�0�������[����������� �{�����8���\)� 8��(����
4. Göz�����������������)-���������� �{�?#0���
5. V�������������������� �{��������������������������� ��� ���'������������!"�"������������"-"��'���������� �����)������ ��(� �)�� ��^"�������������!�))�������������(%���"�-"� ��#0�ifad������������� ��
6. M�������#0�� � xüsusil��� ���������� ���'�( ����)��� ��w������������ �- D��� �����-�$�������"��-Altun, almas - Almaz v����
^"������������� �����������������!�'���" ��������� ����� ��)������������'��� ��%# ��)"�� ������qrupa bölm����� {
1. Tipik olanlar.
2. Tipik olmayanlar.
Tipik olanlar -����-��������'����(���-����#0��������� ���������0��������-kökl� �� ��-����-��������'����������� �milli xüsusiyy���������� ���� ��w�������������%������W"�������w" ������!(�������(����
]-����#0��������� ������ düz��������-kökl� ��w������{�;�����!0����-����w��������\���������-���(����
$� ��������^"��� �������������'���$" ��!�-����^"��� ��~\��������~��$� ��-���~}'��~����������adlardan istifad����"�" �
Seyf��������������������"�������^"��� �������������-"0����� �����)� ������������ � ��^"��� ��~)#��� �~����������������-"0�������-"0��" �"���0� ����"�"�" ��^"��� ��� �- ������ ��� ����[��������-"0� �� �
Tipik olan familiyalara nümun���� ��� ��� �����"���-��������'������ ��������������� ��^����t��������� ����)� �����%��������� ��^"�������������%������������������� �� �����%���!������E� 8������������� ��� ���������-�� ���� ���)� ��� �
T�����%#��� � ������������ ��� ��)"������������)� ���'���� ���������������������� ��^� ��8��( ����dialekt, ikinci is�����)�������� ����� ��*� ��������������������� ���%# �������������� �-� �������� ��(� ������� ��$���������������� �����"������������� ����)� ��������8 �������������� ��$��������[�8 `��[������������ �nd����) ���� �
[\- �0�[�E� 8�������� ��� �������-�������� ����)� ��� ��^"��������������}'�������)� ������#0����\- �0����������������%#�� ����� {�}'���\- �0����
"Varxan" c��")��E� 8�������� ��� �������-�������� ����)� ��� ��^"��������������w��� ������������������ �� �����������������%#�� ����� {�w��� �� ������������� �����
"Azqur" c��")��E� 8������������� ��� ���������-�������� ����)� ��� ��^"��������������������������#0�����0" �"�������������%#�� ����� {�����0" �"�
"Kaxaret"d��������� ��� �����E� 8����������-�������� ����)� ��� ��^"������������������������������#0������ �����������������%#�� ����� {���������� �����
"Sakunet"d��������� ��� �����E� 8����������-�������� ����� ��w�!����������!�������ndd�������)� ������#0����\�"������������������%#�� ����� {�\�"������w�!������
K������ �������0��������������� ������������ �����(����"��"-"��������� ����)�������� ����� �� ��� ����(���������������)"�)��������8����(��� ������\"��������)� ������#0������(�������t�����������%#�� ����� �
Bu v������%� ����������� �!�������������������"�������� ������������ � ��*������������������������(�0�������������������)���!����������������� ������ �
"Zazola" da k������ �����)� ��� ��8��")��E� cüstan � 0�������� ��^"�����=0���������������meydana g������� ��*���������������������0��(��" ������)� ����������� �
��������������\�����������)� �������� ������=0�����������������%#�� ����� �
\����������������E� 8�������� ���� ����� �����������!�������)� ������)"�����������)-���\������t������������������������ �
Kikinet toponimind�����������������������������%������� �����)"��������������8()���������������)� ����������� ��8()������������������ ��� ��������!" ���!��(�� ������ �
?�" �*������(�����)� �������������������������������� �
Entel k����������������������������� ������ �����)"�������������^����-�����)� �����������"��" ��B����-������������������ ������!" ���!��(�� ������ �
E� 8�����������türkl� ���������"�����-�������� ����)� �����?� ���������� ���))������)� �p�!��(��?� ��������+�))�,�������������#0���'�����'����� �
T��������� ����8�������� ������"������������������ ����)� ��� ����������� ������������������� {�E�������^in�����0���������������}�������������������}��������� �� �
������� ��� ��������� ��(�0�������������!�'�������������� �� ��^"�"���'����-�����0��sözl� ����������������"�" �
�,��-����#0��������0��������� ���;�����!0����-����w�!������������-�����#�����^�! ���-����w" ��&�����-����8"����w" ���-����w��������\����������-������(0�&��0��-����w�!�������� (���-����;����*������-�����!)���� �w" ��-��������\�����-���(����
:,��0���#0��������0��������� �{�\� �����w� �-���0���\�) ��y��w�0���0��(����
Bel������ ��������������������'��� �
[;[�-������'����������� ������������������ ��w������{�^� ��w"�������&���\�) ��
^� �� �(������������ �������� ����'���" ��^"��������)��#(�)� ��������������� � ����� ������Bayraxtarov, Mövlüd Bayraxdarov, Rza Bayraxdarov, Rasim Bayraxdarov v�����^"����������������������������(�������'����������� �������������%������� ����������" �"��(��������������(���!��������(��M�!�����������(��^����� ����"��(�(����������������� �������������������� ���� ��-ova, -yeva �����'��������������� ����'���" {��"����0�^������(��E��0�����"��(��\�"����0"��(��$8��Kamalova, Zülfiyy��w� ����(��E��� �w#(����(�(����
������� ��� ������� �������������������������'���0�������� ������0�������������) �������familiyalar da üstünlük t��������� ��^������ ����������������������'��� ��w������{���� �����*������Ç������;����\������E���!�����!����w�!������=������0��!(������\)� 8��$� ����=���"��W�����(��s.
Bu mür����)�" "�"��"��� �������� ��� ������������[�� �������� �������� ��w��� �$� �������)����antroponiml� �'���"����������� �
Tipik olmayan, fars m�������0��������'����������� ���0��������������� ��w������{�����������&�����0���
Familiyalarda interferensiya hadis�������!������"�" �w������{
Az� )�8�����������w�������(����� ���(����������������� �����������^������(�;���� ����������� �
&��� ���(��������� ��0� )�8����(��������� ��������� ������������� ��}������������ ��� ��modelin��"�-"����(��������� ��� ������� ��w��������w�!������=�����=���"��W�������0��!(������������"����(����
Tipik olmayan familiyalar regional t�[�� �� �������8����� ��*�������[�� �� � "���%� 8���#0)���(��0��dill� ���������8����� �
Tipik olmayan familiyalar, dem����� �������������������(�����-kökü il��)-����������)" ���������� ����������� � �����[�� �������0�� ��w��������������� ��� ����������#������'�����8)" ������ ���������)�#0�������� ���������������������� ��^"���� ��)�0�[�atan aski" q�0���������!����� ����� ���%��� ����^" ����"�" "{�[\���0��� ���� �����)��-)�������� ���������" ��^0�� ���������(��mill��������%��������"�����- ������� ��)"����������������#��8�-���0���������� � ��^"������[��������-ska��� (�[�~�:�� ������:-ci yil/ q�0�������'������������������" ���� ��^�����)"�� �bir qrup m�[��(����8����%������ ���" ����" [������
Gürcül� ����������� ��� �����%� 8��������� ���)"�������������������� �� ��w��������w���Purtsela�0��[? �����������������0[���������������~������� 8������[���������[��0����������) �1992-8������������� 8���������� �-�;��~�������� ��� ����������������)���)������ ���)� ��!�����-E�� %������8��(�����������������0� �������������� ��%� 8��������������������%� �%� 8��� �� ��¤
&������)�����E�� %������)"�������������������������8���� ������ �
Tipik olmayan familiyalara ���'���%� 8���������[�� �%#��� ����� ��^����������[�"��" �����:�-30-cu ill� ���������� ��� ������������ ����� ����������������8�������0� ��- m�8)" ���%� 8������ ������� �
N.Marr "Zametki o tureükom �0������ �����������)��"���[�~����~�������������:C-ci ild���)��"����������� ��� ���������������������(������������"�������� ����#� ��� ����)"����������" )���olan h������������[ "0����-��� �)����� ��%#��� � ����w ��0� {����"�")����(�� ������������������(�-����������# ��{��> ��������>(����������������������������'"����-����'���������)�������0�(#���# �������'�����> �������# ����� "zinami - turkami, a to inoqda qruzinami -�"�"�-��������0��>����'��������������)�������-��(��"���>�����������'����������# ���������qruzinskie familii, �(����-�� �'��������"���(������������# ���(��������� ���������\\\��������:�-31].
Bel����������� ����iyas�������8�������~\������������~�w�����-������� ��� ���������#�������������������������� ��^� �'�����(��������� ��%� 8������ �������)� ��� ������ �� ������w!�"��W ��(���������w" ��;�� �(�����W�����E� 8�������;�(�(��)��%� 8�������� � ���������������������� ��*�)"���h����������� � ������������������������ ����� ��#�8������������ ���!����������� � ������ �� ������������ ��� ��������")����"-"������)� �(� � �
;�������%� 8��������� ���������� �0��������*������������ ��0����(���������'��� ��(���������������g������� �
1) dze -������'����������� ��� ��������"��������� {�=�� �$"��0���\ ���}����0��(����
:,��(����-������'����������� ��� ��������"��������� {�������?"0��(�����}�����!�^ ��(�����$ ")���X�����?"0��(����(����
Assimilyasiya - gürcül������������������8�������������� ��� �����)�[0���� ����� ��~���������[����[�d� ����~�- bizl� ��������� �����������������%� 8��� �����- deyirl� ��)����������#0�� ����������� ��� ������ ������" � �
����qa türkl� ��?0���������"0"��������������� ��^"�"0"��������������"�������� �����(��������� �����#0���[�� ����%#��� ����� ������"������w"������������� �������� ���?0������� 0��� ������ ��������� �������)- ���� ���������� �� �
������� ��� ������~�������~������ �(���0�0������� �� �����'�������������� �� ��;���� �(���0�0������� �� ���-������� ����>��%#��� �8��� ���������%��� {
-��������'�������{�;����~*�����~�������~����8�~��\)���~\�) ����~��$�����/Telman/ v����
-����-������'�������{�^"�"���'����#0���)� ��8��!�������~����(�����'����~�������� �(���0� ����!����������'����(������� {�;)���~;) !��~��������~��� �~�������~�����~�(�����^"��� �� ��0� )�8���� ���������sistemind����� ���%����� �
-� ������'�������{���)� �~��)� �~������ �~��� ����~�(����
-��������'�������{�\� ���~\� ���~��w�0���~w�0��~���0���~��0��~�(����
-�������'�������{�\)��~\�) ����~����)��~��) ���~�(����
B�[0��!�� ���#0�����������!�8���������� �(��!�'�)� ������'����(�������� ��w������{�����~�����~�������/X���8�~�(����
-�������'�������{�����~�� !�~�����0���~���0���~�(����
����)��(� ���)����!������ �����������0� )�8������������'�(��(��] �")���������� �����(��)�[0��türk dilinin dialektl� ����� ���%��m�����" ��VV����������
������� ��� ��!# ������������� ��������"��������������#0�� ����+�!"��"��� ����� ��-�;��,���(��edirl� {�w�������������) �������&!����������E��8��������\������������E#�� '��������(����
L��)�� ������� � �����'��������)��}��)�� ����� 8������)�!�������)��*� ������#0������������������m��-"����������%# ������� ���������"������������������8��)���� ��\����� ����)-������)�� �intensivliyi il����'��� {��("�'"�w� ������("�'"��!)0��?(�'��&!�����=" �'����!�� ����=" �'��&�� �!��=" �'��w�! �����-�����w��� ����-������" ���������-�����w���������-�����W"�������-�����=���� ����-�����}��������-�����]����(����
Bu fakt göst� � �������������� ����������� � �'���" �
B�[0�����)�� �������������� �����[������'��'������ ��������)"��#0�� ������%��� ��w������{�\� ���Tür����\)� 8��$� ���(����
������� ��� ������� �������� ������!������ ���������������%# ��:��� ��)#���� {
,�;������ �������� �
b) Fe"li antroponiml�
;������ �������� ��� ���"rulur: S�) ������w�0����� (����w�!���������������w��� ����!���\0� ��8)� ����! �������(����
Fe"li antroponiml� ���[��� �����) �����" {�^"�� ��������0������(���� ����)���" �
1) Sad���� ���������[����� �������� {�$" ����$" �"��(����
2) Düz������formada olan fe"li antroponiml� {�W��%���+?��� ���,�
3) Mür����)��� ���������[����� �������� {�8"��������"�)� ����^� ������ ���������!�������Dursunmüh�������?" �"�" ��(����
Fe"li antroponiml� �)��#(�(��� ��'���� �� �����!������"�" ��^"��� �n h���)� ��8���!����������8��t� ������[��� ����������%��� �
1) Birinci t� ������[������) ������� {�^� ���" �������������(����
:,�;���8���� ������[������) ������� {�8"�(� ����$� �)� �����"��������(����
������� ��� ������� ����������������"����susiyy���� ����)� ����������������(�������������((������!���������������������%#��� �������� ������ ������� ���)��������)"�"���!���������'���" ��^"�������-�����8��(�����%#��� ��)��� ���
K�����������������������������������������
}����
� ����
\����
� ����
� 8���
� ����
\����
Xerolu
Pulateli
���%����
������
\����
�)��")���
��"�")���
������
Soxdeli
Çiçolu
\����
\����
Kikinetli
Kikinetli
Çinabetli
=����
\���)���
Pulateli
Pulateli
Pulateli
Xerolu
Kikinetli
Pulateli
�)��")���
-
Mollakill� ���
Baxçacigill� ���
�"�"�%���� ���
Tellogill� ���
Dabaxgill� ���
-
Potel�%���� ���
�"��%���� ���
w"�� ��%���� ���
-
-
*8�%���� ���
$����-"�� �%�����
-
-
-
-
-
-
Mahmudgill� ���
Torogill� ���
-
-
�"��%���� ���
-
*���-gill� ���
Qayad���%�����
*8�%���� ���
*����-����� ���
-
E������
W����0
A. N�8�!�
Bahar
S����
Zümrüd
Ruqiyy�
M���������
Gülcan
M�!����������
Pambux
Öm�
Katib
N� ���
Aygün
H������
V. Xeyransa
N�8�!�
R�!������
Tuntul
Süs��
Göy� '��
Satun
Göy� '��
Gülcan
Güll�
����
Züleyxa
Tuntul
Bin�����0�
\��������0�
&!�����0�
����0�
a) H������0�
-
]�����0�
-
\��������0�
-
-
-
������-�"
-
-
�)�"����0�
Mirz���0�
&!�����0�
-
W"�"���0�
\�!��0�
-
?�'����0�
\ ���0�
\��������0�
M�!�������0�
-
Aslanova
-
-
Aslanova
-
Tür���(
S�����(
-
-
-
Kamalova
S�����(
Aslanov
Dursunov
Kamalova
-
-
-
-
Tahirova
Eyyubova
Çaxalova
-
-
-
-
-
&����(
Tahirova
Müftiyev
Aslanov
Mirabov
D�����(�
------------------
* Qeyd: D�����
W"� ���������"��"-"�������������� ��� �����)� -birin��'���(�������������!0����)�� ����� 8����etm��� ��������%�%�����((� �� ������������ ��((��� ����� "�-��#�����������-�������-��� �������*8����[������� ��� ����������������������[����)������� ������)�� ���������������(��%����������������)�� ���-����� �����"���%#��� ����� {��� ��~���)��~��^�'������~���)����~���� ����/avara, s����~��? "� "�~����)�����(-~�������~8%#0~��*�� ��~��)�8� ~��?"�"0�)#8���~���)���'��-��~����")��~)�8)��~�����~����l, veyil/, Peçxat /h� �����[����- köhn������ %�����80����[������-�-���������~��E�8 �(��~��8����0�!���#���~�����0� �~��)"��� ���~��$0������ ��������'�)�����~"0"����0�����~����^"����)����� ������)�� ����( ���-0� ���!����= ����?fur, Qanli Osman, Qurd Ç��������������������$����������������w�8����=�)���w�!������:�����C���
F� ������)�� � �����\)� 8������"��$� ����;���������"��\��������)�� �������'��� ��$ ")����������?�����E���������)�� ������ ���-" " �
N������� ��-������
N��������������'���0��������������-������ �����)������ ��
������� ��� ������������� ��-������ ����-�#�������-s������� ������������ �(���-d�����-" ��*� �)� �������)� ���'��������������)� ���� ��w��������!�-!0� ��\���� �onunun Varxan k��������������)��")����*8�%���� ���������-���������# ���������+*������(�������(��;) !���(�������(,����� ��������� ��� ����������)"���������- gil v��-lar, -l� ��� ����>��%#��� �8��� ��������������������� �
H� �)� ��� ������� müxt�����" "-� ���-������ ����) ���� ��^�[0�������� ��0 ����������"���� ��)"�� �� {
Varxan - Baxçacikil, Abdullagil, Balcigil, H�� ��%�����)�%����^�" %����*��-%����w���%���������-%����$����%����8���%���� ��^��%���(����
Seniban - Hasangil, Torogil, Qoçagil, Çolokgil, Qukyagil, Tosoygil v����
Abastuban -�*8�%�������")-%����w�! �%�����"��� ��8���'�%����\ 8�-"�� �%����?�%�����)��%����S��� ����%�����" ���-%����*���%����8�)�'�%���
Laxis - Mollagil, D��� 8�%����?�����%����$� ��-%����\"��-%���
Kikinet -����")%����$� ���%������)�%����;��������%����������%����?� �%����w"�%����;���)����%���� ��Mahmudgill� ��W����%���
Pulate - Qayad���%����*����-%����8��-"�����%����$��� �-"�� �%����&8� ����� ���" �"�����%����W"�� ��Husogil��;������%������� ����%����?"��%�����" >� ��W��-%���
Utkusuban -�$����-"�� �%�������� ����8%���� ��w���� �
Xero - Üzeyirl� ��^� �� ���)�" 0�� ��$����� ��;)���� ��� )-"�� �%���
Zediban -�*8��-"�� �%�������"��-��%����*�� ���� ��w������ ���" ��-"�� �%���
cela -�^��%����;)�%����}0%����$���%������ ���� �
���%���-������%��������%���������%��������%����=����%���� ��}��� �
Çeçla -�W(��-"�� �%����8���-"�� �%����w���%���� ��?� �����-��%����W!�� ������-"�� �%���
Qortuban -��" �"�-%����? �"��%����\�(���� ����'��%���� ��w�������%���
��(�����- Kekeçgill� ��*��%����?� ��� ��?" )�%����E������ �
Zanav - Bayraqdarlar, D���%����?�'��%������-�%����*�����-� �������-� ��W�����;) !���� �(����
20-ci yüzilliyin �(v��������������������� ��-�������� �������'����������!" �0������������ ������Ne"manzad��� ��������(� ������0���� �(��)�� ��������������������� ��)�����?�0���������� �
������� ��� ��������� ���������" ������������8��������������������� ������[�� 0����������� ���� ��������%�������� ������� "�w�!� ���?������?0��������8��)"��(������������������� ���olark���������� ��� ������������������ ������%# ���)��#!)������)��w��� �))����������#!)���familiyalara, soy-kök�����sib���)��������� ���-" " ��*������#!)�������"-"������)" ��(� �����m�����"�-"����� �{
w��� �)){
-�^�0������� ���0�)�����- q�������������"�)#�%��������� �� �������)��\�� ����� !���'���)�� ��)�0�������)"��0����W������ ���(���)aq ������ ���� �����)�0���� ��������'�� ���� ���0��������des��� ������� ��w���)� ����-palannan uydururdular ki, b���)�0������� ���%� 8�����"�"����� ���bizi zorla türkl���� �)�� ��^"��� �� ��������%� 8���� �� ��� ��]�" �����%� ���)�0���0���������)�gürcül�������������� ���� ���0�)-pozurdular, di g���)� ����������-������ ����� ��)���� ���� �
- Baba, b��������������������������0��� ¤
El��)������������� �������"�" ��\������"�"�"��)�(" ")��#!)������)� �0�������� {
- Söhb��������� oraya g��� � �����-"���?�����������)�� ��E# ���� �#0���0��%� 8������ ��)���� �� ��)����� �������� ���0�������������
Biz türkl� �������������������)����������))��������[�-�"[��#0����"�" ��w�����))����������olub. Biz���������-�"�����)�� . Di g����������� ��(� ��������-�"�"�0� ��'�(� �)��0��� �����0���?���"�"0�����-�"��"��������� ������0���^� �� ��� �������������������� ���)� ��w�����
��"�� ���( ��=�����-�"�������� ��]�(���0� ���0�)� �=����(�����*� ����)� ��olla kökünd���0�� �������� ���� ��E�����)� �!��'�� �� ��� �
-�w��� �))��)������ ���������� �� ������������� ��E� 8������ ������������� ��)� ������!�����������������s�! ���� %���������� ¤¢
- M���)�����)���� �����)���"�������������^�0���� klükd���'�� ��'������������� ���0�����)�0���!-!��)��\������^� ����������� ��������(�(�������� ����%� �(��������
������� ��� ��������-kökünd��������8)" ���������������� �����[��(��������� ��������]�� ��� ����������������������� "�"lar. M�!� ���?������)"��������0������-�������[ �����'���%#0����������� ����� �
Sökülm�����)���-b� ��� ��#���� �
D����'�� ���-�����'����� �
�-� �-���� �� ���)�����#���� �
Türklüyümüz yenilm�0¢
? ������������0��������������0�
Qandan getm�0���d�-baba odumuz,
Gör n������ ���������0�- südümüz,
Türklüyümüz yenilm�0¢
S���!�'����0�� ������"�"�
$��� ��"�"�"�"�- ulumu,
^-�����������-qolumu,
Türklüyümüz yenilm�0¢
^�0� ���������-tükd�����'� ���
G� ��������'���)�-���'� ���
?���-qanl������8� �����'� ���
Türklüyümüz yenilm�0¢
w��� �))���#������������#0��
$� ������0��0�)���#0��
Qadir mövlan bel��� ��)�)�0��-
Türklüyümüz yenilm�0¢���������Q�-55]
\���� ������������������ ����)� �� ������ ��^"�� �����)� ��� ���)�)�� ���(������������� ���)-���� ��\���� ����������������������������[�� �%#��� � {�,����(����������� ��),������������ ��}��(������amill� �����[�� �����)���(������ �����[�� �� ��^"������������!�'������������-kök�������������olunur. Soyadlar bu zaman millil���� ��� ��!�����������#0�������"����-�"�� ���"�-"����� ��� �
Qeyd etm����0���� ������� ������������ ���0��� �� �)��"����������������[ "0������������#0�����bilm�����)"��� ������������������� �� �������0� �����[�� mill�������[��(��������� ���-etnik m��������������������( ��-���!���"��" �
Soy-kökd��������������-proses "Özününkül������������[�����)-������"����� ��� �!�'�#0�� �����bilm�����%� 8��(����%� �������� ���)"��������� ��������� ���8����������0enin d��)"�!����� ��dedikl� ���0������������)��� ��[&��)�����(����8������[��0����������)� ���� "�" �����8�����������)���niy����������0�����0��� ¤�- "Eh, onun da uzun tarixc����( ��]�(���E� 8��������� ����)�0��0� ��bu famili verdil� ���0)�%istanda d����������������������� �������� ��������0��W"� ����)�������� �)� ��?�������������^�����������������0��������)�������0������-kökümüz��������������:������1989].
&�����&�� �(�[�!������ ��� �[����)'�����%� 8��������'��� ������� kl� �� ���'���"0%# ���)� �siyas����� ����������(�0����)������'������������� ��%� 8��������� ���)"������������������"�������göst� ����� ��[�!������ ��� �� �����0�����)"�-� �������'�������0�����������)����)��"�������� ����oldu, familiyalar����������� ���� �������&!��� �����)����)� ��8��������� �� ��-�'������ �����%"���!������ ��� ���������[��) ����%� 8��� �� ����[���%� 8������#����� �� ������ ���)� ������)"���� ��inansa da, böyük ���� �������)"�"����)��-�����"-"�"��"�" ��[biz gürcüd����#��������������� �����*����türk heç vaxt öz dinind�����������������#���0¢��:���������
"V��������[��0����W�\� (� �("��[�������������>��� ��-"�����0�������([���������������+��� �����:-8����������,�[������"#������#[������� ������!������(����� ����#����'��������%#��� ����� {�Matanidze-w���(�^����� �+]�� ���,���� ���(����-�;����� �(�������+�)��"����,���(�0�-w����(�w"�" �+w"����,���(�0���"� ��+���(���,���" �"��(�- Man��0����"��+ ����,����'���(�-Koçalidze Said (Zanovli) v��)����V������������:��
�����?" )��(�[���������[��0�������[w�!������� ��� �[���������������������� ��)��(� ��� �� �����������)�)�� ��!�����0� ��{�$� ��� ���)�[0��� �����%� 8�������������������%���������dem����0���� ������((��� familiya h��������������")����������%���#�'����������� ���"���������������çoxlu gürcü (Sisianov, Mouravov, Andronikov v����,�( �� �������� ���%� 8�����"-"�"�!�'�������� ����� ��;���8�������0���%� 8��������������������� ��� �)"��8������!������t vermirdil� ��E� 8�������������������� ���( �� ��E# ��� ��)"��)��8� ��!��������(� ���� �(��%���8�������������m����������� ����"��" ���Q�����������:��
Öm� ������[��0�������(���������0� ��������� ��� �������-���� �� ���[� ���� ������ �lük �"�-"�"�"��-�0� ����� ������������8� �����'�� �[�������)� �(���'���%�8�������� ��*������ ������&���-�"�"���8)" ���[����0�[��0��(���� ��������� ����)"��������������������������)��(� ����� �[9, 18.01.1917]. Lakin onlar q��)������� "!���d���� �������������� �(������������ � �
3.10.2. TOPONIML��
Toponiml� �)"����������-���(�������������������������� ����'����������� �����")�%��������� -yurd �� ����� ��� �!������!����������)���)���������! ���� %�����"��"�� �������������������-��yerl� ����'������������ ������� ����(� ����� ��^� �(���$� ��)����+^#����(�������$� ��),�8��")��Gürcüstanda m��!" ����������-cü ild��)" ����� %�����"����!�����������������#0�� �������0)�%������ ���ar, oradan ikinci d����)" ��- Az� )�8��-��)�� ��"���" )�����)������%��� ���� ��W����������������$� ��)������(� ���� ������������ ��$��������������'����$ ����)� ����������üçün. El�8��������������%�����0" ��=����]�� �(����%� ����oniml� ���0��V����� ���������-yeni �%���� ��#0�( ��-����� "�" ��^"����������������������������-�)���!�� ����)#������������ �
������� ��� ��8��")��E� 8��������0)���������?0���������0� )�8����$� ���������"�������bir çox bölg��� ����������� �(��� ��!������������������ �����!�������� ���8�- ����� ������������������ �
c��")��E� 8���������-d���'����� �����������������){�&��� ��)"�� �� {����������%�����0" ������������������ 0������ ������ ���)��")�����������)���������������������^�����^-����^�-"���^��0"���^����^� 8����^��� ��� ���������? �")���?� �")���?8(���?��� ���?� "���?� 0��?��� ���?" %����?""�(" ��?" �")����� �������-���������W"� ���������& �!���^#����Zanav, Küçük Zanav, Zarzin, Zazala, Zarumali, Zir, Zigil���=����=���)���=���(��w�(�����;8 ����;�8������ ��������(����� ���������������������� "���}����}���(���w"����w ����w" ����Naxurdev, N�����(" ��W"� ��]�� ����-��]�� ��] ���] '������ ���� ���0���� (an����"����������(�����������������(����� ����?)���\�" ��\����\ )��")���\ ��0���\���(��\�"�����Sabzara, Silvan, Sir���\�( ���\����")���\�(� ����\�������\���)���\������\� ��^#����\������'���\����\� ��\"�����$�������$������$������$������$"�8"(����������"�")����" �����(�������������'�������8")����������� �������������# ������" '"�����������" �"����8��"��8����8�����8����������(� ���������" ��
������� ��� �����)"�(������%� ������������� ������������� ���� ��*�'�)� ��� ��������������-���� ����� �������� ������� �� �- V��������� ��^"��#( ������������ ������������� ��%���)�'��� ��Dem����� �����!� �)� �"���-��� ���'�( ������)"��� �� ���-��0" �����%����������� �����)��")��������������=��iban, el�8�������� � ��������-)"���\ (���^���'����? �0���)� �������-���� �������� ���)������%#0���������)����� "!"���!������� ��:��������-41].
;����)"��������"������������������ �'���"���[ �(����-���� ���������� ������w�!�����S����������C�)�������)� ���������)"��������"��������������������'����� ����� ���� ��� ��'��� �
S�(� ����-�����������"�� ����� ��
Apiyet d�������� �����0� �%� ��
Kortubanda R�������8�& ���� ��� ��
Zeduban da ziyan verur o yana.
Varxani �����%# �����' ��)0 ��
\)0 �-� ����������0� ��
Xarcam camisind����"�" ��0���
Yoxari n�0� ����- Abastubana
���%�������" " ���0���� �
��-�� �'���" ���� ��������� �
Xizm���������" ��(� � �)���� �
*���0"���" " ���������(��
Karatubanda saqil� ����"�� �!8��
Pelvanni Nuri xoca -�)�������8��
Xeyrat camil� ����(� � ��� �8��
Sarayi-dövl���� ���!�)-zamana.
Getdim Kexvana, ����������
Süng� ���!�(��������%�-���
Daima m��������������������
D���-����� ��)��0� �!" �������
B�����)�����������#�� ��������
���!�)-��������#(�����-�����
K� �������%# ������� �"�"��!����
N�0� ��������'����� �)�� ���)��
X X X
���������������������� ���� �
N��������������� ������������� �
&!��������8��������"��" ����� �
�-���� �%#0�� ������������r kana.
�0-" �-� �������%��������
&%�� ������-���������)������
��������� �0���'�%����������
Öm� �&�������������!��-peymana.
S�����������)��������������" � �
Aldanma dünyaya, gün�!������� �
Nizam-t� �0�����!�'��� � �
Ya r�))�����#����������-���������
���-���!����������������'�����������������(!���� ���� ��� ���8�!������" �����)" ���� ����0�v����(�����������8�- ����� �- k������ ��������#(8"��" ��^"���������� ���)�[0��� �������������v����[�������������������^"������y����� �8������"���)-���� �����)� ��� ��� ��� ��- k������ ��)�0��t�! �����"��"����������%���)�'������ ��^�[0��� ��������������������������"- ����� ��w���������-�����toponiml� �%� 8���������������������"�-"���� ���! ������������������� �n sonuna a, i s���� �� �� ������� {�?��" ���"�������?-(���$"����}�������� �����������������������(����
^"�����������-��� ��w��� ������ ���� ������!�'���������� �������������������� �
Nerd���������=��")���� ���¤
��������0��"� ����� �� ���,
W������%#0����0" "�"���������
G�����#���������� �� �� ���¢
?��������'��������� �������� ��(�����)��� �{��� ��������(���=��")����"�������?� �")��������������%����=�(��?-(���������(" ��?""�(" ���� ���������8")���w"�����������'���\�(� ���}����Zarzmali, Qoders, Utqusuban, Rabat, Sir���?� "���? �")������(���\�" ��;8 �������� ���?� 0��=0����� ����������������\ )��")���w ����] '�����^������������\��(���������(��& �!���caxsu, Qomor, Böyük Smada, Küçük Smada, Entel,�^��8" �����(� ����'���^���� ���������� �����(������� ����\)0 ��� 8����)��")����� �����\����$"�8"( �����������������=� ��$��������Quratuban, cünt����\� �����" ���^��������������������" '"���� ���0��������\�"�������8��$������Çorxey, Sinis, Saxtev, Persay, Muqaret, Zigil���� ���0" ��^� 8����:C����C����������V���
Mesxeti -�8(�����E� 8������������� ����-�8�- ���� 0����� ��^"�� 0��!�����-�������[�"��� �regionun toponimik z��%�������������������� � {�^"�� 0�����!li çox seyr������� ��^�������� ���")�������!� ��(�������!��������Q����� �����-��!���w�������(��8(������ 0������������� ����� ��^"� ���"����!� �(����!� ����������)��� �����+&��%#���������������0�������������^���(��v���)��")�,�������!����������������-"����" ���� ����!� �'"-"��" "��[�������� ��*��(�� �����������8(�����������(�'���������\�����+[ '��[�-�����,� ���"����������������� �
^"� �%���"������������������������������^ >��-�������- Vale d��� ���"�(��(��mobil n�����������)#�����!���������( �� ���)��")��������!�����������" � �� �������� �������10.04.1952].
������� ��� ���������-�� ���� ���+Q� ���,��� ������������8�!���������������8� ��������0���"�" ��Y�[�������������)� ���'��( ���� � mövcuddur. M������{�^"�( ���� ��������!������� �����%� �������� ��+8�- ����� ���,�[���������[��0��������-����������%#��� ������� �
���%����+&��%#�,�- &��%#�� ���"���� ��0��� ����)�����'���������� ������ ��\!����- 1056 km2-dur. ���������� �������������������:����� )����^�"���-�������(����)����������������� ��&!�����:���bin n��� �� �+����,��$��-��)��(���������0(��� ��( �
��������+�����,�-������� ���"�"���� ��0��� ������ ���������������� ��^�"������ ������(��Borcom�%�������� ��������"-��" ��\!�����:�C����:���!����������)���+���Q,����� �� ��?��" ��#�� �hasilati m� ��0��� ��������+� ���,��� )����(������������ ��8�0(��� ����������������)���� ���mebel fabriki, tibbi (med.) m����)������������ �����+���xoz) texnikumu, teatr, muzey var. Orta ��0����"�� ������\� ������ �����������������-"���" �������� ���"�����������(�����'�� ����� �
Aspindza (Aspinza) - Aspinza rayonunun m� ��0��� ���� �'������� ��������������� �������������������4 km c��")-�� ��������-}�������������������������� ��& 0������V���:���!�����:�V�bin (1974) n��� �� ��:����-��)��0(������������0(������������) �������������"0���(�����vardur.
Axalkalaki (Axark����,�- Axark����� ���"�"���� ��0����� ������'���������� ���������������� ������������������������8��")-�� ���� ����������� �������"-��" ��\!�����Q�C���:���!����������)���(1975) n��� �� ��W--peynir, taxta-��)�������������(�0(��� �������>��(����������� �����texnikomlari var.
������� ��������� ����-��������� �������"����������)����������������� (���� ������ ���� ������manil� �����(��������������� "��" � �
��[ �� ��������������� �%���������������)��-���"�" ��w����������������" �"��(������� �[�����# �"�[���[ ������� ����w��(���� (�����\���" �����(�� ��W����= 0���w���������������m������� ����������'��� �
Kaxaretda veyran qördum vatani
}���(����8�������")�������
?0����� (��������-���
\������"� ����'�����������-���
Çixdim Sankureya tutildi dizlarim,
Avxeri veyrana qordi qozlarim
Yaylanin elunda koldi izlarim
������������ �� �"�������
���������� ������������0���
w������� �����'����= 0��������������������
������� ��� ������� ������������������������� ��#0��������� 0l� ����"�-"����� � ���� ��^���#0����toponimik vahidl� ����� �� ��������"��"��" ��w������{
�-���(����0�������
Yüki Tevrizd������
]-������8���"���
�� �������0������
x x x
Su g��� �! ��"0"��
Q�0���# �� ���0���
&%�����(�0��-� ��
E# ���� �����züni
������� ��� ��������"����������� ��)�[0����-���� ���(�����)��� ������"�"��"��" ��w������������������(�[� �������������'���������( -[�������� �����[�)��"��[����(����������!�����-�������[�"���(� � {�[�)��"���[�- pos. v Qruzinskoy SSR. ;0� "0�����)0�[��� -[���")���"kvartal". V period persidskoqo zavoevani���� ��������������������(����������>�����������)0����"����� �(�����0����������0� "0�����'����[���(�>-��)� ��[�����(��["!��-��[���Q:���������
w�w�;00��(�[w������[����������!�����-�������[�"����(� � {�w��������- gto drevniy qruzinskiy kray. Öqozapadna��'��-������������� ����� ���")�����(�? "0����?�� ��'�������0(����� ��-Mesxeti��- Djavaxeti���E��������������������������������0�(�������������������^���ovskiy ����� ���")�����? "0���� ��'!������"�����$" ��������"� ��(����E���� ��0���>������� �(�tesninax oblakov, kanjonov, raspadnov i lesov [123, 02.VIII.1992].
�������������� ����������8�!���������� "���� ���� {
a) Türk m����������������r;
b) Gürcü m���������������� �
Türk m���������������� ����������� �����(��!�� ������ �����) ���� �
Oykoniml� �-��������������� ������� �{����������%�����0" �������������? �")���?� �")���\ ��0�����"�")����� ��0��W���%#��(����
Eyni k������ ��[�"� �-��-�[���������� ����%# ���� ����� ��� ��w������{�W"� ��]�� �-���-��]�� ��W"� ��������-���-��������(����
�����*8����������!�������'�����������)�!����� �����0� �������������������"�������� ��"�-"��olaraq, bir çox k����� �)� -biril�����0�� ����[�����[���(��8���" "�"�������� {�W"� ��]�� ����-��]�� ��W"� �����������-���������� �"����������)"�"�"��!�����)����� �������!�������)#��){��"� ��(���-�������� ���^"�)#�%������0���)��-8�- ���������������������� afik v������'� � ��������������� ����-�������� ����"� �� ������������ �� ������������-���~������ "��-������� "�~���-��~���-���~�������(�0������� �����0!� ���� ��$� �����)�������������������(������-�0" ���(����� ��:����������
Oroniml� �- oby������ �{��-���� ����������������������������� ���'�� -�����)-�(������� �
�-��� �{�*� ������ �����)��-����^��8"��������������������������-�����������?�������)��#� �����Artnal, Dersel, &8� ���\����\������\� ����W�)"0��W����������0���^�8���8�)����\)" �-�
^"��� ���)�[0��� ���-���)�����# ������������� �� ��w��������'������#0���"��-8�����)� ��#(��� ���-�)"�-8���!�����"��"-"��'���������������� ������� �����������^"��-����������� �������#( ������������ .
���������] ������������ ��� ������������� 0����"�-"����� ������� ��������- �0%���������� ��^"��-��görünür, �0%���-8��'���"����������� �
B�[0��������-� ������� ���� �������� ���)-�����" ��w��������\)" �-�~\)� �-~�(����
�-��� ������ düz������(���� ����)�" "�"������!������"�" �
a) sad�{�*� ����\� ���(����
b) düz�����{������������������~)"��� ���������%����������-��������'�������� ����������� ~�
v) Mür����){��)��-���~�!"��"��� ����������-����#0�����)� �����������~����)��#� ��i /çoban v��köprüli sözl� �����~��W�������(����
D� ���� �{��� �����=���)���\)�������� �����# �������%� ����\)0 ��������0"������������(�����D� ���� �����)�[0��� ��� 0�����)�����# ������������� ��� �������� ��w������������������� ����-kü�� �-8�����'�������������)-���������%������� �
B�[0���� ���� ���)�������!�8�������)-����� �������� ��w������{��0"��� ����� ���� ��
D� ���� ���)��������� ��������������")�������)-����� �������� ��w���������# �������%� ���� ���bu d� ���"������ ��������������� ���������'���)��������� ������� �
D� ���� ��)"��)���������������������!��(���� ������)-�����������%������� ��w������{�?��"��� ��-bu d� �������'������"-"��'�����"���� ��� ����)" ���� � ���� �
B�[0���� ���� ��%� 8����������� {�\)����������(����
T������ �{�^#������ ������ ��� ����\��� ���� ������ "����������8"(�� ���������\� ��)����[\� �[��#0��türk dill� �����[����[���[������������ ��������� ��� ��!���[�� �[��!������[����[��#0������� ������ ���t� ��)�����istifad��������� �
w������ �{�=���)���?"�����? �"��w������ ��?������*�0"��������?(�������" �(�����Bunlardan Qarasu, Qostala, Qavaxli türk m�������� �
?���� �{�W "���?�0������?�)� ���^#�����;������(����
"Qalabayri" - y�[���������)�� ���'#�����[������� �
"Qüzeyli qaya" -�������0������� ���������������� ������ ������� �
Böyük sif������������ �����)"������+�^#���@,���"��)#����������0�������!���� ���������)-���������%������� �
W����� �{��)��")���\ �0���\xan, Xarcan, Varxan, Uravel, Kikinet, &�������)����� ����?�%���������������0���������'��(����
W����� ������ ��(��%� 8����������� �
Türk m����������� � ��%��������~� �0�~��������������~��)�~���������������~?�%����������~��!��(������l��~���0�����~���#( ����0����~&���~�(���������)-���� ������ �
Gürcü m�������� {���'����� ����� (����� ����� 8���\���(����
W����� �����)�[0��� ��~�)��")���\����� '���� ���(����~�!�������������������� ��������� ��Görünür, bu yerl� ������ ��%������� ������ �#0������� ����������(� ����� �
?����(������� �{������ ���������" �"�"����-��
������� ����� ����������!��(�� ������� � ��W�� ��!��(�� �� ��"�" �
$ ���� �{�? ��-����=�����? ��^#������0"���\���"��$# ����������?������?� ��� ��� ����8����� 0���?� '� ������ ��\"�"����� ��8"( � ��8"�� ��w����� ��?���)������ ������� ��Gürg������� ���?"�����8"!"���^-)�� �(����
$ ���� �������[��(����������� ���� ��^�[0il� ��������������~? ����-����?� ��� ��?� � ��^-)�� ��8"( � ��8"!"�~��� �������)�[0��� ��� �����!�8�������~? ��^#������0"���$# �~��)�[0��� ��mü�������)������ ��������(����� ��-������~�� ���\���"��?���)��~����� ������ ������� �
B�[0��� ���� �������������� �������"��������%� 8������������[�� ���������" � �)��������� ��^"�� ��-����� �� {�=������������� ����� 0��(����
^-��� �{�E��)�'���?�)�'��� ��"�)�'������ ��)�'���� �0��)�'����� ������)�'���Qazaxlibaxça.
---------------------
�?���{������*>������������������������%# ���������� ����E��)�'� �'���" ��w������{�� ���E��)�'���������������� ��%# ����� ���%���)���'����� �
Kir�0��)�'�- "Gir�0[�- gilas, y�[���%������)'��^"�)'����yil����%# ���%����-8� ������)���-)��# �������� �
Öm� ������)�'���- Öm� �������������"��)'�
Qazaxli baxça -�?0�������������")�)'�
��� -������ �{�8� ����'�� ���^�)� ���'�� ����8 �")�'�����������'�� ���*���'��'�� �����0'�� ��\)�" �'�� ����� �0���'�� ����� (�����'�� ��(����
��� -������ �������� ��(��%� 8�����������#0�� ������� ��"�" �
Hidroniml� �)"���%#���'���'� ����~���� ���"~��'���(�-���� ������) �����" ��^"�� ���-���������� "����� ���lar:
^"��~�"( ~��� �{�\("���=��"�����;�8���? ��$������8�'��������^��0��E�%��� ������\����������?�������$#�"0�%#0����?� ��8� ���"( � �����������"������(������"����w��������������-��M�! ��������*���������������*����w�!�����������"( � ��(����
^"���� ���"�"�����"�"-"�~\("�~�� ��%��~;�8���? ��^��0��\��~���"�"���� �8����~E�%��� ����~��suyun n��������)��0�������������~$#�"0�%#0������������"�"����(������"��~��)"�-�������� ��� ������������������~w��������������-��w�! ����d���*���������������*����w�!�����������"( � �~�(��s. il��)-�����"��"��" �
E#���� �{���)��0��80����� (����?��" ��\)�����? �(����
[?��" [��[? [��[��)��0[��� ��%#�����"�"�"����������������!�8�����������(� ������� �
����� �{��� ����(�����������(���)��")���� 8���}����� 0����(���������� ��������� ��������������������� ���������������� �� ��E# ��� ��'��!������������������� ���������������� �
������� �'���(�� ������� �(� ����� ��w������{�����"���# �����'���v����
Ç� ����~���� ���"~��� �{��)��")�����)�����"������������\)����������������� 0����(�����^"�ç� ����� �8��")��E� 8������ 0��������� ���� ��!����� �����������!������%� 8����������� �
T�����%#��� � ������������������� ��������� ����������ik müxt�����������#(8"�����"-"�)� ��� �����������������'���-"0��*"�-bulqar, kürd v����%� ������� ������)-���������%������� ��^"�� ���b�0��� ������0� ������'� ��{
Samqur etnotoponimi - gürcüc��\��" ���^"�����������)� ��8�������������*"�-bulqar t��� �����olan sam (v������ ,������"�����)-���� ��*�����������������%��� ���"����? �)��� ���"�������\� ����������� ���%��� ����$�������������8�������������������"�!"����������������" @��+���!" �!"������ �{����" ��� " ��"�-" ��"tiqur, kutriqur v����,����� �� �
\���������������0)���������+\��� ����- Samarkand) v���"�������\� ���!� �� ������� ���������� �
���%����������������- gürcüc����������?������� ���������������%��������(��� (������������abid��� �����n Otyuken vilay������������ ������^ ������0� ����������� ������� �����?� -�0���������%����������������� ������� � ����������:��'��-�������Q����
Qobieti etnotoponimi. Mesxetiyada k�������� ��8��")��E� 8����������)"�����������!� �( ��r. Gürcü dilind��)"������"��������)"@����)�@�#��������
��)"�+�)",�������������?�0���)� ��� ��� ��� ����#0�����������)������� {��-������?�)���-���Az� )�8���^�����'�����"0����������������������������(��%������ 0��?�)"����+�ürk dilind����)"� ����� �@,�� ���")���������%� � ���� ����?�)"��?�)"���"��?�)"-���- �������� �����mövcuddur. XVIII yüzillikd����)���#'� �����������E��8����!� ������'�����"0������"����� ��haqda m�
Qandza etnotoponimi - Gürcüc��?��0��������>�������������0�� ����E� 8�������8(������ 0�������Boqdanovka rayonuna m���"������?��0����������� ���%��� ��������>����������� ������-�����hakimiyy�����#( �����?�0��%# �������)����� ���-XII yüzillikl� ���] ���������������� ����!���� -�0� �����>����� �����(��0�� ������>���������'- ��� ����^"����)-������������ ���%����� ��� ���#(8"��" ��] ����������"�-" �#�������������>�����!� ��(������>�"� ���"��$� ����������Kendji-Karabaq, XIX �� ���������?�0�����>� v��?���>�������� ���?���>�'�����C�����������Az� )�8������!" �E��8����!� ������>�����������������#0��������� �
Kuna, Tazakov, Yençikov etnotoponiml� ���^"�������������� �������'����� ����������#(�+����koi) v���"����� ����#0������ "�")��������� ��?������������������������ ��E� 8������������0�rayonunda olan Kuna, Tazakov («yeni kövlar»), h��'�����W�����(�+�������#(� @,�+������� ���"��,��������������� ���������� ����� ���w��)��� �%#��� � �������'����� �� ������"� v����(����� ���������������)"�������������� ���������"�� ���CC����������Q����0� )�8����(�������������k����+?�(� �(��?�(� � �,�#0������ "�")��������� ��?�(�� ��(��?�(��������������� �����Az� )�8���������������� ���0� )�8��������0��������� �� ������V��(���������������������köçdüyü d�����)��� ���%#��� ������� ���CC����������*�������0���������(����� ��� ���������������������)" ���� ������������?�("��"������������������� ����� ���������������QQ�����:����
Tu-���������������������� ��� ���������-�������� ����)� �����$"-����� �������^����(��rayonuna m���"��" ��$"�+�"������,����!" ���'����� ������ ��?�0�����8��������E� 8������)� �'����������������� ������� ��)"������������� �� ��������?�0��$"��$"���$����$"����Tukovo v����������� �( �� ���0� )�8����'�$"-��������$"-�'����$"-��-��(��$"-��" �"�� 0��� ����
Çala, çela etnotoponiml� ���^"���'������"��)� ��� �����������)-����-�����)��� ���%#��� ������� �������(����:���. 160]. Bu köç� ���������w������������������ ���"���������������������%��� ���"������������������#0���
Türkiy��� 0�����������������@����� ���0� )�8���������������(��%#�����������)" "��k����� ������������-�( �� ��� ����������������������(���-������������-�����������������k�����#(8"��" ��*��'�����\�)� ������������ �%���� ����(��w� ��0��������������������������vahidl� �!����������"�������#0��������� �
Bazarxana etnotoponimi. Bazar v����)� ���'����� �����)� ��� ��?�0���)� �'�������������vahidl� �����)"������������������������ ����)� �������������� �
������� ��� ���������-�������� ����)� �����^0 ������� �������w����������������0� ���"���yerl��� �
Q.Qeybullayev, S.Axinjanov XVII-XIX yüzillikl� ���] ��������!��'������� ��\�)� �+� -�0��qaraqalpaq, özb��,����)��� ��������� �)"����������������� �%���� �����������������������-����göst� � �� {�������?�0��+^0 # ���^0 ������������ �,���0� )�8���+^0 �(��^0 '���Bazaryurd v��^0 ��0�,��� ���������+�'�^0 �>���������^0 �'��,����������Q���C������:�V��:����
Çikil etnotoponimi. Çiqil (çikil) m��!" ���'����� ������ ��������� �������-�������� ����)� ��������%��� ���"������"������������������� ��^"�k����!����������������������� �� ��E� 8��� �)"�
k����������������-������������! ���������� ��$����� �)"��������� ����� ���� �� ���w� ��0�������çöll� ���������-������������� ���������V����0� )�8������������'��+\"������� ����,���
Q� "������������������ ���+" "�,��-"0�������� �����%��� ���"�����?� "����������������)"��-"0�������#0��������������� �
^���+)�����,���������������E� 8�������}�������(��=�" ��� ���� ����^������������������������� ��^����� ��������w���������+\����,��������#( ���������-XVII �� �� �������������� ��Yerli toponiml� ���)"������������ "��"��" �� �"������������ ��� �������� ��� 0��� ���+������Qafqazda - Balta, Balta-Çoxrak k����� �,��8��")���0� )�8���- Balta k����,��Erm��������-Baltad� ����(��^��'��(����,�)"�������������!��0�������)���������� �
��'����������������������� �������-�����������(��^����(�� ���� ������'����������k����( �� ����'���������������������)��� �����E� 8������ zisin����-XVII �� �� � �����'���Asiyadan g�������%#��� ������� �������� ������� ��������'�������������������� ��������� 0�������-türkl� �������-��)#�%��� ������"-"���������������� �
Qomar etnotoponimi. c��")��?�0���)� �'������������ ���� �������������� �+(����� ,������� ��il������ �� ��^"�����!"�� ����� ��)�����?�0��%# �������)������ ��������0��������Az� )�8��(��� ����������������?��� ���+�� �",����� ������:C-8�����]�������� ��� �����E� 8���������!������������?� �������������������������� ��E� 8�������^� '����0�����(indiki Bolnisi rayonu) Böyük v����'���?��� ���(��?�� ���������� �������� �����( �� ���?�� ���@�-gürcüc����� ��� ����" �"@���
T����� �%#��� � �����; ����� ���� �, Qomar, Qomarabad v������$� ��������� �������oykoniml� �( �� ����:��
Kola etnotoponimi. XIX �� ���E� 8������������������'������)�� ����������+�"���������"(� -�")� ,������#0������ "�")��������� ��� ����� ���� ����)��� �����)"����� �!���������������
Kola etnonimi il��)-������������ ��%�������������] ��������� ��(��\�)� �#����� ����� ���%��������" �
Q�����)�� ������������"�( �+�")� ,��� ��)����� ��� ��������� �����?�0�(���0� )�8�����olan x� ����� ���+�")� ����������0� )�8������� ����,���-�������")� ��-����")� ������E� 8�������")� ���������������,� ���%��� ���
Kanqar etnotoponimi. Gürcüc���� ���� ����8���� ���� ����� ���� �� ��������)��� ���)� �(� � �ki, V �� ���8��")��?�0��� ������� ��������%�������)���� ��]�� ��0� )�8������ ��������'�(��(��?0�������8�����8��")��E� 8�������� ��������������� !���� ���������"���� � ���}������-�� ���@������ �����\��( �)@������ -k��%� �#�����@�!����� �����
? )-���a K��%� ������������(��)"���������������%� ��-��( �� �
Azqur etnotoponimi - gürcüc�����" ���������� ���"����0" ���������0�����������������)-���� ��Orta �� �E� 8������ �������0�������������-XIII �� �� ����������] ���������� �����?afqaza �� ������"�����!������
Azlar hun-)�� ����� ������� ��)�����?�0�%������(��)" ������"������� ��*���������������)� ��� ���������� ����� ��)����������)������� {��0�(�����0����0�� �������+������ ����((���� �����Az� )�8��,� Aza k�����+��'�(��,���0" �������+$� ��������E� 8�����(��� �������������s� !�������,���0� �+�"������,���0� �+?0�����������,��:������������
Azlar erk���� ���� �� ���E� 8�������w��������� 0�����������"��������)"���������0" �+�������rayonunda) v���0�"��+������� ���"��,������� ���������������������������������� �
Muqareti v��w����������������� ���w" ����+%� 8�8�����" �#�����@,�������w������������������rayonuna, Moxe k������������%��� ���"������"��" ��w��)��� ����%����%� mukri(n) v�����" �+�,����� �����( � ����� ��)�����?�0������!������
$������������������- gürcüc��$�������w����������������0� ���"����� �������������������������������������������������8�!������8�0�������������!������"����� ����� . Toloslar Qafqazda VI yüzillikd���görünm����)������(�����������( ���� ��+�"�"�����������"���,�'- ���-�)������ ��8�) ���� ���"���$"�"�����������)"������"���0� )�8�����������-������)"�������������� ����� �
Uran etnohidronimi. XIX �� ��E� 8�������w������������������ �������������� ��(������ ��'�� ��(��� ��?"���������������'����� ����:������:�-122; 83, s. 128-129].
� ����'����� �����)� ��� ��] ��(�� ��( ���� ����������� ��� ���������� ��\�)� ���(��?�0���)� �'��� �%���� ����� ��'����� ���� ��'��� ��%#��� ���� ���� �)"���� ��"����Aran Mirz���� �0������ ��������� ����� ����(����������� �������������� �
����>��;��>��(��;��>�)��������������� ���^"������� �w������������������ ���"���� �������� ��aid Gürcüstan x� ���������;�'��]��>-��(���;��>������;��>� ��;��>��(������������������� ������� ��%#��� ������� �
Bu toponiml� ��������������������������������������>���'����� �����)� ��� ��$���������vahidl� ����� ��)ind��)"��� �����>�����>���'����'������( ���� �������!������"�" ���#���� ��� �������)"��������E� 8������%# �������\��8"� ���!� �������������-üst������ ��������������
Orta �� �� ����� "�����0�� ����)"��#'� ������ ������ �� ��������>�����>-����oykoniml� ��������'����� ���������������-8].
Az� )�8���)"�����������;�8���;�8�����]�8���;�8�����;�8� �������������� ����� ��)�������������� ���-�������w�'�����!� ���������((���� �- orta �� �� ��#( ��������>�������� ����
Zilan v��=0���������������� ���$� ������ �����������w�����������-XVII �� �� ���������� ������ ����������� ���� ��]�� ������� �������8��")��E� 8����������"���� ��� ��^"�����0����(��00��� ���������!" ������������ ������������(�� "��������� �����!��������� ���������"�" ��Mesxetiyada iki k����-�=����+������� ���"��,�(��=0���+���%��� ���"��,��� ������ ������������)-���� �
T����'�� �$� ��������& 0" "����!� �������������)"���������)-���������%�������� qeyd edirl� �����������Q��C����:�����:����::������V���� �����������=0�'��(��=�������������� �( �� �
��-������������������������ ���"����������������������)-����� ����������� ����)� �������-������� �������� ���� ��������� 0����d������������������������������ ���������::V���Q���399].
������������������ ������������ ���8��(��
�������"�����(��( ���� ��$���������(!��������(���� ��������� 0�
1. Bozal/bazal Bazaleti k������^�0������^�0�����%#��� �
2. Kamar/qamar Qamar (Qomaro) k������^#����(����'����� ����������?�� ���������
3. Udi-"����"�����"�����"��" ������������+���%��� �,
4. Onoqur Onqar, Onqora (Aspinza r.)
5. Kuyvar (xubiar) Xubiar k����
6. Kanqar Kanqar ölk����+�� �,
7. Sam v����\� �\�" �+\��" �,�+���%��� �,��\�� ��+? �)��� �,������� �
8. Az Azqur (Aükuri) k�����+������� �,
9. Avar v����) ��( �����) ��������+��) ��" � �,��� ���+� ���,��� ����+���%���(���� ��0�r.)
����\��\�������\����������� �
11. Moxg, moqg, mukri(n), muqri(n) Muqareti k�����+������� �,��w����������+���%��� �,
12. Tolos-tulus, teles, tules Tolosi k�����+�����0� �,
13. Tuba (tubo, tobel, tobol) Toba, Qurutuban k����� ��+������� �,��� �")����� �")�������� ��+���%��� �,��$�)�'��������+������� �,
14. Kuzan (kuzen, quzan) Kola vilay����+8��")��w�������,
�Q�����������%���+������,� ���"
�V����)"�+�)",���)"�������!� ���?�)��������������)���(��+�����0� �,����)0��+������� �,
17. Kendjek Qandza (Qandzani) (Boqdanovka r.)
18. Balandjar Baladjur k�����+���%��� �,��^�'" ����'��+$)�����,
19. Markis (markiz) Markistan k�����+�����0� �,
20. Kikan v�������������������������+���%��� �,
21. Uran-� ��� ������� ������� ��'�� ���� ��?"���������+� �����(���"���� �,
::����(�+�������,���"����"���$0��(�+�����0� �,��W�����(�+������� �,������� �
23. Andja-���>�����>���'����'�E���>��;��>���;��>�)�������� ��+w�������,��;�'��]��>-xevi, ;��>������;��>� ��;��>��+E� 8�������������������� �,
24. Tuq (tuk, tok) Tuq k�����+8(������^�qdanovka r.)
25. Çala Çala k�����+������� �,������+���%��� �,
26. Bazar v����)� �^0 ���������+�����0� �,
:��������+�����,�������+�����-,�+���%��� �,������
:C��\� �\� �-�+������� �-���-,
29. Oral/Aral Oral k�����+������� �,��� ��������+���%��� �,
�����(�~)���)���(��+������� �,
31. Kerqil/qurqul Qorqul k�����+���%��� �,
32. Balta Balta k�����+}�����(��=�" � �,
33. Xançal Xançala k�����+���������(��^����(�� �,
���������-���������+������� �,
35. Zilan, zaza Zilan k�����+������� �,��=0���������+���%��� �,
Oral/Aral k����� �����%��� ���"���� ��] �~� �~]-"0���������������� "��"��" ���(�~�)�~������������������ ���"�"���)���(����������������� "�")���������� �
������� ���� ��� �� �����)� ��������?� ��� ����� ����^"�� ������� ������ ������� ��~�� �0����������� ��)-���� ��w��)��� ����� ��~�� �0������������(�������0��������!������������$� ��������Avropa hiss�����������-��� 0�����?� ��� ���������-����� ��������������� ��:�8, s. 89]. E� 8�������w ��"��� ���"�����?� ��������������( �� ���0� )�8����$�("0� ���"�����?� ��������0�� ����������� ������� �����-"0����� �����)� �������� �������������������)-����0!������ ���:�����23].
\ ��0��~!���������!������������~��$� ����� �������������� ��8���-����� ���������������#0�� �d����!��� ����������� ��\ ��0�������������� ��)��������� �@��#0������ ��%���
Sarbastuban-/Sarbastubani/ toponiminin t� ��)�������� ���������������'���%��������� ����'�rla, � ���")� ������ ����)��� ������� ����(��� ��� �������%���0������)�!����� ������ ���")�@���� ���")� @�������� ��^"����� ���� �������������"-"�"����'� ����� ��)�����?�0�%���������8��")��Gücüstanda nüfuzunu göst� ����� ���:���� 35-37].
E� 8�������w ��"��� ���"�����-��(��W"� ��\ �������� �����( ��$����'�� �%#��� � �� �����)"�k����� ���������� ����'� ��)-����� �������� �������������
\ �������!� ��������)�
B�
\��(��������������~@���)�-D����?� "�@������� @�)��"��������������@������������������������ �� ~�
������� ���)-� �����)� ��?0����)�'����� �����)"���?0�-�����������������#0��������� ��w��)��� �%#��� � �����0�� �%� 8��' �����E�� �~���:-1089/ h� )���((�������#����etm���m����������� ���)� �!��������� ��E� 8�����%������(����� � �)" ��������������� �� ������������ ��]�� �������� ����0������� ���������?�0����")��'#��� ������������-?��'@����������� ������� ����%#��� ��� ��:�����������
��������oniml� ������������� ����%# ������������ ������������� ����%# ��)"�� ���-���������� "����� ���� {
1. T�0��������������������� �{�$�0��#(�- «köv» sözü türk dilind������#�@��#0�������������( ������ ��«K���@���
2. Yengi komponentli k������ �{�W������(������� ���"�� 0��������������������������������� ��T�0��#(��������������
3. Oba komponentli k������ �{�����)��^������������� ���� ��������������)�)���������'�����q��� �� �-� ���������������� ������!���(� ���������������#(��������� ���%# ����������� ��-�������������� ��������'����!������)��� �� ����)� ������������� ������ �8�������")������������ ��!��)���%���������������"��" �
���?����~���~��� ������������� �{�$��������W�������������������������
5.�W"� ��(���-��������������������� ���������� �V�����������)"���������#0�� ����#�������f� ����� ����� {�W"� �������-���-��������W"� �������-���-��������W"� �-]�� �-���-�-]�� ��W"� ��Varxan -���-��� ���(����
��-�-�"� ���0 ���� ������istiqam�������������������� ����"���������0 ������ �������������� ���� �� ��^"��������������� ����������� ����������������������������)����� ����� �8��������� ������������v��%����������������������� �
������� ��������������������������� ����8�- ����� ���)�
T�� ����� �����������������%������������������� �����)� �'��"������%� 8������ ������� ��w��������W"� �������~=���������~����-�������~�(���������~����-��]�� �~��� ���~��W"� ��]�� �~]�� (� �~��W"� �������~=���-e�����~����-�������~�(���-Enteli/ v����
V������� ������������� �{�^0 ����� �����w� �����E# �������������; ������� �������������leksik vahid kimi «ev, m��0��@���
N���8���� ������)��� ������������� ��������������������������)� ��� ��nomastik vahidl� �"0"��)� �� ��������������"���'������������!������������"-"������������"��(���#(8"�����"-"�� 0������tarix���)"�� 0����)��(� �����8������������!������ ���)� �'������������8�!���� �������#0������������� ����v��)"�� ������� ���poniml� ���� ��������� ������ ����� ��E# ���������������������� ������� �������etnik müxt�����������#(8"�����"-"�)� ��� ��������������������� ���������� ��� �������� ��?������� ������ �����������8�- ������-��������������� ���������a in
������� ��� ����������Q� ��������� ��� ������� ���"���V������%��� ���"������������0�rayonunda 55, Axalk����� ���"������(��^����(�� ���"������������ ��� ����������" �"������c����:�:����������Q��������� ����� ���
Gürcü mill��'�l� ������������ ���� ��� ��������������������� ������%� 8������ � ���� ��$ �����!�����������)���������'���!������� �-������� ��������������� ���~�������������� ������� �~����!������(� � ��{
����� ���"{��0" ��\� �����$�����$������ Aqora, Zikila, Qurq����\���)���\"�����^�� 0����)0���Orpola, Persa, Soxtev, Georgi imd���w" �����" ����?������$����0��=��)���$������^���\� ��8"��������������?" "�")���=� ������$�� "���;������\"�����������] >����8 ���8-�������)�����Arjil, Anda, Odunda, Uravel, Yenkikov, Qoroma, Orsep, Kis���)��?������(������\���")��] ���w��0���]�� ��$�)����(��������)������������ ����$� �)������� 0���0" ���\� ������$�������$��������� ��Zikila, Qurqeli, Sinibani, Sakuneti, Blorza, Kopadze, Orpola, Persa, Soxtevi, Georgi linda, Muqareti, �" ����������$��������=��)����$�������^���\(� ����(������������������� ��)�����0� ��������;� "����;(�����\�(������������] ������8 ��������������)��������� ��"���������]�"����� (�����Eenqikevi, ? ����] ����������)���������(�������$������)����] ����w���0���]�� ��$�)�������������)���Kikineti, Xriani, Triboni, Tskorza.
���%��� ���"{����������$"�'� ���" �����������\�)"0� ��^��� ���� ����� >���$����������� ���Sakraze,���� ��(���)��")�����(������������� (����W"� ����������-���������� �������^"��� ��^#��������8� ����?��� ��=�(��\� ������%����]������w������ 0����������= ���������)���Sixisiban, Katsaral, Qoderzi, Çeçla, Çela, Sairma, Kortuban, Opiet, Dersel, Kakvi, Kekvan, Zeduban, �� ������������" �������" ��w�����?� "���? �")���}���(���;> ����\�" ����(�� ���� ������ �0����" ��������� ���W" � ����������-��������=0����w ����] ����������$� )���"����$�������Kikibo, Parexa, Kiqin�����$"����( ����" '������������\)"0 ��^�� ��� ������ ������$������;���� ��$� �0������ ��(����)��"�������(�������������� (�����=���-Enteli, Kvemo-Enteli, ��� ���\����^����'������������� '����?�� ���=�(���$� ������%�����]�������w������ 0����Plate, Zarzma, Utxisubani, Tsxisibani, Katsarail, Qoderdzi, Çeçla, Çela, Sairme, Qorotubani, Opieti, Der eli, Qaqvi, Kexovani, Zedubani, Korotoxi, Quqinauri, Natinauri, Moxe, Qorquli, Karatubani, Lelovani, ;�� �����\��" ����(�� ���xareti, Kordze, Kiro, Ude, Arali, Zemotsxise, Kvetotsxise, Zazola, Mareli, ] �����������$� )��"�����$������������)���� ���
�����0� ���"{��"��(����� �������;������?��0�����-��]�� ��;�"����}����(��W"� ��]� ��Aspinza, Ota, Damala, Kelsuda,��� ��0��w�����(��w �������8������ 0������������� ������ ����Niala, Lebis, Aqara, T�0��#(������?��"��� ��������������0��$������������������(�������'����'����� �����]��� ����� ������������\���)�����������] �� ���)�������) ����Buzmaret, Tolerta, �( ������>�(��E�����^0 ����=����( 0����� �����"��(����� �������;��"�����0����� ��>��;�"����w�����(���]�� (� ���������0��]��������?���"����� �(�����w����(��w �������Djolda, Karzameti, Panaketi, Varneti, A ����������}�������� ��$0��(������������� ��������������0��$���-�������$����������(������������������� �����]��� ����� ��������������\�"�(�����
��������] � ��?�)��������) �����^"0� �����$��� ����( ������>(��������^0 ��, Zeldoverzu, Vartaxana.
Axalk����� ���"{�]�����0����� ���)��� ���w� ������(�����)�������'��w" �(������-�����������]������0����� ���(���? ���w� �������(������)���������>��w" �(�����������?������
Boqdanovka rayonu: Saramo, Saqamo.
Bel������������������������)"������� �������������� ������� ���)� ������������� ���� ����8�- ���������������) 0����(�����������!"�"�"����� �
^� ��� � �%���� ������"����� ��)"��������������������#0���[�� ����%#��� �����r.
������� ���� ��)8������������ ��?������ ������� ��)�����[8�[��[����[��[��[�(������������ �����t� ��)���������[��[��[�� 0�[��[)��[��[�![��[-[��[� [��[���[��[8�[�(���������������� ����� ����� ��������� �������0�"�"�������������� �� ������ ��"�" �
Semantik c�!������������ ������������������ ������� ������)�����(������� ����) ���� ���0�����c�!���� ��������'����������� �������!������"�" ��������� ������������8�!������������������"���� ������) ���� ��������� ���������������8�!���� �( �� �
T�����%#��� � �����)"�������� ���������������������)� �!��������� �����%� �!������������ �)-fars m�������� �
Leksik-semantik c�!������������� ���%����������! �������� 0"������������0�0������%#0������������������� ������)-������������������� ��������� ��������������#0����%#��� � ��$�����(��������������familiyalar f� ����� ��� ��������� ��%� 8���#0)���(��0������� �����%�8�����[�� �����"��" ��$�����olmayan familiyalar regional t�[�� �� �� n���8����� ��^����������� ���������������(�����-kökü il��)-���deyil, burada yad dill� ����������� � �����[�� �������0�� �
L��)�� ������� � �����'��������)��}��)�� ����� 8������)�!�������)��*� ������#0�� ��� �������������������������-"����������(�����%# ������� ���������"������������������8��)���� �
\���� ���������������)� ��� ���)�)�� �(������� ���[�� �%#��� ����� {�,����(����������� ��),�������amill� �
Toponiml� �)"����������-���(�������������������������� ��������� ��� ���������-���������� ����� ��)�����0��� �� 0�������������8�!������������� �������)� �'���!�� ����! ������������ ��+���%���-���%���-����%#��- &��%#�����������-�������-������-������������������� ������(����,�
Gürcü mill��'�l� ������������ ���� ��� �������������������)������%� 8������ �)�� ��$ �����!�����������)���������'���������� ��������������� ������!������(� ������
��������
3.11. SÖZÜN SEMANTIK STRUKTURU: &\�\�\�w��$�����]\�\}&�
Dild�������#0�� �#0�������(����[�� ���%# ��'����[���������������������(���������� �����) ���leksik-���������#0� "�� �������������� �
Çoxm�[�������������� ��� ��������������#0�� ���������'����[��������������� ��������� �����hiss��� ��������!��������� ��^"�� ����'� �����������������[��) ���������� ��������� �(����[��� �'���"�t��������� �
���;�����'����[�����-�{����~�( ����-�~��~��������-�~��-�0�~�����-0���)�'-���-0�~�(����
2. Sif�����'����[�����-�{����~�����(���-�����[�� ���~�������~^"������ ������� ��]�"��%#��������� ~�(����
3. Fe"lin çoxm�[�����-�{�'����~)�'���~�-�'����~�-" ��~�������~���~�- kaxmax /bir yerd���)���� ���#'���~�(�����
]����������������� ��� ��������������������� ��������� ���%� ��� ������� ���������8���������Az� )�8��������������������������������� ��
������� ��� ��������#0��������������[�� ���������������� ���������� ���-" ��0��%�������������� ����� ��w������{�'-�~8������[�����~�-'-�~(����0�����[�����/:
*'�����8"�����)�'-�������� �
�'�� ������ �����)���� ��%���� �~8#(!� �~�
E�0�'-��%��� ����)-���~*�0" �~
kurd /canavar/ - kurd /h��� �~{
Gez� ����'�����(������" ���
Çamli-���"��������!�����%�����~;�����!0���(~��
}�����" �����������~Xeyransa Mirz���(~�
$�-�~��%�8��)�0~�-���-�~)"-��� ����������[�����~{�$�-�� �"�����" ������� �"������0�~������#0~���0����)"-���� �����-��%# ����� �����������������:��
\������������������ ��� ������������������������#0�� �������������� m����'����#�8������ ���������-semantik ������� ������0� ������0���� ��\�������� ������� ���������[����8������ ��������������0�bir hiss���������������[�����#0�� �� �
Bu dild������������������� �)���������������� ����0��%������� � ����[��'� � ����%��������� � ����-��������"���� �)"�8�!������� ��� ��������)��� {
q��-qüss�{���)� -��� �������������������������������
çiplax-�������{���������������' �"��
-���-��0���{�8��������!�)�0���-�������0����
Yer-yurd: Yerimizd����" �"�"0��)��� ��������" ������
Antonimlik. Antonim sözl� �0������[�� ���������� ��������� ��� �����������������������!������ �����!������������������ ���%��������" ��w������{�w�8)" ����"��%�8-%����0������-�������#���������Öl���#��i, qalan qaldi. Bu böyüklük m����������( �"������������#��"���*� �������)� ��"����������)��#��"���W ��0���)"-����)�0�)-��"������ �'��������
��������
3.12. FRAZEOLOJI VAHIDL&�
Nitqd��!0� ����ild������������� 0����>��(!���� ������� ������������������� ���������������� !���������söz birl������ ��������(���������)��������� ����0�������������(���
�������� ������������" ������� ������� ������ 0����>��(!���� ��*���-Avropa dill� ��d����� ����� ��)� ��� �� ����������� �������� ��� 0����>��(!���� ������������������������ ����- müst����ümumxalq türk dill� ������� ����-�)����-���#( �� �����#(8"�����"������ � ���"������!�sonralar is��������������8������������ bu dill� ���� 0����%������� ��)����������� ������������� �%���)�'������� ��&�)���������������� ������� ���������������������� �0������0����� �������)���!��� ��������"-"�������)" ����� ����8�!���� �������%������� �����)"���!���������� �� müst�������������������� ��� �� ����8�!���� ������������� �8����0��������������)�)����"��" ��W�"��)"������ ���!� �birind��#0�������"��� 0����>��(!���� ������ �������� ���������VQ-66; 53, s. 22].
������� ��� ����������������)����� ��*����hum türk dill� ������� ���!���������������� 0����%�0��� �)"�����������������0��%���� ��w��������#0�������"��� 0����%�0��� {
] ��"-�'��� ����{�]�(�����%� 8�������� @�� ��"-�'��� ����� �~;��!0����-��~�
Ömrü sökülmax: V�����!�� ��������#� ����öküldi // Gözümd������� ����)� � -bir� �~}�\- �0���~�
Yür�%����� �����{�W�"����!(��������������-�-d� ������ 0����%#�� ��� ����)���������� ����� �%����� ������ ���~�����%����~�
�0"��������"���{�\�0�'���"0"��������" �����0��^�0�� ��������������~;��!0����-��~�
Frazeologizml� ������� ������������������������� �� ���������"�" {
Atalar sözü /������#0�� �- deyirl� ~�(��������� ��{�������"��������������� ���� ��'��������������0��gülm�0��^�0�����)� �%�����- �(����
Adlarla: qara gün, sönm�0��� �����-�))��� �!���������� ������ ����8������� ������(����
? �%���)"�)��)���������������� ��� ���~;��!0����-��~�
Birikl� �� �����-dolax
�-�))����%#0��)"���~8������(~�
&�����%��� �#�� ��!����
Azmi oldi bu dar h����~;��!0����-��~�
T��8����%� �� ������ ���������(� ��������" "-�%# ����� �)����������������� �~�����%����~�
���� ���� �)�0����� ������)��� �
D� ����8�������������0�)��� �~}�\- �0���~�
���������������)#���
Qaynar dünya b�����#����
Fe
Yür��������)��� ��{����!�����)���" ���"���W� ��������)��� ���"��~;��!0����-��~�
D� ����������{�!�����'����������� ���"����� ���������������!�~;��!0����-��~�
\�!� ��'���{�������)�0����!� ������)-������^"���!� ��'��������������+}�\- �0���,�
�� ��������{��� �������"��"�� �������"(������� ��� ����!�� �������������~E��!��~�
W���(" ��{�^�0������(" �-�~��������- Az� )�8����������-�;���~�0���)������#(���-��������~E��!��~�
;���0 �'�����{�]�� ����(����� ���������0 ����'����� ���� �~�����%����~�
Göz����%���{�������"-��������)#���������������# �������w������%�������%#0������%�����~;��!0����-��~�(����
IV F�� ���������6�
IV F�S�LMORFOLOG�YA
7 � �^����������_���:�::�:
Dil sistemind���#z iki s�(�������#� ����� {�w�����-semantik v���� "��" -qrammatik s�(������ ����\#0����� ����>��" "�"�"�����8����(����������������� ��^" ���#0���" "�"������� ����� ����>��� ���� ����0� ������'� ��� �
������� ��� ��������������#0����� ����>��" "�"�"�"�������%#��� �8��� ��#0�!�����������(��özün�����"��"-"�"���!��0�����)��������� ��$�����%#��� � ������� ����>��" "�"�8�����������0������������������ �������'��� ���)� ( �������������%� ��� ������� ��������"-"������'��( �������-������etm������)"�)��������8����(�������)��� ��^� ( �����������'��� �)"�� �� {�'���8��������"��(����
������� ��� �������������'���0���'�������'�����(�0����8�������'���������� ��w������{
^�0�"����"��"' ��"��!(��
�(8��(" �"����� ����� ��"(dan /Folklor nümun���~�
Müasir Az� )�8�����������# ��( �������������-��������'���������������������0�)� ( ������� �~�"�~�
N����"��( ��������"��( ���%� ��
S��� )� �"��)�0��(� ��0���0�� ��~�� ��~�
V������0�"��)#������ ��� �)������~;����;� ���(/.
-�"�������'�����!"��"��� ����� ������(����"� �#%����!"��"���[���������������������� �������g��� � {���"���))�"���)8��"��(����
-�"�������'����-�%��������'��������"������������ �������� � {�)8��"��~)8�%��~��� ���"��~� ��%��~�(����
-l"�~~�"�������'������ ���"� ���������������������������!�-v�0��������� �(������)���� ��������� �������%��� � {�$-�������������0���"����)� �%#��( ��W0�"�������!�(�0� -v���������)������ �~[�!�Abbasin���"��[��-������~�
L��8�� �"�������) abari /S.Bayraqdarova/ v����
-'�������'���{�)'��~��~����'�����'���� ��'��(����
Az� )�8������������������ �����~=��%�����^����\���~�)"������'����)"�(������%� ���������( ���� ��t��������"�" ���:����������V�����������
--8������'���{��"�-8�~��8��~������-'�~����~�(����
-'"�������'���{���'"��~]�����������������%�����" ��������0�������0�����'"�� ���� '�����boynuma/.
-8"�������'���{�)��8"����0��8"��(����
-8��������'���{�����8�����)�8�����8���(����
-ç�������'���{����'�, çömç��(����
-�8������'���{��"��8��)0��8��[^0��8[��#0����[���)�-D����?� "�[���� ���%��� ��{�����&���-yüzün yumadan toquz bazlamac il���)� ���(������-" ��%�(�0�� ���C���������
Az� )�8����������������#( �� �����)"������'������)"��8��)�0��ac, dökm�8���"��8�������8������xör����� ����0���������� �
-�"��~�"�~������'����)"��!��������������������������� �������������%#��� �8������������'�������� ��^"�������!������������%� ��� ������� �������� ����� � ��w������{�]��"��~��� ~�!#��� -hön�� �-�����$( �"-��~�( � �~�'#��� ��!���������0¢�����"��~��� ~���-f� ����� ���(����
^� ( ������-��������'���{�? ��-)"0����-� �!�����%�����~;�����!0���(~�
-���������'������������������������������������������ {
Toromannil� �' ���-�)0 ������ �~�-��� ��~
Söz kökl� �����[�[-l�����!�������0���������'������������0!� ��� {�����~�� �������������� ~�����~� �gününd������'�����"��~�(����
Bu hadis�����[�����"�������� ������� ����[�[-��������������!��%��"�"�"����0"������%��� �)�'�� � �
B�[0���#0��#��� ��������������������%�%����������!������"�" ��w������{�������������#��� ����� ��^"��#0������ ������������-�������������"��" {����- tüü - tüy - tüq -������������� ��� �������������)"��#0�[���[��� �������������!����������������� �~$"�"�������������( ��~�
����������������������� �� ���#0��� ��������������� �� �(� ����������������8�������� ��}����)"��!���������������������0��������0�������"-"������������� �� �!������������������ {�)�����������qalsa /m��8������8�~�
-�"8������'���{��-�"8������"8{
�����#0����)������
�������� �������)�������
Mövlan sizi çift saxlasin,
�-�%�(�%���)�%��-�"8�
/Q� �)���)"�(����������~
-�������'���{�����)��" ���)"-����)�0������("�����(" ���'��� �����0����� �����( ��(��s.
-��������'���{��������
-��������'���{�����~�������- toy gününü b����������~�
--"�������'���{�)" -"���(" -"���
;) �-���"8��)" -"��
Üç yigit b����(" -"��~���~
-g��������'���{���0%���~��0%�8~����%���
-g��8������'�si: yüzg��8�~�0���~�
-'�������'���{�)" '��~���������~
-������'���{�'�`�~\����'��������)���� �- ������#0~�
-�������'���{���" ��~��" ������� �~��;�������� ��0� )�8���������� ����������-��������'�������aq -��������� �(�� ���#(8"�dur, "oturqax" sözü is��������0���[��[������������������� �
��������������'��� ������ ���#0����� ��)�����'�-�� �!������"�" ��w������{��#'���8��"��-köçkünlük m�[�����{�������)�0������������#'���'��"���0������� �~;�\����~��W�-�����-�������m�[�����{�W�-�����(���% ������������� ���������� ���~E��!��~�
-����������'����)��� �������������"�������������� ��)"�"���)�����[)"�)#�������!#�����[�birl������������[)#���[��#0������� ��)�������������� �
-��"�������'����[�-�"��!(��[����� birl����������)� ��8���� ���������0"��"0��� �������������� �
�-�"��!(���� �"
�-� �)������� �%�����~8������(~
������� ��� �������������������������")�����������'�������[��[�!��������#0��� ����
Mill�����'��"����� ���
D� �����)������������~Yitgin Qomoroli/
c�) ������'�����(�������)"����"�������� ���%��������" �
��������
4.2. NITQ HISS&}&��
Sözün morfoloji strukturu nitq hiss��� ������� "����������� ��� ��� ��\#0���!����������� �����)�etm�������������������"������(� rolu, ����(��� ���'�����"�������� ��(�����)"� "�����������#� ����� �
7 ` � ����
Güclü yad t�[�� �� ��!���������������)��� ��������� ��� �������������������� �>����xüsusiyy���� �� "�")���������� �
Müxt������ ������� ����� ����)���� ������'��������� ���-������#(�� ���� ���� {
���������� ����)���� ��������� �����"����� ���)"��#(���������(�������� ���������� �(�����)�� ��el�8������������� �������� ��������� ��� ���n dilind������������������� �����-���������� "����� ���� {
,�������� ������) ������������� {��))����)�"���^��� ����������" ������ ��;����������)��;�����Osman, F�0����*�����(����
������� ��� ��������������� ����)�������� ����'�������nir: L�����!��w� ������" �"�����&�� ����Bekzad���$�!� �� 0�����)�����!0���(����
),�?������ ������) ������������� {����������"���^�������?�(! ��?�������������;�������)� ������ �(sad�,��W0�����!�������� ����� #0#���w!���� ����������Qülbahar, Qüld������^-����(mür����),�
v) Familiya bildir��������� �-ov, -yev, -��(������'��� ��������0��� {������(���)���(��}�����(�������(��Binaliyeva, Heydarova v����
������� ��� �������������%� 8���0��������� ����)���� ��������� ����� ���g��� ����^"������� ���h������ 0��� ���� ��������� ���������� �� {�^� ��0��������0���?����(����~%� 8�~������"������Mustafina /qazax/.
q) L��)�� �����) ����������"��������� �������-������)-����� �������� ��� ��)� �- birin�����)�� l��daha çox müraci������ �� ��[^� -birin��'���(�������������!0�)���������� �(�����)�� ����� 8����etm��� �����[�������������%�%�����((� �� ������������ ����� "�-��#�����������-�������-��� [�~:������C�~��������� ��� �� ���������������as l��)�� �)"�� �� {��� ��~���)��~��^�'-s����~���)�����~��Verasiya /avara, s����~��?)"� "��~����)�����(-~�������~8%#0~��*�� ��~��)�8� ~��?"�"0�)#8���~���)���'��-��~����")��~)�8)��~������~�����~����'���~��-�-���������~����)"� "��~��(-~��\� �����/g�0����~��\������~8%#0�� ��"�"~��\�������� %����~%�0�������~��&% ��~��("��0���~��E�8 �(��/d�8����0�!���#���~�����0� �~��)"�~����)���~�-� ~��w�" ��~���!����~��������~0���~��$0����\� ��������'�)�����~"0"����~��-0� �+��!��,��= ����+?�" ,��?����+]���,��?" ��+8����,�����)���+�����,��$�����(X����,������+w�8��,��=�)���+w�!���,��=�!���~=�!�����~������~��!����� ��$����~$�(���~������/F�����~�(����
d) N������� ������) ������������� ������������������������� ���������� ��������"�" �������türkl� ������������� �����-�#�������-s������� ������������ �����8�������������'��� ��$������!� �birind��)� ���'��������������������"�" ��������� ��� �������������- gil v��- lar, - l� ������'��� ������
������%���������� �'���"����������� {�^�8�%�����)�%����^�" %����^��%����$� �%����?�8%����Çolakgil, Mehrigil, Qoryagil, Çobangil v����
-�E��������'������ ����)�������� �������"�" {�\��� ����%����\ 8�-"�� �%����\���-%����Qayad���%����8��-"�����%�������rd���%����$����-"�� �%����W(��-"�� �%����8���-"�� �%���(����
- lar, - l� ������'����������� �{�^� �� ���)�" 0�� ��$����� ���� ��� ��}�� ��*����%���� ��?� ��� ��^� � � ��E������ �(����
:�� �"���������� ������) ������������� ��^���������� ��!"��"�)���� ����� ����� �����) ���� {����~)#���� ��~��������))������� "��~��(�~���#)� ��~����8�~���#�����~�#��8�~��%# ���~)���0~��)��~)#����)8�~����>�~� ~��� ��~ (�~�(���������0�������(� �����))��0���)���(� ����~������#0~��� ��yüzli adamnan, adam yüzli karid�����!�0��~������#0~��W��%��� ����(�����������~�� ��~�(����
���*��(���� ����)���� ��������� ��^���������� �0����>���� ����� �����) ���� {��( �������-����(�����-�����(������""0���"0��(�����E�0� �� içind��(������" ���~;�����!0���(~��^�0��� ��� �"�������~!� ����~���(��������������������~������#0~�������������� ������%������" �~������#0~������� �������%�)-���~�����söz/ v����
���^������� ����)���� ��������� {��� �0�~%���~��>�"�0�~�0~��"���~� �~���� ��'�~����~��' ���~'"-"��" ~��qül, l������ �'�'������������(�����^-�)������� �0�� ����'������(�(� �0� �~���~���� ��8�����(��)��� ���� �~�� ��~��E�0����������(��� ���#� "�" ����������� "8���!�����%�����~;�����!0���(~�(����
5. B������0(�� ������� ������) ������������� {���0�� ���������)��"���)�-0������)����� ������'�(��s.
V��8���0����� ����� ������) ������������� {�0��"���'� -���������"���� ����������(����
���������(�0����(����������)-��������� {�weyxanaçi /Meyxaniçid����!����������� ���� �����%#��� ���~������#0~��0" �'�)���~=� "��( ������0" �'�)������~������#0~���(8��~�(8��(" �"����� ����� ��"(���~�� ��~�
8. Toponimik vahidl� �����) ������������� {�� ����\���)����)��")���}����������t, Pulate, =���)���8�������%����=�(�(����
9. Müc� ������!"�� ����� ����)���� ��������� {�!�����~���!�����" �-��("�������� �����������sel-sel /cabir Xalidov/, H�� ���~!�� ���'������������%# ����~8)� ������(~��� )���~?� )���� ����������yoxmi, t��������~;����;� ���(~�(����
;�����" "�"�8��#(�� �����%� ��� ������� ��������"-"�������������� ��� ����������������������" "�"�8��'��#(��( �� {�~����������� ��)~���0������������ ��(~��� ����)������� �
Sad�������� ��������� ��� ����������������������� ���'��"����!�8���� {�����������������(�����#%����������v�����;��!�8������������� ����)"�������'���"����������� {�)����� "�����>������ ����������������������t� ���(����
'!�8������������� ������[��) ���������������(!���� ��� ibar���� {�?��0�����?���������� #0#���^-������������(����
El������������ �( �� �����)"�� ���%� ��� ������� ������������������������������ ������� {����~�� ��~���- �~�����~���� ���~�����~���0"��~ -����~��������~�� ����~����%��~)8��v�� ���"�-�~��%�0�~���0~�������~ ��� (�� �� ��������!"��"������)���� �~�����~�����������~�(����
Bu sad�������� ��������� �������)����� ������ ���%��������" ���������C�������
Düz������������ ��������� ��� �������������)� ��� �������üz�����������'��� ����� ������� ����� ����� ��( �� ���������!�"�� ���)������������ ������8�!���� �������!��������� �
������� ��� �����������������������0�����������'��� ���!�"�� �(���� ��- m�!�"�� �������� ���� ��M�!�"�� ������'��� ��ig� ��� ������� ��������������������0��������!�"�� ������'��� ����( ���� ����b�[0������� ���-���#0�����[�����%# ���� ���� �
������� ��� ��������������������0�����������'��� ���(����[��� �� �� ��� �
1. Adlardan isim düz�����������'��� �
-'�������'�����^"������'��������� ��� ����������������'����������������'��� ����� ��^"������'��!�����������)� ( ����������� �(������������������-������������������(�������[�����#0�� ���0���� ��
Nümun��� {�^��'�� �-����� �!�8"�������� ��E���!��0��� kl� ��������� �~w�������~��Meyxanaçid����!����������� ���� �����%#��� ���~������#0~��W��'�����"� "-������������" �~������#0~��Xalam �('���� �~�������~��&('��-düz�������������������� ���0����)����� ����� ���%����� ��VV�����133]. Türk dill� ��������������#0��0����8�������'��� ��������-'���-çi Orxon - Yenisey abid��� �����������������"��" ��w��� ��0� )�8����� ����"(������ ���"������ -�0������ �������� ����� ��)����� ���)"������'�����������������( ������ ���%����� �
-'�������'����(asit�������0� )�8�����������������(����(��� �����)� ��� �������#0�� �� ������ ��w"-�� "�"���(��� ��������������-'���)��'���)# �'��~��'�~����-'��~����'���'����'�~����-'����)'���bec� ��'���'��'���)-)�'���#0�� ��)"��)������� ���������Q, 76].
-'�������'�������������� ��� ���������������������!����������!������"��" ��;�������!� ��������#�8���( �����������)-������)��� ��W�[���-�'�������'�������%���8�����)"������������( ���� �0�8-��güman edilir. Müasir türk dill� �����)"������'���!�%�������������� �
-lux //-�"�������'�����w��� ��� ������� �������!�"�� ������'��� ����� ��&��� ����# ��( �������������)"������'��������� ��� ��������������� ����%�����������( ����������� ��*�)"����0� )�8����������dialektl� ��d��)"������'��������( ������ ���%����� ��
������� ��� �������������-lux//-�"�������'������ � �� �� ����������������������������������!�-v�0��������� �(���������������������� �������%��� � {����"��������"���"��"�����-"��"������"���0�ux, çoxlux, samannux, dirgannux, � %���"��(����
-�"�������'�����!"��"�)���� ����#0�� ����(����"� �#%����!"��"���[���������������������� ��������%��� � {�)8��"��� ���"�����"���))�"��(����
Nümun��� {
Diyer ki, oninan biz bacilux oldux; Onun�����"�������~�������������~�
Qohumluq bildir����#0�� �� �� �����"�������'����)�[0���-%��������'��������"������������ �������� � ��M������{����"��~��%��~������"��~���%��~��)8��"��~)8�%��~�(����
Nümun��� {
����)8��"��~)8��%��~�%�����������¤ Analux /anagil/ nera getdi?
-li -��������'�����^"������'��(���������������� ��� ������������������������[���������� �������%��� {��#����/k�����~���#(�����"��������� ��������!� ���~���� ��~������~%������%��������'���%�������~(����
-8�������'������������ ��� �������������)� ( ������� ��^�0���������0�����-'�������'��������"����������yerin������ � ��^����)� ����"����������%� ��� ������� ����� ���%���������" �����"���� �����������{
M�!������&���������)� �(����)� �'���%��8���������� �(���0�8�� �������" ��� ���C������������:���Zorbacidir bizim siçan [27, s. 136].
-��������'������������ ��� �������������)"������'����������"�"���[�����������������������0���������" {�[��-��[{����������%#0����������� ������)� �����[��-��[����"��" ��- Yazda bir ne���������������� ��������)�)� ����-��-�[�����'�� ��� [��[��-��[�(����'�-��'��� ��8��%��"�"� ����-oba ������� ����:������������"���{
Dutnax yerim yox ki,
����������~~E#0���������� ����)� � -bir� �+}�\- �0���,
-��������'���{�������������������(�����^"������'������������� ��� ��������������� ���0�"�"�"������ed��������� ��� ���� {�w�-qara yaylaxda uzun-uzadi m������� ��������������:���$( � �������g����� � ������������:��
-��������'��������������� �������� ��� �������������-��������'���������������������"�" {
] ��������������������������� �������������:���^� � ����� �0"��"0"��������'������"�������!��[70, XI.1992].
-'������'������������ ��� �������������)"������'����������(������)���� �����0������������ �������%��� ��M������{
Ah, x�����������¢��� )������" �����~�)'�~�������#0~��^"������(���)"������'��������� ��� �����dilnd��[����'[��[������'�[������� ���������0���� ��w��� ��0� )�8����������)"������'�����-caq, -c���( ������������� ����������Q��
Dialektl� ���0���-çax /-�'�~������'��� �������������(��� ����#0�� ��������'��~)�'���0�������� ������ �~����'��~��" 8-���)� ��� ���-���~��� ��'��~�0� �����( "0�)� �����-8������� �������nc���~������ ����0��� ��w���� {�-�?��'��)-������ �������'����������"����������~$~��-W�'-���- � ��!����������� �������� ����~\�~�-�?�0� �� ��'���������������� �~w�~���:����������
^"������'��~-çax/ Quba dialektind��(��\���� ���"���(��� ind��-'-���������������� ��V������������*����������'����'����� ���������� �#0)����������{�����'���[��(-[���0)�%������������� ��� ���dilind�{�����'��������������������� �����CV�����������[W�����8��[��#0��������"�����[-c��[������'����müasir qaqauz dilind��[�'[��� ������� {�����8�~������� ��� ������������~�- sallanqoç /müasir qaqauz dilind�~��������'�~������� ��� ������������~�- yell���'�~���� �"0�����������CV����������
--'������'�����^"������'������������� ��� ����������d��[����-8[�~)���~��[�"�-8[�~��8��~��#0�� ��������g��� ������� �
-çuk -�����'���{���'"��
]������������������%�����" ������
�0�������0�����'"��� ���� '�����)���"���:�������VQ���E# �������������[-'"�[������'���������türkl� ���������������çiltm����[���������� ���0���� ��w��� ��0� )�8����������)"������'�����(�0��������-8�������'������ �������� � {��(8����%#08���
-8���������'���{�����8�����)�8�����8���(����
^"������'������������� ��� ��������������0�0�������[���������� �������%���r:
Müasir Az� )�8����������8��������'��������"����������-8�-0������'������ �������� � {��08�-�0���8�-�0��evciy�0�(����
-cuq, -8"�������'�������{�)��8"���0��8"�(����
[^��[��#0��[)��"�[��#0������������� ����� ��������� ��� �������������!������� ���������������������� ��[^��[��#0���� �� ����[8"[������'��������0� %� ������ �����������%������� ����)��8"-"�� �-q�!(���� ��%�����" ��)� ����"����"���������%�0�� � ���"�����)��"�"�"��'� ���� ���:�������C��
;�8��)��8"�)���"���
^� ��-���������unda [27, s. 131].
"Orxon-Yenisey" abid��� �����)"��#0���[)�8"[��� ����� ���%��� ����E# ��� ���#0����������� ����[)�[����"������ �����������)-����� ������� ��������������( ���� �������%������� ��)�-bon-mun-boyun /bocux, boncux, muncux, boyuncux/
[?�0��8"�[�-�)��������� ��������� ��� ��0�-���0��8"������ �� �
E# ��� ���� ���������� ��[�0������[�������������������)"�)���������������)-���� ��[?�0��8"�[�~0�-�~�bu x������������ ����� ��W�����- ������0��8"-"�����)��-����"��suyuna qoyurlar.
-'"�������'����������� ���(��������� ����� �� ���)��� {
������-���w"�8"��
Qoli-)"�����8"���:��������:��
-ç�������'�����[] ����W������[�)����� ����������#0���� ���%��� ���������"�����~'#�'������~����:������V���"K��[��#0���������rk sözl� ������� ��['#�'�[���[������� ��������� ��� ��)"��#0��[���[�������������"k��'�[���������������� �� ��w������{�W-���������'�����)!������0�~������#0~�
-�������'���{���-" ���������� ��� �������������!0� ������������)"��#0��[���)�-D����Qorqud" ����� ���������������� ���%��� ������8�)" ���#0������"��[�[�����������[�[������ �� ������� {�E����������������� ������� ������8��� ������" "��" ������-yüzün yumadan toquz bazlamac il���)� ���(������-" ��%�(�0�� �������8���-basa yey� �������)#% ����" ����C���������
������� ��� ������������{
W�-" ���'�����)����0�
Bu b����0�)�0�������0�
^"�� ������0� �
Davulsuz � ��%����0�~���~�
Bu fakt göst� � ������������ ��� ����������������0��0� )�8�������������� �(�0�������������yil, "D����Qorqud" dili il���������������������� ����� ������ ������?" )��("��%#��� �����������[����0�"D����?� "�["���������� �����������!�'��������� ��*�'�������[�����?� "�["����� ����)"������m�!(�������� "���0���� ��������-V.1992].
-�8������'���{�^"������'������������'��� ����� ��0���!�"�� �� ��������� ��� ������������������#0������!��������� {��"��8��)0��8{�]��(���0��"��8����0�~������#0~��- El bir bozlamaynan bazlamlanur ���)�0�)� �� ��)0������)0�����0�"�"�? [27, s. 131].
M�!�"�"��(�������������������8����������)���� ���)"������'��[)0��8[��#0������� ��)�����[���)�-D����?� "�[������ ���������������������������� {�����-yüzün yumadan toquz bazlamac il���)� �%�(������-" ��%�(�0�� ���C���������
Az� )�8n dilinin q������#( �� �����)"������'�������#���8��)"��8��)�0��8��"�8���"��8�������8�v������"��� ����� ����� ����0���������� �
������� ��� �������������[�8[������'����������������� ��������[�8[�[��8�[������'��������������� {
*�'���������8����
^"� 0��" �%#�� ������
K� �����������������
?���� �8������%#����~����w� ��0~
^"������'������������%�����[�#���8�[��#0����������������� ���
H.Mirz�0���-mac���-m�8�������'��������8�[�� )������[���������������"-"�"�%#��� � �(���-����nümün����(� � {�^� �%�8��!�� �����)����-8�(�������8���#��)����!� ����������"� ��QQ�����V���
-����-���������'���{�^"������'��(������������������ ��� �����������������������!���� ��������(������m� ���������)-�����0������������ ��� �������� � M������{-�8���� ������� ��%����� ���¤�~[�!�Abbasin���"��[��-������~������� ���(����������� ����)��)�������������� �����������-�� �������)��������������� ��������-V.1992].
-���������'����������� ��� �������������-��8���-�"8���� �� �������������� {�E������(��%� ���������� ���� ���[\-��8��- solduci türküsü" deyilir:
-�"'������'���{�8�8"�������"'��"'��� ���~��������������~��[\����"'[��#0��[������8��[�������� ��[�"'[������'����������0����������� ���0� )�8����������w"-�� "�"��iv��� ������!��'������� �����dilind�����������������" ��
-�������'���{�^"������'������������� ��� ����������������������)-��������� �������%��� ������� {�������atdil� �)����~�-��� ��~��*� �'-� �����(����)"������ �������'��������������)������~� ���� �������)��" �~�(� ��� ��:�����VC�����-������#0�� ����)"��)������� {�)"-����)0�����("�����(" ���'��� �����0����� ����( ��(����
-��������'���{����`���+������,�
-��������'���{��`��{�������������� �8�������� �����)� ������-��������0��(��������%������b������������~�����-~�(�������� )���� ������������- "k������������[�%��� ��:������VC��
-�%������'���{�^���%����(���!������"-�(��%#0����#��������%# ���"(������'�������!���)"�" �~���deyiml� �~�
--"�������'���{�;) �-���"8��)" -"��
Üç yigit b����(" -"��~���~�
-��������'���{�^� ����������#%���(����������#%�������8()�(� �������#%������������������ ����~���deyiml� �~�
-8������'���{�������0������8�(���)�������� �����)�[0��� �����[Q��� �[��������)� � �����������" �[48, 03.VII.1992].
-%��������'���{�^"������'������������� ��� ������������������)���� ��������� ��� ���� {�������W��%���������~W��%���?��� ���~�
-��������'���{�?�8��� �)� -bir köçdi dünyadan
N�����0�����))��0������~E��!��~�
W0���� ������� ��� ���� �
Kus���� �) ��" �����-)� ���� �~;��!0���(~�
-g��������'���{��0%���~��0%�8~����%����[;�%��[��#0���������������������0� )�8������������� ���%��� ���
-acax, -�8�������'���{�'��8�����8��(����
-�������'���{��"����^u söz türkm����������������������������� �
-����������'���{���%������������{�$( � ������%��� ��� ��^"������'����^����������������� ���%��� ��{���������)�'������VV�������Q��
-��������'���{��%����"�����$���¢
-��������'���{�������)�'���(����
-g��������'���{�� %���
-g��8������'���{�8�8"����0%��8�~�0���~�#� ����� ���
-� ������'���{�%��� �
-c����-�������'���{���8�������'���(����
-� ������'���{��-����( ��%��� ����0���� ���8���~������#0~�
-� ������'���{������������������ �" ������{����� �� vardur /mani/.
-"�������'���{�^���"�"�)" "������"��
El-%����� ��������~���~
-�"0������'���{��"(��"0��"� "��(" "��0��:��������C���*�w� 0�0����0� ������ ������������������)"��#0������'���������! ������������ ��w�0�"���[��) ������������� �������� ��)���� � ���0� )�8����������çox az m�!�"�� ����"��" ��� ������ ����0�������!��������"���[$�)�)���[�������� �����������cuvalduz sözü özünü göst� � ��QQ���������
-���������'������������ ��� �������������)"������'����������� ���������� ��W� -ölk�����)���� ���düz������������ ��������%��� ����� {
���'�� ���������
E���'�� �E� 8�������
E#(����)� � �"0�����
Yüz bin iki bostandan /mani/.
-")�������'������������ ��� ���������0������)"������'����%� 8��� ���������������� ��^"������'������d��yer m�0�"��"�����������(!���� ��� ���� ��w���{
Qortubanda R�������8-� ���� ��� ��
Zudubanda ziyan verir oyana
~����w������\�����~�
-� ������'���{����� ����)#���� �
-������'���{�\����'�`�������)���� �~������#0~�
-'�������'���{�^" `'��- Ax���-�����������)#�%��� ������� ������'��� �����������������������������al���� ������� ��:������Q���
-�������'���{���" �{�������� ��� �����������#( ���(����������������� �������(�(����� �����)� �����oturqax mind� �� ��[]�" �[��#0�������)�r çox türk dill� �����[��[������������������� �
-��������'���{���0��{�������� ��� ������������)���(����-�����)� �������0`���� �
-��8�������'���{�����8�{�������� ��� ���������%��������� �����)� ������8��� ��:������V���
-��8�������'������[l kökl� ���� �� ���)���0�����������������%��� � ��w������{�\"�����8���$� ��������%�������-8�����8���"��"��"������ ��� ��:������:��
-%�������'���{��0� )�8�������������"-"�������������� ��� ����������������)"������'���� �-m�!�"�� �� ��������ürkl� �������������)"������'��������0������� %���#0��������������������\� %�-�� ��-���)� ��#(��� ��:������Q����&����� '�0���[���)�-D����?� "�[������ ��������������)�!��ed� �����0� �����)"������'���8�)� ���'����[������������0��������'������������� {����))����küy�%����������������(%�������V���������
������� ��� ����������������"��������� �������� ��� �� ����%�������������� ��^"��� �� ��-����������'��� �(�����������0��� {
-����-��������'�������{�^"�"���'����#0���)� ��8��!�������~iki v�����'����~�������� �(����"���0� ����!����������'�� �� ��� {�;) !��-;)������� -�������������-������(�����^"��� �� ��0� )�8���� ���������sistemind����� ���%����� �
-��������'���{�;���-Hiday��������-X���8���\)��-S�) �����$����-Telman v����
-� ������'�������{�E�)� �- K�)� ������� �- Fikriyy��(����
-��������'�������{�\� ���- Sureyya, Mizik - Mizayya, Nizik-Nizami v����
-�������'�������{�\)��- S�) ��������)��- Kibriyya v����
B�[0��!�� ���#0�����������!�8���������� �(��!�'�)� ������'i ��(�������� ��w���{�����- Fatim��������-X���8��(����
Mür����)������� ��w� ����)������� ��������(!������������(���!� ����#���� ������)� ������������ibar���� ��w� ����)������� ����� ���� �� �����)������ ���(��� �)"��(������#(8"��" �
������� kl� ��������������� ����)������� ���������!������ ������������%������� �������(���������������hiss��� ��)� ����)����"���������� �������%��� � ��w������{
;����`��������������^"�� �������-sintaktik v������ ����>����"���������%��� ��^���������� ������)itki, v�0����(������� ��)���� � {�&������~�����`�~��)���0���~)����`��0��~��E���!����~E��`&!���~��� ���� �~� �`��� ~�(����
Sif���`��������������^������ ����)������� ���)� ��8���� ���������������8���� �����������������) �����" {�� -8�~� `-8~��� ����~� `���~��-����~-`���~��� ����~� `���~��^"�� ���������� ��� �����-���� ��� ���� �������� ���������-� �%���� ���0����!���� �������!��������� ������� ������0�-t�0�������)������8�8"�� ���0���( ���C���������:��������"�"���"(���- Budur sufra duasi [27, s. 120] v����
������� ��� �������������[������`�����[������������� ���� �)�[0����� �� ���������� ����[�����`������[�modelin��'�( ��� {�[)�0����~-����~�[���)�0[�
Say + isim modeli: Bel���� ����)��siml� ���)� ��8���� ������������8���� ������������������0��� {�&%� ������0��������"�� �� ���������[ "0���������������0���0����"�� ��� �� �����������[ "0������" �[44, IV-�����:���8�8"�� �)���������������� �� �
B�[0���� ����)������� ���������iml� �������[��(��" "�"�"�%#��� ��� ��w������{�^��(-bedduva demaxdur. V�����0��� ���#0��� �������#0���)� ������������� ������ {�(����`0��������" ��0�����0-"�� �������" ���C���������:��
Mür����)��#0�� ���)#����)� �!���������8�- ����� ������� edir.
a/ K����(�� ������ ������) ��������� ����)������� {����%����& ��!���] '����8��"��\ ��0���W���%#���$"�8"( ��$� ��)���0�� �����������������(����
b/ Dig� �����������(!���� �����) ��������� ����)������� {�W�������~�-���~��\� ��)�i /t������~��? �"�~�������~��E�%��� �����~)"����~��\���"�~� ����~������"�~'����~�(����
������� ��� ���������������%� ��!��� ���)-����� ����)������� ������������ {
a/ M���������������������� ����� ������) ��������� ����)������� : ����%����)���������� )�����)��) ���)�0)������ '��������8�����")# �%��(����
)~�^-'�����)-��������������� ����)������� {����� �)������� 0�����0� ��)- � ��-� �!�~���növl� �~�(����
(~�]���� ������) ��������� ����)������� {��"0��"�-���'� �'"���0�-����-"����'� ��'���(����
~�^������� ������) ��������� ����)������� {��� -m��������%��)�'��?�)�'��� ��"�)�'����� ��)�'��E� �0��)�'����� ������)�'����?0���)�'�(����
�~�]�"���� ������) ��������� �kk�)������� {��� ��#%����)������'����-8��%�0����"'�����%���#����v����
������� ��� ����������������� ����)������� ���)� �!�����������#0�� �����) ���� ��?�����������0���� �ki, dig� ��� ������� ���������������������� ��� �����������������#0�� ��!�'����������� ��w���{���-kajak, örti-�#������""�-zurna, ana-baba, kari-koca, koni-�������0����-öskürük, mor-������
������� ��� �����������������#0�� �����) ��������� ����)������� ���� ����"����������0����)��� {
G��������� ��-ana,
G��������� �))-baba
G��������� �)8�-baci
G��������� � ��- ����:����������
w ���-" ��8�!���� ����)� �����)"����������� ������� ����)�" "�"���������� {�� �������'������ -����� �0����� �����)#% �������'��(����
Mür����)������� ���)� �!�����i mür���)������ � ����) ���� ��������� ��� ���������������������mür����)������ � ��������� "��(��� �)-fars m�������� ��w���{������0�������0��0���0��(������������������� (�0�����(���������~w$\~��0����~=�?\~����)����)���~)-su, das-��~��0 ����(����
?����#0�� �����) ��������� ����)������� �������������� �������������� �����) ���� ��w���{�$("��-çuçullar s��-s����(� ���������-qara uzun-uzadi m������� ����[w��[��#0�����������)0����� �)��-��0 �%#�� ��-�����"�"������ �������I.1992].
;��������� ��� ���������� ��� �������������������������"��)� �'��� ���������� ��� �( �� �����bunlar sözl� � ������������������� �� ��������)�)���" �� �"�����8����������-���'���)"�kateqoriyalar t��8��������������������%� ��itq hiss��� ����������������� �
Türk dilind������������ ��� �����)�!������������'�� �������������� ���� �� ������������(��� �����)����������������Q��#(-cins, k�������������")������������������(���� �-mü�������������8�����!������ ��� ��������"-"�"�%#��� � ��������������
������� ��� ��������������-�������"��� ���������� ��� ��#(8"��" {�����")���������� ������������������� ��������)� �������� ������!������ �����
M���")���������� ������������� ��� ������������������ m���")���������� ������� ����>����"���� ��)���!�)������������")����� ����������)���� ���������� ��w���")���������� �������������g��� ����� ����>��%#��� �8��� �)"�������� ��� ���������� ������)� ������������ � �
������� ��� �����������������������")���������� ���������0����� ���-����������� {
^� ��8��������������������)����������� ���-m, samitl��)����������� ���-����-im, -um, -��������'��������düz��� ��w������{
Gediyerdim yamacdan,
L�'�%���������)����~���~�
Anam b�����-���n
Boxçami t� ��)-�����~���~
;�(� ��������8��������!�)������������")�����)���� ����#0�� �#0��� �� �����������)��� ��w�����{�)�����anam // anam b�����
Dig� ����"���� {
Q� ��������)�)� ��
B���!���0����%#0������:�������:�
;���8��������������������)���� isiml� ���-n, - samitl��)����������� ���-����-in, -un, -��{������'�������)"����� {
���
ütün
\�����"��"�
bulusun
yel�%��
Tarixl� ������"��������� -���~��!���~
Göründüyü kimi, birinci v������8������������������0����� ������ ��0� )�8�������������"-"������� �
'��8������������������0����"�)� ( ������-�������'����� ��w��� ��0� )�8����������)"������'���# �( ������� {�-���-i, -u, -�����-���������������)"�"�%# ��)��� ��{
������� ��� ������������{
quzisi
puvari
Onun
yel�%�
���%�
�������� ���(����
&��%���"'�%�� �~���~
;���-ilim ignasi, xatun dügm���������)"������' ����)���� �" �8� �������:�������Q��
Müasir Az� )�8���������{
quzusu
)"�-�
Onun
yel���
ütüsü
���������8�������� ��0� )�8�������������"-"�������������� ��� �����d����������-��0��-miz, -muz, -müz, -���0��-imiz, -umuz, -���0����������� {
Yurd dey��8����0��������"��
Allah, m��������)�0�� �¢�+}���&�������(,�
E#����0�%#����������" �+�������,�
����������8�����������")���������� �������������������������r Az� )�8������������-���0��-iniz, -unuz, -ünüz, -��0��-niz, -nuz, -��0������'��� �������� ����� �-z, -�0����������� �
)� -�0
'� -�0
Sizin
�����0
�� -�0
Göründüyü kimi, bu dild������������8�����������")�����������'��� ��[�-� ��"�[��������������si il������ ��� �������'������� �
�����������8�������������� ��� ����������������� ��0� )�8������������� ����� ��)� ( ������-i �����'������������������"�" {���� ���������� ����(��(����
������� ��� �����������������0��������(�0��yi olan k������#0������")�����������'�����)"����������8��������'�������������� ��w���{���� ���������� �~~��� ��������� ��
������� ��� �������������#0��������"�������� ����)� ������������������(��8�����������")���������� ��������������������������saitl��" � ��(���!"��"�)���� ���)�[0���#0�� ������� �-y �����'������������������ ��w������{�����))���������������(����
H������#0�� �)� ��8����������������������"������")���������� ���������������������������������sözd����((���)���~��~��(�0������������)����0��w���{������� ���� ¤��^)��!��¤��+^)��!��¤,�^"�cüml��� ��- B�����))���� ���� ¤��^����))��!��¤����������������������0�
-W������'�����������8����)���� ��������������������")���������� ����������'�����)"���������#0�����((���)�0�~��~��(�0���������������� ��w���{�^�0���))��)�'���"( ��� �
�����(���0� )�8������� ���������")�����������'��� �����-�����8��(�����%#��� ������ {
������ �������� ��������0� )�8������
�������-m, -����-im, um, -üm -m, -����-im, um, -üm
��������-n, -����-in, -un, -ün -n, -����-in, -un, -ün
���������-si, -i -����-si, -su, -sü, -���-i, -u, -ü
����8��-��0��-miz, -muz, -müz,
-���0��-imiz, -umuz, -ümüz -��0��-miz, -muz, -müz,
-���0�-imiz, -umuz, -ümüz
�����8��-z, -�0��-uz, -üz -��0�-niz, -nuz, -nüz, -���0�
-iniz, -unuz, -ünüz
������8��-si, -i, -l� ��-����-si, -su, -sü, -���-i, -u, -ü
K������������ ������;������������������ ������������ ��� ���������������������#(��#0�������g��� � {�~����������� ��)~�8��������� ��$��������� ���!�'�)� morfoloji göst� �8�������" {�����������8��-��'����� �������� ���� �����������(����
c��������� ����� ����>��%#��� �8�������� ��� ������� �����-lar, -l� ������'����(����"��( ���� ��� �������türkl� ����������������������������� �������������-lar, -l� ������'����������0��� ��^"������'��� �����������������%# ����(��� ����� "��)#���� {
I. T��8��-� ������'��������������� {�=�����(����(����"����[�� ������������&8� ����(���{�%����� ����� ����0� ��"��� �(����
2. H� �����( �����������nl� ��^"� "����%� ���(��� ������� ��w���{�%������ ����� ����0� ������� �(����
������� ��� ����������������-lar, -l� ��������������!������ ���� �� ���)��� �-mü������'���"�m�0�"�"�"�� �� ����-��������"���� ����������� ��{
Puvara kazlar g��ür
���������0� �%��� �~���~�
^"�� ���������� ��� �����-���� ��� ���� �������� ����������-� �%���� ���0����!���� ��olan, h��������� ������� ������0�-t�0�������)������8�8"�� ���0���( ���C������������:��
-lar, -l� �������� �l� ��������������'���������#0�� ����� �� ���)�8����������������� ����� � ��M��������?0��������������� ��� ����������� "����������'"����� ���"����� ��������� ������"�� ��� �)�m��������!(�� ���"� � ���(����� ���� ���� �~�� ���� ~�(������#zl� �� ���%��������" ���C�����C�-85].
^"������'����� �� ����-��������#0�� �������� ����"���� ���������������� ���%��� ��{
Furun üstünd���" "��
&�%���� �%� ���" "�
Bu gec��� �%���8�
Altun iskamlar qurun /mani/.
[;���[��#0��������� ��� ������������ d������ �� ��������"��"��" {�����~���������0� )�8��dilind������)"��#0�[����[�������������� �� ��������"����" �
-lar, -l� ������'��� ������������������� ��� ���������"����?0�������� ��� �������������-nar -n� �8��������'���������������������"�" {��� ��� ��(��� ���" -"�� �����"�� �(����
������� ��� ������������)���� ������� �������� ����� ���)� ����"����������)�[0��!�� ��-lux -nux �����'�������������������� ���������� ����>��%#��� �8���������������������� ��w ���� �����bu dild��"onlar" �(�0���������� ������ �[���"�[��#0������������� ��w������{����"��~��� ~��%�����"��/g������ ~���( �"��~�( � ~�����"��~��� ~�(����
X�)� �������� ������������� ��� ���������������)� �(� �����"������������)� ����)�����)� ��� �����hiss��� ������'������������ �������� ��)��� ��^"�"���'������������0����� �������������"�" ��&��� �dill� ���)"�(�0�������� �������� �����'���!�'�)� ��� ����>��%#��� �8������)���"��" ��\��8���� �� �-� ���������(!���� �)"������#!��sind���%��� ��w��������������"�����~��������)�~�8�������)�[0���� ��dill� �������)� �����"�������������� �( ������� �������� � ��}�����0� )�8�������������"-"�������������� ��� ������������������)� �(�0���������������������'��� ��� �������� � ��^"������'��� � �����b�[0���� ���8�!���� �#0����%#��� � �
������� ��� ���������������)� �������� �������������'���������������������-����-im, -um, -���������-yim, -yum, -���������'����� {
B���)� ��� ��������-���������� �
B������'���!�� ������������� [27, s. 153].
Müasir Az� )�8��������������������������������� ����>��%#��� �8����-am, -����-yam, -y��������'����� {�M����������w�������������(����
��������������������)� �������� ���������� ����>��%#��� �8���{�-sin, -�����-sun, -���������'����� {�!�m k� �)�����!�����'"�"�� ���¢�~;����;� ���(~��\�����"8������\����������\���" "��"��
S���#� �����'�'�%�����
S���%#(������%#%8�%�����~8������-�"~�
Müasir Az� )�8����������������������������������-san, -s��������'������������������"�" {��[�'�����t���)�����������������(����
������� ��� ������������������������������������( �����-dur, -�� ������'������������ ���0� )�8����������is��)"������'���# ��( ������ ���� ��"��!(�����'��� �0" ��" ������������:��
������� ��� ������������������s /c��~���)� �������� ����������������������-����� �� {�-ux /-yux: oxiciyux, adamux, g����"���w��� ��0� )�8�����������������������8����-���-ik, -uq, -���~�����
mü����������!"�"��)#�����~������'��� �������) ���� ��\�����)����������� ����#0l�������'�� ������)������ �8�������� �� ��� {�����)������%���'�����(����
Az� )�8������������ � "�"��������� �����)"������'������������ ��� ������������������� ����� ���g��� ��{�-"-��-ux, -ük, -ux [66, s. 196].
��������8�������)� �������� ��������� ���������������� ��� �����������������(���0� )�8��türkl� ���������������� ���� ��^��������!� ��������������!�8���-����0��-siniz, -sunuz, -����0������'��������������!����������� ��� �������������)� !�8���� {�-��0��-siz, -suz, -süz. M������{���"8���0������0���� ���0��urumsuz v����
Siz-�(������ ��8��0��������0��'��-çocuxsuz [70, XI.1992].
���������8�����)"����� ������������"-"������������������������( ���� ���������"�" {�-durlar, -dürl� {���"8��" � ���� ��� �� �����" � ��%������ �� �(����
=" ������(��"��������"-"����'�� ��)�(������-� �����- ���������� ������ �0" �'��� �� ������XI.1992].
B�[0���������� ��� �������������)"��� ��~��[����#�`��)� �������� ����`������������� ����~�yerl� ���������� ��^����)� �(�0��������8���������� �������������'������)� ������'��������#�����'� ��M������{�]�� ���'�� �" �~��'��" � �
X�)� �������� ����������� ���0� )�8�������������"-"���������%���~\~��#%���~=~�[�����[��#0������düz������ ���� �����0������ ������0� )�8�����)������������������������ ���[���������� ���)� ���������'��� �� �� ���)�������!����������� ��� �������������)"���������������w���{�]���"8����%���~�#%��~�- O oxucu deyil/dir/. Onlar oxuci d�%���� �~�#%���� ~�- Onlar oxucu deyildirl� �
X�)� �������� �������������'��� �
������ �������� �������w��� ��0� )�8������
�������-����-im, -um, -üm,
-�����-yim, -yum, -yüm -am, -����-yam, y��
��������-�����-sin, -sun, sün -san, -s��
���������-dur, -dür -�� ��-dir, -dur, -dür
����8��-ux, -yux -���-ik, -uq, -ük, -����-yik, -yuq,
-yük
�����8��-��0��-siz, -suz, -sünüz -����0��-siniz, -sunuz, -süz
������8��-durlar, -dürl� �-�� � ��-dirl� ��-durlar, -dürl�
*������ ������;����!�� ������� ������� �����V�������!�"�� ��� ����( �� . Bu formalar bir-birin �������������������� ���� ���~ ������!�� �-����������������[�� ���~��������~�#�������� ����(��'�������!�� ~��) ���� �
������� ��� ������������������ ������ "����� ������0� ������~!0� ������������ ����������� ~��������-�����!�� ���� ����� ��� {����������������::��������!�����������!����#�����!�����[�� ����!����� ����!���'�������!���)� %�����!����� 8����!���
�����!������'��������)��������)"�!��- ������� �-mü���������8� ���(���������'���0�!������� ��� ��^"�!����� ������������8� ������(���� �-mü���������)���� �����������"�" ��^"���� ������� �����!����������8��������������� ��� ����������������#0������- "��" �
Ümumiyy����������!������ ������� �����!�'�)� ��� ��������������" ��������������"��������[���� �morfem"l���� �������� � �
Türk dill� ���������!�����8��!�������'��������� ��!�������")�������������������%#��� � ��]���%� �!�� ������"������������ �������� � ��^"�8�!���� ����0� ������������� ��(��0� {��"�küii ��������-�������>�(��# �������0������ ���'����"��������������-�������>�(� "�������0����������(�russkom �0������������-�������>����-����-������>������>�����������������(�)��� ������0����- ne ���-������>������>��������>���� ����-���(� >�-���>����� "������>��+(������-����� ������-�������� ����>��������������������������-�������>�,����������V:��
������� ��� �����������������!��������������"�������� �������� ��^�[0��!�� ���)"�����������!���������'���������������������hid����������" �������!��������#0�� ������"���-y, -ay morfoloji göst� �8��� �������� ��*����������'��� ����"����� �(���!"��"�)���� ����#0�� ����(������� ��w������{�c�������'� �������� ��\���������)��� ��� �������-babay yurdumizi kendi gözl� ������%# �-��� �����������������:���^������������������'��� ��\�������(����)��������(����
w ���� ������������ ��� �������������-�������'����(���������!��������!��������[�� ����!���� ����)��� ��^"�!�� ��)� -birind�������0��"����������� ����� ������������ ��w������{�?����'������~����hal/ - Qapiy yüzüm���8(�����0-gözünd�����(��8��#������)� ��-���'���~E��!��~��^� ��8��8�������"Qapiy" sözü "n�¤[������8��8�����������[����¤[��"����8()�(� � ����-�����8������ ���[�����[, "gec��[��#0�� ������� �-mü��������[�� ����!������������� {�������~������~�"��������������� ���C��03.VII.1992]; Bütün gec���~%�8���~��������))��������!��8��� -��"�8��� %����� ������~E��!��~���������������)��� �����%������� ������~E��!��~�
������� ��� ����������������� ��0� )�8������������� ����� ����[�� ����!������������������������%�s��������'� ��w������[��) ������)"���'���� ������'��������� {�\���#� �����'�'�%�����~�\����#(������gökç�%�����~8������-�"~�
T�[�� ����hal b�[0����#�����!������ ���������� {�������-����)��-�������C������������:��
���������!����)���0
��� ���-������0�~W��%���?��� ���~�
Yiy�����!������ ��0� )�8�������������"-"������� ��W#�����!��)�[0����(��� ��������'��� ���( ���� ���%#r���� ���� ��w������{�"�����������%���������(��%��(����
Nadir hallarda bu toplumun dilind������"����������������������������������#�����!�������'����--��-g���d���������� ��w���� ���)"������ ����� �{
�"( -�~)"�-~��0� �%��� �
?������zlar g��� �
--��-g�������'������ ������� �����)� �'��"��'������� ����������� ���������� ��#( �����!��������'������������ ��*����������'������ ��0� )�8��������'�����8����(���������W� ����(��'�������!�� �Az� )�8�������������"-"������-da, -d��v��-dan, -d��������'��� ��������0��� ��}����)�[0����(��� ���(Orpola, Sür, Voqa), -ta, -t���-tan, -t���( ���� ���������� {� �"���� �"����(����
Türk dill� ����� ������ ����)� %�����!�������������� ����������#� ��������� {���(� ����-�o-���� "�����-���@�����(������-� "����@���� "����@���� "������@�������" �����-���@��é���� "�������ê�[186, s. 55].
Birg������� ����������0� )�8��������'��� ����������� ����8�)� %�����!���� ������ �� ���+-y, -yn, -dan, -d��,��0����)����� �� v���������� ������ �� ���������8������������� ������������������" �
Az� )�8�������������)� %�����!������-la, -l���-nan, -n����� �� �����#(8"��" {�������������atamnan v����
��������w��� �����(��]��(� ����-�������>�@�����������������������)"�!������ ������� ��������� �dövrl� �������������������)�)�� ���� ��� �����-���������8����'�� � {
V svete skazannoqo izc������(� ����-�������>��0����>����� ������ ����(���������'������� (������
Vs����� "���������(����-0"���� �eni���(� ����-�������>�(��# �������0������"����">��-�����"#!����)8����(���� ����'�����������%�����0���(�
-Vo-�� (�����������(� ����-�������>����������������������(����(�-(�� ����������'�������� ����������������(���(-� ��-����"� (��������aqolom.
$�����) 0��������� ��-���������"�������-����� ��� ������� ������("#�����"��'��)��"0�����-��"!��(�(�����(� ����-�������>�(��# �������0������C������:�-22].
;�����!��������������"����
A) Saitl��)����������� ���!������
�
Hallar Zeqan���(����\(�����(������'�����(���
1. Qeyri-mü����������!��- Baba N������
2. Mü����������!��- Babay N��������
3. Yiy�����!��- Babanun N����������"�
4. Yönlük hal - Babaya N���������
5. T�
6. Yerlik hal - Babada N���������
�����������!��- Babadan N�����������
8. Birg����-al���!���- Babaynan N�������������
9. Müraci���!���- Babali N����������
B) Samitl��)����������� ���!������
\(�����(�������������(���
&������"( ��� �0�W"�"�
- - - Yusufay
&���-����"( "���� �0���W"�"�"�
&���-���"( ~�"( -��� �0��W"�"�
&���-���"( ���� �0��W"�"��
&��������"( ���� �0���W"�"��
&���������"( ����� �0����W"�"���
&���-������"( ������ �0�����W"�"����
Birg�����!��#0�� ��� �� ������� �� ����������������� � ��^"�!���� ������� ��������q�����!�� ���!��)������ ��������� ��� �������������!0� ��)"�!��������������%�������������� "�")��������� �
������� ��� �������������)� %�����!��������� �� ��[����[��[��[�-�����'��� ��� ��\�8�����(�%#��� � �����)"�������=�����(�������)� g�����!�������� ����>��%#��� �8����)� ( ������-inan /saitl��)������ ��~�(������/samitl��)������ ��~����%� ���(��� ������( ������-inan, -ynan /saitl��)������ ��~�(������~�����~�������bit���� ��~������'��� ��� ���������������:���
Birg�����!���-�������[�� ���������� {
1.Birg�������[�����{�\��������� ����������� ���~=�����(������~��8��������������������~��'�����(������~�
2.Vasit�'�������[�����{�]��������"��)�������"���������������)�������� �~��'�����(������~�
��;��� ����[�����{��� sl� ���� ���������������~\(�����(������~�
4.&�������������������[�����{�$����������������������������)#����8���~���������(������~�
5.S�)�)�(������8����[�����{�^"��������������!�'�)�����!�)�����0����~��'�����(������~�
6.Al�����[�����{�&������)�'-�������������"� ����0����~\(�����(������~��^��������������� ���� �~��'�����(������~�
7."v�[�)-���8��������� ����������� ��w���{�w-0������ "'���������� ������~=�����(������~���)����))����!� ��%�������!0� ����� ����9, N 1, s. 124].
4.2.2. SIF��
������� ��� ����������������������������������������������������(�����)���� ����#0�� �� ��w������{�&!(������!� ����)� ����(��� ���������������� ��������������:���?"����%�����-"�"��an b������ �~�����söz/ v����
������� ��� �������������!����� �����)������������������+)���������(��(����,��!����0� )�8������������������+� ��0�-� ��0��� -qara, göz��-güzel v����,�(��!����������0�)"�������#0���������������"���beç, boto, çintli, putur, qoboti v������������ �� ���%��� ����^"������(���������� ������!�������������b�[0��������� ��)"�������!����������������� ����w��������������#0��������%���� ����#0������" "�"�"�"�)"�dild��!��������������� �
Yengi cami minarasi,
W������ cihan qalasi /Sultan �0�0��� ����~�
Az� )�8��������������[���%�[����������������������� ���� �� ������ �������� ��������������%��-ged���-nin t� ��)�������������������0�������)����������������������������)���������� ��W��%���#0�����özün��%����kd��)"������0��0� )�8����������������������0����)������� ����������� ����0����������� ���)� �� �� �������������"��" ��QQ���������
������� ��� ����������������������� �" "�"�8��'� "��)#���� {�\������0������(���� ����)�������� �
Sad���if���� ��^�����#0�� �����������0�"�"��������������[�����#(8"��" ��^�����#0�� ������������� �������� ��w������{������#����)�8�+-����0,��8"0��+0���� ,��)����+!��������� ����#�,��(��+�#!���,���)����+��)"�,��-�0�+����,��0� ����+��8��,�������+���,���� ��+������� ,����'�+� �,��������(k����)0,��%�)��+!����,�������+�"� ",����+� ),���� �0�+��)��,���"���+-����0,����>��+�,���"�" �+�'��)��,������+%�0����,������"'�+#��(�,������+"0"�,����0�����+����8,�� ��+����,�� ����+-����0), s������+)��#(����,������+������,��"���+�� �,���"� �+����"�,��"���+ ��"�",��'�'���+� ),��'�"��(c���,�(����
Düz������������� ��^����������� �!�����!�"�� ��!�������� �-m�!�"�� ������'��� �����0������ ��*����������'��� ������(����[��� ����(������� �����0������������� ���� ����� � �
������� ��� ���������������������0��������!�"�� ������'��� ��-����� �� {
1. -li, -��������'�����^"������'��)� �'����� ������� ������# �( ���������"-"�!����������� ��� �������������)� ( ������� ��*����������'��������������������������������(�����)���� ���������� �������%��� {������+�����,��)�-�0���+ ��"�",��0� �����+��8��,��������+���)0,������+���,��8����+8���,���������+������,�(����
^"-�-����%�������������������������"��+������#0,�
Yanuxli hava idi [70, XI.1992].
2.-��0������'�����^"������'������!� �!����)� �����������������"-"���#(8"������������������� ��^����)� �m�[���%# ��!����������'��-li -�����'������������������������ ��w������{�^"��"0�"0���'"��!���)"��"0���koçda qalmaz; D�[(����0�%���������� ��0���" �+������#0,��������0�)����������������������� �'��� �/������#0~������0�������� ����� � �~������#0~����)���0��( ��" ����� �~������#0~
Müasir Az� )�8�������������"-"�������������� ��� ����������������)"������çi il������0�������'� ���deyil, h���������)�����0�"�������������� �������%��� ������" {
^��'�� �-������ �!�8"�������� �
Gün�!��0��� ��� ���������� �~w�������~�
B�[0���)"������'�����)� ( �������� �������~��0~�)�������� �� ���������������������"�" {
Kanli-������ ���0"�����
^���0-kiçsiz çekilmayin xar yana /Mehriban &����(~�
3.-acax, -�8�������'���{������8���"0����� ���8�������~������#0~��$�-8���( ��;����8������� ����8�(��������������� ��������-V.1992].
4.-�"�������'������������ ��� �������������)"������'�����)� ( ������� ��&������������0�����������'������da, b�[0������ ���#0�)� ���������������������8���� �����������(������������������� � ��������� {�Bitm��������%���� ��"������~w�������-��~�����"��(���illux üzvlük haxlari /vznoslar/vaxti-(��������-����"-"����)��8���0���� �����" ��������-V.1992]; Atatürk sual ediyer ki, n�����������������)�����-� �"���� ������" �)�������������-V.1992].
5.-maz, -m�0������'���{�?��0�~��~��-��0�~�-��~�(� s.
������� �������������������0�����������'��� ������� ��������� �-m�!�"�� �� ��^"�� ��-����� �� {
1.-"�������'�����^"������'�����)� ( ������� ��-"�������'����������[���#��� ������!�-v�0������(������������bildir�����0������������� ��� ���� :
Tava d��"���������"���)"���%����������"��~������#0~�
Az idi arux-urux, biri d��%�����8� "��~������#0~�
Bulanux suda boy verm���)��"��%# ����0�~������#0~�
2.-����������'�����^"������'�����0� )�8����������������������� ��������� ��� ������������������-�����sözl� ����� ��)������������� {�)�����������(%����{�^���������"( ���
Yar yüzün��)� ����~���~�
3.-g��������'���{�& %����-����� %����0
Baxduxca s� ������ �~���~�
4.-��������'���{��% �����" ��~��8�~��E#0�����"�8�"0���)"��% �-)�% ���-�yoli bizi bir yuvadan �� ��� ���)��)� ��"(����"����" ��� ��������������:��$�������" ����0�" �~�������~�(����
5.--���-�%��������'�������[��� �� �� ����)"������'�����(��!� ������������� ��� ������"-"�"��(� ����!������'��������������� {�W�-�� ������%�0�%������������� �+������#0,�
6.-�8�������'������������ ��� �������������)"������'��������)� ( ������������������"�" ��*����������'��il��)8 ����[������0������������� �������%��� ��������� ��� �������������-�8�������'����mür����)��#0�� �� �� �� �������������%��� � {�;����!������������������(� �8����!����������������0���)� �"-��(��
�0��-�(������������������0���8("���������-V.1992], Adamyeyici qaynanasi vermiyer ~�-��� ��~�
7.-ca, -c�������'�����^"������'������ �������[������0������������� �������%��� {��-����������)� ��8�douzi ������� �~;�\����~��^� ������8����" �(�����~E��!��~��^" "��)��8��"���)�������C��03.VII.1992]; Bir göz��8������"���w� ���������������"��~8)� ������(~�
8.-an, -��������'���{
Gül���%������%������-��
����%# ���"�������%# ���"��~8)� ������(~�
9.-�����-d���������'�����;����� �� �� �� ���������#(��������[������� {
Bir baxan yox yür��������-� �
Öl���#������� �0������-� �~w�!������������-��~�
10. -8������'�����;����� �� �� ���)���0������������������%��� � ���0� )�8����������)"������'������"����������-8������'������ �������� � ��������� ��� ��)���#0����-8������'������ �� ��-��!����)"�m������'����0� )�8���� ��� ��-8������'��������istifad����� �� {
^� �)�8���'���'��������'�~)"��8~��^� �)�8�)��"�( �~�0� )�8���������~�
11.-ma, -m�������'�����^"������'�������[��� �� �� �� ���0������������������%��� � {
Pikalli yaylalar, çatma xanalar /S.Bayraqdarova/;
;���)"������������
G����� ������ ���~������ ����"����~�
12.-�������'������0� )�8�������������"-"�������������� ��� ������������������[��� ����(������� ���düz������������������%��� � �
��'����#(���)#����-���~������#0~�
13.-��������'�����^� ( �������� ������sqa türkl� �������������������������� ��^"������'��[)���� [��[�'� �[��[� ��[�(�����0�����0�"��"��#0�� ����"� ���������!���������� ��������������������� �������g��� � ��^"�� ���������)� �����(��!���������� ����%#��� ��������� ��)�� ������� �)����[����etm�������������� ��^"�������� ������������!�-v�0���������������� ��%�(�������������"�������� ��%#��� ��)���� ��������������^���� ������������������������:��
14.-%�������'���{���� %����#'� %��(����
15.-��������'�������[���#��� ���� �� ��araq düz������������������%��� � {��� ��������������(����
Bu dild��)�[0�����������������������)� ������������ �� ��\��������#0�� ����)� ���������%� ��������0������olur. M���{�?����-��� ������"�����0���C������������:��
Mür����)�������� ��������� ��� ���n dilind���� ����)�������� ������#0��������������������)� ��������n���8�������������%������� ��w� ����)�������� ������� ��)������ ��������"-"�������-��������'����������� ��������� ��^����)� �" "�"�����!������"�" {������`����`��������'�����w������{
Qaragünlü c���!�������)������)� ���������������������:�������:��
cumadan-cumaya g��� ������� �
�-�"(������� �� ��������� �~\�^� � �(~�
Mesxet türkl� �����-����������^� � �(�'����������������:�������:�������)� �� ���(�����
Ortaboyli, mor çiç�k /mani/
������� ������������� ����)�������� ��-��������� ��������%������� {
��;������������������ �����{
Uzun-uzun q������ �
�����)�0��%������� �~)"��8~�
\)-��������������� ���)���)�0-bayaz adamlar oturiyer [48, 03.VII. 1992];
Oyan da, oyan ufax-ufax yavrum
���������%������ �~8)� ������(~�
:�;�����0�������������������%����������{�=����-0������'� �" )���������� ���~�-��� ��~��*�"���-haluxli d� ��� �"0���� ���~E��!��~��? ���-�)"0����-� �!�����%�����~;�����!0�yev/; Çamli -���"��������!�����%�����~;�����!0���(~�
3.Sad��(����0������������� ����������%������� ����)�������� {�?���-���� ������"�����0���C������������:���Qaragünli c���!�������)������)� �������������������������:��
4.-li v��-��0������'�������� sif�������� �����{�E��!���-�%��!��0���� ��� ��� ���~E��!��~�
Q�;����(���������������%����������{�?��� ��0������)��0��0��"�" �������)#����~)"��8~�
6.Bir �����������(��)� ���������������%������� ����)�������� ��]��� %#0����� �~������an/; Pitnagöz �"( � �� �~E��!��~�
7. Birinci t� �����������������8���� ������������������� ���)� �������������) ��������� ����)�������� {�E#0�����"�8�"0���)"��% �-)�% ���-������)�0��)� ��"(����� ��� ���)��)� ��"(���������" ��� ���~���!��~��8���!���������-d�����(��� �����" �"� �~�����%����~�
8.Antonim sif���� ���)� ������������������%������� ����)�������� ���0��-������~��� ~���'��-yüks���~������ ~�(����
9.T� ���� ����������������� �����) ��������� ����)�������� �����ay-yünqül /oyunlar/, kaba-tavli /cocuxlar/.
10.-dan, -d��������'������������)� ���������)� �������������) ��������� ����)�������� ��W��������~��~��kiprikd����� �~�~�(�����
11.Bir say v��)� �������������������%������� ����)�������� {������������ t�)���(������ ��� �~�������~������"0 ������~'��~�(����
������� ��� ���������������%� ������ ���������������� ����� ���%��� ��{
a/& �)���������������������� {�)�0���(���>�!����>��� �~��0~���� �~)�)� '�~��!(�����"� ��0����(����
b/Fars dilind��������������� {�0���)�����" ������0������!����������� ��>��(����
v/ Rus dilind��������������� {��" ���~��"�� ~������ �~���~���������~)"�"0~�(����
������� ��� ��E� 8�������((���� ������ ���'���%� 8�������������)� �'���������� ������������� {�Usta Mürt�0��#������� �!���%��~~�"���#��0�� ������0�����%��~����w� ��0~
������� ��� ������������������������������ ������� ��������0� )�8��(����%� ��� ������� ���������������t�����������������������8�!������)�[0���� ������� ����!������ilir. M�����������������{���(�"�+�0� )��dilind�,�-��(���+������� ��� ������������,{���(����� �%�������0������~������8 ��~�
Soyuq /Az� )���������~�-��("��~������� ��� ������������~{
Yüz yillux ömür��#�� ����0����
\("���"( � ����'������ V�����~E��!��~�
W����~�0� )���������~�-�������~������� ��� ������������~{
Oleydim t�0������# ���)� �'�'"�
W������� ��� ���'�������������~E��!��~
������� ��� ����������������������������)� ��� �������� ����������� �������������� ��w����������sk���sözü klassikl� ���(��������� �������)����� ��������������������� ����������� ������������ ����������-s yerd�������������8�������)"������������������������������ ��}����������� ��� ��������������������� ������� "�")������)������� ��;����)"��!���������"�����)"���������������!������������������ ���������"-"�������������� {�W�������(�����������������)-������"-"���%# ��� ������������:���$-�q��� ����������"����-�" �� �������~[�!��))������"��[��-������~�(����
������� ��� ���������nd���������������������� ����)� �����[����[��#0��� ��;%�����[�����{
D����8������� ��)�����
\��)��(")�����'������~����w� ��0~�
Sif���������#0�� ����)� ������"���#0��� ��?������� ���#0�� ������� ��[$��[���[������� ����-�������[ �� '�����[���"x" sözünün ��������������������� {
Tuy yastux vers�������)����
� � ����������������~����w� ��0~
������� ��� �������������)�[0�������������)���� ����#0������� ������� ��w������{�^� �'������������b��0�)� �%#0�����
8)� �'���������'����'�����'���-���~8������(~
������� ��� ����������������������-�������[���#(�� ���� ���%����� {
1.R��%�)���� ���� {
Bir göz�������-���
Bir qaraca xaldur v�����~8������(~�
^��)�����%����-"�������
�� ��0��%��������" �~w"���������� "~�
Uzaxdan baxarsan -��������������
W����%��� �����%����-çiç�����~;�����!0���(~�
�-��'� �%����'���� �~������#0~�
2.M����(��!�8��������� ��)���� ���� {
& �)��� ���������� �� -��
W"8��-���������� �)�0���� �~����-�"~�
Yaprax uldi kuçuk yür���)����d��
V������0��-�)�'����!� ��� ��
/Xeyransa Mirz���(~�
3.Dad bildir���������� {
Z�!����������������8����-����������������������)���������" �~������#0~��
��;�����!��(��(������ ���� �8��%# ���������������� ����)���� ���������� {
]������ �� r��%����������
]�%�������� ��������0�������~������8 ��~�
$��������%������ (����"���~������#0~�
Uli gözi il���0����� %���%#0����������~������#0~�
5.Ümumi keyfiyy���)���� ���������� {
cik yumurta soyulmaz /������#0~�
Çuruk taxta mux götürm�0 /������#0~�
Çuruk iple quyuya enilm�0�~������#0~�
? �)"�"��)����0��)� ����
Üstümüzd���("��)"0� �� ����~E��!��~�
������� ��� ����������������������� ����� ��������� �8������[�������� ��)� ��� �������� ������+�� ��,�b�[0��� �������0��)�[0��� �nki is��'�����" ����%� �������� ����������������)8 �-���((�������" ��buradan sif�������������� �8��� ��� ���'��� ��^"������������ ����������%� �����!������ ������f� ����� � �
������� ��� ����������������������-������� �8��� ���� ����� ��� :
1.Adi d� �8��������� �8�������������%#��� �8��������" ��)"�)������� �8��� ��'���' �� ����%� ��� �8��� �onun ��������� ���� ��w������{
Paravozun tüstüsü,
��� ���)���������0��
��" "��%� 8����0�
W��� ���� ��0���:���������
D� ������������8��
^�������������8��
N���0����"������%�����
W��� ���� ��0���:����������
�-������0�����
G���������0�������:����������
Qara göz, mavi göz,
�� �������������-����%��
Sari ip���� ���~���~
2.Azaltma d� �8�����^"��� �8��������� ��� ������� �������rfoloji göst� �8��� ���#(8"��" �������türkl� �������������)"�%#��� �8��� �������)�����0�����������"�" ��^"��� �8��'���(�����������������������'��� ��w��������������� ��� ������������� ��%�)���� ���������� ��'"���#0���� �� ���0����d� �8���ni ������%��� ������" {�'"���� ��0���������� ��� �������������0������ �8������[�[��#0�����r��%�)���� ���������� ����(��������������������0���������" ��w������{
Bir çift göz�������������
Yollar al-�� ��0������:�������V���
3.Müqayis���� �8�����^"��� �8��������� ��� ���������������(� ��'����������)����#0�� �����������olunur. M������{�� ��0���'����� ��0���)����� ��0����(� ��� ��0�������~)�������(��� ��~��^"�sözl� �����0� )�8����������)�[0���������� �������������� �8������0�������üçün istifad����"�" ��T�!� ��#0������� )�����������{�������!� �~E�? ~��)� ��'� ��#0�� ������? )-�(����'�(��dialektl� ����{�� ���)� ��� ���'���~~'� �~? ���~���������� �8������0��� ��VV������C���
4.Üstünlük d� �8������������ ��� inin dilind������������� �8����������������������%��� {��,���������:,�sintetik. Analitik yolla üstünlük d� �8������0������ �������������((���������������#0�� � �� ��� ��^"�� ��-����� �� {
1.&���#0������������%���������������� �8���{�������������qara, ����(������%#%�(����
2.Ey sözü il�{����%#0�����������(����
3.P����#0�����{�������'���������(�������"���(����
Ey d� ������"0"���� �
Yola vurdun güzün d� ��~8)� ������(~�
4.Çox sözü il�{�'�������'�����'����'����#���(����
Bu cocux çox küçükdür /d������~�
5.Siyah sözü il�{����!� �����!��(��(����
6.Mor sözü il�{��� �- m���������� �- qara, mor -�� ��0����� �-�������(����
Mor-m������������"�
^� �����8�����"��~8)� ������(~�
7.Rasa sözü il�{� �� �� ��%#0���(�����[��[�- çox dem���� �
8.Tey sözü il�{�$���- tamam dem���� ��$��� �������(�������� ��(�����$���� ����������~�������~�
"Tey" sözün���0� )�8����)�[0���������� ��������8��������8�) ������'�����(���������� ���%��� ����M������{�� '������ ��0��� {�$��� �����"�������+�������,�
��?������#0�����{��������0�������� ��������� �(����
10.Qat sözü il�{�����0����0� )�8������������������ �����[��[������������������ {������0��
11.Yaman sözü il�{����������������#���(����
������� ��� �����dilind�������#0��������[����������[��������#0������������������������ �'���)�onun ����������[����[��������)���� � �
Sif���������������� �8�������������������#0������������������(��������!�8�����-���������� ����(��etm�����������%��� {
1.-m-s���{�)��)�����#�%#%�����������(����
D� ������� �������-����������
������%�0�����%# ����0� ���~;�����!0���(~�
2.p- s���{�)��)�0��)�)�0��� �������������"��" "�(����
&-��"�8�� �%#0�� �������
�"��" ���"( ��!�����%�����~;�����!0���(~.
3.l- s���{�'��'���������'�����8�8"��'������ ������"0���� ���
4.-������{�)��)�� �
Bundan ��(���������� ��� ��������������������������������������� �8�������)��)� ��� ��������������edilir. Bel����������������� �8������)���� ���!��������������� ����)������)�����)�����������)����b�����!����8���� �������(����"�" ��w���{�)��)���)����)�)����)�0~~)�)��)�0������������0��dünb������0�(�����^"����"���������0� )�8����������� )� "�"��������� �������� ���%����� ��^"�dialektl� ����"� ���%#��� ������0�!����8���� ���������-b�����(��)����#0�� ����(����"�" {�gömb����%#������)������0��)�)��)�������)���������VV������C:��
������� ��� �������������������������������� �8������� ����'����#0��#������� �����������������������!adis������������������������ ��^"�!������0��8��#0����� ���%����� ��?�8��#0�����-c s��������� �(��������������������� �8������� �� ��w������{�?�88�)� �'�8"��������~�~��?�88��������h��������� ����~\~�(����
������� ��� ��������������! çox üstünlük d� �8����������������� �����'����- s��������������������� �
�-��#����� ���0��0����"( ��
;'����#��� � �� ���'������#�� ���~����-�"~
Üstünlük d� �8������������%��� �����'���)"�������-ca -�����'���������������������"�" {� 8������8���8�������8�(�����]�"��������������0���� ������������ ��� �������������)"������'�����)� ( ��������~8~�������������� ��w������{
Meyv���������-'�
^� ������8����" �(�����~8������(~�
Bir göz�������-���
Bir qaraca xaldur v�����~8������(~;
Mor-m������������"�
^� �����8�����"��~8������(~�
"Kitabi-D����?� "�[������ ����������������-ca, -c�������'��������(����0������������� ������"�� �� �� ��� �8����0�"�"������������� ������{��-8���"����"��%# ��%�����"� "�'� ��)��'�������QQ������Q��
������� ��� �����������������������(��������������-�����������-����)���� �����'���������� ������ ��� �������������������"�" ��^" �������������������� ������ ��������� �����������%����������������!������"���)"�������"Kitabi-D����?� "�["���� ���� �)����� ����������������'������������� ����-������������������)"�"�%# ��)��� ��{
"Kitabi-D����?� "�["���������{�^#���-)#�����"� ����# �����-8��? -qara g������-8��?" "-quru '�� ��"'���������?���-����-����nd���'����� ��(" ��)��� ���(����
������� ��� ������������{
Yar �����������-toli q���!�� �
B����������������� ��� -m� ���
~[W ���w!�"�[���������~�
�-� --� �" )�%�������:����������
�-� --� ��(����� ����
�-� --� ���� ���" �"���:������V���
S)-��������������� ���)���)�0-bayaz adamlar oturiyer [48, 03.VII.1992].
Ab-havasi s� ��-s� ��
D� ��� ���� ��-d� ���~8������(~�
Uzun-uzun q������ �
�����)�0��%������� �~)"��8~�
Türk dill� �����%�������������!������ ����)� �����)� �����!�����in��������������#0�� ���)�������yerind���������������%� �����!�����������'������ ��^����� ������ ����)� �����������������'������ ��^"��sif������")�����(��������������� ��\��������������������")�����(���������'���)������'�����(�����hesab edilir.
������� ��� ����������������)"�!�����%��������!��������� ��w������{
^��)�����%���"-��� �
^��)�����%���"-"�������~������ ����"����~�
� � �%���������� �� ������
Qüdr������'������������" �)����
^�0������( �� ��������( �~������#0~�
Az� baycan dilind�����"-"�������������� ��� ����������������[ �~� ~[��������)� ��������substantivl������� ��W�[����)"��#0�!��� ��%�)���� ���������������!�����������������"��8������ ��(����-qara m�[�� ���������������������������������� ��w������{�Kara c��������-����� �����C�����������:��
4.2.3. SAY
������� ��� �����������������������"������ ���%� ��� ������� ���������� ����� ������������� ��}����b�[0����� ����� ���������������� ql� �#0����%#��� � {����������"0��"������"0��)���(����
\�� ����������������)������)� �)�����"��������������������"�" ��$� ������� �����)������������dövrl� �������� �)������� �����[�� �������0���[ "0����������!�������� ��w��������] ���-Yenisey abid��� ���������� ���� �����!�����~�������������������� ���!��)��������������������������olmaqla/ türk dill� �����#0�������"���#0�� ��� ��Q:������:��
Müxt�������������������������~��� ������������������������������(������(�0��������!����l� ���~���[ "0�qalan, eyni zamanda h���)����� ����!������������� ��� �������������������������� {���%� ���~��� ��~��tört /dört/, bin /min/, sekiz /s����0~������"0�~��"0~�(����
������� ��� ���������������� ���������� �� �����������������"�"r. M��������!0� ����� ���dilind�����"0"�������"0"��������� ����)���� ������� �����)"���� ����'���0���������������� ���(�0�edir. Bu xüsusiyy���)����� ����%������ ���)����� ������������(� �������-��������"���� �������yetir��{������'" �����0������������)�����~������" ���������������)��������"�-KÇ.Z... tokuz on kon "�����~�����������"��"��"�~�-F. 44.
Bu mür����)���� ���� �������������� �
S����(�0��������!�������)"���������� ���������!��������� ��w��������)�������������"������-s����b�[0��!�� ��- s s���������(�0�������� �
Bes öküzüm var,
Törti yatiyer,
^� �������� �~)"��8~
Ümumiyy�������- s�������-s -s���������(�0��������!���������%� ��#0�� ���������!������"�" {
Getdi gül,
G�����)��)���
;��� �~���� ~�-��
;��� �~���� ~ gül /Sanama v����"�~�
������� ��� ����������������������������������� �� {
Altun - elek /����~�
Demir selek,
Salla buni,
�����"���~\���(����"�~�
Orxon-Yenisey abid��� ���������������������������������������������������� ��V�����������
������� ��� �������������)�[0����� ���[����� ��� ���������� ��������������������'��� ����-�����sanamalarda bu ������) ��%# ��� �
;���- ikligim,
Bir - birligim,
Üç - üçlügüm,
Tört - törtlügüm,
Bes-besligim.
������� ��� ��������������� ����)���� �� q������� �� ���� ���%��������" {
Bin��)� ��#�����)� ��)����#����~������#0~�
Mür����)���� ������0��������������")��������� ��'����������������"�" ��w���{
Otuz iki f� 0��)����������� �������0�8������
'���0�����������%���� ��)� ������(�������
Çahar kitab, çahar könül, çahar m�0!�)��#(�������
T������� ��������%����������� �)���~����\�����~�
������� ��� ��������������� ���� ����������%��� �����'���-���'��~)� ( �����~������'����������������edilir:
;���'���� ��%�����"�-��"���� sonra d� �������� �~�-��� ��~�
������� ��� �������������-�8�������'�����(�0����-��������'������ ���� ����������%��� � �
Yeddisi /yeddinci/ güni cinl� �%����� �� �~�-��� ��~�
������� ��� ������������������)����� ���0������"-"������������������������������������������"�" {
;�������'-��)�����%����� �0���C������������:��
;������-ikinci dem���� ��^"���� ���������(�0������������ ��;��������#0�������%� �)� ���[�����%���������8��� �������0�(���@�(����-dir [52, s. 59].
���?@�����������������{�w� ���8� ���������(�����"������'�(� ���0�������- dedi.
Az� )�8���������(��� �����+?0���E#�'���������]-"0,�������������������%��� ���������� �������vaxt, günbatan vaxt» m�
M.F.Axundov da h������� ����������������������� {�����%� ���)"�%�����%�����'-��)" ������������ ��V��II c., s. 389].
������� ��� ��������������� �-mü��������� �~)� ��������������'��� �~��")�����(���� {
Birisi sin������� ��)� ���������")����� �~����*��~�
Kims��)����0�)"���������������
Ne�� ���#������#���������+�������\� %����� ����,
^#����� ������ ��
^#����� ������ �����������������!������ �����������)���� � ��w��� ��0� )�8��������'���� ��� ���������)#����� ������ ���!0� ��)"��!�������������� ���%��� ����^#����� ������ ��-ar, -� ��-� ��-�� ������'��� ��(�����������0������ ��w������{�)� � ��)��� ���� �����"0 �(��������"���� {�&�������� ��������)#����"��� �����)��������'��������������� -����� ��� ���� �
^#����� ������ ���0�������[���)�-D����?� "�[������ ����������������������� ��{�$�������göyn������������)� � ���(� ���
��w��� )�������#0)�����������-~�� �--�~�~ �~)� �����~�~�� ��� ���� � ��)�� ������ ~�)#����� ������ ������ ����� �������'��� ������"-"�"�%#��� ����� ���CQ����������
^#���dürm����� ����� ��~">� ���� �� ������� �����"0 ��� ��� ~��)�� ��~"� ��)� � ������ ~��"0�~�� � ��)�� ������ ������ ������0 �������� ~�� ���~)� � ��#�� ������ ~�� '�-balkar /birer, ����� ������ ���>����� ��#'#�� ��%��� ~��� ���~)� � ��%���� ��)��� ����-"0 ������ �~���� �~���� ���#0� ~�v���������� ������ ���%��� ���
Az� )�8��������������-ar, -� ��� ������������������ ����W���0�)� ��#0���~)� � ~�)"�!��#0����%#��� � �ki, o da ancaq cüt-8��������� ���~)� � -bir� ~�0� ������ �������������" �
F.Zeynalov göst� � ������0� )�8����������0�������-� ��-�� ������'��������������%�����)#�%��������� ����� ���%����� ��������������
������� ��� �������������)�[0���)������'��~)� ��8���� �����������!�������8� t� �������")�����������'���~��� ����������������"�" �
Numerativ sözl� �~[�"����[�����~��\������� �������)���"������������������ ������� ��������������"-"������!� ����� ����� ����������� ����"�� ��(��#0�� ��������� ��� ���������nd�����çox rast g��� ����^"��������-������"�� ��(��#0�� ��������� {
çift: Yeddi çift ign��"��������~�-��� ��~��^� �'����%#0�������������~���~�(����
t���{�;��������� ��%�������� �~�������� ���~�
litr�{�E����������"-"�"0�)� ���� ��� �
Oni da bulsax, zanarux bayram /türkü/.
���%{�^� ����%��#�� �%#�� �)�(� ��� �� �~�-��� ��~�
bölük: Gövümüzd����" ���)� �)#����� ���
Kimin var taq����'����)"��� ���~\������^� � �(~�
� �����'��{�^� �� ����������)� ��'����"�(� ��0��
?� ����� ����8���" ��önül /Usta Mürt�0~�
������� ��� �������������)� ��� ���� ��")�����(���� ��^"�"���'���-� ������'������������������"�" ��^"�dild��� ����������")�����(�����������!�'��� ���%����� ��������� �������� ���������� ���� {
��������� �� �������n bad���'������!���"-������� ��?� �� ��(���� �� ������� ����� ����� �göz�%# ����0�� ��~*���"-���� ��~�
������� ��� �������������[��0[�(��[)��[���� ��[)��[��#0���� �� �� ��")�����(���� {
&�%� ��%����� �))���%���� �
W�0)����)��)���(" � ögüdl� �~�� ��~�
��������
4.2.4. &�&=}��
&(�0����� �����������������(!���� ������� ��&(�0������%� �����!������ ������� ����������� ����[�8���� ���(�0���� �(�����������"������ ���� ��� yetirir.
������� ��� �������������������(�0����� �������������( ���� ��'���" ��^"�( ���� ���)�[0��� ��!�������������(��� ��������"���������)�[0��� ���� ��(���0� )�8������� ��������������(�0����� ��"�-"��%��� ��M������{�)�-ben- b���- men - m��, san - sen - s�������"����
������� ��� ��������������-8���������8��������( ��������!������"�" {���(����� ��"�� �����(�����"���unnux. Sonuncu variant bu �!���������������%� ��� ������� �������� � ��w������{�]��"-��%# ��0��¤�]�� �nera gidiyerlar?
�� ���������!����� �%#��� � ������0� )�8���#'�)�%������������ ����!�������"����� ��������-����)� �����)���)� �����)����)� �����)����)� ����������)� ������������%� ��������� ��"�� �����"���unnux v������������������� ���%��������" ��w������{�^�������������'�����^������0���������� ����qalsa baxmadilar.
Az� )�8����������[����������[��[����������[����� ���������������� �)"�������[)�������[��[����kimi" /qeyri-mü��������������!��~��� �� ������������"�" {�^���������)�����������n kimi, onun t���türkün h�������%� 8���������������� �~�������������~
������� ��� ���������������(��)"��� ���(�0����� ��������� �������������%������(�0����� � "�"��#(8"��" ��^"�� ������ "��)#������� {��� "�"��� ���(�0����� ���)"� "�"��� ���(�0����� ��
O qrupu �(�0����� �{������!�����!���� ��!� ����� ��*������)����(� ���!����'�(� �(����
Bu qrupu �(�0����� �{�)"��!)"��)�����)�����)����)" ��)" ��!)" �����%���#0�� ��������������0������" ����!)"��#0��������������!)"�������(���"0"�����)��� �~�������������~�
;� ���(�0����� ��!���� �
�������!�����!��
W�����"���!����"���!��"�
W��������!������!��
$��������!�������!���
W� ��������!�������!���
������������!��������!�����
Müasir türk dilind�����"-"�������������� ��� �����������������������(�0������������(�0������ ��^"��(�0������0� )�8����������?0��(��������������� �������� ���%��������" ����������w��� �����(�göst� � ������������(�0�����)"��������� ���!����� ��VV�����������^"������ ����� �������� ��� �����dilind���������(�0�����!����� ��)�����������!����������")�����������'�����)"����� ���!���� ��w������{�U kendi - kendina n�����%# ��� ¤�\��������-�����������]�������)����%���0��w����������'����kesdim v�����^"�������#0��(�zliyi d�������������� �
H������!���������������������(�0����� �����#0�����8�!���� ������)� ����" ������������(�0�����������(�0����������(�0�����)��� ��w������{������-kendima, b��-bana, kendi-kendan.
Yol açilur b������0�
Dönax geri yurdumuza
S���������iyax biz-biza
Xeyri d����������0�~\����~�
Bu �������?�� ���"�"��;���"���(������� ���%��� ����*�������(����[#0-özüm�[�����������-�-��"özün-özün�[������������[���-�-[��� �������������� ��VV����������
������� ��� ��������������"���(�0����� ���-����� �� {��������������!�����!������������� ���� �������������(� ����������'���(���(������#(���� ��������-���)������ ���� ��'-� ����� �����������"�����pulatelil� �)� ��8��0������ ¤�~��������������~�
4.2.5. FE"L
������� ��� �������������#0�0��%�������(��������������"�������� �������� ����������!������ ������)� �����fe"ldir. "Fe"ll� � ���!�����)��(� ���(����)��(� �����(� �8���!� ������(�0�������� ������!�����!�������������������������� �������!����������"-"����#0��!��������[��) ���������������etdirir" [75, s. 3].
������� ��� �����������������[��� ��!� ���������((����������� �>�����-�������������[�� ������������� "�")��������� ��w��������)��������[���� ����������������[���������������� ��*�������[��������� ��� ������������������������������ {
$"�� ���)��������������)��
T�0��" )���%�������)���~8)� ������(~�
^��������[��������[���������������� ����� !����� �����)� ��� ��� ������� ��������8������������� �Az� )�8�������������� ����������"��"�����(����[�� ����)�������� ��W�����)������&��)����������cüml��� �����)��������[��������"��)�����8������������[)�����[���[��� ���������������[���� �� ��mövcuddur. Müasir Az� )�8����������[�"��)����[������[�"���������[���������������� �
Bu dild����[�������������������� �� ���0� )�8�������������������(������������������������������� ��*� ������������(� �������-�����8������ ���)"����"�������#0����%#��� � {�- Bizi niya süriyerl� ¤�- yazux-yazux dill����������������:���\�)� ���� %������ ���� �~\�&!����(~��8������ ����%# �������������������� ��� ���������������[��������������� ����~�� ��� �� ~������ ��0� )�8����������is����������� ��~�� %������ ���� ~������������� �
Müasir Az� )�can dili üçün arxaik hesab edil�����[��� ��������������� ��� �����������������������!�����dilin q��������"�������� �������������)-���� ��w��������"����~'�����[�����~���[���M.P.Vaqifin, M.V.Vidadinin dilind��� ������ ���������������� � ����ivl��� ����� ���'������� ���������!� �)�(��� �"����!� �)�� �~�����~�(����
������� ��� ������������{�)������0��(��"���" "���#���� ����%���� ���)� �%����������� ��"-"���)� ���!� ��"����� �)� �(�������"����� �� �~[�!��))������"��[��-������~�
"Varmaq" q�������[��� ����)� ��� ��[���[���%�����@���[�� ����������� ��� ���������������������������!��0��������� ��w������{�� -( �( ������ ����~����-�"~�
Unutdun çiç������"�"�������
� ������� ����%#0���"-"�����
~���q M�!������\�����~�
Vara-vara vardilar yüz��
T� )����(� � ���%��������0
/S������^� � �(~�
�-����- annamaq m�[�����{
^����-�����0������( �����
������)���" ��!"-zarin���~����w� ��0~�
�#� �����-����������-����[�����{���0����������v��� ���#� ��� �~����w�!������\�����~�
���?@����#�� ���@��#0����-��������������
Eyni m�
������� ��� ���������������[����������0��� �����!�'����� ����>�������������%������� ��^������[��� ����� ������������-l�������'��������� ��w������{
Yek�����)��")���(8�(������
���!��" ������������ � �%���
/Usta Mürt�0~�
w"'���)�)� ���)����"������������
H�00�������!�'�%�������8�"�
~����w�!������\�����~�
������� ��� �������������������[��� �� ���%��� �������)"�� ��0� )�8��������������[���rl����� ����������edir, lakin h������#0����� ��)��������������� �� �%# ��� ��
Qaxmax - qalxmaq m�[�����{�;���)! ������������ �~����w�!������\�����~�
Diferensiasiya mür����)���[��� ���" "�"�"�������������!������"�" ��w��������[�������aq" mür����)���[���������� ��� �������������[����(" �[��� ������#0����������������� {
^�0������(" �-�0���)������#(���-��������~E��!��~�
Bu dil������"����[����������� ���0����)� �����[�����[��#0��� ��?�����-qovmaq m�[�����{�Baba��������!� ���'����� ���-�"��)� �������'���)������� �~[�!��))������"��[��-������~��?�����g����������0� �~������#0~�
Çapmax- k��������[�����{�E# ���� �����)� ��� ���)� �"���-8�'���� �������� ��\� ����!��))��ustaya ki, s���-8�'��)��� "�" �"�����~[�!��))������"��[��-������~�
Çalmax-biçm�����[�����{�W0��'���~)�'��~�������� �~������#0~�
����-0���'�����[�� ���{��������"����0��(�����"�����" " �~������#0~�
Yapmax-tikm�����[�����{�� �)��"�"���"(�������!��apar /������#0~�
Qonmax-��" ��������������������� %��������������[�� ���{��#'�"-"���" �"���� �������"-"���" ���)��� ����~������#0~��^"���[���[���)�������?� "�[���� ���%��� ��{�E��� �)� ���-����" �"� ��]-"0������������%���)��" �"�����"��]��~� �~���� ��� ������)� ��� ������"�� ���/KDQ/.
Tütüm��-tüstül������������[�� ���{�#����)8� �������� ���~�-��� ��~��^"��#0�[����������[�m�[��������%� ��� ������� ���������������� ��}�^"��(��� �-tatar dill� ����������������t�����-tüstül��������� ���'��������[��� ��������"-"�"�%#��� �)���-���������� ��(� ����� {��������yanmadan dütünüm dütür (Odum yanmadan tüstüm tüstül��� ,������$�����\�)������CQ���$� �����(��qaraqalpaq dill� �����������)�� �����������#�#���#0�� ����������������������� ��:�������VVV����������VVQ���M�[�"��" �����)"��#0����[�����[�(��[�����[���[�� �����������#0�����������%������� ���������� ���(�qeyd edir ki, tütün sözü tüstü m�[�������!��)���� �(��)������� ������� ������������� ��������~)����~m�[��������������0��0� )�8����� ����� ���������� ��������!������"�" ���:������V:���� ��� �� �göst� � ������������#0��������0�����������[����������" ������������[����������������>����-���� ���#0�����������)������)���������C���
Sarmax-salmaq m�[���������[�����#������#0��� ��\��������[��� ����)� ��� ��$��!�8���� �������türkl� �������������� �~��~�����������)���������� {
B���)� ��� ��������!�������"�� ��
S�(��%�����)���"������ ���~8������-�"~�
Savulmax-ç����������[�����{�E# dün d������("��%� ��~������#0~�
&%�����-����� ����[�����{�^� ��%������������%����� ���~8������-�"~�
W�-����-uduzmaq m�[�����{�����(" ����������-�����~������#0~�
������� ��� ���������������[��� ��8���-���!�������0�����������������rosesl� ����)� �����������"��" ��Bu üsulla h����� ����)��!�������� ��)����[��� ��� ���� ��������� �����������0������������(������� ���������������� �� ������������ �� ��������������%�����������8����������������)��(� ������� ��Bel������� "dey��)�������[��[%����)�������[���������[��� �)"�������[������[��[%�����[��� �� ����#0��������������� ��W�[����������" "�"��!���������������� {
Yür����#0������������~�����)�������~�)��
T�0��" )���%�������~%����)�������~�)��
~8������-�"/.
"Qoruya bilm��[��� ��������[� "��0[������������[�������#0�����������-�����8�������������� {�� 0��������������"-"�"�)��������)� �������������������� "��0������������:��
Aramax-axtarmaq, bulamax-tapmaq m�[�� ���{�������)� ��������%���tiyer, kövüni ariyer, bulamiyer /l������� ���~������ �����)"��������������~w"���������� "~�
Yaxmax-���� ����[�����{�^� �������� �"�����8��'� )������� ��-0��������� �~[ �� ��-�[��-������~�
W�����-� �����[�����{��-����)��������" /Musiqi folkloru/.
���"���-��������[�����{�^� ������ �����~�-��~�)� �����������������"������~[^8�� [�l�����������~�
�-� ���-�0�0��������[�����{�;��������� �� ��-� ������0� )�8������������������ ��������)"�fe"l��[���)�-D����?orqud"da da t����������� {� '�%�������-� ����
Durur/Turur/. T��������� ������ ����� ��0� )�8�����)����������#0�������������" " ���[�����%� �)� �fe"l����� ��� ����)���[��������%��� ����� ��\�� ���)"���[��-�� ��-dir, -dur, -�� ��� �� ���k�'����(�������'��������� ��w ���� ������������ ��� ��������������� ����%�������)"�� �����getm���������������)��(� ������� ��w��� ������ �� ��������������(� �������-���������dedikl� ���0����)"�����)��� �
Boran olsa taldaya qaç,
�"( �������" " ��'�~8������-�"~�
������� ��� �����������������������[��� �����0������� ����)���[��� ����'���"����������� ��^������[��� �h������������� ����>��" "�"�"�"�0��%������� ������)��� ����� {
Onca h�� ���'�������"( � �)�0��
?�8���%#0���������" "����~8������-�"~�
Qulaq verm�0��-ana sözün��~����w� ��0~�
"Qulaq verm�0[��� ����)���[������� ��0� )�8����������["����0[��� ������#0������������� �
Seyr��'��� �)� ���� ��
�� ���" �# ���� ��~8������-�"~�
�� �������"��"�� �������"(���
Ömür sürdux h�� �������������~E��!��~�
Göründüyü kimi, bu dild������� ����)���[����������%������ ����������#���'����[��� �����������������fe"ll� ��!��'��������������)� ������� ������������ ����� �
��[������������� ������;��(��!� ������������� ��ind���%# ���������������������������� �������)� ���mübt�������������)��������������'��� ��^"����� ������"����� ����>��%#��� �8��� ���������%��� ��������� ��� ���������������[��������������'��� ����%� ��� ������� ������)�[0�������������������kl� ������f� ���� �
�������������{����-im
W������� ��� ��'����-m, V�����
^-������� ���'����-m, V����
/Gül�!�����!��~�
Yet� ��� ����������-im,
Q� �)�������������-im,
������W��%��������-im /Yitgin Qomoroli/,
...bu gec���#��� �(��%# ���-im [70, XI.1992].
���������8���{����"�
�� �������"-��"�� �������"(���
Ömür sürdü-x h�� ������������
/Gül�!�����!��~�
N������������%�0�������
����%# ���"-�������%# ���"-x
~8)� �����-�"~�
w����%����� -ux [70, XI.1992].
��������������{���������-���
�����-����������-sin sözün düzüni,
?���������� ���� ��)�0��~E��!��~�
-�������������(%�����%#0�� �����������%# �8�����- deyirdilar [70, XI.1992].; Xeyir-dua veranlar v��"gedib bizim kövi görürsün" -diyanlar, yarvaranlar çox idi/.
����������8���{�0���0
Fond açmayi t����������-z
��� ��" ��0������-z,
H� �������0�����%����-z
��-�0����� ������"��~W��%���?��� ���~�
Yigid kimi m� ���" ���-iz
Göks����������" ���-iz,
Qurd r��0���)����(" ���-iz
^��-�0����� ������"��~W��%���?��� ���~
���������������{������� ��� �����{
Saux-�0���������8������������ ��������������:���;��� ������-� ���'�8-�������)� �(� ��� ��������XI.1992].
�����������8���{���
- Sizid���������%#�� ��� -l� ¤���8"� ������ ���"�")���-f� ����� ��� ��-l� ������������:��
���sqa türkl� ������������������ ��'����[���%������� ���������� ��;���� ��'����[�����(����[��� ����"� �0��%�����������'� � �� �� �
��� ���"�������� ��'����[��{�E#0������"�8�!� ��� ���)�-bayaz idi [70, XI.1992]; &������!��"��� ���!��isi davada idi [70, XI.1992], &(������ ��8� �������� ��'��-çocuxlar idi [70, XI.1992].
Dig� ��� ������� ����� ��"�������"��"���� �� �)"����������������"��" ��w��������[�������[��� ����bu dild��[��%������[��� ���������!��������� {��-���� t��8��8��������%������������������:��
������� ��� ������������������ ��'����[����� ���"��"��)�����������0��� ��w������{�!�'�)������dözüm yoxiydi. H� ������#( ����������������:���$��8����%� �� ���� ���������(� ��������" "-�%# ����� �bel�����olmaliydil� ������������:��
Fe"ll� ����"�������� ��'����[����������� ��� ����)"�������������� �
Gen����0���������%���� ��� ��
Bayramda qol-qanad açeydim, V����¢
S�����%������������"�����'���)��
?"����")�!(���"'�������������~E��!��~�
W������� ���rd��'������������
\("���"( � ����'������������
Hüsnün���� ��� ����������������
Onsuz, birc���� ��%# ������������¢�~E��!��~�
Göründüyü kimi, bu formalar, ���������'����0�������������������� �
��[����������� ���*� ��������)�����(�( ��-���� münasib����������� ��� ������������������[�������������� ���������������%��� ����� ���������� ��%#��� � �����)"��������������� ����)� ��(8�)�� 0"���� ��������� ���#(8"��" ��}��������-���������'�����0������������!��'������"����(��(��)8 ��������� ����)"�dild������������������" �
&� ��������������� ��� ������������������[������ ��� ����������"����� ����>��%#��� �8��������" �
&� ������������������������%� ��� ������� �������� ����� �-��������'���������(��������������%��� {
Bir �%������������%������ ��
^� �������'�����~8������(~�
������� ��� ��������������� �������������������������������-������-���������'������������� ���� ��^"��� ��������� ��� �������������%�������������� {
Oyan da, oyan da ufaq da yavrum
B������������ -���~8������(~�
cabirim, g��� ������)�
Göz����%������" �!��)�~8������(~
W0����)����� ������������0� ������'� ������0�0���)"��� �� ����)���8��� ��������0������������dövründ������8������ �-XÜII �� �� ���(����������������� ����0�� ����������������[�"����" {�w��rüxs���(� ���( ����(����������� �(����������~��!������~���� ���������'�(!� ��� "���~����~�
&� �����������������8����������� ��� �������������)� ( ������-�������'���������� ���� ��w���{�%�����seyr edax, saçax /seçm�����[�����~�(����
*�����%����'�����-� �)���
^�0���� ����������������~8������(~�
;�����)�'���'��~�������~�
Müasir türk dilind��-�������'��������"����������-alim, -����������'������ �������� � {��������������soralim.
����qa türkl� ���������������[������ �������������"�� �� ��������������'��� ������)� �����-������-����göst� �8����� ��w��� ��� ������� ���'��� ����������(������������������)"������'����������)"�������f������������(������ � {
G���)�0���)�'������im seyran,
^��)���������"��)� �%����!�� �
/Pir Sultan Abdal/,
G����'�������-qana,
����" ���(�"���� )����
Zikr ed������#��-dön��
����" ���(�"���� )����
&��������������
����-p� (����#������
Mö"minl� ��'�������
����� ���(�"���� )���
Nerd���ldi o Zediban d� ���¤
��������0��"� ����� �� ����
W������%#0����0" "�"���������
G����#���������� �� ��� ���¢��
/Müdirin türkül� �����~�
-������-��������������'���������������(����!� �����������(���!�'���������� ��������)� ������%# ���������bildirir. XX �� ����((���� ����������0������������������-������-��������������'���� ��8���)� ��������������keçirm������ ��w�� ��� �)"������'��� ���)������#( �� ���)� ���(�������������������%#��� �� ��w��� �8������������������)"�"����"������������� �n nüfuz etm��������%#��� � ��������)��������� ��� ����������������[�"����" ����������0� )�8����������������)"����"�������)"�����������'�������� ���'�� ����� ��QQ����������
&� ��������������������������!�'�)� ��� ����>��%#��� �8��������" ��^"��lam���������� ��� �����������'���d����8����(��� ��&� �'� � ��)"���������!���������������"�" ��w���{���~��~��'��~)�'~��������%������ ������(����
;�����(��;��������������0��-����~8������(~�
��� ������ ���%#0���%# ������'���~\���li/.
&� ������������������8�����0� )�8�������������"-"������-����-in, -un, -��������'��������������%��� {
Ey insanlar eylükl� ��������
Umidin���!� �)� �����'������~8������(~�
������������� ��� �������������%����� ������������:��
&� �������������������t����-�����-sin, -sun, -sün, c��������-lar, -l� �~-nar, -n� ~������'��� �������(��������� �� ��w���{��� �"���)"��"�����������"������� ����0����� �(����
=" �'�)�����������(��'�������~������#0~�
\"� � � ��"��"����)����������0����� �~[�ah Abbasin������[��-������~�
X�)� ��������'�0����-�����������'����(��%���8���0��� ���!�����"�" �
;������0���������� ��� �������������-��� �~)� ( ����~������'����������0��� {
P��8� �����)���� �
������������������� �
��0��������%#0����%��
Bunda b��������� �~���~
;������0��������'������[��� ������������'��� ����� �� ��� ��W�[������[�����������0����!� ��'������������(��c��������������)��� ��w������{
��-����������� -�������%����������� ����-�����- "���))���'��������� �'�����(���özülm�0����"-"�����"��!���8�������������!��������� ���������������:���&�%� �� �����)-� -)-� ��� �ediyerdil� ������������:���\�0��)"�� �� ��� �������)� ��������'-� ��� "���������-V.1992].
������� ��� ��������������������0�����-" ������'��������ifad������������������� ���%��������" {�^"�el��)� �8������" �����!� � ����� �-����8�!-c�!�(" " ���-� ��������"8�0� (��� ����� ��� ����������" �~E��!��~�
-� ������'����������� ��� �������������-ar /qeyri-q����%���8���0��~������'��������"�������������� ����yetirir. M������{
cabir heyran-heyran durur /durar/
;�!����)�0���(" " �~(" ~�~8������(~�
Böyügün sözüni tutmiyan uluya-uluya qalur /qalar/������#0~������ ��������������������'� � �/çürüy� ~������#0~������������� ���)�����������rür /itir� ~�������#0~������������#0������" " �~�" ~������söz/ v����
������� ��� ����������������������8��������������0��������'������[��� ��-"�������'������(����"�" {
������0��)����� "��
Siz��"-" ������� "��
������ �� ����� "��~W������?��� ���/.
��'����0����������� ��� �����������'���!�����!"���~��~��!�����������~���~���'����0��������'��� ��� ��� ���� ��^"������'��� ������� ���������������0�)� ( ������������������'�����%� ��� ������� ������f� ���� ��w������{������0�#���������������������������������������(� �)� ���������������������-V.1992].
��!"�����'����0��������������[��� ��������������'��� �����)"����� ��w������{
���������!����)���0�
��� ���-�����0�
? ����0��'� ������0�~W������?��� ���~
w ���� �����müasir Az� )�8��������������������8���������������-��0��-niz, -nuz, -��0������'��� �����v�0��������)"��!������������������0�-=������'������ �������� � �
N������'����0��������'������[��� �����������������'��������������8��������0�-göst� �8����� {
Yigid kimi m� ���" ����0
Gösk����������" ����0�
Qurd r��0���)����(" ����0�~W������?��� ���~
������������������������'����0����� �� ���-���������'���� �� ��� ���0� )�8����������)"������'����-am, -��� ������%#��� �8���(�0���� ��w��������{�
Yet�r yerimd����������
Q� �)����������������
������W��������������~W������?��� ���~�
���������8��������������'����0����� �� ���-"�������'���� �� ��� ��^"�����������'�������)� ( ������� {
���!�����)���" ���"�
Yür��������)��� ���"��
*�����'����������� ���"��~;��!0����-��~�
Türk dill� ������������'����0���� �����-�)������'������������������"��"��" ��}����������� ��� �����dilind��)"������'������"����������- ������'������ �������� ����� {�\� ��#%����'�� ���~'���)~�%�0���� ����~[�!��))asin������[��-������~�
G���8���0����������� ��� �������������%���8���0����� "��" �- semantik c�!������������ ���t�0!� ���� {�����%���8���(���� �-q����%���8����?����%���8���0���8���-�8-������'���������������"�" {
?�� �0����8�
Yol g���������8��~���~�
c���!���(��� ��%# �)���!�����%������ ��[^������(��� ��%#�� �8-� [¢������������:��
Q����%���8���0��������'������[��� ��������������'��� �����)"����� ��^���� ������� �������� ����� ��������� ��� �����������������������8�������-"�������'�����)"���������[��� ���-8�������'����������"�����[�[������[([����������'� ��w�������������0���)� �"-��(���0��-�(������������������0��alacavux [143, IV-V.1992].
Fe"lin qeyri-q����%���8���0����������� ��� �������������iki formada -ar, -� ��-� ��-ir, -ur, -ür �� �� ��������� ���� ��w������{
? ����'� ��� �
Baxduxca irax yanar /mani/;
B������������' ����-�-������ �~[�!��))������"��[��-������~��^#��%����#0�����"������"�"�-uluya qalur /������#0~������r n������������������'� � �~������#0~�(����
H.Mirz�0���� �����!���-ar, h������-� ������'��� �� ������������������)�!����� ����%#��� � �����)" ��0����������������%������ ��w�!0�)"��%# �������0 ��0������� ����>�������������-y, -
� ��-a ������'���������������0������� ����>�������������-y -ir, -� �-ür, -" ������'��� �� �������������q��� ��������( �� ��^"��������#0����!���������8�!�������!��������0�"��8�!������������" �����göst� � ��W0����)����� ���������0� ������ ��-���0����!����� ������[�"����" �����)"��������'�����q��� ��� ���8�!�������������0��������'��� ��������������������[��� ����0�"���[��) ������%���8�����0 ��0����)���� ����� ��w������{�\� �-ilahi bil�����������������)��� �!����)� �����������)"�!�i bilür /N�����~������!���)����������!�)���)"����" �����)��)�� ���" ������)���-v�!������" �/Füzuli/ [55, s. 156].
- ������'������[������ �-q����%���8���0������%� ��� ������� �������� �������������'��� ���)"����� ��M������������������t�������)"������'������������'������)"��" �
�"( ��0 ����� ����
Mor-m��������� ����
B���������"( ���
Yar yüzün��)� ����~���~�
������� ��� ���������������0 ��0������������ ��������-m�0��-�0������'�������������� ��^"������'����� ���)��dirir. M������{�^�0��%�8�%�����0�)� ��� ���("��~E��!��~��^0���� -)"��0��)0����bulur -yiyamaz /������#0~�������0�0��)������0�~������#0~�(����
Müasir Az� )�8����������)"��� ����������� ���~%����)����0�������)����0~��������� �
^"������'i il���������0 ��0�������� ���'���-man, -m��������'�����������)"��!����������������������olunur:
8� )�������� �
���������"�� ��~8������(~�
M���������"��%��� �
�-�����������%��� �~���~�
Az� )�8������������� ��� ������������" �����-man, -m��������'����� ������ ����� �������0�������������������������� ������������������ ����� ���������� ������������(� �������-��������"���� �d����� ���0����������� {�����-tavus ist����������8����������" " �~����~��W ��) "�����)��0������s��������!�-nov /Füzuli/.
Bu q��������"�������������� ��� �����������������������!����������'�����-m����-����� �� ����������������� "�")��������� ��w������{�E���������(���'������������\��%� ���!�(��������%�-���~w�\�����~�
-m����-mam��� ������0 ��0��������'��� ����� ��-XÜIII yüzillikl� ����0� )�8��������0�������da rast g��� ��{�\�����)��0� �\(����� ������%�������������������-( ���~�����)�"��!~��*�8 ��x�������������������� ���?���"������ ��������� ��~�����))as/.
� 0"��������������� ��� ������������� 0"������������ ���������-a, -�������'������!����� ��"�" ��� 0"���������������'�� ��-a, -���-�������'��� ���((���� �)8 ������������������� ����� ��)������� ��V:������C���^"������� �)�[0���� k dill� �������������)�[0��� �����������������������������%��� ��������� ��� �������������)"������� ����� ���������������������������� ��"�" ��������0����� ����#( �����������������8�������)��� ��^��������'�)������������)������������ bilm������8���bilm������"'�)����������������������[���� �� ��)"�������'����������������������8�������������� �������������"�" ��^"������� ��)8 ��������� 0"����������������������������"��"��" ����-�������[ �� '� ����(� ���������"���� �)"�)������� ���-" ���)����0{
F�����)�0����!� ������)-�����
^"���!� ��'��������������~E��!��~�
]���� -�� ��- ���������
��� ���������������������~E��!���
Bitm��������%���� ��"������
?"8-�������������������
Na �������"( � ����"��'����
����!���0�8����������������~8������(~�
$"�� ���)��������������)��
T�0��" )���%�������)��
Yill� �"0"�����(����������
Yür����#0������������)���~8������(~�
�8�)��������&��� ��� ������� ��������!����������������[����(8�)�������������� ��� �������������%�������������� ��]-"0� "�"������ ��������"-"�������)"��!�����������������(8�)�������-�����-m������ ���������!��������� ��w������{�^"���)�0��� ��� �)�������"���&�����!� �����'��������� ������"�"��'�����idur. V�������0���!� �������'�������"������w������������(�������0���#���)�������8�v��������- ��'�������"������� �������������������� ����'��������� ����� �������������������-V.1992].
�� ���������;��(��!� ��������8 ���������������������� ����)-����)"�������������� ��� �������������-sa, -��������'��������� �� {��'����������������'������(����
��[������ ��������������� ��� ��������������� ��'� ����������� 0"�(����������[�� ���������������bilir. M������{
Yüz yillux ömür��#�� ����0���
\("���"( � ����'������������¢�~E��!��~�
��[������ ��������������� ��� ������������������������������-���������������������-������������8�������-k, x, ����������8�������-��0��-��0�����������'��� �����)"����� �����������������(��8�����-"0� upu türk dill� ��������"-"������� ��
��������
4.2.6. FE"LIN T&\���}&�w&W&��FORMALARI.
������� ��� ������������������[�����'���� ������������� ����( �� {������ ����[���������(����[���)-���
M���� ����[���������)���� �����xidm������������� �������� ��� �������������)� �( ������-��������'����il���� ���� ��w���{�*������)�0����%����0 ���"���^"���������������-��������������%�8�����saxladi [70, XI.1992]. Yorulmax bilmadan geca-gündüzi, hüsnün���� ���� ����������������~E��!��~��^"�������� "�������������������)�0������" ��¤�~W������?��� ���~�
������� ��� ������������������ �� �!�������#�����!����������������������[�� ����!�������-��������keçir. M���{�����0�� )�(���0)��0�� ����)�0����%�0������'�����))����!� ��������������������(%�����V�����!�� �����"���� �����]�" ���������-baba yurdumizi kendi gözl� ������%# �-��� �����������XI.1992].
Fe"li sif����������� ��� ���������������[���������� ������"����� ����>��%#��� �8��� ���#(8"��" ��^"�morfoloji ������� ����������-"0� "�"��� ������� ������������'��� ���"�-"��%��� ��*����������'��� ��-����� �� {
���;������0�����[��������������'����-an, -��{
V���������-"���'�8"��
?"��������)�0��� ������~;��!0����-��~�
Ey d� ����%� �����'�
Yay, s��-s�������� �����~8������(~�
���������%� ���#���0�~������#0~�
S�������%#0��� 0"��%�����
�-��#������'#�����"���~8������(~�
�����0�#������ �0���)��������� ��
/������#0~�
Z�!����������������8����-��
minn���������������)���������" �~������#0~�
2����'����0�����[��������������'��� �{�
-���{�^��������0�����0�~������#0~��^���������"����~������#0~��?" "�"��-8����#�%�������0�/������#0~�(����
-��-���-�"-�������'������[���������� {
�� �"-"��)� ��"�" ���#��� ������ ��-dürt��~������#0~��;��� ���"-���� ����)-��" �~������#0~���#'�"-"��yurdun q�� �������"-"���" ���)��� ����~������#0~��E���"-�����������"-��������~������#0~�(����
��-���-�"-����[��������������'�����0� )�8����������)������#( �� ��������%��������������������� ��w���{�N�simi sofi d�%��� ���-��������%����%������~������~��?0��-��"�"������ ����8���~�&�~�
3. G���8���0�����[��������������'����-acax, -�8�{
Kölg���������8��-8��)"���~������#0~�������8����0����� ���8�������~������#0~��;����8������� ����8�(���opdan inanmaxdur [44, IV-V.1992].
������� ��� ��������������������0����������������������'����0�����0�"�"�"�����������-���-egen, -�������[��������������'��������� ���%��� ����^"������'����[�"��(����8!"����[��� ������"�� �� �� �fe"li sif�t ������%��� � ���������(����������������������������������(��)�����"����������)���� � ��w���{�W�-�� ������%�0�%������������� �~������#0~��E�0-��%��������%��������0���' ��-bazarda loti eydir /������#0~�(����
��[���)-����������� ��� �����dilind����[���)-��� ���[��� �����"����� ����>��%#��� �8��� ��� �� ������������ ���� ��&��� ��� ������� �����-�)���[���)-��������'������)"����������������"��" ��^"������'������"����������� ������ ����(����������'��� ���� �������� � �
������� kl� ����������-ib����-ub����-üb�����[���)-��������'����������� ��#( ���������������%# �����"���� ���-" " ��^"��������[���)-��������'�����0� )�8���������������� ����((���� ���������%��������������������� ��^��������)���#(�� ����0��������� �� �����������)"������'��#0����%#��� � ��^"�����onun h������#( �� ������)������������ ������"-"�"���)"����� ��QQ����������
������� ��� ����������)"������'����� "�")������-���'�����������"�������� �������������� {
Öz ����%�����"�"��)#��)���(� ��
D���0�� ���'�)���'���'�� �����~w�������~�
Çoxdan bu yerl� ����(���"������ �
Mill������"������)����������
~�������\� %����� ����~�
?� ��)����������� "�")���" ����"
Bir d����(�����")��8�" ��#����~����w� ��0~�
Bu sözümd����%� �!���������
&�����")��#�����)���%��������~����w� ��0~�
��������
4.2.7. Z&���
������� ��� �����������������!� ��������8 ��� 0�����0��������� �������� ����(�����)���� ���0� ��� ����%��������������������� ��w������{�����" "�'��'�"��~��0~��� ��� ���������)���� ����������0������������� ��bir�0����-������ �����������)� �%�����(����������(����
�-���-����0���� ����� �"��~E��!��~��&%� ��������� ��#0���0��)�������� ��� �8���%��-���~;�\����~��^�����)"������ �������"��+�������,�
Bu dilin düz������0� ��� ��-ca, -c��~���%�8��"�"�8����08���08�(����~��-����~��������%�8����(����~��-cana, -c����~����8�������08�������-�8�(����~��-�"-����~���"-������#���-����(����~��-� ��~���� ���)���� � ��(����~��-dan /birdan, çoxdan v����~�� ����>��%#��� �8��� �(�����������������%��� ��w������{����������#(��������"���E���� �������� �����"�"����" ��������)�0���������)" ��0� ��^���� � ��Salyandan kömür g��� ��� �������~��������������~�
Mür����)�0� ��� �������������� ����%������ ��&��'������������ �)"�� �� {���%��-yegin, qoz-qoz, il� �-geri, üç-üç, sabax erik����#��%�������������)� �%�������0����#�����)���������������'-���#���(�����yüzb���0����0-yüz��(����
Dizin-��0���'������W��)" "��)��
Seyr etdim gözin����#(l� ��)� -)� �~����\�����~
E# �������������������� ��� ��������������� ����)�0� ��� �������#0������ �������������#0�� ����("�������������(������-b���-)����� ��������� ��������� �������� �
4.2.8. KÖM��;�������9�����
Sözl���� ������!��"�"�����������
H� �)� ��������#���'������!������ �������������������
������� ��� ��������������#���'������!������ ����������)-���8�������(��������#0�� �������� �-müst�����#0� "�� ���� ����� ��� ��?������������ bu toplumun q��������)��� �������-�����)�0�arxaikl�������� �-müst�����#0�� ��'���0���������������� ��� ��-���0������)-���8�������(�������sözl� ������� ����������� ��0� )�8�����)����������(����"���������� ��������������#0�� �� ��}����)"�sözl� ���������8�!�������� ������� �������� �
?������������ ��� ��������������-�������0�"������� ������� {
1. Zaman bildir���� {
\� �~��� ~��������� ������������!�'����� ���������������� ��*�w� 0�0�������#����-n�0� ��8������ �������iki t� ��)�!��������~���-ra/ ������%�������� �-�)������� ���� ��'�����!���0���z� ����!��������������������� ��QQ�������V��
?������������������ ��^� ������������� �\"��������)����� ���%�0���'�����8�!���� ����"���� ���C������������:������skaya geri dön�������� ���!(����"-"������)��0��� ���~W����� �~�(����
Zaman z� �������{�\� ���'��� ���0��#(�����" ������ �!)� �� ����������$���0����(��������� �-r�����söhb���������� ���C���������:��
\�� �������������)"��#0�����)"���������� �t g��� ��{�\�� ���������"-"0�(�0������0������"-"0��� ���� ��" "���;�������������-�"-��� � ��)"������� � �-�8�������������������� �����:�-30 yil yet� �[70, VIII.1992].
^�0������� ��������������'������!������������� ��#0������������ dilinin t�
:��;�������(������������)���� ��)���� ���� {
8���� �����- �(����
^" �8�����"-"�"0���0������������� ��������~;�\����~��\���%���� �E� 8������'�������probleml� ������"���0���"�"�"��-�� ��%�������������� ��� ������������� ������#0-söhb�������� �mübadil������������)������� ���C���������:���] �����- �� ��%����� �~�������������~�(����
3. Ziddiy���(�� ����������)���� ���������� ������� {
���~~� �"~~� ���
Nümun��� {�^�0��������0���������0��� �"���������~;�S����~��?�0�������������)���� �����������������-�v��)���� ������ ����# ���"�� ��������� ��'"�-�����(��������� �������� ����� ���������0"�"�meydana g����� ���C���������:��
? ����������� ������� �������"��"-"��#0���)� ������)� �'���m�
1. Subyektin bir obyekt��0��������!� ��������(�� ��� ����)���� � �
2. H� �!�����)���������� ��������!� ������� ��� ��(�����)���� � �
Bu halda birinci b������%#��� �������
� �"����������%# �����)�����0�"�"�)���� ���� ��#0"�����������%�������türkoloji ���)������qeyd olunur. Az� )�8���������� ���� �"�������)��������)"������ ���������������� ����������������������� ��}����*�w� 0�0������)"��#0���� ����������!�'��� ��������������������� @���� ���� �-d������!�0��� ��QQ���� 206].
3. B��0�����)���� ���� {�������W���0�)��0�������0�"�"�"�����������������������)"��!������dilind�� ���%�������w������{�!������#��'���)������)� ��� ���-�����������������#� ����0���� ��������VIII.1992], B����������)"�����������������!�'�������d���)"��� -������ �"���¤�~;�;� ���(~�
�����~�)�~��������0� )�8���������� ����������������"-"����������� ����)�����������%������� ������������������ ��w������{
Güld���� �%�����)���#!����-xar içind�����~������~��W����������������)��������0��-�� d�%� �~�����~��\"�)"0���������"�" �~�������������~�(����
4. S�)�)�)���� ���� {��'���� '���������#0����������
^"���������� ��)��!������ ����%����)� ��8�������]���^���������� ��#�������(����"���'��#0������������%���������%#��� ����� ��^� ���'�������� �w����� ��(����� �������?�=�����!������������"8-dan tör���������� ����� ������ ����� ��]�^ �������(����? ��)���)"����!�0��� ��������������� �������özl� �������������� �� ����)���� ������� �
S.Deni bu m���������!��������� �!�����������������]������������ �����"8-��)-������"-"�"��#�������� ��^������)"�"������"��������� �������)�)��� ����"8�������������������� ��\����������$� ���������� �������@������ 8���'�����������(����� ��#0��������(�������������� �����bunun �(�0�� ��������
A.N.Kononovun fikrinc����'���������"8��#0���������� �� ���������������
Bu mülahiz��� ������� ���'��@���������������� ��������� �����������������"���� ���������yetir��{�;����)������� "�"-"��'���%�8��� ��(��%������� ����E������8���!����0)�����������!� �)� ���0�V������'���'������������������:��
Birinci cüml�����'�����������)�)������8��8�������������������0�"�"�"������������� ��*���?"����(�müasir Az� )�8�������������� ���!�� ����������������������������� ������'��������������"��"-"��#0���)� ������������(����)�)���
«Gör�@������������������
Bilig����(���!������"-�(��%#0����#��������%# ���"(������'�������!���)"�" �������"-"��%# ����������� �'�������� ��������������:��
^"�������)�)���
;��������
Ölümd���)���!� ������' ��( ��w�����-8(�����-� �����)�-�����" �~;�\����~��!����������'���b������)� ��� ���-�����������������#� ����0���� �����������������:��
^"����� ��%# �������������#0�������((���%������#0���������'�������!������������ t���)�������� ��Bu �������0� )�8�������������)������#( �� ��������!������"��"��" ���� ��������!����������h��������)�)���
Birg�����)���� ���� {�����-n���������-la, -l��
M������{��0%�������������������������~���!��~��$��������������� (����"�ma /������#0~��E������davul-0" ����'�� � �~;�����!0���(~�
-nan, -n����������������(�� ��)"��!���������������!�'�������������� ��^"�"��������������������
;�������$���� ������ �~)� %����~��������������� -���"����� �� �~����(��(����~��W�������-��endil� �~!� ��������������������)��"�8��8 ���"����~��W� �������-� �)����~���(��!� ��������� 0�~�v����
8���������������� ����������������(��0���!��������������� ��w������{�^" �8�����"-"�"0�sizd������������ ����������0, IV.1992].
^-���8���^-���8�� �- sözl� ����#0�)� ������� ���������������������������� "����� ��(����� ���komponentl� ����)-��-����������� ��8������0(�� ��(��8������ � ������ ���� �������)���� ��gör��)-���8�� �����8� �� {�,��)���0�)-���8�� ��),��)����)-���8�� �
������� ��� ��������������)���0�)-���8�� ���)� �'����������� "�� ��������� {
Birl���� ���-�)������ ���)-���8�� �{�(�������~���-l�~�
������� ����w�������� ������$ �����(��� "�����-� �������#( �������ür [70, IV.1992]. Burada v��)-���8����!��8������)���� ��)� -birin��)-��-��������%#��� ����� �
\)� 8���;���� ����� � �- Sabircan v��;���� ����� � �
;��� ��)���� ���)-���8�� {�!����!����!�������!���^"�(������!������������ ������niyer [70, III.1992], Allah h������0���!��������0���!�����"�"��0����������������~;�\����~��^���� "�����(� ���~~�!���yür�������!���8����~���~��\ �� "��%������~~�!���� �����!���%� ��~���~�������������� ���0��!������)����������� �������� ��)�����)"�- �-acil� ��%# ���� ����������%�������� �� ����������������VIII.1992]. Bu �!��������������!���~�!��)-���8�������!� ������� ������������ ��?�����������0���� �����h��~!��)-���8����������� ��� ����������������8�������%� ��� ������� ����� ���ilind�����'����� �
H����)-���8�������!��������������������������)"��!�������������� ���%��� ��{�?��"���'-���!����"���������������� �"�� ����������������:��
;�� ���)-���8�� �{����~~����������~��������)� -��� ������������������������ss�����~E��!��~������ �-���0��������0����� �-��� ������%#����0�~;��!0���(~�
? ������ ��)-���8�� ���^"�8� �)-���8�� ���8�������(� �����������������������(������((� �� �� ������ � ��)� -birin��0��������((� �� ���������� � �������)esiz mür����)�8�������)� -birin��0��������������� �� ������ ���� ��)-��-����������� ��^-���8�����((����������"��"������ ���)-���8������� �%��������� �)� -biri il��0������������������� ���Q����������
? ������ ��)-���8�� ��)"�� ��r: ama // hama, ancaq // anjax, f����~~������!�)"���(����
?�0���0�!����8��"��������)����" �~w�\�����~��-�E# ���������(�" � �����!��)����%�����(��%#�� ����� �~�����%����~��*�)"�����0� )�8������������� ��VQ�Q�����"���#���������(���0vlux )�����������������������������:��
Az� )�8��������������������������)��������������� ������ ��)-���8�� ���)"������� ���%������olmur.
^#����� ���)-���8�� �{�E!�~~�%!������� ����� ������������
Ya da t� �����������)��� ��������%����¤��������������:���?(-����� ��((��8�� �"���������������komit����~�]�~���� �������@�8�������������������(���� "�������������������8����������� ���'����\\�;����� ����E� 8�����!#�"�������:�����������'������������� ������������� �~������ �~, Gah ��� �������� ���������E!����")�8�0��������)�0���( �~w�\�����~�
Az� )�8����������)#�%��)���� ������� ������ ������)-���8����)"��!������������������ ����� ��������������������� ��^�
��������� ��)-���8�� �{���������������W���)�0������0������������8����� �������" ¤������VIII.1992], h� ������0����'��8��������������)��������������� ���" �~������ �~�(����
$)����)-���8�� ��^"�����������������"���)-���8�� ���)� �!����������)������ ����)�8��������komponentl� �������l���� ������������%#��� � ����%� ��� ������� ��������"-"�������)"�����"�"����������d�����)-���8����)"�8�!��������!�"�� �� ��^�����)"��8������ ���)��8���������)-��������)"�)-���8������������� �8�� ��"���� ������0�� ��w������{
Heppimiz��)������ �����'������������0�"'"������� ���������)��� ������� ���C������������:���^"������ "���������)-���8���������)"��8���������)��8�������)-������ �
&��$��&��� ��#0�� ��(����)��#(������8����������������(�� ��% ��%���(����
��� �"-"��%�8��d�����������) ��!��0�" �~w�\�����~��������%� ������ -¤�\� ����������>��türkl� �� �~w�\�����~��� ����!�'�( �0���� ��������W���)������������)�0�~w�\�����~�(����
M�!�"����� �8������ ��0� )�8�������������"-"������� {�����0���8������8� v����
]�� �����"��!���������0�#0�� ����� 0��� �������������������"�� ����������������ist������ ����)���� ���� ���C������������:���^"��8��)� � "���� ����'��������)0� �������" ������10.IV.1992], 1992-ci yilin yanvar-��( ���� ����)"�!esaba t��8���0� )�8�� ���")���������\����rayonunun bazi t��� ����(���� � ������ ������������" �~������ �~�(����
Qüvv������� �8������ {������� �~����(�0���~���!������)���
��� �)� ������������� �0� �������� �������8��0�� ��������������)�)���)� ���������'�(� ��������m�
�����������(������ ����(����)���� ������� {����~~��������) ���!��
������)�����������������\���0���� ������)����� �����8�����" ��� �� ��!�¤���������������:��
Sual ���� �{���
E# �"�� ���������keçan oldumi,
M���"��%���)��"�"���'������"���
Dar gününd������'�����"���
Ya dost deyib s�����������( �"���¤�~;�;� ���(~�
^"�"�'����������( ��¤�~�������������~�(����
&� ����� �{�)������
^��)"�8� ���� ������" �"0����!�-t���8�!��������� ������������������������:���?����� ������� ��tarix h� ������!�������>���~������ �~��?���%������" ��)����~~�$��" �" ��)����~���~�(����
Modal sözl� ��w������- f������-m���������� �����")������������)� �(� ���������
Türk dill� ���������������� ���������������
���������������������#0�� ������" "�"�"��#0���
Düzi budur ki, sift������)������ �~w�\�����~��$�- "�����������������"������ ��*�����������!���b������%��� �����&((����������%� 8��� ��������%� 8���������� ����)��!�'�)� �xalq sürülm������ �/M.S�����~�
Bu nümun��� ����������- modal sözl� ����#����������!���) ����� ������� ��8������ ���t� ��)�����(� ������!������#0�� �������-���� ���������((�������������(����%� ���������'� � ���������%������������!��� ����������� �
Modal sözl� -����������� ���������������"�� �����)� ��������������������#0�� ���")��)��#(��������������(������"��)� �!��������� ��������)������������ �� ������8�!������)���#0�� ���)-���olmur, cüml���� "��" "�����������8a seçilir. M������{
&((������)�0����"�¤�&����!�������C�-ci yilin �((��� ������)�������0�������" ��������0���) �0��ediyerux. B�������� ��8����((��E� 8�� ���")��������(����"��������������0-��0������������-����d�(������(�������������������� ���0in tez-��0�%# �������������������&((������!�����0�����"8��� �t� ��������������������������������:��
V F�S�L. S�NTAKS�S
V F��
������
} � ����������������:�::�:
������� ��� ��������������������sinin öyr���������������������������))���%#��� ��������� ��^"�"��s�)�)��)� ��� ������!��������������)��������(���������������������������%� ��� ����������)"����������������" "�"�"�"�#� �������8�!��(��� -��������������)-���� �
w�� ��� ���������/b��������"���� �������������(���0�������~��%#��� � �����)"������������������#0�birl������ �������� ����)������� �������0��%���(��� �������������"���'����� ��?�!"���� ��dill� ��������������" "�"�"���������� ����������"�������� ������� �'���" �, özün�����"��������� ����az deyil. Özün�����"������8�!���� �!����#0�)� ������� ������� "��" -��������� "�� �����!������cüml������������������������������������������������)���� )������������� �� �
------------------
*Qeyd: Nümun��� ������� ��y��������������@��0����������:->�������� �������'������� �
W0����(�����)������������ ������������������������ ���-qaqauz, x���8��� �����������8��������������� ��� ���������� ��������������" "�"�"�����)���� )����������!���- "�"��8������0(l� �����(��mür����)�8������ ������������������������� �����(� ����!�������������������� ����'��������)��������Hind-Avropa, el�8����� "������������[�� ������� ���-��%#��� ������� �
*�)"������� ��-"0� "�"��� ������� ��������� ���������� �������� �kk�)�8������������������8����üzvl� ��(������������� ����� ������������� )��������������� ������������������%�8���informasiyavericilikl��)-������������0������ ����%��� ��w����������������!��������� �-� ���#( �� ���
dilxarici t�[�� �� ���)-����� ��!�'�����������������������-nitq sistemind����!� �!�������� ���)� ������intensivl���� ��)��� ���8���"�� ��)����0��^"�)���������������� ������������������� ��������������������������� �����'���"0������������0����(�����)������������ d�����������������dig� ������ ���~������� ��� �������8��� ��������(������� ��� ~�'����������"����!�����������)���� �[57, s. 11].
5.1.1. SÖZ BIRL�������
������� ��� ��������������#0�)� ������� ������������������� ���������� {
;����)� ������� ��^"������������)� ������� ������'������������� �� ��)"�� �� {
;����`�������$( �����������"�"���"(����8�"�� ����������"�"���������-�����������-baba yurdi, �����0��-��(����
Yolumuz d��� ����"�"������ ������"0��������0��-����� ��������'��� ���~E��!��~��]�" ���������-baba yurdumizi kendi gözl� ������%# �-��� ������~E��!��~���-������"0�� ���~E��!��~�(����
������� ��� ����������������[����`����[����������"�-"��%�l����-cü növ t�[������#0�)� ������� ����� �������(����#0�� � �� ����" ��w������{�] ����������'#��� ��-�] ����������������������çöll� ���^)������!!����-�^)����-� ���!!�������������#����- Ail������-����#����(����
Sif���`�����{�- Silahli ��%� �� �~\��!�����%� �� ���� ���(�� �� ���~�����%����~�� ���'"�������~ ���'"��)� ���������������-0��������� ������~�����%����~��\("��\�)� ���# ���8�8"�� �~\("��\�)� ���# ���cocuxlar, h����� � ���-����������0-����0� �~�����%����~���anuxli hava /Yanuxli hava idi ~�����%����~�(����
\��`�����{�^� ��8�������)��������������8��������(����#����� ���� �~�����%����~��? �(��� �������)� �%�����������0���� ����#(��- onun dul qalan g������ ������# ���� �����(-���� ����#����� ini, gücd�����������8� ����(���������� �)� �%���� ����- "�%#�� ��� ���~�����%����~�(����
&(�0����`�����{�- H����!�'�����)����!(�������������~�����%����~��^"�����)� ����)������#����������~�����%����~��^�����8����� �%#0������'��������~�����%���i/.
Fe"li sif���`�����{�E��������������)�������8����-�'���� ������!� � ������������!�� ����������"-"��'�-��� �)�������0�� )�(���0�)��0�� ����)�0����%�0������'�����))����!� ������������V�������(%�����������!�� �����"���� ����~E��hin/; Yolumuz d��� ����"�"������ ������"0��������0��-����� ��������'��� ���~E��!��~���8(��"���)"����������8� �������� �����#'�8���0� �göst� �����#�� ���)!���������� �" ����"��"�� ���������%��� �"�8��))��!� ����)� �d� �nd������'����� ~E��!��~(����
������� ��� ������������������)� ������� ��!�'�����������������������%��� ��^����)� ������� ���t� ���� �������������(������")�����������'��� ��'���(������� ����� {����"��������"-"��(��������-� �������� ����� �%��(����
Analitik yolla ������%����������)� ������� ����0��������)����)� ������� �[�����'���0[��� "��" ������� {���-���������"0"���������'����#(�(����
������� ��� ������������������[������#0�)� ������� ������'���������������� �
���#({�? ��-�0� �'�il�����#�������-���� ���~�����%����~�����)"������� ������)�0����-���� �-���0��%� ����0�)� ������'�( ��8��" �~E��!��~��E#0�����"�8�"0���)"��% �-)�% ���-������)�0��)� ��"(����� ��� ���)��)� ��"(���������" ��� ���~E��!��~�(����
II n#({��-��#���������0�������������"( � ����"��'�"�� ������������%��� �"�8��))��!� ����)� �d� ���������'����� �~E��!��~���-������)�0��)� ��"(����� ��� ���~E��!��~��^�����(��))����h����������� ����������)������0��� �8����)-��������)� �ne"m����� ������!�� ����������)����"-"�"0��������� �-����%# �������~E��!��~�(����
�����#({�^)������!!��������0� ��� ��)"����� ����������'���-��� ���"��~E��!��~��Türb��"-"�����������'�������-f� ����!���"8����~�����%����~��;��� ����8�"�� ��������k�������� ���~�����%����~��&(�0��"��0�)� �!������ ���������8������"-��~E��!��~�(����
Fe
Dig� ��� ������� ��������"-"�������������� ��� ������������������[���)� ������� ���[���)-������[���������v������� ���)���#0�� ���)� ����nd������������"�" ����[���)-������[���������(������� �)� ���������ikinci komponentini t��������� �
Bu dild��-�"�8������'������[���)� ������� �%�������������� ��w������{�E#0������"�8�!� ��� ���)�-bayaz ����~�����%����~��)"���� ���"���" ��������� süzüldüxca n����� �8��!���8��!��� ����'" 8-����t���((� ��%��� ������"�8�'���������� ���~E��!��~�(����
-&���������'������[���)� ������� {�?� ��� �������� ��(��� ���)� ������0" ����������������~�����%����~�
-an, -��������'������[���)� �����l� {�&������!��"��� ���!��������(�������&(������ ��8� �������� ���-'�8"�� �����~�����%����~��?� ������)����� ��������~�����%����~�(����
-��������'������[���)� ������� {���-ci yil���������� ����� ������)� ��������������������������i, belki d���#������������'���%#�� ��� ���~�����%����~��W������� -�-�#����%#�� �����"�"�����¢�~�����%����~�(����
������� ��� ������������������ ����[��� �����) �����[���)� ������� ����� ����������!������ ���������%� ��������!�������'��� ��d��)#���� �������� �
�����!���������
-anda, -����������'��������!������[���)� ������� {�?� ��� �������� ��(��� ���)� ������0" ����������������~�����%����~���#%�������[�����[����"����#%�������[�����[����"��~E��!��~�
-duxca, -düxc�������'��������!������[���)� ������� {�E#0������"�8�!� ��� ���)�-)�0�����~�����%����~��Biz qocalduxca yükümüz d�� ���� �~E��!��~�
������� ��� �������������-�)������'��������!������[���)� ������� ��)���� ��^"������'�����#0�#0�������((�����[�� ����!�da olan söz t���)���� {�8���!���(��� ��%# �)���!�����%������ �~�����%����~�
-�)������'�����#0�#0�������((���'�������!��������#0��������)���� {�? �(��� �������)� �%�����::��gövi - onun gücd�����������8� ����(���������� �)� �%���� ����- "�%#�� ��� ���~�����%����~�
������� ��� ��������������#�����!������[���)� ������� ����%�������������� ��^����)� ������� ���)� ��8��komponenti yönlük halda olan adlardan, ikinci komponenti is����[���)-���(������� �� �����) ���� ��M������{�^����� ��� ki, h� ������)"��!�������"����))����%#0�� �������������� �~E��!��~������)"���� ���"���" ������������0���"�8������� �8��!���8��!��� ����'" 8-��������((� ��%#�� ���olduxca ç�������"�� ���~E��!��~��?����"�"�"��%�����-8� �������)������������~�����%����~�
T�[�� ����!������[���)� ������� {�������)�0��� �"�8��� ��� ���8��"�8�������0���� ���� �~E��!��~�
������� ��� �������������)� ��8��������������� ����!������[���)� ������� ����� ���%��������" {�W� ���qalan ��%� �� ��!�8"m çekdil� �~�����%����~������ �����8���!������ ����� ���~�����%����~�
��������!����)� ������� ��^����)� ������� ����������������!����� ��"�" ��^" ��)� ��8���� ���h� �������)�����-���� ���%������!����!� �������)���-�8��#�������)���� � . Bu birl������ ���)� ��8��t� ���������)���� ����#0�� ��������8���� ���������)� ������ �!� �����(�������[��� �������������"�" ��������86].
Türb��"-"�����������'�������-f� ����!���"8����~�����%����~���0����%# �����[8�-can" ��� �����^��, gülüm��" )����� ����~������8 ��~������8� ����(���������� �)� �%���� ����- "�%#�� ��� ���~�����%����~�(����
?��������[���)� ������� ��^����)� ������� ����� ������������� ������������� ��"�( �� ��������üçün, t� ���(��������� ������qil m�[�����#0�����[�� ����������� ���������)� ������� ��������g��� � {�^������������ ���%������������'���)"�� � �����-üç günd���)� � �����0�� ����������������� ���~�����%����~���0����������0�������� �������)�������� ��0�� ���0��� ����~E��!��~�����!��" ����(� ������ ���� ��������������� �-����0�� ���������'������� ��'��8-���~E��!��~��� �"������������������)� �������� �������#������������0����%#�� ��������!#��� ���� �~�����%����~�(����
������� ��� ����������������#(���"yini söz birl����������" "�"�"�����%� ��� ������� ������)�[0���� ������������!��������� ��w��������)#����������������#(���[������#0�)� ��������)"�������)#�������m������������������������ {�^"�)#������������������( �"������������#��"��~E��!��~�
Dig� ��� ������"�������� ����)� ����������#(���[������#0�)� ������� �����)� ��8���� ���� �����#0����göst� � ��^�������������#(���[������#0�)� ����������������������������"0����������[)����))�[����������olur. Y�[����)���������(�0��������������������� "b����[������[)���[��� �������������� ��w��������{�R�!��������)����))�¢�~E��!��~�
Bununla bel���)"�������!������������~"0������~�[)�������!��[��[)�����!�����[�" "�"�"����rast g��������" {�^"�����������" �)�������!���~E��!��~��^���� h����������[������¢�~�����Acarli/ v����
[�-�!(��[�����������#(���[������#0�)� ��������)"��!��������������[�-�"��!(��[�������������!����olunur.
�#����%������ �" �
Kendini b���� �" �
�-�"��!(���� �"
�-� �)������� �%�����~8������v/.
������� ��� ��������������� ��)�� ����%�������������� �
�����[���)-����� ��)�{�^�����'�������� ���� ������ "�-��� ������� �~�����%����~���0����gör�����[8�-8�[���� ����~���8 ��~��8���!���(��� ��%# �)���!�����%������ �~�����%�nli/; Göz �����"�8�!� ��� ���)�-)�0�����~�����%����~��^� ����%# ���������� ���"0����-� �!���������)�0�gedar oldux /Nur������\����(~�
2. Fe"li sif����� ��)�{�^�������!�� ��������� ����0"������)���� ���8��-cik yiya-yiya gediyerdil� �~�����%����~��\�0�����!��� ���������8���%��������������~W��%���?��� ���~��\�8������)� ����-����� ���~W�?��� ���~������������-"���'�8"��"���������)�0��� ���"��~;��!0����-��~��VC�)������������� ����������0� )�8���8����Q���0(�"��)������:�����#������������������ ������10.IV.1992].
3. M���� ��� ��)�{�\�����%������������"�����'���)����"����")�!(��"'������������¢�~E��!��~��;�������� ���Q-�� {���0������������������!����%��� ������ "8��"�����0����(� ����!8�%�����[48, 03.VII.19�:���^�0������(" �-�0���)������#(���-��������~E��!��~�
������� ��� ������������!�'�������� ��� ��)�� �����)� ��8���� ������ �-mü��������[�� ����!������!��������� ��)"�������������������[�� ���������8����� ��w�����������������"����~�� �-mü������t�[�� ����!��~�- n���������"���~����������[�� ����!��~�
5.1.2. CÜML�������:��6����
������� ��� �������������8���������� ���������������#(�� ����������� ���!�'���������8�lb ed���8�����tipl� ��)"�� �� {
N����8�����������8������ �)"��!�����������������%��������������������(!���� ����� ��^����8������ ���m�[�"��� ��!#���� �(� ��� {��(�)"��-� ���'��-çox uzaxlarda gediyerdi. Bizim bir-birimiznan öz ana dilimizd����"����0������������- s� (��������%����������:���������:��������8�����������"�������� ����#0��� �����������)"��������������������� {�w���" ��������#!� ����� ���~�����%����~��w����� �"0"�������������%���)���������� �����������������" ��l� �~�����%����~�������8������ ���x�)� �����'�����[������)� ������������������"�" {�\��!�����%� �� ���� ���(�� �� ����~�����%����~��?���yuxusuna ged���-8� �������)������������~�����%����~�
N����8������ �����)� ����[����(8�)���������������������unur: Biz bu mür����)��������8()�����)��������böyük, �0�������(��� ���0�)� �)� �"��� ����"��~w�������-��~��]�� �������� )������������������0���������������#������'�������)"�����%�����"�����'�(� �����" � ���������������:��������0��)����%�����(��!�'�)� �����#�'������-�������������� ��)�0��� ��� ���!�����)� ���������)� ��������)� ����"- "�����) �0����������������" ����" ���������������:��
������� ��� ���������������������8������ �����)� �� ���� ������) �����" ��w������{�^"������)���Xirosima v�������������������������������8���� �8������!������� ������:���������:���^� �'�günün � 0�����!���� ����!� ����� �������� ����)"������ ����� ��� ��'���)#����� ������:���������:���^�0�)#������ ����������(����� ��"����������������:��
Sual cüml������������ ��� ��������������"��8������������������������ ��������� ��\"��8������ ���"���������������"���(�0����� ��(���"������ ������#��������� ���� {
���\"������������������� ������"��8������ �{��� qana hadis��� ���"�"���%#0�� ���0��'���������'�������������"�¤���C������������:���W����"�"���� �����¤����������������:���w"����)���������(� ��0¤�~������#0~��^"� �- "�"�����%���-������� �� ���� ����"�¤������:���������:��
2. Sual �v�0����� ��������� ��������� ������"��8������ ���^����8������ ����� ��)�����������������������n��������������������������������!�����!�'�������(������"���(�0����� ������ ����� {�^�0������'������q����"�"�"0���� 0"���� ���¤������:���������:], N�����������0�������0�8������#����)"������¤¢�Nayidi bizin��� ��- �����������)�������������'��"-"��������������)"���� ����������0������" ���������"����"�� ������¤������:���������:���*�'����������)�����"-"��"'������ �(������ ��)"�-� �v��çekilm�0������������������������0�� )� �'� '�(�������� �0��8� �� ��� �)�'�����)�0��������olmayacax? [70, 27.III.1992], F� -����������0�����¤������:���������:��
B�[0���8��������"����������������!����((������� �����'���)� ���'���"l �(�0�������� ��� ��M������{��������������������(��������%���!������ �� ����"�¤��^������-�� ��� ���� �����������0"�������������������!� ��� ����0�����������)�)����!�����������"'� ��'����� ����"�¤������27.III.1992] v�����w������(" -u bel��8������ ����"��)���� ����#0�� ����0� �������� ��^����8������ ��8()��� ���0���)������ �
3. Sual ���� ������#����������� ������"��8������ ���&��� �)����8������ ���((������� ������"�����������������������'����������� �
mi-���������öm�����{�W���)�0��)���0������������8����� �������" ¤���������������:�������daldan-dala köçm����)�0�����-�� ���0���� ¤������:���������:���^"�!�����0������� ��¤������:���������:�����8�)"������� ����������%������" ¤���������������:���*�������0�'�����'��'��-������ ��¤��^"�'�8"��)"��"���(� ��� ���8()����)#����� ����)������ ��������%����¤���C������������:��
Sual cüml���������)� ���"���(�0�������������) �����" {�]���)"����"��"����" ¤�&((�����)�0����"�¤�[70, 10.IV.1992].
Sual cüml��inin x�)� ����[����(8�)��� ��������'����������� {�����������"�¤����������%# ��(�������etm����"�¤�~�������~�
Sual cüml���������)� ����[������)� ��� ���������������� {�^-����0��#(����� �$�����"-"����!����E� 8������)��(� ����������%��"��uxlar bizim V�������������0���!����������������[�� �%#��� ����" ¤���������������:�������)" ��- Az� )�8����������������� ���������0����� ����������� �� ¤�����%���0����� ��! ������ � ¤������������:��
B�������� �� ����������� ��� ��-b���� suallardan da çox istifad����"�" ��^�����"�� ���[ �����[�� ����yüks���� ����"8"�"�������� � {
V������0������ �)�����8��%����¤
Heç ill�8�������" ����)����������¤�~}'���\- �0���~�
V������0���( ����#(��������� ¤
M����%�������� ���%��� �~w��� ��rxanli/
^"��0�����!#������� ¤�W� ���0�����" �"�"0��)��� ��������" ¤���������)"�����)���)����0�g����������¤�$� ��������������������������%� 8�����������¤�~E��!��~����!�����)�0����� �-gögi yaradan, Bir x�)� �(� ���������0��� ���¤���'����%���� l� ���0��� ���¤�~E��!��~�
^"������������!������ ��� ��������8��� ���!�'��� ��� ����"��8������ ������#0������������� �
&� �8��������^����8������ ��� ���!����#���������!��������)��������� 0"�(�������������'� � ��������� �
-Siz�����)�����(���(� ����� ¢�?����%������¢�W������� -�-�#����%#�� �����"�"�����¢�w����%����� ��¢�~�����%����~��- Durma! Vaxt buni t���)������ ��\�)� ���� %�������� �� ¢�~�����%����~�
������� ��� ��������������� �8�������������������� ����� ���%��� ��{
-����� ¢����� ¢����� ����'�����(���������� �����-f� ���%#%�������
T�� ���"���8�������~�� �8����~�[������[���[�����)� ��)" �����-���'���8���������������������������� �
��[ �������������� �8�������'��������� {
�'������"���"'�����an,
����%# ���"�������%# ���"��~8)� ������(~�
Ey, d� ����%� �����'�
Yay, s��-s��������� �����~8)� ������(~
&� �8������������)� �� ��)"������������[������� ���������� �� ����������� ��(8�)�� 0"����)� ��)8 ���� �� �����������������)��� �
Fe"lin �� ��� ������������������� {
D� ����������������������������!�'�)� ����)� ������� ��������)����� �������� ������)�0���0������ ��hay verin! [70, 03.III.1992].
Fe"lin x�)� ��� ������������������� {
V��������"���' ������0�������� %���� ���0��������������8���������(��0������������!���gücl���� ������� ������0�� �0��������(����[����� ���0���� ��-�� ������� �"8"�"-�����"���� ����0������ �(������� �� �������� ������ ������-))� ���0������ ����#0�� �������� �����0�������nimiz�������� ��� �������)�)�0�������-�0��\�0�����!�������� "�����������������:��
M���� �(������� ��� ��)�� �������) ��������� �8������{�-�$ �����0�� ��" ���(����)��-�������-Yerimiz-�" �"�"0��'�8"�� ���0�#% ����{�- Ad��-��[����� ���0��#%r���)��0��'�� ����- Türk dili d� ��"�� ������� ��)��������������-������0���� �-� �� �%���� ������ ������������� ������!����keçürmax! [70, 03.III.1992].
��[����(8�)��� ��������������������� {�^�0��� ����������������� �����0���������������izi, ���)�������0���������0��(��������)���"-"�"0"���������������"�����������������:���^�0����� ������v�����!�� �����0����� ���0�8����������%���8��!�������"����������" ����������0���������)� �%���8����'�� ���� ������������ � ����������������2]; -�]-"���)"��� �-���!(�������"�����"�"�����'��!� �)� ��� ���-����)"��" �"�%#0-b�)�%�������� �����" ��*�'�(�������"�"������� �~E��!��~�
Nida cüml�����^���� ������� ��������"-"�������������� ��� �����8����������������������8������ ����mühüm yer tutur.
Nida cüml��� �����)"����������������(������ ���������%��� {�
������� ����#������{��!��-"�¢�������� ������������)���0��~E��!��~���'������"���"'������¢�/cabir Xalidov/. Ah ayrilux, ah ayrilux! /M�!������������-��~�����)���(�adin nera kaçajak. Ey, callad 8()�(� ��)�"��#0"��¢�~���0������~��\��������0�0�))��" �"�������%# ���"�������%# ���"��~8)� ������(~������� ���-��¢���-��¢�~W��%���?��� ���~�(����
E# �������������(� ����������8������ ������� ��)������!�'���'-� ���)���� ���������������������� �
:��;������������#������{�����0����-���������" ��������" �����������������" �������%#��� ��������" ¢�[70, 10.IV.1992]; Müq������8�����¢�&(�0��"��0�)� �!������ �~E��!��~��^"����(�)������ ¢�~�����%����~��^� �������'��(��� ¢�~�����%����~����� �� �)�0��(��������'�� ���� �� ��\�0������ ��� �� ¢�~�����%����~�(����
Nida cüml�������������%�������������� ������ ������!��� �������� ��$�� � ��������%�8����� � {
Aman allah, aman, qaldux biçar�¢
Yandux, allah, yandux, biz��)� �' �
~�������\� %����� ����~�
Ah ayrilux, ah ayrilux!
;8������������� �����¤�~w�!������������-��~�
Nida cüml��� �����)�[0����������� 0"���[�� ���������� {
?� ��)�������������0��)�����0����"��
Gör V��������� ���8���0� )ycan!
��� ���0��� ��!�'�%����0���0��
Babalar d� �����)�����0� )�8�¢�~w�������~�
Xitab da bel��8������ ����� ���������)�����(����� ��"�"������ {
����� ���-��¢���-��¢
V��������"�"����'���¤�~W��%���?��� ���~�
��������
5.1.3. &}��&}&��
������� ��� �������������#0�������((������0(����!��������!����������������������������(����cüml��� ����� ���%��������" ��^"���������(��� �������������#(�� ���������� �
&�(����8������ �)���� ��� �� ��������������%����������){���-���8�����-���" �����-���� ���- V�����h�� ������� ���� �������)��#�����)�����������)� ���!�))�����[�������������"�������'�(-"�������������� ���savux yüzg� �� �������#��� ��0�~w�!������������-��~�
"V�����!�� ���[���(��������!��������� �����)"��!������'�������!�� �����-���8���" ��(���� ��� �
Q�0��������� �����)���� ������(��� ������0����)��� {�[$����0����- b��)����"�[�
������� ��� �������������� �-� ��8������0(�� �������(�������%�������������� �
Mübt��������(���{�� �����-��""�"��������' �������������" ������'�� �)�' ���~������"���~��Qatarlar -��� %���� � ���0"�"��� � ��� ����)�������"�������� ����%����� ���~�����%����~��^��'�� �-������ �!�8"�������� ��%���!��0�türkl� ���������� �~w�������~�
X�)� �����(���{�^" �] �������� �- yilan m������'#��� �� �
Z� ���������(���{�^"���������( ����������-15-d���) ��-�^��� �������")���������)���������'�����!� ������� %�������������� ���������� ����������#(q��[���" "�������'� ����������:���������:��
$����-�����(���{�? �(��� �������)� �%�����::���#(��- onun dul qalan g������ ������# ���� �����(-���� ����#����� �����%�8������������8� ����(���������� �)� �%���� ����- "�%#�� ��� ���~�����%����~��^�0����- tarixçil� �����!�"'�� ����������'��� ���������� ������ � ������� ������ � ���)�0���'�8"�� ���%���8-�������" ����������������:��
Xüsusil��������(�����)� ��#(�������(������#0�������((������0(��� ����[����[��#0�������������idir. Bu söz xüsusil��������!����((������� � ��w������{��������������0����� ��� �8������0�8()��0�qaliyer [70, 10.IV.1992].
��������
5.1.4. CÜML&�&�\�=}&����\���\��/INVERSIYA/.
�������� ��� �������������8�������������ind������������������[�� ���!�'���!��������� ��^"���[�� �)�������� �� ��������������� ����������� ��8�����������@������������ �������@������@����� ��������������������!��� ��W��"�"0����� ����"�"������ ������"0�������0��-����� ��������'��� ���~E��!��~��&�%� ����(�������"��-�������"��)������ ���~�����%����~������!�(�0� ��������� ��'�������g�0��� ���~@���!�(��(�0� �@��-������~�����!��" ����(� ������ ���� ��������������� �-����0�� ���etmax üçün s��� ��'��8-���~E��!��~��&!�������0�)��������� ������)"����)���������� ����� �- ���(� �)�'������ ���� �~�����%����~�
Bel��8������� �� ����0� )�8������������������ ����� ���%��������" �
cüml����-�)���[���)-��������'��������� �������������������������^"����usiyy������������� ��� �����dilinin cüml��������������������%# ��� �����"���� ����������� ��{
Etm��)�0��� )���� �������!�
V����������� )������~���)~�������"
~;����;� ���(~�
=" �'��0" ������(��"��������"-"����'�� �����~'�� �)~�(������-� �����- ���������� ��� ���~�����%����~����8"�� ������ ���"��"���~��"�")~���-f� ����� ��� ���� �~�����%����~�
«Kitabi-D����?� "�@"����������)"�������8������ �� ���%��������" {�-��-���������� ������)�����" ���~)��)��" �"~��^"-�������-�ana sürdü g�����~�� �)�%����~���C������V��
Prof. Kamal Abdullayev bu tip cüml��� ���#!���8������� �� ��!��)���� ������)�-D����?� "�@"��dilind���%��� ���������"��&���!��������#( ���������^���)��"����?� "������� �� �~�������~�)� �� �qopdu» cüml��in������������ ���!������#(�8������ ����� ���)����������� ������(��#���������#(8"�����"-"�"�%#��� � ��)� ��#������ �� @���������������������"�" ����)� ���#�������"@���������������Buna baxmayaraq, cüml�����" "�"�"�"�)��#(�������� ����)�8��������� mü���������� ������������������'�����)" ����� ������(���������� ����)� ��������� �� @�� ���� !�����������8������������%� �predikativ element olan «qopdu»dan z����� ����� ���� ������(������ �8������������������� �� @����������cüml�����(0�� ������(��������������'�������� ��^������������������ !���������!�"�"������8��������" "�"�"�������� ������(��#����#(8"��" ��)"�� ���)� �������� ������(��#�����������)� ����kvazipredikativ nöqt���������8��������� ������������ ���(0�� ������(������� ��������s�)�)�� ���������)���8���"�-"��"0�"�" �������������� "��" "�"����� ���������"���"����������8�����
daxilind�����#(�������(�0��������"�-"��"0�"-"��0������)" ��� ������(��������(0�� ������(�������'������!������" "��:������Q��
E��������!��������������������!������ ����)� ����(� ����� ��^"����������8������0(�� ��������kontekstd��������"���������(������ ����(�������"������������������ ��� �� ���������� �����"�����)-����� ���������� �-���(� ����������'��� ��w������{�\�radan ardi-arasi k����������)"�m����)�� ����^� ��0����%������%������#'��� �?"����#(������-"������ ��������� ��"���� ������� �����-s����(� �������("�-çuçullar, m������� ���"0"�-uzadi mal- ��E����� "������¢�W��� ���'����("�-�("��~E��!��~�
cüml������)����(����)� ����� ����^"��!���������������������8���������)�������(����)� ����� ������cür olur:
����� ����� {�w�)����`���)� ��� ��{
Onlar da yatiyerl� �~;��!0����-��~��?�0�����������(����- �~8)� ������(~�
4. Qeyri-�� ����� ����)� �`���bt����� ��{�^�����������%���� ��"������~w�!������������-��~��Tük����0���%���)-%������-��~E��!��~����������� �!� ��������!���������" ���-"�¢�~E��!��~��\�8-�idi V������� �-��~E��!��~�
cüml���������-����� ���$����-����� ������������i c��)������8�!�����" ������� �-mü������vasit���0������� ����� ��������� �8���)������������(������0������� �������8�����(������������� ����� ���)� ���� ��� )����� ��������::C��
������� ��� �������������8������������������������ ���)� �����((���(����� �%����)��� ��;���8� ��� �������'��� {
Q���� ����� ��������`���)� ��� ��{�?���� ���#!� ���������w���������������� �~�����%����~�
6. Qeyri-�� ����� ����)� �`��������� ��{�$�0����� �������� ���\� %�������� �� �)�0��~�" ������Sasiyev/.
cüml����0� ������ ����� �
����� ����� ��0� �����`���)� ��� ��{�w����%����� "���E� 8�������8��")"����$� ������"0��)�g�����& 0" "���-� ������#���������������������#��� ��������� ����� ��� �� �)��������^�0��\�)� ��sürgün ediyer����� ¢�~�����%����~�
8. Qeyri-�� ����� ����)� �`�0� ����{�^"�������������#���~�����%����~����0���� ���� �"���-���-��~E��!��~�(����
Sonuncu iki cüml�����#�����-���-��0� ������ ����(� ��������8���������)� ������� �%������� �
;�(� ��������8���nd��!��8����0� ������ �8�����������"����������)��� ��^"�!������'�����[ ��������� ����� ���w��������E���!�����!������^)����� �����@���������" ���[ �����)����8������ �'������������� {�^-���� �!� ��� ������'��������� ��������0��8� � �����lumuzi, izimizi. M�8)" ����"��geca-gündüz. V������������"��� ����� �����0�� �����^��� ��������" ��� ���0�����" �"�"0�~E��!��~�
cüml������[�������� ���������� ��� �������������8��������������������[�������� ������� ���(���� �-normal v�0����td�����)��� �
����� ����� ��$�//����`���)������ ��{�^-)���0�)-�%���'���� �~E��!��~���#���!(���0��� ���#���insan düz����0��^"���� ����������#���0�)� �( �"�������0�)� ������(���� ���"�� ��0������0��0����"���" �~E��!��~��? ��((��� � ������� ����������� ���� %�����8���!�������)������)� �����silinm����~�����%����~�(����
T�/����� ����� �������)"��)������������ ����%��� ������� �����0"�����[����� ���������������"���)��üzvl� �����@����������/�����������"����0(���0� ��iyin��'�( �������!��'������")�����(���� �����)����(��ya qeyri-mü������(������0�������������!������� �������� ��^"�!��%#0���������������(� ����hadis����)��(� � ����/������ �-�� ����� ����'� ����/�����/������������#0������� �%��� �
10. Qeyri-�� ����� ��?"8-�����)�%�0�������# ���'�8"-"��������:���������:���\�)� ��("���'�8"�� �körp���!����� � ���-����������0-����0� �~�����%����~�
Bu cüml��� ���)� ��8���������# ���'�8"�@��� ����� ����"-"�!�����'�8"�� ��# ��@���\�)� ��vux» ifad��� ���� �-�� ����� ������ ��;�(� ��������8����������"�8"��������������[������������#0����~\�)� ��körp�~���� �%����)������� �
������� ��� ����������������������" "�"�"���������8��)������������� ����)� ���������!����8��������bit���8üml��� ���'������������ ��^�0�)"�8�!����!������!������������������������������������������� � ����^������������ ��0� )�8������������-���� ����8��8����������@�- cüml������� ���dilind��-���-���� ����8��8���!�����%������@����������#0������������� ���0� )�8����������)"�hiss�8��������������������������������� ��� �����������������)��#(��� �����������������"�" �
��������
5.1.5. CÜTT&���^}���&�$&�$&���^}��CÜML&}&���ë $$&���^}��ë w}&�
������� ��� �������������8���� ��)�������8��������)� ���'��������������� �
���W���0����������8���0(�� �����) �������8���� ��)�������8������ {�w�-qara m������� ����w����� �"-"������ �����(�%����� ���(����
2. T��������8���0(�� ������������nci d� �8�����0(�� ���������8���� ��)�������8������ {��(�)"��-� ���çox-'���"0�� ��%����� ���~�����%����~��\��!�����%� �� ���� ���(�� �� ���~�����%����~��?� � �� ����b�������"�������� ����%����� ���~�����%����~�(����
���������(�0�����������ad����"��"����)�����������������8���� ��)�������8������ {�����������������yaniyerux. V������������"��� ����� �%���0�� ����~E��!��~��?�8������%�� ����"���%�8-qüvv������ ���-"�¢�~E��!��~��\)!���� �)�0�����" ")������!��������� �~E��!��~�(����
Bu cüml��� ���)� ��8�������[)�0[������8�������[)��[���'��8�����������[��� [���)������)" �������� ��^" �����-���)��� �)����8������ ����8���� ��)���� ������
T���� ��)���8������������� ��� �������������8������������������!�����)� ��!��������)����qütbi ��������� ���������� ��)���8������ ���������� ��"�" ��^"������������)�����0������ ��)���8��������������0���� �-mü����������������"�����������#(�� ���� ����� ��� �
������0�8������^����8������ �����)�������" �(������((� �����%���� �
������0�8üml�������)� �������(����[�����" ��;������)� ��� ���������#0�)� ������� ��+�������,��������"�" ��M������{�*�'�)��������#0������������W�"����!(������W����!(�����E�8������ ����� �
������0�8����������)� ������� ���������������� {�*� ������0����'��cü qoli beyn�����������" ��������10.IV.1992]; -�$ �����0�� ��" ���(����)��-�������- Yerimiz-�" �"��0��'�8"�� ���0�#% ����������03.III.1992].
������0�8����������)� ��������0���[��� �������������"�" {�)�0����������!���� ��+�����,�����ölk��� ���)�'�� �� �������^w$-����;����*�"� ���0 ��(���0�"��������� ������������(��Diskriminasiyadan (ayri-��'���"���,�?� ������������� ����)���8����������������:��
������� ��� �������������������0�8���������� �`��0���" "�"�"��������!��������� {�������"c��������[�!�%�������(�0�������0��¤���������������:��
Qeyri-mü�������������8������$���� ��)���8��������)"��#(��������%# ����� �-mü��������" �(��)����cüml��� �����)����������������" �����������((� �������)��� ��$���((� ��%��� il��������������8��������(onlar - �(�0����,��������"�����)����� ��w������{����������8-��"��������#����������������� ��möhürl����� ��������������%�8���������� ���� ����%#�� ���� �+�����%����,�
Qeyri-mü�������������8������"���� ���������!id������� {�- Sizid���������%#�� ��� �� ¤�+�����%����,��- Bizi niya süriyerl� ¤�+�����%����,�
Qeyri-mü�������������8������� ��� ���������!��������� {�- Sizi Sibir���� %�������� �� ¢�+�����%����,�
Qeyri-mü�������������8���������8������������) ������bilir: "Bizi Sibir���� %�������� ����� [¢�+�����%����,�
Qeyri-mü�������������8�������)� �������������������0����� �� �����������)��� ��������� ��� �����dilind��)������ �� �����0-tez rast g��������" {����V-8��������))���������" �"������\�)� ��sürgün ��������� �+�����%����,��� �"������������������)� �������� �������#������������0����%#�� ��������hönkürdil� ���'�������� �����8� ���� �+�����%����,��\�0������ ��� �� ¢�+�����%����,�
Qeyri-mü�������������8������ �����)� ��)"������������[����(8�)���������������������"�" {�^"��" ���%#0-b�)�%�������� �����" � �+E��!��,�
�"����������8������^"�8� ������ ��)���8������ �������%# ���- icra ed���)����������� �� �-�!���� ��Mübt���)����8������ �����"���������������((� ������ �� �"����������8����l� ����'���!#���� ����ibar�����" {�������)����������������)��#�����������)�����#�� �� ��^���������"����������0�#������ �0���)��������� �� ���� ������������0�� ��?�����%����������0� ������ ����8�-sicax dög� �� �(��s.
������� ��� ���� dilind����"����������8������ ���)� ���������� �����%# ��:�8� ���" {
1. X�)� ��������������������������[��� ����������"��� {��������!� ����0���� ����������8-�����söyl��������"-"������)� �(� ��=� "��( ������0" �8�)������
2. X�)� �������������c�������������[��� ����������"��� {�?�����%����������0� ��W������ ���)" ��0� ����"�����"����%����0�� ��������)"0������0� �����-���#0�������0� ��
---------------
�?���{� �"����������>������ �����(� ��������"���� ������*>������ «Q� �)���)"�(������@�+�����türkl� ����������������������{�E��>�����^�������:�������C-���,����)�����%#�� ������� �
^"���"����������8������ �����)� �� �������������8���������������������0�"��)����������� ��(��k��������� �����������)��� �
�����8������Mübt����������������%���������� ��)���8������������� ������)� ��� ��^����8������ �����!���������� �����")�����(���������%� ��#0� "�� ������(������!���������[������#0�)� ������� �����������edilir.
�����8������ ������������!�����(��� ������ �������0����'����� ��w��������������� ��� ��)� ��8�������14 noyabr 1944-cü ild���?0������'#��� ������ %������������ ��^"�!����������%��������[�� ��"��!(��[�����!����������)� ��8��8��������������8��������������#0����������������� {�������) 1944-cü yil. Noyabr gec�����\)!���0��������%�8������'�����(!������)� �8�����( ���
�����8������ �����������(!���� �����) �����" {�$�����#����^"��#��$� ������ !�������'�����"��" �+�����%����,�
�����8������ ��#0�(��!������#0����� ������#0�birl������ �������� ���� {�?� � ��\� %���� � ���=������ � ����� ����)�������������� ����%����� ����] ����������������������'#��� ���^"�����)����yer������������ �+�����%����,�
�����8���������)"������)������ ��8���-����- n�� ���������'��� ��������" �
�����8������ �����0� ��8��)������8�!���� ����)� ����0�"�8��� �(��0���)���� ������ ��w������{�Sibir���� %����w��������%#(�����)������������-8�������������w��������� ��� ��)"�� ����!�'�(���unutmayacaqlar.
5.1.6. YARIMÇIQ V���������CÜML���
������� ��� �������������������������8���� ��)���� ��'��8������ �%�������������� ��^"�8� �� ��'��cüml��� �8���� ��)���)��#(�8������ ����"������������ �������� � �����iyy���� ���������)#���� �������� ��cütt� ��)���� ��'��8������ ��!�'�������� �� ����� ������������"�����(�(!������������ �����verir. Dialoji nitqin cütt� ��)���� ��'��8������ �������������������"�� �������)��������-" ��\"���������������%�����������)����8������ �8���� ��)���8()�� ��'��8������ ����� ��������� ��� �����dilind��� ��'��8��������)"�8� �" "�"�"���%� ��� ������� ���'�����"��������!���������������� ��� ��������"���(�0����� ������������%��� �
Mübt�������"�� �na ������������%�����8()�� ��'��8������ {�����! ��- h��� ��� ��¤�- Qaril� ��-Kim bizi v��������'�� ���� ¤�- Kafirl� �
X�)� ����"�� ���������� �����������8()�� ��'��8������ ��-�E��!���0����� ����!�¤�-E��!��0��-���0�+�����%����,��^"��rb������� �������������"��)�0¤�-�^� ��("8��� �-����������+w�������-��,�
T�[�������"�� �������������������8()�� ��'��8������ �{�-��������)� ����¤�- D�!������
Z� ��������"�� �������������������8()�� ��'��8������ �{��������������������(���imin gün�!����nerada aramaliyux? - Bu qarma -� "�"�����%���-������+w�������-��,�
������� ��� �������������8���� ��)���8()�� ��'��8������ ����� ����#������������0��� �����"������[��[����������� ������� ������ ��'��8������ ���� ����� ���rolu böyükdür [84, s. 11]. Bu �����"��cüml���������[�������!����((������� � ��w������{�-�^" �������" ��¤�-�����)��������)�����'����������������������-������ ����-�������" �
Ki �������������� ��� �������������8()�� ��'��8������ ����� ����������������� �������� {�-Özün gördün ki? -�E# ����+E��!��,�
������� ��� �������������8���� ��)���8()�� ��'��8������ ��������������#����������" "�" ��\"���(�0����� ����������%�����8()�� ��'��8������ ������ ����� ����������a v������ ��" "���)"�tipli cavablarda m�0�"�8����������(����� ����!��(���"�" �
Bu �!������������'�����8����(��������"����"�"�-"��"� ���)� ��)����� {��"��8��������������x�)� �� �8()�� ��'��8��������������������� ������ {�^����'����er ki, bizd�����-������"�¤�-�-������"���-�^"�"��'����������( ��¤�- Var.
Türk dill� �����8()�� ��'��8�������������0(�����8�������������%��� ��C�������V���W�����0(�����8�������������%�����8()�� ��'��8������ ���)���������)� ����������������[��������) �����")��)"��!������������������� ����[������� �
M�[�"��" ������� ������� ��)������� ����!���������������" "�"�"�����������(�������%# ���� ���� ��Hind-Avropa dill� ��������� ����)��������������� "����� �)"������ ���+��8���������������� ��� �����dilind�,�'���0�������" "�"������������� ��^"�)������������� ��� ��������������" "�"�"���"çevik" v��[��-8�[�)� �����"�����(�(!��������� ��'��8������ ������� ����(�-����")������� ��� ���-" " �
������� ��� ���������8üml������������������"������� ������ �-ora, ne zaman - o zaman, n����� �-o q��� �(������� �����(�8������� �� ������ ������� ��)"�� ���)� ��8�����"��8������ �������" ����)� ��is��8()�� ��'��8�������������������%#��� � {�- Mis��� ��� ��keçiyerdi? - Ora.
Dialoqun sual cüml�����������)� ��0(���8()�� ��'��8����������� ���(���������)-��� ��w������{�Ner����%#�� ��� �� ¤�-�w�����^"�����>��������[�� ����-�����[�8������� ������ ���(����������"��(��cavab cüml��� ����)� -birin��)-������ �
������� ��� �������������8���� ��)���8()�� ��'��8������ ���" "�"�����"�������� ������)� �������� ���t�� �������������� ��^����� ��'��8������ �����'������������(��!���8���������� ���%��� ��{�*���M�����¤�- Anbara qirdi, anbara qirdi; - Qatarlar ner�����%��� ¤�- Uzax Sibird����"0��\�)� ����+�������,�
8()�� ��'��8������ ��!��8�����0(�� �������" "��)��� {�^�������!�� ��������� �������� ��¤�-}0"�����)���� ���+�������,�
Bu dild����(������) �������� ��'��8����l� ����'��������� ��&�(��� �� ��'��8�����������������özünü göst� � ��W ��'��8����������(�������� ��'����" ��&�(������) �������8()�� ��'��8�������özünd����((������ ��'��8���������[��8�!���������� ������� � ��w������{����%���0����� ���� ed������ � ¤�-�������-������ ���������- Qapil� �������#!� �������¤�- &���(������� �- ��%� �� �+�������,�
������� �����������8()�� ��'��8������ ����� "��" ������ �����)� �������� ����#0-cüml���������������������� ��W ��'��8�������nkretl���� �8�����"-"��'�������#0-cüml�������� �%��� {�\�0����������%#�� ��� �� ¤�- Yox, götürmiyerl� �+�������,�
Sad��8������ � ������ ���" "�"�����"�������� �����)#����)� �!��������#0��� �������)-���� ��\���cüml����������������8������������ ��'��8������ ���)"��!���������������#0��� ������)���� )��������malikdir. Bu ������"0������������#0����%#��� � ��?"0���������8������0(�� ������� �������������s� )�������������'�� ���(�������� �������[�� ��!��)���� �� ���:V�����::���:�, s. 258; 160, s. 68]. Bu fikirl������������[��� 0������� ����- "������!���"0��!��������'����\\�;�� 0������������������� ��� �������������)����(�������� ��������������������������� ��)� � �%�����yerl�������)����)� ���� ��!�0��� � ��������������^"�"���)� )� ��!� �����������"0�(�������türkl� ��������������0�������)����[����� �����������"0���������Q�-ci ill� ����� ������������������� �����������"������8������0��������������� ������������������������#0��� �������� )����������s�)�)�����)���8����� � ���� �
Mü������)� ��0(���)" �������� ��'��8������'�������(��)���8����������������!��)������ ��^"��!��������������8()�� ��'��8������ ������ �-� �������)�������)� ��������(��0� �likl��������bir neç���0(�)� ���������)" ����)��� �
8()�� ��'��8������ ������>���� ������'�(�0�����������)��� {����^���-�8�(�0���������:��] ��v�0������������\���(�0��������
Bu v�0������� �)" ��������������������%# ��������������� ��^���-�8 v�0��������)� ��0(��� ��v�0�������������0(������(�0�������������!�'����0(�)" ���� �
^���-�8�(�0����������)����)" ���� {�*���w�����¤�- Anbara girdi.
^���-�8�(�0����������)� ��������(��0� ��������� �-� �����)" ���� �
Orta v�0��������)���zvl� �)� ������~��)����`���)� ~�)" ���� ��^" ���������)����(����)� �����"��sual cüml���������" {�- Nerey��%���8���)���������¤�- Xastanev���
Üç üzvün birlikd��)" �����������(�0����������" ��8�������)� ���'���0(���)" �������8������0(�� �����'���"-" il��)-���� ��\"��8�����������# ���0(����� ����� ��8()�8������������� ���)� ���� ���� ���qalanlar is��)" ���� ��[$�[����`�������`�0� ����[� "�"�)"�������- bu dilin cavab cüml��� �����)" ���� {�^"�8���!�����#(���%# ���¤�-�E# ����~�������~�
T���� ��)���� ��'��8������ ��������� ��� �����������������8����������������������� ��)���� ��'��cüml��� ���������� ��"�" ��w�)������������� ���������8�����)�������� �� �����������'��������� ��M���{�������) �����-cü yil. Noyabr gec�����\)!���0��������%�8������'�����(!������)� �8�����( ����$�����#����^"��#��$� ������ !�������'�����"��" ��?� � ��\� %���� � ���="�"��� � ���Adresi b�������"������� ����%����� ����] ����������������������'#��� ���^"������)������ �s��������� �~8������ ������%��������[�� ��"��!(��[�����!�����������%#�� ������� ������������:��
E# �����������������8������ �)"��������������!��������� �����[������#0�)� ������� ������~����(��mür����)~��������"�" ��^" ��!����������)��na g������8�����!������ ���0������� ��(�����%#��� ��� ��lakin onlar bar����!�'�)� ����� �����(� ���� �
Söz �!�������%# ���������8������ �)"����������������(��%������� �� ��#0����%#��� � �
W���0�)� �)���0(�����) �����������8������ ��������rdir. M���{�������� �������? ��"( ����E���������8������ ���)���0(�� �������������8���� �8�����0(�� �������� ����� ��w���{����C-ci yil. Bu yil b�����v��))����!����������� ����������)������0��� �8����)-��������)� ���[������ ������!�� ����n ����)����"-"�"0��������� �-����%# �������~E��!��~�
T���� ��)���8������ ���)� ��������)� ���������� ���� �(��)"�� �������>�������� �����)��� �������cüml�����)�������>���������"��8������������ ��)������"�����"��8()�8������������kt� ��)���(��� ��'����" ��w���{�- &��� �� ��������!� ����"�")¤�-�w�����" �"��~�����%����~�����>��(!���� ���������t���� ��)���8�����( ��^� ��8��8�����- sual cüml��������� ��)���������0�8������ ����"������)��������������cavab cüml�������- "Molla Dursuna" t���� ��)���������0�8������ ��}����)"�8����������0����� ��'��� ���!������������[w�����" �"�[�8���������)���������������%# ��������0����)� ���)" ��������%# ������� ��'��� ��������� ��� ������������������ ��)���8������ ���� ��'��növl� ���-����� �� {
~�������0�� ��'��8������ ����)� ������������%# ��������0�� ��'��8������������-������#(�� ����rast g��������" �
1. X�)� ������� �`��� ��+���0,�" "�"��"�������0�� ��'��8������ ��^"�������������0�� ��'��8������ �tam v�������" "�"��"���)� �����) �����" �
$��" "�"������� {�- &!�������0�)��������� ������)"�����#0�������(���������� ����� ¤�-?�� ����� �~;��!0����-��~�
�����" "�"������� {�- Bu xalqi aldatmax olar? -�]��0���~;��!0����-��~�
^"�8� �������0�� ��'��8������ ��� �����0���[�����)� �������) �����" ��^" ����)� �������� �!����������� ���������������)"�� ������" "�"��"�������0�� ��'��8������ ����� �������" "�"��"�������0�� ��'��8������ ��������!���-h���8�������l�������� ��� ��w���{�- Yerli c���!������������k��������0¤�- Olmaz, ������������0�~���!0����-��~�
2. X�)� ������� �`�%� �����0���" "�"��"�������0��"��8������ ���������������0�� ��'��8������ �tör��� ��^"�8� �������0�� ��'��8������ ������dan v��0� ���������) �����" ��^"�" "�"�������������0�� ��'��8������ �����)� ����~)��#(�����~�)" ���� ��w���{�- c���!������ ��� ���0��¤�-���� ��~E��!��~�
3. X�)� ������� ����������"���������0�� ��'��8������ ����)� �)"��#(��������~)ir hiss�~�)" ���� ��A.N.Baskakov türk dilind������)����8������ ������ ������������(����� ����>����[������ �����
bunun iki növünd���~[�������(������� ����� ����>����[�(��[����-������� ����� ����>����[~�)�!��������� ��CC�����V-24].
������� ��� inin dilind��������0�� ��'��8��������)"��#(��%�������������� ��w���{�- Susmax v��tanriya iltica etm��¢�^� ����� )�����(� ��¢�~;�\����~�
��^" ���������)� ����[����(8�)��������������������0�� ��'��8������ ��w���{�- Ne zaman �(��dönülm���¤�-������~;��!0����-��~�
Q�^" ���������)� ��������0��#(���[��� ����������"���������0�� ��'��8������ ��^"�8� �������0�� ��'��cüml��� �����8���� �8�����0(�� ����~0� ����������������~��) �����" ��w���{�- M�������0�����(����)�����¤�W ���~;��!0���-��~.
Qeyri-mü�������������� ��'��8������ ��^"�8� �� ��'��8������ ���#0�������"����8����(��" "�"��xüsusiyy������)� ���)" �������(������8���� �8�����0(�� �����������������) ���� ��������� ��� �����dilind���� �-mü�������������� ��'��8������ ����nci d� �8�����0(�� �����) �����" �
���$��������) ������� ��w���{�?���)����������� �� ��- Kimi? - B����~\�$� ��~�
w�����>��������� ��'��8������ ���W ��'��8������ �����������)-���)� ��� �� ��� ���xüsusiyy���� ��������� ��� ������������ d�����!��������� ��������� ��� �������������)"����������vahidl� ����0�)����� ��������(����� ��������������� �����!���� 0"�(��'-� �����0�"��"�������� ����������������� ����(�-����")������� ���������"-"�#0����%#��� � �
Monoloji nitqin mar������"�������� ������)� �����)" ������>��(!���� �������������� ��}��������>��nitqd����� ����� ��������>���������"��(� ���� ��'���� ���#0��8()�(� � ��w������{���������"��n�����"-"������������ �� ��¤��^��8����������� �� �~;��!0����-��~; Bel��'����� �����)�0������-������"�¤�W��¢��-�������"��~;�\����~�
w�����>��������� ��'��8������ ��#0�������((�����8�����������)� ��0(�������������� ������������n���8�������� �� ��w����������0� ������� ��^� �'�8"-"��"� "���(" ��� �#��� � �~[��0� �(��w"�[�hekay�������~�
;���8��8��������%# ��� ��'��� �����)"�"��)" ���������)�������((�����8��������#(8"��" ��&((�����cüml�������'�������������~��0� ~���� ���8���������"����� ���0���)�����������[�[�������(�0�������������(�0������������ �
w�����>��������� ��'��8������ ���� ����)�8������ ����� ��)��������������������%��� �
1. Müst���������������%������ ��^"������������%������ ��'��8������ �)-���8���0��)���0��� ����)�cüml��� ����� ��)������������� ��^"�8� �� ��'��8������ ����� türkl� ������������� ������ ���müqayis��(������ ������ ����������%��� ��w������{�E��������� ������ �� ��'� ��
������� ��� �������������������>��������� ��'��8������ ������� "��" �- semantik c�!��������������"��v������������#(�� ���� ��ndirilir.
Kontekstual cüml��� �����)�������)� ���������0� �����(��)� ���'���0(�)" ���� �
X�)� ���)" ��������!�'������!������"�" {��-����( ��%��� ����0���� ���8���~������#0~�����!�)���d� ��(� �����)���)� ������ ���~������#0~������0�������(� �����))��0���)���~������#0~��^�0������( �� ��������~������#0~�(����
��������"��� ��'��8����������"���������^"�8� �� ��'��8������ ����'��������)��������%#��� ���������� ��'��8������ ������ ���� ��$� ������� �������"���� ��'�q cüml��� ���������� �����0��������������� ���"�����'���������������)0�(���������"����(����� ��'��8��������)"���������� �t����� ��)�0��������� ��� ���������������)����8������ ����������������#� ���������������(� � ����:��135].
?��"���� ��'��8�����������������������������������������#(8"������� ��������!���������������)-���� �
Parsell� ��)#�������8������������� ��-����(����"����� �����" ��?������ ��������� ���� ��)"�)0���cüml��������� ��?��"����� �������� ������� �� ����"�-"��%��� ��&���������"����� ��������� �����bir hiss����� ��?��"����� �����������" "�"�8�� ��'�����"-"��'���)����8������ ����"���� ��'��cüml������� ���� �
������� ��� �������������� ��������"���� ��'��8������ ���� �'������lu il��������%��� ��&���cüml�������� �'����!�������"���� ��'��8������ ��w������{�*� ������#( ���������������� ���da... Qaragünli c���!�������)������)� ����������������$� �������� �������������¢��� �������� ����$� ���(��������)������������"zun ç���8��)� ��� ��~�����%����~�
������� ��� ���������������"���8������ ������� ��������((�����8�������������� ����0(���!����������� ������� ������� ����(���������� ��������������������� �
?��"���8������ ��� "��" -semantik bütövlüyünü m��n daxilind�������)��� ��^����8������ �������0�����)���� ��^"��%# �����)"�8� �8������ ���� ���-����������'� � �'��������� ��^"�� ��������� �8������� ������� �8����������� �8����0!���8�����"������� �8��(�������[�� ������� �
������� kl� �����������������)"������������������� "����� ������������������� �����!��� �������h�����������8�!�����������������������"������"�����(�)� �(!����������������������������!��� �������� �
Elliptik cüml��� ������������ ��'��8������ �����)� �[���� �( ���[����" ��^" ���������)� � �����(�-���)��� ��� ������ ����)� ��� "��" �- semantik c�!�������� �������-���������8������ ������������� ��� ������ {
1. Atalar sözl� �������) �������8������ �����)� �������������
2. &� �-�'-� ����arakterli cüml��� �����)� �������������
3. Arzu m�[����8������ �����)� �������������
Atalar sözl� �������)� � ������ ��(����������������)" ���� ��:������Q�����������C���
M������{����� ������%�����)" "��~����~�
Ac gezm���������#����~���� �- ismi x�)� ��)" ����)~��? ���0��(�- susuz d�%� ���~[����[�������)" �������� ~���
-----------------
*Qeyd: Mö
��?���{������0��(�- d��� ����0���@�~�0� )�>���������~�
-----------------
"B������ [���)� �����)" ������{�?"����%�����-"�"����~������#0/.
"Çürüm��[���)� �����)" ������{����� ��������������������~������#0~�
"K� ��[�~�� ~���)� �����)" ������{��0���" ����0���#����~�� ���� ~�
&� �-�'-� ���� ��� ������������8������ ������(��!� �������[��� ��)" ���� ��w������{�w��� �������������Bögünd������)���¢�(����
Arzu m�[�������������8������ ������)�[0����[�����)� �� �)" ���� ��w���{�\�������^����������¢�~��������������~�
��������
5.1.7. XÜSUSIL&�w&�
������� �l� ����������������"�����������)� ���'��������������� ��*���������� ����)� ����#0�� ���(���#0�birl������ ������((�������%��� ����((������� ������'�)�����������������"���������#0�� �� �
Bu üsulla müxt�����8������0(�����"������ ��w������{�������� �(��lar, �������"��$� ��������� ��������� �)� ��#(� ����'�����(����������� ������ �~E��!��~�������0����)"�0����� ���0���m��["��������0�����������������"����� ������ ��������"0� ������-����(��������������������8����� ����������0������)���-�8������������"�%# ������ �~E���!��~���������������0����� ��� 8������0�8()��0����� ���������������:��
5.1.8. XITAB V������������
5.1.8. Xitab v�� �8������ ��������� ��� �������������8������������sind���� 8�����������������������sözl� ��- xitablara da çox rast g��� �������)� ����'�������� ��� 8�������������� ���������'-� �����������dönm����������)"����)� �����0�"�"�"��������� {�E������8���!����0�)����������!� �)� ���0�������üçün çal����~����! ���(~�����))��������������� �%����~E��!��~��&0�0�!��(������ ���0¢�&���������"�����#0��#�%���0����� ���0���#0���0���� �~\�$� ��~�
���)� �����[ ������������'�������������"�" {
Usta Mürt�0������ ���������(�����
\���� ��!�'�(�����#��������������������:��
Ara cüml��� ��������� ��� �������������8����������������(��8������ ���������� ��^"�� ��#[�� �0��iç� �������(� ��� ��^����8������ �����������(������� ���� �������������������� �� � ��^"�8� �cüml��� ��������� ������ cüml���������� ���)-�����" ������!�����8���������!� �!����)� ��#0��������etdiyi hadis��) ������(����[�"���(� � ��w������{������0���)����%�����(��!�'�)� �����#�'������-�������������� ��)�0��� ��� ��~��������)� ��� ���������������~��!�����)�rl��������)� ��������)� ����"- "�����) �0����������������" ����" �~;�\����~�
5.1.9. MÜR����������
Tabesiz v���)������ ����)�8������ ��$)���0��� ����)�8������������� ��� ��������������� ����)�cüml������)���z v���)�����#(�� ��������� ��}�����)������ ����)�8������ ��)���0��� ����)�8������ ���müqayis����'������������ �
Tabesiz mür����)�8������ ���������� �����)"�����������8������ ����������"�" ��W�[�����)���0�mür����)�8���������� ��)�!������ ���������� ed�������8������ ��� ����)��� "��" ��#0����0�%#��� � ��Bununla bel����)���0��� ����)�8������ �������������� "��" �- semantik tipl� �������)"������� ���%������olur.
T� ��)�!������ ������8������ �����) ��������)���0��� ����)�8������ ����)�����'���"r. M���{������#������������~E��!��~��^"�8������������� ��)�!�����( �� ��$� ��)�!������ �����8������ ����" "��"��" ��^"��� ��)�!������ �����)�����")�����(���������[�������������) ���� �
������� ��� ��������������# ������8��������)���0��� ����)�8������ ����( �� ��w������{�w����� �"-"������ �������� �"���� �����("�-çuçullar s��-s����(� ���������-qara uzun-uzadi m������� ���~�����%����~���# ������8��������)���0��� ����)�8������ ����������"��������)"�����) ���� �����onlarda daha çox zaman ������#0����%#��� � ��^"��� ��� ��������"���(�)����%#��� � {��# ������cüml�����)���0��� ����)�8������ �#0����"�������� ����%# ���'�����8��������)���0��� ����)�cüml��� ��������� ������ ����� ��]�� ��� ����������� �)"�����) ���� ������'��ad��8��������)���0�mür����)�8������ ������'��"�������[��������#0����%#��� ��)�������!�����# ������8��������)���0�mür����)�8������ ����'���[�����������#0����%#��� ��)��� �������������
������� ��� ��������������)���0��� ����)�8������ ����� ��)�hiss��� �� ������-�������[������� ��özünü göst� � {
Zaman �������^"�����������������8������ ����!(����!����������0������������)��(� � {�w�����!��8��� -��" ��))���� %����� ���~E��!��~��="�"��� � ��� ����)�������������� ����gediyer, (��� ����'�������� ��#(���� ���� �~�����%����~��\("-��#0�����'�8"���������"8-������ -tir ����� ��)� �%� 8��%������ �������-�������(��� ���~�����%����~��w����� �"-"������ �������� �"���� ����tavux-çuçullar s��-s����(� ���������-qara uzun-uzadi m������� ���~�����%����~�
� ��8������������^"�������)��(� ���!� ����� ��8����8 ���"�" ���� ��)�!������ �� ������������������özünü göst� � ��w������{�^�������!�� ��������� ��0"������)���� ���8��-cik, yiya-yiya gediyer, &0 ���������� ������'������ �~�����%����~����������%������ ��)-��������� �~}'���\- �0���~�
S�)�)-n���8���������w�[�����������)"��#(�����)� ��8��8�����- komponent s�)�)������8��%�����komponent is������8��� {�^� ���-bir������ ��"�������������� d��� �����������������" ���~�������~�
��������� ���������w�[�"��" ������������� ��8������0(�� ����- mübt�������)� ��(�������-�gör������������� {�8���!�����!�-nal�����-�-�������-s���(� ��{�^�0���� %�������� ����� ��w������
� �����yl� ����������� ��{���-ci yild����"��))�����] ����������������������'#��� ������ ������� ��? ����������������� ��� ����� ��� �! �-h��� ��� ���~�������������~�
Ziddiyy����������^"���[��������0���������� ������ ��(���� ����� ������ ���%# ��mü��������� {�=" �'��0" �������������� ��� ����8���!������� �'����� ���~�����%����~��� �"������������������)� �������� �������#������������0����%#�� ��������!#��� ���� ���'�������� �����8� ���� ��'�8"�� ������ ���"�")���-f� �� qopariyerdil� �~�����%����~��w�������������#!� ����� ������%� �d��(�������"��-�������"��)������ ���~�����%����~�
Birl���� ����������;���8���� ��)�!�����~���������~�)� ��8������(���������"�" ��^����8������ ��� ������-���"����� ����)�8����l� ������ �� ���( �� �
������� ��� �������������)����8������ ����%�������������� {
Tise eyi bir köy idi, özü d��$� ������� !�������'��������" �
������� ��� �������������)-���8�����)���0��� ����)�8������ ����)�����0������������� ��^"��baxm� ���������� �����)���� ���)-���8������ ����)�8������ �� ���%��������" ��w���{��� ��hadis��� ���"�"���%#0�� ���0��'���������'�������������"�¢�~����! ���(~��^�����%�8���������))���������!��8��� -��"�8��� %����� ���������o tez-��0�%#0����'�){�- h����'�����( ¤�~E��!��~�
Tabeli mür����)�8������W"� ���������������0�������������� ��� ��������������)������ ����)�cüml��� �'���%�������������� ���������� �����)"��8������ ���!������)"������� ���%��������" ��^"�dild�����������)������ ����)�8������ ����� ��)�!������ ������������ �������(�0����� ������������������!��� ��"�( �� �
1. T� ��)�!������ ������������ �������(�0����� ��� ��"�
Oni- �(�0�����������)"��8���������)��8����������������� � {�\�����0���iyas��������)������(��yenid��" ���� ��� ��������" � ��)"���0����� ��[������[�������8��� ������%#��� ��� �����������8���� ���0�#0)����� ���0�0���� ���0�� -�0��� ���0��) ���-�)�� �������"��~;�\����~�
^-���8���#0��� ��"{�����)"�������erspektiv yol biliyers���)"�" ")�#0����� �� ����0��� ��������)��" �~;�\����~�
����)-���8���#0����)����)"��8��������������������� ����)� -birin��)-������ �
;����������� ��"{�����))� ���0�%#0���������� {�[^�������"������%��^-����%��� [�~;�\����~�
E# �������������������)"��8������������ ��)�!������ ��)� -birin���������������)-������� �
�����'��� ��� ��"{
sa, -s�{�&%� ����� ���0�)���������� ����)��� �����������¤�~\�$� ���~��? ������ ��)"��cüml��������� ��)�!������ ���� ����������������� ������� �
������� ��� �������������)"��8���������-������#(�� ���������� �
Mübt���)"��8��������������� ��� ����������������������" "�"�"�#� ������������'���!�����������budaq cüml��� ��������������� �������� �
B��������d��������������� ���������"���� �%#��� � �����)"������������%� ��� ������� ��������"-"�����������tip mübt���)"��8��������������� ��$���������������(!���� �����������������������!)����������-�����������"�� ��)��8�������)-����(���"��������)�������� ����� �����!� �������������)"�(����dig� ��������������������� ������� ������� ����)�8�������������������������������� ��� ������ �
�������~�^��8���������)����)" ���� ��)��8�������������"��[� ��'�[�8������ �����) �����" ��)"��cüml����"��)" ���������)���������(�0���� ��^"��8�����)��8��������!�'���[��[�)-���8�����b�[0������-sa2, -������ �� ������)-��� ��w���{�W������" ��������������� ���� �������0� �!)� ��olan sözi, hörm����%�'����� ���0�)"������[�����[�8��iyy������� ����������� �~\�$� ��~��M����)����������� ��������� �\\�;-��������� ������ ���")���� ����������"���� ����������������(��irqind������������� ��)�������� ���!�"�)� )� �"-����0� ����"������ ������:���������:���w����)���daha sonra göst� ����� �����\������)������)����������'��� ��w�������� ��� ���������������� ������q�������� �� ������:���������:�������� �(����� ����#������� �������!������0"�"��������((�����"����������� �!��������� ����8��������� �~�����$����(~��^"������ ��[�����[�8���������w� ��0���" ��������"-"�"0�)� ���������%#��� ����� ����������������� �!���������� ������������������t������'��"����������0���������������� � �~\�$� ��~��*������0��)������ �����'������������0�"'"��yapil� �������i binalarda, m����)�� �����"�")� ���'�� � ��-� �(�0������������ �~�� ��"����! ���(~��N�0� ����"������ ���������0��� ��Q������� �!��(��;��� �(������� ��������� ��������������:��
Bu cüml��� ���)"��8�����)��8�����������0�[��[�)-���8����il��)-������� �
II tip. Bu tipli budaq cüml��)��8���������((���%��� ��^"��8�������)-���8���#0��)��8�������������� �������!����(�0����~��)����(�0��������~����� ����� ��^"��8�������"�������)��8������������� ������)���� � ��^-���� ��"���������)-���8���#0���!����!����!����8������0(��(�0������������������������ ������" ���������Q���
������� ��� �������������)-�������'���[���[�)-���8���#0��������%#��� � {�����)"�������!�perspektiv yol biliyers���)"�" ")�#0����� �� ����0��� ��������)��" �~;�\����~�
Budaq cüml�������)� ��������-s�������'������������ ��^�[0���)��8�������������(�0�������)����������)��������������� ��������0� ����"�"�" ��^����8��������)�� ������%� ��� ������� �������� ���%��������" ��M���{��0� )��������8����%����w������8�����������!�0" "����������������%� �������)����������%� �������8�~[�0� )�8�[�>" ���~��$� ������{�]��������������������" ��"0�!����������~�������~��?"0�����{����������� �����������������^"�>�����~^"�>��an seslar/; Türkm����������{�����% )�����������������"����������~��?" )��(~��QV����CQ����:������V-80].
^��8���������)����(�0���������[�[�������(�0�������������� ��^"�������)����)"��8������������türkl� ����������������( �� {�^"���������" �����������0������������������)���"��" ��� ���-öbürgün d��������0����� �~����! ���(~��^"��������� ��0� )�8�������������������� ��w���{�]���- "�" �����k������� ����"�" ��]���- "�" ��������!��(������������� �~8�8)) ��~�(����
X�)� �)"��8������������a türkl� ���������������)� �)"��8����������)� ���'��������������� ��^"������ �)��8�����������)� ��%# ������������� �
a/ x�)� �[���[���������{�^"�)� ���������%������������#��� �����!�����%� �� ����"��������8���!�������!���aliyerdil� �~�����%����~�
b~�[�" [������'�������)��8����������)� ��������������{�;����������� ���)���0������������������8����" �ki, m� ��0���" ����!��)�������� �������������%#��� ������������%���~\�$� ��~�
v/ X�)� �[)"�" [���������{�\��!������� �� ����������)"�ur ki, c���!���������%#�� ����� �~�����%����~��- B�������������)"�" �������������#����~E��!��~�(����
$�����)"��8��������������� ��� ����������������'�������������)"��8������#(�� ������)� ��� ��^"�dild�����������)"��8���������[�������������[���)-���������� ����� ������������������(�������������olur.
������� ��� �������������������)"��8�������)��8�������:������- h�������������!���[��[�)-���8��������)-��� �
���;������������)-���� {�^"������������%�����������)"� cüml����(������0���������) �����" ��M���{�\� "�������� ���� {�[�(����������� [�~�����%����~��^������ ���������� {�=� ������� ��������döns������� �� �~;�\����~�
^"�������)"��8���������[���)-�������� �
:��[��[�)-���8��������)-���� : Bird�����������w�!������%���)����������'�8"�� ����"-������[70, 27.III.1992].
������� ��� ����������������������)"��8���������� ����������[��� ����������" ��w��������^����������)!��0�"����0��������������)"����� ����"�8�� !����������~E��!��~���-������� "������qazet o adresa çatiyer, ya çatmiyer /S.Toraman/.
��[���)-�����������������)"��8��������\� "��������)������������� ��0������ �������0�'���"0"��������"������0�~;��!0���-��~��$�� ����������[����������������)"daq cüml���{�\�'��)���� �����'������)� �����" �~;��!0���-��~{����� ���"������� �����������������������)���-� �"���� ������" �bildin. &��� �8()�(� ��� ����������-����"�������)�����" �����~;��!0���-��~��
�8�)���������������������q budaq cüml���{�^"�������!�� �8()�(� ����'���)�0�0������ �)�����xalqlara isbat etmaliyux ki, bizim kökümüz türkdür [70, 03.III.1992].
X�)� ����������������������)"��8������{�*����0�'������)����� ��0�����'���'�����"�� ����� �1991-ci yil ma �������������%#0�'����[���������[�0��������� �������������"���' ����� �������� ���'���������" ����������������:������� � ���������8�� ��]����������))���"0"������ �Türkiy�����#'�������� ��!� ������ �!���-� ���%����� �����������������:���=���� �������)"������0��'�������)�0����'�������������" �~E��!��~�
�� �����������������������)"��8������{�������)� ����)�)� �'���"-"�� ����������������8����n������ ���0�����"�"0���-�)����� ����)���� "��~;�\����~�
M���� ���������������)"��8������{�^���������%� �������)� � "��0�����!�'�)� �����'��� �bilm�0�~E��!��~���0� )�8����������)"�)"��8�����[)����������0���� ���[�����������!�'��������� {��������� ��)�������0���� ����������*8������������( -dövl����!�������� �~&��)��(~�
��[���)-�����������������)"��8������{�W��������"�"�"��%� �)�%#0������������)����0�n��� �%���8��¤�~E��!��~�
����%�����������������������������)"��8����������������� ��� �������������)� ���'�������( �� .
I tip: Budaq cüml��)��8��������)�%��� ���� ��)�����)-���8���#0�� ����� ����� ��)��8����������������-���[���)�[������(�0����� �)-���8���#0�� ��� ��- ������������ ��^"��8�������[!�'����[�)-���8���#0���������� ��w������{�*�'���������sin ki, bögün b����������� �����(���( ������!)������b����(������0�����%���~����! ���(~�
Budaq cüml����[!� �0��[�)-���8���#0���������� {�*� �0������ ��������-"�� ���)#���������� ���-"�-"���!�)����������~E��!��~�
������{�������� ��� �����dilind��)-���8�� ��������%�����������)"��8������ �����'��������� ��^"�cür tabeli mür����)�8������ ���)��8������((���%��� ��)��8����������� �[��[�)-���8�������� �����budaq cüml���������� ��^��8�������������-����"�� ��'��� ��)"��8�����!������"�� ���8()����" �
^��8������������(�0�����������(�0���������'�������� {���8�����������"������)"��!����8������������ ���!�'�)� ����%# ������� �~w�8�����(~�
Budaq cüml���������(�0�����������(�0���������'�������� ��w������{�&��� �8()�(�riyer ki, oni b�����" �����~;��!0���-��~�
T� 0�-h� �����)"��8�������������"-"������������)"��8������������[�����)� �����((�������~��~��#0�������� ��^"�� �� �����������0��&��)�"����(�)"�!���0� ������0� )�8������������)� ���������k, z�����������)������~�����������[�����~������(��)����������� ���[��� �������������"���)��8������ ���!�������[��� ����)�����~)���~��#0���������� �������������0��^"�����!�� �����m�[���� �������0� ��' �� �������)�������� �������)��8üml��� �)"��8������������ ��� ��������-�����
��)!�������"-"�"�)���� � ������� ����� ����������8������ ����� �����(������������������ ��������������^"�tip cüml��� �������� ��� ����������������( �� {����)����� �"������ �"��!� �����)� ��8���#� �y aldi /S.Toraman/.
T�[����)"��8��������w�[�"��" ������� ������� �������[����)"��8�����������'�������#(8"��" �������türkl� ������������������-���������� �( �� �
�������^��8�������[����)� [��#0�� ��[���)[���������� ����� ��w������{�^"�����)� ��erdur ki, h� � ����� �-�������������� � ���" ���(������������� ���)"��� ��� ����)��� �������(� ��0�� �~E��!��~��^"�����)� �8������" �����!� � ����� �-����8�!-c�!�(" " ���-� ��������"8�0� (��� �����qartallar m��������" ���� �-���a is������� ���-�8�� ���� (���� � �~E��!��~����� ��8���!�����mümkün olmiyan el��)� ���������" ������� ��8()��0����"��~w�������-��~������������)� �(�0�������g���)�'���"������������"����� ������"��(������������"�������'������"�� �8(b bulmadan irali %���0�"��~;�\����~������)� ��� �����" ")�������������)-gülmax isitiyerux ki, bir d��)�������0 ������� ��������0�)����0������������" ����� ������:���������:��
^��8�������[)� [��#0��[���)[������������ ��w���{�;' ���)� �)-� ���( �����������!�� -������������27.III.1992]; Qazetd���%���"-"��������������)� �-����������������!�!�'�������%#��� �����������27.III.1992].
��������^��8���������[������������� ���(�0����������� ����� ���)"��8��������������8�������� ����� �Budaq cüml��!������(�0��������0�"�"�"�'����������� �������������[�������������" ��w������{�H������(�0�������%�����"������� �-� ��0��� ��������0����� ���0�%# ���"���%��������� �� �����hissl� ����)� -birin��-�����'��� "���������� "���#0l� ����"������ �� ��������-V.1992].
Z� �����)"��8������ ���^"�"��8��������)"��#(������-�����%# ������ ��������� {
Zaman budaq cüml�����^��8���������!�-h� �������(����!#�����0������)���� ���(��0���0� ����������"�� ���8()�(� ���0���)"� cüml�������������� ��� �������������)� ��� ������ ��������� �
^��(��)"��8������ ����� �����(�8��������������(�������(�����#0�� ���������� ��^"�8� �������%�����zaman budaq cüml��� ���)� ������ ��)��8���������((���%��� ��^��8�����)"��8��l����-sa, -s�������'��������)-��� ��w������{����(����[�����[�8�����������(����������0���� ������(����"gürcül������ [�� ��"-�'��� ����� �~;��!0����-��~�
Budaq cüml���((����)��8�������� �%��� ��^��8�������[���[��#0�������� ��w���{�&��)����� -������%� ��dön� ������������%# � ����)-� �)��������[��[�%# �������������������~;�\����~�
Yer budaq cüml�����*�-h� ��������� ����)���� ���(���� �0� ����������"�� ���8()�(� ���)"�)"��cüml������������ ��� �������������)� ���'��������� ���%��m�����" ��^��������� ����)� ��)"��8�������ner���)��8������������ ��� �����(�8������� ������������������ ��w���{������� ��'����� ��� �'������~;��!0����-��~�
T� 0�-h� �����)"��8��������^��8���������!� ��������8 ��� 0����(����!�-v�0��������������'����t� 0����)���� ���)"�)"��8��������������� ��� �������������)� ��� ������ ���������� ��&��'�����������(��dig� ��� ������� ��������!���������������)��8��������������#0�������0�"�"�"�'�-��������������� ��� �������#0��)��8������������� ��)��8���������������!� ��������!�-v�0���������� 0����(����"��n���8������)���� � ����-�����8������ �)"�)������� ��� ��������)��� {�^"��������"0�������������� -����� �����8�0����������0��)� �("8����������������!� ��� ���������������������47 yildur bir yer����-���� "��~w�!������������-��~��\��� ���0����'��� 0�����)��������%��� �������!�"�� ��������)������~;��!0����-��~��^�0������%����� �����[�������[��� �����!�����0�"�8��!�������� �8������0�daha yaxundur /M.c�����(~�
W"� ���� cüml��� ��� 0�-h� �����)"��8������������[�8�����8���#(�������������)��� �
T� 0�-h� �����)"��8������������������0�"�"�"�)���� ����#(�����)�����#0��[���)[������)��cüml���������� ��w���{�^����'����� ������-������"�¤�~;�\����~�
K��������)"��8��������^��8���������!�-h� �������(������������������������)���� ���)"�)"��cüml������������ ��� �����������������0�)� ������������ ��^"��8������������� �)-���8���#0���)��cüml��������[���)[������-���"���� �����������)� ������ ��#0�������� ��M���{�������%�����!� �)� ��(����n����� ���(��8�������� ��#!�))���)��������� ����)� ������ �����(�����-��� ����0��'�� ���� �~;�\����~�
�� ��)"��8��������^��8����������"�����0�"�"�������")��������!�-h� �������(����!#�������������"-"��� ���)�ldir����� ��)"��8����������������� ��� �������������)�[0������� ���������� ��^"������ ����biri budaq cüml�������)� ��������-s�������'�������"���((������������%� �)-���8���������������������� ��Bel��)"��8������ ���)��8������ ��������������#0��������� ����� ��w������{�&%� �)"����������� ���������(!���������������������� ���!��������V������'��������)"�"���0(��������" �~w�8�����(~��&%� �)�0���8��������^�����������"��������"��%�8�� � ��!������[�� �����0��"�%�������������" �~;�\�fil/.
S�)�)-n���8��)"��8��������������� ��� ���������������)�)-n���8��)"��8�����������((��8��)��8��������� �)-���8����!���� �����)"��8�����%�����������!�'��������� ��^��8�������[���)[�������'����#0������ ����� ��w���{���-ci yil���������� ����� ������)� ����������������������������)���������köküni kesmax üçün götüriyerdi ki, zaman bir daha bel�������� �������� ������~�����%����~�
? ������ ��)"��8��������^��(��)"��8����������0�"�"�"�)� -biri il�� ������ �� ������ ��budaq cüml����������� ��� ����������������'�����������)"��8������#(��� ��?�����������0���� �����bu budaq cüml�����������)"��8������������!�����������'������������������� ���� �
Budaq cüml��)��8��������)�%��� ���������� ����� ������ �����güz�������0������������f� ����� �8������������(���� �����#(�� ��)"������������������� �
Güz�����-ziddiyy����� ������ ���)"��8�����)��8�������-sa da, -s�����%#��� �8��������)-��� ��M������{�^"� �(��� ������� ������%#0���������������� �0" ������������������ ������c������"��� �����'���������~�����%����~�
Ziddiyy���)"�8������� �(���-� �0" �� ������ �
��-�����)"��8����������� ��((��� ��� %�����8��� ������ ���){�? ��((��� � ������� �������olsalar da, qaragünli c��!�������)������)� ���������������~�����%����~�����!��" ����(� ������ ���� ��������������� �-����0�� ���������'������� ��'��8-���~E��!��~��^����������h��������)������(��� �������������0���� ������'������0�������n h� �������%�0���0���(��>" ��� �������-��� �����#%� ����������)"�)������������� ���~E��!��~����� �)����%���(� ���������������gör�8-���~E��!��~�
F� ����� �8�� ������ �{�E#0�����"�8�"0���)"��% �-)�% ���-������)�0��)� ��"(�����riyersa, )���)� ��"(���������" ��� ���~E��!��~�
�� ���� ������ �{�W��"�"0�-� ������������$� ���� ��������(� ������� �~E��!��~�
Budaq cüml���������� �)-���8���#0������ ����� ��)"��8����������)� ���� ������������(�����-d�����������)r�����" ��w������{�W��� ���0������������������ � �)"�"�� ������������� ���� �����da, getm�������~E��!��~�
El�� ������ ��)"��8������ ������� ���%��� �������)����� �����)"��8�����)��8��������������!������ ������8 ���"��"-"�"���)��dirir. Bu cür budaq cüml�����%� �)-���8����(��-sa, -s����������� �������d����� ����0�"�"�0����� ������ ����[��������'�����������" ��]��%# �����)����)"��8������ �� ������ ��)"��8����������� �
��-���������)"��8������ �)"��)������� : &%� ��(�������� )��������( ������!� ������ �����%�0 �"-���hörm������(���������(������%# ����)"���������)���!�� �������������� ������� 0�������� ����[�0-bibisin����-������������#����[���������������0������ �+;�\����,��&%� ��#��0����(� ���� ��, �%� ��'� �0�ey d�%���������0�������� �� ����������������� ���������� ������� �������8��+;�\����,��&%� ��������� ��#0���0��)�������� ��� �8���%��-���+;�\����,�(����
Bu dild���� ����)����������)��#(�� �%����������� ���� ����� � ��w���������-������������[8�����[��#0�������"�����������)��#(�)� ������� ������ {�w�������8�����¢�&(�0��"��0�)� �!������ �V�������8������"-"��^"�����)� �8������" �����!� � ������ -����8�!-c�!�(" " ���-� ������"8�zirv��� ����� ��� ����������" ����� -��������� ���-�8�� ���� (���� � ��^"�����)� ��� �� �ki, h� � ������ -�������������� � ��^"���� ����������#���0�)� �( �"�������0�)� ������(���� ��"��r��0������0��0����"���� �+E��!��,�
istifad)�/0*(�*��)0)J*44#$�
AZT.C��
1. Abdullayev &���\�����(�W���*�����(����w��� ��0� )�8��������\������������!������^����[w ��[��1972, s.476.
2. Abdullayev Kamal. Az� )�8����������������������0� ��� �)����� ���^����[waarif", 1998, s.308.
�����'���#0@��0����+�0� )���������,���C���( �����-ci il.
4. Axundov A. Az� )�8����������������� ����������^��������������Q��
5. Az� )�8�������������������>����-�����^�����0� )����-������� �����V����������
6. Az� )�8�����������0!�����-��������8���^�����������C�����Q�V��
7. Az� )�8����������w"-�� "�"���(��� ���^�����0� )����-������� �����QQ����:QQ��
8. Az� )�8��\�(���������������������8���^�������V��
9. Babaxanov N. Mesxet türkl� ������� ¤��[����"����[��0�����:�mart 1990-ci il.
10. Baha�������%����^#����*"������ ������^����[E��8���[�����C���������
11. Bayramov H. Az� )�8�������� 0����%������������ ���^�����w ��@�����C�������V��
12. Behbudov S.M. Z��%���� ���"���(��� ������������0�����������'��� ��- Az� )�8�����'������m������� ���w����� ���8�"�����^�����0� )����-������� �����V�������:-178.
����^"��(�=���*8���(�$���0� )�8��������^������������:����:����
14. Budaqova Z. Müasir Az� )�8�����)��������������8������^�����0� )��\\�������� ��������V���s.222.
15. Kitabi D����?� "����0� ��� ��^��������)������#/)������^��-1939, 179 s.
16. D��� '�0���&��[���)�-D����?� "�[������ �����������^������;-nin n�� �����Q������Q���
17. Eyvazova R. &���������� ������������������� ��^���������1995, s.244.
18. Eyvazova R. «Sak» m��������� �!�����������%����������� ��������0� �����(�����������^����1994, s.58-60.
19. "&��)�����(����8������[��0�����:������) ���C�-cu il.
20. &!����(�$����-�)��0����� ���^�����E��8���@����C������:��
21. &!����(�$������0� )�8��������������������� ���^����^������(� ���������� ����������������312.
22. &��)��0��������������0� )�8�������������(�������������� ����+;������ ����#( ,��^����"G��8���[�����C����Q:���
23. &��)��0������w�����i türkl� ���[���[��0�����:����"����C�-cu il.
24. &�� �(�&�������!������ ��� ���^�����0� )�>���#(������� ����������V����QV��
25. &�%� �(�*��������0� )�8����������0� %� ����������������������� ����������(�� ��� ����^����1995, s.35.
26. &0izov Elbrus. Az� )�8����������� �������������%����������������������������������(�����������^����^������(� ���������� ����������������Q���
:���*8����������?� �)���)"�(�������+������� ��� ����������������������,��^����[E��8���[�����:����:�V��
:C��*8���(�������[E�����#���������� �� �� ���¢����[���"0[�>" �������C����������V�-72.
:���*8���(�$�;��������(�������0� )�8�������� �����^�����w ��@����C������C���
����*8���(�$�����&0�0�(���) "���^"��� ��� ������ ¤�[���"0[�>" �������C�����:� s.89.
31. Hüseynzad��w��w��� ��0� )�8��������w� ����%����^�����w ��@�����C���������
�:�������(�=� �������$�("0"��������������������^�����\)!@������������:��
33. Xeyriyy��\�������-�"�W��������$ ���)��"�8�\�(���- Türk dil ����� ��������������(�� ��� ����^�������V��������
34. X�����(�^"�"���������� ����������#��� ���^�������C����:::��
35. X�����(�&�&��^-���8���- Müasir Az� )�8��������^�����������C��������-446.
�V���0���(�;�������������� ��� �����������^�����������������:�C.
�����0���(�?����W0�'��(�������^������;-nin n�� ������Q����::C��
38. Kitabi-D����?� "���^����[W0�'�[����CC����:VQ��
����?������w�!� ����^�0������� ��� ��������^�����0� )�-can Dövl������ �������������������
40. Q�! �������w! ��E� 8�-Az� )�8an dil paralell� ���^�����$�)�)@���� ����������:�����V���
����?"����(�*����?����(���#���'���� ��- Müasir Az� )�8��������^�����������C��������-416.
42. Qumilyov Lev. Q������� ��� ��^�����E��8���@����������Q�V��
����?" )��(�������w�!������� ��� �. (I m���,��[���������[��0��������� ������:-ci il.
����?" )��(�������w�!������� ��� ���+�������,��[���������[��0������ ����������:-ci il.
�Q��?" )��(�������w�!������� ��� ��+� ���-xronoloji oçerk). - «V��������@��0�������� �����:-ci il.
�V��}����0������^�0���� ��������- ������!����� �@�������"����@��0�����:����"����C�-cu il.
47. «Mesxet türkl� �������������������� @���*���@��0�����:��� �������-ci il. (Az� ���� �"�����"���,��
48. «Mesxet türkl� �������������������� @������������@��0���������"�����:-ci il.
49. M����������� ���������� ����� ��^����������������������
50. M������(�$���" ��[$ ������� �[�����0�������[�0� )�8�[�>" �������CC����������Q�-154.
51. M������(�W"�����] ���-Yenisey abid��� ������� ��^������;-nin n�� ����������������
52. M������(�W"�����] ���-Yenisey abid��� ������� ��^������;-nin n�� �����C����������
53. Mirz�����(�w�w��$� ������� ��� 0����%����������0� ��� �)����� �������� �"������ ����������(�� ��� ����^�������V�����:��
54. Mirz�0ad��*�����0� )�8����������� ������ ����%������^������0� ��� ����� @����V:������:��
55. Mirz�0���*���0� )�8����������� ���� ����������� �����������������(����(��� ���������:-ci n�� ���^�����0� )�8���#(�������(� ������������� ��������������6.
QV��w"���(�w�!����]-"0� "�"��� ������� �������)����)"��8��������- Az� )�8����-����x�)� �� ���&��)����������(����8��������� ��������CQ����:�����V-80.
57. Musayev M.M. Türk dill� ������)������ ����)�8����������� �"������ ����������(�� ��� ����^����1994, s.64.
58. Nemanzad����� �����\�'��������� �� ���^����[W0�'�[����C������Q���
59. Nemanzad����� �����\�'��������� �� ���^����[W0�'�[�����:����:����
V�������(����$� ����������� ������� �������� ��!������]��������^������������8-11.
61. R�8�)�(�&)����0��w������(�W"�����] ���-Yenisey abid��� ���^�����W0�'�@��������������
62. R�!���(�w� 0����0� )�8��������������������� ������� �������� �����^�����0� )�������� �����VQ��s.266.
63. Rusca-Az� )�8�8���-��������8������-&��^������������C����QQQ��
64. Rüst���(�����0� )�8��������������(����(��� ����������^�����0� )�8��\\������� �����������n�� ���������VQ�����:���
65. Seyidov M. Az� )�8���� �������������#����^�����������CQ����:C���
VV���� �����(�w�����0� )�8�����������%������������ ���^�����0� )����-������� �����VC������V��
V������� ���&�����?������� ��)����� �����������^����éw ��ê������������V��
68. T�(��{��!������ ��� ������� %���������QQ��+����-1999).
69. Tütünnikov Vadim. Mesxetiya türkl� ������� �� ¤������@�>" �����������C�������-15.
70. "V��������[��0�����+������� ��� ������������,�����������:��
������ �����?��?�0���)�������^����[�� �����[���� ���-�����������������
�:��W"����(�w��]-"0� "�"��� ������� �������������������������^�����������C������Q:��
73. Zeynalov F� !���$� ����%���������� ���^����[w ��[����C����������
74. Zeynalov F.R. Türk dill� �������������� ������������ ��^����������� �����������������:��
75. Zeynalov F.R. Türk dill� �������������� �������������� ��^����������� ����������Q������:��
RUS DILIND�
�V��©ÔƸÁ¯·�¨��±̿�¯Á½¯²¿¾½�ʸ¼È¶²¾¿¯·�ÆÁ®·²®¶°Á¿¿¯Ô�ʾμ®²²¯¶¾�¬ÄÄÄ�·®¿¸��–�©É¼¸-©¶¸���������:����
����©¿´¸®·�ì�í��ÐÁ¸·²¾¶®Éβ¯-¾¶¯Á¾Ó®¿¾Ô�¼®¶¯Æ�·�¶°Á¿¯É¯³¾¾�¾�³®²®±¾®�´¸É¿¸Á¿¯³¯�˯¿¸²ÎÈ��–�éйê����������:�����C-104.
�C��©É¾®·�î��§Ó®Á¿¾�ʯ�É®¿¾¿®�¶ÀÁ¯¿�Ÿ±¸½Ì¶¸²¸��©É¼¸-©¶¸�����C���C���
����©É¾®·�í��¹°Á¿¿¾®�ʯ�ÊÁ¯¾½¯ÏÆ®²¾°�ﶲ¯¯Á¯²¾¼Ì�°³¯-·¯¶¯Ó²Ì½�Á¸Ô¯²¯·�¨ÁÀ±¾¾��ð¸¿À��©Åñ�����:��:����
C���©É¾ÈÁ¯·�Ð�Ð��§´�ﶲ¯³®²®±®�©±®Á´¸ÔÆϸ²¿¯³¯�²¸Á¯Æ¸��-�Å�ÊÁ¯´É®¼®�ﶲ¯³®²®±¸�©±®Á´¸ÔÆϸ²¿¯³¯�²¸Á¯Æ¸��ð¸¿À��[òɼ[����C������-44.
C���©Á¾¶¯·¸�¹�î��ѱ�¾¶¯Á¾¾�·¯±²¾¿²¯·®²¾È�¯·Á®¼®²²Ì½�¿ÀÁÆ¿¾½�®É®²¾Ô�·�ø¿¸Ò¿¸±Î®��–éЯ·®¶¿¸È�ï²Ë¾¿É¯Ê®Æ¾Èê��ª¯¿·¸����V:���:����:�-23.
C:��©¸¼À¶Æ¾²¯·¸�ª��º¸±·¸²¾È�¯Æ®ÏÆÌ�¾�®Õ�Ó¸¶®Ô�·�À±´®¿¿¯¼�ȱ̿®��¹¸Í¿®²¶��©Åñ����V���:����
C���©½¾²Ï¸²¯·�Ð�ª��ÅÌÊÓ¸¿¾�·�¾¶¯Á¾¾�Á®Æ²®·®¿¯·¯³¯�Ÿ±¸½¶¸²¸��–�©É¼¸-©¶¸����C�����:���
C���¬®¿¾É¯·�©�¥��¹ÀÁ®Ë¿¸È�ƾ¸É®¿¶¯É¯³¾È��ó¸¶Î����ѱÆ-·¯�ô®²¾²³Á¸Æ¿¯³¯�õ²¾·®Á¾¶®¶¸�������������
CQ��𸿸¿¯·�º�©��¹°Á¿¿¾®�ȱ̿¾��ª���ѱÆ-·¯��¬¯¶¯Ó²¸È�ɾ¶®Á¸¶ÀÁ¸@����V���:�:���
CV��𸿸¿¯·�º�©��¬·®Æ®²¾®�·�¾±ÀÓ®²¾®�¶°Á¿¿¾½�ȱ̿¯·��ª����¬Ì͸È�Í¿¯É¸@����V����C����
C���𸿸¿¯·�º�©��Ѷ¯Á¾¿¯-¶¾Ê¯É¯³¾Ó®¿¸È�½¸Á¸¿¶®Á¾¶¾¿¸�¾�¶ÁÀ¿¶ÀÁ¸�¶°Á¿¿¾½�ȱ̿¯·��ª������Q��:�����
CC��𸿸¿¯·�©�º��¹¾ÊÌ�¯Æ²¯¯¶¸·²Ì½�ÊÁ®ÆɯϮ²¾Ô�·�¯·Á®¼®²²¯¼�ɾ¶®Á¸¶ÀÁ²¯¼�¶ÀÁ®Ë¿¯¼�ȱ̿®��-�§Æ²¯¯¶¸·²Ì®�ÊÁ®ÆɯϮ²¾È�·�·¯¶¯Ó²Ì½�ȱ̿¸½��ª���ѱÆ-·¯�[º¸À¿¸[�����V����V-24.
C���𸿸¿¯·�©�º��¥Á®ÆɯϮ²¾È�·�¯·Á®¼®²²¯¼�¶ÀÁ®Ë¿®¼�ȱ̿®��ª���ѱÆ-·¯�[º¸À¿¸[����C���:�����
����𸿸¿¯·�º�©��¹°Á¿¿¸È�É®¿¾¿¸�·�éÐɯ·®�¯�ʯɿÀ�ѳ¯Á¯·®ê��ª¯¿·¸��麸À¿¸ê����CQ��:�����
����ð¸Á¶¯ÉÎÆ�¬�¬��ЯӾ²®²¾È��¹¯¼�:��Ó¸¶Î����ª¯¿·¸��麸À¿¸ê����V���:VV���
�:��ðÀ³¸Ô�º�î���¨¯²¯·�©�ª��Ÿ·¿¸±{�º¸Á¯ÆÌ�·�ïͮɯ²¸½�+:�-60-®�³¯ÆÌ,��ª¯¿·¸���Ѳ¸²@�����C���VC���
����ðÀƸ³¯·�ð�©���¨®Ô´ÀÉɸ®·�¨�©��¹¯É¿¯·ÌÔ�ɯ·¸ÁÎ�¸±®Á´¸ÔÆϸ²¿¾½�²¸®É®²²Ì½�ÊÀ²¿¶¯·�©Á¼®²¾¾��ð¸¿À�����C����:��
����ðÀƸ³¯·�ô��Ã��ÐÁ¸·²¾¶®ÉβÌÔ�ɯ·¸ÁÎ�¶ÀÁ®Ë¿¯-¶¸¶¸Á¿¾½�²¸Á®Ó¾Ô��¹��Ä��Ð¥´����CV�����Q����
�Q��ðÀƸ³¯·�ô��Ã��ÐÁ¸·²¾¶®ÉβÌÔ�ɯ·¸ÁÎ�¶ÀÁ®Ë¿¯-¶¸¶¸Á¿¾�²¸Á®Ó¾Ô�¹��Ä��¬�:-½�¶¯¼¸½����V���C�����
�V��¬®¿¾É¯·�©�¥��¹ÀÁ®Ë¿¸È�ƾ¸É®¿¶¯É¯³¾È��ó¸¶Î����ѱÆ-·¯�ô®²¾²³Á¸Æ¿¯³¯�õ²¾·®Á¾¶®¶¸��������������
����¬¯ÊÁ¯Ì�¾¶¯Á¾Ó®¿¯³¯�Á¸±·¾¶¾È�É®¿¾¿¾�¶°Á¿¿¾½�ȱ̿¯·��ª���ѱÆ-·¯�[¬¯¶¯Ó²¯Ô�ɾ¶®Á¸¶ÀÁÌ[����V���:����
�C��¨¸³¸À±¿¯³¯-ÁÀ¿¯-¼¯ÉƸ·¿¾Ô�ɯ·¸ÁÎ��ª���ѱÆ-·¯�[Я·®¶¿¸È�ï²Ë¾¿É¯Ê®Æ¾È[��������VV����
����¨¸ÆϾ®·�¹�Ñ��ñÏ®´Á¸¾Éο¾Ô�³¯·¯Á�¸±®Á´¸ÔÆϸ²¿¯³¯�ȱ̿¸��ð¸¿À��©Åñ����V:�������
�����¨¸Æɯ�©�¬��ò¶²¾Ó®¿¸È�¾¶¯Á¾È�Ю·®Á²¯³¯�Ÿ·¿¸±¸�+¬-í�··�,��ô���ѱÆ-·¯�ô¨õ��������:�V���
�����¨®Ô´ÀÉɸ®·�¨�©��¹¯Ê¯²¾¼¾È�©±®Á´¸ÔÆϸ²¸�+Ѷ¯Á¾¿¯-ﶲ¯³Á¸Ò¾Ó®¿¾®�¾É®Æ¯·¸²¾È,��ð¸¿À��éòɼê����CV����:���
��:��¨®Ô´ÀÉɸ®·�¨�©��Å�ﶲ¯³®²®±À�¸±®Á´¸ÔÆϸ²Ë®·��ð¸¿À��éòɼê��������Q�����
�����¨¯Á³¾Æϸ²¾Æ±®�¥��Ѷ¯Á¾È�¨ÁÀ±¾¾��¥®Á®·¯Æ�¦�Å�ž¿²¸Æ±®�¾�¬�Ð�¥À¶ÀÁ¾Æ±®��¹´¾É¾¾���������V����
�����¨À±®·�¬�¨��ж¸Á¯¯¼¸²¿¾Ô�ȱ̿��ª���º¸À¿¸���������Q���
��Q��¨À¿¸È²�¬�ô��§´�©±®Á´¸ÔÆϸ²¿¯-³ÁÀ±¾²¿¾½�ȱ̿¯·Ì½�¿¯²¶¸¿¶¸½��[й[����C���º������:�-33.
��V��¨À¼¾É®·�ô�º��ñÁ®·²¾®�¶°Á¿¾��ª����º¸À¿¸@����V���Q�����
�����ñϸ·¸½Í¾·¾É¾�Ñ�©��ò¿¯²¯¼¾Ó®¿¸È�¾¶¯Á¾È�¨ÁÀ±¾¾��¹��Ä��¹´¾É¾¾��������:Q����
��C��ñϸɾɯ·�и´¾ÁÆϸ²��§¯´®²²¯¶¾�¿É¯²®²¾È�¾¼®²�Àµ®¶·¾¶®Éβ̽�·�¼®½®¶¿¯¼�ƾ¸É®¿¶®�¶ÀÁ®Ë¿¯³¯�ȱ̿¸��– ѱ·��©º�¨ÁÀ±�ÐЦ��®Á��Ѳ¶��ȱ��¾�ɾ¶-ÁÌ����C:��������::-128.
�����ñϸ²³¾Æ±®�¬�¹��ñ¼¸²¿¾Ô�³¯·¯Á�¿¸±¸½¿¯³¯�ƾ¸É®¿¶¸�¸±®Á´¸ÔÆϸ²¿¯³¯�ȱ̿¸��ð¸¿À��ѱÆ-·¯�©¿¸Æ®¼¾¾�º¸À¿�©±��ÐЦ����VQ���Q����
�����ñϸ²³¾Æ±®�¬�¹��¦¸±É¾Ó²Ì®�Á®ÒÉ®¿Ì�¸³ÌÁ²À²¸�·�¶ÀÁ®Ë¿¯¼�¾�¸±®Á´¸ÔÆϸ²¿¯¼�ȱ̿¸½��¹¹¨õ������V��¬�®Á¾È��¬¯¶¯¿¯·®Æ®²¾È��¹´¾É¾¾����VQ����:VQ��
�����ñϸҸÁ¯·�÷��¨À²²Ì�¾�©±®Á´¸ÔÆϸ²��ð¸¿À���òɼ@����CQ���:����
��:��ñϾ¿¾È�Ð�Ð��Å�²¸±·¸²¾°�¼®ÈË®·�·�¼®½®¶¿¯¼�ƾ¸É®¿¶®�¶ÀÁ®Ë¿¯³¯�ȱ̿¸��–��¬¯ÊÁ¯Ì�¶°Á¿¯É¯³¾¾@��ð¸¿À������������V-122.
�����ñϾ¿¾È�Ð�Ð��Å�¯´Á¸±¯·¸²¾°�ʯ·®É¾¶®Éβ¯³¯�²¸¿É¯²®²¾È�·�¶ÀÁ®Ë¿¾½�ƾ¸É®¿¶¸½�¬¯¶¯Ó²¯Ô�©²¸¶¯É¾¾��Я¯´µ®²¾È�©º�¨ÐЦ��¶��¬����:��¹´¾É¾¾����������C��-C����+²¸�³ÁÀ±��ȱ̿®��Á®±°¼®�²¸�ÁÀ¿¯¼�ȱ̿®,��
�����ñϾ¿¾È�Ð�Ð��Å�ÊÁ¯¾½¯ÏÆ®²¾°�ɯ·¸�éô¸±À¶ê��–�Я¯´µ®²¾È�©º�¨ÁÀ±��ÐЦ��¹�����¹´¾É¾¾����������::�-235.
��Q��ñϾ¿¾È�Ð�Ð��§´�¯Æ²¯¼�¼¯Áүɯ³¾Ó®¿¯¼�È·É®²¾¾�·�¸½¸É˾½¿¯¼�²¸Á®Ó¾¾�¸²¸¶¯É¾Ô¿¯³¯�ȱ̿¸��¹¨õ��¶��¬Ä��¹´¾É¾¾������������Q-122.
��V��ñϾ¿¾È�Ð��¹ÀÁ®Ë¿¸È�½Á®¶¯¼¸¶¾È��¬ÌÊÀ¿�Ä��¹´¾É¾¾��ѱƸ¶®Éζ·¯�[¨¸²¸¶É®´¸[����VQ����V���
�����ñÏÀ¸²Í®Á¾¸²¾�ñÏÀ¸²Í®Á��ø¾±²Î�¬¸½¶¸²³¸�¨¯Á³¸¸É¸��¥®Á®·¯Æ�ùÀɸÈ�¨�¬��–�¹´¾É¾¾����CV��ÊÁ¾¼������
��C��ñ¼¾¶Á¾®·�º�Å��¨Á¸¼¼¸¶¾¿¸�´¸Í¿¾Á¿¯³¯�ȱ̿¸��ª���ô����º¸À¿¸@�����C��:�V���
�����ñ¼¾¶Á¾®·�º�Å��жÁ¯Ô�¶°Á¿¿¾½�ȱ̿¯·��ª���ѱÆ-·¯�[¬¯¶¯Ó²¯Ô�ɾ¶®Á¸¶ÀÁÌ[����V:��V�����
�:���ñÁ®·²®¶°Á¿¿¾Ô�ɯ·¸ÁÎ��ô����º¸À¿¸@����V���V�:���
�:���úÁ®¼®®·�ñ�ú��ò¶²¯³®²®±�¶ÀÁ¯¿��ª���������������
�::��ѱ±¸¶¯·�ª��ô¾Í®²²Ì®�Á¯Æ¾²Ì���¬È¶È²�®Í³¾@�³È±®¶¾��:�¸·³À¶����:-û¾�¾É��
�:���Ѷ¯Á¾È�¹ÀÁ¿¼®²¿¯Ô�ÐЦ��¹��Ä��¿²��Ä��©Í½¸´¸Æ����Q���:�����
�:���Ѷ¯Ó²¾¿¾�¨ÁÀ±¾²¿¾½�É®¶¯Ê¾®Ô��¹Á¾�½Á¯²¾¿¾��¥®Á®·¯Æ�¹¸¿¸ÔÍ·¾É¾�ú�Ð��–��д¯Á²¾¿�¼¸¶®Á¾¸É¯·�ÆÉÈ�¯Éʾ¸²¾È�É®¶¯Ê¾®Ô�¾�ÊÉ®¼®²�Ÿ·¿¸±¸@��–�·ÌÊ��íí¬ÄÄÄ��¹¾ÒɾÎ�����������-5.
�:Q��ŸÉÈ¿¾²¸�¹�¨��¥¯ÁÈƯ¿�ɯ·�·�ÊÁ¯¶¯¼�ÊÁ®ÆɯϮ²¾¾�³¸³¸À±¿¯³¯�ȱ̿¸��ª�����QQ���CV���
�:V��ŸÁ¸¾¼¿¯-ÁÀ¿¯-ʯÉο¾Ô�ɯ·¸ÁÎ��ª����¦À��ȱ�@��������VCC���
�:���ŸÁ¸¿¸Éʸ¿¿¯-ÁÀ¿¾Ô�ɯ·¸ÁÎ��ª���¨ÑÐ����QC��C�:���
�:C��ŸÁ¶É¾�ù½¯·Á®´¸��¶�����¹´¾É¾¾����QQ��+²¸�³ÁÀ±��ȱ̿®,��CQ���
�:���ŸÁË®·�÷�Ð��ø¼®¶¿¾�¯�¿ÀÁƸ½��–�¹¾Òɾ���C�V�������
�����Åɾ¼¯·�¨�Â��ò¶¾¼¯É¯³¾Ó®¿¾Ô�ɯ·¸ÁÎ�¿¸Á¶·®Éο¾½�ȱ̿¯·��ª���ѱÆ-·¯�©¿¸Æ®¼¾¾�²¸À¿�ÐÐЦ����V���������
�����ů´±®·�¬�¥��º®Ê¯Éβ̮�ÊÁ®ÆɯϮ²¾È�ÊÁ¾¯®Æ¾²¾¶®Éβ¯³¯�¶¾Ê¸�·�¯·Á®¼®²²¯¼�ÁÀ¿¯¼�ɾ¶®Á¸¶ÀÁ²¯¼�ȱ̿®��ô®²¾²³Á¸Æ��©Åñ����VV�������
��:��ů´ÌÓ®·�¬�¥��º®¿¯¶¯ÁÌ®�·¯ÊÁ¯Ì�ﶲ¯³®²®±¸�¾�Á¸²²®Ô�ﶲ¾Ó®¿¯Ô�¾¶¯Á¾¾�²¸Á¯Æ¯·�Ÿ·¿¸±¸{�Ò¾²²¯-À³ÁÌ�²¸�Ÿ·¿¸±®��–�韷¿¸±¿¾Ô�ﶲ¯³Á¸Ò¾Ó®¿¾Ô�´¯Á²¾¿ê��ª�����C���·ÌÊ��Äí������-18.
�����ů²¯²¯·�©�º��¨Á¸¼¼¸¶¾¿¸�¯·Á®¼®²²¯³¯�¶ÀÁ®Ë¿¯³¯�ɾ¶®Á¸¶ÀÁ²¯³¯�ȱ̿¸��ª���ô���ѱÆ-·¯�©¿¸Æ®¼¾¾�²¸À¿�ÐÐЦ����QV��QV����
�����ÅÀƾ¼¯·¸�¬�º��жÁÀ¿¶ÀÁ²¯-®¼¸²¶¾Ó®¿¸È�¯¯¶²¯¾¶®Éβ¯¶Î�ʯÉβ̽�¾�²®Ê¯Éβ̽�ÊÁ®ÆɯϮ²¾È�·�¯·Á®¼®²²¯¼�ÁÀ¿¯¼�ȱ̿®��ž®·��©Åñ����C���:����
��Q��ô®¶¯Ê¾Î�ŸÁ¶É¾��¥®Á®·¯Æ�ùÀɸÈ�¨�¬��–�¹´¾É¾¾����C:���:V���
��V��ª¸ÁÁ�º�Â���ª¸ÁÁ�÷�º��ø¼®¶¿¾�¯�¶ÀÁ®Ë¿¯¼�ȱ̿®�¯¿Á®¶²¯¶®Ô�©´¸¶À¼¸²¾��ª�-ô���ѱÆ-·¯��©¿¸Æ®¼¾¾�º¸À¿�ÐÐЦ����������:�-31.
�����ª¸ÁÁ�º�Â��¨Á¸¼¼¸¶¾¿¸�Ó¯¼¿¯³¯�+ɸ±¿¯³¯,�ȱ̿¸��¹¾Òɾ��������:�����
��C��ª¸¼®Æ¯·�í��º¸®É®²²Ì®�ÊÀ²¿¶Ì�·�éñ¸Ò¶¸Á¾-¼ÀÒ¸¸É¾-¸ÈÉȶ¾-¹¾Òɾê��–��©±ÈÁ´¸Ôû¸²�Ҿɯɯï¾Ô¸Ì�¼ÈÈÉÈÉÈÁ¾@��ð¸¿À����C���·ÌÊÀ¿�:�����QV-163.
�����ª¸¼´®¶¯·�¨�í��ª¸¶®Á¾¸Éβ¸È�¿ÀÉζÀÁ¸�®Éο¯³¯�²¸®É®²¾È�Ÿ´¸Áƾ²¯-ð¸É¿¸Á¾¾�+·¶¯Á¸È�ʯɯ·¾²¸�íÄí-60-®�³¯ÆÌ�íí�·®¿¸,��º¸ÉÎÓ¾¿�������:Q����
�����ª¸ÁÁ�º�Â��¹¯É¿¯·¸²¾®�¥®²¾�¥®²®Ô��Ð¥´�����������-12.
�����ª¸É¯·�Ð�ú��¥¸¼È¶²¾¿¾�ÆÁ®·²®¶°Á¿¿¯Ô�ʾμ®²²¯¶¾�ª¯²³¯É¾¾�¾�žÁ³¾±¾¾��ª���ô���ѱÆ-·¯�©¿¸Æ®¼¾¾�²¸À¿�ÐÐЦ����Q�����C���
��:��ª¸½¼À¶¯·¸�ô�¥��§Ê̶�¾É®Æ¯·¸²¾È�¶°Á¿¿¾½�ƾ¸É®¿¶¯·{�ª¾Í¸Á¿¾Ô�ƾ¸É®¿¶�¶¸¶¸Á¿¯³¯�ȱ̿¸��ª¯¿·¸��éý¸À¿¸ê����C��:�:���
�����ª®É¾¿Í·¾É¾�¨�©��Å�¾¶¯Á¾¾�ÆÁ®·²®Ô�¨ÁÀ±¾¾��–�¹´¾É¾¾��ѱÆ-·¯�©¿¸Æ��º¸À¿�¨ÁÀ±��ÐЦ����Q���Q�����
�����ª®²³¸É¾·¸�¨��и¿¸Á¿¾Ô�ƾ¸É®¿¶�¶ÀÁ¿¼®²¿¯³¯�ȱ̿¸��©Í½¸´¸Æ��©Åñ����V���:����
��Q��ª®ÁÊ®Á¶�º�Â��©·¸ÁÌ�·�¬¯¶¯Ó²¯Ô�ú·Á¯Ê®��-�§Ó®Á¿¾�¾¶¯Á¾¾�ÐÐЦ��ª���ѱÆ-·¯�©¿¸Æ®¼¾¾�²¸À¿�ÐÐЦ����QC����QV�-586.
��V��ª¯¾®Ô�í¯Á®²¿¾Ô��Ѷ¯Á¾È�©Á¼®²¾¾��¥®Á��º�§�ò¼¾²¸��ª�����������:���
�����ªÁ¯·®É¾�ô®¯²¶¾��ø¾±²Î�¿¸Á¶É¾Ô¿¾½�˸Á®Ô��¥®Á��¨�¬�ùÀɸÈ��ª�����������:���
��C��ªÀ¸®·�Å�ª��ô®¿¾¿®�¶°Á¿¿¾½�ȱ̿¯·�·�Á¸·²¾¶®Éβ¯¼�¯·®µ®²¾¾��ª���[º¸À¿¸[�����Q���QC���
�����ª¸É¯·�Ð�ú��¥¸¼È¶²¾¿¾�ÆÁ®·²®¶°Á¿¿¯Ô�ʾμ®²²¯¶¾�ª¯²³¯É¾¾�¾�žÁ³¾±¾¾��ª���ô���ѱÆ-·¯�©¿¸Æ®¼¾¾�º¸À¿�ÐÐЦ���Q���������
15���º¸Á¯ÆÌ�Ÿ·¿¸±¸��[ò¶²¯³Á¸Ò¾Ó®¿¾®�¯Ó®Á¿¾[��¹��ÄÄ��ª�����V:��:V����
�Q���º¾¿¯²¯·�¬�©��¬·®Æ®²¾®�·�¶¯Ê¯²¾¼¾¿À��ª���[º¸À¿¸[����VQ��������
�Q:��º¾¿¯²¯·�¬�©��ô¾Ó²Ì®�¾¼®²¸�¯·Á®¼®²²Ì½�ÀÔ³ÀÁ¯·��-�¹°Á¿¿¸È�¯²¯¼¸¶¾¿¸��Ÿ±¸½±¿¯Ô�ÐЦ��©É¼¸-©¶¸��ѱÆ-·¯�[º¸À¿¸[����C�������:-203.
�Q���§¾Ê¯·�©�¨��§²¯·²Ì®�²¸ÊÁ·É®²¾È�¾±¼®²®²¾Ô�·�¸¼¯¯±²¸²¾¾�¾�¿ÀÉζÀÁÌ�¸½¸É˾½¿¾½�+¼®½®¶¾²¿¾½,�¶ÀÁ¯¿�+:�-®�³³��íÄí����-®�³³��íí�·�,��ª¯¿·¸��©Åñ��������:����
�Q���§¶¸Á¯·�Ñ�ª��Å�ﶾ¼¯É¯³¾¾�²®¿¯¶¯Á̽�²¸±·¸²¾È�ʾµ¾�·�ŸÁ¸Ó¸®·¯-ð¸É¿¸Á¿¯¼�ȱ̿®�-¥Á¯´É®¼Ì�ﶾ¼¯É¯³¾¾�¶°Á¿¿¾½�ȱ̿¯·��-�©É¼¸-©¶¸��[ÄÉ̼[�����������:�-133.
�QQ��§¶¸Á¯·�Ñ�ª��¥Á¯Ò®¾¯²¸Éβ¸È�É®¿¾¿¸�¿¸Á¸Ó¸®·¯-´¸É¿¸Á¿¯³¯�ȱ̿¸��Ų¾Ï²¯®�¾±Æ¸¶®Éζ·¯��òÉδÁÀ@��º¸ÉÎÓ¾¿�����C����C���
�QV��¥¸³¾Á¯·�ñ�ñ��©ÉÒ¸·¾¶²ÌÔ�À¿¸±¸¶®ÉÎ�¿�Êȶ¾·®Á¶²¯Ô�¿¸Á¶®�Ÿ·¿¸±¿¯³¯�¿Á¸È��ѱƸ²¾È�Ÿ·¿¸±¿¯³¯�¬¯®²²¯-¹¯Ê¯³Á¸Ò¾Ó®¿¯³¯�§¶Æ®É¸��¹¾Òɾ��������V����
�Q���¥®¿¸Á¿¾Ô�ò�Å��Ðɯ·¸ÁÎ�È¿À¶¿¯³¯�ȱ̿¸��¹��ÄÄÄ��ª�����Q�����:Q��-3858.
�QC��¥®Á¾Æ¿¯-ÁÀ¿¾Ô�ɯ·¸ÁÎ��¹��Ä-ÄÄ��ª���ѱÆ-·¯��Я·®¶¿¸È�ï²Ë¾¿É¯Ê®Æ¾È@��������¶����– 805 ���¶��:�–��:����
�Q���¥¾³ÀÉ®·¿¸È�º�¬��ÅÀÉζÀÁ¸�¾Á¾ÔË®·�·�Á®Æ²¾®�·®¿¸��º¸À¿¸��������:�C���
�V���¥¯¿Á¯·¿¸È�ô�©��¨Á¸¼¼¸¶¾¿¸�³¸³¸À±¿¯³¯�ȱ̿¸��®¶¾¿¸�¾�¼¯Áүɯ³¾È��ª����º¸À¿¸@�����C��:�C���
�V���¥¯¶¸Ê¯·�ô�¥��ò¶²¾Ó®¿¾Ô�¯¶¸·�¾�ÊÁ¯¾½¯ÏÆ®²¾®�¸É¶¸ÔË®·��–�ô®²¾²³Á¸Æ����V���:C:���
�V:��¥Á®¯´Á¸Ï®²¿¾Ô�©�¨��ò¶¾¼¯É¯³¾Ó®¿¾Ô�ɯ·¸ÁÎ�ÁÀ¿¯³¯�ȱ̿¸��¹��Ä-ÄÄ��ª���¨ÑÐ����Q���¶����–���C����¶��:�–��:C����
�V���¥Á¯´É®¼Ì�ﶾ¼¯É¯³¾¾�¶°Á¿¿¾½�ȱ̿¯·��©É¼¸-©¶¸��[ÄÉ̼[����������Q���
�V���¦¸Æϸ´¯·�©��±̿�§Á½¯²¯-®²¾®Ô¿¾½�ʸ¼È¶²¾¿¯·��ð¸¿À�©Åñ����VV��::���
�VQ��¦¸Æɯ·�¬�¬��§Ê̶�ɯ·¸ÁÈ�¶°Á¿¿¾½�²¸Á®Ó¾Ô��¹��Ä��ª���ѱÆ-·¯��¬¯¶��ɾ¶�@����V����VC���
�VV��¦¸Æɯ·�¬�¬��§Ê̶�ɯ·¸ÁÈ�¶°Á¿¿¾½�²¸Á®Ó¾Ô��¹��ÄÄÄ��Ó��:þ���V����:V����
�V���¦ÈȲ®²�ª��ª¸¶®Á¾¸ÉÌ�ʯ�¾¶¯Á¾Ó®¿¯Ô�Ò¯²®¶¾¿®�¶°Á¿¿¾½�ȱ̿¯·��ª�����QV��:�C���
�VC��и¼¯Ôɯ·¾Ó�©�º��º¸±·¸²¾°�Ʋ®Ô�²®Æ®É¾È�À�¶ÀÁ®Ë¿¾½�²¸Á¯Æ¯·��[·®¶¾Ó®¿¾Ô�´¯Á²¾¿[��¹��ÄÄ����:����:��������-104.
�V���иÁ·¸Á¯·�÷��¥¯Æɯ¶¾�¾�ɾϮ¼®Á¾®�–�ÀÆ®É�¾±¼®²²¾¿¯·���¬È¶È²�®Í³¾@�³È±®¶¾����¼¸Á¶����:-û¾�¾É��
�����Я·Á®¼®²²ÌÔ�¶¸¶¸Á¿¾Ô�ɾ¶®Á¸¶ÀÁ²ÌÔ�ȱ̿��ô®¿¾¿¯É¯³¾È��®¶¾¿¸��ª¯Áүɯ³¾È��ª�����V���������
�����¹¯É¿¯·ÌÔ�ɯ·¸ÁÎ�ÁÀ¿¯³¯�ȱ̿¸��¥¯Æ�Á®Æ��ñ�º�õ͸¿¯·¸��¹��Ĭ��ª���������-��:����
��:��¹ÀÁ®Ë¿¯-ÁÀ¿¾Ô�ɯ·¸ÁÎ��ª���������V�����
�����¹ÀÁ¿¾-¼®½®¶¾²ËÌ{�Ưɳ¾Ô�ÊÀ¶Î�¿�Á®¸´¾É¾¶¸Ë¾¾��д¯Á²¾¿�Ư¿À¼®²¶¯·��Я¶¸·¾¶®ÉÎ�ðÀ³¸Ô�º�î��ª¯¿·¸���������V����
�����®Á�ª��ò¶¾¼¯É¯³¾Ó®¿¾Ô�ɯ·¸ÁÎ�ÁÀ¿¯³¯�ȱ̿¸��¥®Á®·¯Æ��²®¼®Ë¿¯³¯�¾�Ưʯɲ®²¾È�§�º�¹ÁÀ´¸Ó®·¸��:-®�¾±Æ��ª����¥Á¯³Á®@����CV��V�:���
��Q��í¸´¾Ó®·�ª��ŸÁ¸Ó¸®·¯-´¸É¿¸Á¿¯®�¾¼®²²¯®�ɯ·¯¯´Á¸±¯·¸²¾®�+¯Ê̶�Á¸·²¾¶®Éβ¯�-¾¶¯Á¾Ó®¿¯³¯�¾±ÀÓ®²¾È,��ó®Á¿®¿���������C����
��V��í¸¸²¯·�ð��±̿¾�²¸Á¯Æ¯·�Ÿ±¸½¶¸²¸�¾�¾½�·±¸¾¼¯Æ®Ô¶·¾®��©É¼¸-©¶¸��ѱÆ-·¯��º¸À¿¸@�����V��:�V���
�����ù¸Á®·¾Ó�¬¸½ÀͶ¾��¨®¯³Á¸Ò¾È�¨ÁÀ±¾¾��¥®Á®·¯Æ�ñϸ²¸Í·¾É¾�ª�¨��–�¹¾Òɾ��������������
��C��ó¾ÓÀÁ¯·�Ñ�Ð��¬¾±¸²¶¾Ô¿¾®�¾¶¯Á¾Ó®¿¾®�¯Ó¾²®²¾È{��íÁ¯²¯³Á¸Ò¾È�Ҹ²¸@���ðÁ®·¾¸Á¾Ô@�º¾¿¾Ò¯Á¸��¹®¿¶�¾�Ê®Á®·¯Æ��ª�����C���:�:���
�����쮲³®É¾È�º��ЮÉÎÆÏÀ¿¾�¾�¨ÁÀ±¾È�·�íÄ�·®¿®��¹´¾É¾¾���ª®Ë²®Á®´¸@����VC��������+¶®¿¶�²¸�³ÁÀ±��ȱ�,��
�C���ÑÍ´®Áƾ²�ò�î��Ѷ¯Á¾Ó®¿¯®�Á¸±·¾¶¾®�É®¿¾¿¾�´¸Í¿¾Á¿¯³¯�ȱ̿¸��ª���麸À¿¸ê����CV���Q:���
�C���ì¾Ê¯·¸�ú�º��Ðɯ·¸ÁÎ�¶°Á¿¾±¼¯·�·�ÁÀ¿¯¼�ȱ̿®��©É¼¸-©¶¸�����V�������
�C:��ì¾Á¸É¾®·�ª�ì��ñ¾¸É®¿¶Ì�¾�³¯·¯ÁÌ�©±®Á´¸ÔÆϸ²¿¯³¯�ȱ̿¸��ð¸¿À��[òɼ[����C���������
�C���ì¾Á¸É¾®·�ª�ì��§�¶·¯Á¾¶®Éβ¯¼�ʸƮϮ���й@����C����V����:�-22.
�C���ì¯Á�¦�Ñ��Å�·¯ÊÁ¯À�¯�È·®¶¾Ó®¿¯-¶ÀÁ®Ë¿¯¼�ȱ̿¯·¯¼�¼®Í®²¾¾��ñ©º-¬������������-44.
�CQ��ý®Á´¸¿�©�ª��¨Á¸¼¼¸¶¾¿¸�¶¸Á¯À±´®¿¿¯³¯�ȱ̿¸��ª���ô���ѱƸ¶®Éζ·¯�©¿¸Æ®¼¾¾�º¸À¿�ÐÐЦ����V:��:VV���
�CV��ý®Á´¸¿�©�ª��§Ó®Á¿¾�ʯ�Á¸·²¾¶®Éβ¯Ô�¼¯Áүɯ³¾¾�¶°Á¿¿¾½�ȱ̿¯·�+ѼÈ,��ô���麸À¿¸ê��ô®²¾²³Á¸Æ¿¯®�¯¶Æ®É®²¾®��������������
�C���÷²À¯·�©Á¾Ò��©½Ì¿¾²¿¾®�+ª®½®¶¾²¿¾®,�¶ÀÁ¿¾{�ñ·¸ÏÆÌ�ƮʯÁ¶¾Á¯·¸²²ÌÔ�²¸Á¯Æ��–�ù®²¶Á¸Éβ¸È�©±¾È�¾�Ÿ·¿¸±@�����-:�����������V�-172.
�CC��÷²À¯·�©Á¾Ò��ª®½®¶¾²¿¾®�¶ÀÁ¿¾{�ñ·¸ÏÆÌ�ƮʯÁ¶¾Á¯·¸²²ÌÔ�²¸Á¯Æ��ð¸¿À�–�:������V����
�+�*(*!�0*(*+0)
189. Brosset M. Historie de la Georgie. II, Partie, 1851, 203 r.
190. Da(���w �!��}�%��� ������ �������'�(���0������}�������������������
191. Meskhetian Turks. Solution and Human Seçurity. The Forçed Migration Projeçts of the Open \�������;�����"�������C��CC����
192. Yunusof Arif. Meskhetian Turks: twije deported people.Baku, 2000, 92r.
193. Peter B. Qolden. Khazar Studies (An Historijo-Phmologijal Inquiru into the origin of the Khazars) Volumel, Budapest, 1980, 188 r.
TT.CESI
���������� �����[�������\(���(��w�����w�8������#���������!�����!�������[�+����-1921), Kafkas � ��� �� ��������;���)"��������-115.
��Q���(� �=���\��������W� "��0����W����^� �W�0���������-�����$� �����(��$� ��\��!" ������� ���Ankara, 1994, 226 s.
196. Avsar B.Z., Tuncalp Z.S. Ahiska Turkleri. Ankara, 1994, 80 s.
197. Az� )�8��$� ��Kültür Derqisi. 268. Ankara, 1989, s. 13-17.
198. Ahiska turkleri. Nazirlayan: Kiyas Aslan. Ankara, 1995, 87 s.
������!����^��� 8���"���� ������-�0� ��– Ses Bilgisi. Ankara, 1983, 221 s.
:�����!����^��� 8���"���w��!����� ��� ��!�������– Türk kült� ���\�����Q�������������$���"0����C���s. 389-390.
:���������8�$� ������� ������������ ����V���V������
202. Divanü Lügat-it-�� ���é$� '�����ê��ë�������$� ��$ �!��" "�"�^����(������ ����CQ���VV����
203. Divanü Lügat-it-türk. “Terçümesi”. Cilt II���E�(� ���^�����������^���{�$� ��$ �!��" "�"�^����(������ ����CQ���Q:����
:������% "���w��W"� ���" �^��� �����W� �� ���0� �����^� �� ��� ���–�é$� ���������� ��� �� �ê��;���)"�����CQ��������-142.
205. Zeyrek V. Dünden bugüne: Ahiska Türklügü. Frankfurt, 1995, 36 s.
206. Zeki A., Togan V. Türkiye-Türkistan tarihi. 1942-������;���)"�����C����
:������ 0��-�"�w��! �������� ��� �!������ ����V���:�Q����
:�C���� 0��-�"��! ������E� 8�����������-Türk inanç ve Geleneklerin izleri. I Ulusl ���$� �������� ����% ��������� ��� ���;���)"���:�-30, VI.1975, s. 141-166.
:������ 0��-�"���w��W"� �-�" �(���� "��^��� �������'�� ����� �����:��QC����
:����w���(�*���w"����8���������$ �!�����������������Q�����
:����w�0��(�;��w� ��0��?�0����������$ �!������#��� ������- "�+�� '�{�\����� ����w��)�"��,��;���)"���1993, 93 s.
:�:��w"�����������!���$� ��� ������������(��� �!��%����������� �� ���–�^�����\���������C������V�-170.
:������� �-�"���������"�%�0� ����������!����%����������$� ������� ��� �� �������-���^���������Ankara, 1955, s. 1-7.
TÜRKM����������
:��������" �(����$� ���������� ����(���� ��#0������) ���������������;0(�����$\\���\� ���)!���"�����Q�����������C�-91.
215. Türkm������������#0�������)�����V:���������
�����������
216. Al-Balazuri. Kitab futux al-buldan. Kair, 1957 (� �)��������,��