1. Sanat Metinlerinin Ayırıcı Özellikleri · Günümüz psikolog ve yazarlarından Üstün Dökmen’e ait olan okuduğunuz tiyatro eserinin, yazıldığı dönemin zihniyetiyle

I. Ünite: SANAT METİNLERİ

10

1. Sanat Metinlerinin Ayırıcı Özellikleri1. ODE ( 16. sayfadaki 3. etkinliğe yöneliktir.)Sınıfta üç gruba ayrılınız. Grup sözcülerinizi seçiniz. Grup olarak fıkra, bilim-

sel makale ve dinî konuda kaleme alınmış bir yazı örneği bulup okuyunuz. Metnin iletisini belirleyiniz.

2. ODE ( 18. sayfadaki 6. etkinliğe yöneliktir.)

Sınıfta altı gruba ayrılınız. Grup sözcülerinizi seçiniz. Aşağıdaki görev dağılımına uygun olarak grubunuzla inceleyeceğiniz metin

örneğini bulup okuyunuz. Okuduğunuz metnin temasının özelliklerini ve metnin niçin yazıldığını belirleyiniz.

Birinci grup: Destan İkinci grup: MasalÜçüncü grup: Gezi yazısı Dördüncü grup: Halk hikâyesiBeşinci grup: Anı Altıncı grup: Biyografi

Hazırlık Çalışmaları1. Sizce, her metnin bir yazılış amacı var mıdır? Düşüncelerinizi kısaca anlatınız.2. Sanat etkinliklerinin, insanı hangi yönlerden zenginleştirdiğini belirtiniz.

İnceleme

1. metinASLAN İLE SİVRİSİNEK

Sivrisineğin biri aslanın yanına gitmiş, demiş ki: “Senden korkum yok benim, sen ben-den güçlü değilsin, daha güçlüyüm diyorsan göster bakayım kendini, elinden ne gelirmiş, bir görelim. Tırnaklarınla tırmalar, dişlerinle ısırırsın... O da bir şey mi? (...) Ben senden çok daha güçlüyüm, istersen seninle dövüşe de hazırım.” Bunu söyler söylemez borusunu öttüre öttüre atılmış aslanın üzerine, zavallı hayvanın burnunun ucunu tüysüz bulup başlamış ısırmaya. Aslan debelenmiş debelenmiş ama kendi kendini parçalamaktan başka bir şey gel-


14

1. Okuduğunuz sanat metninin yapısal özelliklerini sıralayınız.2. Okuduğunuz hikâyedeki kişilerin ve metnin temasının gerçeklikle ilişkisini açıklayınız.3. a. Okuduğunuz metnin göndergesini belirtiniz. b. Metnin göndergesinin, kendi içinde mi yoksa dışında mı olduğunu belirtiniz. Bu durumun,

metne kazandırdıklarını söyleyiniz. 4. XX. yüzyılda yaşayan Adalet Ağaoğlu’na ait olan metnin, yazıldığı dönemin zihniyetiyle ilişki-

sini açıklayınız.

3. metinNE BÖYLE SEVDALAR GÖRDÜM

NE BÖYLE AYRILIKLARNe zaman seni düşünsemBir ceylan su içmeye iner Çayırları büyürken görürüm.

Her akşam seninleYeşil bir zeytin tanesiBir parça mavi denizAlır beni.

Seni düşündükçeGül dikiyorum elinin değdiği yereAtlara su veriyorumDaha bir seviyorum dağları.

İlhan BERKSon Yüzyıl Büyük Türk

Şiiri Antolojisi

1. Okuduğunuz sanat metnini, yapı yönünden inceleyiniz.2. Okuduğunuz şiirde ele alınan temanın ve yansıtılan duyguların gerçeklikle ilişkisini belirtiniz.3. a. Şiirin göndergesini söyleyiniz. b. Şiirin göndergesinin, kendi içinde mi yoksa dışında mı olduğunu belirtiniz. Bu durumun şiire

katkısını açıklayınız.4. XX. yüzyıl şairlerinden İlhan Berk’e ait olan okuduğunuz metnin, yazıldığı dönemin zihniyetiyle

ilişkisini açıklayınız.5. “Ne Böyle Sevdalar Gördüm Ne Böyle Ayrılıklar” şiirinin özellikleri (yapı, tema, ahenk vb.)ni

sözlü olarak sıralayınız.

4. metinOTOYOLDA PİKNİK

VI. Sahne(İş yeri. Aybars oturmaktadır. Ahmet girer.)Ahmet : Günaydın Aybars.Aybars : Pek günaymadım abi.Ahmet : Ne oldu? Yüzündeki karanlığın sebebi ne?


16

3. a. Okuduğunuz metnin göndergesini açıklayınız. b. Metnin göndergesinin kendi içinde mi yoksa dışında mı olduğunu belirtiniz. Bu durumun

metne nasıl bir katkı sağladığını açıklayınız.4. Günümüz psikolog ve yazarlarından Üstün Dökmen’e ait olan okuduğunuz tiyatro eserinin,

yazıldığı dönemin zihniyetiyle ilişkisini açıklayınız.

1. Etkinlika. Dilin işlevlerini sıralayınız. Kitabınızda okuduğunuz dört metinde dilin hangi işlevde kullanıldı-

ğını aşağıdaki tabloya yazınız.

Metinler Dilin işlevi

Aslan ile Sivrisinek

Karanfilsiz

Ne Böyle Sevdalar GördümNe Böyle Ayrılıklar

Otoyolda Piknik

b. Dilin şiirsel ve göndergesel işlevleriyle ilgili bilgilerinizi tekrarlayınız. Dilin şiirsel ve gönderge-sel işlevleri arasındaki farklılıkları okuduğunuz metinlerden örnekler vererek açıklayınız.

2. Etkinlika. Okuduğunuz dört metnin hangi geleneğin ürünü olduğunu aşağıdaki tabloya yazınız.

Metinler Gelenek

Aslan ile Sivrisinek

Karanfilsiz

Ne Böyle Sevdalar GördümNe Böyle Ayrılıklar

Otoyolda Piknik

b. Metinlerin ait oldukları geleneklerle ilişkilerini kısaca belirtiniz. 5. Okuduğunuz metinlerden hareket ederek sanat metinleriyle iletişim arasındaki ilişkiyi açıkla-

yınız.

3. Etkinlika. Önceden okuduğunuz fıkra, bilimsel makale ve dinî konuda yazılmış bir yazının iletisini grup

sözcünüz aracılığıyla kısaca belirtiniz.b. Kitabınızdaki metinlerden de yararlanarak sanat iletisinin; bilimsel, düşünsel ve dinî iletilerden

farklılıklarını sıralayınız.c. “Karanfilsiz” adlı metinle sınıfa getirdiğiniz dinî konuda yazılmış makaleyi (öğretici metni) yapı

bakımından karşılaşıtırınız. İki metnin benzer ve farklı yönlerini defterinize sıralayınız. Tespitlerinizi arrkadaşlarınızla paylaşınız.


22

3. “Çoban Olan Kurt” adlı eserin olay örgüsünde anlatılanlarla gerçek hayatta da karşılaşılabilir mi? Açıklayınız.

2. EtkinlikEserdeki kahramanların ana düşünceye göre neyi temsil ettiklerini ve bunu nasıl yaptıklarını aşa-

ğıdaki şemaya kısaca yazınız.

Kurt

Çoban

Tilki

3. EtkinlikOkuduğunuz fablda anlatılan olayların geçtiği mekânın ve olayların gerçekleştiği zamanın özellikle-

rini tabloya sıralayınız.

Mekânın özellikleri Zamanın özellikleri

4. Okuduğunuz fablı, kendi içinde bütünlüğü olan parçalara (serim, düğüm, çözüm) bölünüz. Her bölümün kendi içinde nasıl bir bütünlük gösterdiğini belirtiniz.

5. a. Metinden alınan aşağıdaki bölümü okuyunuz. Örnekalmışkendinedüzencitilkiyi. Çobanlargibigiyinmiş,birgocukgeçirmişsırtına, Birdedeğnekalmışyanına. Kavalınıdaunutmamış, Böyleceoyununabaşlamış. Elindengelseyazacakbaşlığınınüstüne: “Benim,busürününçobanı.”diye! Kılıkkıyafetideoluncagönlünce, Dayamışönayaklarınıdeğneğine. b. Yukarıdaki bölümde yararlanılan anlatım türlerini belirtiniz. c. Metinde hangi anlatım türünün hâkim olduğunu söyleyiniz. ç. Metindeki farklı anlatım türlerinin oluşturduğu parçaların nasıl birleştirildiğini açıklayınız.6. a. Metinden alınan aşağıdaki bölümü okuyunuz. Avınıyakalamakiçinbaşkabiryolaramış. Sahtegiyimebirdedüzmesesgerek, Hiçdekolaydeğilçobanıöykünmek. Açıncaağzını, Gümbürdetmişsesiormanı,


24

6. Etkinlika. Yazdığınız fabl metnini, kitabınızdaki metinle yazım ve noktalama yönünden karşılaştırınız.

Değerlendirme kriterleriniz aşağıda sıralanmıştır. İki metnin benzer ve farklı yönlerini belirleyiniz. ● Büyük harflerin kullanımıyla ilgili kurallara uyulmuş mudur? ● Sayıların yazımıyla ilgili kurallara uyulmuş mudur? ● Ek olan “-ki” ile bağlaç olan “ki”nin yazımıyla ilgili kurallara uyulmuş mudur? ● Ek olan “-de” ile bağlaç olan “de”nin yazımıyla ilgili kurallara uyulmuş mudur? ● “mi” soru edatının yazımıyla ilgili kurallara uyulmuş mudur? ● Birleşik kelimelerin yazımıyla ilgili kurallara uyulmuş mudur? ● Noktalama işaretlerinin kullanımıyla ilgili kurallara uyulmuş mudur?b. Yazdığınız fabl metnini yazım ve noktalama yönünden önce “öz değerlendirme” yöntemiyle

değerlendiriniz. Daha sonra metni bir arkadaşınıza okutunuz. Arkadaşınızın, metni “akran değerlen-dirme” yöntemiyle değerlendirmesini isteyiniz.

Değerlendirme

1. Aşağıdaki cümlelerde yargılar doğru ise yay ayraç içine “D”, yanlış ise “Y” yazınız. (...) Fabllarda ahlak dersi vermek esastır. (...) Fabllarda kahramanlar genellikle insanlardır. (...) Fabllarda tema, insanlarla ilgilidir.

2. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere, uygun kelimeleri yazınız.

● Fabllarda .................., .................... ve çözüm bölümleri bulunur. ● Fabllar, .................. ve .................... sanatları üzerine kurulur.

3. Fabllarla ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

A. Fabllarda çoğunlukla öyküleyici anlatım hâkimdir. B. Fabllarda anlatılmak istenen, düşsel olay ve kişiler yardımıyla verilir. C. Fabllarda insana özgü değer, düşünce, tutum ve davranışlar anlatılır. D. Fabllarda dil, alıcıyı kontrol etmek işlevinde kullanılır. E. Fabllarda temalar, evrensel ve değişmeyen ahlaki değer çevresinde verilir.

4. Fabllarda, anlatılmak istenen düşüncenin nasıl iletildiğini açıklayınız.

5. Adam,eliniuzattı;tamonadokunacağısırada,mormenekşe:“Banadokunma!”diyebağırdı.

Bu cümlede en belirgin söz sanatı aşağıdakilerden hangisidir? A. Teşbih (benzetme) B. Tezat C. İstiare D. Kinaye E. İntak (konuşma)

(1989 - ÖYS)

ODE (25.sayfadaki1.etkinliğeyöneliktir.)

İkigrupoluşturunuz.Grupsözcülerinizibelirleyiniz.TürkhalkmasallarıveAndersonmasallarındanbirerörnekbulupmetniokumaküzeresınıfagetiriniz.


32

1. ODE (40.sayfadaki1.etkinliğeyöneliktir.)

Sınıftadörtgrubaayrılınız.Grupsözcülerinizibelirleyiniz.Aşağıdakigörevdağılımınauygunolarakgrubunuz içinbelirtileneseribulupokuyunuz.Eserinözetiniçıkarınız.

Birinci grup: PembeİnciliKaftan-ÖmerSeyfettinİkinci grup: MendilAltında-MemduhŞevketEsendalÜçüncü grup: KınalıAda’daBirEv-SaitFaikAbasıyanıkDördüncü grup:HalkHikâyesiGrup olarak okuduğunuz hikâyenin tema, yapı, gerçeklik, gelenek, dil ve

anlatımyönündenözelliklerinibelirleyiniz.

2. ODE (43.sayfadaki3.etkinlik,52.sayfadaki7.etkinlik,56.sayfadaki10.etkinlikve59.sayfadaki12.etkinliğeyöneliktir.)

Dörtgrubaayrılınız.Grupolarakaşağıdakikonulardanbiriniseçiparaştırınız.a.XVII.yüzyılınsosyalyapısı,b. SabahattinAli’nin “Ses”adlı hikâyesini yazdığıdönemvebudönemin

sosyalyapısı,c. MemduhŞevketEsendal’ınhikâyeleriniyazdığıdönem(KurtuluşSavaşı

sonrasıdönem)insosyalyapısı,ç. SaitFaikAbasıyanık’ın“SinağritBaba”adlıhikâyesiniyazdığıdönemve

budöneminsosyalyapısı


Maupassant (Mopasan)tarzıhikâyeninözellikleriniaraştırınız.Edindiğinizbilgileridefterinizeyazınız.


Çehovtarzıhikâyeninözellikleriniaraştırınız.Edindiğinizbilgileridefterinizeyazınız.


ServetifünûndönemiyazarlarındanHalitZiyaUşaklıgil’in“FerhundeKalfa”adlıhikâyesiniokuyunuz.Eseri,incelemeküzeresınıfagetiriniz.


52

6. EtkinlikÖmer Seyfettin’in daha önce okuduğunuz “Pembe İncili Kaftan” adlı Maupassat tarzı hikâyesiyle

“Ses” adlı hikâyeyi tabloda verilen ölçütler yönünden inceleyiniz. Özellikleri kısaca tabloya yazınız.

Ölçütler Pembe İncili Kaftan SesAnlatıcı

Anlatıcının bakış açısının özellikleri

Tema

Olay parçalarının, mekân ve kişilerle ilgili kısımların, tema etrafındaki birleşimi

Temanın, hikâyenin yazıl-dığı dönemle ilişkisi

Kişilerin özellikleri ve ger-çeklikle ilişkileri

Olay zamanı ve bunun na-sıl ifade edildiği

İki eserin benzer yönleri

7. Etkinlika. Sabahattin Ali’nin “Ses” hikâyesini yazdığı dönem ve bu dönemin sosyal yapısı hakkında edin-

diğiniz bilgileri grup sözcünüz aracılığıyla arkadaşlarınıza aktarınız.b. “Ses” adlı hikâyenin teması nedir? Belirtiniz.c. Temanın, eserin yazıldığı dönemle nasıl bir ilişkisi olduğunu açıklayınız.

1. Okuduğunuz hikâyedeki olay ve anlatıcının rolünü belirtiniz. 2. “Ses” adlı hikâyedeki olayın ortaya çıkmasında kişiler, zaman ve mekânın işlevini söyleyiniz.

8. Etkinlika. Arkadaşlarınızla birkaç tema belirleyiniz. Edindiğiniz bilgilerden yararlanarak belirleyeceğiniz

bir temada Maupassant tarzı kısa hikâye yazınız. Hikâyenizi arkadaşlarınıza okuyunuz. Sınıfta okunan hikâyeleri önceden tespit edeceğiniz ölçütlere göre değerlendiriniz. Dereceye giren ilk üç hikâyeyi bir dergide yayımlatınız.

b. Yazdığınız hikâyeyi kitabınızdaki “Ses” adlı metinle “akıcılık, bağdaşıklık, bağlaşıklık, yazım ve noktalama yönünden karşılaştırınız. Benzerlik ve farklılıkları tahtaya yazınız.

c. Yazdığınız hikâyeyi “açıklık, bağlaşıklık, bağdaşıklık, yazım ve noktalama” yönünden önce “öz değerlendirme” yöntemiyle değerlendiriniz. Sonra metninizi, bir arkadaşınıza okutunuz. Arkadaşınız-dan, hikâyenizi “akran değerlendirme” yöntemiyle değerlendirmesini isteyiniz.


56

oðluna býrakmýþ. Babasý haber yolluyor ki ‘Oradan aldýrsýn.’ İkisi de komþu. Haber yolladým, bana darýlmýþ...”

Memduh Şevket ESENDALMendil Altında

9. Etkinlika. Çehov tarzı hikâye hakkında edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınıza aktarınız.b. ● Aşağıdaki soruları, okuduğunuz metne göre ilgili seçeneği işaretleyerek cevaplayınız.

Evet HayırHikâyede, Emin ve Süleyman Efendi’nin yaşadıkları (anlatılanlar), hayatın doğal

akışı içinden bir kesittir.Hikâyede, Emin ile Süleyman Efendi arasındaki bir çatışma anlatılmaktadır. Hikâyede, kahramanlar arasındaki karşılaşma ve çatışmadan çok, belli bir sürede

hayatın doğal akışı içinde Emin ve Süleyman Efendi’nin davranışları, birbirleriyle ilişkile-ri, bazı olay, düşünce ve tasarılar karşısında gösterdikleri tepkiler anlatılmaktadır.

Hikâyede anlatılanların gerçeklikle bir ilgisi yoktur.

Hikâyedeki gerçeklik abartılarak aktarılmıştır.

● Emin ve Süleyman Efendi, içinde bulundukları durumu ve bu durum karşısındaki tavırlarını hangi yolla ifade ediyorlar?

● Yukarıdaki sorulara verdiğiniz cevaplar ve bilgi birikiminizden hareketle Çehov tarzı hikâye-nin özelliklerini defterinize sıralayınız.

1. ● Okuduğunuz hikâyenin anlatıcısını söyleyiniz. ● Anlatıcının özelliklerini defterinize yazınız.2. Anlatıcının bakış açısını belirtiniz. Anlatıcının bakış açısının özelliklerini tahtada sıralayınız.

Bu tespitlerinizi defterinize de not ediniz.3. Hikâyenin temasını söyleyiniz.4. ● Metindeki olay parçalarını kısaca ifade ediniz. ● Olay parçalarının, mekân, zaman ve kişilerle ilgili kısımların tema etrafında nasıl birleştiğini

açıklayınız. ● Okuduğunuz metinde olay ve anlatıcının rolünü belirtiniz.

10. Etkinlika. Grup sözcünüz aracılığıyla Memduh Şevket Esendal’ın hikâyelerini yazdığı dönem (Kurtuluş

Savaşı sonrası dönem) in sosyal yapısı hakkında edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınıza aktarınız.b. Okuduğunuz hikâyenin temasının, yazıldığı dönemle nasıl bir ilişkisi olduğunu açıklayınız.c. Hikâyedeki kişilerin özelliklerini ve gerçeklikle ilişkisini belirleyiniz.

11. Etkinlika. Okuduğunuz örnek hikâyeler ve edindiğiniz bilgilerden hareketle istediğiniz bir temada, Çehov

tarzı hikâye yazınız. Hikâyenizi arkadaşlarınıza okuyunuz. Arkadaşlarınızın, hikâyenizle ilgili düşünce-lerini belirtmelerini isteyiniz.

b. Yazdığınız hikâyeyi kitabınızdaki “Kaçırdık mı?” adlı metinle “akıcılık, bağdaşıklık, bağlaşıklık, yazım ve noktalama” yönünden karşılaştırınız. Eserlerin benzer ve farklı yönlerini tahtaya yazınız.

c. Yazdığınız hikâyeyi “açıklık, bağlaşıklık, bağdaşıklık, yazım ve noktalama” yönünden önce “öz değerlendirme” yöntemiyle değerlendirdikten sonra bir arkadaşınızın okumasını isteyiniz. Arkadaşını-zın, hikâyenizi aynı kriterler açısından “akran değerlendirme” yöntemiyle değerlendirmesini söyleyiniz.


59

b. Yukarıdaki sorulara verdiğiniz cevaplardan hareketle okuduğunuz hikâyenin olay örgüsü-nün özelliklerini defterinize sıralayınız.

2. Metindeki kişilerin olay ve olay örgüsündeki işlevlerini belirtiniz ve özelliklerini sıralayınız. 3. Metnin temasını bulunuz. Temanın özelliklerini ifade ediniz. 4. Hikâyedeki çatışma ve karşılaşmayı açıklayınız. Bu çatışma ve karşılaşmanın hikâyedeki kişi-

lerin psikolojik durumlarıyla ilişkisini belirtiniz. 5. a. Hikâyede anlatılanlar nerede geçmektedir? Mekân ve kişiler (Sinağrit Baba, Nikoli vb.) ara-

sındaki ilişkinin niteliklerini anlatınız. b. Mekân ve insan ilişkisinin (bütünleşmesinin) nasıl anlatıldığını metinden hareketle söyleyiniz. c. Yukarıdaki incelemenizden ve daha önce okuduğunuz Sait Faik’in “Kınalı Ada’da Bir Ev”

adlı hikâyesinden hareketle bireyi, birey olarak ele alan hikâyelerin özelliklerini belirleyip sıralayınız.

6. Hikâyedeki olay zamanının süresini, özelliklerini ve nasıl anlatıldığını açıklayınız. 7. Okuduğunuz hikâyede, bir olayın anlatımı mı yoksa insanın anlatımı mı esas alınmıştır? Belir-

tiniz.8. a. Metnin anlatıcısı kimdir? b. Anlatıcı; olayı, insanı ve mekânı hangi bakış açısıyla nasıl anlatmıştır? Metinden örneklerle

açıklayınız.

9. a. “Metindeki olay ve anlatıcı vazgeçilmez ögelerdir.” denilebilir mi? Tartışınız. Ulaşılan sonu-cu belirtiniz.

b. Metinde anlatılanlarla kişiler, mekân ve zaman arasındaki ilişkiyi açıklayınız.

12. Etkinlika. Sait Faik Abasıyanık’ın “Sinağrit Baba” adlı hikâyesini yazdığı dönem ve bu dönemin sosyal

yapısı hakkında edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız. b. Okuduğunuz hikâyenin temasının, metnin yazıldığı dönemle ilişkisini açıklayınız. Hikâyenin

teması günümüzde de yaşanabilir bir gerçeklik midir? Açıklayınız.

10. a. Metinden alınan aşağıdaki bölümleri okuyunuz. “CehennemNişanı”ndabeşsandaldık.Güzelbirocakakşamı.Hava lodos.Denize

kırmızırengintürlüsüyayılmış.Çokkaynamışıhlamurrengindekiyayvan,geniş,ölüdalga-lar...Sandallarağırağırsallanıyor,oltalarbekliyor,insanlarsusuyor...

... Sinağrit Baba iğneden kopardığı yarım kolyozu çiğnemeden yuttu. Hasis, oltasını

hızlatopladı: —VayanasınıbeNikoli,dedi,iğneyidümdüzetti. Nikoli’ninoltasınınyeminikuyruğuylasarsmaktaolanSinağritBaba,Nikoli’ninbir

kusurunuarıyordu.Ondakusurmuyoktu?(...)

b. Okuduğunuz bölümlerdeki anlatım türlerini belirtiniz. Bu anlatım türlerinin birbiriyle ilişkisini açık-layınız.

11. Okuduğunuz hikâyede dilin hangi işlevinin kullanıldığını belirtiniz.

13. Etkinlika. Okuduğunuz hikâyelerden ve edindiğiniz bilgilerden hareketle bireysel sıkıntılarınızı konu edi-

nen bir hikâye yazınız. Yazdığınız hikâyeyi arkadaşlarınıza okuyunuz. b. Yazdığınız hikâyeyi kitabınızdaki “Sinağrit Baba” adlı metinle “akıcılık, bağdaşıklık, bağlaşıklık,

yazım ve noktalama” yönünden karşılaştırınız. İki eserin benzer ve farklı yönlerini defterinize sıralayınız. Tespitlerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.


60

c. Yazdığınız hikâyeyi “açıklık, bağlaşıklık, bağdaşıklık, yazım ve noktalama” yönünden “öz de-ğerlendirme” yöntemiyle değerlendiriniz. Değerlendime sonuçlarını öğretmeninizla paylaşınız.

12. Kitabınızda okuduğunuz dört hikâyeden hareketle hikâyeler gruplandırılırken nelere dikkat edildiğini belirtiniz.

Anlama, Yorumlama

14. EtkinlikBireyi birey olarak ele alan “Sinağrit Baba” adlı hikâyeyi, kitabınızda okuduğunuz Çehov ve Mau-

passant tarzı hikâyelerle karşılaştırınız. Üç metnin benzer özelliklerini aşağıdaki tabloya yazınız.

Bireyi Birey Olarak Ele Alan Hikâye

Çehov Tarzı Hikâye Maupassant Tarzı Hikâye

Tema

Kişiler

Mekân

Zaman

Anlatıcı

Benzerlikler

15. Etkinlika. Kitabınızdaki “Ses”, “Kaçırdık mı?” ve “Sinağrit Baba” adlı hikâyeyi daha önce okuduğunuz

“Ferhunde Kalfa” adlı eserle “tema, yapı, dil ve anlatım” bakımından karşılaştırınız. Metinlerin benzer ve farklı yönlerini tahtada sıralayınız.

b. Yaptığınız incelemenin sonucundan hareketle “Ses” adlı metnin Servetifünûn Dönemi hikâyesinden etkilenip etkilenmediğini ve kendinden önceki metinden yararlanıp yararlanmadığını açık-layınız. Buradan hareketle “Ses” adlı metin de daha sonraki dönemlerde yazılacak metinlere kaynaklık edebilir mi? Düşüncelerinizi belirtiniz.

1. Siz olsaydınız “Ses” adlı hikâyede, Ali’yi konservatuvar sınavına sokmak yerine ona neler yaptırırdınız?

2. “Hurşit ile Mahmihri” hikâyesini siz nasıl sonuçlandırırdınız?

3. “Kaçırdık mı?” adlı hikâyedeki Süleyman Efendi ve Emin’in kişilik özelliklerini karşılaştırınız. Bu iki kişinin farklı ve benzer yönlerini defterinize sıralayınız.

4. Sinağrit Baba’nın hangi özelliği sizi etkiledi? Bunun nedenini açıklayınız.


85

2.5. Tiyatro (Oyun)

Hazırlık Çalışmaları1. Tiyatroya gitmekten ya da televizyonda bir tiyatro oyununu seyretmekten aldığınız zevki açık-

layınız.2. Dede Korkut hakkında bildiklerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.

(Bu bölümdeki soruları cevaplarken 9. sınıf Türk edebiyatı dersi “Göstermeye Bağlı Metinler” üni-tesinde edindiğiniz bilgilerden yararlanınız.)

İnceleme

KORKUT ATABirinci Perde

KorkutAta;OğuzTürklerininozanıvebilgesidir.Oğuzlararasındayaşananolaylarıko-puz(saz)eşliğindesöyleyenulubirkişidir.

KorkutAta,canınıalmayagelenAzrail’ekopuzueşliğindeşiirlersöyler.Azrail’e,insanlaraöğütlerverdiğini,öyküleranlattığını,Tanrı’yıövdüğünübelirtir.Hayatkarşısındakorkuiçindeolaninsanlarırahatlattığını,onlarayolgösterdiğinianlatır.KorkutAta’nınsöyledikleriAzrail’inhoşunagider.Azrail,“Ezgilerindevamettikçesanayaklaşmayacağım.”der.BuaradaKorkutAta,kopuzçalarkeninsanlarbaşınatoplanır.Biröyküanlatmayabaşlar:HanBayındıryıldabirkezçadırlarkurdurur.OğuzBeyleriniağırlar.HanBayındır,oğluolanıakotağa,kızıolanıkızılotağaoturtur.DirseHanadlıbirbeyiniseoğlukızıyoktur.ÇocuğuolmadığıiçinbuBey,karaotağaoturtu-lur.(...)AncakKorkutAta,Tanrı’nınonaçocukvermesiiçininsanlaraiyilikyapmasını,şölenlerdüzenlemesinisöyler.

Korkut Ata’nın söylediklerini yapanDirseHan’ın bir oğlu olur.Han’ın oğlu, bir gün ar-kadaşlarıylaoynarkenkızgınbirboğanınsaldırısınauğrar.Çocuk,boğayıbiryumruklayeredevirir.BuolaysebebiyleKorkutAta,oğlana“Boğaç”adınıverir.Oğlan,yiğitbirkişiolmuştur.DirseHan’ınadamlarıonukıskanır;babasınıkandırırlarvebiravbahanesiyleoğlunuHan’avurdururlar.OğlunubulanannesiTomarHanım,dağçiçeklerivekendisütüileBoğaç’ınyara-sınıiyileştirir.DirseHan’ınadamlarıBoğaç’tanbuşekildekurtulamayıncaonunyerineHan’ıkaçırırlar.Boğaç,herşeyerağmenbabasınıbuadamlardankurtarırveaffeder.ArdındanKorkutAtaduaeder.BuaradaAzrailtekrargörünür.AmaAzrailKorkutAta’nınetrafındakileringözü-negörünmemektedir.KorkutAta,onadahaişininbitmediğinisöylerveetrafındakilereBayındırHan’ın İçveDışOğuzBeylerinintoplantısınıanlatmayabaşlar.Azrailyineçekilirgider.BayBüre,oğluolmadığıiçinağlamaktadır.HepbirlikteBayBüre’ninisteğiiçinTanrı’yaduaedilir.BayBiçendekızıolmadığıiçinduaedilmesiniister.BayındırHanvediğerbeyler,hepbirlikteBayBiçen’ninkızınınBayBüre’ninoğlunayavuklualınmasıiçinduaederler.BayBiçen’inbirkızı,BayBüre’nindebiroğluolur.Oğlan,biryiğitkişidirvebirgünbezirgânlarıkötükimselerinellerindenkurtarır.BuyiğitliğisebebiyleKorkutAta,onaBamsıBeyrekadınıverir.

BamsıBeyrek,BayBiçen’inkızıBanıilebeşikkertmesiolduğunuyıllarsonraöğrenirveonuaramayagider.BayBiçen’inkızınıbulur.Onunlaevlenebilmesiiçinkızlaatyarıştırır,okyarıştırırlar;hepsindedeBamsıBeyrekyener.Kız,kendisininBanıÇiçekolduğunusöyler.BamsıBeyrekannesiKaracavebabasıBayBüre’ye,BanıÇiçek’leevleneceğinisöyler.BanıÇiçek’inKarçarismindeaksi,kavgacıbirağabeyivardır.Karçar,birtakımisteklerigerçekleş-tiktensonrakardeşinin,BamsıBeyrek’leevlenmesinerazıolur.

...(Karçar dövüne dövüne koşarak çıkar. Derken davul zurna eşliğinde gençler girip halay

çekerler. Beyrek ile Banı Çiçek çıkarlar. Ortalık sessizleşmişken birden gürültü, bağrışma olur. Beyrek’in yakalanıp götürülüşü, Banı’nın onun ardından çığlıklar atarak dövünmesi, Korkut üzgün.)

Onlar ermiş muradına demeye kalmadan kapkara bir gölge düştü Bamsı Beyrek’le


109

15. Etkinlika. Aşağıdaki şiiri okuyunuz.

GAZEL GÜNÜMÜZ TÜRKÇESİYLE

Beni candan usandırdı cefâdan yâr usanmaz mı Felekler yandı âhımdan murâdım şem’i yanmaz mı

Sevgilim beni candan usandırdı, kendi-si cefadan usanmaz mı? Ahımdan felekler yandı, muradımın mumu yanmaz mı?

Kamu bîmârına cânân devâ-yi derd eder ihsân Niçün kılmaz bana dermân beni bîmâr sanmaz mı

Sevgili, bütün hastaların (âşıkların) derdine deva bağışlar. Bana niçin derman vermez? Acaba beni hasta sanmaz mı?

Gamım pinhân tutardım ben dediler yâre kıl rûşen Desem ol bi-vefâ bilmen inanır mı inanmaz mı

Gamımı gizlerdim. Dediler ki: “Sevgiline aç!” Derdimi söylesem bilmem ki o vefasız inanır mı inanmaz mı?

Şeb-i hicran yanar cânım döker kan çeşm-i giryânımUyadrır halkı efgânım kara bahtım uyanmaz mı

Ayrılık gecesinde canım yanar, ağla-yan gözlerim kan döker; feryatlarım halkı uyandırır. Kara bahtım uyanmaz mı?

Gül-i ruhsârına karşu gözümden kanlı akar su Habibim fasl-ı güldür bu akar sular bulanmaz mı

Yanağının gülüne karşı gözümden kan-lı yaşlar akar. Sevdiğim, gül mevsimidir; bu mevsimde akarsular bulanmaz mı?

Değildim ben sana mâ’il sen ettin aklımı zâ’il Beni ta’n eyleyen gâfîl seni görgeç utanmaz mı

Ben sana meyilli değildim, sen benim aklımı başımdan aldın. Beni ayıplayan gafil, seni görünce utanmaz mı?

Fuzûlî rind-i şeydâdır hemîşe halka rüsvâdırSorun kim bu ne sevdâdır bu sevdâdan usanmaz mı

FUZÛLÎ

Fuzûlî, aşk yüzünden çılgına dönmüş bir rinttir. Bu yüzden de dile düşmüştür. Ona sorun ki bu ne biçim bir sevdadır, bundan usanmaz mı?

b. “Sessiz Gemi” adlı şiiri, Fuzûlî’nin dizeleri ile tema ve söyleyiş bakımlarından karşılaştırınız. İki metnin farklı yönlerini ve bu farklılıkların nedenlerini aşağıya yazınız.

Şiirlerin farklı yönleri:

Farklılıkların nedenleri:

c. Yaptığınız karşılaştırmadan hareketle “Sessiz Gemi” adlı eserin hangi şiir geleneğine ait olduğu-nu ifade ediniz.

ç. Şiirin ait olduğu sanat ve düşünce hareketleriyle ses, söyleyiş ve tema bakımlarından ilişkisini açıklayınız.

16 Etkinlika. Yahya Kemal ve “Sessiz Gemi” adlı şiirle ilgili bulduğunuz yazıların özetlerini grup sözcünüz

aracılığıyla sınıfta sununuz.b. Yahya Kemal’in özel hayatı, mizacı, siyasi ve sosyal tercihleriyle ilgili yaptığınız araştırmanın

sonuçlarını arkadaşlarınızla paylaşınız.c. Yahya Kemal’in özel hayatı, mizacı, siyasi ve sosyal tercihleriyle “Sessiz Gemi” adlı şiiri ara-

sında ilişki olup olmadığını tartışınız. Ulaştığınız sonuçları defterinize yazınız.ç. “Saf şiir” anlayışı ile ilgili bulduğunuz yazıları arkadaşlarınızla paylaşınız.


118

20. Çağınınhikâyeanlayışındanbüsbütünayrıbiryoldayürümüştür.OzamanakadaredebiyatımızdahepMauppassanthikâyeleriörnekalınıyor,başı,sonu,ortasıbelliolan,acıklıyadagülünçbirolayadayanan,şaşırtıcıveçarpıcısonuçlarlabiteneserleryazılıyordu.Oysabuhikâyecimiz, konularını günlükyaşayışın en sade, en silik olaylarındanseçmiştir.BazıyazarlaronunhikâyelerininÇehovhikâyelerinebenzediğini,onunMaupassanttekniğinekar-şılık,edebiyatımızaÇehovtekniğigetirdiğinisöylerler.

Bu özelliklere sahip olan ünlü hikâyecimiz aşağıdakilerden hangisidir?

A. Ömer Seyfettin B. Memduh Şevket Esendal C. Yakup Kadri Karaosmanoğlu D. Refik Halit Karay E. Reşat Nuri Güntekin

(1997 - ÖYS)

21. (I)Dik, sarp bir doruğa tırmananbir dağcıyı andırıyor denemeyazarı. (II) Yamaçtaayağınıkoyacağıbiryerarıyor.(III)Elleriyletutunacakbiryerseçiyor.(IV)İpinitakacağıbirkayaparçasıgörüyor;adımadımtırmanıyor,sınayasınayayükseliyor. (V)Tepede,ulaştığınoktada,birdağcıgibigüvenduygususarıyoriçini.

Yukarıdaki cümlelerin hangilerinde benzetmeye yer verilmiştir?

A. I ve II B. I ve V C. II ve III D. II ve IV E. IV ve V

(1992 - ÖYS)

22. Aşağıdaki dizelerin hangisinde bir söz sanatı yoktur?

A. Düşlerimde bir güzel Bakışı ayva çürüğü B. Tüm otların sarardığı zamanlar Yere yüzükoyun uzanıyorum C. Asılı salkımlardır çocuklar Anaların uzun eteklerinde D. Acılarım acılarım benim Çiçeğe durmuş badem ağacı E. Saçların uçuşuyor rüzgârda Her telinde ayrı bir kalp çarpıyor

(1996 - ÖYS)

140

II. Ünite: SÖZLÜ ANLATIM

3. Sempozyum (Bilgi Şöleni)

Hazırlık Çalışmaları

1. Etkinlik “Sempozyuma konuşmacı ve dinleyici olarak katılan insanların ortak özellikleri” ile ilgili beyin

fırtınası yapınız.

1. Yabancı dil öğrenimi sırasında hangi güçlükleri yaşadığınızı belirtiniz.2. Türkçe öğrenmek isteyen yabancıların ve onlara bu konuda yardımcı olan görevlilerin yaşa-

dıkları sorunlar neler olabilir? Açıklayınız.3. Dilimizdeki fiillerin çatı bakımından kaç grupta incelendiğini söyleyiniz. Bu fiil çatılarına birer

örnek veriniz.

İnceleme

1. metin

DÜNYADA TÜRKÇE ÖĞRENİMİ SEMPOZYUMUAÇIŞ KONUŞMASI

Değerli Konuklar,Kültür Bakanlığının ve Millî Eğitim Bakanlığının değerli temsilcileri,Sempozyumumuza katılmak üzere Türkiye’den ve tüm dünyadan gelen seçkin konukları-

mız,TÖMER ailesinin seçkin üyeleri, meslektaşlarım, Değerli basın mensupları, TÖMER’in düzenlediği 5. Dünyada Türkçe Öğretimi Sempoz-

yumu’na hoş geldi niz.Bu yıl, toplantımıza 15 ülkeden 22 konuğumuz katılıyor. İki gün boyunca 4 otu rumda

8 bölüm hâlinde 27 bildiri dinleyeceğiz. “Dil Bilgisi ve Dil Bilgisi Öğretimi, Yaban cı Dil Ola-rak Türkçe Öğretiminde Karşılaşılan Sorunlar ve Türkçe Öğretiminde Yenilik ler, Ölçme ve Değerlendirme Soruları / Dramanın ve Çeşitli Eğitsel Oyunların Türkçe Öğretiminde Kulla-nılması” üst başlıkları altında Türkçe öğretimi ile ilgili çeşitli konuları inceleyip irdeleyeceğiz ve tartışacağız.

Biz, Türkiye’de ilk ve en geniş kapsamlı Türkçe Öğretim Merkezi olarak dünyanın her tarafından Türkçe öğretiminde karşılaşılan sorunlara, kazanılan deneyimlere, yara tılan ürünlere çok önem veriyoruz; neler yapıldığını, nasıl yapıldığını öğrenmek, bilgi lenmek isti-yoruz; aynı zamanda geniş bir coğrafyada aynı işi yaptığımız meslektaşlarımıza deneyimle-rimizi aktarmak ve sizlerin deneyimlerinizi paylaşmak istiyoruz.

Bu görüşlerden hareketle bu toplantılarımızı bundan sonra da her yıl aksatmadan sür-dürmeye çalışacağız. Bundan sonraki toplantılarımızın oluşumu, konuları, şekli, ye ri, tarihi gibi her konuda sizin görüşleriniz bize yol gösterecek.

Geçen yılki toplantıda sizlere TÖMER’in başlamış olduğu iki büyük ve önemli ça lışmadan söz etmiştik.

Bunlardan biri Yabancılar İçin Türkçe Kitabı, diğeri de İnternet’te Türkçe Öğretimi projesi idi. Bugün buraya her iki çalışmanın sonucunu almış olarak gelmenin gururu nu taşıyoruz.

...2002 yılına TÖMER pek çok yeni proje ve çalışmalarla başladı. 2002 yılını bir an lamda

Türkçe Bölümü için eğitim ve üretim yılı ilan ettik. Tüm arkadaşlarım büyük bir istek ve

161

II. Ünite: SÖZLÜ ANLATIM

4. EtkinlikOkuduğunuz forum bir gazete tarafından düzenlenmiştir. Forumda başkan ve konuşmacıların ya-

nında dinleyiciler de tartışmalara katılmışlardır. Televizyon, radyo veya gazetelerde kamuoyunu aydın-latmak düşüncesiyle belli bir konuda uzmanlaşmış kişilerin ele aldıkları konuyu tartıştıkları programları takip eder misiniz? Bu programlarda başkan ve konuşmacılar dışında tartışmaya katılanlar var mıdır? Forumların dinleyicisiz olarak düzenlenip düzenlenemeyeceğini arkadaşlarınızla tartışınız. Ulaştığınız sonucu defterinize yazınız.

4. “Güzel Türkçemize Ne Oldu?” adlı forumda dilin hangi işlevde kullanıldığını belirtiniz. 5. Forumdaki konuşmacıların anlatımlarını nesnellik, öznellik, açıklık, duruluk, akıcılık ve tutarlı-

lık yönünden değerlendirmek üzere sınıfta gruplar oluşturunuz. Tespitlerinizi grup sözcüleriniz aracılı-ğıyla arkadaşlarınıza aktarınız. Daha sonra forumdaki konuşmacıların anlatımlarını nesnellik, öznellik, açıklık, duruluk, akıcılık yönünden karşılaştırınız. Ulaştığınız sonucu kısaca belirtiniz.

5. Etkinlika. Panelin özelliklerini ifade ediniz. b. Forum ve paneli düzenleniş amacı, ele alınan konu, konuşmacılar, dinleyici sayısı vb. açılar-

dan karşılaştırınız. İki tür arasındaki benzerlik ve farklılıkları aşağıya yazınız.

6. Okuduğunuz forumda kullanılan anlatım türünü belirtiniz.

199

III. Ünite: BİLİMSEL YAZILAR

Anlama, Yorumlama

1. “Matematik” dersiyle ilgili makale hazırlayacak olsaydınız eserinizde ele alacağınız konu ne olurdu? Nedenini açıklayınız.

13. Etkinlik

a. Okuduğunuz bilimsel makaleleri açıklık, akıcılık, duruluk ve tutarlılık yönünden inceleyiniz.b. İncelediğiniz metinlerden hangisinin diğerlerinden daha açık, akıcı ve duru bir anlatıma sahip

olduğunu arkadaşlarınızla tartışarak belirleyiniz. Ulaştığınız sonucu defterinize yazınız.

14. Etkinlik

a. Üç gruba ayrılınız. Grup sözcülerinizi belirleyiniz. Okuduğunuz bilimsel yazıları aşağıdaki gö-rev dağılımına uygun olarak inceleyiniz.

Birinci grup: Yazarın kişisel deneyimlerini,İkinci grup: Yazarın kişisel gözlemlerini,Üçüncü grup: Yazarın kişisel kanaatlerini ifade eden cümleleri metinden bulunuz.b. Grup sözcüleriniz aracılığıyla bu cümleleri diğer grubun üyeleriyle paylaşınız. c. Okuduğunuz öğretici yazıların benzer ve farklı yönlerinin neler olduğunu belirtiniz.

15. Etkinlik

a. “Atatürk eğitimde hem teori hem de uygulama lideridir.” cümlesini açıklayan ve örnekleyen kısa bir metin yazınız.

b. Yazdığınız metni arkadaşlarınızla paylaşınız.

16. Etkinlik

Atatürk’ün belirlediği eğitim ilkelerinin günümüz Türkiye’sinde nasıl uygulandığını ve “muasır me-deniyet seviyesi”ne ulaşmada eğitimin önemini arkadaşlarınızla tartışınız. Ulaştığınız sonuçları defte-rinize yazınız.

Değerlendirme

1. Aşağıdaki cümlelerde yargılar doğru ise yay ayraç içine “D”, yanlış ise “Y” yazınız. (…) Bilimsel yazılar, bilimsel araştırmaların ürünüdür. (…) Konferans raporları bilimsel metin değildir. (…) Bilimsel çalışma sonucu elde edilen bulgular, makalenin özet bölümünde verilir. (…) Bilimsel yazıların başında yer alan özet bölümü, makalenin paragraf boyutunda küçültül-

müş bir biçimidir. (…) Makalenin tartışma bölümünde sonuçlar tekrar edildikten sonra karşıt görüşler dile

getirilir.

Documents

1. Sanat Metinlerinin Ayırıcı Özellikleri · Günümüz psikolog ve yazarlarından Üstün Dökmen’e ait olan okuduğunuz tiyatro eserinin, yazıldığı dönemin zihniyetiyle