1ο Γυμνάσιο Πεύκης Πολιτιστικό Πρόγραμμα με θέμα: 

  

Σχολική και Ευρωπαϊκή κοινωνία, κοινωνία αλληλεγγύης ή αποθέωση ατομισμού και 

συμφερόντων  

     

Πεύκη 2013‐2014 

1 

Περιεχόμενα 

Πρόλογος .................................................................................................. 3 Φωτογραφίες ............................................................................................ 7 Οι  μαθητές  που  συμμετείχαν  στο  πρόγραμμα  με  την  έρευνα  και  τις εργασίες τους ........................................................................................... 9 

ΣΧΟΛΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ............................................................................ 9 ΕΥΡΩΠΗ .............................................................................................. 9 

Σχολική κοινωνία και ρατσισμός ............................................................ 10 Ρατσισμός ......................................................................................... 10 Ξενοφοβία ........................................................................................ 12 Κοινωνικός Αποκλεισμός .................................................................. 12 Αίτια κοινωνικού αποκλεισμού στο σχολείο .................................... 13 Ισότητα Ευκαιριών ............................................................................ 13 Ερωτηματολόγιο ............................................................................... 13 

Τα δικαιώματα του παιδιού ................................................................... 17 Δικαιώματα Επιβίωσης ..................................................................... 17 Δικαιώματα Προστασίας .................................................................. 17 Δικαιώματα Ανάπτυξης ‐ Εξέλιξης .................................................... 17 Δικαιώματα Συμμετοχής .................................................................. 18 Ερωτηματολόγιο ............................................................................... 18 

Ισότητα των δύο φύλων ......................................................................... 20 Ιστορική εξέλιξη ................................................................................ 20 Εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών ................................................ 21 Ισότητα των δύο φύλων στα σημερινά σχολεία .............................. 22 

Φτώχεια και Αναλφαβητισμός ............................................................... 23 Η φτώχεια επιβραδύνει τη νοητική ανάπτυξη των παιδιών ............ 24 Μορφές αναλφαβητισμού ............................................................... 26 Κατηγορίες αναλφάβητων ............................................................... 27 Αίτια ύπαρξης αναλφαβητισμού ...................................................... 27 Ο αναλφαβητισμός στην Ελλάδα ..................................................... 28 Ο νέος αναλφαβητισμός στην Ελλάδα ............................................. 29 Αίτια Αναλφαβητισμού .................................................................... 30 Συνέπειες αναλφαβητισμού ............................................................. 34 Συνολική Αντιμετώπιση Αναλφαβητισμού ....................................... 36 Αποτελέσματα Ερωτηματολογίου .................................................... 40 

O ρατσισμός στην Ευρώπη ..................................................................... 44 Η διακήρυξη της UNESCO ................................................................. 47 Διεθνής αμνηστία ............................................................................. 48 Ο ρόλος της παιδείας ....................................................................... 48 

2 

Guantanamo Bay .............................................................................. 50 Ευρώπη & Ανθρώπινα Δικαιώματα ........................................................ 51 

Προοίμιο ........................................................................................... 51 Κατηγορίες ανθρωπίνων δικαιωμάτων ............................................ 58 Παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων: ................................. 59 

Τα δικαιώματα των παιδιών ................................................................... 60 Κατηγορίες δικαιωμάτων παιδιού ................................................... 60 Ερωτηματολόγιο ............................................................................... 62 Αποτελέσματα .................................................................................. 63 Σύγκριση: Ελλάδας ‐ Ευρώπης.......................................................... 63 Τα βασικότερα δικαιώματα του παιδιού ......................................... 65 Βιβλιογραφία: ................................................................................... 66 

Ισότητα των φύλων ................................................................................. 67 Ιστορικά χρόνια ................................................................................ 67 Ο φεμινισμός σήμερα....................................................................... 67 Συνέπειες των δυο φύλων ................................................................ 67 Σχέση με τα αλλά κινήματα .............................................................. 68 Ερωτηματολόγιο ............................................................................... 68 Αποτελέσματα .................................................................................. 70 

Σχολείο  και  Ευρωπαϊκή  Ένωση,  δύο  κοινωνίες  ανοικτές  στον  κόσμο. Προάγουν την αλληλεγγύη ή τον ανταγωνισμό ; ................................... 71 

Φτώχεια ............................................................................................ 71 Είδη φτώχειας .................................................................................. 71 Φτώχεια στην Ελλάδα και την Ευρώπη ............................................ 72 Παράγοντες, Αιτίες και Ιστορία: ....................................................... 73 Αναλφαβητισμός .............................................................................. 79 Συνέπειες .......................................................................................... 86 

3 

Πρόλογος Σύμφωνα με την εκδοθείσα υπ αριθ. 1554/14 24‐1‐2014[AΔΑ ΒΙΨΕ7Λ7‐8Γ3]  απόφαση  της  περιφέρειας  Αττικής  πραγματοποιήσαμε  από  τη Δευτέρα 24 ως και την Πέμπτη 27 Φεβρουαρίου, εκπαιδευτική εκδρομή στη  Γερμανία  στα  πλαίσια  του  εγκεκριμένου  πολιτιστικού προγράμματος  με  θέμα «Σχολική  και  Ευρωπαϊκή  κοινωνία,  κοινωνία αλληλεγγύης  ή  αποθέωση  ατομισμού  και  συμφερόντων».  Στο πρόγραμμα  συμμετείχαν  47  μαθητές  και  μαθήτριες  της  Γ’  τάξης  οι οποίοι  παρακολούθησαν  τις  συγκεντρώσεις  του  προγράμματος  κάθε Πέμπτη μεσημέρι 14.00‐ 16.00.  

Το πρόγραμμα είχαν αναλάβει και είχαν υπό τη στενή τους επίβλεψη η κ. Μ.Μαρή και ο κ. Νίκος Λυράκης.  

Η έρευνα των μαθητών είχε οργανωθεί σε δύο ομάδες εκ των οποίων η μία ασχολούνταν με τη σχολική κοινωνία και η άλλη με την Ευρωπαϊκή. Και οι δύο ομάδες στο πλαίσιο εργασίας τους, ασχολήθηκαν με τα εξής υποθέματα: 

τα  Δημοκρατικά  Δικαιώματα  του  Πολίτη,  τα  ανθρώπινα δικαιώματα τα κοινωνικά δικαιώματα 

τα δικαιώματα του Παιδιού 

τον κοινωνικό αποκλεισμό και την ισότητα ευκαιριών 

τα προβλήματα φτώχειας και αναλφαβητισμού 

την ισότητα των φύλων  

τον  ρατσισμό,  την  ξενοφοβία,  την  ετερότητα  και  βέβαια  την ανοχή. 

 

Η  έρευνα  κατέληξε σε μια  εκδρομή στο  Στρασβούργο προκειμένου να συζητήσουμε με ευρωβουλευτές πάνω στους προβληματισμούς μας και στην έρευνά μας.  

Αρχηγός  της  εκδρομής  ήταν  ο  κ.  Λυράκης Ν.  και  συνοδοί  οι  κ. Μαρία Μαρή, η κ. Σοφία Ηλιάδου και η κ. Αριστέα Φαφούτη .  

Η  εκδρομή  ξεκίνησε  όταν  τη  Δευτέρα  24  Φεβρουαρίου  μαζευτήκαμε στις  5.30π.μ.  στο  σχολείο,  επιβιβαστήκαμε  σε  πούλμαν  προς  το αεροδρόμιο, απ’ όπου και αναχωρήσαμε στις 8.30 με πτήση της Aegean Airlines  για  τη  Φραγκφούρτη.  Εκεί  μας  περίμενε  συνοδός  του τουριστικού  γραφείου  ΑΚΑΔΗΜΟΣ  και  με  το  ναυλωμένο  λεωφορείο αναχωρήσαμε  για Χαϊδελβέργη,  όπου  και  καταλύσαμε στο  ξενοδοχείο HOLIDAYINNexpress. Υπήρξε μια μικρή καθυστέρηση στην τακτοποίηση των  μαθητών  στα  δωμάτια  και  αυτό  οφειλόταν  στο  ότι  δόθηκαν  τα δωμάτια μαθητών και μαθητριών στον ίδιο όροφο, ενώ είχε ζητηθεί να 

4 

είναι  σε  διαφορετικό.  Έτσι  έγινε  μια  ανακατανομή.  Στη  συνέχεια ακολούθησε  ξενάγηση  στην  πόλη  της  Χαϊδελβέργης,  στο  κάστρο  απ’ όπου  απολαύσαμε  την  καταπληκτική  θέα  ,στην  παλιά  πόλη  και  στο ποτάμι.  Μάθαμε  ότι  ο  Λουδοβίκος  ο  14ος  το  1693  έκαψε  όλη  τη Χαϊδελβέργη  και  το  κάστρο  που  ήταν  παλάτι  και  το  είχαν  οι  Δούκες. Στην  περιοχή  Του  Κάστρου  και  γύρω  από  τον  ποταμό  Νέκαρ κατοικούσαν  πολλοί  διανοούμενοι  τον  19ο  αιώνα.  Μετά  από  ένα σύντομο γεύμα επιστρέψαμε στις 10.30μ.μ. στο ξενοδοχείο μας.  

Την  Τρίτη  25  Φεβρουαρίου  είχαμε  πρόγευμα  στις  8.30  και αναχωρήσαμε  για  τη  λουτρόπολη  Baden‐  Baden.  Παλιά  λουτρόπολη από  τον  18ο  αιώνα  και  πιο  παλιά  ,  που  την  είχαν  ανακαλύψει  οι Ρωμαίοι.  Πηγές  από  την  εποχή  του  Βασιλιά  Καρακάλα,  αυτού  του Βασιλιά  που  κοιμόταν  με  τα  λιοντάρια  και  δολοφονήθηκε  από  τον αδελφό  του,  όπως  μας  πληροφόρησε  η  ξεναγός.  Ακριβό  κέντρο,  που συγκεντρώνει  όλους  τους  πλούσιους.  Ο  παίχτης  του  Ντοστογιέφσκι πήγαινε και έπαιζε στο καζίνο του Baden ‐ Baden. Περιηγηθήκαμε μέσα στην πόλη και έξω από τις εγκαταστάσεις των πολυτελών λουτρών και κατά  τις  12.00  συνεχίσαμε  τη  διαδρομή  μας  για  το  Στρασβούργο  στη Γαλλία. Περπατήσαμε πολύ μέσα στην πόλη, από  την περίφημη Notre Dame  μέχρι  τη  γραφική  συνοικία  La  petite  France,  ανάμεσα  στα κανάλια και στους πεζοδρόμους της.  

Στις 5.30μ.μ. ήμασταν στο ραντεβού μας στο μεγαλεπήβολο κτήριο του Ευρωπαϊκού  Κοινοβουλίου.  Μας  υποδέχτηκε  ο  κ.  Καναράς  ,ανώτερος διοικητικός υπάλληλος και συναθροιστήκαμε σε ένα αμφιθέατρο όπου μας ανέλυσε τη δομή και τη λειτουργία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, την αλληλεξάρτηση του με τις κυβερνήσεις των χωρών‐μελών και τους τρόπους επεξεργασίας και εφαρμογής των νέων νομοθεσιών.  Σύντομα ήρθε μαζί μας ο ευρωβουλευτής Κ. Κουμουτσάκος. Με τη σειρά του μας ανέλυσε  τα  προνόμια  της  Ελλάδας  λόγω  της  παρουσίας  της  στην Ενωμένη Ευρώπη και τόνισε τους τρόπους προώθησης των θεμάτων και των  προβλημάτων  της  χώρας  ώστε  να  διαμορφωθεί  κατάλληλα  η νομοθεσία. Έγινε μνεία για τη μη δυνατότητα άντλησης του συνολικού ποσού  των  κονδυλίων  λόγω  ασυμφωνίας  ή  μη  προσκόμισης  ενός πλήρους φακέλου. Με αφορμή τη μειωμένη χρηματοδότηση θίχτηκε το θέμα  της  αλληλεγγύης  στα  οικονομικά.  Τα  παιδιά  συμμετείχαν δυναμικά  κάνοντας  παρεμβάσεις,  με  απλοϊκές  ως  και  πολύ  αιχμηρές ερωτήσεις  και  προκάλεσαν  τον  κ.  ευρωβουλευτή  για  ευθαρσείς  και έντιμες  απαντήσεις.  Στο  τέλος  απρόσκοπτα  ετέθη  το  θέμα  του ευρωσκεπτικισμού  ώστε  με  επεξεργασία  και  ωριμότητα  οι  μαθητές‐υποψήφιοι  σε  τρία  χρόνια ψηφοφόροι  ‐να δουν με  κριτική  και ώριμη 

5 

σκέψη  τη  συμμετοχή  μας  στο  Ευρωκοινοβούλιο  σαν  ενίσχυση  και εφαλτήριο  των θέσεων και  των προτάσεων για αλληλεγγύη εθνών και πλήρη αξιοποίηση πόρων.  Η  Ευρώπη δεν  είναι  κόσμος αγγέλων,  είναι κόσμος  Κρατών  και  συμφερόντων  ,  όμως  ο  καλύτερος  κόσμος  που έχουμε,  το  πιο  δημοκρατικό  μέρος  του  πλανήτη,  το  πιο  φιλικό  στο περιβάλλον. Αυτά και άλλα πολλά συζητήθηκαν με τον κ. Κουμουτσάκο και κυρίως πως η Ελλάδα είδε τη σχέση της με την Ευρώπη.  

Μετά  την  εκτεταμένη  πραγματικά  συζήτηση,  τα  παιδιά  εισήλθαν  στο τεράστιο αμφιθέατρο της Ευρωβουλής όπου εκτέθηκαν σε μια δημόσια συζήτηση  ανάμεσα  σε  βουλευτές  και  δημοσιογράφους  για  την  οδική ασφάλεια στην Ευρώπη των 27, τις ανθρώπινες απώλειες στην άσφαλτο και την πρόταση αλλαγής της νομοθεσίας.  

Στις 8.30μ.μ. αναχωρήσαμε για τη το ξενοδοχείο μας στη Χαιδελβέργη αφού προηγουμένως δειπνήσαμε σύντομα σε ταχυφαγείο.  

Την Τετάρτη 26 Φεβρουαρίου μετά το πρόγευμα κατευθυνθήκαμε προς το  Μέλανα  Δρυμό  στους  καταρράκτες  του  Triberg  ,  όπου  και παράγονται τα ρολόγια με τους κούκους και μετά πήγαμε στο γραφικό Todtnau.  Εκεί  είχαμε  μια  συγκλονιστική  εμπειρία  καθώς  κάναμε έλκηθρο  σε  ράγες  σε  υψόμετρο  ,  όπου  νιώσαμε  να  ανεβαίνει  η αδρεναλίνη μας από  τη φυγόκεντρο δύναμη  και  την μεγάλη  ταχύτητα που ανέπτυσσε το όχημα. Όλοι  ξετρελαθήκαμε μιας και γνωρίζαμε ότι κινούμασταν  με  ασφάλεια.  Συνεχίσαμε  για  τη  Βασιλεία  της  Ελβετίας. Φθάσαμε  στη  Βασιλεία  στις  16.00  και  ξεναγηθήκαμε  στην  πόλη,  το παλιό  Πανεπιστήμιο  ,το  εντυπωσιακό  Δημαρχείο  και  τις  όχθες  του Ρήνου.  Δειπνήσαμε  σύντομα  και  επιβιβαστήκαμε  στις  20.30  στο λεωφορείο μας . Καταλήξαμε στο ξενοδοχείο στις 23.00.  

Την  Πέμπτη  27  Φεβρουαρίου  αναχωρήσαμε  στις  8.15π.μ.  από  τη Χαϊδελβέργη  με  κατεύθυνση  το  Giessen  μια  μικρή  πόλη βορειοανατολικά  της  Φραγκφούρτης  όπου  και  επισκεφτήκαμε  το διάσημο Μαθηματικό Μουσείο της πόλης. Τα παιδιά σκορπίστηκαν στις αίθουσες του μουσείου για να επεξεργαστούν  , και να πειραματιστούν μόνα τους, το καθένα ανάλογα με τα ενδιαφέροντά του, κάποια από τα 150 εκθέματα του μουσείου που σχετίζονταν με τα μαθηματικά και τις φυσικές  επιστήμες.  Στις  12.30μ.μ.  αναχωρήσαμε  για  το  κέντρο  της Φραγκφούρτης.  Εκεί  ακολούθησε  μια  σύντομη  ξενάγηση  και  στη συνέχεια περιήγηση στον εμπορικό πεζόδρομο της μεγαλούπολης. Στις 15.15  επιβιβαστήκαμε  πάλι  στο  λεωφορείο  μας  με  προορισμό  το αεροδρόμιο.  Η  πτήση  μας  πραγματοποιήθηκε  σύμφωνα  με  το πρόγραμμα  στις  18.00.  Αφιχθήκαμε  στο  «Ελευθέριος  Βενιζέλος»  στις 

6 

21.40  τοπική  ώρα  και  από  εκεί  μας  παρέλαβε  το  πούλμαν  του ταξιδιωτικού  γραφείου  και  μας  μετέφερε  στο  σχολείο.  Τα  παιδιά παραδόθηκαν στους γονείς τους περίπου στις 23.00.  

Οι  μαθητές  έμειναν  ενθουσιασμένοι  από  τα  πλούσια  βιώματα  που απέκτησαν  σε  διάστημα  μόλις  τεσσάρων  ημερών.Hεντύπωση  και  η εμπειρία  του  Ευρωκοινοβουλίου  ήταν  για  αυτά  μοναδική  και καταλυτική και σε συνδυασμό με τις ώρες ανάλυσης και συζήτησης που προηγήθηκαν  στο  σχολείο  εμπέδωσε  μέσα  τους  την  πραγματικότητα της αλληλεγγύης αλλά και τα αδύναμα σημεία της.  

Το  πρόγραμμα  ακολουθήθηκε  πιστά  ,  ενώ  υπήρξαν  ελάχιστες καθυστερήσεις  και  χρονικές  αποκλίσεις.  Το  ταξιδιωτικό  γραφείο ΑΚΑΔΗΜΟΣ  ανταποκρίθηκε  με  επιτυχία  στις  απαιτήσεις  του προγράμματος  και  στα  όποια  μικροπροβλήματα  δημιουργήθηκαν, έκανε  άμεσα  και  εύστοχα  τις  απαραίτητες  διευθετήσεις  ώστε  να επιλύονται γρήγορα.  

Ευχαριστούμε  θερμά  τη  Διεύθυνση  για  την  έγκριση  της  εκδρομής  και όσους συνέδραμαν για την υλοποίηση της. Επίσης ευχαριστούμε τον κ. Σπύρο Αρσενικό για την επιμέλεια της παρούσας έκδοσης.  

Οι καθηγητές Σοφία Ηλιάδου Νίκος Λυράκης Μαρία Μαρή Αριστέα Φαφούτη  

 

7 

Φωτογραφίες  

  

 

8 

 

  

 

9 

Οι μαθητές που συμμετείχαν στο πρόγραμμα με την έρευνα και τις εργασίες τους 

ΣΧΟΛΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ 

Ρατσισμός, ξενοφοβία, ετερότητα, ανοχή, κοινωνικός αποκλεισμός, ισότητα ευκαιριών. 

Χριστίνα  Κοκμοτού,  Έφη  Κωστάκη,  Μαριάννα  Κώτση,  Χριστίνα Λουγιάκη,  Κωνσταντίνα  Πάντζιου,  Θωμάς  Πουλημένος,  Κωνσταντίνος Φιλιππουπολίτης, Δέσποινα Χαραλάμπου 

Δικαιώματα του παιδιού  

Μαρία Γκόγκου, Αλίνα Ιωάννου, Κωνσταντίνα Αγραφιώτη, Κωνσταντίνος Λαζαρίδης, Μανώλης Μορφιαδάκης 

Ισότητα των φύλων  

Γιάννης  Γκιώνης,  Γιάννης  Αμπαζής,  Γιώργος  Αλεξόπουλος,  Παναγιώτης Καράλης 

Προβλήματα φτώχειας και αναλφαβητισμού  

Λίνα  Παπαρίζου,  Κάλλια  Παπουτσάκη,  Δήμητρα  Πιτσινή,  Δήμητρα Πατσιώτη, Φένια Χριστοφιλοπούλου, Μαριάννα Τσικμανλή 

ΕΥΡΩΠΗ 

Ευρώπη & Ανθρώπινα Δικαιώματα 

Μύρωνας Γιαννακούρος, Μιχάλης Καμπόσος 

O ρατσισμός στην Ευρώπη 

Απόλλων Μητσέας,  Αντώνης  Βάγγερ,  Χρήστος Πύρος,  Θανάσης  Σπέης, Δημοσθένης Νικήτογλου  

Δικαιώματα του Παιδιού μέσα στην Ευρώπη  

Ηλιάνα  Κελένη,  Ελένη  Μήτση,  Άρτεμις  Νικητοπούλου,  Μαρία  Ντάση, Διονυσία Πολυκανδριώτη, Δώρα Τζώρτζη  

Ισότητα των δύο φύλων  

Λεωνίδας Νικολακόπουλος , Περικλής Τσαούσης, Στέλιος Κουγιάς 

Σχολείο  και  Ευρωπαϊκή  Ένωση,  δύο  κοινωνίες  ανοικτές  στον  κόσμο. Προάγουν την αλληλεγγύη ή τον ανταγωνισμό ; 

Γεωργία Μεσσήνη, Δήμητρα Καβαρινού, Χριστίνα Καραβίδα, Αναστασία Αναστασιάδου, Αγγελική Καραούλη, Βίκυ Νίκα, Μυρτώ Μυταρά  

10 

Σχολική κοινωνία και ρατσισμός Στην  εργασία  αυτή  συμμετείχαν:  Κοκμοτού  Χριστίνα,  Κωστάκη  Έφη, Κώτση  Μαριάννα,  Λουγιάκη  Χριστίνα,  Πάντζιου  Κωνσταντίνα, Πουλημένος  Θωμάς,  Φιλιππουπολίτης  Κωνσταντίνος,  Χαραλάμπου Δέσποινα.  

Στη  σημερινή  εποχή  παρατηρούμε  το  σύνηθες  φαινόμενο  ρατσισμού. Πολλοί άνθρωποι καθημερινά πέφτουν θύματα ρατσισμού, κοινωνικού αποκλεισμού  και  ξενοφοβίας.  Δυστυχώς  όμως  οι  ενέργειες  που εκτελούνται  για  την  αντιμετώπιση  αυτών  των  φαινομένων  δεν  είναι αρκετές. Ειδικότερα στη σχολική μας κοινωνία, που είναι και η αφορμή για  την  εργασία  μας  ,  παρουσιάζονται  τέτοιου  είδους  καταστάσεις  οι οποίες  βγαίνουν  εκτός  ελέγχου.  Όντας  μαθητές  και  μαθήτριες  έχουμε βρεθεί  στη  θέση  του  θύματος,  του  θύτη  αλλά  ακόμα  και  του παρατηρητή μη έχοντας ενεργήσει κατάλληλα με σκοπό να αποφευχθεί μια  τέτοια  κατάσταση.  Αλλά  για  πόσο  ακόμα  θα  μένουμε  αδρανείς όσο οι συμμαθητές μας υποφέρουν;  

Η ομάδα μας ασχολήθηκε κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς με τα παρακάτω θέματα:  

Ρατσισμός 

Ρατσισμός  είναι  το  σύνολο  των  διακρίσεων  σε  βάρος  μιας  κοινωνικής ομάδας  με  κριτήρια  τα  φυλετικά  και  πολιτισμικά  χαρακτηριστικά  της (χρώμα  δέρματος,  θρησκευτικές  πρακτικές  κλπ.).  Είναι  η  αντίληψη  με βάση την οποία μια κοινωνική ομάδα ή ένας λαός θεωρεί τον εαυτό του βιολογικά  και  πνευματικά  ανώτερο  και  αντιμετωπίζει  τους  άλλους ως κατώτερους. Οι  ρατσιστικές συμπεριφορές  εκδηλώνονται με διάφορες μορφές  βίας,  περιφρόνησης,  αδιαλλαξίας,  ευτελισμού  και εκμετάλλευσης.   

Μορφές ρατσισμού:  

Φυλετικός  ρατσισμός  (ανωτερότητα  της  λευκής  φυλής  και ταυτόχρονα υποτίμηση του «άλλου», του «διαφορετικού»). 

Θρησκευτικός  ρατσισμός  (αντιπαλότητα  μεταξύ  διαφορετικών δογμάτων).  

Κοινωνικός  ρατσισμός  (απέναντι  σε  άτομα  με  ειδικές  ανάγκες, χρήστες ναρκωτικών, πρώην κατάδικους, φορείς του AIDS κλπ). 

    

11 

Αίτια ρατσισμού: Οι  ρατσιστικές  προκαταλήψεις  μεταδίδονται  από  πολύ  νωρίς  στα παιδιά  μέσα από  τους φορείς  κοινωνικοποίησης  (οικογένεια,  σχολείο, ΜΜΕ). Τα αίτια λοιπόν είναι: 

Οικονομικοί λόγοι. 

Η έλλειψη παιδείας,  κριτικής σκέψης και η καλλιέργεια φανατισμού από τους επιτήδειους. 

Θρησκευτικές δοξασίες.  

Η φυλετική  προκατάληψη  απέναντι  στο  «διαφορετικό»,  στο  «ξένο» μπορεί να εκδηλωθεί με:  

προφορική επίθεση  

αποφυγή του άλλου  

διακρίσεις, όπως στέρηση των δικαιωμάτων  

σωματική επίθεση (λιντσάρισμα)  

γενοκτονία   

Συνέπειες του ρατσισμού:  

Αποτελεί βαθιά ανήθικη και απάνθρωπη στάση 

Παραβιάζονται  όλα  τα  ανθρώπινα  δικαιώματα  κάποιων συνανθρώπων μας 

Δημιουργεί  κοινωνικές  εντάσεις,  συγκρούσεις,  ακόμη  και πολεμικές συρράξεις  

Αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα κοινωνικά προβλήματα 

Επιτείνει τη βία 

Διαταράσσει τις σχέσεις των κρατών  

 https://www.youtube.com/watch?v=8tv3ObwCm5s 

 

12 

Ξενοφοβία  

Ξενοφοβία είναι όταν ένας άνθρωπος είναι επιφυλακτικός ή αντιπαθεί κάποιον  που  δεν  ανήκει  στην  ίδια  κοινωνική  ομάδα  μ’  αυτόν.  Στη σχολική κοινωνία πιο συγκεκριμένα τα άτομα που υφίστανται αυτή τη μεταχείριση  είναι  συνήθως  άτομα  με  ιδιαιτερότητες  είτε  είναι διαφορετικού χρώματος είτε διαφορετικής εθνικότητας είτε θρησκείας από την πλειονότητα.   

Στη δική μας σχολική κοινωνία η συχνότερη μορφή ξενοφοβίας είναι η κοινωνική στην οποία πολλοί συμμαθητές μας έχουν πέσει θύματα. Το μόνο  σίγουρο  είναι  ότι  μία  τέτοια  συμπεριφορά  είναι  ανάρμοστη  σε σύγκριση με την πολιτιστική κληρονομιά που έχουμε κληρονομήσει από τους προγόνους μας. Ας μη ξεχνάμε ότι όλοι είμαστε ίσοι και δεν πρέπει να κρίνουμε τον άλλον από την εξωτερική του εμφάνιση αλλά από τον εσωτερικό του κόσμο. 

 

Κοινωνικός Αποκλεισμός  

Ο  κοινωνικός  αποκλεισμός  (συναντάται  και  με  τον  όρο  κοινωνική περιθωριοποίηση)  είναι  ευρέως  διαδεδομένος  σε  όλα  τα  μήκη  και πλάτη της γης και συχνά συνοδεύεται από λεκτική και φυσική βία κατά των περιθωριοποιημένων ατόμων. Είτε παρουσιάζεται ως κακή ή καλή πράξη  ως  αρετή  ή  αμαρτία,  ο  κοινωνικός  αποκλεισμός  είναι  ένα σύνθετο  φαινόμενο  στις  διαφορετικές  μεταμφιέσεις  του  που υπερβαίνουν τον χρόνο και εμφανίζονται στην καθημερινή ζωή.  

Συνήθως παρουσιάζονται τέσσερεις μορφές κοινωνικού αποκλεισμού :  

Οστρακισμός,  με  τη  μορφή  της  εξορίας  από  μία  δεδομένη ανθρώπινη κοινότητα.  

Κοινωνικός  αποκλεισμός  μέσα  στα  όρια  μια  δεδομένης  κοινότητας που  μπορεί  να  πάρει  και  τη  μορφή  της  διαπάλης  ανάμεσα  σε διαφορετικές τάξεις ανθρώπων.  

13 

Απόρριψη του ατόμου από την ομάδα στην οποία λειτουργούσε για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα.  

Παρενόχληση ως μορφή επίδειξης κοινωνικού αποκλεισμού.  

Αίτια κοινωνικού αποκλεισμού στο σχολείο 

Στο  σχολείο  ανάμεσα  σε  μαθητές  αλλά  και  καθηγητές  με  μαθητές μπορεί  να  παρουσιαστεί  το  φαινόμενο  του  κοινωνικού  αποκλεισμού λόγω των παρακάτω κυριότερων διαφορών : 

διαφορετική θρησκεία 

διαφορετική γλώσσα 

διαφορετική καταγωγή 

διαφορετική οικονομική κατάσταση 

διαφορετική ενδυμασία 

Ισότητα Ευκαιριών 

H  ισότητα  των  ευκαιριών αποτελεί  γενική  αρχή,  οι δύο  ουσιαστικές  πτυχές της  οποίας  είναι  η απαγόρευση  των διακρίσεων  λόγω ιθαγένειας  και  η  ισότητα μεταξύ  ανδρών  και γυναικών. Η εν λόγω αρχή εφαρμόζεται  σε  όλους τους  τομείς,  ιδίως,  στον οικονομικό,  κοινωνικό, πολιτιστικό  και οικογενειακό  βίο.  Ο στόχος  είναι  η  εφαρμογή  της  σε  όλους  τους  τομείς,  ιδίως  στον οικονομικό, κοινωνικό, πολιτισμικό και οικογενειακό βίο.  Στον ΟΤΕ συγκεκριμένα: (θέσεις εργαζομένων) 

 

Ερωτηματολόγιο 

H oμάδα μας εργάστηκε και βασίστηκε, για να βγάλει τα συμπεράσματα της,  σε  ένα  ερωτηματολόγιο  το  οποίο  μοιράστηκε  στους  μαθητές  του σχολείου μας. Οι ερωτήσεις ήταν οι εξής:  

1. Έρχεται ένα καινούριο παιδί στο σχολείο σας και κάθεστε μόνος/η σας, θα καθόσασταν μαζί του; 

14 

Α) ναι   Β) όχι Γ) εξαρτάται από το φύλο, την εθνικότητα ή το χρώμα του παιδιού    

2. Πιστεύετε ότι έχουν ίδιες ευκαιρίες στην κοινωνία οι άντρες και οι γυναίκες; Α) ναι   Β) όχι  

3. Έχετε υποστεί ρατσισμό; Α) ναι   Β) όχι    Αν ναι γιατί; 

Α) για την απόδοση σας στα μαθήματα Β) για την εμφάνιση σας Άλλο:  

 

4. Βγαίνετε στο δρόμο και βλέπετε μια παρέα παιδιών να χτυπούν ένα παιδί. Τί κάνετε; Α) τρέχετε να το βοηθήσετε    Β)  το  αγνοείτε  γιατί  δε  θέλετε  να εμπλακείτε   

5.  Σε  μια  εργασία  για  το  σχολείο  σας  βάζουν  μαζί  με  ένα  παιδί  το οποίο είναι έγχρωμο εσείς: Α) κάνετε τα πάντα για να αλλάξετε συνεργάτη Β) κάνετε υπομονή και περιμένετε να τελειώσετε την εργασία Γ) προσπαθείτε να συνεργαστείτε μαζί του και να γίνετε φίλοι  

6. Θα μοιραζόσασταν αν είχατε την ευκαιρία το ίδιο θρανίο με παιδί άλλου χρώματος, εθνικότητας ή θρησκείας; Α) ναι   Β) όχι  

7.  Θα  είχατε  πρόβλημα  αν  ο  σημαιοφόρος  του  σχολείου  σας  ήταν διαφορετικής θρησκείας, χρώματος ή εθνικότητας;  Α) ναι   Β) όχι    Αν ναι γιατί;  

8.  Πιστεύετε  ότι  μια  γυναίκα  κι  ένας  άνδρας  που  έχουν  την  ίδια μόρφωση έχουν τις ίδιες ευκαιρίες να αποκτήσουν μια δουλειά; Α) ναι   Β) όχι    Γ) εξαρτάται από το είδος του επαγγέλματος  

9. Αν υπήρχε ένα παιδί με επιθετική συμπεριφορά στην τάξη μου: Α) θα το ανεχόμουν και θα προσπαθούσα να το βοηθήσω  Β) δε θα έκανα τίποτα, δε με αφορά Γ)  θα  έκανα  τα  πάντα  για  να  φύγει  από  την  τάξη  μου,  κι  αν  είναι δυνατόν ακόμα και από το σχολείο   

10. Θα αποκλείατε ένα παιδί από το παιχνίδι επειδή είναι δυσκίνητο; Α) ναι   Β) όχι  

15 

11. Σας ενοχλεί το γεγονός ότι στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια έχουν έρθει πολλοί αλλοδαποί; Α) ναι   Β) όχι    Αν ναι γιατί;  

12. Θα κάνατε παρέα με παιδιά διαφορετικής εθνικότητας, χρώματος ή θρησκείας; Α) ναι   Β) όχι   Αν όχι γιατί;   

13. Έχετε βρίσει ή κοροϊδέψει κάποιον αλλοδαπό συμμαθητή σας; Α) ναι   Β) όχι  

14. Πιστεύετε ότι στο σχολείο σας υπάρχει ρατσισμός; Α) ναι   Β) όχι   

15. Πιστεύετε ότι η διαφορετικότητα συνεπάγεται στην ανισότητα; Α) ναι   Β) όχι   Έχοντας  ολοκληρώσει  την  έρευνα  μας,  καταγράφουμε  τα συμπεράσματα μας και τα αποτελέσματα της εργασίας μας αυτής βάση ποσοστών.  

Σύμφωνα με το ερωτηματολόγιο μας συμπεραίνουμε πως τα παιδιά τα οποία ακόμα και σήμερα έχουν υιοθετήσει αρκετά ρατσιστικές απόψεις δεν είναι λιγοστά.  

Αρχικά,  το  75%  των  μαθητών  στο  σχολείο  μας  απάντησαν  πως  δεν έχουν  υποστεί  ρατσισμό,  γεγονός  που  εμείς  θεωρούμε  ψευδές. Αντιθέτως,  το  25%  αυτών  παραδέχτηκαν  ότι  έχουν  πέσει  θύματα πολλών μορφών ρατσισμού, λόγω των διαφορετικών τους χαρακτήρων, της απόδοσης τους στα μαθήματα ή της εξωτερικής τους εμφάνισης.  

Στη συνέχεια, το 73% των μαθητών επισήμαναν ότι θα αποδέχονταν το συμμαθητή τους ανεξαρτήτως του χρώματός τους, της θρησκείας τους, ή  της  εμφάνισης  τους.  Αντιθέτως,  το  27%  των  υπολοίπων  που συμπλήρωσαν  το  ερωτηματολόγιο  μας,  τόνισαν  πως  δεν  θα επιθυμούσαν  την  παραμικρή  επαφή  με  παιδιά  ξένης  εθνικότητας  ή παιδιά με ιδιαιτερότητες. Δικαιολογία της απάντησης τους αυτής είναι οι  αμφιβολίες  για  τον  χαρακτήρα  των  παιδιών  αυτών  και  οι προκαταλήψεις για την εθνικότητα τους, τη θρησκεία τους ή ακόμα και το φύλο τους.  

Επιπλέον,  στο σχολείο μας,  δεν  είναι  λίγες οι φορές οι  οποίες  έχουμε βρεθεί στη θέση του θύματος,  του παρατηρητή ή ακόμα και  του θήτη κοινωνικού  ρατσισμού.  Αρκετά  δυσάρεστο  είναι  το  γεγονός  πως  κατά 

16 

την διάρκεια ενός τέτοιου συμβάντος πολλά παιδιά θα έμεναν αδρανή, αψηφώντας το γεγονός αυτό.  

Επίσης σημαντικό  είναι  να  ξέρουμε πως ο ρατσισμός στο σχολείο μας και  όχι  μόνο  στο  δικό  μας,  αποτελεί  καθημερινό  φαινόμενο!  Πολλά παιδιά προβληματίζονται με το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια έχουν εγκατασταθεί πολλοί αλλοδαποί στον ελλαδικό χώρο. Έτσι, πιστεύοντας πως  η  διαφορετικότητα  συνεπάγεται  στην  ανισότητα,  αντιδρούν  με οποιοδήποτε μέσο. Ωστόσο,  ο ρατσισμός στο σχολείο δεν αναφέρεται μόνο  στην  εθνικότητα  του  μαθητή  αλλά  κυρίως  στην  εξωτερική εμφάνιση.  Βάση  των  απαντήσεων,  διακρίνουμε  πως  οι  μαθητές ξεχωρίζουν  και  διακρίνουν  τον  συμμαθητή  τους  ανάλογα  με  την εμφάνισης τους και τη διαφορετικότητά του.  

Αντλώντας πληροφορίες από τις παραπάνω αναφορές διακρίνουμε πως παρά  τις  συνέπειες  του  ρατσισμού  δεν  είναι  λίγα  τα  παιδιά  τα  οποία συνεχίζουν να ασκούν τον ρατσισμό σε κάθε του είδος, επανειλημμένα. Παρ'  όλα  αυτά  η  πλειοψηφία  των  μαθητών  υποστηρίζουν  ότι  ο ρατσισμός  δεν  έχει  θετικό  αντίκτυπο  στο  σχολικό  περιβάλλον.  Τελικά, αυτό που όλοι πρέπει να συνειδητοποιήσουμε είναι πως σε μια σχολική κοινωνία  η  αλληλεγγύη  πρέπει  να  παίζει  πρωτογενές  ρόλο.  Δυστυχώς όμως, στην σημερινή εποχή η αποθέωση ατομικισμού και συμφερόντων φαίνεται  να  επικρατεί  όχι  μόνο  στο  σχολικό  περιβάλλον  αλλά  και  σε ολόκληρη την κοινωνία! Θέλουμε εδώ να προσθέσουμε πως και εμείς οι ίδιοι έχουμε πέσει θύματα ρατσισμού, και αυτό όχι μόνο δε μας πτόησε αλλά  μας  έκανε  πιο  δυνατούς  παρόλο  που  μπορεί  να  μην  είχαμε  την υποστήριξη και την αλληλεγγύη των συμμαθητών μας.  

Τελειώνοντας  την  εργασία  μας  θα  θέλαμε  να  ευχαριστήσουμε  τους αξιότιμους  καθηγητές  μας  κ.  Λυράκη  και  κ.  Μαρή  που  μας καθοδηγούσαν και μας βοηθούσαν καθ’ όλη τη διάρκεια της εργασίας μας  αυτής  και  που  μας  έδωσαν  την  ευκαιρία  να  πραγματοποιήσουμε αυτό το υπέροχο ταξίδι.   

17 

Τα δικαιώματα του παιδιού Μια  εργασία  από  τους:  Κωνσταντίνος  Λαζαρίδης,  Μανώλης Μορφιαδάκης, Κωνσταντίνα Αγραφιώτη, Μαρία Γκόκου, Αλίνα Ιωάννου   Ο κόσμος δεν μας προσφέρθηκε απ' τους γονείς μας, μας τον δάνεισαν τα παιδιά μας (Αφρικανική παροιμία) 

 

Δικαιώματα Επιβίωσης  

Καλύπτουν  το δικαίωμα  του παιδιού  για  ζωή και τις ανάγκες που είναι πιο βασικές για την ύπαρξή  του.  Αυτά  συμπεριλαμβάνουν  ένα επαρκές επίπεδο διαβίωσης, στέγη, διατροφή και πρόσβαση σε ιατρικές υπηρεσίες. 

Δικαιώματα Προστασίας  

Απαιτούν τα παιδιά να προφυλάσσονται από κάθε είδους κακοποίηση, αμέλεια  και  εκμετάλλευση.  Καλύπτουν  θέματα  όπως  ειδική  φροντίδα για  προσφυγόπουλα,  βασανιστήρια,  κακοποίηση  στο  σωφρονιστικό 

σύστημα,  ανάμειξη  σε  εμπόλεμες  διαμάχες, εργασία  ανηλίκων,  χρήση  ναρκωτικών  και σεξουαλική εκμετάλλευση.   

Δικαιώματα Ανάπτυξης ‐ Εξέλιξης  

Συμπεριλαμβάνουν όλα  όσα  τα  παιδιά χρειάζονται  για  να 

μπορέσουν  να  εκμεταλλευθούν  στο  έπακρο  τις δυνατότητές τους. Για παράδειγμα το δικαίωμα της εκπαίδευσης, το παιχνίδι και η αναψυχή, οι πολιτιστικές  εκδηλώσεις,  η  πρόσβαση  σε πληροφορίες  και  η  ελευθερία  της  σκέψης,  της συνείδησης και της θρησκείας. 

18 

 

Δικαιώματα Συμμετοχής  

Επιτρέπουν στα παιδιά να παίζουν ενεργό ρόλο στις κοινωνίες και τα έθνη τους. Αυτά περικλείουν  την  ελευθερία  να  εκφράζουν γνώμη,  να  έχουν  λόγο  σε  ζητήματα  που αφορούν στη ζωή τους, να συμμετέχουν σε οργανώσεις  και  να  συναθροίζονται ειρηνικά.  

Ερωτηματολόγιο 

1. Σύμφωνα με εσάς, οι πολιτιστικές εκδηλώσεις είναι : Χάσιμο χρόνου: 15/83 Δικαίωμα του παιδιού: 67/83  

2. Ποια από τα παρακάτω πιστεύετε ότι είναι δικαίωμα του παιδιού ; Όλα : 20/83 Μερικά : 62/83  

3.  Εάν  γνωρίζετε  τα  δικαιώματα  του  παιδιού,  καταγράψτε  κάποιο δικαίωμα από αυτά που έχουν ήδη αναφερθεί : Αναφέρθηκε : 32/83 Δεν αναφέρθηκε : 51/83  

4. Έχετε πέσει θύμα κακοποίησης από : Συμμαθητές : 15/83 Καθηγητές : 5/83 Κανέναν : 61/83  

5. Έχετε πέσει θύμα κακοποίησης : Ψυχολογική : 9/83 Λεκτική : 27/83  Σεξουαλική : 1/83 Σωματική : 1/83 Πάνω από ένα είδος : 16/83 Τίποτα : 29/83  

6. Έχετε σκεφτεί να αναφέρετε το γεγονός βίας που υπέστητε ; Ναι : 44/83  Όχι : 21/83 Δεν έπεσαν θύματα : 18/83 

19 

Λόγοι  :  Δεν  θέλουν,  δεν  έδωσα  σημασία,  δεν  το  πήραν  στα  σοβαρά επειδή φοβόντουσαν ή τους εκβίασαν ‐ λόγω ξυλοδαρμού ή απλά ήταν μια πλάκα  

7. Θεωρείτε κακοποίηση την προσβολή της προσωπικότητας;  Ναι : 63/83 Όχι : 19/83  

8.  Περισσότερα  δικαιώματα  στην  σχολική  κοινωνία,  πιστεύετε,  πως έχουν :  Οι μαθητές : 16/83 Οι καθηγητές : 18/83 Έχουν ίσα δικαιώματα : 48/83  

9. Θεωρείτε ότι  κακοποιείται ή προσβάλλεται η προσωπικότητα  των καθηγητών από ορισμένες συμπεριφορές μαθητών ;  Ναι : 61/83 Όχι : 20/83 10.  Πιστεύεται  πως  ένας  μαθητής  με  ιδιαιτερότητες  δέχεται διαφορετική μεταχείριση από τους συμμαθητές του ;  Ναι : 58/83 Όχι : 25/83  

11. Έχετε επιχειρήσει να εκφράσετε την άποψη σας η οποία μπορεί να είναι εντελώς αντίθετη με την πλειοψηφούσα άποψη ; Ναι :67/83  Όχι :16/83  

12. Θεωρείτε ότι γίνονται διακρίσεις ανάμεσα σε μαθητές σε σχέση με τις θρησκευτικές τους αντιλήψεις ; Ναι : 28/83  Όχι : 55/83  

13. Συμμετοχή στη λειτουργία του σχολείου σημαίνει ;  Συμμετοχή σε εκδηλώσεις του σχολείου: 17/83 Ειρηνική συνάθροιση στο σχολικό περιβάλλον: 28 /83  Συμμετοχή στο μάθημα : 21/83 Πάνω από ένα : 15/83   

14. Τα παιδιά χρειάζονται τα εξής δικαιώματα ώστε να μπορέσουν να εκμεταλλευθούν στο έπακρον τις δυνατότητες τους : Την αναψυχή : 21/83  Την εκπαίδευση : 42/83 Την αδιάφορη συμπεριφορά : 2/83 Πάνω από ένα :18/83 

20 

 

15.  Πολλά  παιδιά  πέφτουν  θύματα  ψυχολογικής  κακοποίησης  από συμμαθητές τους μέσα στο σχολικό περιβάλλον  (bullying). Τα παιδιά έχουν δικαίωμα προστασίας :  Κάτω από ορισμένες συνθήκες : 14/83 Πάντα : 62/83 Ποτέ : 2/83   

16. Τελικά γίνονται σεβαστά τα δικαιώματα του παιδιού στη σχολικά κοινωνία ; Ναι : 52/83 Όχι : 28/83 Και τα δύο : 3/83   

Ισότητα των δύο φύλων Μια εργασία από τους: Γιώργος  Αλεξόπουλος,  Γιάννης  Αμπαζής, Γιάννης Γκιώνης, Παναγιώτης Καράλης  

Ιστορική εξέλιξη 

Το φύλο των μαθητών αποτέλεσε σημαντική μεταβλητή στη διαδικασία της  εκπαίδευσης.  Παρά  την επίσημη  θεσμοθέτηση  του δικαιώματος  των  ελληνίδων  για μόρφωση,  στην  πραγματικότητα γίνεται  παντού  λόγος  για «ανατροφή  των  κορασίων»  και για  την  οικιακή  αγωγή  ως αρμόζουσα «εις τας κόρας και εις τα  νήπια».  Γενικά  τόσο  η 

πρωτοβάθμια  όσο  και  η  δευτεροβάθμια  εκπαίδευση  στις  επίσημες πολιτικές  υποδοχής  μαθητών/τριών,  αλλά  και  στα  αναλυτικά προγράμματα  και διδακτικές  μεθόδους προωθούσαν  έναν ξεκάθαρο  διαχωρισμό αγοριών και κοριτσιών.  

Μετά  το  1880 παρατηρούμε  κάποιες προσπάθειες  για  ίδρυση 

21 

επαγγελματικών  τμημάτων  και  σε  ιδιωτικά  Παρθεναγωγεία,  όπου μεγάλη έμφαση δίνεται σε ειδικότητες που σχετίζονται με τα του οίκου (μαγειρική, κοπτική‐ ραπτική, πιλοποιΐα, ανθοποιΐα, πλαστική κλπ.). Για τις  κοπέλες  των  χαμηλότερων  στρωμάτων  η  μόνη  δυνατότητα  για κοινωνική  άνοδο  προσφερόταν  από  τα  Διδασκαλεία  της Φιλεκπαιδευτικής  Εταιρίας,  τα  οποία  χορηγούσαν  το  δίπλωμα  της δασκάλας.  

Η  εξέλιξη  της  εκπαίδευσης  των κοριτσιών  ως  την  τελευταία δεκαετία  του  19ου  αιώνα φανερώνει  την  αμφίδρομη σχέση  που  υπάρχει  ανάμεσα στην  εκπαίδευση  και  τις κοινωνική  συνθήκες  και αλλαγές.  Η  εκπαίδευση,  παρ’ όλες  τις  παλινωδίες  και αγκυλώσεις  του  παρελθόντος, 

φάνηκε  στα  τέλη  του  19ου  αιώνα  να  βοηθά  μια  αξιοπρόσεκτη παρουσία των γυναικών στα εκπαιδευτικά – και όχι μόνο – πράγματα. Χρόνο  με  τον  χρόνο  οι  μορφωμένες  γυναίκες  πλήθαιναν  και  έκαναν αισθητή  την  παρουσία  τους  σε  διάφορους  τομείς  στο  χώρο  της εργασίας  (δασκάλες,  νηπιαγωγοί,  διευθύντριες  ιδιωτικών  και δημοτικών  Παρθεναγωγείων  κλπ.),  στο  χώρο  της  πνευματικής  ζωής (δημοσίευση  παιδαγωγικών  και  λογοτεχνικών  μελετών  και  άρθρων, ομιλίες σε πολιτιστικούς συλλόγους  κλπ.)  και  στον  κοινωνικό  χώρο με τη  δημιουργία  γυναικείων  συλλόγων  και  την  έκδοση  των  πρώτων γυναικείων περιοδικών. 

Εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών 

Σήμερα,  η  συμμετοχή  των  αγοριών  και  κοριτσιών  στη  βασική εκπαίδευση δεν παρουσιάζει διαφορές. Το γεγονός αυτό παρατηρείται τις τελευταίες δεκαετίες ως αποτέλεσμα κοινωνικών αλλαγών, αλλά και της  εκπαιδευτικής  πολιτικής  για  την  υποχρεωτική  εκπαίδευση  και  τα ενιαία  σχολεία  της  δευτεροβάθμιας  εκπαίδευσης  κοινά  για  τα  αγόρια και τα κορίτσια. Η ανάλυση της εξέλιξης της πρόσβασης των γυναικών στις  διαφορετικές  εκπαιδευτικές  βαθμίδες  δείχνει  εικόνα  που  είναι εντελώς ίδια με εκείνη που εμφανίζεται σε άλλα μέρη του κόσμου και σε άλλες χώρες της Ευρώπης ειδικότερα. Η αύξηση της συμμετοχής των κοριτσιών  στη  δεκαετία  του  ΄70  είχε  και  σημαντικά  ποιοτικά αποτελέσματα  

22 

Οι  εκπαιδευτικοί  ευαισθητοποιήθηκαν  στο  πρόβλημα  της προκατάληψης  στην  εκπαίδευση  για  τους  ρόλους  των  δύο φύλων.  Τα σχολεία  «θηλέων»  καταργήθηκαν  στη  δεκαετία  του  ΄70,  ενώ ταυτόχρονα ίσχυσε – θεσμικά τουλάχιστον – η εννιάχρονη υποχρεωτική εκπαίδευση.  

Η επιρροή του γυναικείου κινήματος οδήγησε στη συνειδητοποίηση της ανάγκης αλλαγών στο περιεχόμενο του αναλυτικού προγράμματος και των  βιβλίων,  οι  οποίες  να  οδηγούν  λιγότερο  στον  περιορισμό  των εκπαιδευτικών επιλογών των κοριτσιών. 

Ισότητα των δύο φύλων στα σημερινά σχολεία 

Μπορεί  στις  περισσότερες  χώρες  του  κόσμο,  πλέον,  η  εκπαίδευση  να είναι  υποχρεωτική,  όπως  και  στην  χώρα  μας,  όμως  δεν  παύει  να διώκεται  σε  πολλές  χώρες  η  εκπαίδευση  των  κοριτσιών.  Στις περισσότερες  ισλαμικές χώρες η εκπαίδευση δεν επιτρέπεται. π.χ. Την 16χρόνη  Μαλάλα  Γιουσαφζάι  πριν  από  3  χρόνια  Ταλιμπάν αποπειράθηκαν  να  την  δολοφονήσουν  διότι  ήθελε  να  μορφωθεί  και στην συνέχεια να παρακολουθήσει μαθήματα πανεπιστημίου. 

  

Παρ΄όλα αυτά στα Ελληνικά σχολεία  τα αγόρια  έχουν  ίσα δικαιώματα με τα κορίτσια. Αν ένα κορίτσι έχει καλύτερες επιδόσεις στα μαθήματα, δικαιωματικά,  της  ανήκει  ο  ρόλος  της  απουσιολόγου  και  της σημαιοφόρου.  Επίσης  και  αγόρια  και  κορίτσια  πολλές  φορές συνεργάζονται σε ομαδικές  εργασίες με στόχο,  ένα  καλό αποτέλεσμα, αλλά αναπτύσσουν και πολύ καλές σχέσεις μεταξύ τους.   

23 

Φτώχεια και Αναλφαβητισμός Μια εργασία των: Δήμητρα  Πατσιώτη,  Φένια  Χριστοφιλοπούλου  ,  Κάλια  Παπουτσάκη, Λίνα Παπαρίζου, Μαριάννα Τσικμανλή, Δήμητρα Πιτσινή  

Η  εκπαίδευση  και  η  φτώχεια  είναι  αλληλοεξαρτώμενες.  Όταν  οι οικογένειες  πέφτουν  σε  ένδεια,  τα  μεγαλύτερα  παιδιά  συχνά εγκαταλείπουν το σχολείο για να βοηθήσουν το οικογενειακό εισόδημα. Έρευνα  που  έγινε  στο  Τόγκο για  παράδειγμα,  διαπίστωσε ότι στα μισά νοικοκυριά όπου ο  γονέας‐βιοπαλαιστής έμεινε  άνεργος,  τουλάχιστον ένα  παιδί  της  οικογένειας εγκατέλειψε το σχολείο.  

Η  εκπαίδευση  αναπτύσσει την διανοητική ικανότητα και τις  δεξιότητες.  Παιδιά  που τελειώνουν  τουλάχιστον  4 χρόνια  σχολείου  –  το  ελάχιστο  για  τη  στοιχειώδη  μόρφωση  –  είναι καλύτερα  εφοδιασμένα  για  να  ξεφύγουν από  τη φτώχεια.  Το  επίπεδο της εκπαίδευσης σχετίζεται επίσης με το επίπεδο του εισοδήματος και την απασχόληση σε κάποια δουλειά του δημόσιου τομέα.   

Πολλές  Λιγότερο  Ανεπτυγμένες  Χώρες,  χαρακτηρίζονται  από τεκμηριωμένη  ανισότητα  των  φύλων  στην  εκπαίδευση,  που  είναι υψηλότερη από  τις  άλλες αναπτυσσόμενες  χώρες.  Η  μια  έρευνα μετά την άλλη αποδεικνύει ότι η παροχή εκπαίδευσης στα κορίτσια είναι μια από τις καλύτερες στρατηγικές για την καταπολέμηση της φτώχειας. Τα μορφωμένα  κορίτσια  παντρεύονται  αργότερα  και  έχουν  αραιότερες εγκυμοσύνες,  αποκτούν  λιγότερα  παιδιά  και  είναι  καλύτερα ενημερωμένες για τη σωστή φροντίδα τους, επίσης είναι πιθανότερο να στείλουν  τα  παιδιά  τους  στο  σχολείο.  Έτσι  εκπαιδεύοντας  τα  παιδιά, ιδιαίτερα  τα  κορίτσια,  είναι  κρίσιμης  σημασίας  για  το  σπάσιμο  του κύκλου της φτώχειας.  

Επιπρόσθετη  επένδυση  στους  τρεις  παρακάτω  σημαντικούς  τομείς  θα έχει τον μεγαλύτερο αντίκτυπο στην βελτίωση της εκπαίδευσης:  

Κόστος  εκπαίδευσης:  Η  κατάργηση  της  πληρωμής  αμοιβών  από  τους μαθητές και η επιβάρυνσή τους με κόστος βιβλίων και σχολικών ειδών 

24 

που αποθαρρύνουν τους πιο φτωχούς και έτσι δεν στέλνουν τα παιδιά τους στο σχολείο.  

Σχολικά  κτίρια:  Το  χτίσιμο  περισσότερων  σχολείων  σημαίνει  λιγότερο συνωστισμένες αίθουσες διδασκαλίας αλλά και ευκολότερη πρόσβαση των  μαθητών  σε  αυτά. Μελέτη  π.χ.  στο  Νεπάλ  απέδειξε  ότι  για  κάθε επιπρόσθετο  χιλιόμετρο απόστασης μειώνεται η πιθανότητα φοίτησης κατά 2,5%.  

Ποιότητα  εκπαίδευσης:  Στις  περισσότερες  Λ.Αν.Χ.  οι  δάσκαλοι αμείβονται πενιχρά και εργάζονται κάτω από δύσκολες συνθήκες χωρίς τον  στοιχειώδη  εκπαιδευτικό  εξοπλισμό.  Αυτό  όχι  μόνο  μειώνει  το επίπεδο της διδασκαλίας αλλά είναι πολύ δύσκολο και για τα παιδιά να μάθουν και έτσι εγκαταλείπουν το σχολείο.  

Ως  όριο  της  φτώχιας  ορίζεται,  για  τους  πίνακες  που  ακολουθούν,  το εισόδημα  που  βρίσκεται  κάτω  από  το  50%  του  εθνικού  μέσου εισοδήματος στη χώρα όπου έγιναν οι μετρήσεις.  Ποσοστό παιδιών κάτω από το όριο της φτώχιας στο βιομηχανικό κόσμο 

 

Η φτώχεια επιβραδύνει τη νοητική ανάπτυξη των παιδιών 

Ένα παιδί που από  την αρχή μεγαλώνει μέσα στη φτώχεια,  μπορεί  να υποστεί  μακρόχρονες  αρνητικές  συνέπειες  και  σε  βιολογικό  επίπεδο, καθώς η φτώχεια στην πρώιμη παιδική ηλικία φαίνεται να σχετίζεται με μειωμένο όγκο του εγκεφάλου του παιδιού στην εφηβεία, πράγμα που επιδρά αρνητικά στην εγκεφαλική και νοητική ανάπτυξή του, σύμφωνα με μια νέα αμερικανική επιστημονική έρευνα.  

25 

Η  νέα  μελέτη  έρχεται  να  επιβεβαιώσει προηγούμενα  επιστημονικά  ευρήματα που δείχνουν ότι η φτώχεια αυξάνει τον κίνδυνο  για  μειωμένες  νοητικές επιδόσεις  και,  κατά  συνέπεια,  για μειωμένη  απόδοση  στο  σχολείο.  Από την άλλη, η έρευνα δείχνει ότι η σωστή ανατροφή  και  η  συναισθηματική υποστήριξη  από  τους  γονείς  μπορεί  να αποτελέσει  ένα  αντίβαρο  και  να αντισταθμίσει  εν  μέρει  την  αρνητική επίδραση  της  φτώχειας.  Τα  φτωχά παιδιά όμως, που δεν έχουν ούτε γονείς με  τις  κατάλληλες  ικανότητες  ανατροφής,  βρίσκονται  στην  πιο μειονεκτική θέση.  

Οι  ερευνητές,  με  επικεφαλής  την παιδοψυχίατρο  Τζόαν  Λούμπι  της  Ιατρικής Σχολής  του  πανεπιστημίου  Ουάσιγκτον, που  έκαναν  τη  σχετική  δημοσίευση  στο παιδιατρικό  περιοδικό  του  Αμερικανικού Ιατρικού  Συλλόγου  "JAMA  Pediatrics", μελέτησαν  μέσω  μαγνητικής  τομογραφίας την επίπτωση της φτώχειας στην ανάπτυξη του  εγκεφάλου,  εξετάζοντας  τον  όγκο  της λευκής  και  της  φαιάς  ουσίας,  καθώς  και 

άλλων  ζωτικών  εγκεφαλικών  περιοχών  σε  παιδιά  ηλικίας  έξι  έως  12 ετών.  Το  βασικό  συμπέρασμα  ήταν  ότι  τα  πιο  φτωχά  παιδιά  είχαν γενικά μικρότερο όγκο όλων των παραπάνω εγκεφαλικών δομών. Αυτή  η  συρρίκνωση  του  εγκεφάλου  μπορεί  συχνά  να  οδηγήσει  σε χρόνια  προβλήματα,  όπως  κατάθλιψη,  μαθησιακές  και  μνημονικές δυσκολίες, και μειωμένη αντοχή στο στρες.  

Σε  σχετικό  σχόλιο  του  Τσαρλς  Νέλσον  τονίζει  ότι,  όπως  δείχνει  η  νέα μελέτη,  «οι  πρώιμες  εμπειρίες  έχουν  επιπτώσεις  στις  νευρωνικές  και βιολογικές υποδομές του παιδιού με τέτοιο τρόπο που επηρεάζουν την πορεία της ανάπτυξής του και των κατοπινών επιδόσεών του .Η έκθεση σε πρώιμες αντιξοότητες της ζωής πρέπει να θεωρείται εξίσου τοξική με την  έκθεση  στον  μόλυβδο,  το  αλκοόλ  ή  την  κοκαΐνη  και,  ως  τέτοια, πρέπει  να  τύχει  της  ανάλογης  προσοχής  από  τις  αρχές  της  δημόσιας υγείας» 

26 

 Πρόσφατες έρευνες σε σχέση με τα επίπεδα μόρφωσης 

Υπήρξε  μια  κατακόρυφη  πτώση  στις  επιδόσεις  των  Ελλήνων μαθητών. 

Διαγωνίστηκαν  500.000  μαθητές  παγκοσμίως  σε  μαθηματικά  , φυσικές επιστήμες και ανάγνωση. 

Η Ελλάδα της κρίσης σημείωσε μεγάλη μείωση καθώς το 2009 ήταν στην 25η θέση ενώ τη φετινή χρονιά κατέβηκε στην 42η ανάμεσα σε 65 χώρες. 

32  χώρες σημείωσαν πρόοδο, 22  έμειναν στάσιμες, 10  μόνο  χώρες είχαν χειρότερες επιδόσεις. 

 

ΚΑΛΥΤΕΡΕΣ ΕΠΙΔΟΣΕΙΣ: Σανγκάη , Σιγκαπούρη, Χονγκ‐Κονγκ, Ταϊβάν και η Κορέα.  

ΧΕΙΡΟΤΕΡΕΣ ΕΠΙΔΟΣΕΙΣ: Κατάρ, Ινδονησία, Περού  

Όσον αφορά την Ε.Ε:Ελβετία (10η), Ολλανδία (11η), Γερμανία (16η), και Κύπρος, Ρουμανία και Βουλγαρία είναι χαμηλότερες από την Ελλάδα. Αναλφαβητισμός Γενικά  ο  όρος  αναλφαβητισμός  δεν  είναι καθολικά  αποδεκτός,  αν  και  σε  αυτή  τη κατεύθυνση  τα  περισσότερα  κράτη  έχουν εναρμονιστεί  με  τον  ορισμό  της  ΟΥΝΕΣΚΟ.  Στο γενικό αυτό ορισμό έχουν υπεισέλθει ερμηνείες όπως  «αναλφάβητος  είναι  εκείνος  που  δεν μπορεί  να  διαβάσει  μια  καθημερινή  πολιτική εφημερίδα  της  χώρας  του  ή  να  αναπλάσει γραπτώς  μια  σύντομη  περιγραφή  της καθημερινότητάς του». 

Μορφές αναλφαβητισμού 

Ο υπολογισμός του αναλφαβητισμού ενός κράτους γίνεται συνήθως για τα  άτομα  άνω  των  15  ετών  που  δεν  έχουν  τις  ικανότητες  γραφής  και ανάγνωσης.  Υπάρχουν  δύο  μορφές  αναλφαβητισμού  :  Ο  πλήρης  ή 

27 

ολικός, που υποδηλώνει την πλήρη άγνοια γραφής και ανάγνωσης, και ο  μερικός,  που  χαρακτηρίζει  την  ικανότητα  ανάγνωσης  αλλά  όχι γραφής. 

Κατηγορίες αναλφάβητων  

Οι αναλφάβητοι χωρίζονται σε 4 μεγάλες κατηγορίες : Α) τους οργανικά αναλφάβητους , εκείνους δηλαδή που δε διδάχθηκαν 

ποτέ γραφή και ανάγνωση άρα δεν φοίτησαν ποτέ στο σχολείο. Β) τους  λειτουργικά  αναλφάβητους  ,  εκείνους  που  διδάχθηκαν  γραφή 

και ανάγνωση ,αλλά στη συνέχεια δεν καλλιέργησαν τις γνώσεις , με αποτέλεσμα να ατονήσουν και να ξεχαστούν. 

Γ) ο τεχνολογικός η ψηφιακός αναλφαβητισμός όπου οι άνθρωποι δεν μπορούν  να  χειριστούν  ή  δεν  διαθέτουν  πόρους  για  να προμηθευτούν  ηλεκτρονικές  ,  ψηφιακές  ή  ηλεκτρικές  συσκευές βελτιώνοντας  έτσι  τις  προσωπικές  και  επαγγελματικές  τους δεξιότητες. 

Δ) ο  αναλφαβητισμός  ατόμων  που  ανήκουν  σε  ευάλωτες  κοινωνικές ομάδες: είναι εικονικός και συνδέεται με τις δυσκολίες επικοινωνίας που δεν οφείλονται στις οριακές γνωστικές τους δεξιότητες , αλλά σε αδυναμία  του  εκπαιδευτικού  και  αξιακού  μας  συστήματος  να διακρίνει, να αποδεχτεί και να διαχειριστεί την ετερότητα. 

 

Αίτια ύπαρξης αναλφαβητισμού 

Τα αίτια της ύπαρξης του αναλφαβητισμού είναι: 

κυρίως η παιδική εργασία που δεν αφήνει στα παιδιά το περιθώριο να παρακολουθήσουν τα μαθήματα του σχολείου και να μελετήσουν 

οι προκαταλήψεις και τα στερεότυπα που ισχύουν σε πολλές χώρες του  μουσουλμανικού‐κυρίως  κόσμου‐  που  δεν  αναγνωρίζουν  στα νεαρά κορίτσια το δικαίωμα της μάθησης 

28 

οι  πολεμικές  συγκρούσεις  που  προκαλούν  γενικότερη  αναστάτωση στη ζωή ενός λαού, με αποτέλεσμα να υποβαθμίζεται η ανάγκη για μάθηση 

η προσφυγιά και η μετανάστευση. Ακόμα καταστρέφει τις ζωές τους 

 

Ο αναλφαβητισμός στην Ελλάδα 

Προσπάθειες  καταπολέμησης  του αναλφαβητισμού  στη  Ελλάδα έγιναν  από  τα  πρώτα  χρόνια  που συγκροτήθηκε  το  ελληνικό  κράτος. Το 1834 καθιερώθηκε υποχρεωτική φοίτηση  για  όλα  τα  ελληνόπουλα από 5 έως 12 ετών. το 1895 (νόμος ΒΤΜΘ΄)  ορίστηκε  ότι  η  φοίτηση είναι υποχρεωτική για όλα τα παιδιά, ώσπου να πάρουν το απολυτήριο του  δημοτικού.  Αργότερα  ορίστηκε  με  νόμο  ότι  η  φοίτηση  είναι υποχρεωτική  από  το  έβδομο  έτος  έως  την  απόκτηση  απολυτηρίου δημοτικού, ενώ με διατάγματα που ακολούθησαν συμπληρώθηκαν και έγιναν  αυστηρότερες  οι  κυρώσεις  στις  περιπτώσεις  που  δεν εφαρμόζεται  η  σχετική  νομοθεσία.  Σημαντική  δράση  για  την καταπολέμηση  του  αναλφαβητισμού  ανέπτυξε  και  η  ιδιωτική πρωτοβουλία, ήδη από τον 19ο αι.   

Στην  Ελλάδα,  το  συνολικό  ποσοστό  των  αναλφάβητων  το  1983  ήταν 20,4%  του πληθυσμού 15  ετών και άνω, αλλά υπήρξε μία μείωση στις αστικές,  αλλά  και  στις  αγροτικές  περιοχές,  όπου  το  πρόβλημα  ήταν ιδιαίτερα έντονο. Με βάση στοιχεία της απογραφής 1991, στο σύνολο της χώρας οι οργανικά αναλφάβητοι, κυρίως ηλικιωμένοι και γυναίκες, ήταν 647.054, ποσοστό 6,3% του πληθυσμού ηλικίας άνω των 10 ετών, ενώ  οι  λειτουργικά  αναλφάβητοι  υπολογίζονταν  σε  960.720,  ποσοστό 10,6% του πληθυσμού ηλικίας άνω των 15 ετών. 

29 

0,00% 5,00% 10,00% 15,00%

1991

2001

Λειτουργικά αναλφάβητοι

Οργανικά αναλφάβητοι

  

 

Ο νέος αναλφαβητισμός στην Ελλάδα  

Ενώ  ήδη,  σύμφωνα  με  την  απογραφή  (2001),  οι  πτυχιούχοι τριτοβάθμιας  εκπαίδευσης  έφτασαν  στον  αριθμό‐ρεκόρ  1.265.168, περίπου 4 εκατομμύρια κάτοικοι ηλικίας 16 ετών και άνω, κοντολογίς ο ένας  στους  δύο,  δεν  έχουν  ολοκληρώσει  το  υποχρεωτικό  9χρονο σχολείο (Δημοτικό‐ Γυμνάσιο). Ωστόσο  τα  τελευταία  χρόνια  μια  «άλλη»  μορφή  αναλφαβητισμού έρχεται  να πυκνώσει  τις  παλιές  στρατιές  των οργανικά αναλφάβητων. Σε  χιλιάδες  μαθητές,  οι  οποίοι  ολοκληρώνουν  τις  γυμνασιακές  και λυκειακές  σπουδές  τους,  παρατηρούνται  σοβαρά  προβλήματα κατανόησης  ενός  κειμένου,  αδυναμία  να  εκφραστούν  για  κάποιο ζήτημα,  να  συντάξουν  μια  ολοκληρωμένη  πρόταση  στο  χαρτί,  να συνδυάσουν  τις  γνώσεις  που  έχουν  λάβει  προκειμένου  να  εξηγήσουν ένα απλό φυσικό φαινόμενο ή ένα κοινωνικό ή ιστορικό γεγονός.  

30 

 Είναι σαφές ότι η επιμονή στο εξεταστικοκεντρικό σχολείο δεν αποτελεί παρά τη νεκρολογία της επαφής του μαθητή με την ουσία της γνώσης. Γιατί,  βέβαια,  αν παρατηρήσει  κανείς  τη σχέση  του περιεχομένου  των μαθημάτων,  της μεθόδου και  των πρακτικών ελέγχου, θα διαπιστώσει εύκολα  ότι  η  σύνθεσή  τους,  την  ίδια  στιγμή  που  μεταλλάσσει  τη μαθησιακή  διαδικασία  σε  μεθοδολογική  εκγύμναση,  δημιουργεί  ένα εκρηκτικό  μείγμα  που  μπορεί  και  να  αναστείλει  ακόμη  και  μορφές προσαρμοστικότητας στη μάθηση.  

Η  κρατούσα  αντίληψη  για  την  Παιδεία  προσπαθεί  να  πείσει  ότι  η μόνιμη  και  σταθερή  απασχόληση  ανήκει  στο  παρελθόν  και  καλεί  σε συμφιλίωση με την απασχολησιμότητα . Η αντίληψη αυτή επιβαρύνεται με  την  πρόσδοση  ενός  εργαλειακού  χαρακτήρα  στη  γνώση,  καθώς ταυτίζει  τις  έννοιες  μόρφωση  και  επανεκπαίδευση  με  την  παροχή γνώσεων  και  δεξιοτήτων  χρηστικού  χαρακτήρα,  δηλαδή  άμεσα εφαρμόσιμων  στην  αγορά  εργασίας.  Με  άλλα  λόγια  το  σημερινό σχολείο, αντί να εξοπλίζει τους μαθητές με κριτήριο για να ερμηνεύουν και  να  καλυτερεύουν  τη  ζωή,  τυποποιεί,  «συσκευάζει»  και  παραδίδει μια  πληθώρα  άψυχων,  ξεκάρφωτων  και  συχνά  αχρείαστων  γνώσεων, σαν εμπόρευμα για κατανάλωση στις εξετάσεις ή σε μια θέση εφήμερης «απασχόλησης» 

Αίτια Αναλφαβητισμού  

Ο αναλφαβητισμός  είναι  ένα πολύπλευρο πρόβλημα με  ερείσματα σε ατομικό και ευρύτερα κοινωνικό επίπεδο  , του οποίου η αντιμετώπιση απαιτεί πρωτίστως  τη συνειδητοποίηση  ,  κατανόηση και αποδοχή  των παραγόντων  που  το  αναπαράγουν  .  Η  όξυνση  του  αναλφαβητισμού οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην αδιαφορία που δείχνει η πολιτεία.  

Συχνά παρατηρούνται ακόμα και στα αναπτυγμένα κράτη πολιτικοί που σφετερίζονται  την  εξουσία  εις  βάρος  της  εκπαίδευσης  . Εκμεταλλεύονται τους κρατικούς πόρους και τείνουν να ξεχνούν πως η παροχή δημόσιας δωρεάν παιδείας εντάσσεται στις υποχρεώσεις τους , 

31 

ενώ σε ακραίες περιπτώσεις καταδυναστευτικά πολιτεύματα προωθούν τον  αναλφαβητισμό  ,  ώστε  να  παραμείνουν  στην  εξουσία  . Παραβιάζουν  το  ανθρώπινο  δικαίωμα  στην  εκπαίδευση  ,  καθώς γνωρίζουν πως η μόρφωση αποτελεί βασικό όπλο εναντίον τους.  

Αντιλαμβάνονται  πως  η  απουσία  παιδείας  προάγει  την  αδράνεια  των πολιτών , οι οποίοι δεν καταφέρνουν να αντιταχθούν σε αποφάσεις που εναντιώνονται  στα  συμφέροντά  τους  ,  δεν  αντιλαμβάνονται  την εκμετάλλευσή τους , ενώ ακόμα και όταν αναγνωρίσουν τις αδικίες της εξουσίας  δεν  μπορούν  να υπερασπιστούν  τον  εαυτό  τους και αφήνουν να καθορίζουν την πορεία τους άλλοι.  

Δεδομένου  πως  ένας μορφωμένος  λαός  δύσκολα παρασύρεται  γίνεται  αντιληπτό πως  οι  κυβερνήσεις  επιδιώκουν την  άγνοια  και  εξαναγκάζουν τους λαούς να ζουν στη σιωπή  , ώστε  να  ευνοούνται  οι παρανομίες  τους  .  Έπειτα  ένα μεγάλο μερίδιο ευθύνης για την εξάπλωση  του  προβλήματος αποδίδεται στην παθολογία της εκπαίδευσης.  

Αν  το  σχολείο  που  αποτελεί  προνομιακό  χώρο  για  την  καταπολέμηση του  φαινομένου  δεν  είναι  σε  θέση  να  προσεγγίσει  μαθητές  που ενδεχομένως  έχουν  κάποια  μαθησιακή  δυσκολία  ,  αποτυγχάνει  να προσαρμοστεί  στις  ανάγκες  όλων  των  εκπαιδευόμενων  ,  συνεχίζει  να επικεντρώνεται στην κουλτούρα των ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων και  συμμετέχει  στον  αποκλεισμό  συγκεκριμένων  κοινωνικών  ομάδων ,τα  πότε  ένας  σημαντικός  παράγοντας  που  συμβάλλει  στην  εξάλειψη του αναλφαβητισμού  έχει  χαθεί  .  Άλλωστε  τίποτα δεν  είναι πιο άνισο από  ένα  σχολείο  ισότιμο  για  παιδία  κοινωνικά  άνισα  .Το  φαινόμενο επιδεινώνει  η  σύνθεση  του  εκπαιδευτικού  συστήματος  που  αρνείται επιδεικτικά  να  συμφιλιώσει  τους  μαθητές  με  τη  γνώση  ,  αδυνατεί  να ανταποκριθεί στις ανάγκες τους και αδιαφορεί για τις δυνατότητές τους .   

Παράλληλα  η  ανεπαρκής  υλικοτεχνική  υποδομή  των  σχολείων  και  η ακαταλληλότητα  εκπαιδευτικών  και  μέσων  διδασκαλίας  εντάσσονται στα  προβληματικά  στοιχεία  της  εκπαίδευσης  .  Όλα  τα  παραπάνω 

32 

μετατρέπουν τα σχολεία σε απρόσιτους γραφειοκρατικούς χώρους που επιβραβεύουν  με  λανθασμένα  κριτήρια  και  απομακρύνουν  τους μαθητές από  την απόκτηση παιδείας  ,ενώ η υποχρεωτική  εκπαίδευση καθίσταται ανεπαρκές μέσο για την εξάλειψη του αναλφαβητισμού.  

Επιπρόσθετο  εμπόδιο  για  τον  περιορισμό  του  αναλφαβητισμού αποτελεί  η  φτώχεια  και  η  επιπτώσεις  που  προκαλεί  .  Ένα  μεγάλο ποσοστό  παιδιών  από  χαμηλά  κοινωνικά  στρώματα  αποτυγχάνει  στο σχολείο λόγω της μειονεξίας  του και  της απουσίας διασυνδέσεων των γονέων.  Στην  Ελλάδα  οι  δημόσιες  δαπάνες  για  την  εκπαίδευση  είναι πολύ χαμηλές και το κράτος ουσιαστικά προωθεί μόνο όσους έχουν την οικονομική δυνατότητα να έχουν ιδιωτικά έξοδα για εκπαίδευση. Η δημόσια δωρεάν παιδεία δεν  αποτελεί  πλέον πραγματικότητα  ούτε διασφαλίζει ίσες ευκαιρίες , αφού αυτές είναι ανάλογες της  οικονομικής  εμβέλειας των  γονέων.  Έτσι  μια μερίδα  μαθητών  δεν  έχει πρόσβαση  στην  ανώτερη  ή ανώτατη  μόρφωση  . Επιπλέον  ,  σε  περιόδους δυσπραγίας  ,  όταν  οι δείκτες  ενεργείας  είναι υψηλοί  και  το  βιοτικό επίπεδο  χαμηλό  μαθητές από  ασθενέστερες  τάξεις  οδηγούνται  στην  αναζήτηση  εργασίας  πριν την ενηλικίωση με σκοπό να διασφαλίσουν τα απαραίτητα αγαθά , ενώ σε  χώρες  όπου  επικρατεί  πόλεμος  η  εξασφάλιση  της  επιβίωσης αποτελεί  μοναδικό  σκοπό,  η  εκπαίδευση  δεν  έχει  χώρο  και  ο αναλφαβητισμός  αναπαράγεται.  Είναι  γεγονός  πως  πολλοί  άνθρωποι αδιαφορούν για το σχολείο και απαξιώνουν τις γνώσεις που προσφέρει.  

Υποστηρίζουν πως η αμάθεια δεν επηρεάζει την καθημερινότητα τους , αφού  η  ζωή  αποδεικνύει  ότι  μπορούν  να  ζήσουν  και  χωρίς  γνώσεις κάνοντας  μία  δουλεία  που  δεν  χρειάζεται  μόρφωση  αλλά  απλώς επιδεξιότητα  .  Θεωρούν  πως  οι  γνώσεις  είναι  άχρηστες  πληροφορίες που  δεν  τους  παρέχουν  τίποτα  ,  ενώ  παράλληλα  χαρακτηρίζουν  την απόκτησή  τους  κοπιαστική  και  ανώφελη  διαδικασία  που  δεν  τους εξασφαλίζει  ένα  καλύτερο  μέλλον  .  Αδιαφορούν  για  την  πρόοδο  των παιδιών τους και πολλές φορές συμφωνούν με την απομάκρυνσή τους 

33 

από  το  σχολείο  ,  αφού  πιστεύουν  σε  διαφορετικές  πρακτικές  για  την κοινωνικοποίηση και εκπαίδευσή τους.  

Τροχοπαίδι  για  την  περιστολή  του φαινομένου  αποτελούν  οι  κοινωνικές ανισότητες  ,  οι  διακρίσεις  και  τα στερεότυπα  που  παραμένουν  ισχυρά στην  κοινωνία  μας  .  Πιο  συγκεκριμένα προκαταλήψεις  σε  σχέση  με  το γεωγραφικό  χώρο  που  εμποδίζουν  την πρόθεση  για  μόρφωση  παρατηρούνται στους  ανθρώπους  που  ζουν  στην επαρχία  , εκ των οποίων το μεγαλύτερο ποσοστό  αφορά  τις  γυναίκες  . Γενεσιουργός  δύναμη  του  συγκεκριμένου  προβλήματος  είναι  το γεγονός πως οι γυναίκες δεν έχουν καταξιωθεί ακόμα στην συνείδηση της  κοινωνίας  ως  άτομα  αυτόνομα  ,  ελεύθερα  και  υπεύθυνα  για  την πορεία τους.  

Στο  πρόβλημα  προστίθεται  η  αδιαφορία  της  πολιτείας  για  τους ανθρώπους  των  ακριτικών  περιοχών  και  η  επιμονή  της  να  παρέχει ευκαιρίες  μόνο  στους  αστούς  .  Συντριπτική  είναι  η  κυριαρχία  του αναλφαβητισμού  σε  άτομα  με  αναπηρίες  ,  σωματικές  και  νοητικές δυσλειτουργίες  ,  εφόσον  το  κράτος αδιαφορεί πραγματικά  γι'αυτούς  . Αποφεύγει την εφαρμογή προγραμμάτων που είναι ειδικά σχεδιασμένα με αποτέλεσμα να καταπατά τα δικαιώματά τους στην εκπαίδευση και να τους οδηγεί στον κοινωνικό αποκλεισμό . Η ενότητα των διακρίσεων ολοκληρώνεται με την περιθωριοποίηση των μεταναστών .   

Ο  καθημερινός  ρατσισμός  που  βιώνουν  επεκτείνεται  στον  τομέα  της παιδείας με τους μαθητές που προέρχονται από ξένες χώρες να έχουν προβλήματα  στην  παρακολούθηση  των  μαθημάτων  και  να αντιμετωπίζουν  την  επικριτική  συμπεριφορά  των  συμμαθητών  τους. Γίνεται  αντιληπτό  πως  οι  κοινωνικές  αυτές  ανισότητες  καθιστούν αδύνατη  την  κατοχύρωση  του  κοινωνικού  δικαιώματος  στην εκπαίδευση.  

Τέλος,  ο  αναλφαβητισμός  ενισχύεται  μέσω  της  αμέλειας  των  μέσων μαζικής  ενημέρωσης  και  του  τύπου,  που  συνηθίζουν  να  αγνοούν  το φαινόμενο  και  να  υποβιβάζουν  την  σοβαρότητά  του  .  Τα  μέσα  με μεγάλη  απήχηση  στο  ευρύ  κοινό  αποφεύγουν  να  παρουσιάζουν  τις πραγματικές  διαστάσεις  του  προβλήματος  ,  δεν  παρέχουν  ουσιαστική 

34 

ενημέρωση  και  δεν  προβάλλουν  τα  έργα  οργανισμών  που  στοχεύουν στον περιορισμό του προβλήματος .  

Έτσι  ο  κόσμος  παραμένει  μη  ευαισθητοποιημένος  θεωρώντας  πως  ο αναλφαβητισμός είναι κάτι μακρινό που δεν τον αφορά. Τα Μ.Μ.Ε και τα  διάφορα  έντυπα  αντί  να  χρησιμοποιούν  την  μεγάλη  επιρροή  που ασκούν  για  την  μείωση  της  έκτασης  του  φαινομένου  ,  φαίνεται  να αντιμετωπίζουν  τον  αναλφαβητισμό  ως  κάτι  ασήμαντο  που περιορίζεται  μόνο  στις  τριτοκοσμικές  χώρες  και  δεν  επηρεάζει  τον δυτικό κόσμο.  

Όσον  αφορά  τον  λειτουργικό  αναλφαβητισμό  η  τηλεόραση  και  το ραδιόφωνο  συμβάλλουν  στην  ύπαρξη  του  ,  καθώς  τα  δύο  μέσα αποτρέπουν  την  ανάγνωση  κάποιου  βιβλίου  ,  εφημερίδας  ή περιοδικού. 

 

Συνέπειες αναλφαβητισμού 

α) Σε ατομικό επίπεδο 

Ο αναλφαβητισμός δυσχεραίνει  την ανεύρεση εργασίας και περιορίζει τους τομείς επαγγελματικής αποκατάστασης, ιδιαίτερα στην εποχή μας, όπου απαιτούνται πολλά εφόδια στον άνθρωπο λόγω της τεχνολογικής εξέλιξης,  του  ανταγωνιστικού  κλίματος  στον  εργασιακό  χώρο  και  την όξυνση της ανεργίας.  

Οι  αναλφάβητοι  πλήττονται  από  πνευματική  νωθρότητα  και ανελευθερία. “Η αμάθεια είναι η χειρότερη σκλαβιά”. Ο αναλφάβητος δεν  μπορεί  να  κρίνει,  να  συγκρίνει,  να  αξιολογήσει  πρόσωπα  και 

35 

καταστάσεις, πού καθιστούν ανέφικτη την ανάληψη πρωτοβουλιών και τη δημιουργικότητα.   

Αντίθετα,  μπορεί  εύκολα  να  οδηγηθεί  στο  φανατισμό,  να  υιοθετήσει είδωλα και δόγματα και να μετατραπεί σε υποχείριο επιτηδείων, αφού εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τους άλλους ανθρώπους. Διακρίνεται συχνά  από  ανασφάλεια,  φόβο  και  συμπλέγματα  κατωτερότητας. Επιπλέον  ο  αναλφαβητισμός,  αποτελεί  φραγμό  στην  κοινωνικοποίηση και  πολιτικοποίηση  του  ατόμου,  αφού  το  άτομο  αδυνατεί  να ενημερωθεί και να κατανοήσει επαρκώς από τον Τύπο.  

Άρα δεν μπορεί και να επιλέξει ορθά, αφού δεν έχει  σαφή  αντίληψη  των  ατομικών  και κοινωνικών  πολιτικών  καταστάσεων. Δυσχεραίνεται  και  εμποδίζεται  η  επικοινωνία με  τους  άλλους,  καθώς  δε  μπορεί  να χρησιμοποιήσει  σωστά,  αλλά  ούτε  και  να κατανοήσει ικανοποιητικά το γλωσσικό κώδικα. Επομένως,  αδυνατεί  να  έρθει  και  σε  επαφή  με  την  πολιτισμική παράδοση και την εθνική του ταυτότητα αλλά και να εξωτερικεύσει τον εσωτερικό του κόσμο (απομόνωση, εσωστρέφεια).  

Το  άτομο  δε  γνωρίζει  τη  χαρά  της  γνώσης  και  το  πόσα  μπορεί  να κερδίσει  από  αυτή,  με  αποτέλεσμα  να  οδηγείται  στη  πλήρη  άγνοια. Επιπροσθέτως,  μένει  ανεκμετάλλευτο  πολύτιμο  ανθρώπινο  δυναμικό (κλίσεις,  δεξιότητες...).  Συνεπώς,  το  άτομο  οδηγείτε  στην  υποβάθμιση του  βιοτικού  του  επιπέδου,  κάτι  το  οποίο  καθίστα  πρωτόγονο,  τον τρόπο διαβίωσής του.  

β) Συνέπειες αναλφαβητισμού σε κοινωνικό επίπεδο  

Γεγονός  είναι  ότι  ο  πληθυσμός  ενηλίκων  αναλφάβητων  στην  Ελλάδα όσο  πάει  και  αυξάνεται.  Αυτοί  οι  άνθρωποι,  όχι  μόνο  δυσκολεύονται στην  εύρεση  αξιοπρεπούς  εργασίας  και  γενικότερα  σε  θέματα επιβίωσης  ,  αλλά αντιμετωπίζουν  και  σοβαρά  κοινωνικά προβλήματα. 

Αυτομάτως  οδηγούνται  στο  να συμβάλλουν  στην  υπονόμευση  της ίδιας τους της χώρας, έχοντας γίνει έρμαια  πολιτικών  και  μη συμφερόντων.   

Επομένως,  με  τον  αναλφαβητισμό παρεμποδίζεται  η  οικονομική ανάπτυξη,  αφού  δε  μπορεί  να επιτευχθεί  εκσυγχρονισμός  και 

36 

επιμόρφωση πάνω σε θέματα τεχνικής και τεχνολογίας. Στον κοινωνικό –  πολιτικό  χώρο,  υποθάλπει  τις  κοινωνικές  ανισότητες  και  συντελεί στην  περιθωριοποίηση  των  αναλφάβητων,  που  δεν  μπορούν  να επηρεάσουν τις αποφάσεις που παίρνονται σε μια κοινωνία.   

Το  γεγονός  αυτό,  αποτελεί  εμπόδιο  για  τη  λειτουργία  και  τον εκσυγχρονισμό  των  κοινωνικών  θεσμών.  Δυσχεραίνει  την  υγιή λειτουργία  του  δημοκρατικού  πολιτεύματος,  αφού  αναστέλλει  τη συμμετοχή των πολιτών στα κοινά και αποτελεί σοβαρό εμπόδιο για την ανάπτυξη  των  συμμετοχικών  θεσμών.  Ακόμα,  ευνοεί  την  ανάπτυξη φαινομένων κοινωνικής παθογένειας, ενισχύει την εγκληματικότητα και τροφοδοτεί εκδηλώσεις κοινωνικού ρατσισμού.  

Στον  πνευματικό  –  πολιτιστικό  τομέα  τροφοδοτεί  τις  προκαταλήψεις, προλήψεις  και  δεισιδαιμονίες  του  παρελθόντος.  Επιπροσθέτως,  ο αναλφαβητισμός ενισχύει τα φαινόμενα μιμητισμού και ξενομανίας και εμποδίζει  τη  διαφύλαξη  των  εθνικών  παραδόσεων.  Οδηγεί  στην πνευματική  στασιμότητα,  αφού  δεν  καλλιεργούνται  οι  τέχνες  οι επιστήμες  και  τα  γράμματα  .  Οι  άνθρωποι  ,  δεν  γνωρίζουν  ,  το  πόσο συμβάλλουν  με  τον  τρόπο  τους  ,  στην  αναπαραγωγή  λανθασμένων αντιλήψεων  και  στην  καταπάτηση  δικαιωμάτων  που  υποτίθεται  ότι τους  ανήκουν  και  για  τα  οποία  θα  έπρεπε  με  κάθε  ευκαιρία  να προσπαθούν να διεκδικούν όλο και περισσότερο. 

Συνολική Αντιμετώπιση Αναλφαβητισμού  

Η αντιμετώπιση του αναλφαβητισμού μπορεί να είναι αποτελεσματική, αν  περιλαμβάνει  μέτρα  ολιστικού χαρακτήρα  και  ενοποιημένων στρατηγικών.  Η  υποχρεωτική εκπαίδευση  είναι  από  μόνη  της ανεπαρκές  μέτρο  για  να  εξαλείψει  το πρόβλημα  του  αναλφαβητισμού. Ανάλογα  με  τα  αίτια  των  διάφορων μορφών  και  επιπέδων  του αναλφαβητισμού  πρέπει  να αναπτυχθούν  και  ολοκληρωμένες πολιτικές  περιορισμού  η  ριζικής εξάλειψης του.  

Εφόσον  τα  γενεσιουργά  αιτία  του  αναλφαβητισμού  υπερβαίνουν  το άτομο,  την  οικογένεια  και  το  σχολείο  και  απορρέουν  από  την κοινωνικοοικονομική  και  πολιτιστική  στέρηση  των  νέων,  η  άσκηση 

37 

κοινωνικής  πολιτικής  πρέπει  να  στοχεύει  στη  μείωση  των  κοινωνικών ανισοτήτων,  την  ανύψωση  του  πολιτιστικού  επιπέδου  των  λαϊκών στρωμάτων και την άμβλυνση κάθε είδους κοινωνικών διακρίσεων και προκαταλήψεων. Η εξάλειψη του αναλφαβητισμού προϋποθέτει αρχικά την  εξομάλυνση  της  οικονομικής  ανισότητας,  την  αντιμετώπιση  της φτώχειας,  των  κοινωνικών  διακρίσεων  και  του  κοινωνικού αποκλεισμού.   

Σε  δυσμενείς  συνθήκες  ζωής  ο  αναλφαβητισμού  εκκολάπτεται  και ριζώνει  ως  ενδημική  ασθένεια.  Το  κράτος  πρέπει  να  συμβάλει  στην εφαρμογή  των  νομών  για  την  εκπαίδευση  και  την  εργασία  των ενήλικων, στην οικονομική ενίσχυση άπορων μαθητών, στην καθιέρωση της αξιοκρατίας, στη δημιουργία θέσεων εργασίας,  στον  περιορισμό  της γραφειοκρατίας,  στην  ενίσχυση  της κοινωνικής  πρόνοιας  και  φροντίδας  για τις  ευάλωτες  κοινωνικές  ομάδες  και  τις μειονότητες,  στην  ενίσχυση  των γραμμάτων  και  των  τεχνών,  στην ανάδειξη  των  υγιών  πολιτιστικών στοίχων  και  αρχών  και  τελικά  στη βελτίωση  της ποιότητας  ζωής όλων  των πολιτών.   

Είναι αναγκαίο να γίνουν αναθεωρήσεις της  χωροταξικής  κατανομής  και  της επάρκειας  των  σχολικών  κτιρίων  για  να έχουν  όλα  τα  παιδία  πρόσβαση  σε δημόσια  νηπιαγωγεία,  πολυθεσία  δημοτικά  και  γυμνάσια.  Η  ύπαρξη εσπερινών σχολείων σε μια περιοχή αποτελεί ενισχυτικό παράγοντα της σχολικής  διαρροής.  Καθώς  η  καθολική  διαρροή  και  οι  αποτυχίες αυξάνονται  και  στα  εσπερινά  σχολεία,  είναι  απαραίτητο  αυτά  να ενισχυθούν. Η αξιολόγηση  των επιδόσεων  των μαθητών θα πρέπει  να είναι  διακριτική  για  να  αποφεύγονται  οι  διαρκείς  επικρίσεις,  οι ειρωνείες και ο ανταγωνισμός μεταξύ τους.  

Με τη χρήση της εκπαιδευτικής κατάρτισης και συνεπώς με την αύξηση του  γνωστικού  επιπέδου  αντιμετωπίζεται  η  εξάλειψη  κοινωνικών διακρίσεων  και  ρατσιστικών  αντιλήψεων.  Επομένως,  η  εξάλειψη  των παραπάνω  παραγόντων  σηματοδοτεί  την  εξισορρόπηση  τυχών προκαταλήψεων κοινωνικών και πολιτικών.   

38 

Η  πολιτεία  θα  πρέπει  να  παρέχει  θεσμικά  την  υποχρεωτική  δωρεάν εκπαίδευση,  ώστε  να  υπάρξει  άμβλυνση  της  κοινωνικής  ανισότητας. Έτσι,  η  μόρφωση  εκπροσωπείται  με  το  καλύτερο  δυνατό  τρόπο.  Η επιμόρφωση  των  καθηγητών‐διδάσκαλων  (με  σεμινάρια)  είναι 

απαραίτητη  διότι  παρέχεται  η απαιτούμενη  διδακτική  μέθοδος εκμάθησης.  Αυτό  συμβάλει  στην καλύτερη αντιμετώπιση των μαθητών από τους καθηγητές καθώς και στη σωστότερη παράδοση και παροχή γνώσης.   

Βοήθεια  επίσης  θα  πρέπει  να  παρέχεται σε  άτομα  στα  οποία  δεν  δόθηκε  η ευκαιρία  να  μορφωθούν  λόγω  διάφορων καταστάσεων,  οικονομικών  η  πολιτικών καταστάσεων  (συγκυριών)  κατά  την διάρκεια  της  ζωής  τους  μέχρι  αυτό  το σημείο.  Μπορεί,  αυτό  να  επιτευχθεί  με την  δραστική  παρουσία  νυχτερινών 

σχολείων και σχολεία ενήλικων.   

Δραστικό  μέτρο,  ολιστικού  χαρακτήρα  είναι  η  ενίσχυση  ακριτικών περιοχών.  Έτσι,  προσφέρεται  η ευκαιρία  σε  άτομα  ακόμα  και  των απομακρυσμένων  περιοχών  να αποκτήσουν  την  μαγεία  της μορφώσεις.  Είναι  μια  πολύ σημαντική  δράση  που  μπορεί  να συμβάλει  στην  ολική  βελτίωση  του μορφωτικού  επιπέδου  μιας ολόκληρης ακόμα χώρας.  

Τελειώνοντας, κυρίαρχο ρόλο για την εξάλειψη  του  φαινομένου  του αναλφαβητισμού  κατέχει  η  ολική συνειδητοποίηση  και  αποδοχή  του προβλήματος  ώστε  να  επιτευχθεί  η καταπολέμηση  των  αιτιών  που γεννούν το συγκεκριμένο πρόβλημα. Είναι  γεγονός  επίσης  πως  με  την ευαισθητοποίηση  και  την κινητοποίηση  τόσο  των  κρατικών  φορέων  όσο  και  με  την 

39 

εξατομικευμένη  συνεισφορά,  είναι  πιθανόν  να  επέλθει  η καταπολέμηση του αναλφαβητισμού.  

Επιπλέον,  με  την  ενεργοποίηση  των  διεθνών  οργανισμών,  την συνεργασία  κρατικών‐τοπικών  φορέων  θα  εδραιωθεί  η  μείωση  της υποεκπαιδευσης  ως  πρωταρχικός  στόχος  κάθε  δημοκρατικού πολιτεύματος που έχει ως βασική μέριμνα την σωστή παροχή παιδείας και την επιμόρφωση κάθε πολίτη.   

Απαραίτητη  προϋπόθεση  για  την  μαζική  ευαισθητοποίηση  είναι  η πρόληψη,  η  οποία  θα  επιτευχθεί  με  προσθετά  θεραπευτικά  και διορθωτικά μέτρα κυρίως από την κοινωνία όπως για παράδειγμα την εισαγωγή  της  τεχνολογίας  στα  προγράμματα  διδασκαλίας  και  τη συμβολή  νέων  καινοτόμων  μεθόδων  για  τον  εκσυγχρονισμό  των στρατηγικών  που  χρησιμοποιούνται  με  σκοπό  την  αντιμετώπιση  του αναλφαβητισμού.   

Ανάμεσα σε αυτά, συνετή επιλογή θα αποτελούσε και η θεσμοθέτηση της δια βίου εκπαίδευσης από το αρμόδιο υπουργείο, μια κίνηση που θα  είχε  ως  αποτέλεσμα  την  απόκτηση  γνώσεων,  γενικών  και επιστημονικών  τόσο  στο  πλαίσιο  διαμόρφωσης  μιας  ολοκληρωμένης, όσο και στο πλαίσιο εισόδου στην αγορά εργασίας.   

Τέλος,  ο  αγώνας  κατά  του  αναλφαβητισμού  πρέπει  να  είναι  μια συλλογική  διαδικασία  συνειδητοποίησης,  ενεργοποίησης  και απελευθέρωσης  των  ανθρώπων  και  γι  αυτό  δεν  μπορεί  να πραγματοποιηθεί  χωρίς  τη  συμμετοχή  σε  όλα  τα  επίπεδα  αυτών  που αφορά  άμεσα:  των  ίδιων  των  αναλφάβητων.  Η  καταπολέμηση  του αναλφαβητισμού  δεν  πρέπει  να  επαφίεται  μόνο  στο  κράτος,  είναι εξίσου σημαντική υπόθεση για όλους τους λαϊκούς συλλογικούς φορείς.  

Συνοψίζοντας,  βλέποντας  το  παρών  θέμα  από  διαφορετικές  οπτικές γωνίες  παρατηρούμε  την  κύρια  πηγή  παύσης  και  διόρθωσης  του προβλήματος  αυτού.  Συγκεκριμένα,  εννοούμε  μια  ποικιλία  από εύχρηστες και ιδεολογικά σωστές πράξεις που μπορούν να ανατρέψουν ένα  ικανοποιητικά  σημαντικό  πρόβλημα,  τον  αναλφαβητισμό  και  να φέρουν  μια  γαλήνια  ισορροπία  και  συνύπαρξη  σε  διάφορες  κλίμακες κοινωνικών ομάδων.  

Ο  αναλφαβητισμός  είναι  ένα  κραταιό  πρόβλημα  που  μαστίζει  τη σύγχρονη  κοινωνία.  Σύμφωνα  με  γενικότερες  έρευνες  βλέπουμε  ότι υπάρχουν  ελπίδες  γι  την  μόνιμη  αντιμετώπιση  του  αναλφαβητισμού εάν και εφόσον εφαρμοστούν τα παραπάνω μέτρα.  

Ποτέ δεν είναι αργά για να δράσει κανείς ! 

40 

Αποτελέσματα Ερωτηματολογίου 

  

  

  

41 

  

  

 

42 

 

  

  

 

43 

 

  

  

 

44 

O ρατσισμός στην Ευρώπη Μια εργασία των: Απόλλων Μητσέας, Αντώνης Βάγγερ, Χρήστος Πύρος, Θανάσης Σπέης, Χρήστος Τσότρας , Δημοσθένης Νικήτογλου   Είμαστε  σε  μία  κοινωνία  στην  οποία  αισθανόμαστε  συχνά  ότι απειλούμαστε.  Η  παγκοσμιοποίηση,  οι  φυσικές  καταστροφές,  η οικονομική κρίση, οι δυσκολίες της καθημερινότητας μας δημιουργούν την  αίσθηση  ότι  δεν  τα  καταφέρνουμε  πλέον  να  αντιμετωπίσουμε απειλές που είναι συχνά απρόβλεπτες. Αισθανόμαστε ανυπεράσπιστοι και ανίκανοι να δράσουμε και συνεπώς φοβόμαστε. Φοβάμαι τον άλλον σημαίνει  επιφυλάσσομαι,  κοιτώ  καχύποπτα,  σιγοψιθυρίζω υποτιμητικές εκφράσεις.  

Eίναι  ένας  ακαθόριστος  φόβος  τον  οποίο  μεταφέρουμε  κυρίως  σε ξένους. Μέσα από την ξενοφοβία εκδηλώνουμε φόβο για όποιον είναι διαφορετικός από μας όχι μόνο στη φυσική του μορφή, αλλά και στην κουλτούρα, στη θρησκεία ή στον τρόπο ζωής. Η ξενοφοβία γεννιέται και από  μία  κρίση  ταυτότητας,  αλλά  δεν  ενισχύουμε  την  ταυτότητά  μας καταπολεμώντας  όποιον  είναι  διαφορετικός.  Η  ασφάλεια  είναι δικαίωμα  όλων,  το  οποίο  πρέπει  να  είναι  εγγυημένο,  ιδίως  στο  πιο αδύναμο τμήμα του πληθυσμού.  

Mε την ανάπτυξη της χώρας μας, η Ελλάδα έχει γίνει εδώ και κάμποσα χρόνια  από  χώρα  εξαγωγής  σε  χώρα  εισαγωγής  μεταναστών. Συνάνθρωποί  μας  από  φτωχότερες  χώρες  αναζητούν  στην  χώρα  μας αυτό που αναζήτησαν ανά τον κόσμο,  συμπατριώτες μας μετά κυρίως το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.  Χθες ήταν ο  Έλληνας που  ξενιτευόταν στη Γερμανία, στην Αμερική, στην Αυστραλία, ο Έλληνας του ξεριζωμού, που  ως  ξενιτεμένος  επιθυμούσε  να  τον  υποδεχτούν  με  φιλικά αισθήματα. Σήμερα είναι ο Έλληνας που υποδέχεται τους ξενιτεμένους στη  χώρα  του,  τα  εξαγωγικά προϊόντα  της ανέχειας  ,της φτώχειας  και των πολέμων άλλων χωρών. Μια νέα πραγματικότητα δημιουργείται. Η κοινωνία μας εμπλουτίζεται με ανθρώπους που έχουν μια πολυεθνική, πολυγλωσσική,  πολυθρησκευτική,  πολυπολιτισμική  κουλτούρα.  Ο φόβος  για  τον  ξένο  σαφώς  και  δεν  είναι  ρατσισμός,  σαφώς  και  δεν εκδηλώνεται  με  βία,  σαφώς  και  δεν  είναι  ιδιαιτέρως  επικίνδυνος.  Αν όμως η ξενοφοβία δεν προσεχθεί, εύκολα καθίσταται καλός αγωγός του ρατσισμού.  Κινείται  λοιπόν  στις  παρυφές  του  φαινόμενου  του ρατσισμού.  Ο  ρατσισμός  ξεκινά  από  τον  άνθρωπο  και  απευθύνεται προς έναν άλλον άνθρωπο.  

45 

Ρατσισμός  σημαίνει  να  διακρίνεις,  να  μεταχειρίζεσαι  άσχημα,  να αφαιρείς αδικαιολόγητα δικαιώματα από έναν άνθρωπο φτάνοντας ως την  ωμή  βία,  της  έντασης  της  Κου  Κλουξ  Κλαν  ή  ξυλοδαρμοί  στις γειτονιές  σημαίνει  απαγόρευση  άσκησης  δικαιωμάτων.  Να  βλέπουμε με  εχθρότητα  και  προκατάληψη  τους  ανθρώπους.  Ο  ρατσισμός  και  η ξενοφοβία  στην  Ελλάδα  σήμερα  είναι  επίφοβα  ζητήματα  και  δεν μπορούν  να  εκλείψουν  παντελώς.  Υπάρχουν  κάποια  είδη  ρατσισμού όπως:  ο  φυλετικός,  ο  θρησκευτικός,  ο  κοινωνικός  κ.α.  Φυλετικοί ρατσιστές  θεωρούν  τους  λευκούς  ανθρώπους  ανώτερους  από  τους <<έγχρωμους>>.  Ένα  πολύ  άσχημο  παράδειγμα  που  μας  έδειξε  η ιστορία  μας  ήταν  ο  Χίτλερ  που  πίστευε  ότι  <<η  άρια  φυλή>>  έχει δικαίωμα να κυβερνάει τη γη εις βάρος των υπολοίπων. Στο παρελθόν υπήρξαν  πολύ  χειρότερες  καταστάσεις  από  τις  σημερινές  όπως  για παράδειγμα  εκείνες  που  γεννήθηκαν  από  τη  μεταχείριση  των  δούλων και  από  την  αποικιοκρατία.  Ο  ρατσισμός  δικαιολόγησε  την εκμετάλλευση  των  τριτοκοσμικών  χωρών  και  κατά  τον  Β΄  Παγκόσμιο Πόλεμο  το  ιδεολογικό  υπόβαθρο  για  τη  συστηματική  εξόντωση εκατομμυρίων  Εβραίων,  Σλάβων,  κ.α  από  τη  ναζιστική  Γερμανία. Σήμερα  ωστόσο,  έπειτα  από  μια  μακρά  περίοδο  κατά  την  οποία  η ξενοφοβία  φαινόταν  βαθμιαία  να  υποχωρεί,  μου  φαίνεται  ότι επιστρέφει και μας γυρίζει πίσω στην βαρβαρότητα.   

Στην  Ευρώπη  η  δράση  για  την  καταπολέμηση  του  ρατσισμού  και  της ξενοφοβίας γίνεται από το Συμβούλιο της Ευρώπης. Πρόκειται για έναν οργανισμό που καταπολεμά τα αυταρχικά καθεστώτα, τον ρατσισμό και τις  φυλετικές  διακρίσεις.  Δρα  σε  πολλαπλά  επίπεδα,  τόσο  μέσω  των οργάνων του, που είναι η Κοινοβουλευτική Συνέλευση, και η Επιτροπή Υπουργών,  όσο  και  μέσα  από  τον  μηχανισμό  προάσπισης  των δικαιωμάτων  του  ανθρώπου  που  εγκαθιδρύει  η  Ευρωπαϊκή  Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και θεμελιωδών ελευθεριών .   

Η  Ευρωπαϊκή  Σύμβαση  Ανθρωπίνων  Δικαιωμάτων  Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου  (ΕΣΔΑ) αποτελεί το βασικό κείμενο  προστασίας  των  θεμελιωδών  δικαιωμάτων  στο  επίπεδο  της ευρωπαϊκής  ηπείρου.  Ούτε  όμως  αυτή  ούτε  κάποια  άλλη  διεθνής συνθήκη  εξασφαλίζει  ένα  γενικό  δικαίωμα  των  αλλοδαπών  να εισέλθουν,  να  κατοικήσουν  ή  να  εγκατασταθούν  σε  μια  ευρωπαϊκή χώρα. Ο Κοινωνικός Χάρτης περιέχει το άρθρο 18, που κατοχυρώνει για τους διακινούμενους εργαζομένους το δικαίωμα να συμμετέχουν στην επαγγελματική  ζωή  στο  έδαφος  άλλων  συμβαλλόμενων  μερών,  υπό περιορισμούς  για  οικονομικούς  και  κοινωνικούς  λόγους.  Εντούτοις,  το παράρτημα  δηλώνει  σαφώς  ότι  η  πρόβλεψη  αυτή  δεν  κατοχυρώνει 

46 

δικαίωμα  εισόδου  στο  εθνικό  έδαφος  και  ισχύει  μόνο  για  τους αλλοδαπούς  που  βρίσκονται  ήδη  νομίμως  εκεί.  Ωστόσο,  η  άρνηση εισόδου  ή  απέλασης  μπορεί  να  αποτελεί  προσβολή  άλλων δικαιωμάτων,  όπως  του  δικαιώματος  στο  σεβασμό  της  οικογενειακής ζωής ή παραβίαση της γενικής απαγόρευσης διακρίσεων του άρθρου 14 ή  ακόμα  και  ταπεινωτική  μεταχείριση,  από  την άποψη  του άρθρου 3, εάν υπάρχουν ισχυρά στοιχεία ότι ο αλλοδαπός θα μεταφερθεί σε ένα κράτος όπου θα υποβληθεί σε απάνθρωπη μεταχείριση. Για τους ίδιους λόγους  θεωρείται  αντίθετη  προς  την  ΕΣΔΑ  η  εφαρμογή  πολιτικής μετανάστευσης  ρατσιστικού  χαρακτήρα.  Έτσι,  στην  υπόθεση  East African Asians η Επιτροπή δέχθηκε ότι διάκριση βασισμένη στη φυλή θα μπορούσε  να  θεωρηθεί  ταπεινωτική  μεταχείριση.  Έχει  θεωρηθεί σύμφωνη  με  την  ΕΣΔΑ  προνομιακή  μεταχείριση  υπηκόων  με  τους οποίους  το  Κράτος  έχει  στενότερους  δεσμούς.  Τέλος,  ιδιαίτερα σημαντικό για τα δικαιώματα μεταναστών και αλλοδαπών είναι το 12° Πρωτόκολλο  της  Ευρωπαϊκής  Σύμβασης  για  τα  Δικαιώματα  του Ανθρώπου, η ελευθερία της έκφρασης της γνώμης (άρθρο 14 παρ. 1 Σ, άρθρο 10  Ευρωπαϊκής  Σύμβασης Δικαιωμάτων Ανθρώπου)  και  η αρχή της  ελεύθερης  λειτουργίας  των  πολιτικών  κομμάτων.  Οι  αρχές  αυτές ουσιαστικά επιβάλλουν σε μία δημοκρατική κοινωνία να αντιπαραθέτει ιδέες  στις  ιδέες,  και  λόγο  στο  λόγο.  Το  άρθρο  10  της  Ε.  Σ.  Δ.  Α. (Ευρωπαϊκή  Σύμβαση  για  τα  Ανθρώπινα  Δικαιώματα),  που  θεωρείται σήμερα  το  Ευρωπαϊκό  Σύνταγμα,  προβλέπει  απόλυτη  προστασία  της ελευθερίας  της  έκφρασης,  συμπεριλαμβανομένης  και  της  ελευθερίας γνώμης,  της  λήψης  ή  μετάδοσης  πληροφοριών  και  ιδεών,  χωρίς  την επέμβαση  από  δημόσια  αρχή.  Ωστόσο,  η  άσκηση  αυτού  του δικαιώματος  υπόκειται  σε  νόμιμους  περιορισμούς,  οι  οποίοι  είναι απαραίτητοι σε μια δημοκρατική κοινωνία για την επίτευξη ορισμένων νομίμων σκοπών  (άρθρο 2). Όσον αφορά  τα  κοινωνικά δικαιώματα,  ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης (1961, τροπ. 1991, 1996) Κυρώθηκε με το  νόμο  1426/84,  ενώ  ακόμη  δεν  έχει  επικυρωθεί  το  πρόσθετο πρωτόκολλο  του  1988.  Αποτέλεσε  το  πρώτο  σφαιρικά  περιεκτικό διεθνές  κείμενο  προστασίας  κοινωνικών  δικαιωμάτων,  και  μάλιστα προηγείται  κατά  πέντε  χρόνια  του  Συμφώνου  για  τα  κοινωνικά δικαιώματα του Ο.Η.Ε. που υπογράφηκε το 1966. Αντίθετα πάντως, από την  ΕΣΔΑ,  ο  Χάρτης  ισχύει  μόνο  για  τους  μετανάστες  και διακινούμενους εργαζομένους που είναι υπήκοοι των κρατών – μελών που υπέγραψαν τον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη.   

 Στο πρώτο μέρος του Χάρτη καθορίζονται, σε επίπεδο αρχών, οι σκοποί της κοινωνικής πολιτικής, ενώ στο δεύτερο μέρος αναγνωρίζονται ρητά 

47 

δικαιώματα  και  συναφείς  υποχρεώσεις  των  κρατών  μελών.  Τα τελευταία  μπορούν  να  μην  επικυρώσουν  το  σύνολο  του  δεύτερου μέρους,  έχουν  όμως  την  υποχρέωση  να  αποδεχθούν  τουλάχιστον  έξι από  τα  άρθρα  1,  5,  6,  7,  12,  13,  16,  19  και  20.  Τα  δικαιώματα  των αλλοδαπών και μεταναστών κατοχυρώνονται αναλυτικότερα στα άρθρα 18  και  19.  Για  την  προστασία  τους,  αλλά  και  για  την  προστασία  των λοιπών  δικαιωμάτων,  ο  Χάρτης  (άρθρο  12)  υποχρεώνει  τα συμβαλλόμενα κράτη να παρέχουν την ελάχιστη προστασία κοινωνικής ασφάλειας, τουλάχιστον στα επίπεδα της Διεθνούς Σύμβασης Εργασίας 102 της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας, συνδυάζοντας την όμως και με την  υποχρέωσή  του  να  βελτιώνουν  διαρκώς  το  επίπεδο  των παρεχόμενων υπηρεσιών.   

Όμως,  κατά  την  κρατούσα  άποψη,  ο  Χάρτης  καθιερώνει  απλώς αντικειμενικές  υποχρεώσεις  των  κρατών  και  όχι  υποκειμενικά δικαιώματα.  Αυτό  σημαίνει,  μεταξύ  άλλων,  ότι  χωρίς  νομοθετική εξειδίκευση  δεν  μπορεί  να  γίνει  επίκληση  στις  διατάξεις  του  ενώπιον των  δικαστηρίων.  Άλλωστε,  κατά  την  κρατούσα  άποψη,  ο  Κοινωνικός Χάρτης  δεν  εφαρμόζεται  σε  συγκεκριμένες,  ατομικές  περιπτώσεις,  αν και υποστηρίζεται πειστικά ότι θα μπορούσε να αποτελέσει βάση για τη θεμελίωση  ενός  υποκειμενικού  “δικαιώματος”  προνοιακών  παροχών, το οποίο μάλιστα να δεσμεύει την κοινωνική διοίκηση.  

Ιδιαίτερης  σπουδαιότητας  είναι  και  οι  εξής  συμβάσεις  του Συμβουλίου της Ευρώπης:  Η  Ευρωπαϊκή  Σύμβαση  για  το  Νομικό  Καθεστώς  των  Μεταναστών Εργαζομένων  (1977),  η  Ευρωπαϊκή  Σύμβαση  για  την  Ιθαγένεια,  η Ευρωπαϊκή  Συνθήκη  για  την  Κοινωνική  Ασφάλιση  (1972)  και  ο Ευρωπαϊκός Κώδικας Κοινωνικής Ασφάλισης  (1964).  Τα δύο  τελευταία κείμενα  εξασφαλίζουν  για  τους  υπηκόους  όλων  των  συμβαλλόμενων μερών  και  για  τους  πρόσφυγες  ισότητα  μεταχείρισης  στην  κοινωνική ασφάλεια.  

Η διακήρυξη της UNESCO 

 Η Διακήρυξη  της UNESCO  για  τη φυλή και  τη φυλετική προκατάληψη έγινε  το 1978.  Στη διακήρυξη δε δίνεται  νομικός όρος  του ρατσισμού, αλλά  ένας  αναλυτικός  κατάλογος  των  εκδηλώσεών  του:  θεωρίες  που ισχυρίζονται  ότι  υπάρχουν  ανώτερες  και  κατώτερες  φυλετικές  ή εθνοτικές  ομάδες,  απλή  δικαιολόγηση  τέτοιων  θεωριών,  ρατσιστικές ιδεολογίες,  στάσεις  προκατάληψης,  συμπεριφορά  διακρίσεων, πρακτικές  που  απολήγουν  σε  ρατσιστική  ανισότητα  και,  τέλος, νομοθεσία  και  πρακτική  διακρίσεων  (άρθρο  2).  Σήμερα  εμφανίζεται 

48 

ένας  νέος  τύπος  ρατσισμού  που  βασίζεται  λιγότερο  σε  βιολογικούς παράγοντες  και  περισσότερο  σε  πολιτισμικούς  παράγοντες,  όπως παραδείγματος χάρη: προάσπιση παραδοσιακών αξιών, μεγιστοποίηση πολιτιστικών διαφορών, άρνηση θετικών συναισθημάτων απέναντι στο διαφορετικό.  

Διεθνής αμνηστία 

Η Διεθνής Αμνηστία  είναι  ένα παγκόσμιο  κίνημα περισσότερων από 3 εκατομμύριων  μελών  και  ακτιβιστών  που  αγωνίζονται  για  την προστασία  των  διεθνώς  αναγνωρισμένων  ανθρωπίνων  δικαιωμάτων. Όραμά  τους  είναι  ένας  κόσμος  όπου  όλοι  οι  άνθρωποι  θα απολαμβάνουν  όλα  τα  δικαιώματα  που  αναγνωρίζονται  από  την Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και από άλλα διεθνή πρότυπα. Ηγήθηκε της πίεσης για την υιοθέτηση της Διακήρυξης των  Ηνωμένων  Εθνών  κατά  των  Βασανιστηρίων  το  1975  και  έπαιξε σημαντικό  ρόλο  στην  πρόσφατα  επιτυχημένη  εκστρατεία  για  τη δημιουργία του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου.  

Άνθρωποι  που  υφίστανται  διακρίσεις,  εξ  αιτίας  της  αντίληψης  που έχουν άλλοι  για αυτούς ή για οποιοδήποτε άλλο λόγο,  είναι  ιδιαίτερα ευάλωτοι σε παραβιάσεις των δικαιωμάτων τους. Ανάμεσα σε αυτές τις ευάλωτες ομάδες ανθρώπων είναι οι φτωχοί, τα μέλη πολλών εθνικών ή  εθνοτικών  ομάδων,  οι  ιθαγενείς  πληθυσμοί,  οι  μετανάστες,  οι γυναίκες  ή  όσοι  υφίστανται  διακρίσεις  λόγω  της  σεξουαλικής  τους ταυτότητας.  

Η  Διεθνής  Αμνηστία  καλεί  τις  κυβερνήσεις  να  πάρουν  μέτρα  για  την πρόληψη  των  διακρίσεων,  τόσο  από  τους  ίδιους  τους  κρατικούς αξιωματούχους, όσο και από οποιοδήποτε άλλο άτομο. Αναλαμβάνουν υποθέσεις  ανθρώπων  που  βασανίστηκαν,  που  καταδικάστηκαν  σε θάνατο,  που  δικάστηκαν  ανέντιμα  ή  υπέστησαν  άλλες  παραβιάσεις εξαιτίας της εικόνας που έχουν άλλοι γι αυτούς. 

Ο ρόλος της παιδείας 

Ο ρόλος της εκπαίδευσης και της κατάρτισης είναι πολύ σημαντικός και περιλαμβάνει  προσπάθειες  σε  τοπικό,  εθνικό  και  ευρωπαϊκό  επίπεδο για την καταπολέμηση του ρατσισμού και της ξενοφοβίας. Σύμφωνα με την ευρωπαϊκή σύμβαση των ανθρώπινων δικαιωμάτων και τη σχετική διεθνή νομοθεσία, και ιδίως με το άρθρο 2 της σύμβασης σχετικά με τα δικαιώματα του παιδιού,  όλα  τα παιδιά, ανεξαρτήτως  της κατάστασης των  γονέων  τους,  έχουν  δικαίωμα  βασικής  εκπαίδευσης.  Θεμελιώδες καθήκον  των  εκπαιδευτικών  συστημάτων  είναι  να  προωθούν  το 

49 

σεβασμό  όλων  των  προσώπων,  ανεξαρτήτως  της  πολιτισμικής  τους καταγωγής  και  των  θρησκευτικών  τους  πεποιθήσεων.  Επιπλέον, μπορούν  να  συμβάλουν  κατά  μοναδικό  τρόπο  στη  βελτίωση  των γνώσεων όσον αφορά την ευρωπαϊκή πολιτισμική ποικιλομορφία.   

Η ανάπτυξη της διδασκαλίας ιδίως της ιστορίας και των επιστημών του ανθρώπου  μπορεί  να  εντείνει  τη  συνειδητοποίηση  της  ευρωπαϊκής πολιτισμικής  ποικιλομορφίας  ώστε  να  εξαλείψει  τα  στερεότυπα.  Η πολιτική,  πολιτισμική  και  γλωσσική  πολυμέρεια  που  χαρακτηρίζει  την Ευρωπαϊκή Ένωση έχει συμβάλει στην προβολή του σεβασμού και  της αξίας της διαφορετικότητας. Κατ' αυτό τον τρόπο, τόσο στους κύκλους των εκπαιδευτικών όσο και στους κοινωνικούς και πολιτικούς χώρους, η πολυμέρεια  θεωρείται  όλο  και  περισσότερο  ως  παράγοντας εμπλουτισμού  και  ως  διακριτικό  σημείο  της  Ευρώπης  των  πολιτών. Εξάλλου,  μέτρο  της  ποιότητας  των  εκπαιδευτικών  συστημάτων σε  μια πλουραλιστική  κοινωνία  είναι  και  η  ικανότητά  τους  να  διευκολύνουν την  κοινωνική  ένταξη  των  μαθητών  και  σπουδαστών  τους.  Συνεπώς, ένας σημαντικός στόχος ενός ποιοτικού εκπαιδευτικού συστήματος θα πρέπει να είναι η προαγωγή της ισότητας ευκαιριών.   

Για  το σκοπό αυτό,  τα ευρωπαϊκά εκπαιδευτικά συστήματα θα πρέπει να συνεχίσουν και να εντείνουν τις προσπάθειές τους για την προαγωγή μιας  εκπαίδευσης  με  αξίες  που  ευνοούν  στάσεις  αλληλεγγύης  και ανεκτικότητας  καθώς  και  σεβασμού  της  δημοκρατίας  και  των ανθρωπίνων  δικαιωμάτων.  Τα  εκπαιδευτικά  ιδρύματα  μπορούν  να παράσχουν  πολύτιμη  συμβολή  στην  προαγωγή  του  σεβασμού,  της ανεκτικότητας  και  της  αλληλεγγύης  έναντι  ατόμων  και  ομάδων διαφορετικής  εθνοφυλετικής  ή  πολιτισμικής  καταγωγής  ή θρησκευτικών  πεποιθήσεων,  μέσω  ενεργειών  όπως  οι  ακόλουθες:  ‐ χρησιμοποίηση  διδακτικού  υλικού  (εγχειρίδια,  κείμενα, οπτικοακουστικά  μέσα,  κ.λπ.)  που  να  αντανακλά  την  πολιτισμική ποικιλομορφία  της  ευρωπαϊκής  κοινωνίας,  ‐  ειδικές  πρωτοβουλίες ένταξης  με  στόχο  τους  μαθητές  και  σπουδαστές  οι  οποίοι  λόγω  της κοινωνικής  τους  κατάστασης  μπορεί  να  αποτελέσουν  εύφορο  έδαφος για  ρατσιστικές  και  ξενόφοβες  επιρροές.  Ιδιαίτερα,  σε  περιοχές  όπου παρατηρείται πιο έντονα το φαινόμενο του κοινωνικού αποκλεισμού θα πρέπει  να  εφαρμόζονται  ειδικά προγράμματα,  ‐  ενίσχυση  των  τομέων εκπαίδευσης  που  μπορούν  να  βοηθήσουν  στην  καλύτερη  κατανόηση των  χαρακτηριστικών  μιας  πολυπολιτισμικής  κοινωνίας,  όπως  είναι ειδικότερα η ιστορία, οι επιστήμες του ανθρώπου και η διδασκαλία των γλωσσών,  ‐  προαγωγή  των  συμπράξεων  μεταξύ  εκπαιδευτικών ιδρυμάτων  και  μεταξύ  μαθητών,  με  στόχο  την  προώθηση 

50 

δραστηριοτήτων οι οποίες να αναχαιτίζουν την εξάπλωση ρατσιστικών και ξενόφοβων στάσεων.  

Καλό θα ήταν τα κράτη μέλη:  1. να ενθαρρύνουν την παροχή ποιοτικής εκπαίδευσης και κατάρτισης, που  να  επιτρέπει  σε  όλα  τα  παιδιά  να  αξιοποιήσουν  της  δυνατότητές τους και να διαδραματίσουν ένα ρόλο στην Κοινότητα,  2. να ενθαρρύνουν την ευελιξία των εκπαιδευτικών συστημάτων, ώστε να μπορούν  να ανταποκρίνονται σε πολύπλοκες  καταστάσεις  και,  κατ' αυτόν  τον  τρόπο,  να  προάγουν  τον  πλουραλισμό  των  σχολικών προγραμμάτων,  3.  να  προωθούν  καινοτομίες  στην  εκπαίδευση  και  στα  σχολικά προγράμματα  οι  οποίες  συμβάλλουν  στην  ανάπτυξη  ιδεών  όπως  η ειρήνη,  η  δημοκρατία,  ο  σεβασμός  και  η  ισότητα  μεταξύ  των πολιτισμών, η ανεκτικότητα, η συνεργασία κ.λπ.,  και  να προάγουν  την επεξεργασία διδακτικού υλικού σχεδιασμένου ώστε να διαδίδει στάσεις και αξίες που ευνοούν την κατανόηση και την ανεκτικότητα,  4.  να  ενθαρρύνουν πρωτοβουλίες  για  την προώθηση  της συνεργασίας μεταξύ των σχολείων και των τοπικών τους κοινοτήτων.  

Πηγές: http://en.wikipedia.org/wiki/UNESCO http://www.europarl.europa.eu/portal/el 

Guantanamo Bay  

O  λεγόμενος  "War  on  Τerror"  είναι  μια  παγκόσμια  στρατιωτική εκστρατεία  που άρχισε ως  αποτέλεσμα  της  "τρομοκρατικής"  επίθεσης στην Αμερική στις 11 Σεπτεμβρίου το 2001 με σκοπό την εξάλειψη της al‐Qaeda  και άλλων οργανώσεων.  Το Ηνωμένο Βασίλειο  ,  τα μέλη  του ΝΑΤΟ  και  αρκετά  άλλα  έθνη  συμμετέχουν  .  Λέγεται  μάλιστα  ότι  η Ευρώπη  φιλοξενεί  "Blck  Sites"  ,  φυλακές  της  CIA  για  την  ανάκριση υπόπτων για τρομοκρατικές δράσεις οι οποίες είναι παράνομες, αφού βρίσκονται εκτός δικαιοδοσίας της CIA.  

Η  φράση  "War  on  Terror"  ή  "Πόλεμος  στον  Τρόμο"  χρησιμοποιήθηκε πρώτη  φορά  από  τον  αμερικανό  πρόεδρο  George  W.  Bush. Eεπιχειρήσεις αυτής της εκστρατείας είναι:  

Ο πόλεμος στο Αφγανιστάν (2001‐σημερα) 

Η πτώση της κυβέρνησης Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν 

Η καταστροφή στρατοπέδων της al‐Qaeda 

πόλεμος στο Ιράκ (2003‐2011) 

Ο πόλεμος στο βορειοδυτικό Πακιστάν (2004‐σημερα). 

51 

Το  Γκουαντάναμο  είναι  μια  Αμερικάνικη  στρατιωτική  φυλακή  στην Κούβα, εγκατεστημένη από το 2002 υπό την πρωθυπουργία του Bush ή οποία  χτίστηκε  για  την  κράτηση  και  την  ανάκριση  επικίνδυνων  και πολιτικών  κρατουμένων  καθώς  και  κατηγορουμένων  για  εγκλήματα πολέμου  από  το  "War  on  Terror",  το  Ιράκ  και  το  Αφγανιστάν.  Συχνά, χωρίς να έχουν δικαστεί πρώτα  

Το 2013 , 106 από τους 166 κρατούμενους παίρνουν μέρος σε απεργία πείνας  ,  απαιτώντας  την  ελευθέρωση  τους,  και  ταΐζονται  με  το  ζόρι, διαδικασία που γίνεται βάζοντας στον κρατούμενο ένα σωληνάκι, μέσω της μύτης, και οδηγώντας το στο στομάχι  , όπου αδειάζουν την τροφή. Αυτό θεωρείται βασανιστήριο και αρκετοί κρατούμενοι έχουν δηλώσει ότι  οι  άνθρωποι  που  παίρνουν  μέρος  στη  διαδικασία  αυτή  είναι βασανιστές και όχι  ιατροί όπως θα έπρεπε και το κάνουν με σκοπό να προκαλέσουν πόνο.  

Ο  λόγος  που  οι  κρατούμενοι  απαιτούν  την  ελευθερία  τους  είναι  πως έχουν αθωωθεί και υποτίθεται πως μπορούν να φύγουν, μα η Αμερική δεν  τους  δέχεται  ως  πολίτες,  η  Ευρώπη  τους  θεωρεί  πρόβλημα  των Αμερικανών  και  παρότι  αρκετοί  από  αυτούς  έχουν  οικογένειες  εκεί  , τους αρνείται η υπηκοότητα, άλλοι δεν έχουν περάσει από δίκη, και σε άλλους  στερούνται  βασικά  ανθρώπινα  δικαιώματα.  Οι  φύλακες  δεν σέβονται  τη θρησκεία τους, και τους ξυλοκοπούν ή τους εξαθλιώνουν. Οι  περισσότεροι  είναι  "ελεύθεροι"  να  φύγουν  αφού  δεν  τους  έχει αποδοθεί κάποια κατηγορία μα ακόμα κρατούνται.  

Ευρώπη & Ανθρώπινα Δικαιώματα Μια εργασία από τους:  Μύρωνας Γιαννακούρος, Μιχάλης Καμπόσος   

Πηγή: United Nations Information Centre, Greece  ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ  ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ  ΓΙΑ  ΤΑ  ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ  ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ  ‐  10 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 1948  

Προοίμιο  

Επειδή η αναγνώριση της αξιοπρέπειας, που είναι σύμφυτη σε όλα τα μέλη  της  ανθρώπινης  οικογένειας,  καθώς  και  των  ίσων  και αναπαλλοτρίωτων  δικαιωμάτων  τους  αποτελεί  το  θεμέλιο  της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της ειρήνης στον κόσμο.   

Επειδή  η  παραγνώριση  και  η  περιφρόνηση  των  δικαιωμάτων  του ανθρώπου  οδήγησαν  σε  πράξεις  βαρβαρότητας,  που  εξεγείρουν  την ανθρώπινη συνείδηση, και η προοπτική ενός κόσμου όπου οι άνθρωποι 

52 

θα  είναι  ελεύθεροι  να  μιλούν  και  να  πιστεύουν,  λυτρωμένοι  από  τον τρόμο  και  την  αθλιότητα,  έχει  διακηρυχθεί  ως  η  πιο  υψηλή  επιδίωξη του ανθρώπου.   

Επειδή  έχει  ουσιαστική  σημασία  να  προστατεύονται  τα  ανθρώπινα δικαιώματα  από  ένα  καθεστώς  δικαίου,  ώστε  ο  άνθρωπος  να  μην αναγκάζεται να προσφεύγει, ως έσχατο καταφύγιο, στην εξέγερση κατά της τυραννίας και της καταπίεσης.   

Επειδή έχει ουσιαστική σημασία να ενθαρρύνεται η ανάπτυξη φιλικών σχέσεων ανάμεσα στα έθνη.   

Επειδή,  με  τον  καταστατικό  Χάρτη,  οι  λαοί  των  Ηνωμένων  Εθνών διακήρυξαν  και  πάλι  την  πίστη  τους  στα  θεμελιακά  δικαιώματα  του ανθρώπου,  στην  αξιοπρέπεια  και  την  αξία  της  ανθρώπινης προσωπικότητας, στην ισότητα δικαιωμάτων ανδρών και γυναικών, και διακήρυξαν πως είναι αποφασισμένοι να συντελέσουν στην κοινωνική πρόοδο  και  να δημιουργήσουν  καλύτερες συνθήκες  ζωής στα πλαίσια μιας ευρύτερης ελευθερίας.   

Επειδή  τα κράτη μέλη ανέλαβαν  την υποχρέωση να εξασφαλίσουν, σε συνεργασία  με  τον  Οργανισμό  των  Ηνωμένων  Εθνών,  τον αποτελεσματικό  σεβασμό  των  δικαιωμάτων  του  ανθρώπου  και  των θεμελιακών ελευθεριών σε όλο τον κόσμο.   

Επειδή  η  ταυτότητα  αντιλήψεων  ως  προς  τα  δικαιώματα  και  τις ελευθερίες αυτές έχει εξαιρετική σημασία για να εκπληρωθεί πέρα ως πέρα  αυτή  η  υποχρέωση,  η  ΓΕΝΙΚΗ  ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ  διακηρύσσει  ότι  η παρούσα  Οικουμενική  Διακήρυξη  των  Δικαιωμάτων  του  Ανθρώπου αποτελεί το κοινό ιδανικό στο οποίο πρέπει να κατατείνουν όλοι οι λαοί και όλα τα έθνη, έτσι ώστε κάθε άτομο και κάθε όργανο της κοινωνίας, με  τη  Διακήρυξη  αυτή  διαρκώς  στη  σκέψη,  να  καταβάλλει,  με  τη διδασκαλία  και  την  παιδεία,  κάθε  προσπάθεια  για  να  αναπτυχθεί  ο σεβασμός  των  δικαιωμάτων  και  των  ελευθεριών  αυτών,  και  να εξασφαλιστεί  προοδευτικά,  με  εσωτερικά  και  διεθνή  μέσα,  η παγκόσμια  και  αποτελεσματική  εφαρμογή  τους,  τόσο  ανάμεσα  στους λαούς  των  ίδιων  των  κρατών  μελών  όσο  και  ανάμεσα  στους πληθυσμούς χωρών που βρίσκονται στη δικαιοδοσία τους.   

ΑΡΘΡΟ 1 Όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι στην αξιοπρέπεια και τα  δικαιώματα.  Είναι  προικισμένοι  με  λογική  και  συνείδηση,  και οφείλουν να συμπεριφέρονται μεταξύ τους με πνεύμα αδελφοσύνης.    

53 

ΑΡΘΡΟ 2  Κάθε άνθρωπος δικαιούται να επικαλείται όλα τα δικαιώματα και όλες τις  ελευθερίες  που  προκηρύσσει  η  παρούσα  Διακήρυξη,  χωρίς  καμία απολύτως διάκριση, ειδικότερα ως προς τη φυλή, το χρώμα, το φύλο, τη γλώσσα,  τις  θρησκείες,  τις  πολιτικές  ή  οποιεσδήποτε  άλλες πεποιθήσεις,  την  εθνική  ή  κοινωνική  καταγωγή,  την  περιουσία,  τη γέννηση  ή  οποιαδήποτε  άλλη  κατάσταση.  Δεν  θα  μπορεί  ακόμα  να γίνεται  καμία  διάκριση  εξαιτίας  του  πολιτικού,  νομικού  ή  διεθνούς καθεστώτος της χώρας από την οποία προέρχεται κανείς, είτε πρόκειται για χώρα ή εδαφική περιοχή ανεξάρτητη, υπό κηδεμονία ή υπεξουσία, ή που βρίσκεται υπό οποιονδήποτε άλλον περιορισμό κυριαρχίας.   

ΑΡΘΡΟ 3  Κάθε άτομο έχει δικαίωμα στη ζωή,  την ελευθερία και  την προσωπική του ασφάλεια.   

ΑΡΘΡΟ 4  Κανείς δεν επιτρέπεται να ζει υπό καθεστώς δουλείας, ολικής ή μερικής. Η  δουλεία  και  το  δουλεμπόριο  υπό  οποιαδήποτε  μορφή απαγορεύονται.   

ΑΡΘΡΟ 5  Κανείς δεν επιτρέπεται να υποβάλλεται σε βασανιστήρια ούτε σε ποινή ή μεταχείριση σκληρή, απάνθρωπη ή ταπεινωτική.   

ΑΡΘΡΟ 6  Καθένας,  όπου  και  αν  βρίσκεται,  έχει  δικαίωμα  στην  αναγνώριση  της νομικής του προσωπικότητας.   

ΑΡΘΡΟ 7  Όλοι  είναι  ίσοι  απέναντι  στον  νόμο  και  έχουν  δικαίωμα  σε  ίση προστασία  του  νόμου,  χωρίς  καμία  απολύτως  διάκριση.  Όλοι  έχουν δικαίωμα σε ίση προστασία από κάθε διάκριση που θα παραβίαζε την παρούσα  Διακήρυξη  και  από  κάθε  πρόκληση  για  μια  τέτοια  δυσμενή διάκριση.   

ΑΡΘΡΟ 8  Καθένας  έχει  δικαίωμα  να  ασκεί  αποτελεσματικά  ένδικα  μέσα  στα αρμόδια  εθνικά  δικαστήρια  κατά  των  πράξεων  που  παραβιάζουν  τα θεμελιακά δικαιώματα  τα οποία  του αναγνωρίζουν  το Σύνταγμα και ο νόμος.   

ΑΡΘΡΟ 9  Κανείς  δεν  μπορεί  να  συλλαμβάνεται,  να  κρατείται  ή  να  εξορίζεται αυθαίρετα.  

54 

 

ΑΡΘΡΟ 10  Καθένας  έχει  δικαίωμα,  με  πλήρη  ισότητα,  να  εκδικάζεται  η  υπόθεσή του  δίκαια  και  δημόσια,  από  δικαστήριο ανεξάρτητο  και  αμερόληπτο, που  θα  αποφασίσει  είτε  για  τα  δικαιώματα  και  τις  υποχρεώσεις  του είτε, σε περίπτωση ποινικής διαδικασίας, για το βάσιμο της κατηγορίας που στρέφεται εναντίον του.   

ΑΡΘΡΟ 11  Κάθε κατηγορούμενος για ποινικό αδίκημα πρέπει να θεωρείται αθώος, ωσότου  διαπιστωθεί  η  ενοχή  του  σύμφωνα  με  τον  νόμο,  σε  ποινική δίκη,  κατά  την οποία θα  του  έχουν  εξασφαλιστεί όλες οι απαραίτητες για  την  υπεράσπισή  του  εγγυήσεις.    Κανείς  δεν  θα  καταδικάζεται  για πράξεις  ή  παραλείψεις  που,  κατά  τον  χρόνο  που  τελέστηκαν,  δεν συνιστούσαν αξιόποινο αδίκημα κατά το εσωτερικό ή το διεθνές δίκαιο. Επίσης, δεν επιβάλλεται ποινή βαρύτερη από εκείνη που ίσχυε κατά τον χρόνο που τελέστηκε η αξιόποινη πράξη.   

ΑΡΘΡΟ 12  Κανείς  δεν  επιτρέπεται  να  υποστεί  αυθαίρετες  επεμβάσεις  στην ιδιωτική του ζωή, την οικογένεια, την κατοικία ή την αλληλογραφία του, ούτε  προσβολές  της  τιμής  και  της  υπόληψης  του.  Καθένας  έχει  το δικαίωμα  να  τον  προστατεύουν  οι  νόμοι  από  επεμβάσεις  και προσβολές αυτού του είδους.   

ΑΡΘΡΟ 13  Καθένας έχει το δικαίωμα να κυκλοφορεί ελεύθερα και να εκλέγει τον τόπο  της  διαμονής  του  στο  εσωτερικό  ενός  κράτους.  Καθένας  έχει  το δικαίωμα να εγκαταλείπει οποιαδήποτε  χώρα,  ακόμα και  τη δική  του, και να επιστρέφει σε αυτήν.   

ΑΡΘΡΟ 14  Κάθε άτομο που καταδιώκεται έχει το δικαίωμα να ζητά άσυλο και του παρέχεται άσυλο σε άλλες χώρες.  Το δικαίωμα αυτό δεν μπορεί κανείς να το επικαλεστεί, σε περίπτωση δίωξης  για  πραγματικό  αδίκημα  του  κοινού  ποινικού  δικαίου  ή  για ενέργειες αντίθετες προς τους σκοπούς και τις αρχές του ΟΗΕ.  

ΑΡΘΡΟ 15  Καθένας  έχει  το  δικαίωμα  μιας  ιθαγένειας.    Κανείς  δεν  μπορεί  να στερηθεί  αυθαίρετα  την  ιθαγένειά  του  ούτε  το  δικαίωμα  να  αλλάξει ιθαγένεια.       

55 

ΑΡΘΡΟ 16  Από  τη  στιγμή  που  θα  φθάσουν  σε  ηλικία  γάμου,  ο  άνδρας  και  η γυναίκα, χωρίς κανένα περιορισμό εξαιτίας της φυλής, της εθνικότητας ή  της  θρησκείας,  έχουν  το  δικαίωμα  να  παντρεύονται  και  να  ιδρύουν οικογένεια. Και οι δύο έχουν ίσα δικαιώματα ως προς τον γάμο, κατά τη διάρκεια  του  γάμου  και  κατά  τη  διάλυσή  του.    Γάμος  δεν  μπορεί  να συναφθεί  παρά  μόνο  με  ελεύθερη  και  πλήρη  συναίνεση  των μελλονύμφων.  Η οικογένεια είναι το φυσικό και το βασικό στοιχείο της κοινωνίας  και  έχει  το  δικαίωμα  προστασίας  από  την  κοινωνία  και  το κράτος.   

ΑΡΘΡΟ 17  Κάθε  άτομο,  μόνο  του  ή  με  άλλους  μαζί,  έχει  το  δικαίωμα  της ιδιοκτησίας.  Κανείς  δεν μπορεί  να στερηθεί αυθαίρετα  την  ιδιοκτησία του.   

ΑΡΘΡΟ 18  Κάθε  άτομο  έχει  το  δικαίωμα  της  ελευθερίας  της  σκέψης,  της συνείδησης  και  της  θρησκείας.  Στο  δικαίωμα  αυτό  περιλαμβάνεται  η ελευθερία  για  την  αλλαγή  της  θρησκείας  ή  πεποιθήσεων,  όπως  και  η ελευθερία να εκδηλώνει κανείς τη θρησκεία του ή τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις,  μόνος  ή  μαζί  με  άλλους,  δημόσια  ή  ιδιωτικά,  με  τη διδασκαλία,  την  άσκηση,  τη  λατρεία  και  με  την  τέλεση  θρησκευτικών τελετών.   

ΑΡΘΡΟ 19  Καθένας έχει το δικαίωμα της ελευθερίας της γνώμης και της έκφρασης, που  σημαίνει  το  δικαίωμα  να μην  υφίσταται  δυσμενείς  συνέπειες  για τις γνώμες του, και το δικαίωμα να αναζητεί, να παίρνει και να διαδίδει πληροφορίες  και  ιδέες,  με  οποιοδήποτε  μέσο  έκφρασης,  και  από  όλο τον κόσμο.   

ΑΡΘΡΟ 20  Καθένας  έχει  το  δικαίωμα  να  συνέρχεται  και  να  συνεταιρίζεται ελεύθερα  και  για  ειρηνικούς  σκοπούς.  Κανείς  δεν  μπορεί  να υποχρεωθεί να συμμετέχει σε ορισμένο σωματείο.   

ΑΡΘΡΟ 21  Καθένας έχει το δικαίωμα να συμμετέχει στη διακυβέρνηση της χώρας του,  άμεσα  ή  έμμεσα,  με  αντιπροσώπους  ελεύθερα  εκλεγμένους. Καθένας  έχει  το  δικαίωμα  να  γίνεται  δεκτός,  υπό  ίσους  όρους,  στις δημόσιες  υπηρεσίες  της  χώρας  του.  Η  λαϊκή  θέληση  είναι  το  θεμέλιο της κρατικής εξουσίας. Η θέληση αυτή πρέπει να εκφράζεται με τίμιες εκλογές,  οι  οποίες πρέπει  να διεξάγονται  περιοδικά,  με  καθολική,  ίση 

56 

και  μυστική  ψηφοφορία,  ή  με  αντίστοιχη  διαδικασία  που  να εξασφαλίζει την ελευθερία της εκλογής.   

ΑΡΘΡΟ 22  Κάθε  άτομο,  ως  μέλος  του  κοινωνικού  συνόλου,  έχει  δικαίωμα κοινωνικής προστασίας. Η κοινωνία, με την εθνική πρωτοβουλία και τη διεθνή  συνεργασία,  ανάλογα  πάντα  με  την  οργάνωση  και  τις οικονομικές δυνατότητες κάθε κράτους, έχει χρέος να του εξασφαλίσει την  ικανοποίηση  των  οικονομικών,  κοινωνικών  και  πολιτιστικών δικαιωμάτων  που  είναι  απαραίτητα  για  την  αξιοπρέπεια  και  την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητάς του.   

ΑΡΘΡΟ 23  Καθένας  έχει  το  δικαίωμα  να  εργάζεται  και  να  επιλέγει  ελεύθερα  το επάγγελμά  του,  να  έχει δίκαιες  και  ικανοποιητικές συνθήκες δουλειάς και  να  προστατεύεται  από  την  ανεργία.  Όλοι,  χωρίς  καμία  διάκριση, έχουν  το  δικαίωμα  ίσης  αμοιβής  για  ίση  εργασία.  Κάθε  εργαζόμενος έχει δικαίωμα δίκαιης και ικανοποιητικής αμοιβής, που να εξασφαλίζει σε αυτόν και την οικογένειά του συνθήκες ζωής άξιες στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια.  Η  αμοιβή  της  εργασίας,  αν  υπάρχει,  πρέπει  να συμπληρώνεται με άλλα μέσα κοινωνικής προστασίας. Καθένας έχει το δικαίωμα  να  ιδρύει  μαζί  με  άλλους  συνδικάτα  και  να  συμμετέχει  σε συνδικάτα για την προάσπιση των συμφερόντων του.   

ΑΡΘΡΟ 24  Καθένας  έχει  το  δικαίωμα  στην  ανάπαυση,  σε  ελεύθερο  χρόνο,  και ιδιαίτερα, σε λογικό περιορισμό του χρόνου εργασίας και σε περιοδικές άδειες με πλήρεις αποδοχές.   

ΑΡΘΡΟ 25  Καθένας  έχει  δικαίωμα  σε  ένα  βιοτικό  επίπεδο  ικανό  να  εξασφαλίσει στον  ίδιο  και  στην  οικογένεια  του  υγεία  και  ευημερία,  και  ειδικότερα τροφή,  ρουχισμό,  κατοικία,  ιατρική  περίθαλψη  όπως  και  τις απαραίτητες κοινωνικές υπηρεσίες. Έχει ακόμα δικαίωμα σε ασφάλιση για την ανεργία,  την αρρώστια,  την αναπηρία,  τη χηρεία,  τη γεροντική ηλικία, όπως και για όλες τις άλλες περιπτώσεις που στερείται τα μέσα της  συντήρησής  του,  εξαιτίας  περιστάσεων  ανεξαρτήτων  της  θέλησης του. Η μητρότητα και η παιδική ηλικία έχουν δικαίωμα ειδικής μέριμνας και  περίθαλψης.  Όλα  τα  παιδιά,  ανεξάρτητα  αν  είναι  νόμιμα  ή εξώγαμα, απολαμβάνουν την ίδια κοινωνική προστασία.   

ΑΡΘΡΟ 26  Καθένας  έχει  δικαίωμα  στην  εκπαίδευση.  Η  εκπαίδευση  πρέπει  να παρέχεται  δωρεάν,  τουλάχιστον  στη  στοιχειώδη  και  βασική  βαθμίδα 

57 

της.  Η  στοιχειώδης  εκπαίδευση  είναι  υποχρεωτική.  Η  τεχνική  και επαγγελματική  εκπαίδευση  πρέπει  να  εξασφαλίζεται  για  όλους.  Η πρόσβαση στην ανώτατη παιδεία πρέπει να είναι ανοικτή σε όλους, υπό ίσους όρους, ανάλογα με τις ικανότητες τους.  Η εκπαίδευση πρέπει να αποβλέπει στην πλήρη ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας και στην  ενίσχυση  του  σεβασμού  των  ανθρωπίνων  δικαιωμάτων  και  των θεμελιακών  ελευθεριών.  Πρέπει  να  προάγει  την  κατανόηση,  την ανεκτικότητα  και  τη  φιλία  ανάμεσα  σε  όλα  τα  έθνη  και  σε  όλες  τις φυλές  και  τις  θρησκευτικές  ομάδες,  και  να  ευνοεί  την  ανάπτυξη  των δραστηριοτήτων  των Ηνωμένων  Εθνών  για  τη  διατήρηση  της  ειρήνης. Οι  γονείς  έχουν,  κατά  προτεραιότητα,  το  δικαίωμα  να  επιλέγουν  το είδος της παιδείας που θα δοθεί στα παιδιά τους.  

ΑΡΘΡΟ 27  Καθένας  έχει  το  δικαίωμα  να  συμμετέχει  ελεύθερα  στην  πνευματική ζωή  της  κοινότητας,  να  χαίρεται  τις  καλές  τέχνες  και  να  μετέχει  στην επιστημονική πρόοδο και στα αγαθά της. Καθένας έχει το δικαίωμα να προστατεύονται  τα  ηθικά  και  υλικά  συμφέροντά  του  που  απορρέουν από  κάθε  είδους  επιστημονική,  λογοτεχνική ή  καλλιτεχνική παραγωγή του.   

ΑΡΘΡΟ 28  Καθένας έχει το δικαίωμα να επικρατεί μια κοινωνική και διεθνής τάξη, μέσα στην οποία τα δικαιώματα και οι ελευθερίες που προκηρύσσει η παρούσα Διακήρυξη  να μπορούν  να πραγματώνονται σε όλη  τους  την έκταση.   

ΑΡΘΡΟ 29  Το άτομο  έχει  καθήκοντα απέναντι  στην  κοινότητα,  μέσα στα πλαίσια της  οποίας  και  μόνο  είναι  δυνατή  η  ελεύθερη  και  ολοκληρωμένη ανάπτυξη της προσωπικότητάς του.  Στην άσκηση των δικαιωμάτων του και  στην  απόλαυση  των  ελευθεριών  του  κανείς  δεν  υπόκειται  παρά μόνο  στους  περιορισμούς  που  ορίζονται  από  τους  νόμους,  με αποκλειστικό  σκοπό  να  εξασφαλίζεται  η  αναγνώριση  και  ο  σεβασμός των  δικαιωμάτων  και  των  ελευθεριών  των  άλλων,  και  να ικανοποιούνται  οι  δίκαιες  απαιτήσεις  της  ηθικής,  της  δημόσιας  τάξης και  του γενικού καλού, σε μια δημοκρατική κοινωνία.    Τα δικαιώματα αυτά  και  οι  ελευθερίες  δεν  μπορούν,  σε  καμία  περίπτωση,  να ασκούνται  αντίθετα  προς  τους  σκοπούς  και  τις  αρχές  των  Ηνωμένων Εθνών.       

58 

ΑΡΘΡΟ 30  Καμιά διάταξη της παρούσας Διακήρυξης δεν μπορεί να ερμηνευθεί ότι παρέχει  σε  ένα  κράτος,  σε  μια  ομάδα  ή  σε  ένα  άτομο  οποιοδήποτε δικαίωμα  να  επιδίδεται  σε  ενέργειες  ή  να  εκτελεί  πράξεις  που αποβλέπουν  στην  άρνηση  των  δικαιωμάτων  και  των  ελευθεριών  που εξαγγέλλονται σε αυτήν.  

Κατηγορίες ανθρωπίνων δικαιωμάτων  

Υπάρχουν διάφορες κατηγορίες ανθρωπίνων δικαιωμάτων:  

Πολιτικά δικαιώματα και τα δικαιώματα του πολίτη (Wikipedia)  

Αυτή η ομάδα δικαιωμάτων αντιστοιχεί στα πρώτα άρθρα της Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων  

Πολιτικά δικαιώματα είναι: Α) τα νομικά δικαιώματα όπως το δικαίωμα της ισότητας απέναντι στο νόμο,  το  δικαίωμα  της  δίκης  και  της  νόμιμης  εκπροσώπησης  από συνήγορο καθώς και το δικαίωμα της άσκησης έφεσης.   

Β) τα καθαρά πολιτικά δικαιώματα όπως το δικαίωμα της συμμετοχής στα κοινά και στην Πολιτική, το δικαίωμα της ψήφου, το δικαίωμα της διαμαρτυρίας, της αυτοάμυνας, της συμμετοχής σε συλλόγους και κόμματα και της συγκέντρωσης με άλλους πολίτες   

Τα δικαιώματα του πολίτη είναι τα φυσικά δικαιώματα όλων των ανθρώπων όπως: 

Το δικαίωμα στη ζωή και στη διατήρηση της ζωής  

Το δικαίωμα της ασφάλειας  

Το δικαίωμα της ισότητας ανεξαρτήτως φυλής, χρώματος, καταγωγής, φύλου, σεξουαλικής προτίμησης, εθνικότητας, θρησκείας ή αναπηρίας  

Τα ατομικά δικαιώματα όπως το δικαίωμα στην περιουσία, την ιδιοκτησία, την ιδιωτική ζωή  

Οι ελευθερίες της σκέψης, της συνείδησης, της θρησκευτικής πίστης και λατρείας, της έκφρασης, του Τύπου, της μετακίνησης  

Τα Δημοκρατικά δικαιώματα  

Άρθρο 21 – Δικαίωμα στη Δημοκρατία  1. Καθένας έχει το δικαίωμα να συμμετέχει στη διακυβέρνηση της χώρας του, είτε άμεσα είτε έμμεσα, με αντιπροσώπους ελεύθερα εκλεγμένους.  2. Καθένας έχει το δικαίωμα να γίνεται δεκτός, υπό ίσους όρους, στις δημόσιες υπηρεσίες της χώρας του.  

59 

3. Η λαϊκή θέληση είναι το θεμέλιο της κρατικής εξουσίας. Η θέληση αυτή οφείλει να εκφράζεται με γνήσιες εκλογές, οι οποίες πρέπει να διεξάγονται περιοδικά, με καθολική, ίση και μυστική ψηφοφορία ή με αντίστοιχη διαδικασία που να εξασφαλίζει την ελευθερία της εκλογής.  

Κοινωνικά‐οικονομικά‐πολιτιστικά δικαιώματα  

International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights (ICESCR) of 1966  

Εργασιακά  δικαιώματα  (δικαίωμα  για  εργασία  και  ισότητα  στην εργασία,  δικαίωμα  συνδικαλισμού  για  διεκδίκηση  ευνοϊκών συνθηκών εργασίας, κλπ)  

Δικαίωμα στη δωρεάν υγεία και περίθαλψη  

Δικαίωμα στη δωρεάν παιδεία και εκπαίδευση  

Δικαίωμα στο γάμο και τη δημιουργία οικογένειας  

Δικαίωμα σε ένα αποδεκτό επίπεδο ζωής  

Δικαίωμα στην κοινωνική ασφάλιση  

Δικαίωμα στη συμμετοχή στην πολιτιστική ζωή και την απόλαυση των πολιτιστικών προϊόντων  

Δικαίωμα στην ίση απόλαυση των πλεονεκτημάτων των επιστημονικών επιτευγμάτων  

Δικαιώματα των μειονοτήτων (δικαίωμα αυτο‐προσδιορισμού εθνικής, θρησκευτικής, πολιτικής, πολιτιστικής, σεξουαλικής ταυτότητας)  

Παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων:  

Παραβίαση του Άρθρου 17 για το δικαίωμα στην περιουσία  Βλέπουμε  σήμερα  να  γίνεται  απαλλοτρίωση  ακίνητης  περιουσίας  σε πολίτες που αδυνατούν να αποπληρώσουν τις δόσεις των στεγαστικών δανείων τους ακόμα και όταν πρόκειται για την πρώτη τους κατοικία.  Παραβίαση του Άρθρου 25 για στέγη και τροφή  Στους  δρόμους  των  μεγάλων  πόλεων  βλέπουμε  πολλούς  πλέον αστέγους και ανθρώπους που αναζητούν τροφή στα σκουπίδια. Επίσης κάποιοι  συμπολίτες  μας  βιώνουν  την  έξωση  επειδή  δεν  μπορούν  να πληρώσουν το ενοίκιό τους.  Παραβίαση του Άρθρου 5: Οχι βασανιστήρια και εξευτελισμός  Ο εκφοβισμός(bullying)είναι ένα παράδειγμα εξευτελισμού.  Παραβίαση του Άρθρου 23: Για ικανοποιητική αμοιβή  Οι μισθοί σήμερα μειώνονται συνεχώς.  Παραβίαση  του  Άρθρου  24:  για  ελεύθερο  χρόνο  και  άδεια  με αποδοχές  Οι νέοι εργαζόμενοι κινδυνεύουν να χάσουν αυτό το δικαίωμα. 

60 

Τα δικαιώματα των παιδιών 

 ΔΙΟΡΓΑΝΩΤΡΙΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΕΥΡΩΠΑΊΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ :  ΜΑΡΗ ΜΑΡΙΑ  

Επιμελήθηκαν  την  εργασία:  Ηλιάνα  Κελένη,  Ελένη  Μήτση,  Άρτεμις Νικητοπούλου, Μαρία Ντάση, Διονυσία Πολυκανδριώτη, Δώρα Τζώρτζη 

Κατηγορίες δικαιωμάτων παιδιού 

Όλα τα παιδιά είναι  ίσα και πρέπει να προστατεύονται από διακρίσεις λόγω  φυλής,  χρώματος,  φύλου,  γλώσσας,  θρησκείας,  καταγωγής, πεποιθήσεων,  νομικής κατάστασης των  ίδιων ή μελών της οικογένειάς τους.  

Η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού περιλαμβάνει τρεις μεγάλες κατηγορίες δικαιωμάτων:  

• Προστασία  (από κάθε μορφής κακοποίηση, εκμετάλλευση, διάκριση, ρατσισμό, κ.λπ.) •  Παροχές  (δικαίωμα  στην  εκπαίδευση,  την  υγεία,  την  πρόνοια,  την ψυχαγωγία, κ.λπ.) •  Συμμετοχή  (δικαίωμα στην έκφραση γνώμης,  την πληροφόρηση,  τον ελεύθερο χρόνο, κ.λπ.)  

Προστασία  

1) ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ  Αρχικά οποιοδήποτε παιδί θα πρέπει να ρυθμίσει σωστά τις ασφάλειες του  λογαριασμού  του  ώστε  να  μπορούν  μόνο  οι  φίλοι  να  δουν  τα προσωπικά  στοιχεία  του.  Επί  προσθέτως  δεν  χρειάζεται  να  εκθέτει 

61 

δημόσια  στο  διαδίκτυο  προσωπικές  φωτογραφίες  κυρίως  με ακατάλληλο  περιεχόμενο.  Επίσης  είναι  απαραίτητο  να  θίξουμε  το γεγονός πως δεν πρέπει να συνάπτουμε σχέσεις με άτομα τα οποία δεν έχουμε γνωρίσει προσωπικά αλλά στο διαδίκτυο.  

2) ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΣΤΟΝ ΔΡΟΜΟ  Προσπάθησε  να  βγαίνεις  έξω  με  φίλους  και  όχι  μόνος  σου αποφεύγοντας έτσι την συναναστροφή με άγνωστους ανθρώπους. Βάλε τις  φωνές  και  τρέξε  γρήγορα,  αν  κάποιος  προσπαθήσει  να  σε παρασύρει κάπου απόμερα ή να σε βάλει σε ένα αυτοκίνητο. Επιπλέον πρόσεχε  στις  δημόσιες  τουαλέτες  και  πήγαινε  με  έναν  φίλο,  αν  αυτό είναι δυνατό. Βγες γρήγορα έξω αν σε πλησιάσει κάποιος.  

3) ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Όταν ένα παιδί γίνεται θύμα ενδοσχολικής βίας πρέπει να ενημερώνει άμεσα  τους  αρμόδιους  της  σχολικής  κοινότητας  και  έπειτα  τους κηδεμόνες  του  για  το  τι  συνέβη. Όλοι  σε  κάποια στιγμή  της  ζωής μας έχουμε γίνει ή θύτες ή θύματα ή ακόμα και μάρτυρες του φαινομένου της  ενδοσχολικής  βίας.  Ένα  φαινόμενο  που  έχει  λάβει  τεράστιες διαστάσεις  τα  τελευταία  χρόνια.  Βία  σωματική,  βία  λεκτική,  βία ψυχολογική  , βία κοινωνική ακόμα και σεξουαλική. Ένα πρόβλημα  , το οποίο δεν αντιμετωπίζεται με την σιωπή.   

Σημαντική στήριξη για τους ανήλικους αποτελεί η ΕΨΥΠΕ. ΜΙΛΑ ΜΗΝ ΦΟΒΑΣΑΙ!  (τηλέφωνο επικοινωνίας 116‐111)  

Παροχές 

Παροχές, που διασφαλίζουν δικαίωμα στην υγεία, την εκπαίδευση, την κοινωνική ασφάλιση, τη φυσική αγωγή, το παιχνίδι, τη ψυχαγωγία, τον ελεύθερο χρόνο, τον πολιτισμό και τις παροχές για ένα επαρκές βιοτικό επίπεδο.  

1) ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ  Κάθε παιδί έχει το δικαίωμα να απολαμβάνει κάποιες παροχές σχετικές με  την ψυχαγωγία Απαραίτητο για  το κάθε παιδί  είναι  να αθλείται με τον  οποιοδήποτε  τρόπο  προκειμένου  να  αποκτά  σωστή  φυσική κατάσταση  καθώς  και  ευχαρίστηση  .Το  παιχνίδι  και  οι  έξοδοι  του αποτελούν  σημαντικό  παράγοντα  για  την  ψυχολογία  του  και  για  την συναναστροφή του με άλλα άτομα.   

2) ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ  Το  κράτος  οφείλει  να  παρέχει  από  τα  πρώτα  στάδια  της  ζωής  του παιδιού  το  δικαίωμα  της  μάθησης  και  της  εκπαίδευσης.  Το  παιδί 

62 

αποκτά  παιδεία  μέσα  από  το  σπίτι  και  στο  σχολείο  αποκτά  τρόπους συμπεριφοράς και μόρφωσης  

3) ΑΣΦΑΛΙΣΗ Οποιαδήποτε ασφαλιστική έχει δημιουργήσει ειδικά προγράμματα για την  ασφάλεια  του  παιδιού,  που  εξασφαλίζουν  τις  σπουδές  και  την επαγγελματική  αποκατάσταση  του.  Εξασφαλίζουν  ακόμη  τη νοσοκομειακή  και  εξωνοσοκομειακή  του  περίθαλψη  και  την εξασφάλισή  του ακόμη  κι  αν  συμβεί  ένα απροσδόκητο  γεγονός στους γονείς.  Όποιος  ενδιαφέρεται  να  καλύψει  τις  σπουδές  ή  /  και  την επαγγελματική  αποκατάσταση  του  παιδιού  του  ,  το  ποσό  που  θα αποταμιεύει θα βοηθήσει να ανταπεξέλθει μελλοντικά, στο αυξανόμενο από έτος σε έτος κόστος της εκπαίδευσης. Αν ενδιαφέρεται να καλύψει τη νοσοκομειακή ή / και την εξωνοσοκομειακή περίθαλψη του παιδιού σας, το πρόγραμμα που θα έχει επιλέξει, θα βοηθήσει να ανταπεξέλθει στο αυξημένο κόστος μιας ενδεχόμενης νοσηλείας.  

ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΤΟ ΒΙΟΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ Όλοι  οι  παραπάνω  παράγοντες  συμπεριλαμβάνονται  στο  βιοτικό επίπεδο,  όπως  κάθε  ανθρώπου  έτσι  και  κάθε  παιδιού  .  Είναι απαραίτητο  κάθε  παιδί  να  απολαμβάνει  στη  ζωή  του  τις  δεδομένες παροχές που του αναλογούν. 

Ερωτηματολόγιο 

1)  Πιστεύετε  ότι  τα  παιδιά  πρέπει  να  έχουν  απαιτήσεις  (από  τους κηδεμόνες τους) όταν δεν έχουν τις παροχές που τους αναλογούν; α.ΝΑΙ   β.ΟΧΙ    γ.ΙΣΩΣ  

2)  Πιστεύετε  ότι  η  αντιμετώπιση  των  παιδιών  σε  όλα  τα  κράτη  του κόσμου είναι ισότιμη; α. ΝΑΙ   β. ΟΧΙ   γ. ΙΣΩΣ  

3) Ποια κατά τη γνώμη σας είναι τα 3 κυριότερα δικαιώματα ενός παιδιού;  

4)Ποιος ο ρόλος των δικαιωμάτων του παιδιού στην κοινωνία μας;  

5) Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει πάρει τα κατάλληλα μέτρα ώστε ένα παιδί να έχει ένα σχετικά καλό «βιοτικό επίπεδο»; α. ΝΑΙ   β. ΟΧΙ   γ. ΙΣΩΣ διαφορετική αιτιολόγηση: _________________________________  

6) Πως θα σας φαινόταν η  ιδέα,  της δημιουργίας ενός εξειδικευμένου κέντρου  που  να  έχει  ως  απώτερο  σκοπό  του  την  επίλυση  των προβλημάτων των παιδιών σχετικά με τα δικαιώματα τους; α. ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΗ    β. ΜΕΤΡΙΑ    γ. ΟΧΙ ΚΑΛΗ 

63 

Αποτελέσματα 

Μετά από  στατιστική  έρευνα  που  έγινε  στο 1ο  Γυμνάσιο Πεύκης,  στα τμήματα  της  δευτέρας  γυμνασίου(Β’2,  Β’3  και  Β’4)  βγάλαμε  τα αποτελέσματα  του  ερωτηματολόγιού  μας  σχετικά  με  “τα  δικαιώματα του παιδιού’’ το οποίο έχουμε αναρτήσει παραπάνω.  

Οι απαντήσεις ποικίλες αλλά όχι και οι αναμενόμενες! Αρκετές από τις ανταποκρίσεις ήταν πολύ  ικανοποιητικές ενώ υπήρξαν και απαντήσεις ανώριμες  με  αποτέλεσμα  να  φανερώνεται  οτι  πολλά  παιδιά  είναι ανενημέρωτα  ως  προς  τα  δικαιώματά  τους  και  αυτό  μας  προκάλεσε ανησυχία!  

Ακόμα πιστεύουμε ότι αυτό οφείλεται σε δυο παράγοντες: Α) τα παιδιά βρίσκονται σε μια ηλικία, η οποία δεν είναι κατάλληλη για τέτοιου  είδους  συζητήσεις  και  ακόμα  δεν  είναι  αρκετά  ώριμα  να αντιληφθούν τη σοβαρότητα του θέματος.  

Β) Ίσως τα παιδιά να μην έχουν την πλήρη ενημέρωση από το σπίτι τους και σαφώς από το σχολείο, το οποίο είναι αρμόδιο για το συγκεκριμένο θέμα! Το  σχολείο  για  αυτό  το  ζήτημα  πρέπει  να  πάρει  άμεσα  μέτρα  στην συνολική ενημέρωση επί του θέματος.  ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ Η ΠΛΕΙΟΨΗΦΙΑ ΤΩΝ ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ: 1) Τα  παιδιά  πιστεύουν  ότι  πρέπει  να  έχουν  απαιτήσεις  από  τους 

κηδεμόνες τους όταν δεν έχουν τις κατάλληλες παροχές. 2) Τα  παιδιά  πιστεύουν  ότι  η  αντιμετώπισή  τους  δεν  είναι  ισότιμη  σε 

όλα τα κράτη του κόσμου. 3) ψυχαγωγία/ μόρφωση‐ελευθερία γνώμης/ γ. υγεία 4) Σύμφωνα με τις απαντήσεις σε αυτή την ερώτηση τα παιδιά δείχνουν 

διχασμένα,  άλλες  απαντήσεις  δείχνουν  αδιαφορία  και  μερικές  από αυτές εκφράζουν την ανικανοποίησή τους από την κοινωνία, δηλαδή δεν απαντούν ακριβώς στο ρόλο των δικαιωμάτων τους. 

5) Στηρίζεται  η  άποψη  ότι  η  Ευρωπαϊκή  Ένωση  δεν  έχει  πάρει  τα κατάλληλα μέτρα για ένα καλό βιοτικό επίπεδο για τα παιδιά. 

6) Βρίσκουν εξαιρετική  την  ιδέα,  της δημιουργίας ενός εξειδικευμένου κέντρου ώστε να απευθύνονται εκεί για τα δικαιώματά τους! 

Σύγκριση: Ελλάδας ‐ Ευρώπης 

Α) ΕΛΛΑΔΑ 

Στην  ενότητα  ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ  στόχος  μας  είναι  να  παρουσιάσουμε  την πληθώρα των διεθνών και ευρωπαϊκών κειμένων που προστατεύουν τα 

64 

δικαιώματα  του  παιδιού  και  δεσμεύουν  τη  χώρα  μας.  Έχει  δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού του  Οργανισμού  Ηνωμένων  Εθνών,  που  έχει  ως  αποκλειστικούς αποδέκτες τα παιδιά, και στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την προάσπιση των  δικαιωμάτων  του  ανθρώπου  και  των  θεμελιωδών  ελευθεριών (ΕΣΔΑ), που έχει ως αποδέκτες και  τα παιδιά. Ειδική μνεία γίνεται στη δράση  της  Επιτροπής  Δικαιωμάτων  του  Παιδιού,  που  επιβλέπει  την εφαρμογή  της  πρώτης  Σύμβασης,  και  στη  νομολογία  του  Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ), στη δικαιοδοσία του οποίου  εμπίπτουν όλα  τα θέματα που αφορούν  την  ερμηνεία  και την  εφαρμογή  της  δεύτερης  Σύμβασης.  Η  δραστηριότητα  των  δύο αυτών  οργάνων  προάγει  αδιάλειπτα  την  προστασία  των  δικαιωμάτων του παιδιού και είναι εξαιρετικά σημαντικό να γίνει γνωστή σε όλους.  

Η ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ Η ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ Η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού Η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού κυρώθηκε από την Ελλάδα με  το Νόμο 2101/1992  (ΦΕΚ  Α’ 192).  Έκτοτε,  το  ελληνικό  κράτος  έχει υποβάλει  στην  Επιτροπή  Δικαιωμάτων  του  Παιδιού  εκθέσεις  το 2000 και το 2009.  Μη  Κυβερνητικές  οργανώσεις  έχουν  επίσης  υποβάλει  εναλλακτικές εκθέσεις στην Επιτροπή Δικαιωμάτων του Παιδιού τόσο το 2001 όσο και το 2011 (ενόψει  της  εξέτασης  της  δεύτερης  και  τρίτης  περιοδικής έκθεσης).  Στην  προετοιμασία  και  στη  σύνταξη  αυτής  της  τελευταίας εναλλακτικής έκθεσης συμμετείχε και το Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού.  Ο  Συνήγορος  του Πολίτη  (ενόψει  της  εξέτασης  της  δεύτερης και  τρίτης  περιοδικής  έκθεσης)  είχε  υποβάλει  και  αυτός έκθεση προς την  Επιτροπή  με  τίτλο «  Διαπιστώσεις  και  προτάσεις  της  Ανεξάρτητης Αρχής  για  την  εφαρμογή  των  δικαιωμάτων  του  παιδιού  στην  Ελλάδα (Ιούλιος 2003 – Δεκέμβριος 2011) ». 

Β) ΕΥΡΩΠΗ  

Τα  κράτη  μέλη  του  Συμβουλίου  της  Ευρώπης  και  τα  άλλα  κράτη  που υπογράφουν την παρούσα Σύμβαση : Θεωρώντας  ότι  ο  σκοπός  του  Συμβουλίου  της  Ευρώπης  είναι  να πραγματοποιήσει μια στενότερη ένωση μεταξύ των μελών του, Λαμβάνοντας  υπόψη  τη  Σύμβαση  των  Ηνωμένων  Εθνών  πάνω  στα Δικαιώματα του Παιδιού και ειδικότερα το άρθρο 4 που απαιτεί από τα συμβαλλόμενα  κράτη  να  λάβουν  όλα  τα  νομοθετικά,  διοικητικά  και άλλα  μέτρα  που  είναι  αναγκαία  για  την  εφαρμογή  των  δικαιωμάτων που αναγνωρίζονται στη Σύμβαση αυτή. 

65 

Σημειώνοντας  το  περιεχόμενο  της  Σύστασης  1121  (1990)  της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης, σχετικά με τα δικαιώματα των παιδιών, Έχοντας την πεποίθηση ότι τα ύψιστα δικαιώματα και συμφέροντα των παιδιών  θα  πρέπει  να  προωθούνται  και  ότι  προς  το  σκοπό  αυτόν  τα παιδιά  θα  πρέπει  να  έχουν  τη  δυνατότητα  να  ασκούν  τα  δικαιώματα αυτά, ειδικότερα στις οικογενειακές διαδικασίες που τα αφορούν, Αναγνωρίζοντας ότι τα παιδιά θα πρέπει να λαμβάνουν τις κατάλληλες πληροφορίες  έτσι  ώστε  να  μπορούν  να  προωθηθούν  τα  ύψιστα δικαιώματα  και  συμφέροντά  τους,  και  ότι  η  γνώμη  τους  πρέπει  να λαμβάνεται κανονικά υπόψη, Αναγνωρίζοντας τη σημασία του ρόλου των γονέων στην προστασία και την  προώθηση  των  ύψιστων  δικαιωμάτων  και  συμφερόντων  των παιδιών τους και θεωρώντας ότι τα κράτη θα πρέπει, ενδεχομένως, να λαμβάνουν επίσης μέρος σ’ αυτές, Θεωρώντας  πάντως  ότι,  σε  περίπτωση  σύγκρουσης,  είναι  σκόπιμο  να προσπαθούν  οι  οικογένειες  να  επιτύχουν  μια  συμφωνία  πριν  να εισαγάγουν το ζήτημα ενώπιον μιας δικαστικής αρχής. 

Τα βασικότερα δικαιώματα του παιδιού 

1: ορισμός “Παιδιά” θεωρούνται όλα τα κορίτσια και  τα αγόρια από 0 έως 18 ετών.   

2: απαγόρευση διακρίσεων Όλα τα παιδιά είναι ίσα. Έχουν δικαίωμα να τα αντιμετωπίζουν  χωρίς  διακρίσεις  λόγω  της φυλής,    του φύλου,  της γλώσσας,  της  θρησκείας,  των  απόψεων,  της  περιουσίας,  της κατάστασης, των ιδιαίτερων αναγκών ή της εμφάνισής τους.  

3: το συμφέρον του παιδιού Όταν οι μεγάλοι παίρνουν αποφάσεις που αφορούν τα παιδιά, πρέπει να υπολογίζουν πριν από όλα το συμφέρον των  παιδιών.  Η  Πολιτεία  πρέπει  να  προστατεύει  και  να  φροντίζει  τα παιδιά, αν οι γονείς τους δεν μπορούν να το κάνουν.  

4: μέτρα της Πολιτείας Η Πολιτεία πρέπει να παίρνει όλα τα κατάλληλα μέτρα για να εφαρμόζονται τα δικαιώματα των παιδιών.   

5: ρόλος γονέων και κηδεμόνων Οι γονείς ή οι κηδεμόνες ενός παιδιού είναι  υπεύθυνοι  να  το  μεγαλώνουν  έτσι  ώστε  να  αναπτύσσονται  οι ικανότητές του και να το βοηθούν να μάθει και να ασκεί τα δικαιώματά του.   

6: δικαίωμα στη ζωή Τα παιδιά έχουν δικαίωμα στη ζωή, την επιβίωση και την ανάπτυξη.   

66 

7:  όνομα και  ιθαγένεια Δικαίωμα κάθε παιδιού είναι  να γράφεται στο ληξιαρχείο  με  τη  γέννησή  του  και  να  έχει  όνομα,  επώνυμο  και ιθαγένεια, δηλαδή να ανήκει σε μια χώρα.  

8: ταυτότητα Η Πολιτεία πρέπει να βοηθά τα παιδιά να διατηρούν την ταυτότητα, την ιθαγένεια και τις οικογενειακές τους σχέσεις.   

9: ζωή και επικοινωνία με τους γονείς Κάθε παιδί έχει δικαίωμα να ζει μαζί με τους γονείς του, εκτός αν αυτοί ζουν χωριστά, αν δεν μπορούν να  το  φροντίσουν  ή  αν  πρέπει  να  απομακρυνθεί  από  αυτούς  για  το καλό του. Όταν ζει μακριά από τους γονείς του, το παιδί έχει δικαίωμα να  τους  βλέπει  και  να  επικοινωνεί  μαζί  τους,  εκτός  αν  αυτό  είναι αντίθετο με το συμφέρον του.   

10:  οικογενειακή  επανένωση  Αν  ένα  παιδί  ζει  σε  διαφορετική  χώρα  από τους γονείς του, έχει δικαίωμα να ξανασμίξει μαζί τους και να μείνουν στο ίδιο μέρος.   

11:  παράνομες  μετακινήσεις  στο  εξωτερικό  Τα  παιδιά  πρέπει  να προστατεύονται από κάθε παράνομη απομάκρυνσή τους από τη χώρα στην οποία ζουν.   

12:  ελευθερία  γνώμης  Τα  παιδιά  έχουν  δικαίωμα  να  εκφράζουν ελεύθερα  τις  απόψεις  τους.  Οι  μεγάλοι πρέπει  να  ακούν  και  να  παίρνουν σοβαρά  υπόψη  τους  τη  γνώμη  των παιδιών  για  θέματα  που  τα  αφορούν, ανάλογα  με  την  ηλικία  και  την ωριμότητά τους.  

13:  ελευθερία  έκφρασης  Τα  παιδιά έχουν  δικαίωμα  να  αναζητούν,  να μαθαίνουν  και  να  μεταδίδουν πληροφορίες  και  ιδέες,  και  να εκφράζονται  ελεύθερα,  μέσα  από  τον  γραπτό  ή  προφορικό  λόγο,  την τέχνη ή άλλους τρόπους, αρκεί να σέβονται τα δικαιώματα των άλλων.  

Βιβλιογραφία: 

www.wikipidea.com www.dikaiwmata_paidi.gr http://www.epsype.gr/ekpaideytika_programmata_seminaria.aspx http://www.unicef.gr/reports/symb.php http://www.youtube.com/watch?v=RGOnfpRXI9E ΜΙΛΑ ΜΗ ΦΟΒΑΣΑΙ! Αντώνης Κανάκης. Τηλεοπτικό spot 

67 

Ισότητα των φύλων  Μια εργασία από τους:  ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΝΙΚΟΛΑΚΟΠΟΥΛΟΣ, ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΤΣΑΟΥΣΗΣ, ΣΤΕΛΙΟΣ ΚΟΥΓΙΑΣ  Δεν ήταν  λίγοι/ες εκείνοι/ες που μιλάμε για  το  τέλος  του φεμινισμού. Μιλάμε για το  τέλος  των προνομίων του άνδρα και επίσης μιλάμε και για την εξαφάνιση των παραδοσιακών πόλων της γυναίκας. Μιλάμε σαν να μην υπάρχει πια ανισότητα, σαν η γυναίκα να έχει ίσες ευκαιρίες και κοινωνικές δυνατότητες με τον άνδρα. Όμως είναι πράγματι έτσι; 

Ιστορικά χρόνια  

Τα παλιά χρόνια οι σχέσεις των δυο φύλων δεν ήταν όπως οι σημερινές δηλαδή ,την προϊστορική εποχή η γυναίκα ήταν στην πρώτη θεόσταλτο συνεχίστηκε και στα μινωικά χρόνια αλλά ύστερα η θέση της γυναικάς έπεσε πολύ χαμηλά με αποτέλεσμα από την αρχαιότητα μέχρι και πριν από λίγες δεκαριές οι άνδρες να θεωρούν τις γυναίκες πολύ κατώτερες τουρνέ τις καταπιέζουν και να τις εκμεταλλεύονται. Και ακόμη για τους ανθρώπους της εποχής εκείνης η γέννηση ενός ανθρωπογενές ουδενός φυτού  ήταν  μυστήριοι  επειδή  δεν  μπορούσαν  να  τα  εξηγήσουν  όλα αυτά, νόμιζαν ότι προέρχονταν από τις ανώτερες δυνάμεις. 

Ο φεμινισμός σήμερα  

Ο φεμινισμός σήμερα φαντάζει για πολλούς νικητής μιας αδυσώπητης μάχης. Μέχρι ποιον όμως βαθμό μπορούμε να πιστεύουμε για αυτό, σε μια εποχή παρατηρείται άγριος θάνατος γυναικών είτε από ξυλοδαρμό είτε  από  ανεργία;  Ακόμα  κατατοπιστικότερα  τα  στοιχειά  που καταφθάνουν από τον εργασιακό τομέα. Πιο συγκεκριμένα, οι αμοιβές των  γυναικών  για παροχή  εργασίας  εξακολουθούν,  να  κυμαίνονται  σε χαμηλότερα  επίπεδα  από  αυτές  των  ανδρών.  Ας  μην  ξεχνάμε  ότι  οι δουλειές  του  σπιτιού  αποτελούν  ακόμα  γυναικεία  υπόθεση  και  πως τόσα  χρονια  μετά  την  παράδοση  του  φεμινιστικού  κινήματος  τίθεται ξανά  και  ξανά  το  ζήτημα  του  αν  αποτελούν  εργασία  οι  δουλειές  του σπιτιού. 

Συνέπειες των δυο φύλων  

Το μονόπλευρο βάρος της οικιακής εργασίας μετά από την δουλειά έχει συνέπειες  τόσο  για  της  γυναίκες όσο  και  για  την σχέση  του άνδρα με την γυναίκα του.  

Μια τυπική γυναίκα γύρω στα 35 με 40 έχει εξουθενωθεί από την ζωή που  κάνει.  Συχνά  παρουσιάζει  νευρώσεις  και  κατάθλιψη.  Η 

68 

αυτοεκτίμηση  της πέφτει  κατακόρυφα και  γεμίζει ανασφάλειες. Μέσα σε  όλα  τα  χρόνια  του  γάμου  της  δεν  κατάφερε  να  αναπτυχθεί  σαν προσωπικότητα, να αποκτήσει ασχολίες και ενδιαφέροντα‐τουλάχιστον στον ίδιο βαθμό με τον άνδρα της. Στις συζητήσεις της συχνά καταλήγει να μπορεί  να μιλά μόνο  για  γνωστά πράγματα σε αυτή όπως  το σπίτι και  τα  παιδιά  της  ,ενώ  ο  άνδρας  της  μπορεί  να  κάνει  κουβέντα  για ποικίλα  ζητήματα  :  πολιτική,  οικονομία, ψάρεμα  κ.λ.π.  Εκεί  που θέλω να καταλήξω είναι ότι δεν είναι η έλλειψη ενδιαφέροντος που κάνει την γυναίκα των 40 έτσι, δεν είναι ούτε η έλλειψη εξυπνάδας. Αλλά είναι η έλλειψη  χρόνου.  Όλου  αυτού  του  χρόνου  που  αντί  για  προσωπική μόρφωση και ανάπτυξη αναλώνεται στις δουλειές του σπιτιού. Αντί να βγει έξω και να συναναστραφεί με άλλους ανθρώπους πρέπει να κάτσει μέσα  και  να  διαβάσει  να  παιδιά  μόνη  της  και  αντί  να  παρακολουθεί ειδήσεις πρέπει να μαγειρέψει το βραδινό φαγητό.  

Ωστόσο, μέσα από αυτήν την κατάσταση καταλήγει να είναι θύμα και ο άνδρας, καθώς στερείται μια καλή σχέση με την γυναίκα του. Χρόνο με τον  χρόνο  το  χάσμα  που  υπάρχει  ανάμεσα  στο  ζευγάρι  μεγαλώνει. Περιορίζονται  τα  κοινά  τους  ενδιαφέροντα.  Η  επικοινωνία  τους μειώνεται  και  στη  θέση  της  μπαίνουν  οι  καυγάδες.  Η  σχέση καταστρέφεται  και  οι  δυο  σύζυγοι  αναρωτιούνται  που  είναι  ο άνθρωπος που είχαν γνωρίσει στα νιάτα τους. 

Σχέση με τα αλλά κινήματα 

Τελευταίο αλλά εξίσου σημαντικό είναι οι σχέσεις του φεμινισμού με τα άλλα  κινήματα.  Οι  περισσότερες  φεμινίστριες  παίρνουν  μια  ολιστική προσέγγιση,  στην πολιτική πιστεύοντας στα λόγια  του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ «Μια απειλή στη δικαιοσύνη οπουδήποτε είναι μια απειλή στην δικαιοσύνη  παντού»  Με  αυτήν  την  πίστη,  μερικές  φεμινίστριες συνήθως  υποστηρίζουν  κινήματα  όπως  το  κίνημα  των  κοινωνικών δικαιωμάτων  και  πολλά  άλλα.  Την  ιδία  στιγμή  πολλές  έγχρωμες φεμινίστριες  κριτικάρουν  το  κίνημα  γιατί  κυριαρχείται  από  λευκές.  Οι φεμινιστικοί  ισχυρισμοί  για  τα  μειονεκτήματα  που  αντιμετωπίζουν  οι γυναίκες  στην  Δυτική  κοινωνία  είναι  συχνά  λιγότερο  σχετικές  με  τις ζωές  των  μαύρων.  Αυτή  είναι  η  κεντρική  ιδέα  στον  μετα‐αποικιακό φεμινισμό. 

Ερωτηματολόγιο 

«Ευρωπαϊκή ‐ σχολική κοινωνία : Κοινωνίες αλληλεγγύης ή αποθέωση ατομικισμού και συμφερόντων (Το είναι και το ζητούμενο )».  

1. Υπογράμμισε αυτό που θεωρείς σωστό: 

69 

Τις  αποφάσεις  στην  οικογένεια  πρέπει  να  τις  παίρνει  ο  άνδρας  /  η γυναίκα / και οι δύο Αρχηγός της οικογένειας είναι ο άνδρας / η γυναίκα / κανείς  

2. Διάβασε προσεκτικά τα παρακάτω επίθετα: θαρραλέος‐α,  επιθετικός‐ή,  περιπετειώδης,  ικανός‐ή,  ευαίσθητος‐η, δραστήριος‐α,  αστείος‐α,  φοβισμένος‐η,  ευγενικός‐ή,  λογικός‐ή; επιμελής, έξυπνος‐η, φρόνιμος‐η, άτακτος‐η, τεμπέλης‐α Διάλεξε  τώρα  τρία  από  τα  παραπάνω  επίθετα  που  νομίζεις  πως ταιριάζουν καλύτερα Α. Στους άνδρες      Β. Στις γυναίκες  

3. Ταίριαξε τα παρακάτω επαγγέλματα κατά φύλο (Άνδρας ‐ Γυναίκα): πιλότος,  παιδίατρος,  ηλεκτρολόγος,  αρχιτέκτονας,  μηχανικός,  ειδικός κομπιούτερ, συγγραφέας, συγγραφέας παιδικών διηγημάτων, γεωργός, επιχειρηματίας, γραμματέας, δημοσιογράφος, έμπορος, χειρούργος  

4.  Είναι  καλό  να  είσαι  αγόρι  ή  κορίτσι;  Γράψε  μια  φράση  για  κάθε περίπτωση: α) Είναι σπουδαίο να είσαι κορίτσι γιατί: β) Είναι σπουδαίο να είσαι αγόρι γιατί:  

5. Σκέψου μερικές αιτίες: α) Είναι απαίσιο να είσαι κορίτσι γιατί: β) Είναι απαίσιο να είσαι αγόρι γιατί:  

6.  Σκέψου  τι  διαφορετικό  θα  μπορούσες  να  κάνεις  αν  ανήκες  στο αντίθετο φύλο από αυτό που ανήκεις τώρα: Είμαι ……………………αλλά αν ήμουν …………………… θα:  

7.  Βάλε  δίπλα  σε  κάθε  φράση  Α  αν  ταιριάζει  σε  άνδρα  και  Γ  αν ταιριάζει σε γυναίκα Ετοιμάζει το πρωινό    Στρώνει τα κρεβάτια Βγάζει έξω τα σκουπίδια   Πλένει τα πιάτα Πλένει τα ρούχα      Σιδερώνει Κάνει τα ψώνια      Πηγαίνει τα παιδιά στο γιατρό Πληρώνει τους λογαριασμούς  Πλένει το αυτοκίνητο Ετοιμάζει το γεύμα    Βάζει ηλεκτρική σκούπα Περιποιείται τον κήπο    Αγοράζει ρούχα για τα παιδιά Αποφασίζει για το φαγητό  Οδηγεί το αυτοκίνητο στις οικογενειακές εκδρομές Φυτεύει λουλούδια  Κάνει μικρές επιδιορθώσεις (π.χ. ηλεκτρικές) Καθαρίζει το τραπέζι  Πηγαίνει σε συγκεντρώσεις γονέων/ δασκάλων 

70 

Αποτελέσματα 

ΑΓΟΡΙΑ  ΚΟΡΙΤΣΙΑ 

48%  52%  

ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ 

ΑΓΟΡΙΑ 

ΚΟΡΙΤΣΙΑ 

ΚΑΙ  ΟΙ ΔΥΟ 

83%  97% 

ΑΝΔΡΑΣ  17%  3% 

ΓΥΝΑΙΚΑ  0%  0% 

 

ΑΡΧΗΓΟΣ 

ΑΓΟΡΙΑ 

ΚΟΡΙΤΣΙΑ 

ΚΑΝΕΙΣ  58%  63% 

ΑΝΔΡΑΣ  42%  24% 

ΓΥΝΑΙΚΑ  0%  14% 

 

Εκτός από αυτό το συμπέρασμα, είναι ότι υπάρχει πολλές φορές και σε πολλά σημεία ανισότητα των δύο φύλων και ιδίως στα αγόρια και ιδίως στα  αγόρια  καθώς  φαίνεται  πως  υποστηρίζουν  πολύ  το  φύλο  τους, αλλά  και  από  την  άλλη  τα  κορίτσια  δεν  πάνε  πίσω  γιατί  αυτές  είναι άνισες με βάση τα αποτελέσματα. Αυτό  φαίνεται  στο  ότι  πολλά  κορίτσια  έχουν  απαντήσεις  στο  «ποιος κάνει τι» πως οι ίδιες κάνουν τα περισσότερα. Αυτό το θεωρώ λάθος. Και οι άνδρες πλένουν πιάτα, βγάζουν σκουπίδια ή πηγαίνουν σε συγκεντρώσεις γονέων. Παρόλ’ αυτά πιστεύω πως στη ζωή υπάρχει ένας συγκεκριμένος ρόλος για  τους  άνδρες  και  ένας  συγκεκριμένος  ρόλος  για  τις  γυναίκες.  Για παράδειγμα  οι  περισσότεροι  άνδρες  δεν  μπορούν  να  κάνουν  το νοικοκυριό όπως και οι γυναίκες τις «εξωτερικές» δουλειές. Αν  συμβεί  αυτό  τότε  θα  έχουμε  γενικά  ένα  μεγάλο  πρόβλημα.  Για φανταστείτε μια γυναίκα ηλεκτρολόγος ή μηχανικός και έναν άνδρα να πλένει  τα  πιάτα  να  στρώνει  κρεβάτια  να  μαγειρεύει,  να  μαζεύει  το τραπέζι και πολλά άλλα που κάνει η γυναίκα κάθε μέρα. Και να το έχουμε δει και πάλι είναι πολύ σπάνιο. 

71 

Σχολείο  και  Ευρωπαϊκή  Ένωση,  δύο  κοινωνίες ανοικτές στον κόσμο. Προάγουν την αλληλεγγύη ή τον ανταγωνισμό ; Μια εργασία από τους: Γεωργία Μεσσήνη, Δήμητρα Καβαρινού, Χριστίνα Καραβίδα, Αναστασία Αναστασιάδου, Αγγελική Καραούλη, Βίκυ Νίκα, Μυρτώ Μυταρά  

Φτώχεια  

Το  φαινόμενο  της  φτώχειας  είναι  ένα  από  τα  κυριότερα  προβλήματα που  μπορεί  να  αντιμετωπίζει  ένας  κράτος.  Ενώ  βρισκόμαστε  στον 21ο αι. το αναμενόμενο θα ήταν, με βάση την λογική, ο κάθε ο πολίτης να μπορεί να καλύψει τουλάχιστον τις βασικές του ανάγκες, κάτι που στην πραγματικότητα  ακόμη  και  σήμερα  αυτό  δεν  θεωρείται  δεδομένο. Πολλές  χώρες που ανήκουν στην  Ευρώπη αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσκολίες,  και  όσες  βρίσκονται  στην  Ε.Ε  έχουν  στόχο  μέσω  της αλληλεγγύης να βοηθούν η μια  την άλλη. Οι  χώρε με  την μεγαλύτερη οικονομική  ευχέρεια  και  καλύτερη  οργάνωση,  έχουν  καταφέρει  να δημιουργήσουν πιο ευνοϊκές συνθήκες  για  την  ζωή  των πολιτών  τους. Αυτές  βοηθούν  τις  λιγότερο  ισχυρές  να  ορθοποδήσουν  σε  περιόδους κρίσεις. Παρακάτω θα μιλήσουμε γενικά για την φτώχεια στην Ευρώπη και θα αναλύσουμε τα αίτια και τις επιπτώσεις της.  

Είδη φτώχειας  

Οι  κοινωνικοί  επιστήμονες  αναφέρονται  σε  δύο  είδη  φτώχειας:  την απόλυτη και τη σχετική.  Η  απόλυτη  φτώχεια  είναι  η  κατάσταση  στην  οποία  τα  άτομα  δεν κατέχουν ούτε τα στοιχειώδη αγαθά για την επιβίωσή τους, όπως είναι η  τροφή,  το  νερό,  η  στέγη.  Η  απόλυτη  φτώχεια  αφορά  μεγάλους πληθυσμούς  των  αναπτυσσόμενων  χωρών  στην  Αφρική  και  την  Ασία, αλλά  παρουσιάζεται  και  στις  αναπτυγμένες  κοινωνίες,  εφόσον  οι άστεγοι  αποτελούν  συνηθισμένο  φαινόμενο  όλων  των  δυτικών μεγαλουπόλεων.  Ως  απόλυτη  φτώχεια  ορίζεται  το  ποσοστό  του πληθυσμού που  ζει με λιγότερο από ένα καθορισμένο ποσό ευρώ την ημέρα.  Η σχετική φτώχεια είναι η κατάσταση στην οποία τα άτομα διαθέτουν ένα βασικό εισόδημα που εξασφαλίζει την επιβίωσή τους, δεν καλύπτει όμως  το  καταναλωτικό πρότυπο  της  κάθε  κοινωνίας. Η  κάθε  κοινωνία καθορίζει,  επομένως,  τα  όρια  της  σχετικής  φτώχειας.  Για  παράδειγμα στην  Ελλάδα  του  ΄60  η  κατοχή  τηλεόρασης  ή  τηλεφώνου  δεν 

72 

αποτελούσαν  βασικές  ανάγκες,  ενώ  σήμερα  περιλαμβάνονται  στις βασικές  ανάγκες  ενός  νοικοκυριού  και  αποτελούν  δείκτη  σχετικής φτώχειας  για  την  Ευρωπαϊκή  Ένωση.  Ως  σχετική  φτώχεια  ορίζεται  το ποσοστό των ατόμων σε μια χώρα που ζουν με εισόδημα κατώτερο ενός συγκεκριμένου  ποσοστού  του  διάμεσου  εισοδήματος  (συνήθως  50%) στην χώρα.  

Φτώχεια στην Ελλάδα και την Ευρώπη 

Ένας  στους  τρεις  κατοίκους  στην  Ελλάδα  ‐  και  κατά  μέσο  όρο  ένας στους  τέσσερις  στην  Ευρώπη  ‐  είτε  θεωρείται  φτωχός  (δηλαδή  έχει εισοδήματα μικρότερα του 60%  του μέσου εθνικού εισοδήματος), είτε ζει  σε  κατάσταση  ένδειας  (δηλαδή  στερείται  βασικά  καταναλωτικά αγαθά,  ή  αδυνατεί  να  αντεπεξέλθει  σε  στοιχειώδεις  οικονομικές υποχρεώσεις),  είτε  ζει  σε  οικογένεια  αντιμέτωπη  με  τον  κίνδυνο  της ανεργίας.  

Αυτά  προκύπτουν  από  έρευνα  που  δημοσιοποίησε  η  Ευρωπαϊκή Στατιστική Υπηρεσία (Eurostat) αναφορικά με τον αριθμό των κατοίκων της  Ευρώπης  που  ζουν  σε  συνθήκες  φτώχειας  και  κοινωνικού αποκλεισμού  (έτος  αναφοράς  το  2012).  Ως  προς  την  Ελλάδα,  σε συνθήκες  φτώχειας  βρίσκεται  το  23,5%  του  πληθυσμού,  σε  συνθήκες ένδειας το 19,5%, ενώ ζει σε οικογένεια αντιμέτωπη με τον κίνδυνο της ανεργίας  (δηλαδή σε  οικογένεια που  λίγο πολύ  κανένα μέλος  της  δεν έχει  κανονική  δουλειά)  το 14,1%  του πληθυσμού.  Τα αντίστοιχα  μέσα ποσοστά στην ΕΕ είναι 17%, 9,9% και 10,1%.   

Στην Ελλάδα, αντιμέτωπο με τουλάχιστον μία (ή και περισσότερες) από αυτές  τις  τρεις  προβληματικές  καταστάσεις  είναι  το  34,6%  του πληθυσμού  (3,8  εκατ.  άνθρωποι),  ενώ  στην  Ευρωπαϊκή  Ένωση  κατά μέσο όρο το 24,8% (124,5 εκατ. άνθρωποι).  

Γενικότερα, σε χειρότερη κατάσταση από την Ελλάδα, αναφορικά με το ποσοστό  του  πληθυσμού  που  θεωρείται  ότι  βρίσκεται  σε  κατάσταση φτώχειας  ή  κοινωνικού  αποκλεισμού,  είναι  μόνο  η  Ρουμανία,  η Βουλγαρία και η Λετονία, με ποσοστά που πλησιάζουν και ξεπερνούν το 40%, ενώ στον αντίποδα (με ποσοστά μικρότερα του 20%) βρίσκονται η Ολλανδία, η Τσεχία, η Φινλανδία, η Σουηδία και το Λουξεμβούργο.  

Στην  Ελλάδα,  το  ποσοστό  του  πληθυσμού  που  το  2008  βρισκόταν  σε κατάσταση φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού ήταν στο 28,1%, ενώ στην ΕΕ ήταν στο 23,7%.  

Τα ποσοστά που καταγράφηκαν Βουλγαρία με 49,1% 

73 

Ρουμανία με 40,3%. Ελλάδα με 31% Ιρλανδία με 29,4% Ιταλία με 28,2% Ισπανία με 27,0% Πορτογαλία με 24,4%.  

Ειδικότερα,  τα  κριτήρια  της  ΕΕ  με  τα  οποία  καθορίζεται  ο  κίνδυνος φτώχειας είναι το ύψος του εισοδήματος (αν είναι κάτω από το 60% του μέσου  εθνικού  εισοδήματος),  η  έλλειψη  ορισμένων  βασικών  μέσων διαβίωσης  (όπως  δυσκολίες  στην  καταβολή  του  ενοικίου  και κοινόχρηστων, προβλήματα θέρμανσης) και η υψηλή ανεργία.  

Τα  μικρότερα  ποσοστά  παρατηρήθηκαν  στην  Ολλανδία  με  15,7%,  το Λουξεμβούργο  με 16,8%,  την  Αυστρία  με 16,9%,  τη Φινλανδία 17,2%. Στη Γερμανία ήταν 19,9% και στη Γαλλία 19,3%. 

Παράγοντες, Αιτίες και Ιστορία: 

Ένας  "παράγοντας"  και  μια  "αιτία"  δεν  είναι ακριβώς  το  ίδιο πράγμα. Μια "αιτία" μπορεί να ειδωθεί ως κάτι που συμβάλλει στην προέλευση ενός προβλήματος, όπως η φτώχεια, ενώ ο "παράγοντας", ως κάτι που συμβάλλει στη συνέχιση του προβλήματος, μετά τη δημιουργία του.  

Η  φτώχεια  στην  παγκόσμια  κλίμακα  έχει  πολλές  ιστορικές  αιτίες: αποικιοκρατία,  σκλαβιά,  πόλεμος  και  κατάκτηση.  Υπάρχει  μια σημαντική διαφορά ανάμεσα στις αιτίες  και  σ'  αυτό που αποκαλούμε παράγοντες που διατηρούν τις συνθήκες της φτώχειας. Η διαφορά είναι σήμερα από την άποψη του  τι μπορούμε να κάνουμε για αυτούς. Δεν μπορούμε  να  επιστρέψουμε  στην  ιστορία  και  να  αλλάξουμε  το παρελθόν.  Η  φτώχεια  υπάρχει.  Η  φτώχεια  προκλήθηκε.  Μπορούμε ενδεχομένως να κάνουμε κάτι για τους παράγοντες που διαιωνίζουν τη φτώχεια;  

Είναι  ευρύτερα  γνωστός  ότι  πολλά  έθνη  της  Ευρώπης,  που αντιμετώπισαν  καταστρεπτικούς  πολέμους,  όπως  οι  παγκόσμιοι πόλεμοι  Ι  και  ΙΙ,  μειώθηκαν  μέσα  από  τη φτώχεια,  όπου  οι  άνθρωποι επιζούσαν μόλις  και μετά βίας μέσω ελεημοσύνης  και φιλανθρωπιών. Μέσα στις δεκαετίες όμως είχαν παρουσιαστεί με πραγματικό οικιακό εισόδημα, για να γίνουν αναπτυγμένα κράτη και σύγχρονα ισχυρά έθνη με ακμάζοντες ανθρώπους. Ξέρουμε επίσης ότι πολλά άλλα έθνη έχουν παραμείνει μεταξύ των ελάχιστα αναπτυγμένων του πλανήτη, ακόμα κι αν  τα  δισεκατομμύρια  των  δολαρίων  των  αποκαλούμενων  χρημάτων "ενίσχυσης" ξοδεύτηκαν γι' αυτά. Γιατί; Επειδή δεν αντιμετωπίστηκαν οι 

74 

παράγοντες  της  φτώχειας,  παρά  μόνο  τα  συμπτώματα.  Σε  εθνικό επίπεδο, ένα χαμηλό ΑΕΠ (ακαθάριστο εγχώριο προϊόν) δεν είναι η ίδια η  φτώχεια.  Είναι  το  σύμπτωμα  της  φτώχειας  ως  ένα  κοινωνικό πρόβλημα.  

Οι  παράγοντες  της  φτώχειας  (ως  ένα  κοινωνικό  πρόβλημα)  που παραθέτονται  εδώ,  αμάθεια,  αρρώστια,  απάθεια,  ανεντιμότητα  και εξάρτηση, φαίνονται απλώς ως όροι. Δεν έχουμε κατά νου να κάνουμε μια  ηθική  κρίση.  Δεν  είναι  καλοί  ή  κακοί,  απλώς  υπάρχουν.  Εάν  η απόφαση  μιας  ομάδας  ανθρώπων,  όπως  είναι  μια  κοινωνία  ή  μια κοινότητα,  είναι  η  ελάττωση  και  η  εξάλειψη  της  φτώχειας,  πρέπει, χωρίς  κρίση  αξιών,  να  παρατηρήσουν  και  να  εντοπίσουν  αυτούς  τους παράγοντες  και  να  αναλάβουν  δράση,  ώστε  να  τους  αφαιρέσουν,  ως τρόπο εξάλειψης της φτώχειας.  

Οι  πέντε  μεγάλοι  παράγοντες,  με  τη  σειρά  τους,  συμβάλλουν  σε δευτερεύοντες  παράγοντες  όπως  είναι  η  έλλειψη  αγορών,  η  φτωχή υποδομή  και  ηγεσία,  η  κακή  διακυβέρνηση,  η  υπό‐απασχόληση,  η έλλειψη δεξιοτήτων,  η  συστηματική αποχή,  η  έλλειψη  κεφαλαίου  κ.ά. Καθένα από αυτά είναι κοινωνικό πρόβλημα. Καθένας από αυτούς είναι κοινωνικό  πρόβλημα,  καθένας  οφείλεται  σε  κάποιους  από  τους  πέντε μεγάλους  παράγοντες  και  η  εξάλειψή  τους  είναι  απαραίτητη  για  την αποβολή της φτώχειας. 

  Ας δούμε σύντομα καθέναν από τους μεγάλους πέντε παράγοντες. Αμάθεια: Αμάθεια σημαίνει έλλειψη πληροφόρησης ή έλλειψη γνώσης. Είναι διαφορετικό από την ανοησία, που είναι έλλειψη εξυπνάδας, και 

75 

διαφορετικό από τη βλακεία,  που είναι  έλλειψη σοφίας. Αυτά  τα  τρία συχνά  συγχέονται  και  αρκετοί  πιστεύουν  ότι  είναι  το  ίδιο.  "Η  γνώση είναι  δύναμη"  λένε  οι  παλιότεροι.  Δυστυχώς,  κάποιοι  άνθρωποι, γνωρίζοντάς το προσπαθούν να κρατήσουν τη γνώση για τους εαυτούς τους (ως μια στρατηγική κατάκτησης ενός άδικου πλεονεκτήματος) και εμποδίζουν  τους  άλλους  από  την  κατάκτηση  της  γνώσης.  Μην περιμένετε  ότι  εάν  εκπαιδεύσετε  κάποιον  σε  μια  συγκεκριμένη δεξιότητα  ή  παρέχετε  κάποιες  πληροφορίες,  αυτή  η  πληροφορία  ή  η δεξιότητα  θα  απλωθεί  με  φυσικό  τρόπο  και  στο  υπόλοιπο  μιας κοινότητας.  Το  σημαντικό  είναι  να  καθορίσουν  τι  πληροφορία  λείπει. Πολλοί  σχεδιαστές  και  δυνατά μυαλά,  που  θέλουν  να  βοηθήσουν μια κοινότητα  να  γίνει  ισχυρότερη,  σκέφτονται  ότι  η  λύση  είναι  η εκπαίδευση.  Εκπαίδευση  όμως  σημαίνει  πολλά  πράγματα.  Κάποιες πληροφορίες  δεν  είναι  απαραίτητες  γι΄αυτήν  την  κατάσταση.  Δεν πρόκειται  να  βοηθήσει  ένα  γεωργό  να  ξέρει  ότι  ο  Ρωμαίος  και  η Ιουλιέτα πέθαναν στο σαιξπηρικό έργο, αλλά θα του ήταν περισσότερο χρήσιμο να γνωρίζει ποιο είδος σπόρων μπορεί να επιζήσει στο τοπικό έδαφος,  και  ποια  όχι.  Η  κατάρτιση  σε  αυτήν  τη  σειρά  εγγράφων κοινοτικής  ενδυνάμωσης  περιλαμβάνει  (ανάμεσα  σε  άλλα)  τη μεταφορά της πληροφορίας. Χωρίς μια γενική εκπαίδευση, που, έτσι κι αλλιώς,  έχει  τη  δική  της  ιστορία  για  την  επιλογή  των  αιτιών  που συμπεριλαμβάνει,  η  πληροφορία  που  περιλαμβάνεται  εδώ  στοχεύει στην ενδυνάμωση της ικανότητας και όχι σε ένα γενικό διαφωτισμό.   

Αρρώστια: Όταν μια κοινότητα έχει ένα υψηλό ποσοστό ασθενειών, η συστηματική αποχή από  την  εργασία  είναι  υψηλή,  η  παραγωγικότητα είναι  χαμηλή  και  δημιουργείται  λιγότερος  πλούτος.  Εκτός  από  τη δυστυχία,  την ταλαιπωρία και το θάνατο που προκύπτουν, η ασθένεια είναι  επίσης  ένας  σημαντικός  παράγοντας  της  φτώχειας  σε  μια κοινότητα.  Το  να  είναι  κάποιος  καλά βοηθά μόνο  τα άτομα που  είναι υγιή,  αλλά  συμβάλλει  στην  εξόντωση  της  φτώχειας  στην  κοινότητα. Εδώ,  όπως  οπουδήποτε  αλλού,  η  πρόληψη  είναι  καλύτερη  από θεραπεία.  Η  οικονομία  είναι  πολύ  υγιέστερη,  εάν  ο  πληθυσμός  είναι πάντα  υγιής.  Ακόμη  περισσότερο  απ'  ότι  εάν  οι  άνθρωποι αρρωσταίνουν  και  πρέπει  να  θεραπευθούν.  Η  υγεία  συμβάλλει  στην εξόντωση  της  φτώχειας  πιο  πολύ  από  τις  πλευρές  πρόσβασης  στο ασφαλές  και  καθαρό  πόσιμο  νερό,  χωρισμού  των  εγκαταστάσεων υγιεινής από την παροχή νερού, γνώσης της υγιεινής για την πρόληψη ασθενειών  ‐  πολύ  περισσότερο από  τις  κλινικές,  τους  γιατρούς  και  τα φάρμακα,  τα  οποία  είναι  δαπανηρές  θεραπευτικές  λύσεις,  παρά 

76 

πρόληψη ασθενειών. Θυμηθείτε, ανησυχούμε για τους παράγοντες και όχι για τις αιτίες.   

Δεν παίζει ρόλο εάν η φυματίωση προέκυψε από ξένους που ήρθαν για πρώτη φορά στον τόπο ή εάν είναι ιθαγενής. Και δεν παίζει ρόλο εάν το HIV  που  μεταφέρει  το  AIDS  ήταν  μια  συνομωσία  της  CIA,  για  να αναπτύξει  ένα  βιολογικό  πολεμικό  όπλο  ή  εάν  προήλθε  από  τους πράσινους  πίθηκους.  Αυτά  είναι  οι  πιθανές  αιτίες.  Το  να  ξέρουμε  τις αιτίες δεν θα εξαλείψει την αρρώστια. Το να ξέρουμε τους παράγοντες που  μπορούν  να  οδηγήσουν  σε  καλύτερη  υγιεινή  και  προληπτική συμπεριφορά, μπορεί να οδηγήσει την τελική εξόντωση της αρρώστιας. Πολλοί  άνθρωποι  βλέπουνε  την  πρόσβαση  στην  υγειονομική περίθαλψη ως θέμα των ανθρώπινων δικαιωμάτων, μείωση του πόνου και  της  δυστυχίας  και  ποιότητα  της  ζωής  των  ανθρώπων.  Αυτοί  όλοι είναι ισχυροί λόγοι που συμβάλλουν σε έναν υγιή πληθυσμό. Αυτό που υποστηρίζεται εδώ, περισσότερο και από αυτούς του λόγους, είναι ότι ένας υγιής πληθυσμός συμβάλλει στην εξόντωση της φτώχειας. Επίσης υποστηρίζεται ότι η φτώχεια όχι μόνο μετριέται από τα υψηλά ποσοστά νοσηρότητας και θνησιμότητας, αλλά και ότι η ασθένεια συμβάλλει σε άλλες μορφές και πτυχές της φτώχειας.  

Απάθεια: Η απάθεια είναι όταν οι άνθρωποι δεν ενδιαφέρονται ή όταν νιώθουν  τόσο  ανίσχυροι  που  δεν  προσπαθούν  να  αλλάξουν  τα πράγματα,  να  διορθώσουν  τα  λάθη  ή  να  βελτιώσουν  τις  συνθήκες. Μερικές φορές, κάποιοι άνθρωποι νιώθουν ανίκανοι να πετύχουν κάτι, ζηλεύουν τους συγγενείς ή τους φίλους τους από την κοινότητα που τα καταφέρνουν.  Έτσι  κοιτάζουν  να  "κατεβάσουν"  αυτόν  που  προσπαθεί να  πετύχει  κάτι  στο  δικό  τους  επίπεδο  φτώχειας.  Η  απάθεια αναπαράγει  απάθεια.  Ενίοτε  η  απάθεια  νομιμοποιείται  πίσω  από θρησκευτικά  διδάγματα  του  τύπου  "δέξου  ό,τι  υπάρχει,  γιατί  ο  Θεός έχει  αποφασίσει  για  τη  μοίρα  σου".  Αυτή  η  μοιρολατρία  μπορεί  να χρησιμοποιηθεί ‐ λανθασμένα ‐ ως δικαιολογία. Δεν υπάρχει πρόβλημα να πιστέψουμε ότι ο Θεός αποφασίζει για τη μοίρα μας, εάν δεχτούμε επίσης ότι ο Θεός ίσως αποφασίζει ότι πρέπει να κινητοποιηθούμε, για να βελτιώσουμε τους εαυτούς μας. "Προσευχήσου στο Θεό, αλλά τράβα κουπί προς την ακτή" λέει μια ρωσική παροιμία, που δείχνει ότι είμαστε στα χέρια του Θεού, αλλά έχουμε, επίσης, την ευθύνη να βοηθήσουμε τους  εαυτούς  μας.  Έχουμε  δημιουργηθεί  με  πολλές  ικανότητες:  να επιλέγουμε,  να  συνεργαζόμαστε  να  οργανωνόμαστε  με  στόχο  τη βελτίωση  της ποιότητας  της  ζωής μας.  Δεν πρέπει  να  χρησιμοποιούμε το Θεό ή τον Αλλάχ ως δικαιολογία, για να μην κάνουμε τίποτε. Είναι το ίδιο  κακό,  όσο  και  το  να  βρίζουμε  το  Θεό.  Στον  πόλεμο  ενάντια  στη 

77 

φτώχεια,  ο  κινητοποιητής  χρησιμοποιεί  την  ενθάρρυνση  και  τους ύμνους, ώστε οι άνθρωποι (1) θα θελήσουν και (2) θα μάθουν πώς θα πάρουν την ευθύνη για τις ζωές τους.  

Ανεντιμότητα:  Όταν  οι  πόροι  που  προορίζονται  να  χρησιμοποιηθούν για  τις  κοινοτικές  υπηρεσίες  ή  εγκαταστάσεις,  εκτρέπονται  στις ιδιωτικές τσέπες κάποιου που κατέχει μια θέση δύναμης, υπάρχει κάτι περισσότερο  από  τον  απλό  ηθικό  κίνδυνο.  Εδώ  δεν  κριτικάρουμε  τι είναι καλό ή κακό. Επισημαίνουμε, όμως, ότι είναι μια σημαντική αιτία της φτώχειας η ανεντιμότητα των προσώπων εμπιστοσύνης και ισχύος. Το  ποσό  που  κλέβεται  από  το  κοινό,  που  παραλαμβάνεται  και απολαμβάνεται  από  το  άτομο,  είναι  πολύ  λιγότερο  συγκριτικά  με  τη μείωση στο επίπεδο πλούτου, που προοριζόταν για το ενδιαφερόμενο κοινό. Το χρηματικό ποσό που αποσπάστηκε ή καταχράστηκε δεν είναι το  ποσό  που  ελαττώνει  το  επίπεδο  του  πλούτου  στην  κοινότητα.  Οι οικονομολόγοι μιλούν για τον "πολλαπλασιαστή της επίδρασης". Όπου επενδύεται  ο  νέος  πλούτος,  η  θετική  επίδραση  στην  οικονομία  είναι περισσότερη  από  το  χρηματικό  ποσό  που  δημιουργείται.  Όταν  τα χρήματα  επένδυσης  αποσύρονται  από  την  κυκλοφορία,  το  ποσό πλούτου, από το οποίο η κοινότητα στερείται, είναι μεγαλύτερο από το ποσό που κερδίζεται από τον καταχραστή. Όταν π.χ. ένας κυβερνητικός ανώτερος  υπάλληλος  δωροδοκείται  με  100  δολάρια,  η  κοινωνική επένδυση  μειώνεται  κατά  400  δολάρια  στον  πλούτο  της  κοινωνίας. Είναι ειρωνεία ότι αναστατωνόμαστε όταν ένας κλέφτης κλέβει από μια αγορά  κάτι  που αξίζει 10  δολάρια,  ενώ,  εάν  ένας  ανώτερος  δημόσιος υπάλληλος κλέψει 1000 δολάρια από το κοινό πορτοφόλι, πράγμα που κάνει  ζημιά  4000  δολαρίων  στην  κοινότητα,  δεν  τον  τιμωρούμε. Σεβόμαστε  το  δεύτερο  κλέφτη  τον  προφανή  πλούτο  του  και εκθειάζουμε  το  άτομο  αυτό  για  τη  βοήθεια  που  προσφέρει  στους συγγενείς  και  γείτονές  του.  Αντίθετα,  χρειαζόμαστε  την  αστυνομία  να προστατεύσει  τον  πρώτο  κλέφτη  από  το  να  μη  λιντσαριστεί  από  τους ανθρώπους στο δρόμο. Ο δεύτερος κλέφτης είναι μια πρωταρχική αιτία της φτώχειας, ενώ ο πρώτος είναι ίσως ένα θύμα της φτώχειας, η οποία οφείλεται  στον  δεύτερο.  Η  στάση  μας,  όπως  περιγράφηκε  στην παράγραφο,  είναι  κάτι  περισσότερο  από  ειρωνεία:  είναι  ένας παράγοντας που διαιωνίζει τη φτώχεια. Εάν ανταμείβουμε εκείνον που προκαλεί τη σημαντικότερη ζημιά και τιμωρούμε μόνο αυτούς που είναι πραγματικά  θύματα,  τότε  οι  λανθασμένες  τοποθετήσεις  μας συμβάλλουν  επίσης  στη  φτώχεια.  Όταν  τα  χρήματα  που  έχουν καταχραστεί φεύγουν  έξω από  τη  χώρα  και  καταθέτονται  σε μια  ξένη τράπεζα, δεν συμβάλλουν με τίποτα στην εθνική οικονομία, παρά μόνο 

78 

βοηθούν  τη  χώρα  της  ξένης  τράπεζας  με  ή  χωρίς  ευνοϊκούς φορολογικούς όρους (offshore).  

Εξάρτηση:  Η  εξάρτηση  είναι  το  τελικό  αποτέλεσμα  της  αποδοχής  της φιλανθρωπίας. Βραχυπρόθεσμα, όπως μετά από μια καταστροφή, αυτή η  φιλανθρωπία  μπορεί  να  είναι  ουσιαστική  για  την  επιβίωση. Μακροπρόθεσμα, όμως, η φιλανθρωπία αυτή μπορεί να συμβάλει στον πιθανό  αφανισμό  του  παραλήπτη,  και  βεβαίως  στη  συνεχόμενη φτώχεια.  Είναι μια στάση,  μια πεποίθηση,  ότι  κάποιος που είναι  τόσο φτωχός,  τόσο  αβοήθητος,  κάποιος  που  δεν  μπορεί  να  βοηθήσει  τον εαυτό  του,  μια  ομάδα που δεν  μπορεί  να  βοηθηθεί  από  τα μέλη  της, πρέπει να εξαρτώνται από την εξωτερική βοήθεια. Η στάση και η κοινή πεποίθηση  είναι  ο  μεγαλύτερος  παράγοντας  δικαιολογίας  που διαιωνίζει τη συνθήκη, όπου το άτομο ή η ομάδα πρέπει να εξαρτηθεί από την εξωτερική βοήθεια. Η βοήθεια δεν πρέπει να έχει τη μορφή της φιλανθρωπίας που αποδυναμώνει ενθαρρύνοντας την εξάρτηση, αλλά πρέπει  να  ενδυναμώνει.  Η  κοινοτική  μέθοδος  ενδυνάμωσης  είναι  μια εναλλακτική  λύση  στην  προσφορά  της  φιλανθρωπίας  (που αποδυναμώνει),  αλλά  παρέχει  βοήθεια,  κεφάλαιο  και  κατάρτιση  που στοχεύουν  στις  κοινότητες  χαμηλού  εισοδήματος,  ώστε  να  τις καταστήσει δυνατές να προσδιορίσουν τους δικούς τους πόρους και να πάρουν τον έλεγχο της ανάπτυξής  τους,  καθώς ενδυναμώνονται. Όταν ένα  πρόγραμμα  στοχεύει  στην  προώθηση  της  αυτάρκειας,  οι παραλήπτες,  μέχρι  να  βελτιωθεί  το  επίπεδο  της  συνειδητοποίησής τους, αναμένουν, υποθέτουν και ελπίζουν ότι το πρόγραμμα έρχεται για να  τους  παράσχει  τους  πόρους  για  την  εγκατάσταση  μιας  μονάδας  ή μιας  υπηρεσίας  στην  κοινότητα.  Μεταξύ  των  πέντε  σημαντικών παραγόντων  της  φτώχειας,  το  σύνδρομο  εξάρτησης  είναι  αυτό  που ανησυχεί περισσότερο τον κοινοτικό κινητοποιητή.   

Συμπέρασμα  και  αντιμετώπιση  φτώχειας:  Η  αντιμετώπιση  της φτώχειας  απαιτεί  μέτρα  για  την  ενίσχυση  της  ισότητας  ευκαιριών  για όλους τους πολίτες. Παραπάνω αναφέραμε 5 σημαντικούς παράγοντες. Αυτοί  δεν  είναι  ανεξάρτητοι  ο  ένας  από  τον  άλλον.  Η  αρρώστια συμβάλλει στην αμάθεια και στην απάθεια. Η ανεντιμότητα συμβάλλει στην  αρρώστια  και  στην  εξάρτηση.  Και  έτσι  συνεχίζεται,  καθένας συμβάλλει  στους  άλλους.  Σε  κάθε  διαδικασία  κοινωνικής  αλλαγής, ενθαρρύνουμε  το  "σκέψου  παγκόσμια,  δράσε  τοπικά".  Οι  πέντε μεγάλοι  παράγοντες  φαίνεται  να  είναι  διαδεδομένοι  και  βαθιά ενσωματωμένοι  στις  πολιτιστικές  αξίες  και  πρακτικές.  Μπορούμε εσφαλμένα  να  πιστέψουμε  ότι  οποιοσδήποτε  από  μας,  στο  μικρό επίπεδο  της  ζωής  μας,  δεν  μπορούμε  να  κάνουμε  τίποτα  γι'  αυτούς. 

79 

Μην  απελπίζεστε.  Εάν  ο  καθένας  μας  δεσμευτεί  προσωπικά  να πολεμήσει  αυτούς  τους  παράγοντες  της  φτώχειας  σε  όποια φάση  της ζωής,  τότε  το  συνολικό  ποσό  όλων  μας  που  κάνουμε  κάτι  και  η επίδραση  των  ενεργειών  μας  στους  άλλους,  θα  συμβάλουν  στην αποσύνθεση  αυτών  των  παραγόντων  και,  τελικά,  στη  νίκη  πάνω  στη φτώχεια. Έτσι θα γίνει η μείωση της κοινοτικής φτώχειας μέσα από την κινητοποίηση  των  κοινοτικών  ομάδων,  ώστε  να  ενωθούν,  να οργανωθούν  και  να  αναλάβουν  κοινοτική  δράση,  και  δεύτερον  η μείωση της προσωπικής φτώχειας με τη δημιουργία πλούτου μέσω της ανάπτυξης μικρών επιχειρήσεων.  

Αναλφαβητισμός 

Μέσα  στα  πλαίσια  μίας  συνεχώς  και  ραγδαία  αναπτυσσόμενης τεχνολογικά  εποχής,  θα  περίμενε  κανείς  να  έχουν  διαμορφωθεί  οι συνθήκες  προκειμένου  να  εξασφαλίζεται  το  κατάλληλο  μορφωτικό επίπεδο σε όλους τους ανθρώπους. Παρόλα αυτά, στη σύγχρονη εποχή εξακολουθεί  να  κυριαρχεί  το  πρόβλημα  του  αναλφαβητισμού  μια “απειλή”  η  οποία  διαιωνίζεται,  και  σκιάζει  όχι  μόνο  τις  χώρες  του Τρίτου  Κόσμου αλλά  παρατηρείται  η  γεωγραφική  εξάπλωσή  του  τόσο στον ευρωπαϊκό όσο και στον αμερικανικό χώρο. Με βάση τον ΟΗΕ, με τον  όρο  αναλφαβητισμό  εννοούμε  την  ανικανότητα  ανάγνωσης  και γραφής  ενός  απλού  κειμένου  σε  μια  έστω  γλώσσα.  Ο  αναλφάβητος αδυνατεί  να  κατανοήσει μία απλή παρουσίαση γεγονότων,  δε δέχεται την επίδραση της ορθολογικής εκτίμησης των δεδομένων και επομένως τον καθιστούν παντελώς ανίκανο.  

Οι αναλφάβητοι χωρίζονται σε 4 μεγάλες κατηγορίες: Τους  οργανικά  αναλφάβητους,  εκείνους  δηλαδή  που  δε  διδάχθηκαν ποτέ γραφή και ανάγνωση άρα δεν φοίτησαν ποτέ στο σχολείο. Τους λειτουργικά αναλφάβητους,  εκείνους που διδάχθηκαν γραφή και ανάγνωση  ,αλλά  στη  συνέχεια  δεν  καλλιέργησαν  τις  γνώσεις,  με αποτέλεσμα να ξεχαστούν.  Ο  τεχνολογικός  η  ψηφιακός  αναλφαβητισμός  όπου  οι  άνθρωποι  δεν μπορούν να χειριστούν ή δεν διαθέτουν πόρους για να προμηθευτούν ηλεκτρονικές  , ψηφιακές ή ηλεκτρικές συσκευές  βελτιώνοντας  έτσι  τις προσωπικές και επαγγελματικές τους δεξιότητες. Ο  αναλφαβητισμός  ατόμων  που  ανήκουν  σε  ευάλωτες  κοινωνικές ομάδες:  είναι  εικονικός  και  συνδέεται  με  τις  δυσκολίες  επικοινωνίας που δεν οφείλονται στις γνωστικές τους δεξιότητες , αλλά σε αδυναμία του εκπαιδευτικού και μας συστήματος να διακρίνει, να αποδεχτεί και να  διαχειριστεί  την  ετερότητα.  Όπως  για  παράδειγμα  τα  παιδιά  των 

80 

Τσιγγάνων  ή  μειονοτικών  ομάδων  δεν  έχουν  εύκολη  πρόσβαση  στη γνώση,  οι  οικονομικοί  μετανάστες  δεν  μπορούν  να  χειριστούν  την ελληνική  γλώσσα  και  να  κατανοήσουν  την  ελληνική  μεταξύ  νέων  και ενηλίκων  υπάρχει  δυσκολία  στην  επικοινωνία,  καθώς  χρησιμοποιούν διαφορετικούς λεκτικούς κώδικες.  Οι  “αναλφαβητόπληκτοι”  όπως  χαρακτηριστικά  αποκαλούνται  στη σύγχρονη  κοινωνία,  αποτελούν  την  μειονότητα  και  συνήθως  είναι τσιγγάνοι,  μετανάστες  ή  άνθρωποι  με  ειδικές  ανάγκες.  Μάλιστα  ένα ευρύ  φάσμα  κρατών  έγιναν  χώροι  υποδοχής  μεταναστών  και  κατά συνέπεια  ήταν  αδύνατη  η  ολική  αφομοίωσή  τους  και  η  παροχή εκπαίδευσης.  Ακόμη  εξαιτίας  εμπόλεμων  καταστάσεων  αρκετοί άνθρωποι  που  βίωσαν  τις  καταστροφικές  συνέπειες  του  πολέμου  και ιδίως  τα  άτομα  τρίτης  ηλικίας  δεν  κατόρθωσαν  να  καλλιεργηθούν ,διέκοψαν  το  σχολείο  και  παρέμειναν  αμόρφωτοι.  Απ’  αυτή  την κατηγορία δε θα μπορούσαμε να παραβλέψουμε τους φυλακισμένους, τους  αγρότες,  τις  γυναίκες  και  τα  παιδιά  προερχόμενα  από  ένα διαταραγμένο  οικογενειακό  περιβάλλον.  Ωστόσο  τα  τελευταία  χρόνια μία  άλλη  μορφή  αναλφαβητισμού  έχει  εμφανιστεί  στις  μέρες  μας. Κατόπιν  μελετών  υποδεικνύεται  ότι  ένα  ευρύ  φάσμα  πληθυσμού υπολείπονται  της  στοιχειώδους  μόρφωσης  και  δεν  είναι  σε  θέση  να χειριστούν  τον  γραπτό  λόγο.  Το  γεγονός  αυτό  είναι  αδιανόητο  αν ληφθεί  υπ’  όψιν  ότι  σε  καμία  άλλη  στιγμή  στην  ιστορία  των αναπτυγμένων χωρών δεν υπήρχαν περισσότερα άτομα τα οποία είχαν ολοκληρώσει  το  Γυμνάσιο  και  το  Λύκειο  ακόμη  και  το  Πανεπιστήμιο. Όσο  η  πραγματικότητα  γίνεται  περισσότερο  πολύπλοκη,  όσο  τα γεγονότα  εναλλάσσονται  γρήγορα  και  τα  μέσα  ενημέρωσης παρουσιάζουν  μία  μεμονωμένη  εικόνα  της  πραγματικότητας,  τόσο  θα δυσκολεύεται  ο  άνθρωπος  να  κατανοήσει  τα  γεγονότα  εκείνα  που επηρεάζουν  και  διαμορφώνουν  καθοριστικά  τη  ζωή  του.  Έτσι  θα νοιώθει αδύναμος να παρέμβει στην πορεία τους. Η επανεμφάνιση του αναλφαβητισμού  και  ιδίως  στα  αναπτυσσόμενα  κράτη  είναι  ιδιαίτερα ανησυχητική  γιατί  τον  συναντάμε  σε  κάθε  κοινωνικό  στρώμα  σε αντίθεση  με  την  πρώτη  μορφή,  τον  οργανικά  αναλφάβητο  που αποτελούσε γνώρισμα των κατώτερων και παραμελημένων κοινωνικών τάξεων. Αναλφάβητος μπορεί να είναι ένας μαθητής του σχολείου, ένας δάσκαλος  ακόμη  και  ένας  επιστήμονας  διότι  έχει  μάθει  να  κατανοεί μόνο  ότι  έχει  σχέση  με  την  ειδικότητά  του  και  αδυνατεί  να επικοινωνήσει με τομείς της πραγματικότητας που εξαπλώνονται πέρα από τους ορίζοντες της γνώσης του. Ο αναλφάβητος, αν και μπορεί να κατέχει  δεξιότητες  οι  οποίες  τον  καθιστούν  ευέλικτο  στην  εξάσκηση 

81 

κάποιου επαγγέλματος ή τέχνης βρίσκεται σε μειονεκτική θέση. Χαώδης και αστήρικτη “καλλιέργεια” μαστίζει τους σύγχρονους ανθρώπους και δεν  έχει  βέβαια  άμεση  λύτρωση  μια  τέτοια  κατεύθυνση.  Όσο  οι συνθήκες ευνοούν την ύπαρξη του αναλφαβητισμού τόσο τα ποσοστά των αναλφάβητων που ζουν κάτω από άθλιες συνθήκες και δυσχερείς καταστάσεις θα ανεβαίνουν. Είναι δυνατόν να υπάρχουν άνθρωποι που υπολείπονται  της  στοιχειώδους  μόρφωσης,  και  να  σημειώνονται πρόοδοι  στους  υπόλοιπους  τομείς  της  ανθρώπινης  δραστηριότητας; Φυσικά  και  όχι,  και  ενώ  ο  αναλφάβητος  άνθρωπος  παλαιότερων εποχών, ο οργανικά αναλφάβητος, είχε αίσθηση της αδυναμίας του, ο σύγχρονος  αναλφάβητος  οχυρωμένος  πίσω  από  ένα  πτυχίο,  μία ειδικότητα  ή  ένα  τίτλο  σπουδών  έχει  την  ψευδαίσθηση  ότι  η αποκλειστική του ενασχόληση με ένα μόνο τομέα γνώσης, του δίνει τη δυνατότητα να θεωρείται μορφωμένος. Κανείς λοιπόν θα περίμενε την παρουσία  αναλφάβητων  μόνο  σε  περιοχές  με  ανύπαρκτο  πλούτο, οικονομική υποστήριξη και τεχνολογική ανάπτυξη. Αυτός άλλωστε είναι ο  λόγος  για  τον  οποίο  οφείλουμε  να  προβληματιστούμε,  να ευαισθητοποιηθούμε και να δράσουμε άμεσα!  

Οι  διαστάσεις  του  προβλήματος  Τα  τελευταία  πενήντα  χρόνια παρατηρείται  μία  σταδιακή  πτώση  του  φαινομένου  του αναλφαβητισμού.  Τα πρώτα επίσημα στοιχεία που δημοσίευσε ο ΟΗΕ το  1957  έδειξαν ότι  περίπου  το 44%  του παγκόσμιου πληθυσμού διερχόταν  από αναλφαβητισμό. Το  1978  το ποσοστό  έπεσε στο  32,5%,  το 1990  στο  27%, ενώ  το 1998  στο 16%.  Τέλος, σύμφωνα  με έρευνα  του 2008, παρατηρήθηκε  μία  μικρή  αύξηση  με  το  ποσοστό  των  αναλφάβητων ατόμων να είναι στο 16,6% του παγκόσμιου πληθυσμού. 

 

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

50%

Παγκόσμια ποσοστά αναλφαβητισμού

1957

1978

1990

1998

2008

82 

Σύμφωνα με  τα πρώτα στοιχεία  της UNESCO, 799  εκατομμύρια άτομα ηλικίας  15  ετών  και  άνω  σε  παγκόσμιο  επίπεδο  χαρακτηρίζονται  ως αναλφάβητοι  σύμφωνα  με  τον  ορισμό  του  ΟΗΕ.  Το  γυναικείο  φύλο εμφανίζει μεγαλύτερη τάση προς τον αναλφαβητισμό, καθώς αποτελεί τα  2/3  του  συνόλου.  Τα  υψηλότερα  ποσοστά  αναλφαβητισμού εμφανίζονται στις υπανάπτυκτες περιοχές της Αφρικής και της Ν. Ασίας (κυρίως  Κίνα  και  Ινδία),  έως  και  40%  του  πληθυσμού  τους,  στις  υπό ανάπτυξη περιοχές το ποσοστό των αναλφάβητων ατόμων υπολογίζεται στο  25%  του  πληθυσμού,  ενώ  τα  χαμηλότερα  ποσοστά  σημειώνονται στις  τεχνολογικά  και  οικονομικά  ανεπτυγμένες  περιοχές  (Ευρώπη,  Β. Αμερική‐Καναδάς,  Αυστραλία,  Ιαπωνία),  γύρω  στο  1,1%  του πληθυσμού. 

 Στην  Ελλάδα,  το  συνολικό  ποσοστό  των  αναλφάβητων  το  1983  ήταν 20,4%  του πληθυσμού 15  ετών και άνω, αλλά υπήρξε μία μείωση στις αστικές,  αλλά  και  στις  αγροτικές  περιοχές,  όπου  το  πρόβλημα  ήταν ιδιαίτερα έντονο. Με βάση στοιχεία της απογραφής 1991, στο σύνολο της χώρας οι οργανικά αναλφάβητοι, κυρίως ηλικιωμένοι και γυναίκες, ήταν 647.054, ποσοστό 6,3% του πληθυσμού ηλικίας άνω των 10 ετών, ενώ  οι  λειτουργικά  αναλφάβητοι  υπολογίζονταν  σε  960.720,  ποσοστό 10,6%  του  πληθυσμού  ηλικίας  άνω  των  15  ετών.  Με  βάση  όμως  τα στοιχεία της απογραφής 2001, οι οργανικά αναλφάβητοι υπολογίζονταν σε 374.192, ποσοστό 3,6% και οι λειτουργικά αναλφάβητοι σε 647.054, ποσοστό 6,3% του πληθυσμού ηλικίας 10 ετών και άνω. Η πλειονότητα των  αναλφάβητων  είναι  γυναίκες  και  υπερήλικα  άτομα  σε  όλες  τις περιπτώσεις. 

 

83 

0,00%

5,00%

10,00%

15,00%

1991 2001

Οργανικά αναλφάβητοιΛειτουργικά αναλφάβητοι

 Τα  ποσοστά  αυτά  παρουσιάζουν  αυξομειώσεις  και  κατά  γεωγραφική περιφέρεια  της  Ελλάδας.  Έτσι,  το  υψηλότερο  ποσοστό  αναλφάβητων καταγράφηκε το 2001 στη Θράκη (8,5%), και ακολουθούν η Θεσσαλία, η Ήπειρος,  η  λοιπή  Στερεά  με  την  Εύβοια  και  τα  Ιόνια  Νησιά.  Το χαμηλότερο  ποσοστό  εμφανίζει  η  περιφέρεια  της  Πρωτεύουσας.  Οι περισσότεροι  αναλφάβητοι,  ποσοστό  66,5%,  απασχολούνται  στον αγροτικό  τομέα,  το 23,7%  είναι  τεχνίτες  και  εργάτες,  το 5,5%  έμποροι και πωλητές και το 4% εργάζονται στον τομέα των υπηρεσιών. 

 Όσον  αφορά  τον  τεχνολογικό  αναλφαβητισμό,  ενδεικτικά  είναι  τα στοιχεία  έρευνας  του  2002  σε  άτομα  16‐74  ετών  για  τη  χρήση  της τεχνολογίας  όπου  διαπιστώνεται  ότι  συσκευή  τηλεόρασης  διαθέτει  το 98% των νοικοκυριών, αλλά ηλεκτρονικό υπολογιστή μόνο το 25%, ενώ κινητό  τηλέφωνο  το  68%.  Από  συγκριτική  έρευνα  της  Eurostat  (2006) αποδεικνύεται  ότι  δύο  στους  τρεις  Έλληνες  δεν  γνωρίζουν  τίποτα  για πληροφορική,  ενώ  το  αντίστοιχο  ποσοστό  στη  Γερμανία  είναι  1%  και στη Δανία 0%.  

Αίτια Αναλφαβητισμού Ο  αναλφαβητισμός  είναι  ένα  πολύπλευρο  πρόβλημα,  του  οποίου  η αντιμετώπιση  απαιτεί  πρωτίστως  συνειδητοποίηση,  κατανόηση  και αποδοχή  των  παραγόντων  που  το  δημιουργούν.  Η  αύξηση  του αναλφαβητισμού  οφείλεται  σε  μεγάλο  βαθμό  στην  αδιαφορία  που δείχνει η πολιτεία.  Συχνά παρατηρούνται ακόμα και στα αναπτυγμένα κράτη  πολιτικοί  που  εκμεταλλεύονται  την  εξουσία  εις  βάρος  της 

84 

εκπαίδευσης,  τους  κρατικούς  πόρους  και  ξεχνούν  πως  η  παροχή δημόσιας δωρεάν παιδείας εντάσσεται στις υποχρεώσεις τους, ενώ σε ακραίες  περιπτώσεις  τυραννικά  πολιτεύματα  προωθούν  τον αναλφαβητισμό, ώστε  να παραμείνουν στην  εξουσία. Παραβιάζουν  το ανθρώπινο  δικαίωμα  στην  εκπαίδευση,  καθώς  γνωρίζουν  πως  η μόρφωση αποτελεί βασικό όπλο εναντίον τους. Αντιλαμβάνονται πως η απουσία  παιδείας  προάγει  την  αδράνεια  των  πολιτών,  οι  οποίοι  δεν καταφέρνουν  να  σταθούν  απέναντι  σε  αποφάσεις  που  εναντιώνονται στα  συμφέροντά  τους,  δεν  αντιλαμβάνονται  την  εκμετάλλευσή  τους, ενώ  ακόμα  και  όταν  αναγνωρίσουν  τις  αδικίες  της  εξουσίας  δεν μπορούν να υπερασπιστούν τον εαυτό τους και αφήνουν να καθορίζουν την  πορεία  τους  άλλοι.  Δεδομένου  πως  ένας  μορφωμένος  λαός δύσκολα  παρασύρεται  γίνεται  αντιληπτό  πως  οι  κυβερνήσεις επιδιώκουν  την  άγνοια  και  εξαναγκάζουν  τους  λαούς  να  ζουν  στη σιωπή, ώστε να ευνοούνται οι παρανομίες τους.   

Έπειτα  ένα  μεγάλο  μερίδιο  ευθύνης  για  την  εξάπλωση  του προβλήματος  αποδίδεται  στον  τρόπο  της  εκπαίδευσης.  Αν  το  σχολείο που αποτελεί σημαντικό χώρο για την καταπολέμηση του φαινομένου δεν  είναι  σε  θέση  να  προσεγγίσει  μαθητές  που  ενδεχομένως  έχουν κάποια  μαθησιακή  δυσκολία,  αποτυγχάνει  να  προσαρμοστεί  στις ανάγκες  όλων  των  μαθητών  και  συμμετέχει  στον  αποκλεισμό συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων, τότε ένας σημαντικός παράγοντας που  συμβάλλει  στην  εξάλειψη  του  αναλφαβητισμού  έχει  χαθεί. Άλλωστε τίποτα δεν είναι πιο άνισο από ένα σχολείο ισότιμο για παιδία κοινωνικά άνισα.  Το φαινόμενο  επιδεινώνει  το  εκπαιδευτικό  σύστημα που αρνείται να συμφιλιώσει τους μαθητές με τη γνώση, δεν μπορεί να ανταποκριθεί  στις  ανάγκες  τους  και  αδιαφορεί  για  τις  δυνατότητές τους.  Παράλληλα  η  ανεπαρκής  υποδομή  των  σχολείων  και  η ακαταλληλότητα  εκπαιδευτικών  και  μέσων  διδασκαλίας  εντάσσονται στα προβλήματα της εκπαίδευσης. Όλα τα παραπάνω μετατρέπουν τα σχολεία σε απλούς χώρους με έδρες και γραφεία που επιβραβεύουν με λανθασμένα  κριτήρια  και  απομακρύνουν  τους  μαθητές  από  την απόκτηση  παιδείας,  ενώ  η  υποχρεωτική  εκπαίδευση  καθίσταται ανεπαρκές μέσο για την εξάλειψη του αναλφαβητισμού.  

Ένα ακόμη εμπόδιο για τον περιορισμό του αναλφαβητισμού αποτελεί η  φτώχεια  και  η  επιπτώσεις  που  προκαλεί.  Ένα  μεγάλο  ποσοστό παιδιών  που  οι  οικογένειες  τους  δεν  διαθέτουν  τους  κατάλληλους πόρους, αποτυγχάνει στο σχολείο λόγω του ότι τις περισσότερες φορές νιώθει  μειονεκτικά.  Στην  Ελλάδα  οι  δημόσιες  δαπάνες  για  την εκπαίδευση  είναι  πολύ  χαμηλές  και  το  κράτος  ουσιαστικά  προωθεί 

85 

μόνο όσους έχουν την οικονομική δυνατότητα να έχουν ιδιωτικά έξοδα για  εκπαίδευση.  Η  δημόσια  δωρεάν  παιδεία  δεν  αποτελεί  πλέον πραγματικότητα  ούτε  διασφαλίζει  ίσες  ευκαιρίες,  αφού  αυτές  είναι ανάλογες  της  οικονομικής  δυνατότητας  των  γονέων.  Έτσι  μια  ομάδα μαθητών  δεν  έχει  πρόσβαση  στην  ανώτερη  ή  ανώτατη  μόρφωση. Επιπλέον, όταν οι δείκτες ενεργείας είναι υψηλοί και το βιοτικό επίπεδο χαμηλό μαθητές από ασθενέστερες τάξεις οδηγούνται στην αναζήτηση εργασίας  πριν  την  ενηλικίωση  με  σκοπό  να  διασφαλίσουν  τα απαραίτητα  αγαθά,  ενώ  σε  χώρες  όπου  επικρατεί  ο  πόλεμος  η εξασφάλιση της επιβίωσης αποτελεί μοναδικό σκοπό, η εκπαίδευση δεν έχει  χώρο  και  ο  αναλφαβητισμός  αναπαράγεται.  Είναι  γεγονός  πως πολλοί  άνθρωποι  αδιαφορούν  για  το  σχολείο  και  απαξιώνουν  τις γνώσεις  που  προσφέρει.  Υποστηρίζουν  πως  η  αμάθεια  δεν  επηρεάζει την  καθημερινότητα  τους,  αφου  η  ζωή  αποδεικνύει  ότι  μπορούν  να ζήσουν  και  χωρίς  γνώσεις  κάνοντας  μία  δουλεία  που  δεν  χρειάζεται μόρφωση  αλλά  απλώς  επιδεξιότητα.  Θεωρούν  πως  οι  γνώσεις  είναι άχρηστες πληροφορίες που δεν τους παρέχουν τίποτα, ενώ παράλληλα χαρακτηρίζουν την απόκτησή τους κοπιαστική και ανώφελη διαδικασία που  δεν  τους  εξασφαλίζει  ένα  καλύτερο  μέλλον.  Αδιαφορούν  για  την πρόοδο  των  παιδιών  τους  και  πολλές  φορές  συμφωνούν  με  την απομάκρυνσή τους από το σχολείο.  

Αίτιο  για  την  εξάπλωση  του  φαινομένου  αποτελούν  οι  κοινωνικές ανισότητες,  οι  διακρίσεις  και  τα  στερεότυπα  που  παραμένουν  ισχυρά στην  κοινωνία  μας.  Πιο  συγκεκριμένα  προκαταλήψεις  σε  σχέση  με  το γεωγραφικό  χώρο  που  εμποδίζουν  την  πρόθεση  για  μόρφωση παρατηρούνται  στους  ανθρώπους  που  ζουν  στην  επαρχία,  εκ  των οποίων το μεγαλύτερο ποσοστό αφορά τις γυναίκες. Το πρόβλημα αυτό προέρχεται  από  το  γεγονός  πως  οι  γυναίκες  δεν  έχουν  καταξιωθεί ακόμα  στην  συνείδηση  της  κοινωνίας  ως  άτομα  αυτόνομα,  ελεύθερα και  υπεύθυνα  για  την  πορεία  τους.  Στο  πρόβλημα  προστίθεται  η αδιαφορία της πολιτείας για τους ανθρώπους των ακριτικών περιοχών και η επιμονή της να παρέχει ευκαιρίες μόνο στους αστούς. Συντριπτική είναι  η  κυριαρχία  του  αναλφαβητισμού  σε  άτομα  με  αναπηρίες, σωματικές  και  νοητικές  δυσλειτουργίες,  εφόσον  το  κράτος  αδιαφορεί πραγματικά  γι’  αυτούς.  Αποφεύγει  την  εφαρμογή  προγραμμάτων  που είναι  ειδικά σχεδιασμένα με αποτέλεσμα  να  καταπατά  τα δικαιώματά τους στην εκπαίδευση και να τους οδηγεί στον κοινωνικό αποκλεισμό. Η ενότητα  των  διακρίσεων  ολοκληρώνεται  με  την  περιθωριοποίηση  των μεταναστών. Ο καθημερινός ρατσισμός που βιώνουν επεκτείνεται στον τομέα της παιδείας με τους μαθητές που προέρχονται από ξένες χώρες 

86 

να  έχουν  προβλήματα  στην  παρακολούθηση  των  μαθημάτων  και  να αντιμετωπίζουν  την  κριτική  των  συμμαθητών  τους.  Γίνεται  αντιληπτό πως  οι  κοινωνικές  αυτές  ανισότητες  καθιστούν  αδύνατη  την κατοχύρωση  του  κοινωνικού  δικαιώματος  στην  εκπαίδευση.  Τέλος,  ο αναλφαβητισμός  ενισχύεται  μέσω  της  αμέλειας  των  μέσων  μαζικής ενημέρωσης και του τύπου, που συνηθίζουν να αγνοούν το φαινόμενο και να υποβιβάζουν την σοβαρότητά του. Τα μέσα με μεγάλη απήχηση στο  ευρύ  κοινό  αποφεύγουν  να  παρουσιάζουν  τις  πραγματικές διαστάσεις του προβλήματος, δεν παρέχουν ουσιαστική ενημέρωση και δεν προβάλλουν τα έργα οργανισμών που στοχεύουν στον περιορισμό του προβλήματος.  Έτσι  ο  κόσμος παραμένει αδιάφορος  ,  πάντα  χωρίς να είναι ευαισθητοποιημένος, θεωρώντας πως ο αναλφαβητισμός είναι κάτι μακρινό που δεν τον αφορά. 

Συνέπειες 

Ο  αναλφαβητισμός  είναι  ένα  πολύπλευρο  πρόβλημα  που  πλήττει  τις περισσότερες  χώρες  του  πλανήτη  μας  και  έχει  προκαλέσει  σοβαρές επιπτώσεις στην ζωή πολλών ανθρώπων. 

Σε ατομικό Επίπεδο 

Ο  αναλφαβητισμός  δυσκολεύει  την  εύρεση  εργασίας  και  περιορίζει τους τομείς επαγγελματικής αποκατάστασης, ιδιαίτερα στην εποχή μας, όπου απαιτούνται πολλά εφόδια στον άνθρωπο λόγω της τεχνολογικής εξέλιξης,  του  ανταγωνιστικού  κλίματος  στον  εργασιακό  χώρο  και  την αύξηση της ανεργίας.  

Η  αμάθεια  είναι  η  χειρότερη σκλαβιά.  Ο  αναλφάβητος  δεν  μπορεί  να κρίνει,  να  συγκρίνει,  να  αξιολογήσει  πρόσωπα  και  καταστάσεις,  πού καθιστούν  ανέφικτη  την  ανάληψη  πρωτοβουλιών  και  τη δημιουργικότητα.  Αντίθετα,  μπορεί  εύκολα  να  οδηγηθεί  στο φανατισμό,  να  υιοθετήσει  είδωλα  και  δόγματα  και  να  μετατραπεί  σε αντικείμενο  εκμετάλλευσης,  αφού  εξαρτάται  σε  μεγάλο  βαθμό  από τους άλλους ανθρώπους. Διακρίνεται συχνά από ανασφάλεια, φόβο και συμπλέγματα κατωτερότητας. Επιπλέον ο αναλφαβητισμός, δημιουργεί δυσκολίες στην κοινωνικοποίηση και πολιτικοποίηση του ατόμου, αφού το άτομο αδυνατεί να ενημερωθεί και να κατανοήσει, για παράδειγμα τα  κοινωνικά  και  πολιτικά  πράγματα  που  αφορούν  τη  χώρα  του. Ορισμένες φορές εμποδίζεται η επικοινωνία με τους άλλους, καθώς δε μπορεί  να  χρησιμοποιήσει  σωστά,  αλλά  ούτε  και  να  κατανοήσει ικανοποιητικά  την  γλώσσα.  Το άτομο δε  γνωρίζει  τη  χαρά  της  γνώσης και το πόσα μπορεί να κερδίσει από αυτή, με αποτέλεσμα να οδηγείται 

87 

στη  πλήρη  άγνοια.  Επιπροσθέτως,  μένει  ανεκμετάλλευτο  πολύτιμο ανθρώπινο δυναμικό (κλίσεις, δεξιότητες...).  

Σε κοινωνικό επίπεδο 

Γεγονός είναι ότι ο πληθυσμός ενηλίκων αναλφάβητων στην Ελλάδα όσο πάει  και  αυξάνεται.  Αυτοί  οι  άνθρωποι,  όχι  μόνο  δυσκολεύονται  στην εύρεση αξιοπρεπούς εργασίας και γενικότερα σε θέματα επιβίωσης , αλλά αντιμετωπίζουν  και  σοβαρά  κοινωνικά  προβλήματα.  Αυτομάτως οδηγούνται  στο  να  συμβάλλουν  στην  υπονόμευση  της  ίδιας  τους  της χώρας, έχοντας γίνει έρμαια πολιτικών και μη συμφερόντων. Επομένως, με τον  αναλφαβητισμό  παρεμποδίζεται  η  οικονομική  ανάπτυξη,  αφού  δε μπορεί  να  επιτευχθεί  εκσυγχρονισμός  και  μόρφωση  πάνω  σε  θέματα τεχνικής  και  τεχνολογίας.  Για  παράδειγμα,  το  υψηλό  ποσοστό αναλφαβητισμού  που  παρατηρείται  στις  αγροτικές  περιοχές,  έχει  σαν αποτέλεσμα  να  λείπουν  οι  απαραίτητες  προϋποθέσεις  για  την  σωστή επιλογή  καλύτερων  οικονομικά  καλλιεργειών  και  των αποτελεσματικότερων  τεχνικών  (άρδευση,  χρήση  μηχανών).  Έτσι διευρύνεται  το  χάσμα  ανάμεσα  στις  βιομηχανικές  και  τις  λιγότερο αναπτυγμένες χώρες, καθώς επίσης παρατηρείται και αύξηση της ανεργίας.  

Στον  κοινωνικό  –  πολιτικό  χώρο,  ο  αναλφαβητισμός  δυσκολεύει  την λειτουργία  του  δημοκρατικού  πολιτεύματος,  αφού  αναστέλλει  τη συμμετοχή  των πολιτών στα  κοινά  και αποτελεί  σοβαρό  εμπόδιο  για  την ανάπτυξη της συμμέτοχης. Απ’ όσο φαίνεται , τα παραδοσιακά ρητά έχουν μάλλον δίκιο  (π.χ. «Άνθρωπος αγράμματος  ,  ξύλο απελέκητο»)  ,  καθώς η ανύπαρκτη δυνατότητα για άσκηση κριτικής, οδηγεί στον σκοταδισμό του συνόλου και στην υπονόμευση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς από εμάς τους  ίδιους.  Ακόμα,  ενισχύει  την  εγκληματικότητα  και  τροφοδοτεί  τον κοινωνικό ρατσισμό.  

Στον  πνευματικό  –  πολιτιστικό  τομέα  τροφοδοτεί  προκαταλήψεις, προλήψεις και δεισιδαιμονίες του παρελθόντος. Ακόμη, ο αναλφαβητισμός ενισχύει τα φαινόμενα μίμησης και ξενομανίας και εμποδίζει τη διαφύλαξη των εθνικών παραδόσεων, δεν βοήθα στο να καλλιεργούνται οι  τέχνες οι επιστήμες  και  τα  γράμματα.  Οι  άνθρωποι  έτσι,  δεν  συνειδητοποιούν  το μέγεθος  του  λάθους  τους,  και  το  πόσα  αυτό  μπορεί  να  επιφέρει.  Δεν γνωρίζουν  ,  το  πόσο  συμβάλλουν  με  τον  τρόπο  τους,  σε  λανθασμένες αντιλήψεις  και  στην  καταπάτηση  δικαιωμάτων  που  υποτίθεται  ότι  τους ανήκουν.  Δικαιώματα  τα  οποία  θα  έπρεπε  με  κάθε  ευκαιρία  να προσπαθούν να διεκδικούν όλο και περισσότερο.  

Από  σχετικές  έρευνες  προκύπτει  ότι  οι  λιγότερο  εκπαιδευμένοι  ή αναλφάβητοι έχουν πιο αναπτυγμένο ως και φανατισμένο το αίσθημα της 

88 

εθνικότητας και της θρησκείας από τον υπόλοιπο πληθυσμό. Το 37,5% από τους  λειτουργικά  αναλφάβητους  βλέπει  την  παρουσία  των  αλλοδαπών ενοχλητική.  Επίσης,  αξιολογούν  την  θρησκεία  ως  τη  μέγιστη  αξία,  με  το συντριπτικό  ποσοστό  του  95,7%  σε  σχέση  με  τις  υπόλοιπες  αξίες.  Την προτίμησή  τους  δείχνουν  με  υπεροχή  και  στην  τηλεόραση  (92,6%),  σε σχέση με  τους υπολοίπους.  Αντιθέτως,  δύο στους  τρεις  δε διαβάζει ποτέ βιβλία.  Πολύ  σημαντική  είναι  η  διαπίστωση  πως  το  70%  σχεδόν  των αναλφάβητων αντιμετωπίζει δυσκολίες στην αυτοεξυπηρέτησή του σε μία τουλάχιστον  από  ορισμένες  απλές  καθημερινές  δραστηριότητες,  όπως κατανόηση  οδηγιών  χρήσης  φαρμάκων,  σύνταξη  επιστολής  και  χρήση τηλεφωνικού καταλόγου. Ακόμα, το 46,2% αντιμετωπίζει προβλήματα στην αυτοεξυπηρέτησή του σε σχέση με μία τουλάχιστον από τις εξής Δημόσιες Υπηρεσίες: εφορίες, ασφαλιστικά ταμεία, νοσοκομεία.   

Αντιμετώπιση του αναλφαβητισμού Η αντιμετώπιση του αναλφαβητισμού μπορεί  να  είναι  αποτελεσματική,  αν  περιλαμβάνει  σωστή  στρατηγική.  Η υποχρεωτική  εκπαίδευση  είναι  από  μόνη  της  ανεπαρκές  μέτρο  για  να εξαλείψει  το  πρόβλημα  του  αναλφαβητισμού.  Ανάλογα  με  τα  αίτια  των διάφορων  μορφών  και  επιπέδων  του  αναλφαβητισμού  πρέπει  να αναπτυχθούν και ολοκληρωμένοι τρόποι περιορισμού.   

Εφόσον  τα  αιτία  του  αναλφαβητισμού  υπερβαίνουν  το  άτομο,  την οικογένεια και το σχολείο και έρχονται από την κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική  στέρηση  των  νέων,  πρέπει  να  στοχεύσουμε  στη  μείωση  των κοινωνικών  ανισοτήτων,  την  ανύψωση  του  πολιτιστικού  επιπέδου  των λαϊκών  στρωμάτων  και  την  απομάκρυνση  κάθε  είδους  κοινωνικών διακρίσεων και προκαταλήψεων, και της εξάλειψη της φτώχειας. Το κράτος πρέπει να συμβάλει στην εφαρμογή των νομών για την εκπαίδευση και την εργασία των ενήλικων, στην οικονομική ενίσχυση άπορων μαθητών, στην καθιέρωση  της  αξιοκρατίας,  στη  δημιουργία  θέσεων  εργασίας,  στην ενίσχυση  της  κοινωνικής  πρόνοιας  και  φροντίδας  για  τις  ευάλωτες κοινωνικές ομάδες και τις μειονότητες, στην ενίσχυση των γραμμάτων και των τεχνών, στη βελτίωση της ποιότητας ζωής όλων των πολιτών.   

Στα  γενικά  μέτρα,  η  οικονομική  ενίσχυση  των  αδύναμων  γονέων  που διαβιώνουν κάτω από τα όρια της φτώχειας θα συμβάλει στη βελτίωση των συνθηκών ζωής των παιδιών τους. Κάτι ακόμη, οι κάτοικοι στις οικονομικά υποανάπτυκτες και πολιτικά εξαρτώμενες χώρες εξαναγκάζονται να ζήσουν στη  σιωπή.  Επιβάλλεται  η  κινητοποίηση  για  τον  έλεγχο  του αναλφαβητισμού  σε  όλες  τις  χώρες.  Τα  διεθνή  προβλήματα  δεν αντιμετωπίζονται  με  πόλεμους,  αλλά  με  ανάπτυξη  παιδείας,  με αλληλοκατανόηση και ισοτιμία των λαών.   

89 

Όσον αφόρα την εκπαιδευτική κατάρτιση αυτή διασφαλίζει την μετάδοση έγκυρων  γνώσεων  και  μεθόδων μάθησης  στους  νέους,  αλλά  ταυτόχρονα λειτουργεί  και  ως  θεσμός  κοινωνικοποίησης,  ωρίμανσης,  πνευματικής καλλιέργειας και κινητικότητας των νέων. Με τη χρήση της εκπαιδευτικής κατάρτισης  αντιμετωπίζεται  η  εξάλειψη  κοινωνικών  διακρίσεων  και ρατσιστικών  αντιλήψεων.  Επομένως,  η  εξάλειψη  των  παραπάνω παραγόντων  σηματοδοτεί  την  εξισορρόπηση  τυχών  προκαταλήψεων κοινωνικών  και  πολιτικών.  Η  πολιτεία  θα  πρέπει  να  παρέχει  την υποχρεωτική δωρεάν εκπαίδευση, ώστε να υπάρξει μείωση της κοινωνικής ανισότητας.  Η  επιμόρφωση  των  καθηγητών‐διδάσκαλων  (με  σεμινάρια) είναι  απαραίτητη  διότι  παρέχεται  η  απαιτούμενη  διδακτική  μέθοδος εκμάθησης. Αυτό συμβάλει στην καλύτερη αντιμετώπιση των μαθητών από τους καθηγητές καθώς και στη σωστότερη παράδοση και παροχή γνώσης. Βοήθεια επίσης θα πρέπει να παρέχεται σε άτομα στα οποία δεν δόθηκε η ευκαιρία  να  μορφωθούν  λόγω  διάφορων  καταστάσεων,  οικονομικών  η πολιτικών καταστάσεων (συγκυριών) κατά την διάρκεια της ζωής τους μέχρι αυτό  το  σημείο. Μπορεί,  αυτό  να  επιτευχθεί  με  την  δραστική  παρουσία νυχτερινών  σχολείων  και  σχολεία  ενήλικων.  Δραστικό  μέτρο,  ολιστικού χαρακτήρα  είναι  η  ενίσχυση  απομακρυσμένων  περιοχών.  Έτσι, προσφέρεται  η  ευκαιρία  σε  άτομα  ακόμα  και  των  απομακρυσμένων περιοχών να αποκτήσουν την μαγεία της μορφώσεις.   

Κυρίαρχο  ρόλο  για  την  εξάλειψη  του  φαινομένου  του  αναλφαβητισμού κατέχει  η  συνειδητοποίηση  και  αποδοχή  του  προβλήματος  ώστε  να επιτευχθεί  η  καταπολέμηση  των  αιτιών  που  γεννούν  το  συγκεκριμένο πρόβλημα. Απαραίτητη προϋπόθεση για την μαζική ευαισθητοποίηση είναι η  πρόληψη,  η  οποία  θα  επιτευχθεί  με  προσθετά  θεραπευτικά  και διορθωτικά  μέτρα  κυρίως  από  την  κοινωνία  όπως  για  παράδειγμα  την εισαγωγή της τεχνολογίας στα προγράμματα διδασκαλίας και τη συμβολή νέων  καινοτόμων  μεθόδων  για  τον  εκσυγχρονισμό  των  στρατηγικών  που χρησιμοποιούνται με σκοπό την αντιμετώπιση του αναλφαβητισμού.   

Τέλος, ο αγώνας κατά του αναλφαβητισμού πρέπει να είναι μια συλλογική διαδικασία  συνειδητοποίησης,  ενεργοποίησης  και  απελευθέρωσης  των ανθρώπων και γι αυτό δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί χωρίς τη συμμετοχή σε όλα τα επίπεδα αυτών που αφορά άμεσα: των ίδιων των αναλφάβητων. Η  καταπολέμηση  του  αναλφαβητισμού  δεν  πρέπει  να  δίνεται  μόνο  στο κράτος, είναι εξίσου σημαντική υπόθεση για όλους.