1 łamanie.indd 1 2012-01-18 15:01:15

1 łamanie.indd 3 2012-01-18 15:01:23

Książka dofi nansowana przez Uniwersytet Jagielloński ze środków Wydziału Zarządzania i Komunikacji Społecznej oraz Instytutu Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej

RECENZENTdr hab. Dariusz Skrzypiński

OPRACOWANIE GRAFICZNE OKŁADKIMarcin Bruchnalski

Na okładce zamieszczono fotografi ę:© iStockphoto.com/porcorex

© Copyright by Michał Bukowski, Jarosław Flis, Agnieszka Hess, Agnieszka Szymańska& Wydawnictwo Uniwersytetu JagiellońskiegoWydanie I, Kraków 2011

All rights reserved

Książka, ani żaden jej fragment, nie może być przedrukowywana bez pisemnej zgody Wydawcy. W sprawie zezwoleń na przedruk należy zwracać się do Wydawnictwa Uniwersytetu Jagiellońskiego

ISBN 978-83-233-3270-1

www.wuj.pl

Wydawnictwo Uniwersytetu JagiellońskiegoRedakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Krakówtel. 12-631-18-81, tel./fax 12-631-18-83Dystrybucja: tel. 12-631-01-97, tel./fax 12-631-01-98tel. kom. 0506-006-674, e-mail: sprzedaz@wuj.plKonto: PEKAO SA, nr 80 1240 4722 1111 0000 4856 3325

1 łamanie.indd 4 2012-01-24 13:32:05

Spis treści

Wstęp ................................................................................................................. 71. Matryca samorządowa ............................................................................... 9

1.1. Rozwiązania instytucjonalne ................................................................. 101.2. Publiczność ............................................................................................ 151.3. Media ..................................................................................................... 19

2. Zachowania wyborcze ................................................................................ 292.1. Wybory sejmiku .................................................................................... 312.2. Wybory prezydentów i burmistrzów ..................................................... 492.3. Wnioski z badań .................................................................................... 59

3. Perswazja zamiast informacji? Ewolucja roli mediów drukowanychw małopolskich wyborach samorządowych ............................................. 633.1. Założenia badawcze .............................................................................. 653.2. Dobór próby .......................................................................................... 683.3. Ramy czasowe badań ............................................................................ 713.4. Przebieg badań ...................................................................................... 723.5. Wnioski z badań .................................................................................... 88

4. Rola witryn WWW w małopolskich wyborach samorządowych ........... 934.1. Rola Internetu w wyborach – stan badań .............................................. 944.2. Potencjał Internetu na szczeblu samorządowym ................................... 954.3. Uwagi metodologiczne .......................................................................... 964.4. Prowadzenie kampanii on-line przez kandydatów ................................ 984.5. Witryny WWW kandydatów a wynik wyborów ................................... 1044.6. Charakterystyka internetowych witryn kandydatów ............................. 1104.7. Wnioski z badań .................................................................................... 121

Podsumowanie .................................................................................................. 125Spis tabel .......................................................................................................... 131Spis wykresów .................................................................................................. 133Spis map ............................................................................................................ 134Bibliografi a ....................................................................................................... 135Aneks ................................................................................................................. 141

1 łamanie.indd 5 2012-01-18 15:01:23

Wstęp

Oddajemy do rąk Czytelników książkę, która jest rezultatem badań nad lokal-ną komunikacją polityczną w sytuacji wyborów samorządowych – badań prowa-dzonych w Instytucie Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Autorzy publikacji, przyjmując różne perspektywy badawcze, od lat analizują procesy i zjawiska towarzyszące wyborom lokalnym. Niniejsza książka zawiera wyniki wspólnych badań empirycznych przeprowadzonych przez autorów w trakcie samorządowej kampanii wyborczej z 2010 roku w Małopolsce, które są jednocześnie kontynuacją projektu dotyczącego lokalnej komunikacji politycznej, zrealizowanego w okresie wyborów samorządowych z 2006 roku.

Fragmentaryczne wyniki badań przeprowadzonych przez autorów niniejszej publikacji, odnoszące się do kampanii z 2006 roku, można odnaleźć w rozdzia-łach prac zbiorowych, przede wszystkim w książce pod redakcją Marii Magoskiej pt. Wybory samorządowe w kontekście mediów i polityki (Michał Bukowski, In-ternauci o wyborach – analiza słów sztandarowych na forum Gazeta.pl; Jarosław Flis, Wybory do Sejmu i sejmiku na przykładzie Łapanowa; Agnieszka Hess i Ag-nieszka Szymańska, Medialny obraz wyborów samorządowych na przykładzie krakowskich gazet lokalnych; pracy pod redakcją Jana Szomburga pt. Jak uczynić regiony motorami rozwoju i modernizacji Polski (Jarosław Flis, System wybor-czy utrudnia budowanie wspólnoty regionalnej), pracy zbiorowej pod redakcją Mirosława Steca i Katarzyny Małysy-Sulińskiej pt. Wybory i referenda lokalne (Jarosław Flis, Polityczne konsekwencje ordynacji wyborczej na przykładzie Ma-łopolski) oraz pracy pod redakcją Katarzyny Churskiej-Nowak i Sebastiana Drab-czyńskiego pt. Profesjonalizacja i mediatyzacja kampanii politycznych w Pol-sce (Agnieszka Hess, Mediatyzacja lokalnej komunikacji politycznej i strategie partyjne w kontekście samorządowych kampanii wyborczych). Wyniki badań z roku 2006, które stały się punktem wyjścia do analizy medialnego wizerunku wyborów samorządowych w kampanii z 2010 roku, zostały ponadto zaprezento-wane w następujących artykułach naukowych: Agnieszka Szymańska, Akomo-dacja i atrakcyjność medialna polityki na przykładzie wyborów samorządowych w świetle publikacji krakowskich dzienników („Zeszyty Prasoznawcze” 2009, nr 3–4), Agnieszka Hess, Upartyjnienie wyborów samorządowych jako element lo-

1 łamanie.indd 7 2012-01-18 15:01:23

8

kalnej komunikacji politycznej. Partie polityczne w przekazie „Gazety Krakow-skiej” w kampanii samorządowej 2006 („Zeszyty Prasoznawcze” 2010, nr 1–2).

W niniejszej publikacji rozważania autorów skupiają się na dylemacie okre-ślonym w tytule, to znaczy na próbie rozstrzygnięcia, co stanowi kryterium de-cydujące o rezultacie wyborów samorządowych: OPCJA czy OSOBA? Tezy i pytania badawcze postawione przez autorów zostały zweryfi kowane w trzech kluczowych obszarach analizy, którymi są: rozwiązania instytucjonalne, w ra-mach których wybory są realizowane; publiczność występująca w roli wybor-ców; media, które odgrywają zasadniczą rolę w komunikowaniu towarzyszącym wyborom. Podstawę rozważań stanowi zaprezentowany w rozdziale pierwszym model matrycy samorządowej. Celem analizy wyników wyborów, której rezulta-ty zostały omówione w rozdziale drugim, było zweryfi kowanie, w jakim stopniu upartyjnienie i personalizacja przejawiają się w sposobach głosowania w wy-borach samorządowych. Badania w tym zakresie przeprowadził Jarosław Flis. Podstawowym celem badań empirycznych w odniesieniu do roli mediów, którym został poświęcony rozdział trzeci niniejszej publikacji, było ustalenie, jakie były dominujące funkcje realizowane przez małopolskie dzienniki regionalne w dzia-łaniach komunikacyjnych w odniesieniu do wyborów samorządowych. Analizę zawartości krakowskiej prasy przeprowadziły Agnieszka Hess i Agnieszka Szy-mańska. Prezentowane w niniejszym tomie wyniki badań objęły także dyskurs po-lityczny w Internecie, którego dotyczy rozdział czwarty. Celem tej części analizy było zbadanie zakresu aktywności komunikacyjnej poszczególnych podmiotów politycznych, a także ustalenie agendy tematów w trakcie samorządowej kam-panii wyborczej. Badania stron internetowych przeprowadził Michał Bukowski.

Możliwość wspólnej prezentacji wyników badań w jednym tomie pozwoliła autorom na wieloaspektową analizę zjawisk towarzyszących wyborom samorzą-dowym, próbę odpowiedzi na pytania dotyczące czynników wpływu na prefe-rencje wyborcze oraz odwołanie się, w wielu miejscach publikacji, do wyników badań z roku 2006.

Opcja czy osoba?

1 łamanie.indd 8 2012-01-18 15:01:24

1. Matryca samorządowa

Co jest kryterium decydującym o rezultacie wyborów samorządowych: opcja czy osoba? Dylemat zawarty w tytule tej książki pojawia się przy okazji całego szeregu zjawisk towarzyszących wyborom lokalnym. Wybory to przecież nie tyl-ko sam akt wrzucenia karty do głosowania do urny – to wielomiesięczny proces, będący wypadkową zachowania wielu różnych podmiotów. Strukturyzując ten proces zgodnie z modelem swoistej matrycy samorządowej, w tym społecznym gąszczu zależności można próbować wskazać pewne mechanizmy i prawidłowo-ści. Na taką matrycę samorządową składają się trzy obszary zasadnicze wyzna-czane przez trzy osie, będące wyznacznikiem konstytuujących je cech jakościo-wych. Te trzy kluczowe obszary to, po pierwsze, rozwiązania instytucjonalne, w ramach których wybory są realizowane; po drugie, to publiczność, a w szcze-gólności społeczność lokalna, której mieszkańcy występują w roli wyborców; i wreszcie, po trzecie, to media, które odgrywają zasadniczą rolę w komunikowa-niu towarzyszącym wyborom, w szczególności zaś w zakresie interpretacji i two-rzenia zbiorowych wyobrażeń na temat tego, co w danych wyborach jest tematem kluczowym, a co może zostać pominięte.

Każdy z tych obszarów można opisać i scharakteryzować na podstawie trzech osi określających jego cechy jakościowe. Pierwszą z takich osi jest problem toż-samości (o ś t oż samośc i), w przypadku której na jednym biegunie znajduje się tożsamość lokalna, na drugim tożsamość narodowa i towarzyszące jej nieuchron-nie ogólnokrajowe tożsamości ideowe. Drugą osią każdego z obszarów matrycy samorządowej jest problem dystrybucji władzy (o ś dys t rybuc j i w ładzy), gdzie na jednym biegunie mamy samorządność terytorialną, a na drugim cen-tralizm. Wreszcie trzecią osią, określającą każdy z obszarów, jest problem pod-miotowości politycznej (o ś podmio towośc i po l i t yczne j), rozumianej jed-nak nie w sensie struktur administracyjnych, ale charakteru samych podmiotów polityki. Szczególną rolę odgrywa tu pytanie, czy te podmioty mają charakter indywidualny, czyli czy są to po prostu ludzie o unikalnych cechach, czy też są to przedstawiciele ugrupowań – bytów zbiorowych, organizacji o istotnym znacze-niu dla polityki, w szczególności partii politycznych. W trakcie przeprowadza-nych badań matryca taka była wykorzystywana jako struktura pojęciowa ułatwia-

1 łamanie.indd 9 2012-01-18 15:01:24

jąca wychwycenie istotnych dylematów i problemów szczegółowych, a w końcu i kluczowych rozstrzygnięć, które zapadają w trakcie wyborów samorządowych. Wymienione pojęcia są powszechnie obecne w opisie zjawisk społecznych i po-litycznych towarzyszących wyborom, niemniej jednak pierwsza część niniejszej pracy zostanie poświęcona prezentacji sposobu, w jaki są one rozumiane przez autorów tej książki.

1.1. Rozwiązania instytucjonalne

Osią wyjściową dla obszaru rozwiązań instytucjonalnych jest o ś t oż samo-śc i przestrzennej. Tożsamość przestrzenna jest podstawą podziału administra-cyjnego, który jest niezbędny dla samorządności jako rozwiązania ustrojowego. Natomiast w ostatniej kolejności uszczegółowieniem takiego rozwiązania jest to, czy wybory lokalne akcentują znaczenie osób, czy ugrupowań.

W jaki sposób tworzy się struktura przestrzenna i jak się ona ma do proble-mu tożsamości? W badaniach poświęconych temu zjawisku wyróżnia się cztery poziomy, na których może występować społeczna tożsamość przestrzenna1. Jej podstawą są jednolite warunki funkcjonowania członków danej społeczności. Na podstawie takich jednolitych warunków, które są udziałem osób mieszkających na danym terytorium, może się pojawić doświadczenie i świadomość tego, że warunki są jednolite i ludzie, którzy w nich żyją, tworzą z tej racji wspólnotę. Tak dostrzeżona wspólnota może stać się czymś więcej. Może zostać uznana za czyn-nik trwały i z racji tej trwałości zyskiwać większe znaczenie. Zatem jednolitość warunków może stać się podstawą tożsamości. Co jednak istotne – tożsamość, która wyrosła z jednolitych warunków funkcjonowania, może nabrać samoistne-go znaczenia, może trwać dalej nawet w sytuacji, w której warunki życia przesta-ły być jednolite w pewnym istotnym zakresie. Wreszcie może się zdarzyć tak, że zanik jednolitych warunków życia może doprowadzić do zaniku zbiorowej tożsa-mości. Mamy więc czterostopniową sytuację, poczynając od jednolitych, ale nie-uświadomionych warunków życia, poprzez uświadomione warunki życia, które tworzą wspólną tożsamość, na trzecim etapie tożsamość, która istnieje w sytuacji, w której nie ma już podstawy, na której została stworzona. I wreszcie sytuację, w której ta tożsamość zanika wraz z zanikiem wspólnych warunków.

Kluczowym problemem z punktu widzenia instytucjonalnego jest to, czy takie tożsamości przestrzenne są w jakikolwiek sposób formalizowane. Formalizacja tożsamości, rozumiana jako wytyczanie formalnych granic administracyjnych, bywa rozwiązywana na dwa sposoby. Wedle podejścia tradycyjnego, to właśnie historycznie ukształtowane tożsamości są podstawą formalizacji podziału ad-ministracyjnego. Według drugiego podejścia, istotą podziału jest racjonalność,

1 Z. Rykiel (red.), Tożsamość terytorialna w różnych skalach przestrzennych, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2010.

Opcja czy osoba?10

1 łamanie.indd 10 2012-01-18 15:01:24

1. Matryca samorządowa 11

która wyraża się np. wymogami powiązań komunikacyjnych lub kosztów admi-nistracyjnych2. Przykładem zróżnicowanego podejścia do problemu jest w Polsce podział na sołectwa i gminy – o ile sołectwa są w przytłaczającej większości efektem tradycyjnej formalizacji (w której właśnie na podstawie tożsamości, ukształtowanej wedle wspólnych warunków życia, powstaje po prostu odrębna wieś i sołectwo), o tyle gminy są przykładem racjonalnej formalizacji struktury przestrzennej, czego najlepszym wyrazem jest ich liczba zmieniająca się w wy-niku reform administracyjnych3. W większości przypadków te dwa podejścia nie tworzą skrajnie przeciwstawnych biegunów – w praktyce odbywa się swoistego rodzaju gra pomiędzy tradycyjnym a racjonalnym podejściem do podziału admi-nistracyjnego i tworzenia poszczególnych jednostek. Najlepszym tego przykła-dem jest podział Polski na powiaty. Część powiatów, które tworzyły w przeszłości jednolite jednostki, zostało podzielonych w związku ze zróżnicowaniem proble-mów, z którymi się spotykają. Przykładem takiego zjawiska w Małopolsce jest podział powiatu nowotarskiego i wydzielenie powiatu tatrzańskiego oraz przy-padek powiatu wielickiego, wydzielonego z krakowskiego powiatu ziemskiego. Warto przy tym pamiętać, że zarówno tradycyjna tożsamość, jak i racjonalność danego rozwiązania to nie są zjawiska jednoznaczne. Mogą one być wyłącznie efektem ambicji lokalnych elit poszczególnych ośrodków, które chcą w ten spo-sób być wyróżnione i traktują powstanie powiatu wokół jakiegoś miasta jako for-mę nobilitacji tegoż miasta.

Jednym z kluczowych problemów tożsamości jest też pytanie o to, czy toż-samość lokalna jest w opozycji do tożsamości w szerszym wymiarze, czy wręcz przeciwnie: jest fundamentem takich tożsamości4. Wedle jednej z perspektyw, każda tożsamość lokalna jest formą partykularyzmu względem tożsamości na wyższym poziomie. Przy takim rozumieniu w naturalny sposób pojawia się tutaj opozycja, wedle której zainteresowanie sprawami lokalnymi odbywa się kosz-tem rozstrzygnięć, w których dobrem wspólnym jest dobro szerszej zbiorowości i w takim rozumieniu interes lokalny może stać w sprzeczności z interesem np. ogólnokrajowym. W przeciwstawnym podejściu szersze tożsamości są po prostu sumą tożsamości lokalnych, będących korzeniem, z którego czerpią tożsamości o szerszym wymiarze, czyli tożsamości regionalne czy wreszcie podstawowe tożsamości współczesnego życia publicznego – tożsamości narodowe. Spór ten toczy się w nauce od dziesięcioleci, o ile nie stuleci, i wydaje się, że nie ma po-trzeby opowiedzenia się po jednej ze stron takiego sporu. Wiele wskazuje na to, że tożsamości w szerszej skali mogą czerpać swoją siłę z tożsamości lokalnych,

2 H. Izdebski, Historia administracji, Liber, Warszawa 2001.3 Idem, Samorząd terytorialny, podstawy ustroju i działalności, LexisNexis, Warszawa 2009;

A. Kożuch, Samorząd wiejski – rodzaje i zadania [w:] J. Muszyński (red.), Funkcjonowanie insty-tucji demokratycznych w Polsce. Zarządzanie w samorządach terytorialnych, Wyższa Szkoła Admi-nistracji i Biznesu w Gdyni oraz Wyższa Szkoła Zarządzania i Marketingu w Warszawie, Gdynia––Warszawa 2000, s. 196–208.

4 T. Paleczny, Socjologia tożsamości, Ofi cyna Wydawnicza AFM, Kraków 2008.

1 łamanie.indd 11 2012-01-18 15:01:24

12 Opcja czy osoba?

ale też nie brakuje przykładów, w których może pojawić się tutaj sprzeczność, zarówno sprzeczność konkretnych interesów, jak i sprzeczność samych określeń. Brak jednoznacznego rozstrzygnięcia nie oznacza, że problem ten jest nieważny, wręcz przeciwnie – oznacza tyle, że trzeba brać go pod uwagę na każdym etapie analizy, dlatego że jako nierozstrzygalny problem może on zostawiać swoje ślady w wielu, nie zawsze łatwo przewidywalnych, miejscach.

Podział administracyjny nie rozstrzyga jeszcze tego, w czyim imieniu spra-wowana jest władza. Na osi centralizm versus samorządność (o ś dys t rybuc j i w ładzy) można wyróżnić trzy podstawowe modele5. Wedle pierwszego z nich, modelu francuskiego, administracja tworzona jest od góry i jest napędzana zbio-rową wolą, kształtowaną centralnie. Jest ucieleśnieniem tożsamości w możliwie najszerszym wymiarze. Tak rozumiana administracja, jak można ją modelowo opisać, służy mobilizacji lokalnych zasobów i regulacji lokalnych wzorów w taki sposób, by optymalizować korzyści w działaniach o możliwie najszerszej skali. Podejście centralistyczne widzi w suwerenie ostatecznego strażnika dobra wspól-nego, które jest zagrożone także przez lokalne partykularyzmy. Drugie podejście to model amerykański, w którym administracja na kolejnych poziomach jest za-wsze autonomiczna w zakresie swoich zadań i nie jest w swoich celach i moż-liwościach podporządkowana administracji w szerszym wymiarze, na poziomie powiatu-hrabstwa czy regionu-stanu. Nie są tworzone przedstawicielstwa władz centralnych i każdy poziom jest autonomiczny. Trzecim modelem jest model nie-miecki. W nim z jednej strony mamy samorządową administrację, która jest nie-zależna i w pewnym zakresie przeciwstawna rządowi centralnemu i która wyrasta od dołu. Z drugiej strony mamy natomiast państwo narodowe, które tworzy od-górnie swoją administrację, a obie te struktury spotykają się na szczeblu pośred-nim, gdzie w wielu wypadkach się dublują.

Jeśli chodzi o polskie realia, to zasadniczo polski model administracji jest zbliżony do niemieckiego w swojej praktyce, choć nieustająco ścierają się w nim również zasady zbliżone do dwóch pozostałych modeli. Z jednej strony zatem podkreśla się zasadę pomocniczości, jako podstawę myślenia o państwie, z dru-giej – w województwach funkcjonuje ciągle administracja rządowa, która dubluje swoją strukturą samorząd na tym poziomie. Niemniej jednak takiego zjawiska nie ma już na poziomie powiatów i samorządowa administracja lokalna nie ma swojego odpowiednika w ogólnej administracji rządowej, ma natomiast takie od-powiedniki w administracji specjalnej.

Poza generalnymi zasadami, istotne znaczenie ma również na tym polu prak-tyka, wyrażająca się w pierwszej kolejności we współczesnych instrumentach rozwoju6. Administracja centralna, a także instytucje Unii Europejskiej realizu-ją swoje zamiary poprzez stymulowanie działań administracji formalnie auto-

5 H. Izdebski, Historia administracji.6 K. Szczerski, Administracja publiczna w modelu zarządzania wielopasmowego, Centrum Eu-

ropejskie Natolin, Warszawa 2005; J. Hausner, Modele polityki regionalnej w Polsce, „Studia Regio-nalne i Lokalne” 2001, nr 1(5).

1 łamanie.indd 12 2012-01-18 15:01:24

1. Matryca samorządowa 13

nomicznej na poziomie lokalnym. Dostarczają one przede wszystkim środków, które wymagają wkładu własnego ze strony samorządu. Administracja wyższe-go szczebla wchodzi tym samym w intensywne relacje z administracją lokalną, w których konieczne jest praktyczne uzgadnianie celów i warunków ich realiza-cji. Tym samym, nawet jeśli nie jest to władza umożliwiająca bezpośrednie narzu-cenie poszczególnych celów, to jednak system fi nansowych zachęt – ze względu na swoją skalę – daje administracji rządowej olbrzymią siłę nacisku na admini-strację lokalną. Co nie zmienia faktu, że z formalnego punktu widzenia wybór samych władz jest na poziomie lokalnym całkowicie poza zasięgiem oddziaływa-nia administracji rządowej. Wybory odbywają się z formalnego punktu widzenia całkowicie niezależnie i zgodnie z powszechnie obowiązującymi normami, ad-ministracja rządowa powinna zachować neutralność względem takich wyborów.

Dodatkowym elementem, który sprawia, że rozdzielenie poszczególnych ro-dzajów administracji nie jest całkowicie modelowe, jest problem zarządzania zasobami ludzkimi. Dotyczy to przede wszystkim ścieżek karier i przepływu pracowników pomiędzy poszczególnymi administracjami, który to przepływ nie jest regulowany w żaden formalny sposób. Jest on całkowicie indywidualny, tzn. pojedyncze osoby przechodzą z jednej administracji do drugiej. Pomimo bowiem odmienności ustrojowej, zdobywane kwalifi kacje i doświadczenia są w poszcze-gólnych jednostkach zbliżone. Istotny jest tu fakt, że pomimo swego indywidua-lizmu, zjawisko to tworzy bardzo wyraźne ścieżki kariery – np. obejmowanie sta-nowisk kierowniczych w administracji rządowej jest poprzedzone zdobywaniem doświadczeń, odnoszeniem sukcesów i nabywaniem kompetencji w działalności samorządu lokalnego.

Personalne powiązania pomiędzy teoretycznie oddzielnymi instytucjami naprowadzają na problem znaczenia jednostki w strukturach władzy. W refl ek-sjach nad przemianami współczesnej polityki podkreśla się jej prezydencjaliza-cję – wzrost znaczenia i autonomii szefów egzekutywy7. Zjawisko to jest obecne nie tylko na poziomie ogólnokrajowym, lecz także na poziomie samorządów8. Z jednej strony może być ono rozumiane wyłącznie jako wzrost roli kandydata, który staje się ucieleśnieniem oferty przedstawianej przez partie polityczne, które pomimo to pozostają kluczowym podmiotem9. Z drugiej strony może też jednak oznaczać tendencję do pojawiania się kandydatów spoza grona partyjnego apara-tu – kandydatów, którzy będą odpowiedzią na antypartyjne nastroje wśród wybor-ców10. Kandydaci tacy stają się wtedy samodzielnymi podmiotami politycznymi,

7 T. Poguntke, P.D.Webb, The Presidentalization of Politics, Oxford Univeristy Press, Oxford––New York 2005, s. 336–356.

8 J. Astudillo, Accumulation of Party and Public Offi ces across Territorial Levels in New Democraties, Universitat Pompeu Fabra, http://www.upf.edu/grcp/_pdf/documents/2010/Astudi-llo_March-10.pdf (dostęp: 12.11.2011).

9 W. Cwalina, A. Falkowski, Marketing polityczny – perspektywa psychologiczna, GWP, Gdańsk 2006, s. 148–150; W. Schultz, Komunikacja polityczna, WUJ, Kraków 2006, s. 141.

10 P. Mair, W.C. Mueller, F. Plasser, Political Parties & Electoral Change, SAGE, London 2004, s. 11.

1 łamanie.indd 13 2012-01-18 15:01:24

Bibliografi a

Allan R., New Technologies, Same Old Politics, „Nature”, 26.03.2009, s. 409–410.Allan S., Kultura newsów, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2006.Ansolabehere S., Snyder J.M., The Incumbency Advantage in U.S. Elections: An Analysis

of State and Federal Offi ces, 1942–2000, „Election Law Journal: Rules, Politics, and Policy” 2002, nr 1, s. 315–338.

Antoszewski A., Alberski R., Lisicka H., Cichosz M., Ferens A., Skrzypiński D., Solarz R., Wybory samorządowe do Rad Gmin w 2002 roku w województwie dolnośląskim, Biuro Doradztwa Ekologicznego, Wrocław 2003.

Auty C., Cowen A., Political Parties on the Net – 4 Years Closer to Cyber-utopia?, „Aslib Proceedings” 2001, nr 53, s. 340–352.

Bajka Z., Dziennik Polski. Historia prasy polskiej, dodatek do miesięcznika „Press” 2003, nr 1.

Bankowicz M., Wstęp, czyli kilka uwag o samorządzie i władzy lokalnej [w:] J. Lewicki, J. Olech (red.), 10 lat reformy samorządowej w Polsce – doświadczenia i wyzwania, Instytut Multimedialny, Kraków 2011, s. 7–10.

Baran S.J., Davis D.K., Teorie komunikowania masowego, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2007.

Bartkowski J., Mechanizmy kształtowania się wyboru politycznego na szczeblu lokalnym [w:] P. Pawełczyk (red.), Marketing polityczny. Szansa czy zagrożenie dla współczes-nej demokracji?, Wydawnictwo Naukowe INPiD UAM, Poznań 2007, s. 281–294.

Bauer Z., Chudziński E. (red.), Dziennikarstwo i świat mediów, Wydawnictwo Uniwersy-tetu Jagiellońskiego, Kraków 2000.

Berg T., Moderner Wahlkampf, Leske + Budrich, Opladen 2002.Bimber B., Davis R., Campaigning Online: The Internet in U.S. Elections, Oxford Uni-

versity Press, Oxford–New York 2003.Blum R., Bonfadelli H., Imhof K., Jarren O. (red.), Krise der Leuchttürme öffentlicher

Kommunikation, VS Verlag, Wiesbaden 2011.Browning G., Elektroniczna demokracja. Wybory w Internecie, Mikom, Warszawa 1997.Chadwick A., Howard Ph. (red.), Routledge Handbook of Internet Politics, Routledge,

London–New York 2009.Chłopecki J., Polak J. (red.), Media lokalne a demokracja lokalna, Wydawnictwo Wyższej

Szkoły Informatyki i Zarządzania, Rzeszów 2005.Cześnik M., Partycypacja wyborcza w Polsce, Scholar, Warszawa 2007.Czynniki wpływające na decyzje w wyborach samorządowych, Komunikat z badań CBOS,

BS/5/2007.

1 łamanie.indd 135 2012-01-18 15:01:44

136 Opcja czy osoba?

D’Alessio D., Use of the World Wide Web in the 1996 US Election, „Electoral Studies” 1997, nr 4, s. 489–500.

Decker F. (red.), Populismus, VS Verlag, Wiesbaden 2006.Dobek-Ostrowska B. (red.), Media masowe w systemach demokratycznych, Dolnośląska

Szkoła Wyższa Edukacji Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, Wrocław 2003.Dobek-Ostrowska B., Media masowe i aktorzy polityczni w świetle studiów nad komuni-

kowaniem politycznym, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2004. Dobek-Ostrowska B. (red.), Kampania wyborcza: marketingowe aspekty komunikowania

politycznego, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2005.Donges P., Medialisierung politischer Organisationen. Parteien in der Mediengesell-

schaft, VS Verlag, Zürich 2008.Flis J., Samorządowe public relations, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kra-

ków 2007.Flis J., Wybory do Sejmu i sejmiku na przykładzie Łapanowa [w:] M. Magoska (red.),

Wybory samorządowe w kontekście mediów i polityki, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008, s. 97–120.

Flis J., System wyborczy utrudnia budowanie wspólnoty regionalnej [w:] J. Szomburg (red.), Jak uczynić regiony motorami rozwoju i modernizacji Polski, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2009, s. 21–26.

Flis J., Polityczne konsekwencje ordynacji wyborczej na przykładzie Małopolski [w:] M. Stec, K. Małysa-Sulińska (red.), Wybory i referenda lokalne, Ofi cyna Wolters Klu-wer Business, Warszawa 2010, s. 47–70.

Flis J., Prawo i Sprawiedliwość w samorządzie wojewódzkim [w:] M. Migalski (red.), Prawo i Sprawiedliwość, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2010, s. 121–137.

Fras J., Komunikacja polityczna. Wybrana zagadnienia gatunków i języka wypowiedzi, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2005.

Fuller J., News Values, University of Chicago Press, Chicago–London 1996.Gallus A., Lühe M., Öffentliche Meinung und Demoskopie, Leske + Budrich, Berlin 1998.Garlicki B., Selekcja informacji w dziennikarstwie, Ośrodek Badań Prasoznawczych, Kra-

ków 1981.Garlicki L., Polskie prawo konstytucyjne, wyd. 2, Liber, Warszawa 1998. Gibson R., McAllister I., Does Cyber-Campaigning Win Votes? Online Communication in

the 2004 Australian Election, „Journal of Elections, Public Opinion & Parties” 2006, nr 3, s. 243–263.

Goban-Klas T., Media i komunikowanie masowe, PWN, Kraków–Warszawa 2000. Grossman L., Electronic Republic. Reshaping Democracy in the Information Age, Penguin

Books, New York 1995.Haller M., Lokale Kommunikation [w:] G. Bentele, H. Brosius, O. Jarren (red.), Öffentli-

che Kommunikation. Handbuch Kommunikations- und Mediengesellschaft, Westdeu-tscher Verlag, Wiesbaden 2003, s. 578–589.

Hamm I., Grothe Th., Den politischen Dialog verbessern [w:] Politik überzeugend ver-mitteln. Wahlkampfstrategien in Deutschland und den USA, Bertelsmann Stiftung, Gütersloch 1996, s. 11–14.

Hausner J., Modele polityki regionalnej w Polsce, „Studia Regionalne i Lokalne” 2001, nr 1(5).

Hauser M.D., The evolution of communication, MIT Press, Cambridge–London 1997.Hess A., Wewnątrzpartyjne zasady i procedury wyłaniania kandydatów na posłów jako

element rekrutacji klasy politycznej [w:] T. Sasińska-Klas (red.), Media w wyborach.

1 łamanie.indd 136 2012-01-18 15:01:44

Bibliografi a 137

Kampanie wyborcze. Media w polityce, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2007, 85–99.

Hess A., Upartyjnienie wyborów samorządowych jako element lokalnej komunikacji poli-tycznej. Partie polityczne w przekazie „Gazety Krakowskiej” w kampanii samorządo-wej w 2006 r., „Zeszyty Prasoznawcze” 2010, nr 1–2, s. 77–90.

Hess A., Mediatyzacja lokalnej komunikacji politycznej i strategie partyjne w kontekście samorządowych kampanii wyborczych [w:] K. Churska-Nowak, S. Drabczyński (red.), Profesjonalizacja i mediatyzacja kampanii politycznych w Polsce, Wydawnictwo Na-ukowe WSNHiD, Poznań 2011, s. 147–172.

Hess A., Szymańska A., Medialny obraz wyborów samorządowych na przykładzie kra-kowskich gazet lokalnych [w:] M. Magoska (red.), Wybory samorządowe w kontek-ście mediów i polityki, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008, s. 83–96.

Hess A., Szymańska A., Pomost medialny. Międzynarodowa komunikacja polityczna na przykładzie relacji polsko-niemieckich, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009.

Holtz-Bacha Ch., Scherer H., Waldmann N., Wie die Medien die Welt erschaffen und wie die Menschen darin leben, Westdeutscher Verlag, Wiesbaden 1998.

Hopfi nger M. (red.), Nowe media w komunikacji społecznej w XX wieku, Ofi cyna Nauko-wa, Warszawa 2002.

Izdebski H., Historia administracji, Liber, Warszawa 2001.Izdebski H., Samorząd terytorialny, podstawy ustroju i działalności, LexisNexis, Warsza-

wa 2009.Jabłoński W., Kreowanie informacji. Media Relations, PWN, Warszawa 2006.Jäckel M., Medienwirkungen, VS Verlag, Wiesbaden 2011.Jarren O., Bonfadelli H., Siegert G. (red.), Einführung in die Publizistikwissenschaft,

Haupt Verlag, Bern–Stuttgart–Vienne 2001.Jarren O., Donges P., Politische Kommunikation in der Mediengesellschaft, VS Verlag für

Sozialwissenschaften, Wiesbaden 2011.Kaase M., System demokratyczny i mediatyzacja polityki [w:] B. Dobek-Ostrowska (red.),

Media masowe w systemach demokratycznych. Teoretyczne problemy i praktyczny wymiar komunikowania politycznego, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2003.

Kepplinger H.M., Ereignismanagement. Wirklichkeit und Massenmedien, Edition Inter-from, Zürich 1992.

Kepplinger H.M., Die Demontage der Politik in der Informationsgesellschaft, Verlag Karl Alber, Freiburg–München 1998 [polskie tłumaczenie: Kepplinger H.M., Demontaż polityki w społeczeństwie informacyjnym, tłum. Artur Kożuch, Wydawnictwo Uniwer-sytetu Jagiellońskiego, Kraków 2007].

Kepplinger H.M., Die Mechanismen der Skandalierung, München 2005 [polskie tłuma-czenie: Kepplinger H.M., Mechanizmy skandalizacji w mediach, tłum. A. Kożuch, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008].

Kepplinger H.M., Politikvermittlung, VS Verlag, Wiesbaden 2009.Kepplinger H.M., Publizistische Konfl ikte und Skandale, VS Verlag, Wiesbaden 2009.Klimkiewicz B. (red.), Własność medialna i jej wpływ na pluralizm oraz niezależność

mediów, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2005.

1 łamanie.indd 137 2012-01-18 15:01:44

138 Opcja czy osoba?

Kluver R. et al. (red.), The Internet and National Elections, Routledge, London–New York 2007.

Kolasa W., Gazeta Krakowska na tle małopolskiej prasy regionalnej 1989–2000, „Mało-polska” 2001, nr 3, s. 95–125.

Kolczyński M., Mazur M., Michalczyk S. (red.), Mediatyzacja kampanii politycznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2009.

Kołodziej J.H., Nowy paradygmat legitymizacji władzy? Wybrane konsekwencje markety-zacji i mediatyzacji polityki, „Zeszyty Prasoznawcze” 2006, nr 1–2, s. 27–50.

Kopecka K., Rola prasy lokalnej z perspektywy uczestnictwa w lokalnej społeczności, „Ze-szyty Prasoznawcze” 2006, nr 1–2, s. 110–120.

Korte K.R., Wahlen in der Bundesrepublik Deutschland, Bonn 2003.Kowalczyk R., Media lokalne i społeczeństwo, Instytut Nauk Politycznych i Dziennikar-

stwa UAM, Poznań 2003.Kożuch A., Samorząd wiejski – rodzaje i zadania [w:] J. Muszyński (red.), Funkcjonowa-

nie instytucji demokratycznych w Polsce. Zarządzanie w samorządach terytorialnych, Wyższa Szkoła Administracji i Biznesu w Gdyni oraz Wyższa Szkoła Zarządzania i Marketingu w Warszawie, Gdynia–Warszawa 2000, s. 196–208.

Łabędź K., Społeczeństwo polskie wobec władzy [w:] M. Magoska (red.), Media. Władza. Prawo, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2005, s. 75–88.

Magoska M. (red.), Wybory samorządowe w kontekście mediów i polityki, Kraków 2008.Margolis M., Resnick D., Politics as Usual. The Cyberspace “Revolution”, Sage, Tho-

usand Oaks–London–New Delhi 2000.Massing P. (red.), Mediendemokratie, Wochenschau Verlag, Schwalbach 2004.McCombs M., Ustanawianie agendy, tłum. Beata Radwan, Wydawnictwo Uniwersytetu

Jagiellońskiego, Kraków 2004.Medien von A bis Z, Hans-Bredow-Institut, Wiesbaden 2006.Meyer T., Was ist Politik?, Leske + Budrich, Opladen 2003.Michalczyk S., Komunikowanie polityczne. Teoretyczne aspekty procesu, Wydawnictwo

Naukowe „Śląsk”, Katowice 2005.Michalczyk S., Demokracja medialna. Teoretyczna analiza problemu, Wydawnictwo

Adam Marszałek, Toruń 2010.Michalczyk S., Lokalne komunikowanie polityczne, „Zeszyty Prasoznawcze” 2005, nr

1–2, s. 20–32.Nikolski L., Partie polityczne w wyborach do sejmików, Wydawnictwo Adam Marszałek,

Toruń 2011.Noelle-Neuman E., Schulz W., Wilke J., Publizistik Massenkommunikation, Fischer-Ta-

schenbuch-Verlag, Frankfurt 2009.Nowak E., Marketing polityczny a populizm. Doświadczenia kampanii politycznej 2005

roku [w:] P. Pawełczyk (red.), Marketing polityczny. Szansa czy zagrożenie dla współ-czesnej demokracji?, Wydawnictwo Naukowe INPiD UAM, Poznań 2007, s. 229–240.

Ociepka B. (red.), Kształtowanie wizerunku, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2005.

Opinie o działalności instytucji publicznych, Komunikat z badań BS/104/2006, Warszawa 2006, www.cbos.pl (14.02.2007).

Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików wojewódzkich, Ustawa z dnia 16 lipca 1998 roku, Dz. U. Nr 95. wraz z nowelizacjami.

1 łamanie.indd 138 2012-01-18 15:01:44

Bibliografi a 139

Ornstein N., Mann T. (red.), The Permanent Campaign and Its Future, AEI Press, Washing-ton 2000.

Paleczny T., Socjologia tożsamości, Ofi cyna Wydawnicza AFM, Kraków 2008.Pfetsch B., Silke A., Massenmedien als politische Akteur, VS Verlag, Wiesbaden 2008.Piasecki A.K., Samorząd terytorialny a media lokalne (1990–2002). Próba Syntezy, „Ze-

szyty Prasoznawcze” 2003, nr 1–2.Piasecki A.K., Czy wójtowi potrzebny jest marketing polityczny? Teoria i praktyka zasto-

sowania marketingu przez liderów lokalnych wspólnot [w:] P. Pawełczyk (red.) Mar-keting polityczny. Szansa czy zagrożenie dla współczesnej demokracji?, Wydawnictwo Naukowe INPiD UAM, Poznań 2007, s. 295–312.

Piasecki A. K., Trudna kohabitacja: lokalni politycy i dziennikarze [w:] K. Sobolewska--Myślik, A. Hess, K. Kowalczyk (red.), Polska scena polityczna. Środowiska – komuni-kacja polityczna – strategie, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego i Wydawni-ctwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie, Kraków 2010, s. 239–258.

Pisarek W. (red.), Słownik terminologii medialnej, Universitas, Kraków 2006.Polacy o wyborach samorządowych, Komunikat z badań BS/112/206, Warszawa 2006,

www.cbos.pl, (14.02.2007). Polacy o wyborach samorządowych, Komunikat z badań Centrum Badania Opinii Spo-

łecznej, BS/152/2010.Quiring O., Wirtschaftsberichterstattung und Wahlen, UVK Verlagsgesellschaft, Konstanz

2004.Raciborski J., Ochremiak J., O blokowaniu list w wyborach samorządowych 2006 roku

i o racjonalności partii politycznych [w:] J. Raciborski (red.), Studia nad wyborami. Polska 2005–2006, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2008.

Radunski P., Politisches Kommunikationsmanagement [w:] Politik überzeugend vermit-teln. Wahlkampfstrategien in Deutschland und den USA, Bertelsmann Stiftung, Gü-tersloch 1996, s. 33–52.

Raport Zarządu Związku Kontroli Dystrybucji Prasy o wysokości nakładów i sprzedaży – III kwartał 2006, www.zkdp.pl (8.03.2007).

Ries A., Ries L., Triumf i klęska dot.comów. 11 niezmiennych praw budowania interneto-wej marki, tłum. J. Sawicki, Prószyński i S-ka, Warszawa 2000.

Russ-Mohl S., Chyliński M., Dziennikarstwo, Polskapresse, Warszawa 2008.Rykiel Z. (red.), Tożsamość terytorialna w różnych skalach przestrzennych, Wydawnictwo

Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2010. Samorządność w Polsce – bilans dwudziestolecia, Komunikat z badań Centrum Badania

Opinii Społecznej, BS/144/201.Sarcinelli U., Politische Kommunikation in Deutschland, VS Verlag, Wiesbaden 2011.Sarnecki P., Ordynacja wyborcza w wyborach samorządowych [w:] M. Magoska (red.),

Wybory samorządowe w kontekście mediów i polityki, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008, s. 11–23.

Scherer H., Medienrealität und Rezipientenhandeln, Deutscher Universitäts – Verlag, Wiesbaden 1997.

Schulz R., Nutzung von Zeitungen und Zeitschriften [w:] J. Wilke (red.), Mediengeschichte der Bundesrepublik Deutschland, Bundeszentrale für politische Bildung, Bonn 1999, s. 401–425.

Schulz W., Die Konstruktion von Realität in den Nachrichtenmedien, Alber, München 1990.

1 łamanie.indd 139 2012-01-18 15:01:44

140 Opcja czy osoba?

Schulz W., Politische Kommunikation. Theoretische Ansätze und Ergebnisse empirischer Forschung, Westdeutscher Verlag, Opladen–Wiesbaden 1997 [polskie tłumaczenie: Schulz W., Komunikacja polityczna. Koncepcje teoretyczne i wyniki badań empirycz-nych na temat mediów masowych w polityce, tłum. A. Kożuch, Wydawnictwo Uniwer-sytetu Jagiellońskiego, Kraków 2006].

Schulz W., Politische Kommunikation. Theoretische Ansätze und Ergebnisse empirischer Forschung, wyd. II zmienione, VS Verlag für Sozialwissenschaften, Wiesbaden 2008.

Schulz W., Politische Kommunikation. Theoretische Ansätze und Ergebnisse empirischer Forschung, wyd. III zmienione, VS Verlag für Sozialwissenschaften, Wiesbaden 2011.

Schulz W., Grundkurs Medien SoSe 2001, Massenmedien in der Gesellschaft, www.wiso.uni-erlangen.de/WiSo

Skrzydło W., Ustrój polityczny RP w świetle Konstytucji z 1997 roku, Zakamycze, Kraków 2002.

Skrzypiński D., Strategie partii politycznych [w:] A.W. Jabłoński, L. Sobkowiak (red.), Marketing polityczny w teorii i praktyce, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2002, s. 84–96.

Sobolewska-Myślik K., Hess A., Kowalczyk K. (red.), Środowiska – komunikacja poli-tyczna – strategie, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego i Wydawnictwo Na-ukowe Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie, Kraków 2010.

Społeczeństwo informacyjne w Polsce. Wyniki badań statystycznych z lat 2006–2010, ra-port Głównego Urzędu Statystycznego, Warszawa 2010.

Superbrands POLSKA. Czołowe marki na polskim rynku – 2005, tom I, Superbrands Ltd., Warszawa 2005.

Szczerba G., Specyfi ka marketingu politycznego na szczeblu lokalnym [w:] P. Pawełczyk (red.), Problemy współczesnej demokracji w ujęciu socjotechnicznym, Wydawnictwo Naukowe INPiD UAM, Poznań 2005, s. 131–156.

Szczerski K., Administracja publiczna w modelu zarządzania wielopasmowego, Centrum Europejskie Natolin, Warszawa 2005.

Szymańska A., Akomodacja i atrakcyjność medialna polityki na przykładzie wyborów sa-morządowych w świetle publikacji krakowskich dzienników, „Zeszyty Prasoznawcze” 2009, nr 3–4, s. 42–57.

Szymańska A., The Complexity of Relations Between the Media and Politics, „FreeSide Europe Online Academic Journal”, 2005, nr 1, www.freesideeurope.com (14.02.2007).

Taylor L., Willis A., Medioznawstwo. Teksty, instytucje, odbiorcy, Wydawnictwo Uniwer-sytetu Jagiellońskiego, Kraków 2006.

Ward S., Gibson R., On-line and on Message? Candidate Websites in the 2001 Gene-ral Election, „The British Journal of Politics & International Relations” 2003, nr 2, s. 188–205.

Willems U., Demokratie auf dem Prüfsand, Leske + Budrich, Opladen 2007.Wiszniowski R., Marketing wyborczy, PAN, Wrocław 2000.Wybory samorządowe – znaczenie, zainteresowanie oraz deklaracje udziału w głosowa-

niu, Raport Centrum Badania Opinii Publicznej, BS/132/2010.Wybory samorządowe 2010, Komunikat z badań Centrum Badania Opinii Społecznej,

BS/118/2010. Zając J. (red.), Wyborca w sieci, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2010. Zięba-Załucka H. (red.), Samorząd terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej po reformie

ustrojowej (wybrane zagadnienia), Wydawnictwo Oświatowe FOSZE, Rzeszów 1999.

1 łamanie.indd 140 2012-01-18 15:01:44

REDAKTOR PROWADZĄCY

Agnieszka Stęplewska

ADIUSTACJA JĘZYKOWO-STYLISTYCZNA

Edyta Wygonik-Barzyk

KOREKTA

Dorota Janeczko

SKŁAD I ŁAMANIE

Wojciech Wojewoda

Wydawnictwo Uniwersytetu JagiellońskiegoRedakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Krakówtel. 12-631-18-81, 12-631-18-82, fax 12-631-18-83

1 łamanie.indd 146 2012-01-18 15:01:44

1 łamanie.indd 147 2012-01-18 15:14:49