Seria

dru

goob

iego

wyc

h zn

aczk

w z

po

owy

lat

osie

mdz

iesi

tyc

h. Z

e zb

ior

w J

aros

aw

a W

rbl

ewsk

iego

Pokonaniw oboziezwycizcw

Zbrodnia Katyska

numer indeksu 374431nakad 4500 egz.

cena 7,50 z (w tym 0% VAT)

56

(525

3) 2

005 B

IULETY

N IN

STYTU

TU P

AM

ICI N

AR

OD

OW

EJ

9 7 7 1 6 4 1 9 5 6 0 0 1

ISSN 1641-9561

numer indeksu 374431nakad 4500 egz.

cena 7,50 z (w tym 0% VAT)

Pokonaniw oboziezwycizcw

N R 5 6 ( 5 2 5 3 )m a j c z e r w i e c2 0 0 5

Zbrodnia Katyska

B I U L E T Y NB I U L E T Y NI N S T Y T U T U P A M I C I N A R O D O W E JI N S T Y T U T U P A M I C I N A R O D O W E J

ul. Warsztatowa 1a, 15-637 Biaystoktel. (0-85) 664 57 03

ul. Witomiska 19, 81-311 Gdyniatel. (0-58) 660 67 00fax (0-58) 660 67 01

ul. Kiliskiego 9, 40-061 Katowicetel. (0-32) 609 98 40

ul. Reformacka 3, 31-012 Krakwtel. (0-12) 421 11 00

ul. Wieniawska 15, 20-071 Lublintel. (0-81) 534 59 11

ul. Orzeszkowej 31/35, 91-479 dtel. (0-42) 616 27 45

ul. Rolna 45a, 61-487 Poznatel. (0-61) 835 69 00

ul. Sowackiego 18, 35-060 Rzeszwtel. (0-17) 860 60 18

ul. K. Janickiego 30, 71-270 Szczecintel. (0-91) 484 98 00

pl. Krasiskich 2/4/6, 00-207 Warszawatel. (0-22) 530 86 25

ul. Sotysowicka 23, 51-168 Wrocawtel. (0-71) 326 76 00

BIAYSTOK

GDYNIA

KATOWICE

KRAKW

LUBLIN

D

POZNA

RZESZW

SZCZECIN

WARSZAWA

WROCAW

ADRESY I TELEFONY ODDZIAW IPN W POLSCE

BIULETYN INSTYTUTU PAMICI NARODOWEJRedaguje Biuro Edukacji Publicznej IPN

Zesp redakcyjny: Wadysaw Buhak (redaktor naczelny),Janusz Kotaski, Pawe Machcewicz, Krzysztof Madej,Bartomiej Noszczak, Barbara Polak, Jan M. Ruman

Projekt graficzny: Krzysztof FindziskiSkad iamanie: Wojciech Czaplicki

Korekta: Anna KaniewskaAdres: ul Towarowa 28, 00-839 WarszawaTel. (0-22) 581 89 24, fax (0-22) 581 89 26

e-mail: Barbara.Polak@ipn.gov.plhttp://www.ipn.gov.pl

Druk: Instytut Technologii Eksploatacjiul. Puaskiego 6/10, 26-600 Radom

11111

INSTYTUTU PAMIC I NARODOWEJB I U L E T Y N

N R 5 6 ( 5 2 5 3 )M A J C Z E R W I E C

2005

SPIS TRECI

ROZMOWY BIULETYNUZbrodnia Katyska zJdrzejem Tucholskim iWitoldem Wasilewskim zJdrzejem Tucholskim iWitoldem Wasilewskim zJdrzejem Tucholskim iWitoldem Wasilewskim zJdrzejem Tucholskim iWitoldem Wasilewskim zJdrzejem Tucholskim iWitoldem Wasilewskim

rozmawia Barbara Polakrozmawia Barbara Polakrozmawia Barbara Polakrozmawia Barbara Polakrozmawia Barbara Polak .................................................................................. 4Pokonani wobozie zwycizcw o sprawie polskiej o sprawie polskiej o sprawie polskiej o sprawie polskiej o sprawie polskiej

wlatach II wojny wiatowej zMarkiem Kazimierzem Kamiskimwlatach II wojny wiatowej zMarkiem Kazimierzem Kamiskimwlatach II wojny wiatowej zMarkiem Kazimierzem Kamiskimwlatach II wojny wiatowej zMarkiem Kazimierzem Kamiskimwlatach II wojny wiatowej zMarkiem Kazimierzem KamiskimiTadeuszem Kisielewskim rozmawiaj Wadysaw Buhak iBarbara PolakiTadeuszem Kisielewskim rozmawiaj Wadysaw Buhak iBarbara PolakiTadeuszem Kisielewskim rozmawiaj Wadysaw Buhak iBarbara PolakiTadeuszem Kisielewskim rozmawiaj Wadysaw Buhak iBarbara PolakiTadeuszem Kisielewskim rozmawiaj Wadysaw Buhak iBarbara Polak ......... 23

KOMENTARZE HISTORYCZNESawomir Kalbarczyk Sawomir Kalbarczyk Sawomir Kalbarczyk Sawomir Kalbarczyk Sawomir Kalbarczyk Zbrodnia. Droga do prawdy. Kara? ....................... 55Witold Wasilewski Witold Wasilewski Witold Wasilewski Witold Wasilewski Witold Wasilewski Komisja Katyska Kongresu USA (19511952) ........ 71Piotr ysakowski Piotr ysakowski Piotr ysakowski Piotr ysakowski Piotr ysakowski Kamstwo katyskie ........................................................... 85Marcin Markiewicz Marcin Markiewicz Marcin Markiewicz Marcin Markiewicz Marcin Markiewicz Ofiary Zbrodni Katyskiej

zwojewdztwa biaostockiego .............................................................. 95Andrzej Chmielarz Andrzej Chmielarz Andrzej Chmielarz Andrzej Chmielarz Andrzej Chmielarz Aresztowanie Szesnastu. Rekonstrukcja .............. 99Grzegorz Baziur Grzegorz Baziur Grzegorz Baziur Grzegorz Baziur Grzegorz Baziur Denuncjator ze Skay ......................................................... 111

DOKUMENTYTomasz Chinciski Tomasz Chinciski Tomasz Chinciski Tomasz Chinciski Tomasz Chinciski Donosy PPR i aresztowania ksiy ............................. 119

RELACJE I WSPOMNIENIAWaldemar Kowalski Waldemar Kowalski Waldemar Kowalski Waldemar Kowalski Waldemar Kowalski W cieniu wyzwolenia Gdask 1945 ....................... 128Zdzisaw Urbaniak Zdzisaw Urbaniak Zdzisaw Urbaniak Zdzisaw Urbaniak Zdzisaw Urbaniak Obrazki z Brzostowa ...................................................... 144Stanisaw Ruman Stanisaw Ruman Stanisaw Ruman Stanisaw Ruman Stanisaw Ruman Uciekem Sowietom iNiemcom ..................................... 153Augustyn JarniewskiAugustyn JarniewskiAugustyn JarniewskiAugustyn JarniewskiAugustyn Jarniewski Barka ycia ...................................................................... 165Marta Komborska, Mariusz Krzysztofiski Marta Komborska, Mariusz Krzysztofiski Marta Komborska, Mariusz Krzysztofiski Marta Komborska, Mariusz Krzysztofiski Marta Komborska, Mariusz Krzysztofiski Dla nas nie ma miejsca... ........... 169Zdzisaw Major Zdzisaw Major Zdzisaw Major Zdzisaw Major Zdzisaw Major Wypdzony Polak do wypdzonych Niemcw ............... 176Piotr Szubarczyk Piotr Szubarczyk Piotr Szubarczyk Piotr Szubarczyk Piotr Szubarczyk A my nimy sobie przyszo Polski dzieci... ............ 181Halina Herbert-ebrowska Halina Herbert-ebrowska Halina Herbert-ebrowska Halina Herbert-ebrowska Halina Herbert-ebrowska On bdzie miasto ............................................... 187

RECENZJETomasz Kurpierz Tomasz Kurpierz Tomasz Kurpierz Tomasz Kurpierz Tomasz Kurpierz Rok ostatni rok pierwszy. Gliwice 1945 .................. 197Magia radia ...................................................................................................... 199

LISTY .............................................................................................................. 200

Zdjcie na okadce: zwizane donie jednej z ofiar Zbrodni Katyskiej. Fot. z AIPN

22222

KA

LEN

DA

RIU

M I

PN Marzecmaj 2005

7 marca PolacyUkraicy 19391947 PolacyUkraicy 19391947 PolacyUkraicy 19391947 PolacyUkraicy 19391947 PolacyUkraicy 19391947 otwarcie wystawy wBiaym Borze. Ekspozycjprzygotowao lubelski OBEP.

10 marca Tak wyglda nasz wiat. Aparat Bezpieczestwa wPolsce wlatach 1956Tak wyglda nasz wiat. Aparat Bezpieczestwa wPolsce wlatach 1956Tak wyglda nasz wiat. Aparat Bezpieczestwa wPolsce wlatach 1956Tak wyglda nasz wiat. Aparat Bezpieczestwa wPolsce wlatach 1956Tak wyglda nasz wiat. Aparat Bezpieczestwa wPolsce wlatach 19561989 1989 1989 1989 1989 spotkanie przygotowane przez gdaski IPN odbyo si na Wydziale Filolo-giczno-Historycznym Uniwersytetu Gdaskiego.

11 marca Sowieckie pieko 19391956 Sowieckie pieko 19391956 Sowieckie pieko 19391956 Sowieckie pieko 19391956 Sowieckie pieko 19391956 wystawa poznaskiego OBEP wMuzeum Regio-nalnym wPleszewie.

14 marca Marzec 1968 wSztokholmie Marzec 1968 wSztokholmie Marzec 1968 wSztokholmie Marzec 1968 wSztokholmie Marzec 1968 wSztokholmie prezes IPN prof. Leon Kieres otworzy wystawprzygotowan przez Oddzia IPN wWarszawie. Wydarzenia Marca 68 przedstawiprof. Jerzy Eisler. Przedstawiciele IPN odwiedzili Archiwum Pastwowe wSztokhol-mie, Muzeum Historii ydw oraz Instytut ywej Historii.

16 marca Niemiecka dywersja wPolsce w1939 r. Mit czy rzeczywisto? Niemiecka dywersja wPolsce w1939 r. Mit czy rzeczywisto? Niemiecka dywersja wPolsce w1939 r. Mit czy rzeczywisto? Niemiecka dywersja wPolsce w1939 r. Mit czy rzeczywisto? Niemiecka dywersja wPolsce w1939 r. Mit czy rzeczywisto? wykad dr.Tomasza Chinciskiego wgdaskim OBEP.

17 marca Sowieckie pieko 19391956 Sowieckie pieko 19391956 Sowieckie pieko 19391956 Sowieckie pieko 19391956 Sowieckie pieko 19391956 otwarcie wystawy poznaskiego OBEP wBor-nem-Sulinowie.

22 marca Fina II oglnopolskiego konkursu historycznego Fina II oglnopolskiego konkursu historycznego Fina II oglnopolskiego konkursu historycznego Fina II oglnopolskiego konkursu historycznego Fina II oglnopolskiego konkursu historycznego Budujemy nowy dom... Spoe-czestwo i wadza wPolsce wlatach 19441956. Dowiadczenia wiadka historiizorganizowanego przez BEP IPN.

Spotkanie z przedstawicielami Grupy Roboczej Spotkanie z przedstawicielami Grupy Roboczej Spotkanie z przedstawicielami Grupy Roboczej Spotkanie z przedstawicielami Grupy Roboczej Spotkanie z przedstawicielami Grupy Roboczej ds. przygotowywania nowelizacjiustaw i rozporzdze dotyczcych lustracji, powoanej przez Sejm Republiki Litew-skiej, wIPN wWarszawie.

24 marca Praska Wiosna. Polska i Czechosowacja w1968 r. Praska Wiosna. Polska i Czechosowacja w1968 r. Praska Wiosna. Polska i Czechosowacja w1968 r. Praska Wiosna. Polska i Czechosowacja w1968 r. Praska Wiosna. Polska i Czechosowacja w1968 r. prezes IPN prof. LeonKieres i szef Urzdu Dokumentacji i Badania Zbrodni Komunizmu (DV) pk IrenejKratochvl otworzyli w Pradze czesk wersj wystawy wrocawskiego OBEP.

31 marca Postanowienie o umorzeniu ledztwa wsprawie deportacji Polakw z ZiemiPostanowienie o umorzeniu ledztwa wsprawie deportacji Polakw z ZiemiPostanowienie o umorzeniu ledztwa wsprawie deportacji Polakw z ZiemiPostanowienie o umorzeniu ledztwa wsprawie deportacji Polakw z ZiemiPostanowienie o umorzeniu ledztwa wsprawie deportacji Polakw z Ziemiywieckiej w1940 r. ywieckiej w1940 r. ywieckiej w1940 r. ywieckiej w1940 r. ywieckiej w1940 r. wyda prokurator OKZpNP wKatowicach.

312 kwietnia Marzec 1968 wKopenhadze. Marzec 1968 wKopenhadze. Marzec 1968 wKopenhadze. Marzec 1968 wKopenhadze. Marzec 1968 wKopenhadze. Wystawa warszawskiego BEP IPN zostaa zaprezen-towana wsiedzibie ydowskiej Gminy Wyznaniowej wDanii. W pierwszych dniachkwietnia wizyt wKopenhadze zoya delegacja IPN.

520 kwietnia zarzut przekroczenia wdniu 13 grudnia 1981 roku przysugujcych uprawniezarzut przekroczenia wdniu 13 grudnia 1981 roku przysugujcych uprawniezarzut przekroczenia wdniu 13 grudnia 1981 roku przysugujcych uprawniezarzut przekroczenia wdniu 13 grudnia 1981 roku przysugujcych uprawniezarzut przekroczenia wdniu 13 grudnia 1981 roku przysugujcych uprawnieprzedstawia piciu byym czonkom Rady Pastwa OKZpNP wKatowicach.

11 kwietnia Sowieckie pieko 19391956 Sowieckie pieko 19391956 Sowieckie pieko 19391956 Sowieckie pieko 19391956 Sowieckie pieko 19391956 otwarcie wystawy poznaskiego OBEPwwidwinie. Proces Szesnastu i pocztki wadzy komunistycznej wPolsce Proces Szesnastu i pocztki wadzy komunistycznej wPolsce Proces Szesnastu i pocztki wadzy komunistycznej wPolsce Proces Szesnastu i pocztki wadzy komunistycznej wPolsce Proces Szesnastu i pocztki wadzy komunistycznej wPolsce sympozjum

wSopocie organizowane przez Okrg Pomorski ZAK i prezydenta Sopotu, przygo-towao gdaski OBEP.

13 kwietnia Kolegium IPN zakoczyo debat nad projektem ustawyKolegium IPN zakoczyo debat nad projektem ustawyKolegium IPN zakoczyo debat nad projektem ustawyKolegium IPN zakoczyo debat nad projektem ustawyKolegium IPN zakoczyo debat nad projektem ustawy o zmianie ustawy o Insty-tucie Pamici Narodowej.

14 kwietnia ycie codzienne wokupowanej Wielkopolsce 19391945 ycie codzienne wokupowanej Wielkopolsce 19391945 ycie codzienne wokupowanej Wielkopolsce 19391945 ycie codzienne wokupowanej Wielkopolsce 19391945 ycie codzienne wokupowanej Wielkopolsce 19391945 Otwarcie wystawywKrotoszynie.

15 kwietnia Ludzie UB Ludzie UB Ludzie UB Ludzie UB Ludzie UB otwarcie wystawy wrocawskiego OBEP wBolesawcu.1819 kwietnia ladami zbrodni komunistycznych ladami zbrodni komunistycznych ladami zbrodni komunistycznych ladami zbrodni komunistycznych ladami zbrodni komunistycznych trzecia wdrwka wramach Historycznego

Klubu Turystycznego przy gdaskim IPN.25 kwietnia Rozstrzygnicie konkursu o indeks Collegium Civitas. Rozstrzygnicie konkursu o indeks Collegium Civitas. Rozstrzygnicie konkursu o indeks Collegium Civitas. Rozstrzygnicie konkursu o indeks Collegium Civitas. Rozstrzygnicie konkursu o indeks Collegium Civitas. Konkurs zosta zorganizowa-

ny przez Collegium Civitas, Biuro Edukacji Publicznej IPN, Centrum Edukacji Oby-watelskiej oraz magazyn historyczny Mwi wieki.

27 kwietnia Aparat represji PRL wobec masonerii Aparat represji PRL wobec masonerii Aparat represji PRL wobec masonerii Aparat represji PRL wobec masonerii Aparat represji PRL wobec masonerii wykad dr. Krzysztofa KaczmarskiegowIPN Gdask.

28 kwietnia Pierwsze lata komunizmu powiat zawierciaski wlatach 19451947 Pierwsze lata komunizmu powiat zawierciaski wlatach 19451947 Pierwsze lata komunizmu powiat zawierciaski wlatach 19451947 Pierwsze lata komunizmu powiat zawierciaski wlatach 19451947 Pierwsze lata komunizmu powiat zawierciaski wlatach 19451947 sesjanaukowa zorganizowana przez katowickie OBEP wZawierciu.

29 kwietnia PolskaUkraina: trudne pytania PolskaUkraina: trudne pytania PolskaUkraina: trudne pytania PolskaUkraina: trudne pytania PolskaUkraina: trudne pytania spotkanie Klubu Historycznego im. gen. Stefa-na Roweckiego Grota wWarszawie.

33333

KA

LEND

AR

IUM

IPN

45 maja Historia warszawskiego getta Historia warszawskiego getta Historia warszawskiego getta Historia warszawskiego getta Historia warszawskiego getta wystawa edukacyjna przygotowana przez war-szawski BEP, zaprezentowana na seminarium ministrw edukacji Rady Europy nt.Nauczanie pamici poprzez dziedzictwo kulturowe wKrakowie.

56 maja Rok 1945. Midzy wojn a pokojem. W 60. rocznic zakoczenia II wojnyRok 1945. Midzy wojn a pokojem. W 60. rocznic zakoczenia II wojnyRok 1945. Midzy wojn a pokojem. W 60. rocznic zakoczenia II wojnyRok 1945. Midzy wojn a pokojem. W 60. rocznic zakoczenia II wojnyRok 1945. Midzy wojn a pokojem. W 60. rocznic zakoczenia II wojnywiatowej wiatowej wiatowej wiatowej wiatowej konferencja naukowa zorganizowana przez olsztysk delegatur bia-ostockiego OBEP wOlsztynie.

8 maja Dekret o reformie rolnej po 60 latach. Dokumenty i wiadectwa z czasu wygna-Dekret o reformie rolnej po 60 latach. Dokumenty i wiadectwa z czasu wygna-Dekret o reformie rolnej po 60 latach. Dokumenty i wiadectwa z czasu wygna-Dekret o reformie rolnej po 60 latach. Dokumenty i wiadectwa z czasu wygna-Dekret o reformie rolnej po 60 latach. Dokumenty i wiadectwa z czasu wygna-nia nia nia nia nia wystawa przygotowana przez poznaski OBEP wGorzowie Wielkopolskim.

11 maja Rok 1945 powicone pamici szesnastu przywdcw Polskiego PastwaRok 1945 powicone pamici szesnastu przywdcw Polskiego PastwaRok 1945 powicone pamici szesnastu przywdcw Polskiego PastwaRok 1945 powicone pamici szesnastu przywdcw Polskiego PastwaRok 1945 powicone pamici szesnastu przywdcw Polskiego PastwaPodziemnegoPodziemnegoPodziemnegoPodziemnegoPodziemnego spotkanie Klubu Historycznego im. gen. Stefana Roweckiego GrotawWarszawie.

18 maja Kolegium IPN nie wyonio kandydata na stanowisko prezesa IPN.Kolegium IPN nie wyonio kandydata na stanowisko prezesa IPN.Kolegium IPN nie wyonio kandydata na stanowisko prezesa IPN.Kolegium IPN nie wyonio kandydata na stanowisko prezesa IPN.Kolegium IPN nie wyonio kandydata na stanowisko prezesa IPN. W tajnymgosowaniu Leszek Buller nie uzyska gosw poparcia, (oddano 9 gosw przeciworaz 2 wstrzymujce si), Leon Kieres uzyska 3 gosy poparcia, 6 gosw przeciworaz 2wstrzymujce si.

Wizyta amerykaskich studentw Wizyta amerykaskich studentw Wizyta amerykaskich studentw Wizyta amerykaskich studentw Wizyta amerykaskich studentw wdzkim Oddziale IPN. Podpisanie umowy o wsppracy Podpisanie umowy o wsppracy Podpisanie umowy o wsppracy Podpisanie umowy o wsppracy Podpisanie umowy o wsppracy pomidzy przedsibiorstwem Zamek Ksi wWa-

brzychu a Oddziaem IPN we Wrocawiu.1920 maja II rajd turystyczno-historyczny dla modziey II rajd turystyczno-historyczny dla modziey II rajd turystyczno-historyczny dla modziey II rajd turystyczno-historyczny dla modziey II rajd turystyczno-historyczny dla modziey Szlakami miejsc pamici - ywiec-

czyzna i lsk Cieszyski 19391947, zorganizowany przez OBEP wKatowicach.24 maja A mury run Polska droga do wolnoci i demokracji 19561989A mury run Polska droga do wolnoci i demokracji 19561989A mury run Polska droga do wolnoci i demokracji 19561989A mury run Polska droga do wolnoci i demokracji 19561989A mury run Polska droga do wolnoci i demokracji 19561989 wysta-

wa wMuzeum Regionalnym wKocianie zorganizowana przy wsppracy poznaskie-go OBEP.

31 maja Uciekinierzy z PRL-u Uciekinierzy z PRL-u Uciekinierzy z PRL-u Uciekinierzy z PRL-u Uciekinierzy z PRL-u wystawa wGrnolskim Centrum Kultury wKatowicachprzygotowana przez miejscowy OBEP.

Epoka Prymasa Tysiclecia Epoka Prymasa Tysiclecia Epoka Prymasa Tysiclecia Epoka Prymasa Tysiclecia Epoka Prymasa Tysiclecia III edycja konkursu historycznego zostaa zorganizo-wana wCzyewie.

jmr

marzecmaj 2005r.marzecmaj 2005r.marzecmaj 2005r.marzecmaj 2005r.marzecmaj 2005r. od pocztku wydawaniaod pocztku wydawaniaod pocztku wydawaniaod pocztku wydawaniaod pocztku wydawaniaBIAYSTOK 599 2101BYDGOSZCZ 1030GDASK 1178 5363KATOWICE 764 3678KIELCE 408 408KRAKW 830 3578LUBLIN 677 2193D 557 2334POZNA 1257 4131RADOM 157 632RZESZW 921 2651SZCZECIN 214 802WARSZAWA 822 4574WROCAW 797 3060BUiAD 4016KONSULATY 69 330RAZEM 9250 40 881

WNIOSKI ZREALIZOWANE 17 09117 09117 09117 09117 091

STATYSTYKA PRZYJMOWANIA WNIOSKW OUDOSTPNIENIE DOKUMENTW/ZAPYTANIEOSTATUS POKRZYWDZONEGO

44444

RO

ZM

OW

Y B

IULE

TYN

U ZBRODNIA KATYSKAZJDRZEJEM TUCHOLSKIM IWITOLDEM WASILEWSKIMROZMAWIA BARBARA POLAK

B.P. Podpisanie wnocy z23 na 24 sierpnia 1939r. niemiecko-B.P. Podpisanie wnocy z23 na 24 sierpnia 1939r. niemiecko-B.P. Podpisanie wnocy z23 na 24 sierpnia 1939r. niemiecko-B.P. Podpisanie wnocy z23 na 24 sierpnia 1939r. niemiecko-B.P. Podpisanie wnocy z23 na 24 sierpnia 1939r. niemiecko--sowieckiego ukadu przez Joachima Ribbentropa iWiaczesawa-sowieckiego ukadu przez Joachima Ribbentropa iWiaczesawa-sowieckiego ukadu przez Joachima Ribbentropa iWiaczesawa-sowieckiego ukadu przez Joachima Ribbentropa iWiaczesawa-sowieckiego ukadu przez Joachima Ribbentropa iWiaczesawaMootowa formalnie dotyczyo paktu onieagresji, ale by wnimMootowa formalnie dotyczyo paktu onieagresji, ale by wnimMootowa formalnie dotyczyo paktu onieagresji, ale by wnimMootowa formalnie dotyczyo paktu onieagresji, ale by wnimMootowa formalnie dotyczyo paktu onieagresji, ale by wnimrwnie tajny protok specjalny okrelajcy interesy obu stron, ktryrwnie tajny protok specjalny okrelajcy interesy obu stron, ktryrwnie tajny protok specjalny okrelajcy interesy obu stron, ktryrwnie tajny protok specjalny okrelajcy interesy obu stron, ktryrwnie tajny protok specjalny okrelajcy interesy obu stron, ktryprzewidywa gwnie podzia sfer wpyww na obszarze Polskiprzewidywa gwnie podzia sfer wpyww na obszarze Polskiprzewidywa gwnie podzia sfer wpyww na obszarze Polskiprzewidywa gwnie podzia sfer wpyww na obszarze Polskiprzewidywa gwnie podzia sfer wpyww na obszarze Polskiipastw batyckich. Agresja sowiecka na Polsk 17 wrzenia 1939r.ipastw batyckich. Agresja sowiecka na Polsk 17 wrzenia 1939r.ipastw batyckich. Agresja sowiecka na Polsk 17 wrzenia 1939r.ipastw batyckich. Agresja sowiecka na Polsk 17 wrzenia 1939r.ipastw batyckich. Agresja sowiecka na Polsk 17 wrzenia 1939r.bya ju tylko konsekwencj tego ukadu. Daa Sowietom moli-bya ju tylko konsekwencj tego ukadu. Daa Sowietom moli-bya ju tylko konsekwencj tego ukadu. Daa Sowietom moli-bya ju tylko konsekwencj tego ukadu. Daa Sowietom moli-bya ju tylko konsekwencj tego ukadu. Daa Sowietom moli-wo, mimo niewypowiedzenia wojny, wzicia do niewoli okoo 250wo, mimo niewypowiedzenia wojny, wzicia do niewoli okoo 250wo, mimo niewypowiedzenia wojny, wzicia do niewoli okoo 250wo, mimo niewypowiedzenia wojny, wzicia do niewoli okoo 250wo, mimo niewypowiedzenia wojny, wzicia do niewoli okoo 250tys. jecw wojennych polskich onierzy ioficerw znajdujcychtys. jecw wojennych polskich onierzy ioficerw znajdujcychtys. jecw wojennych polskich onierzy ioficerw znajdujcychtys. jecw wojennych polskich onierzy ioficerw znajdujcychtys. jecw wojennych polskich onierzy ioficerw znajdujcychsi na terenach polskich Kresw Wschodnich, czyli wedug Sowie-si na terenach polskich Kresw Wschodnich, czyli wedug Sowie-si na terenach polskich Kresw Wschodnich, czyli wedug Sowie-si na terenach polskich Kresw Wschodnich, czyli wedug Sowie-si na terenach polskich Kresw Wschodnich, czyli wedug Sowie-tw Zachodniej Ukrainy iZachodniej Biaorusi.tw Zachodniej Ukrainy iZachodniej Biaorusi.tw Zachodniej Ukrainy iZachodniej Biaorusi.tw Zachodniej Ukrainy iZachodniej Biaorusi.tw Zachodniej Ukrainy iZachodniej Biaorusi.

J.T.J.T.J.T.J.T.J.T. Odmiennie ni wnormalnych cywilizowanych krajach, wZwizku So-wieckim armia przekazywaa jecw siom bezpieczestwa, czyli NKWD.Zarwno wszystkie obozy przejciowe, wktrych gromadzono tych ludzi, jakiobozy stae zorganizowane we wrzeniu cay system obozw jenieckichby wgestii NKWD. Utworzono trzy obozy specjalne: obz wStarobielsku,gdzie ostatecznie zamknito kadr oficersk, gwnie zobrony Lwowa, nie-cae 4tys. ludzi; obz wKozielsku, gdzie znalaz si mj ojciec, tu rwniebyli oficerowie WP ioficerowie Korpusu Ochrony Pogranicza, razem okoo4,5tys.; obz ostaszkowski, na wyspie na jeziorze Seliger, ktry by przezna-czony przede wszystkim dla Policji Pastwowej, ajednoczenie dla Stray Wi-ziennej, Stray Granicznej, dla ludzi z dzisiaj powiedzielibymy sub spe-cjalnych, midzy innymi dla Oddziau II; przebywao tam okoo 6,3 tys. osb.

B.P. Wrd osadzonych wobozach oprcz zawodowych wojsko-B.P. Wrd osadzonych wobozach oprcz zawodowych wojsko-B.P. Wrd osadzonych wobozach oprcz zawodowych wojsko-B.P. Wrd osadzonych wobozach oprcz zawodowych wojsko-B.P. Wrd osadzonych wobozach oprcz zawodowych wojsko-wych znaleli si rezerwici: profesorowie wyszych uczelni, lekarze,wych znaleli si rezerwici: profesorowie wyszych uczelni, lekarze,wych znaleli si rezerwici: profesorowie wyszych uczelni, lekarze,wych znaleli si rezerwici: profesorowie wyszych uczelni, lekarze,wych znaleli si rezerwici: profesorowie wyszych uczelni, lekarze,prawnicy, inynierowie, nauczyciele, dziennikarze, literaci iduchowni.prawnicy, inynierowie, nauczyciele, dziennikarze, literaci iduchowni.prawnicy, inynierowie, nauczyciele, dziennikarze, literaci iduchowni.prawnicy, inynierowie, nauczyciele, dziennikarze, literaci iduchowni.prawnicy, inynierowie, nauczyciele, dziennikarze, literaci iduchowni.

J.T.J.T.J.T.J.T.J.T. Duchowni byli kapelanami wojskowymi, jedni suby staej, inni powo-ani zrezerwy wramach mobilizacji. Mj ojciec by pracownikiem nauko-wym Instytutu Technicznego Uzbrojenia, ajednoczenie adiunktem PolitechnikiWarszawskiej. Prof. Stanisaw Swianiewicz, jeden ztych, ktrzy przeyli, po-woany do suby wojskowej wramach mobilizacji, by profesorem zWilna.Nauczyciele akademiccy czsto pracowali na rzecz wojska. Ale wobozachwKozielsku iStarobielsku wzasadzie nie byo ludzi bez mundurw; ow-szem, trafiali si pojedynczo ziemianie iwysocy urzdnicy pastwowi.

W.W.W.W.W.W.W.W.W.W. Wikszo inteligencji, ktra zgina wKatyniu, to byli oficero-wie rezerwy powoani wramach mobilizacji, przedstawiciele polskichelit, rwnie ziemiastwa.

RO

ZM

OW

Y B

IULE

TYN

U

55555

RO

ZM

OW

YB

IULETY

NU

J.T.J.T.J.T.J.T.J.T. Wspomniaem na razie otrzech obozach, ato nie byo wszystko.Decyzja z5 marca 1940r. obejmowaa rwnie winiw politycznych,ktrzy siedzieli wwizieniach na tzw. Zachodniej Ukrainie iZachodniejBiaorusi. Wwizieniach tych znajdziemy ludzi, oktrych pani mwi.Byli tam cywile, byli te ioficerowie, ktrzy zostali aresztowani indywidu-alnie, cywile pracownicy pastwowi, czonkowie organizacji podziem-nych, dziaacze partii politycznych, dziaacze samorzdowi, posowie.Tych ludzi osadzono wwizieniach. Byo ich ponad 7 tys. Zostali onirwnie objci decyzj z5 marca 1940r. To, co okrelamy wsplnymterminem Zbrodnia Katyska, dotyczy wic rozstrzelanych jecw ztychtrzech obozw zKozielska wKatyniu, Starobielska wCharkowie,Ostaszkowa wKalininie (dzi Twer) ipochowanych wMiednoje orazwiniw straconych na Ukrainie iBiaorusi, razem ponad 20 tys. ludzi.

B.P. Bya to decyzja ozastosowaniu wobec nich najwyszego wy-B.P. Bya to decyzja ozastosowaniu wobec nich najwyszego wy-B.P. Bya to decyzja ozastosowaniu wobec nich najwyszego wy-B.P. Bya to decyzja ozastosowaniu wobec nich najwyszego wy-B.P. Bya to decyzja ozastosowaniu wobec nich najwyszego wy-miaru kary rozstrzelania podjta przez Biuro Polityczne KCWKP(b)miaru kary rozstrzelania podjta przez Biuro Polityczne KCWKP(b)miaru kary rozstrzelania podjta przez Biuro Polityczne KCWKP(b)miaru kary rozstrzelania podjta przez Biuro Polityczne KCWKP(b)miaru kary rozstrzelania podjta przez Biuro Polityczne KCWKP(b)5 marca 1940r. izaakceptowana przez Jzefa Stalina. Notatk spo-5 marca 1940r. izaakceptowana przez Jzefa Stalina. Notatk spo-5 marca 1940r. izaakceptowana przez Jzefa Stalina. Notatk spo-5 marca 1940r. izaakceptowana przez Jzefa Stalina. Notatk spo-5 marca 1940r. izaakceptowana przez Jzefa Stalina. Notatk spo-rzdzi awrientij Beria. Zgod oprcz Stalina podpisali rwnierzdzi awrientij Beria. Zgod oprcz Stalina podpisali rwnierzdzi awrientij Beria. Zgod oprcz Stalina podpisali rwnierzdzi awrientij Beria. Zgod oprcz Stalina podpisali rwnierzdzi awrientij Beria. Zgod oprcz Stalina podpisali rwnieMootow, Woroszyow, Kalinin iKaganowicz. A22marca Beria wydaMootow, Woroszyow, Kalinin iKaganowicz. A22marca Beria wydaMootow, Woroszyow, Kalinin iKaganowicz. A22marca Beria wydaMootow, Woroszyow, Kalinin iKaganowicz. A22marca Beria wydaMootow, Woroszyow, Kalinin iKaganowicz. A22marca Beria wydarozkaz orozadowaniu wizie NKWD USRS iBSRS. Faktycznie lu-rozkaz orozadowaniu wizie NKWD USRS iBSRS. Faktycznie lu-rozkaz orozadowaniu wizie NKWD USRS iBSRS. Faktycznie lu-rozkaz orozadowaniu wizie NKWD USRS iBSRS. Faktycznie lu-rozkaz orozadowaniu wizie NKWD USRS iBSRS. Faktycznie lu-dzie przebywajcy wobozach wKozielsku, Ostaszkowie iStarobiel-dzie przebywajcy wobozach wKozielsku, Ostaszkowie iStarobiel-dzie przebywajcy wobozach wKozielsku, Ostaszkowie iStarobiel-dzie przebywajcy wobozach wKozielsku, Ostaszkowie iStarobiel-dzie przebywajcy wobozach wKozielsku, Ostaszkowie iStarobiel-sku nie byli jecami wojennymi, ale winiami systemu, czyli winia-sku nie byli jecami wojennymi, ale winiami systemu, czyli winia-sku nie byli jecami wojennymi, ale winiami systemu, czyli winia-sku nie byli jecami wojennymi, ale winiami systemu, czyli winia-sku nie byli jecami wojennymi, ale winiami systemu, czyli winia-mi politycznymi. Zostali uznani przez Sowietw za wrogw ich pastwa.mi politycznymi. Zostali uznani przez Sowietw za wrogw ich pastwa.mi politycznymi. Zostali uznani przez Sowietw za wrogw ich pastwa.mi politycznymi. Zostali uznani przez Sowietw za wrogw ich pastwa.mi politycznymi. Zostali uznani przez Sowietw za wrogw ich pastwa.

Fot.

z ks

ik

i J.

Tuc

hols

kieg

o M

ord

w K

atyn

iu

66666

RO

ZM

OW

Y B

IULE

TYN

U W.W.W.W.W.W.W.W.W.W. Nawet wprzypadku obrocw Lwowa trudno nazwa tych o-nierzy jecami wojennymi, bo wszyscy byli brani do niewoli faktycznieju wmomencie, wktrym wracali do domw. Byo to szczeglnymobjawem barbarzystwa...

J.T.J.T.J.T.J.T.J.T. ...Sowieci wogle nie przestrzegali konwencji haskiej...

W.W.W.W.W.W.W.W.W.W. ...formalnie zreszt jej nie podpisali.

J.T.J.T.J.T.J.T.J.T. Wprzypadku kapitulacji Lwowa byo ustalone, e oficerowie wy-chodz zmiasta. Sformowali kolumny oficerskie i... zagnano ich dopocigw towarowych, ktre powiozy ich na Wschd.

B.P. Warto przypomnie, e wchwili wkroczenia Sowietw na zie-B.P. Warto przypomnie, e wchwili wkroczenia Sowietw na zie-B.P. Warto przypomnie, e wchwili wkroczenia Sowietw na zie-B.P. Warto przypomnie, e wchwili wkroczenia Sowietw na zie-B.P. Warto przypomnie, e wchwili wkroczenia Sowietw na zie-mie polskie Naczelny Wdz, marszaek Edward Rydz-migy, wydamie polskie Naczelny Wdz, marszaek Edward Rydz-migy, wydamie polskie Naczelny Wdz, marszaek Edward Rydz-migy, wydamie polskie Naczelny Wdz, marszaek Edward Rydz-migy, wydamie polskie Naczelny Wdz, marszaek Edward Rydz-migy, wydarozkaz oniepodejmowaniu walki.rozkaz oniepodejmowaniu walki.rozkaz oniepodejmowaniu walki.rozkaz oniepodejmowaniu walki.rozkaz oniepodejmowaniu walki.

J.T.J.T.J.T.J.T.J.T. Sytuacja bya taka, e wojna nie zostaa wypowiedziana, aagresjadokonana. Cz wojska mimo tego rozkazu zalecajcego niewchodze-nie wstarcia zbrojne bia si dalej, ito wcale niemao, natomiast czposuchaa, ito byo rwnie fatalne, e poddawano si bez strzaw.

W.W.W.W.W.W.W.W.W.W. Rozkaz migego zakada wycofywanie si wkierunku Rumu-nii iWgier oraz walk tylko przy prbach rozbrojenia. Niektre od-dziay na Polesiu potraktoway ten rozkaz jako dywersj sowieck niewierzono, e Wdz Naczelny moe wyda taki rozkaz. Ocena polskie-go Naczelnego Dowdztwa iposzczeglnych dowdcw niszych szczebli,choby we Lwowie, bya oparta na bdnych przesankach. We Lwowiecelowo czekano, eby skapitulowa przed Sowietami; uwaano, e le-piej zrobi to przed nimi ni przed Niemcami, ajak wiemy, pniejtraktowanie jecw przez Rosjan byo duo gorsze, gdy Niemcy zwykleprzestrzegali konwencji. Wynikao to te by moe zoceny sytuacji zwojnypolsko-bolszewickiej, kiedy jecy polscy dostali si wduej masie doniewoli sowieckiej. To jest mao znany epizod, zapewne jeszcze mniejznany wspoecznym rezonansie ni caa kwestia Zbrodni Katyskiej.Trzeba powiedzie, e wlatach 19191920 Sowieci traktowali pol-skich jecw lepiej ni wlatach 19391940. Na froncie do czstozdarzay sie mordy na polskich panach w mundurach, ale po trakta-cie ryskim wikszo jecw wrcia do kraju. To, co si stao zjecamipolskimi po wrzeniu 1939r., mogo wic zaskakiwa. Wojskowi, zie-mianie iosoby zaangaowane politycznie byli, co wynika zdecyzjiz5marca, traktowani jako najgorsi wrogowie systemu stalinowskiego,ktrych naley zamordowa. Tymczasem wroku 1920 jecy, przynaj-mniej nisi rang, zwaszcza szeregowcy, czyli riadowi, byli traktowanijako potencjalni uczestnicy armii rewolucyjnej, ktrych mona poddaindoktrynacji ideologicznej, praniu mzgw iwcieli do tej armii.

Fot.

z ks

ik

i J.

Tuc

hols

kieg

o M

ord

w K

atyn

iu

Fot.

z ks

ik

i J.

Tuc

hols

kieg

o M

ord

w K

atyn

iu

88888

RO

ZM

OW

Y B

IULE

TYN

U J.T.J.T.J.T.J.T.J.T. To, e uznano ich za niepoprawnych wrogw systemu, byo wyni-kiem rozlicznych rozmw, ktre byy prowadzone wobozach przez dowiad-czonych oficerw zramienia sowieckiego wywiadu. To oni przedstawialiswoje oceny, i s to wrogowie Rosji, systemu sowieckiego, s niepopraw-ni. Sowieci nie bardzo wiedzieli, co znimi robi. Wyywienie kosztowao.

B.P. B.P. B.P. B.P. B.P. Najprawdopodobniej dlatego podjto decyzj, eby spord wzi-tych we wrzeniu 1939r. do sowieckiej niewoli wojskowych okoo 42tys.szeregowcw ipodoficerw zwolni zobozw. Pochodzili zterenw tzw.Zachodniej Biaorusi iZachodniej Ukrainy. Uznano, e nie stanowizbyt wielkiego zagroenia dla Sowietw. Podobn liczb przekazanoNiemcom. To rozadowao troch zapenione jesieni wizienia iobo-zy etapowe, cho nadal trway aresztowania. Ponad 180 tys. osb de-portowano wgb ZSRS. Te wszystkie ruchy zakoczyy si wmomen-cie przewiezienia wyselekcjonowanej grupy jecw do obozwwKozielsku, Ostaszkowie iStarobielsku.

J.T.J.T.J.T.J.T.J.T. Jeeli chodzi oKozielsk iOstaszkw, to mamy komplety list wy-wzkowych do miejsc kani, ktre si sumuj. Gdy chodzi oStarobielsk,znalaza si tylko jedna lista, czna to jest lista akt zaoonych je-com. Tzw. ukraiska lista winiw politycznych jak ich okrelam jest kompletna. Nie mamy listy biaoruskiej, moemy tylko domyla sinazwisk tych osb imiejsca zbrodni najprawdopodobniej s to Kuro-paty koo Miska. Wiadomo, e do Miska wtym samym czasie zwoo-no ludzi zwizie wPisku, Grodnie, Brzeciu itd. WMisku lad siurywa. Brakuje nam na pewno 3800 nazwisk.

Jestem wtej szczliwej sytuacji, e chyba jako jeden, jedyny znamdokadnie dat mierci mojego ojca. By wieziony zKozielska wtym sa-mym przedziale co prof. Swianiewicz. Kiedy ten transport dotar ju dostacyjki Gniezdowo opodal Katynia, profesor zosta wycofany do dalszegoledztwa; przegadali ca t noc wpocigu. To by 30 kwietnia, stdwiem, e ojca rozstrzelali 30 kwietnia raniutko. Pierwsza wiadomo, jakadotara na ten temat, pochodzia od prof. Swianiewicza jeszcze zKanady,wczasach stalinowskich. Bardzo nielegaln drog trafi do nas w list.

B.P. Jakie byy warunki transportu, przetrzymywania, wizienia?B.P. Jakie byy warunki transportu, przetrzymywania, wizienia?B.P. Jakie byy warunki transportu, przetrzymywania, wizienia?B.P. Jakie byy warunki transportu, przetrzymywania, wizienia?B.P. Jakie byy warunki transportu, przetrzymywania, wizienia?Jaka tam bya atmosfera? Jakie domniemania co do przyszego losu?Jaka tam bya atmosfera? Jakie domniemania co do przyszego losu?Jaka tam bya atmosfera? Jakie domniemania co do przyszego losu?Jaka tam bya atmosfera? Jakie domniemania co do przyszego losu?Jaka tam bya atmosfera? Jakie domniemania co do przyszego losu?

J.T.J.T.J.T.J.T.J.T. Atmosfera we wszystkich obozach jenieckich jest zawsze za.Oni udzili si cigle liczyli na Francj, na Angli. Mieli nadziej, ezostan oswobodzeni. e tak czy inaczej ztych obozw wyjd. Do tegostopnia, e kiedy zaczy si wywzki, sdzili, i Sowieci przekazuj ichNiemcom.

B.P. Zrelacji wiem, e cz osb liczya si zewentualnoci wywz-B.P. Zrelacji wiem, e cz osb liczya si zewentualnoci wywz-B.P. Zrelacji wiem, e cz osb liczya si zewentualnoci wywz-B.P. Zrelacji wiem, e cz osb liczya si zewentualnoci wywz-B.P. Zrelacji wiem, e cz osb liczya si zewentualnoci wywz-ki wgb Rosji, ale zpewnoci najmniej spodziewano si likwidacji.ki wgb Rosji, ale zpewnoci najmniej spodziewano si likwidacji.ki wgb Rosji, ale zpewnoci najmniej spodziewano si likwidacji.ki wgb Rosji, ale zpewnoci najmniej spodziewano si likwidacji.ki wgb Rosji, ale zpewnoci najmniej spodziewano si likwidacji.

99999

RO

ZM

OW

YB

IULETY

NU

J.T.J.T.J.T.J.T.J.T. Jeeli chodzi oStarobielsk iKozielsk, to te dwa obozy spodziewaysi przekazania Niemcom. Jest to wiadome zrelacji ocalaych, ktrychpowieziono do Pawliszczew Boru, apotem do Griazowca. Tak czy inaczejnastroje byy pode. Wyobramy sobie wielk liczb zamknitych mczyzn,ktrzy siedz bezczynnie. Usiowano co robi, np. wStarobielsku powstaoTowarzystwo Kulturalne, ktre dzielio si na rne sekcje zainteresowa.Oczywicie potem zostao rozpdzone przez NKWD, anajaktywniejsi jegoczonkowie aresztowani. Bardzo du rol odgrywali wobozach ksia. Pro-wadzili codzienne, ranne iwieczorne modlitwy, odprawiali naboestwawczasie wit iniedziel. To byo bardzo wane. Jeeli chodzi owarunkiwyywienia, byy one lepsze ni ludnoci miejscowej, ktra bya straszniezabiedzona. Obozy, wszystkie trzy, mieciy si co ciekawe wbudyn-kach poklasztornych. Pomieszczenia byy zabudowane wielopitrowymi pry-czami, panowa wic duy tok ico si ztym wie, oczywicie byo robac-two. Ratowali si jak mogli, cho warunki bytowe byy bardzo cikie.

W.W.W.W.W.W.W.W.W.W. Aodnonie do tej niewielkiej grupy, ktr wyczono ztrans-portw mierci, iktra przesza przez Pawliszczew Bor iGriazowiec, mamysporo relacji. Wiemy, e np. dysponowali biblioteczk, oczywicie se-lekcjonowan wedug upodoba zaoycieli pastwa sowieckiego. Byytam np. dziea Tostoja, ale nie byo Dostojewskiego, byy ksiki Balza-ca, ktrego Lenin ceni ze wzgldu na jego analiz spoeczn. Korzystaznich midzy innymi Jzef Czapski. Elementy samoksztacenia nie zmie-niay oczywicie oglnie zych warunkw.

J.T.J.T.J.T.J.T.J.T. Usiowano indoktrynowa jecw, udzc si, e moe cz, czywszyscy, wjakim stopniu wodpowiednim momencie zasili Armi Czer-won, ale to si nie udawao.

B.P. Czy da si odpowiedzie na pytanie, wedug jakiego kluczaB.P. Czy da si odpowiedzie na pytanie, wedug jakiego kluczaB.P. Czy da si odpowiedzie na pytanie, wedug jakiego kluczaB.P. Czy da si odpowiedzie na pytanie, wedug jakiego kluczaB.P. Czy da si odpowiedzie na pytanie, wedug jakiego kluczazostaa zakwalifikowana ta grupa 395, ktra unikna wyroku mier-zostaa zakwalifikowana ta grupa 395, ktra unikna wyroku mier-zostaa zakwalifikowana ta grupa 395, ktra unikna wyroku mier-zostaa zakwalifikowana ta grupa 395, ktra unikna wyroku mier-zostaa zakwalifikowana ta grupa 395, ktra unikna wyroku mier-ci? Wiadomo, e tymi osobami interesowa si zwaszcza oddziaci? Wiadomo, e tymi osobami interesowa si zwaszcza oddziaci? Wiadomo, e tymi osobami interesowa si zwaszcza oddziaci? Wiadomo, e tymi osobami interesowa si zwaszcza oddziaci? Wiadomo, e tymi osobami interesowa si zwaszcza oddziaNKWD zajmujcy si wywiadem.NKWD zajmujcy si wywiadem.NKWD zajmujcy si wywiadem.NKWD zajmujcy si wywiadem.NKWD zajmujcy si wywiadem.

J.T.J.T.J.T.J.T.J.T. To byo bardzo rnie, znaleli si wniej midzy innymi tacyludzie jak Berling, Bukojemski, ktrzy zadeklarowali wczasie indywidu-alnych rozmw wspprac iw ten sposb kupili sobie ycie. Byli tetacy, ktrzy mieli mikkie charaktery, iNKWD udzio si, e ich zwer-buje na swoj stron. Wprzypadku stu kilkudziesiciu osb, ktre zna-lazy si wtej grupie, to si udao. Zostali zwerbowani idonosili naswoich kolegw pukowych ina tych, co nie siedzieli wobozie, inatych, ktrzy siedzieli. Co do innych nie wiadomo.

W.W.W.W.W.W.W.W.W.W. Czsto dochodzono do tego post factum. Prof. Swianiewiczwyjania ocalenie swoimi badaniami nad Rzesz Niemieck, ktre mogyinteresowa Sowietw. Zosta wyczony bezporednio przed egzekucj.

1010101010

RO

ZM

OW

Y B

IULE

TYN

U Zkolei wwypadku Jzefa Czapskiego mona domniemywa, e ocaliygo jego kontakty, anawet pokrewiestwo zdworem woskim.

B.P. ...w jego sprawie interweniowaa ambasada Niemiec wMo-B.P. ...w jego sprawie interweniowaa ambasada Niemiec wMo-B.P. ...w jego sprawie interweniowaa ambasada Niemiec wMo-B.P. ...w jego sprawie interweniowaa ambasada Niemiec wMo-B.P. ...w jego sprawie interweniowaa ambasada Niemiec wMo-skwie...skwie...skwie...skwie...skwie...

J.T.J.T.J.T.J.T.J.T. Byo kilka czy moe kilkanacie osb, wktrych przypadku rolodegray starania poselstwa litewskiego czy starania niemieckie.

B.P. Aksidz Peszkowski?B.P. Aksidz Peszkowski?B.P. Aksidz Peszkowski?B.P. Aksidz Peszkowski?B.P. Aksidz Peszkowski?

J.T.J.T.J.T.J.T.J.T. To by wtedy modziutki podchory inie bardzo wiadomo, po-dobnie jak winnych przypadkach, skd si znalaz wtej grupie.

B.P. Nie minie nas najgorsza cz tej przeraajcej historii, czyliB.P. Nie minie nas najgorsza cz tej przeraajcej historii, czyliB.P. Nie minie nas najgorsza cz tej przeraajcej historii, czyliB.P. Nie minie nas najgorsza cz tej przeraajcej historii, czyliB.P. Nie minie nas najgorsza cz tej przeraajcej historii, czyliopis tego, jak uruchomiono ca t machin mierci ijakich uywa-opis tego, jak uruchomiono ca t machin mierci ijakich uywa-opis tego, jak uruchomiono ca t machin mierci ijakich uywa-opis tego, jak uruchomiono ca t machin mierci ijakich uywa-opis tego, jak uruchomiono ca t machin mierci ijakich uywa-no technik. To, co jest zatrwaajce, to ekonomia tej zbrodni. Nono technik. To, co jest zatrwaajce, to ekonomia tej zbrodni. Nono technik. To, co jest zatrwaajce, to ekonomia tej zbrodni. Nono technik. To, co jest zatrwaajce, to ekonomia tej zbrodni. Nono technik. To, co jest zatrwaajce, to ekonomia tej zbrodni. Noioczywicie stworzenie takiej sytuacji, eby wszystko odbywao siioczywicie stworzenie takiej sytuacji, eby wszystko odbywao siioczywicie stworzenie takiej sytuacji, eby wszystko odbywao siioczywicie stworzenie takiej sytuacji, eby wszystko odbywao siioczywicie stworzenie takiej sytuacji, eby wszystko odbywao siwsposb jak najbardziej tajny.wsposb jak najbardziej tajny.wsposb jak najbardziej tajny.wsposb jak najbardziej tajny.wsposb jak najbardziej tajny.

J.TJ.TJ.TJ.TJ.T. Starobielsk by likwidowany wCharkowie, wVI kwartale parku le-nego odnalazy si groby, dugo ich poszukiwano. Groby jecw zKoziel-ska wKatyniu zostay odkryte ju w1942r. przez polskich robotnikw zBau-zugu (niemiecki pocig naprawczy), ktrzy tam naprawiali tory. Dowiedzielisi od miejscowych, e tu ginli polscy oficerowie. Poszli zopatami, naru-szyli jedn ztych mogi, na ktrych rosy mode sosenki, iznaleli zwoki.Zakopali je ponownie, postawili brzozowe krzye. Ja tu gdzie nawet mamzdjcie tych ludzi, poniewa oni si sfotografowali. Dali otym zna doWarszawy, ale wwczas nikomu nie przyszo do gowy, e tam ley a czteryip tysica ludzi. W1943r. mogiy odkryli Niemcy, ktrzy ogosili to13kwietnia 1943r., przez radiostacj Agencji Tarnsocean wBerlinie, wy-korzystujc odkrycie do celw propagandowych. Sprowadzili tam midzy-narodow komisj, ktra skadaa si zwysoko kwalifikowanych lekarzymedycyny sdowej zniemieckich pastw satelickich iokupowanych przezNiemcy bd znimi sprzymierzonych: Belgii, Bugarii, Danii, Holandii,Chorwacji, Czech, Sowacji, Rumunii, Wgier, Finlandii, Woch.

B.P. Ale by wtej grupie rwnie lekarz zneutralnej Szwajcarii, drB.P. Ale by wtej grupie rwnie lekarz zneutralnej Szwajcarii, drB.P. Ale by wtej grupie rwnie lekarz zneutralnej Szwajcarii, drB.P. Ale by wtej grupie rwnie lekarz zneutralnej Szwajcarii, drB.P. Ale by wtej grupie rwnie lekarz zneutralnej Szwajcarii, drFranois Naville zUniwersytetu wGenewie.Franois Naville zUniwersytetu wGenewie.Franois Naville zUniwersytetu wGenewie.Franois Naville zUniwersytetu wGenewie.Franois Naville zUniwersytetu wGenewie.

J.T.J.T.J.T.J.T.J.T. Pojechaa tam rwnie komisja techniczna PCK, aoprcz tegoznany pisarz Ferdynand Goetel. Komisja PCK rozpoznawaa zwoki,pracujc zreszt wokropnych warunkach.

B.P. Pierwsz reakcj Sowietw na wiadomo podan przezB.P. Pierwsz reakcj Sowietw na wiadomo podan przezB.P. Pierwsz reakcj Sowietw na wiadomo podan przezB.P. Pierwsz reakcj Sowietw na wiadomo podan przezB.P. Pierwsz reakcj Sowietw na wiadomo podan przezberlisk radiostacj bya informacja, e natknito si na stare,berlisk radiostacj bya informacja, e natknito si na stare,berlisk radiostacj bya informacja, e natknito si na stare,berlisk radiostacj bya informacja, e natknito si na stare,berlisk radiostacj bya informacja, e natknito si na stare,

Fot.

z ks

ik

i J.

Tuc

hols

kieg

o M

ord

w K

atyn

iu

Fot.

z ks

ik

i J.

Tuc

hols

kieg

o M

ord

w K

atyn

iu

1212121212

RO

ZM

OW

Y B

IULE

TYN

U znane stanowisko archeologiczne. To by pocztek kamstwa ka-znane stanowisko archeologiczne. To by pocztek kamstwa ka-znane stanowisko archeologiczne. To by pocztek kamstwa ka-znane stanowisko archeologiczne. To by pocztek kamstwa ka-znane stanowisko archeologiczne. To by pocztek kamstwa ka-tyskiego, ktrego nastpnym etapem byo obarczenie win za tentyskiego, ktrego nastpnym etapem byo obarczenie win za tentyskiego, ktrego nastpnym etapem byo obarczenie win za tentyskiego, ktrego nastpnym etapem byo obarczenie win za tentyskiego, ktrego nastpnym etapem byo obarczenie win za tenmord Niemcw.mord Niemcw.mord Niemcw.mord Niemcw.mord Niemcw.

J.T.J.T.J.T.J.T.J.T. Kiedy nasz rzd na uchodstwie skierowa spraw do Midzyna-rodowego Czerwonego Krzya wSzwajcarii, rwnoczenie to samo zgo-sili Niemcy. Sowieci uznali to za pretekst do zerwania stosunkw dyplo-matycznych zPolsk, od tego zaczyna si aranowanie Zwizku PatriotwPolskich, tworzenie Dywizji Kociuszkowskiej, czyli pocztek dziaamajcych na celu trwae zawadnicie czci ziem polskich iwcze-nie caej Polski wsowieck orbit.

B. P. Powrmy jeszcze do tych dni, kiedy dokonywano egzekucji.B. P. Powrmy jeszcze do tych dni, kiedy dokonywano egzekucji.B. P. Powrmy jeszcze do tych dni, kiedy dokonywano egzekucji.B. P. Powrmy jeszcze do tych dni, kiedy dokonywano egzekucji.B. P. Powrmy jeszcze do tych dni, kiedy dokonywano egzekucji.Jak one przebiegay?Jak one przebiegay?Jak one przebiegay?Jak one przebiegay?Jak one przebiegay?

J.T.J.T.J.T.J.T.J.T. Najdokadniej znamy przebieg egzekucji wkaliniskim NKWD.Mamy dokadne zeznania naczelnika tamtejszego Zarzdu NKWD Tokariewa. Do Kalinina skierowano zMoskwy ekip zawodowych mor-dercw, katw, ktrzy przywieli ze sob niemieckie pistolety. Wcze-niej dugo nie byo wiadomo, skd na miejscu kani znalaza si nie-miecka amunicja. Ot przywieli oni ze sob walizeczk waltherwPPK, bo uywane dotd nagany zryway nadgarstek przy strzale; po dwu-dziestu paru strzaach czowiekowi byo ciko dalej strzela. Zwaltherastrzela si bardzo mikko. Oni t bro kupowali od Niemcw, mymyzreszt te j kupowali. Iamunicj, ibro. Wczasie ekshumacjiw1991r., wktrych braem udzia, znajdowalimy amunicj zarwnodo nagana, jak i, najczciej, do walthera. Transporty kolejowe ludziprzywoonych zOstaszkowa do Kalinina eskortoway wojska konwojo-we NKWD, od ktrych protokolarnie przejmowao je kaliniskie NKWD.Na stacji ludzi adowano do czornego worona (autobus wizienny),ktry kursowa midzy stacj asiedzib NKWD, itam zamykano ichwcelach. Noc wczay si jakie zaguszajce maszyny, ale itak po-mieszczenie wpiwnicy, do ktrego pojedynczo doprowadzano wi-niw, byo wyciszone, obite kocami zwielbdziej sierci. Znalelimyto pomieszczenie. Miao dwa wejcia, jedno przez korytarz, apo dru-giej stronie wyjcie na zewntrz, gdzie stay samochody ciarowe. Ska-zaca najpierw doprowadzano do wietlicy wpiwnicy, do tzw. czerwo-nego kcika, powiconego Leninowi. Tam na licie sprawdzanonazwisko, imi, rok urodzenia, imi ojca. Jeli wszystko si zgadzao,stawiano fajeczk przy nazwisku, rce ztyu skuwano kajdankami. Takbyo wTwerze. WCharkowie rce byy wizane ztyu. Nastpnie dwchbojcw wprowadzao czowieka do tego wyciszonego pomieszczenia.Za drzwiami wejciowymi od strony korytarza sta kat. Mia do potwor-ny strj by wskrzanej pilotce, skrzanym paszczu, skrzanych rka-wicach za okcie. Sta za drzwiami, drzwi si zamykay, strzela. Zamor-dowanemu zadzierano poy paszcza na gow izakrcano dookoa

1313131313

RO

ZM

OW

YB

IULETY

NU

gowy, eby nie krwawi zbyt mocno. Tak te zwoki przewanie znajdo-walimy. Wynoszono je drugimi drzwiami do samochodu iwprowadza-no nastpnego. Itak dwustu do trzystu wcigu nocy.

B.P. Zdejmowano im kajdanki?B.P. Zdejmowano im kajdanki?B.P. Zdejmowano im kajdanki?B.P. Zdejmowano im kajdanki?B.P. Zdejmowano im kajdanki?

J.T.J.T.J.T.J.T.J.T. Tak, bo to byo mienie pastwowe, szkoda go byo. Ijak samo-chody zostay zaadowane, to nad ranem jechao tych par wozw doMiednoje. Tam koparka kopaa wielkie groby ido nich wrzucano zwo-ki, anastpnie zakopywaa.

B.P. Wrzucano je bezadnie?B.P. Wrzucano je bezadnie?B.P. Wrzucano je bezadnie?B.P. Wrzucano je bezadnie?B.P. Wrzucano je bezadnie?

J.T.J.T.J.T.J.T.J.T. Tak. Enkawudzici mieli bardzo mao czasu na rewidowanie iob-rabowanie zwok, tak e bardzo wiele rzeczy znalelimy wtych doach:dokumenty, zdjcia, listy, kosztownoci. Wystarczy pj do MuzeumKatyskiego izobaczy, ile tego jest. Bardzo duo.

W.W.W.W.W.W.W.W.W.W. Czy mona, wmomencie ekshumacji, zpooenia zwok czy zesposobu zadzierzgnicia ptli na rkach, wywnioskowa, e byy prbyoporu bezporednio przed egzekucj?

J.TJ.TJ.TJ.TJ.T. To dotyczy Lasu Katyskiego. Aja wtej chwili opowiadam oTwe-rze, gdzie uczestniczyem wekshumacji. Ekshumacja w1991r. zosta-a przeprowadzona na potrzeby ledztwa, bo cae ledztwo katyskiezaczo si naprawd 25 grudnia 1990r., kiedy Naczelna ProkuraturaArmii Sowieckiej przysaa do naszej Prokuratury Generalnej pismo za-wiadamiajce, e wszczyna ledztwo iproponuje nasz ProkuraturGeneraln jako prokuratur posikow wspierajc dziaania ledczena zasadzie pomocy prawnej. Std przyjazd do Tweru caej grupy pro-kuratorw ipolskiej ekipy ekshumacyjnej.

B.P. Na czyj wniosek zostao rozpoczte to ledztwo?B.P. Na czyj wniosek zostao rozpoczte to ledztwo?B.P. Na czyj wniosek zostao rozpoczte to ledztwo?B.P. Na czyj wniosek zostao rozpoczte to ledztwo?B.P. Na czyj wniosek zostao rozpoczte to ledztwo?

J.T. J.T. J.T. J.T. J.T. Sprawa toczya si od padziernika 1989r., kiedy wczesny pro-kurator generalny PRL Jzef yta wystosowa do prokuratora generalne-go ZSRS Aleksandra Suchariewa pismo zawierajce wniosek owszcz-cie ledztwa wsprawie Zbrodni Katyskiej.

B.P. Czyli to by wniosek strony polskiej.B.P. Czyli to by wniosek strony polskiej.B.P. Czyli to by wniosek strony polskiej.B.P. Czyli to by wniosek strony polskiej.B.P. Czyli to by wniosek strony polskiej.

J.T.J.T.J.T.J.T.J.T. Pierwszy by wniosek strony polskiej zpadziernika 1989r.; osta-tecznie jesieni 1990r. do Moskwy pojecha minister Skubiszewski, kt-remu towarzyszy prokurator Stefan nieko. Wrozmowie zministremEduardem Szewardnadze nareszcie ta sprawa si wyklarowaa imini-ster da polecenie natychmiastowego wszczcia ledztwa. Wczeniej obie-

1414141414

RO

ZM

OW

Y B

IULE

TYN

U cywa to Michai Gorbaczow. Miny jeszcze dwa miesice iw grudniu,ito nie przez kanay dyplomatyczne, tylko przez Pnocn Grup Wojsk,nadesza do polskiej prokuratury propozycja wczenia si do wsplne-go ledztwa. Przywiz j oficer. Pokazali dokumenty, nieko jedzi,oglda, dogadali si, tu przyjechao czterech sowieckich prokuratorwwojskowych, zwoano zebranie, na ktrym oprcz grupki wytypowanychprzez niek polskich prokuratorw znaleli si take biegli eksperci,midzy innymi ja, jako historyk. Wszystko zostao ustalone. Sowieci po-robili zdjcia terenw zhelikopterw, zarwno wCharkowie, jakiwMiednoje. Chodzio ote dwa miejsca, gdzie nie zostay jeszcze pre-cyzyjnie zidentyfikowane masowe groby. Wlipcu 1991r. wyjechalimydo Charkowa na trzy tygodnie iznalelimy masowe groby polskie orazwczeniejsze ukraiskie isowieckie. Potem pojechalimy do Miedno-je, gdzie natrafilimy na najwikszy chyba grb. Przez moje rce przeszyszcztki 243 policjantw. Dalsze ekshumacje prowadzono dopiero wla-tach 19941996, wzwizku zbudow przyszych cmentarzy.

B.P. WKalininie iCharkowie winiw mordowano wpomieszczeniachB.P. WKalininie iCharkowie winiw mordowano wpomieszczeniachB.P. WKalininie iCharkowie winiw mordowano wpomieszczeniachB.P. WKalininie iCharkowie winiw mordowano wpomieszczeniachB.P. WKalininie iCharkowie winiw mordowano wpomieszczeniachna terenie siedzib NKWD, wLesie Katyskim zabijano ludzi bezpored-na terenie siedzib NKWD, wLesie Katyskim zabijano ludzi bezpored-na terenie siedzib NKWD, wLesie Katyskim zabijano ludzi bezpored-na terenie siedzib NKWD, wLesie Katyskim zabijano ludzi bezpored-na terenie siedzib NKWD, wLesie Katyskim zabijano ludzi bezpored-nio nad wykopami ziemnymi albo wwykopach. Zczasem pojawia sinio nad wykopami ziemnymi albo wwykopach. Zczasem pojawia sinio nad wykopami ziemnymi albo wwykopach. Zczasem pojawia sinio nad wykopami ziemnymi albo wwykopach. Zczasem pojawia sinio nad wykopami ziemnymi albo wwykopach. Zczasem pojawia sihipoteza, e itam mord odbywa si wpomieszczeniu zamknitym.hipoteza, e itam mord odbywa si wpomieszczeniu zamknitym.hipoteza, e itam mord odbywa si wpomieszczeniu zamknitym.hipoteza, e itam mord odbywa si wpomieszczeniu zamknitym.hipoteza, e itam mord odbywa si wpomieszczeniu zamknitym.

J.T.J.T.J.T.J.T.J.T. To s domniemania. Jeli chodzi oLas Katyski, to charakteryzo-wa si on przede wszystkim tym, e cz zwok bya zwizana itowsposb okrutny, tak ptl od szyi do rk istp, kady ruch koczyna-mi powodowa zaciskanie si ptli. Cz miaa worki czy kaptury nagowach. Musieli strasznie krzycze iwyrywa si, to byli silni mczy-ni, nawet znaleziono wich ustach trociny.

B.P. No wanie, to ich obecno naprowadzia na trop, by my-B.P. No wanie, to ich obecno naprowadzia na trop, by my-B.P. No wanie, to ich obecno naprowadzia na trop, by my-B.P. No wanie, to ich obecno naprowadzia na trop, by my-B.P. No wanie, to ich obecno naprowadzia na trop, by my-le oegzekucji wzamknitym pomieszczeniu wysypanym trocina-le oegzekucji wzamknitym pomieszczeniu wysypanym trocina-le oegzekucji wzamknitym pomieszczeniu wysypanym trocina-le oegzekucji wzamknitym pomieszczeniu wysypanym trocina-le oegzekucji wzamknitym pomieszczeniu wysypanym trocina-mi. Wtej stojcej nieopodal willi.mi. Wtej stojcej nieopodal willi.mi. Wtej stojcej nieopodal willi.mi. Wtej stojcej nieopodal willi.mi. Wtej stojcej nieopodal willi.

J.T.J.T.J.T.J.T.J.T. Ale to bya wypoczynkowa willa dla NKWD. Najprawdopodob-niej zabijano ich jednak nad samymi doami (byo ich osiem), bo wie-my, ktrdy by wjazd do lasu, gdzie byo miejsce rewizji, gdzie np.majorowi Solskiemu, oczym zdy napisa, odebrano scyzoryk, ido-sownie trzy kroki dalej by wielki masowy grb zapeniony zwokami.Cztery masowe groby, do ktrych komisja techniczna PCK przeoyazwoki podczas ekshumacji, zachoway si nienaruszone do czasu ostat-nich ekshumacji, ktre prowadzono wKatyniu na du skal w1994i1995r. Wtedy te doy zostay odkryte. To jest dosownie morze szkie-letw. Wczeniej, w1943r., zwoki byy rewidowane przez czonkwkomisji PCK, ktrzy zabierali wszystkie mobilia dokumenty, zdjcia,atake przedmioty osobiste. Zwoki generaw Smorawiskiego iBo-haterewicza udao si zidentyfikowa, poniewa spoczyway wtrumnach.

1515151515

RO

ZM

OW

YB

IULETY

NU

B.P. Jest do tajemnicza historia zdoem numer 8.B.P. Jest do tajemnicza historia zdoem numer 8.B.P. Jest do tajemnicza historia zdoem numer 8.B.P. Jest do tajemnicza historia zdoem numer 8.B.P. Jest do tajemnicza historia zdoem numer 8.

J.T.J.T.J.T.J.T.J.T. Ten d odkrylimy wroku 1994, ale ju by pusty, znalezionotam chyba tylko dwie rogatywki ijakie drobiazgi. By oprniony. Dten znajduje si ju poza cmentarzyskiem, po przeciwnej stronie bagna.

W.W.W.W.W.W.W.W.W.W. Jak pan tumaczy zagadk tego smego dou?

B.P. S jakie hipotezy na ten temat?B.P. S jakie hipotezy na ten temat?B.P. S jakie hipotezy na ten temat?B.P. S jakie hipotezy na ten temat?B.P. S jakie hipotezy na ten temat?

J.T.J.T.J.T.J.T.J.T. Trudno dociec, moe zrobia to sowiecka faszerska komisja Bur-denki. Wpobliu tego dou by zakopany chop wkouchu. Czekiciprzecie rozstrzeliwali tam te swoich, ito przez wiele lat.

W.W.W.W.W.W.W.W.W.W. Czy mona przypuszcza, e spoczyway tam zwoki, na ktrychukryciu mogo szczeglnie zalee sprawcom?

J.T.J.T.J.T.J.T.J.T. Nie sdz, na kim mogo im zalee? Dla nich byo wszystko jedno,kogo grzebi, generaa czy porucznika, oficera zawodowego czy rezerwy.

B.P. To moe przejdmy do etapu ujawniania informacji opope-B.P. To moe przejdmy do etapu ujawniania informacji opope-B.P. To moe przejdmy do etapu ujawniania informacji opope-B.P. To moe przejdmy do etapu ujawniania informacji opope-B.P. To moe przejdmy do etapu ujawniania informacji opope-nionej zbrodni io reakcjach wiata. Bo tragedia katyska nie za-nionej zbrodni io reakcjach wiata. Bo tragedia katyska nie za-nionej zbrodni io reakcjach wiata. Bo tragedia katyska nie za-nionej zbrodni io reakcjach wiata. Bo tragedia katyska nie za-nionej zbrodni io reakcjach wiata. Bo tragedia katyska nie za-myka si tylko iwycznie na przerwaniu ycia kilkudziesiciu tysicymyka si tylko iwycznie na przerwaniu ycia kilkudziesiciu tysicymyka si tylko iwycznie na przerwaniu ycia kilkudziesiciu tysicymyka si tylko iwycznie na przerwaniu ycia kilkudziesiciu tysicymyka si tylko iwycznie na przerwaniu ycia kilkudziesiciu tysicy

Fot.

z ks

ik

i J.

Tuc

hols

kieg

o M

ord

w K

atyn

iu

1616161616

RO

ZM

OW

Y B

IULE

TYN

U ludzi, ale dotyczy itego, jak wspczeni odsuwali od siebie zr-ludzi, ale dotyczy itego, jak wspczeni odsuwali od siebie zr-ludzi, ale dotyczy itego, jak wspczeni odsuwali od siebie zr-ludzi, ale dotyczy itego, jak wspczeni odsuwali od siebie zr-ludzi, ale dotyczy itego, jak wspczeni odsuwali od siebie zr-nych powodw irnymi sposobami przyjcie takiej informacji. Nienych powodw irnymi sposobami przyjcie takiej informacji. Nienych powodw irnymi sposobami przyjcie takiej informacji. Nienych powodw irnymi sposobami przyjcie takiej informacji. Nienych powodw irnymi sposobami przyjcie takiej informacji. Nietylko jej przyjcie, ale przede wszystkim wycignicie wnioskw ikon-tylko jej przyjcie, ale przede wszystkim wycignicie wnioskw ikon-tylko jej przyjcie, ale przede wszystkim wycignicie wnioskw ikon-tylko jej przyjcie, ale przede wszystkim wycignicie wnioskw ikon-tylko jej przyjcie, ale przede wszystkim wycignicie wnioskw ikon-sekwencji. Na poziomie wnioskw dotyczyo to zweryfikowania swojejsekwencji. Na poziomie wnioskw dotyczyo to zweryfikowania swojejsekwencji. Na poziomie wnioskw dotyczyo to zweryfikowania swojejsekwencji. Na poziomie wnioskw dotyczyo to zweryfikowania swojejsekwencji. Na poziomie wnioskw dotyczyo to zweryfikowania swojejpolityki wobec Zwizku Sowieckiego, awkonsekwencji odoeniapolityki wobec Zwizku Sowieckiego, awkonsekwencji odoeniapolityki wobec Zwizku Sowieckiego, awkonsekwencji odoeniapolityki wobec Zwizku Sowieckiego, awkonsekwencji odoeniapolityki wobec Zwizku Sowieckiego, awkonsekwencji odoeniaa do dzisiejszych czasw pocignicia do odpowiedzialnoci zaa do dzisiejszych czasw pocignicia do odpowiedzialnoci zaa do dzisiejszych czasw pocignicia do odpowiedzialnoci zaa do dzisiejszych czasw pocignicia do odpowiedzialnoci zaa do dzisiejszych czasw pocignicia do odpowiedzialnoci zazbrodni. To przeduenie tej tragedii jest dramatycznym, wymow-zbrodni. To przeduenie tej tragedii jest dramatycznym, wymow-zbrodni. To przeduenie tej tragedii jest dramatycznym, wymow-zbrodni. To przeduenie tej tragedii jest dramatycznym, wymow-zbrodni. To przeduenie tej tragedii jest dramatycznym, wymow-nym etapem tego, co rozpoczo si wkwietniu 1940r.nym etapem tego, co rozpoczo si wkwietniu 1940r.nym etapem tego, co rozpoczo si wkwietniu 1940r.nym etapem tego, co rozpoczo si wkwietniu 1940r.nym etapem tego, co rozpoczo si wkwietniu 1940r.

J.T. J.T. J.T. J.T. J.T. Zbrodnia posuya jako pretekst do zerwania stosunkw polsko--sowieckich. Za skandal moralny naley uzna prby wyciszenia tej sprawyprzez naszych aliantw, ktrzy jednoczenie byli aliantami sowieckimi.Chodzi gwnie oStany Zjednoczone Ameryki Pnocnej io Wielk Bry-tani. Atutaj przede wszystkim wybija si posta prezydenta FranklinaRoosevelta.

B.P. Skutecznie odsuwa wcie tych ze swego otoczenia, ktrzyB.P. Skutecznie odsuwa wcie tych ze swego otoczenia, ktrzyB.P. Skutecznie odsuwa wcie tych ze swego otoczenia, ktrzyB.P. Skutecznie odsuwa wcie tych ze swego otoczenia, ktrzyB.P. Skutecznie odsuwa wcie tych ze swego otoczenia, ktrzybombardowali go informacjami oKatyniu.bombardowali go informacjami oKatyniu.bombardowali go informacjami oKatyniu.bombardowali go informacjami oKatyniu.bombardowali go informacjami oKatyniu.

J.T. J.T. J.T. J.T. J.T. Wmniejszym stopniu, bo mia ludzkie odruchy odnosi si to doWinstona Churchilla. Ale Brytyjczycy te zamknli usta polskiej prasieemigracyjnej, zpremedytacj wyciszali t spraw. By po prostu cigystrach, e Stalin si obrazi izawrze pokj zNiemcami.

W.W.W.W.W.W.W.W.W.W. Postawa taka trwaa rwnie ipo zakoczeniu wojny, kiedywgr nie wchodzi ju ani straszak niemiecki wEuropie, ani gra Roose-velta na wcignicie Rosjan do wojny zJaponi, co rwnie miao wpywna jego polityk niedranienia Stalina, kosztem choby Polakw, ktrzywwojnie na Dalekim Wschodzie pomc nie mogli.

B.P. To nie jest czas przeszy, taki stan rzeczy trwa do tej pory.B.P. To nie jest czas przeszy, taki stan rzeczy trwa do tej pory.B.P. To nie jest czas przeszy, taki stan rzeczy trwa do tej pory.B.P. To nie jest czas przeszy, taki stan rzeczy trwa do tej pory.B.P. To nie jest czas przeszy, taki stan rzeczy trwa do tej pory.

J.T.J.T.J.T.J.T.J.T. Troch zaczli pisa na ten temat Anglosasi. Pierwszy raz sprawapojawia si na forum politycznym, kiedy wzia j wswoje rce Komi-sja Kongresu USA po wybuchu wojny koreaskiej.

W.W.W.W.W.W.W.W.W.W. Kongresowa komisja Raya Maddena faktycznie przeprowadziadowd zbrodni, gromadzc olbrzymi materia, ktry zosta nawet poczci opublikowany.

B.P. No tak, ale to by 1951r. iwwczas chciano wykorzysta tB.P. No tak, ale to by 1951r. iwwczas chciano wykorzysta tB.P. No tak, ale to by 1951r. iwwczas chciano wykorzysta tB.P. No tak, ale to by 1951r. iwwczas chciano wykorzysta tB.P. No tak, ale to by 1951r. iwwczas chciano wykorzysta tspraw do zaatwienia doranych interesw zimnowojennych.spraw do zaatwienia doranych interesw zimnowojennych.spraw do zaatwienia doranych interesw zimnowojennych.spraw do zaatwienia doranych interesw zimnowojennych.spraw do zaatwienia doranych interesw zimnowojennych.

J.T.J.T.J.T.J.T.J.T. Kwesti zbrodni chciano przenie na forum ONZ, eby wszczpostpowanie przed Midzynarodowym Trybunaem, ale nikt tego niepodj isprawa ucicha.

1717171717

RO

ZM

OW

YB

IULETY

NU

W.W.W.W.W.W.W.W.W.W. Gwoli sprawiedliwoci powiedzmy, e okoo roku 1970 wWiel-kiej Brytanii pojawia si inicjatywa budowy pomnika wlondyskiej dziel-nicy Kingston-Chelsea, rwnie prace Louisa Fitzgibbona, anawet po-wicony Katyniowi program BBC. Wywoao to zreszt wcieko wadzsowieckich ipeerelowskich.

J.T.J.T.J.T.J.T.J.T. Trzeba te pamita, e na Zachodzie cigle funkcjonoway par-tie komunistyczne ilewackie, we Francji, wWielkiej Brytanii. Jaka byaawantura opomnik katyski wLondynie!

W.W.W.W.W.W.W.W.W.W. Partie te zostay zreszt wykorzystane bezporednio do budowykamstwa. Mianowicie tam, gdzie nie signa wadza sowiecka poIIwojnie, nie mona byo wiadkw zbrodni zmidzynarodowej komisjispacyfikowa wsposb bezporedni, jak wprzypadku Marko MarkowawBugarii czy Frantika Hajka wCzechosowacji. Itu odegray swojrol rodowiska komunistyczne, lewicowe.

B.P. Trzeba przypomnie, e Bugar Marko Markow iFrantiekB.P. Trzeba przypomnie, e Bugar Marko Markow iFrantiekB.P. Trzeba przypomnie, e Bugar Marko Markow iFrantiekB.P. Trzeba przypomnie, e Bugar Marko Markow iFrantiekB.P. Trzeba przypomnie, e Bugar Marko Markow iFrantiekHajek wchodzili wskad powoanej przez Niemcw midzynaro-Hajek wchodzili wskad powoanej przez Niemcw midzynaro-Hajek wchodzili wskad powoanej przez Niemcw midzynaro-Hajek wchodzili wskad powoanej przez Niemcw midzynaro-Hajek wchodzili wskad powoanej przez Niemcw midzynaro-dowej komisji lekarzy, pracujcej wopaskach Czerwonego Krzyadowej komisji lekarzy, pracujcej wopaskach Czerwonego Krzyadowej komisji lekarzy, pracujcej wopaskach Czerwonego Krzyadowej komisji lekarzy, pracujcej wopaskach Czerwonego Krzyadowej komisji lekarzy, pracujcej wopaskach Czerwonego KrzyawKatyniu w1943 roku. Niektrzy czonkowie komisji, jak Szwaj-wKatyniu w1943 roku. Niektrzy czonkowie komisji, jak Szwaj-wKatyniu w1943 roku. Niektrzy czonkowie komisji, jak Szwaj-wKatyniu w1943 roku. Niektrzy czonkowie komisji, jak Szwaj-wKatyniu w1943 roku. Niektrzy czonkowie komisji, jak Szwaj-car Franois Naville czy zbiegy na zachd jej wgierski przewod-car Franois Naville czy zbiegy na zachd jej wgierski przewod-car Franois Naville czy zbiegy na zachd jej wgierski przewod-car Franois Naville czy zbiegy na zachd jej wgierski przewod-car Franois Naville czy zbiegy na zachd jej wgierski przewod-

Fot.

z ks

ik

i J.

Tuc

hols

kieg

o M

ord

w K

atyn

iu

1818181818

RO

ZM

OW

Y B

IULE

TYN

U niczcy dr Ors, byli poza bezporednim zasigiem komunistycz-niczcy dr Ors, byli poza bezporednim zasigiem komunistycz-niczcy dr Ors, byli poza bezporednim zasigiem komunistycz-niczcy dr Ors, byli poza bezporednim zasigiem komunistycz-niczcy dr Ors, byli poza bezporednim zasigiem komunistycz-nego aparatu przymusu, ale ci, ktrzy znaleli si wkrajach pod-nego aparatu przymusu, ale ci, ktrzy znaleli si wkrajach pod-nego aparatu przymusu, ale ci, ktrzy znaleli si wkrajach pod-nego aparatu przymusu, ale ci, ktrzy znaleli si wkrajach pod-nego aparatu przymusu, ale ci, ktrzy znaleli si wkrajach pod-porzdkowanych ZSRS, byli szybko zmuszani do zmiany wczeniej-porzdkowanych ZSRS, byli szybko zmuszani do zmiany wczeniej-porzdkowanych ZSRS, byli szybko zmuszani do zmiany wczeniej-porzdkowanych ZSRS, byli szybko zmuszani do zmiany wczeniej-porzdkowanych ZSRS, byli szybko zmuszani do zmiany wczeniej-szych opinii.szych opinii.szych opinii.szych opinii.szych opinii.

W.W.W.W.W.W.W.W.W.W. Tam mona to byo zrobi bezporednio, uywajc rodkwprzymusu zdobrze znanego nam arsenau komunistycznych metod,atam, gdzie nie mona byo jawnie sign po przemoc, sigano dometody inspirowania nagonki rodowisk lewicowych. Franois Navil-lea szwajcarscy komunici oskaryli w1946r. opomocnictwo wpro-pagandzie niemieckiej ichcieli zmusi do odwoania wynikw badawiadczcych owinie sowieckiej, ale na szczcie Wielka Rada Kanto-nu Genewa, przed ktr sprawa ta zostaa wniesiona, odrzucia ichargumenty iuznaa, e Naville dziaa podczas ekshumacji iprac komi-sji prawidowo. Byy rwnie prowadzone podobne dziaania, niewtpli-wie inspirowane przez NKWD, winnych krajach, ktre nie znalazy siwbloku sowieckim, jak choby wDanii. Wbloku sowieckim podjto jeju zaraz po wojnie iistniej np. telefonogramy do pniejszego mini-stra spraw zagranicznych, synnego Andrieja Wyszyskiego, wwczaswiceministra spraw wewntrznych, informujce, e wBugarii podjtodziaania majce na celu wyciszenie sprawy katyskiej. S to dziaaniaskierowane wMarkowa, jeszcze z1945r. Tene Markow, jak wspo-minaa wiele lat pniej jego crka, by przeladowany wsposb strasz-ny iniestety wymuszono na nim zmian wersji.

B.P. To taki bugarski lad wsprawie katyskiej.B.P. To taki bugarski lad wsprawie katyskiej.B.P. To taki bugarski lad wsprawie katyskiej.B.P. To taki bugarski lad wsprawie katyskiej.B.P. To taki bugarski lad wsprawie katyskiej.

W.W.W.W.W.W.W.W.W.W. Sprawa zmiany opinii przez dr. Hajka zUniwersytetu wPradzejest chyba najbardziej znana, zmuszono go do tego jeszcze przed No-rymberg ijego zeznanie sprokurowane na potrzeby tego procesu, wkt-rym Sowietom nie udao si zreszt osign skazania Niemcw, wra-ca jako podstawowy argument kamcw katyskich po dzi dzie,dosownie. 3lutego 2005r. na stronie internetowej www.fromua.comukazaa si wypowied Wadimira Wietrowa, najnowszego kamcy ka-tyskiego, ktry jako dowd na to, e zbrodni nie popenili Rosjanie,podaje zmian zezna przez Hajka. Jest to przykad uporu. To jest naj-nowszy wykwit kamstwa, nowszy nawet ni prace Jurija Muchina, ktrywpoowie lat dziewidziesitych napisa Katyski krymina (Katinskijdetiektiw), adwa lata temu Antyrosyjsk niegodziwo (Antyrossijskajapodost). Wietrow jeszcze raz powrci te do sprawy uycia pistoletwwalther, co jest oczywicie kwesti dawno wyjanion, podobnie jakzmuszenie Hajka do zmiany zezna. Ale wysun te nowy, absurdalnyargument, e niepodjcie przez Polsk wlatach dziewidziesitychwasnego ledztwa inieprzekazanie dotd sprawy do midzynarodo-wych instytucji sdowych wskazuje, i strona polska ma wsprawie ka-tyskiej co do ukrycia.

RO

ZM

OW

Y B

IULE

TYN

U

1919191919

RO

ZM

OW

YB

IULETY

NU

B.P. Bya jednak prba wasnego, polskiego ledztwa, ktre nieB.P. Bya jednak prba wasnego, polskiego ledztwa, ktre nieB.P. Bya jednak prba wasnego, polskiego ledztwa, ktre nieB.P. Bya jednak prba wasnego, polskiego ledztwa, ktre nieB.P. Bya jednak prba wasnego, polskiego ledztwa, ktre nieznalazo poparcia rzdu Hanny Suchockiej. Ale chciaabym, eby-znalazo poparcia rzdu Hanny Suchockiej. Ale chciaabym, eby-znalazo poparcia rzdu Hanny Suchockiej. Ale chciaabym, eby-znalazo poparcia rzdu Hanny Suchockiej. Ale chciaabym, eby-znalazo poparcia rzdu Hanny Suchockiej. Ale chciaabym, eby-my opisali stan dzisiejszy. IPN pod wpywem silnej presji spoecznejmy opisali stan dzisiejszy. IPN pod wpywem silnej presji spoecznejmy opisali stan dzisiejszy. IPN pod wpywem silnej presji spoecznejmy opisali stan dzisiejszy. IPN pod wpywem silnej presji spoecznejmy opisali stan dzisiejszy. IPN pod wpywem silnej presji spoecznejwszcz ledztwo wsprawie Zbrodni Katyskiej. Niewyjanienie wsen-wszcz ledztwo wsprawie Zbrodni Katyskiej. Niewyjanienie wsen-wszcz ledztwo wsprawie Zbrodni Katyskiej. Niewyjanienie wsen-wszcz ledztwo wsprawie Zbrodni Katyskiej. Niewyjanienie wsen-wszcz ledztwo wsprawie Zbrodni Katyskiej. Niewyjanienie wsen-sie prawnym odpowiedzialnoci za t zbrodni jest jednym znaj-sie prawnym odpowiedzialnoci za t zbrodni jest jednym znaj-sie prawnym odpowiedzialnoci za t zbrodni jest jednym znaj-sie prawnym odpowiedzialnoci za t zbrodni jest jednym znaj-sie prawnym odpowiedzialnoci za t zbrodni jest jednym znaj-bardziej zdumiewajcych ibolesnych problemw nie tylko dla ro-bardziej zdumiewajcych ibolesnych problemw nie tylko dla ro-bardziej zdumiewajcych ibolesnych problemw nie tylko dla ro-bardziej zdumiewajcych ibolesnych problemw nie tylko dla ro-bardziej zdumiewajcych ibolesnych problemw nie tylko dla ro-dzin pomordowanych, ale dla Polakw wogle. Wci ciy naddzin pomordowanych, ale dla Polakw wogle. Wci ciy naddzin pomordowanych, ale dla Polakw wogle. Wci ciy naddzin pomordowanych, ale dla Polakw wogle. Wci ciy naddzin pomordowanych, ale dla Polakw wogle. Wci ciy nadnasz wspczesnoci ten cie: zjednej strony buta, zjak Rosja-nasz wspczesnoci ten cie: zjednej strony buta, zjak Rosja-nasz wspczesnoci ten cie: zjednej strony buta, zjak Rosja-nasz wspczesnoci ten cie: zjednej strony buta, zjak Rosja-nasz wspczesnoci ten cie: zjednej strony buta, zjak Rosja-nie odmawiaj nam ujawnienia prawdy idokumentw, zdrugiejnie odmawiaj nam ujawnienia prawdy idokumentw, zdrugiejnie odmawiaj nam ujawnienia prawdy idokumentw, zdrugiejnie odmawiaj nam ujawnienia prawdy idokumentw, zdrugiejnie odmawiaj nam ujawnienia prawdy idokumentw, zdrugiejstrony milczenie wiata przez te kilkadziesit lat. Jak wyglda ledz-strony milczenie wiata przez te kilkadziesit lat. Jak wyglda ledz-strony milczenie wiata przez te kilkadziesit lat. Jak wyglda ledz-strony milczenie wiata przez te kilkadziesit lat. Jak wyglda ledz-strony milczenie wiata przez te kilkadziesit lat. Jak wyglda ledz-two prowadzone przez stron rosyjsk?two prowadzone przez stron rosyjsk?two prowadzone przez stron rosyjsk?two prowadzone przez stron rosyjsk?two prowadzone przez stron rosyjsk?

J.T.J.T.J.T.J.T.J.T. Pocztkowo wygldao dosy solidnie. Mieli zgromadzonych mn-stwo dokumentw, przesuchali trjk yjcych jeszcze wiadkw. Nazwaliich wiadkami, ale faktycznie byli to sprawcy. aden znich ju nie yje.

B.P. ...cho przez wiele lat utrzymywali, e wczeniej dokumentyB.P. ...cho przez wiele lat utrzymywali, e wczeniej dokumentyB.P. ...cho przez wiele lat utrzymywali, e wczeniej dokumentyB.P. ...cho przez wiele lat utrzymywali, e wczeniej dokumentyB.P. ...cho przez wiele lat utrzymywali, e wczeniej dokumentyzostay zniszczone...zostay zniszczone...zostay zniszczone...zostay zniszczone...zostay zniszczone...

J.T.J.T.J.T.J.T.J.T. Jak np. te listy wywzkowe, sprawozdania zwizytacji obozw,rozmw. Tego naprawd jest duo. WPolsce opublikowano trzy tomydokumentw, wydaa je Naczelna Dyrekcja Archiww Pastwowych.To jeszcze nie wszystko. Oni nam cz istotnych dokumentw zdyli

Fot.

z ks

ik

i J.

Tuc

hols

kieg

o M

ord

w K

atyn

iu

2020202020

RO

ZM

OW

Y B

IULE

TYN

U przekaza, okoo 60 proc. Pozatym mamy ekspertyzy przepro-wadzone po ekshumacjiz1991r., bo tam byli medycysdowi zatrudnieni jako biegli,by oficer policji, znawca broni,wyjani kwestie tej niemieckiejbroni, by znawca odznaczeimundurw wojskowych. Po-wstay ekspertyzy czstkowe,apotem jedna zbiorcza, ktrNaczelna Prokuratura Armii Ro-syjskiej dostaa od nas, bo onisami nie prowadzili takiej do-kumentacji. Ekshumacje pro-wadzilimy razem, szefem byrosyjski prokurator, ale doku-mentacj mymy zrobili, potemoni traktowali nas jako rwno-rzdnych partnerw. Mierzylimymidzy innymi kty strzawwczaszkach. Robio si mapystrzaw. Enkawudzici strzelalizdu precyzj, zwykle wtosamo miejsce wpotylic lubnajwyszy krg szyjny. Oprcztego s gromadzone przez Mu-zeum Katyskie materiay li-sty od rodzin, od jecw. To sbardzo wane wskazwki.Wczasie ekshumacji wydoby-walimy wiele rzeczy, stanowi-cych materia dowodowy wiel-kiej wagi, np. drewniane

tabakierki znapisem Ostaszkw 1940. Tego jest bardzo duo, tobardzo bogaty materia dowodowy.

W.W.W.W.W.W.W.W.W.W. Wgr wchodzi jednak kwestia woli politycznej. Przykr kon-kluzj ledztwa rosyjskiego jest niezgoda na uznanie Zbrodni Katyskiejza ludobjstwo, co oznacza potraktowanie jej wtym momencie wwy-miarze prawnym jako przedawnionej ijako takiej dla Federacji Rosyj-skiej po prostu niebyej.

J.T.J.T.J.T.J.T.J.T. Kiedy w1991r. mwio si, e jest to zbrodnia ludobjstwa, tosamo powtarzali Rosjanie. Obecnie si ztego wycofali na rzecz zwyke-go przestpstwa kryminalnego.

Jdrzej Tucholski podczas ekshumacji

2121212121

RO

ZM

OW

YB

IULETY

NU

Jdrzej TucholskiJdrzej TucholskiJdrzej TucholskiJdrzej TucholskiJdrzej Tucholski ur. w1932r. wPoznaniu,mgr in., absolwent Wydziau Elektrycznego Po-litechniki Warszawskiej, zzamiowania historykidokumentalista, wlatach 19952000 wicedy-rektor Centralnego Archiwum MSWiA, od 2000r.zastpca Biura Udostpniania iArchiwizacjiDokumentw IPN, obecnie na emeryturze; au-tor ksiek: Cichociemni (Warszawa 1984, 1985iwyd. uzup. 1988), Spadochroniarze (Warszawa1991), Mord wKatyniu (Warszawa 1991) iwieluinnych publikacji zzakresu najnowszej historiiPolski, zwaszcza dot. wysiku zbrojnego imarty-rologii onierza polskiego. Uczestnik ekshuma-cji wCharkowie iMiednoje w1991r. oraz wKa-tyniu w1994r.

Witold WasilewskiWitold WasilewskiWitold WasilewskiWitold WasilewskiWitold Wasilewski ur. w1972r. w Warsza-wie, wrodzinie kresowiackiej. Doktor nauk hu-manistycznych. Absolwent IH UW, studiowa wPa-pieskim Uniwersytecie Gregoriaskim wRzymie.Pracownik Biura Edukacji Publicznej IPN, wy-kadowca UKSW w Warszawie. Historyk dzie-jw nowoytnych i najnowszych, specjalizuje siw problematyce Europy Wschodniej i Rosji.Autor monografii Wyprawa bukowiska Stani-sawa Jabonowskiego w 1685 roku, wkrtceukae si jego ksika Marian Zdziechowskiwobec myli rosyjskiej. Obecnie zajmuje sizagadnieniem kamstwa katyskiego.

B.P. Nasza rozmowa odbywa si na pocztku marca. Wie-B.P. Nasza rozmowa odbywa si na pocztku marca. Wie-B.P. Nasza rozmowa odbywa si na pocztku marca. Wie-B.P. Nasza rozmowa odbywa si na pocztku marca. Wie-B.P. Nasza rozmowa odbywa si na pocztku marca. Wie-my ju, e Federacja Rosyjska powiedziaa po raz kolejny na-my ju, e Federacja Rosyjska powiedziaa po raz kolejny na-my ju, e Federacja Rosyjska powiedziaa po raz kolejny na-my ju, e Federacja Rosyjska powiedziaa po raz kolejny na-my ju, e Federacja Rosyjska powiedziaa po raz kolejny na-szym probom oudostpnienie dokumentw niet. Icelo-szym probom oudostpnienie dokumentw niet. Icelo-szym probom oudostpnienie dokumentw niet. Icelo-szym probom oudostpnienie dokumentw niet. Icelo-szym probom oudostpnienie dokumentw niet. Icelo-wo zmieniajc kwalifikacj czynu spowodowaa, e zbrodniawo zmieniajc kwalifikacj czynu spowodowaa, e zbrodniawo zmieniajc kwalifikacj czynu spowodowaa, e zbrodniawo zmieniajc kwalifikacj czynu spowodowaa, e zbrodniawo zmieniajc kwalifikacj czynu spowodowaa, e zbrodniaulega przedawnieniu.ulega przedawnieniu.ulega przedawnieniu.ulega przedawnieniu.ulega przedawnieniu.

W.W.W.W.W.W.W.W.W.W. Dokadnie tak, ledztwo zostao zakoczone ze wzglduna przedawnienie czynw, bo stwierdzono, e nie mona tegouzna za ludobjstwo.

J.T.J.T.J.T.J.T.J.T. Rosjanie jeszcze we wrzeniu ubiegego roku zadeklarowaliprzekazanie materiaw ledczych stronie polskiej. Obecnie wy-cofali si ztego, aponadto cz utajnili, uniemoliwiajc dostpdo nich.

2222222222

RO

ZM

OW

Y B

IULE

TYN

U

2323232323

RO

ZM

OW

YB

IULETY

NU

POKONANI WOBOZIEZWYCIZCWO SPRAWIE POLSKIEJ WLATACH II WOJNY WIATOWEJZMARKIEM KAZIMIERZEM KAMISKIM ITADEUSZEMKISIELEWSKIM ROZMAWIAJ WADYSAW BUHAKIBARBARA POLAK

B.P. Nie jest wcale prosto mwi na ten temat po budzcychB.P. Nie jest wcale prosto mwi na ten temat po budzcychB.P. Nie jest wcale prosto mwi na ten temat po budzcychB.P. Nie jest wcale prosto mwi na ten temat po budzcychB.P. Nie jest wcale prosto mwi na ten temat po budzcychwielkie emocje obchodach rocznicowych wMoskwie. Bdziemy roz-wielkie emocje obchodach rocznicowych wMoskwie. Bdziemy roz-wielkie emocje obchodach rocznicowych wMoskwie. Bdziemy roz-wielkie emocje obchodach rocznicowych wMoskwie. Bdziemy roz-wielkie emocje obchodach rocznicowych wMoskwie. Bdziemy roz-mawia osprawach zwizanych zsytuacj polityczn wokresie roz-mawia osprawach zwizanych zsytuacj polityczn wokresie roz-mawia osprawach zwizanych zsytuacj polityczn wokresie roz-mawia osprawach zwizanych zsytuacj polityczn wokresie roz-mawia osprawach zwizanych zsytuacj polityczn wokresie roz-poczcia, przebiegu izakoczenia II wojny wiatowej na tereniepoczcia, przebiegu izakoczenia II wojny wiatowej na tereniepoczcia, przebiegu izakoczenia II wojny wiatowej na tereniepoczcia, przebiegu izakoczenia II wojny wiatowej na tereniepoczcia, przebiegu izakoczenia II wojny wiatowej na terenieEuropy. To wanie bardziej aspekt polityczny ni militarny zaowo-Europy. To wanie bardziej aspekt polityczny ni militarny zaowo-Europy. To wanie bardziej aspekt polityczny ni militarny zaowo-Europy. To wanie bardziej aspekt polityczny ni militarny zaowo-Europy. To wanie bardziej aspekt polityczny ni militarny zaowo-cowa takimi anie innymi rozstrzygniciami koczcymi wojn. B-cowa takimi anie innymi rozstrzygniciami koczcymi wojn. B-cowa takimi anie innymi rozstrzygniciami koczcymi wojn. B-cowa takimi anie innymi rozstrzygniciami koczcymi wojn. B-cowa takimi anie innymi rozstrzygniciami koczcymi wojn. B-dziemy zatem rozmawia opolityce midzynarodowej wpodzialedziemy zatem rozmawia opolityce midzynarodowej wpodzialedziemy zatem rozmawia opolityce midzynarodowej wpodzialedziemy zatem rozmawia opolityce midzynarodowej wpodzialedziemy zatem rozmawia opolityce midzynarodowej wpodzialena mniej wicej trzy kategorie: polityce aliantw wobec Polski iZSRS,na mniej wicej trzy kategorie: polityce aliantw wobec Polski iZSRS,na mniej wicej trzy kategorie: polityce aliantw wobec Polski iZSRS,na mniej wicej trzy kategorie: polityce aliantw wobec Polski iZSRS,na mniej wicej trzy kategorie: polityce aliantw wobec Polski iZSRS,midzynarodowej polityce Stalina iopolityce prowadzonej przezmidzynarodowej polityce Stalina iopolityce prowadzonej przezmidzynarodowej polityce Stalina iopolityce prowadzonej przezmidzynarodowej polityce Stalina iopolityce prowadzonej przezmidzynarodowej polityce Stalina iopolityce prowadzonej przezPolsk. Zacznijmy od tego, czy wywiady pastw zaangaowanychPolsk. Zacznijmy od tego, czy wywiady pastw zaangaowanychPolsk. Zacznijmy od tego, czy wywiady pastw zaangaowanychPolsk. Zacznijmy od tego, czy wywiady pastw zaangaowanychPolsk. Zacznijmy od tego, czy wywiady pastw zaangaowanychpniej wwojn znay zapisy tzw. tajnego protokou do paktu nie-pniej wwojn znay zapisy tzw. tajnego protokou do paktu nie-pniej wwojn znay zapisy tzw. tajnego protokou do paktu nie-pniej wwojn znay zapisy tzw. tajnego protokou do paktu nie-pniej wwojn znay zapisy tzw. tajnego protokou do paktu nie-miecko-sowieckiego, czyli paktu Ribbentrop-Mootow.miecko-sowieckiego, czyli paktu Ribbentrop-Mootow.miecko-sowieckiego, czyli paktu Ribbentrop-Mootow.miecko-sowieckiego, czyli paktu Ribbentrop-Mootow.miecko-sowieckiego, czyli paktu Ribbentrop-Mootow.

M.K.K.M.K.K.M.K.K.M.K.K.M.K.K. Znany by on Amerykanom, Francuzom iWochom. Nie wiem,czy znali go Brytyjczycy.

B.P. Polityka, ktr prowadzili wobec Stalina Anglosasi, bya na-B.P. Polityka, ktr prowadzili wobec Stalina Anglosasi, bya na-B.P. Polityka, ktr prowadzili wobec Stalina Anglosasi, bya na-B.P. Polityka, ktr prowadzili wobec Stalina Anglosasi, bya na-B.P. Polityka, ktr prowadzili wobec Stalina Anglosasi, bya na-cechowana wielkim pragmatyzmem. Zarwno Wielka Brytania, jakcechowana wielkim pragmatyzmem. Zarwno Wielka Brytania, jakcechowana wielkim pragmatyzmem. Zarwno Wielka Brytania, jakcechowana wielkim pragmatyzmem. Zarwno Wielka Brytania, jakcechowana wielkim pragmatyzmem. Zarwno Wielka Brytania, jakiFrancja wprzededniu wojny podpisay zPolsk zobowizania wza-iFrancja wprzededniu wojny podpisay zPolsk zobowizania wza-iFrancja wprzededniu wojny podpisay zPolsk zobowizania wza-iFrancja wprzededniu wojny podpisay zPolsk zobowizania wza-iFrancja wprzededniu wojny podpisay zPolsk zobowizania wza-jemnej pomocy wwypadku napaci pastwa obcego. Czekalimyjemnej pomocy wwypadku napaci pastwa obcego. Czekalimyjemnej pomocy wwypadku napaci pastwa obcego. Czekalimyjemnej pomocy wwypadku napaci pastwa obcego. Czekalimyjemnej pomocy wwypadku napaci pastwa obcego. Czekalimyna ich pomoc po napaci Niemiec hitlerowskich na Polsk ipo so-na ich pomoc po napaci Niemiec hitlerowskich na Polsk ipo so-na ich pomoc po napaci Niemiec hitlerowskich na Polsk ipo so-na ich pomoc po napaci Niemiec hitlerowskich na Polsk ipo so-na ich pomoc po napaci Niemiec hitlerowskich na Polsk ipo so-wieckiej agresji wsiedemnacie dni pniej. Pniejsza historia po-wieckiej agresji wsiedemnacie dni pniej. Pniejsza historia po-wieckiej agresji wsiedemnacie dni pniej. Pniejsza historia po-wieckiej agresji wsiedemnacie dni pniej. Pniejsza historia po-wieckiej agresji wsiedemnacie dni pniej. Pniejsza historia po-kazaa, jak bardzo instrumentalnie traktowali nas sojusznicy, ktrzykazaa, jak bardzo instrumentalnie traktowali nas sojusznicy, ktrzykazaa, jak bardzo instrumentalnie traktowali nas sojusznicy, ktrzykazaa, jak bardzo instrumentalnie traktowali nas sojusznicy, ktrzykazaa, jak bardzo instrumentalnie traktowali nas sojusznicy, ktrzyju w1939r. znacznie bardziej liczyli si ze Stalinem ni znami.ju w1939r. znacznie bardziej liczyli si ze Stalinem ni znami.ju w1939r. znacznie bardziej liczyli si ze Stalinem ni znami.ju w1939r. znacznie bardziej liczyli si ze Stalinem ni znami.ju w1939r. znacznie bardziej liczyli si ze Stalinem ni znami.Stalin zreszt od pocztku wobec nich prowadzi podwjn gr.Stalin zreszt od pocztku wobec nich prowadzi podwjn gr.Stalin zreszt od pocztku wobec nich prowadzi podwjn gr.Stalin zreszt od pocztku wobec nich prowadzi podwjn gr.Stalin zreszt od pocztku wobec nich prowadzi podwjn gr.

M.K.K.M.K.K.M.K.K.M.K.K.M.K.K. Strona brytyjska ifrancuska pragny przycign Stalina doukadu politycznego, ktry blokowaby moliwo wybuchu II wojny wia-towej. Stalin natomiast rzeczywicie prowadzi podwjn gr. By zain-teresowany tym, eby ta wojna wybucha, dlatego szybko dogada sizNiemcami.

T.K.T.K.T.K.T.K.T.K. Przed wybuchem wojny byo zupenie inne postrzeganie ZwizkuSowieckiego. To Niemcy byy rzeczywistym ibezporednim zagroeniemdla pastw zachodnich dla Francji iWielkiej Brytanii. Sowiecka Rosjabya daleko imoga sta si, wedle ich kalkulacji, potencjalnym sojusz-nikiem przeciwko Niemcom. Tak bya ona postrzegana przed wojn.

RO

ZM

OW

YB

IULETY

NU

2424242424

RO

ZM

OW

Y B

IULE

TYN

U B.P. Wpywy komunistyczne wAnglii byy przecie bardzo silne.B.P. Wpywy komunistyczne wAnglii byy przecie bardzo silne.B.P. Wpywy komunistyczne wAnglii byy przecie bardzo silne.B.P. Wpywy komunistyczne wAnglii byy przecie bardzo silne.B.P. Wpywy komunistyczne wAnglii byy przecie bardzo silne.

T.KT.KT.KT.KT.K. Znane jest powiedzenie Churchilla, e gotw jest paktowa zsa-mym diabem, byle byoby to winteresie Wielkiej Brytanii. W1941r.,natychmiast po napaci Hitlera na Zwizek Sowiecki, poszed na sojuszze Stalinem, ale jeszcze przed wojn postrzega on Rosj jako ewentu-alnego sojusznika wprzypadku konfliktu zNiemcami. A by przeciestarym antykomunist od czasw rewolucji bolszewickiej.

W.B. Jak panowie oceniaj polsk polityk zagraniczn koja-W.B. Jak panowie oceniaj polsk polityk zagraniczn koja-W.B. Jak panowie oceniaj polsk polityk zagraniczn koja-W.B. Jak panowie oceniaj polsk polityk zagraniczn koja-W.B. Jak panowie oceniaj polsk polityk zagraniczn koja-rzon zosob ministra ipukownika Jzefa Becka? Czy ona mogarzon zosob ministra ipukownika Jzefa Becka? Czy ona mogarzon zosob ministra ipukownika Jzefa Becka? Czy ona mogarzon zosob ministra ipukownika Jzefa Becka? Czy ona mogarzon zosob ministra ipukownika Jzefa Becka? Czy ona mogaby inna?by inna?by inna?by inna?by inna?

M.K.K.M.K.K.M.K.K.M.K.K.M.K.K. Oczywicie, moga by inna, co nie znaczy, e nie niosabyze sob rnego rodzaju ryzyka. Mona byo zrezygnowa zkoncepcji,ktr Jzef Pisudski realizowa a do swojej mierci, aktra bya p-niej kontynuowana. Bya to polityka rwnych odlegoci Warszawy odBerlina iMoskwy, czyli niesprzymierzanie si zadnym zwielkich s-siadw zzachodnim przeciw wschodniemu ize wschodnim przeciwzachodniemu. Trzeba powiedzie wyranie, e Hitler traktowa Polsknie jako wroga, tylko jako pastwo, ktre naleao zwasalizowa ina-stpnie wprzgajc wrydwan niemieckiej machiny wojennej, skiero-wa przeciwko wschodowi, ale oczywicie nie wpierwszej kolejnoci.Wedug tego, co jest zapisane wtzw. protokole Hossbacha (od na-zwiska pukownika niemieckiego, adiutanta wodza III Rzeszy, ktry pro-tokoowa posiedzenie najwyszych czynnikw Rzeszy zHitlerem na czele5 listopada 1937r.), plany Hitlera byy takie, eby skierowa uderze-nie niemieckie najpierw na poudnie. Przez uderzenie nie rozumiemtutaj wojny, tylko ekspansj na Austri iCzechosowacj, anastp-nie wkierunku Francji. Polska potrzebna bya w1939r., ju po kon-ferencji monachijskiej, po to, by Niemcy mogy mie pewno, eztyu nikt ich nie zaatakuje, aFrancja zPolsk bya przecie wuka-dzie sojuszniczym od 1921r. Gdyby Rzesza miaa pewno, e Pol-ska nie zaatakuje, zostawiono by j wspokoju iuderzono by na Fran-cj. Oczywicie, Niemcy stawiali Polsce pewne warunki, ale nie byyone a tak straszne, przynajmniej na pierwszy rzut oka, jak pniejprbowano to interpretowa. Polska za cen utraty czci podmioto-woci moga unikn tego, co stao si we wrzeniu 1939r. Gdybypodporzdkowaa si postulatom niemieckim, ich daniom, ww-czas nie byoby paktu Ribbentrop-Mootow, nie byoby rozbioru Polski,ze wszystkimi straszliwymi konsekwencjami tego faktu. Ale oczywicieekipa rzdzca Polsk musiaa si liczy mimo e mwi si, i tobya pdyktatura ot musiaa liczy si znastrojami spoecznymi,anastroje spoeczne byy antyniemieckie inie mona byo sobie po-zwoli na to, eby zrewidowa dotychczasow polityk. Byo to szale-nie trudne, wwczas opozycja wystpiaby przeciwko ekipie rzdzcej

RO

ZM

OW

Y B

IULE

TYN

U

2525252525

RO

ZM

OW

YB

IULETY

NU

ito mogoby si le skoczy. Sytuacja bya bardzo zagmatwana, aleomielam si twierdzi, e wyjcie polegajce na chwilowym przycza-jeniu si ipjciu na pozorne ustpstwa wobec Niemiec woczekiwa-niu na lepsz koniunktur midzynarodow byo rozwizaniem lep-szym ni to, ktre nastpio w1939r.

T.K.T.K.T.K.T.K.T.K. Zwrcibym uwag na Wadysawa Studnickiego, ktry wpraw-dzie nie mia za sob jakiej siy politycznej, ale warto onim pami-ta. Jest autorem interesujcej broszury wydanej wczerwcu 1939r.Wobec nadchodzcej II wojny wiatowej. Przewidywa on opakanekonsekwencje sojuszu zAngli. Sdzi, e Niemcy najpierw zlikwi-duj sabszego sojusznika Polsk. Za najwiksze niebezpiecze-stwo uwaa zabiegi Londynu zmierzajce do wcignicia Moskwy dokoalicji, za co Anglia moe zapaci ZSRS wschodnimi wojewdz-twami Polski. Broszur t rzd skonfiskowa. Druga sprawa kieru-nek rosyjski. Trzeba powiedzie, e wgruncie rzeczy nie byo dosta-tecznego rozeznania co do ewentualnoci agresji sowieckiej na Polsk.Rezydujcy wMoskwie ambasador Wacaw Grzybowski nie spisa sinajlepiej jako przedstawiciel Polski nie informowa oewentualno-ci zagroenia sowieckiego. Minister spraw zagranicznych Jzef Beck,ktrego uwaam za dobrego polityka, rwnie nie doceni tego nie-bezpieczestwa. By moe zagraa tu psychologia dwch wrogw.Jzef Pisudski przestrzega, e wtakiej sytuacji pozostawaby Pola-kom tylko pojedynek na placu Saskim wWarszawie wimi honoru.Polska nie miaa adnych szans wwojnie zNiemcami iZwizkiemSowieckim.

W.B. Wrmy jednak do pytania oto, czy wadze Polski zdawayW.B. Wrmy jednak do pytania oto, czy wadze Polski zdawayW.B. Wrmy jednak do pytania oto, czy wadze Polski zdawayW.B. Wrmy jednak do pytania oto, czy wadze Polski zdawayW.B. Wrmy jednak do pytania oto, czy wadze Polski zdawaysobie wpeni spraw ze skutkw swoich decyzji? Mona powiedzie,sobie wpeni spraw ze skutkw swoich decyzji? Mona powiedzie,sobie wpeni spraw ze skutkw swoich decyzji? Mona powiedzie,sobie w