1001 ОПАРА

ОҢҚА2 з а т . м е д . Банка (дәр¿герл¿к құрал). ОҢҚА3 с ы н . с ө й л . Оңқай. ОҢҚАЙ с ы н . 1. Жұмысты тек оң қолымен

¿стейт¿н (адам). 2. Малдың оң жақ аяғының асығы.

Оңқай асықтай жылдам. Епт¿, оралымға бе-й¿м, ыңғайлы. Оңқай көл¿к. ж а ң а . Рөл¿ оң жақта орналасқан жең¿л мәшине, көл¿к.

ОҢҚА-ШОҢҚА : оңқа-шоңқа болды [оңқа-шоңқасы шықты]. Аяғы аспаннан келд¿, омақаса құлады.

ОҢЛА= е т. ж е р г . Өңдеу, жөндеу. ОҢЛАУ Оңла ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл атауы.ОҢЛЫ с ы н . ж е р г . Оңды, ыңғайлы.ОҢ-СОЛ с ы н . Оң және сол.Оң-солын таныды. Жақсы-жаманды, ке-

лер-кетердї бїлдї, ақылы толды.ОҢСЫН= е т. Өз ¿с¿н, өз қылығын жөнс¿ну. ОҢСЫНУ Оңсын ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл атауы.ОҢТАЙ з а т . Орайы, сәт¿ түскен ¿с, қолайлы

жағдай, рет¿ келген ыңғай. ОҢТАЙЛА= е т. Қолайлы ету, ыңғайлау. ОҢТАЙЛАН= е т. Ыңғайлану, дайындалу. ОҢТАЙЛАНДЫР= е т. 1. Көптеген мүм-

к¿нд¿ктен ең жақсы нұсқасын таңдау, оңтайлы шеш¿мдерд¿ пысықтау. 2. Жүйен¿ ең оңтайлы жағдайға келт¿ру.

ОҢТАЙЛАНДЫРУ з а т . и н ф . Объект¿л¿к модульд¿ ыңғайлайтын оңтайландырушы аударғыштың бөл¿г¿.

О Ң Т А Й Л А Н Д Ы Р У О ң т а й л а н д ы р ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл атауы.

ОҢТАЙЛАНЫҢҚЫРА= е т. Қолайлырақ ет¿ңк¿реу, ыңғайланыңқырау.

ОҢТАЙЛАНЫҢҚЫРАУ Оңтайланыңқыра ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл атауы.

ОҢТАЙЛАҢҚЫРА= е т. Ыңғайлаңқырау, реттел¿ңк¿реу.

ОҢТАЙЛАҢҚЫРАУ Оңтайлаңқыра ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл атауы.

ОҢТАЙЛАС= е т. Ыңғайласу, реттел¿су. ОҢТАЙЛАСУ Оңтайлас ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл

атауы. ОҢТАЙЛЫ с ы н . Икемд¿, лайықты, қо-

лайлы, ыңғайлы. Оңтайлы бағдарламалау. и н ф . Бағдарламаның орындалу уақыты және, б¿р¿нш¿ кезекте, сыртқы сақтау құрылғыларында орналасқан мәл¿меттерд¿ ¿здест¿ру және таңдау уақытын азайтатын бағдарламалау тәс¿л¿. Оңтайлы ету. Барынша қо-лайлы жасау. Оңтайлы жерден түст¿. Еб¿н тауып жайлады, ыңғайын келт¿рд¿. Оңтайлы қуат. ф и з . Өн¿м б¿рл¿г¿не шаққанда ең аз шығын жұмсалатын өн¿д¿р¿ст¿к операциялардың өн¿мд¿л¿к деңгей¿. Оңтайлы реж¿м. и н ф . Бер¿лген шарттар бойынша кейб¿р функцияның экстремумын жасақтайтын компьютерд¿ң немесе жүйен¿ң жұмыс реж¿м¿. Оңтайлы ылғал-дану белдем¿. с у ш а р . Ег¿нш¿л¿к үш¿н қолайлы атмосфералық жауын-шашынның жылдық қосындысының мөлшер¿ булану көрсетк¿ш¿не тең немесе сәл ғана жоғары болатын аумақтар.

ОҢТАЙЛЫҚ з а т . Б¿р нәрсеге икемд¿л¿к, лайықтылық, ыңғайлылық.

ОҢТАЙЛЫЛАУ с ы н . Икемд¿г¿ бар, ыңғайлылау, қолайлылау.

ОҢТАЙЛЫЛЫҚ з а т . э к о н . Экономика-лық ¿с-әрекетт¿ң ең таңдаулы тәс¿л¿, б¿р нәрсен¿ң оңтайлы мән¿не жету мүмк¿нд¿г¿.

ОҢТАЙЛЫЛЫҚ з а т . с ө й л . Оңтайлық. ОҢТАЙСЫЗ с ы н . Қолайсыз, ыңғайсыз,

ОҢТАЙСЫЗДЫҚ з а т . Икем¿ жоқтық, ебедейс¿зд¿к.

ОҢ-ТЕР¾С¾ с ы н . Iст¿ң ақиқатқа қатысы, дұрыс-бұрыс екен¿.

ОҢТҮСТ¾К з а т . 1. Әлемн¿ң төрт бұрышы- ның солтүст¿кке қарама-қарсы жағы; түст¿к. 2. Белг¿л¿ аймақтың түст¿к бағыттағы тұсы.

Оґт¤ст¿к енд¿к. г е о г р . Жер шарыныґ эква-тордан оґт¤ст¿кке Іара¦ан ІашыІты¦ы.

ОҢТҮСТ¾К-БАТЫС з а т . Жер бет¿ндег¿ нүктен¿ң оңтүст¿к жағының батыс тұсы.

ОҢТҮСТ¾К-ШЫҒЫС з а т . Жер бет¿ндег¿ нүктен¿ң оңтүст¿к жағының шығыс тұсы.

ОҢУ Оң ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл атауы. ОҢША= е т. е с к ¿ к ¿ т . Түзету, жөндеу. ОҢШАУ Оңша ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл атауы.ОҢШЫЛ с ы н . т а р . с о в е т . с а я с . Саяси

кертартпалықты қолдайтын, реакцияшыл. ОҢШЫЛДАН= е т. қ о ғ . с а я с и . Сая-

сатта оңшыл (реакцияшыл, консервативт¿к) көзқараста болу жағына ауыса түсу.

ОҢШЫЛДАНУ Оңшылдану ет¿ст¿г¿нiң қимыл атауы.

ОҢШЫЛДАУ с ы н . Саяси кертартпалау, реакцияшылдау.

ОҢШЫЛДЫҚ з а т . Саяси кертартпалық, реакцияшылдық.

ОҢЫҢҚЫ с ы н . Түс¿ бозарыңқы, өң¿ қуарыңқы.

ОҢЫС= е т. ж е р г . Жөнге кел¿су, тату тұру, ымыраласу.

ОҢЫСУ Оңыс ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл атауы.ОҢЫШ= е т. ж е р г . Кел¿се б¿лу, тату тұру. ООГАМИЯ [грек. oon – жұмыртқа, gamos –

неке] з а т . б и о л . Жыныстық көбеюд¿ң спер-мияның жұмыртқа жасушасын ұрықтандыра-тын түр¿.

ООГЕНЕЗ [грек. oon – жұмыртқа, грек. genesis – пайда болу] з а т . б и о л . Аналық жы-ныс жасушасының, яғни жұмыртқаның п¿с¿п жет¿лу¿.

ООДАРЫШ з а т . с п о р т . Қырғыздардың ат үст¿нде ойнайтын ұлттық ойыны, ауда-рыспақ.

ООЛИТТЕР [грек. oon – жұмыртқа, lithos – тас] з а т . г е о л . 1. Карбонаттар мен тем¿р тотықтары және марганец т.б. тұратын минералдық құрылым. 2. Шөг¿нд¿ жыныстарда кездесет¿н шар немесе эллипс п¿ш¿нд¿ түз¿л¿мдер.

Оолит кендер¿. г е о л . Оолиттер шығары-латын кен орындары. Оолит рудалары. г е о л . Оолит кендер¿.

ООЛИТТI с ы н . к е н . Оолит араласқан, оолит¿ бар.

Оолитт¿ шөг¿нд¿лер. г е о г р . Нег¿з¿нен оолит-терден құралған тең¿з немесе көл шөг¿нд¿лер¿.

ООЛИТТIК с ы н . к е н . Оолитке тән, оолитке қатысты.

Оолитт¿к құрылым. г е о л . Оолиттер мен кер¿штеуш¿ заттан тұратын шөг¿нд¿ таужы-ныстың құрылымы.

ООФОРИТ [грек. oophoron] з а т . м е д . Аналық жыныс без¿н¿ң қабынуы.

ОП1 з а т . Терең құз, ор. ОП2 з а т . ж е р г . 1. Қада, қырманға қадаған

ағаш. 2. Шығырды айналдыратын көл¿кт¿ң жүрет¿н жолы, оның айналасы, алаңы. 3. Балшық басқанда шұңқырдың ортасында адам тұратын орын.

ОП3:оп басында. с ө й л . О баста. ОП4= е т. 1. Қомағайлайланып асау, жалмау.

2. а у ы с . Жоқ қылу, құрту, с¿ң¿ру.

Обырдай опты. Ажалдай төнд¿, аранын ашты.

ОПА1 [ар. وفاء]з а т . п а р ф ю м . Гигиеналық және косметикалық мақсатта пайдаланылатын, бетт¿ ағартып, әрлеуге арналған хош и¿ст¿, жұмсақ, майда ұнтақ.

Опа жаІты. Опалады.ОПА2 а р. з а т . Қайыр-шапағат, қайырым. Опа берд¿ [етт¿, қылды]. Құт-берекел¿ бол-

ды, қайыр-шарапаты тид¿. Опа жоқ. а) Тұрақ, байлау жоқ, қайыр, құт жоқ. ә) Пайдасыз, бос әуреш¿л¿к. Опа көрдi. Пайда көрд¿, береке тапты. Опа көрмедi. Рахат көрмедi, жақсылық көрмедi. Опасы жоқ сұм жалған [дүние, дүние боқ]. Тұрлауы жоқ пәни жалған; өтк¿нш¿ ғұмыр. Опа тапты. Пайда көрд¿, береке тапты, мұратына жетт¿.

ОПА3 з а т . ж е р г . Дерт, нәубет. ОПА4 з а т . Оба, төбе. ОПА-ДАЛАП з а т . Бетке, ер¿нге жағатын

косметикалық заттар. ОПАДАН ү с т . ж е р г . Ерс¿, жөнс¿з. ОПАДАР1 з а т . з а т . е с к ¿ к ¿ т . 1. Ризық,

нығмет беруш¿; Алла Тағаланың эпитет¿. 2. Құт, ¿зг¿л¿к. 3. а у ы с . Сүйен¿ш, т¿рек.

ОПАДАР2 з а т . Ит жылы туған адам.ОПАЙКЕ з а т . Бұзау тер¿с¿нен өңделген

былғары. ОПАЙТ= е т. ж е р г . Шошайту, үй¿п қою. ОПАЙ-ТОПАЙ е л ¿ к . 1. Ұмар-жұмар,

опыр-топыр. 2. Астан-кестен, бейберекет. ОПАЙТУ Опайт ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл атауы.ОПАКА [франц. opaque] з а т . к е н . Нег¿з¿нен

аморфты кремнезмнен (опалдан) тұратын (92–98%), саз түй¿рш¿ктер¿н¿ң, ағзалар (диатомдар, радиолярийлер, кремнийл¿ губкалар) қалдық- тарының, минерал (кварц, дала шпаттары, глауконит және т.б.) түй¿рлер¿н¿ң аздаған мөл-шер¿н к¿р¿кт¿рет¿н жең¿л, қатты, ұсақ кеуект¿, кремнийл¿ таужыныс.

ОПАҚ: отырса [отырғаны] опақ, тұрса [тұрғаны] сопақ. Iс-әрекет¿, жүр¿с-тұрысы ұнамады, жақпады.

ОПАЛ [лат. oplaus] з а т . х и м . Тотықтар класына жататын табиғи минерал.

ОПАЛА= е т. Бет¿не опа жағу; сәндену. ОПАЛАН= е т. Бетке опа жағыну, сәндену. ОПАЛАНУ Опалан ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл атауы.ОПАЛАҢ-ТОПАЛАҢ е л ¿ к . Опыр-топыр,

әб¿гер қимыл-қозғалысты бейнелейт¿н сөз. Опалаң-топалаң болды. Опыр-топыр болды,

әб¿герге түст¿. ОПАЛАУ с ы н . ж е р г . Бос, нашар, осал. ОПАЛАУ Опала ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл атауы.ОПАЛЕСЦЕНЦИЯ з а т . ф и з . Дисперст¿

фаза бөлшектер¿н¿ң сыну көрсетк¿ш¿нен дис-перст¿ орталық сыну көрсетк¿ш¿н¿ң айтар-лықтай айырмашылығы бар коллоидты жүйен¿ң жарықты шашыратуы.

ОПАЛИНДЕР [лат. оpalinata] з а т . б и о л . Саркомастигофорлар тип¿не жататын қа-рапайымдар.

ОПАЛЫ с ы н . Тұрақты, тұрлаулы, баянды. ОПАЛЫЛЫҚ с ы н . Опалы болушылық,

тұрлаулылық. ОПАН з а т . ж е р г . Көлем¿ кең қазылатын

құдық. ОПАР с ы н . ж е р г . Қияңқы, содыр, сотқар,

теб¿р, тентек. ОПАРА з а т . т а м а қ . Аздап қант пен ұн

қосылып, суға ез¿лген ашытқы.

1002ОПАР-ТОПАР

ОПАР-ТОПАР з а т . ж е р г . Опыр-топыр, апыр-топыр.

ОПАСЫЗ с ы н . 1. Ек¿жүзд¿, құбылмалы. // Ек¿жүзд¿ адам. 2. Тұрақсыз, тұрлаусыз.

Опасыз дүние [жалған]. Тұрлаусыз өм¿р, фәни дүние.

ОПАСЫЗДАЙ з а т . с ө й л . ж е р г . Опа-сыз.

ОПАСЫЗДЫҚ з а т . 1. Опа көрсетпеуш¿л¿к, ек¿жүзд¿л¿к. 2. Жауыздық, дұшпандық. 3. п с и -х о л . Адамның азамат, ұйым мүшес¿, отағасы рет¿ндег¿ әлеуметт¿к позицияларынан (мәрте-бес¿нен), парыз ұғымынан және т.б. туындайтын, өз¿ ұстанған принциптер¿н, сен¿мдер¿н, м¿ндет-тер¿н бұзатын ¿с-әрекет¿н¿ң сипаттамасы.

Опасыздық етт¿ [қылды, ¿стед¿]. Пәтуада тұрмады, тұрлаусыздық ¿стед¿, алдады.

Опасыздық жасады. Сатқындық жасады.ОПАТ [ар. وفات] з а т . Өл¿мге, қырғынға ұшы-

раушылық. Опат болды. Мерт болды, мезг¿лс¿з қазаға

ұшырады. Опат қылды [етт¿]. Өл¿м құштырды, мерт қылды.

ОПАШЫЛ с ы н . Баянды, тұрлаулы. ОПАШЫЛДЫҚ з а т . Қайырымдылық,

баяндылық. ОПЕНИНГ з а т . э к о н . 1. Бағалы қағаздың

не тауардың сауда күн¿н¿ң басындағы бағасы. 2. Нарық мүмк¿нд¿г¿н¿ң қысқа мерз¿мд¿ шеңбер¿.

ОПЕРА [итал. opera] з а т . м у з . Қатысушы кей¿пкерлер оқиғаны оркестрд¿ң сүйемелдеу¿мен, көтер¿ңк¿ ырғақпен орындайтын сахналық музы-калы-драмалық шығарма.

Опера театры. ө н е р . Опералық шығарма-ларды көрсетет¿н театр.

ОПЕРАЛЫҚ с ы н . м у з . Операға лайық, операға арнап жазылған.

ОПЕРАНД [лат. operand] з а т . и н ф . 1. Компьютер командасында немесе бағдарла-масында кез келген операцияға (¿с-әрекетке) қатынасатын мәл¿меттер элемент¿. 2. Мәши-нел¿к операциялар жасайтын деректер нышаны.

Операнд өр¿с¿. и н ф . Мәшинел¿к команданың немесе операнды бар ас-семблер командасының бөл¿г¿. Операнд регистр¿. и н ф . Орындалатын команда операндысын орналастыруға пайдаланылатын арифметикалық-логикалық құрылғы регистр¿. Операндтың атқару адрес¿. и н ф . Жадқа орналасқан операндтың орнын анықтау үш¿н санауыштың тапқан ығыстыру аралығы.

ОПЕРАТИВТ¾ с ы н . Шұғыл шеш¿мд¿ керек етет¿н, т¿келей ¿ске асырылатын; қолма-қол.

Оперативт¿ жад. и н ф . Процессорда орындалып жатқан бағдарламалар мен оларға қажетт¿ мәл¿меттерд¿ сақтайтын компьютерд¿ң жедел жады. Оперативт¿ меню. и н ф . Меңзермен объект¿н¿ көрсет¿п тұрып, нұсқағыштың оң батырмасын басқанда, суырылып шығатын жанама меню. Оперативт¿ өңдеу. и н ф . < ағыл. shortcut processing > Мәл¿меттерд¿ жүйеге кел¿п түс¿с¿мен к¿д¿р¿сс¿з өңдеу. Оперативт¿ регистр. и н ф . Компьютерд¿ң аса жедел жадының регистр¿. Оперативт¿ таңдау пернес¿. и н ф . Көптеген қолданбалы бағдарламалар мен графикалық интерфейстерде – менюге к¿рмей-ақ, кейб¿р командаларды жылдам шақыратын перне немесе пернелер комбинациясы. Оперативт¿ топ. Белг¿л¿ б¿р маңызды мәселен¿ шұғыл шешу үш¿н құрылған адамдар тобы.

ОПЕРАТИВТ¾К с ы н . Оперативт¿. Оперативт¿к есеп. Белг¿л¿ б¿р шаруашы-

лық операцияларын т¿келей жүзеге асырылып жатқан жерде және сәтте күндел¿кт¿ бақылау мен т¿ркеу жүйес¿ болып табылатын шаруашы-лық есеб¿н¿ң түр¿.

ОПЕРАТИВТ¾Л¾К з а т . Iске т¿келей арала-сушылық, ¿скерл¿к.

ОПЕРАТОР [лат. operator] з а т . 1. Кино түс¿руге арналған техникалық құралдардың қызмет¿н реттейт¿н маман. 2. Өнеркәс¿п пен әскери техникалардың тет¿г¿н басқарушы, бақылап ретке салушы. 3. и н ф . Компьютер жұмысын бақылап, басқарып отыратын, оған мәл¿меттер енг¿з¿п, нәтижелер¿н¿ң шығарылуын тексерет¿н маман. 4. т е х. Пульт арқылы күрдел¿ жабдықтардың жұмысын басқарушы маман (мысалы, радиолакация, стансылар, бұрғылау қондырғылары, электронды есептеу¿ш машина-ларында т.б.). 5. м а т е м . Жүйен¿ сипаттайтын функцияны түрленд¿руд¿ң математикалық түрл¿ операцияларын (алгебралық, дифференциялық, интегралдық т.б.) жасайтын математикалық өрнек.

Оператор командасы. и н ф . Пайдаланушының пернетақтадан операциялық жүйен¿ң енг¿зген командасы. Опе-ратор қатес¿. и н ф . Есептеу үдер¿с¿н басқару барысында б¿лмеу немесе ұқыпсыздық салдарынан компьютер операторының ж¿берген қатес¿. Операторлар ке-зектест¿л¿г¿. и н ф . Өрнектерд¿ есептеу кез¿нде орындалатын опера-торлардың (амалдардың-операциялардың) бел-г¿л¿ б¿р ретт¿л¿кпен – артықшылықпен кезектесе орындалуы. Операторларды ¿шке салу. и н ф . Б¿р немесе б¿рнеше операторды бағдарламаның басқа операторының ¿ш¿не орналастыру . Операторлар теориясы. и н ф . Операторлардың қасиеттер¿н, олардың әртүрл¿ есептерд¿ шешуде қолданылуын зерт-тейт¿н функционалдық анализ бөл¿м¿.

ОПЕРАТОРЛЫҚ с ы н . Операторға тән, операторға қатысты.

Операторлық жақшалар. и н ф . Бағдарламаның операторлар жиынтығын шектейт¿н қолғабыстық сөздер begin және end. Операторлық қызмет. Оператор атқара- тын қызмет. Операторлық өнер. к и н о. Көркем шығармашылықтың кинематографи-ялық түр¿.Операторлық схема. и н ф . Жад схемасынан, схемалар қаңқасынан жинақ және полюстер арасында жадты үлест¿ру.

ОПЕРАЦИЯ [лат. operatio] з а т . 1. м е д . Ота, адам не хайуан денелер¿ндег¿ кеселд¿ жою үш¿н жасалатын хирургиялық емдеу тәс¿л¿. 2. Белг¿л¿ б¿р жұмыстың орындалу барысы, атқарылу үдер¿с¿. 3. ә с к . Белг¿л¿ б¿р елд¿ мекенд¿, қаланы жаудан азат ету не басып алу мақса-тымен ¿стелет¿н әскери-стратегиялық қимыл, әрекет. 4. и н ф . Компьютердег¿ мәл¿меттермен орындалатын белг¿л¿ б¿р ¿с-әрекет.

Операция бөлмес¿. м е д . Ауруларға опе-рация жасалынатын арнаулы бөлме. Операция жасады. Кеселд¿ хирургиялық жолмен сылып тастады. Операция коды. и н ф . Орындалатын опера-цияны (операндтар құрылымын да) анықтайтын мәшинел¿к команда өр¿с¿.Операциялар бойынша жоспарлау. Орындалатын жұмыс қағидаттары бойынша өнд¿р¿ст¿к ресурстарды топ-топқа бөлу. Операцияларды қосарлау коэффицент¿.

к е н . Ұңғылау цикл¿нде кейб¿р үдер¿стер мен операциялардың б¿р мезг¿лде қос атқарылуы мүм-к¿нд¿г¿н сипаттайтын шама. Операциялардың қосарлануы. и н ф . Әртүрл¿ құрылғыларда бағдарлама операторлары берген әрекеттерд¿ң б¿р мезг¿лде орындалуы. Операцияларды хронометраждау. к е н . Нұсқаулық-технологиялық карталарды жасауға қажетт¿ мәл¿меттер алу мақсатымен циклд¿к және мезг¿л-мезг¿л қайталанып отыра-тын операцияларды орындауға жұмсалатын уақытты есептеп, зерттеу. Операция өр¿с¿. и н ф . Мәшинел¿к ко-манданың бөл¿г¿ немесе операция кодын жазуға арналған стандартты бланктың өр¿с¿. Операция регистр¿. и н ф . Операция коды бар басқару құрылғысындағы командалар регистр¿н¿ң бөл¿г¿. Операция үстел¿. Ауру адамға операция жасау үш¿н дайындалған орын, арнаулы үстел.

ОПЕРАЦИЯАРАЛЫҚ с ы н . Операциялар арасындағы.

ОПЕРАЦИЯЛА= е т. с ө й л . Операция жасау, кеселд¿ сылу, ота жасау.

ОПЕРАЦИЯЛАН= е т. Операция жасалыну. ОПЕРАЦИЯЛАНУ Операциялан ет¿ст¿г¿-

н¿ң қимыл атауы.ОПЕРАЦИЯЛАУ Операцияла ет¿ст¿г¿- н¿ң

қимыл атауы.ОПЕРАЦИЯЛЫҚ с ы н . Операцияға қаты-

сты, операцияға тән. Операциялық автомат. и н ф . Операци-

ялық құрылғының атқарушы бөл¿г¿. Опера-циялық бағдарлама. и н ф . Есептеу жел¿лер¿нде әрекеттесет¿н параллель процестерд¿ң жиынтығы сияқты ұйымдастырылған жел¿л¿к процессордың бағдар-ламасы. Операциялық жүйе. а) и н ф . Компьютерд¿ң барлық басты әрекеттер¿н (пернелер тақтасын, экранды, диск-жетектерд¿ пайдалануды), сондай-ақ қатар операциялық жүйен¿ң басқарумен ¿ске қосылатын басқа бағдарламалардың жұмысын басқаратын, көб¿несе тұрақты сақтауыш құрылғыда тұра-тын, мәшинел¿к кодта жазылған бағдарлама. ә) э к о н . Ұйымның өнд¿р¿ст¿к атқарымының жалпы жүйес¿. Операциялық жүйе жүктеуш¿. и н ф . Компью-тер алғаш ¿ске қосылғанда операциялық жүйен¿ диск¿ден оперативт¿ жадқа енг¿зуд¿ жүзеге асыратын бағдарлама. Операциялық жүйе қор-шамы. и н ф . Операциялық жүйе мен пайдаланушы-адамның өзара әрекет¿н жең¿л-детет¿н резидентт¿к бағдарлама. Операциялық жүйен¿ жүктеу¿ш. и н ф . Системалық диск¿н¿ң boot – секторын-да орналасқан операциялық жүйен¿ жүктеу бағдарлама. Операциялық жүйе ядросы. и н ф . Компьютердег¿ барлық үдер¿стерд¿ басқаратын және оның жедел жадында тұрақты орналасатын операциялық жүйен¿ң нег¿зг¿ бөл¿г¿. Операциялық зерттеу. и н ф . Жүйен¿ талдау тәс¿л¿. Операциялық көр-сетк¿штер. э к о н . Субъект¿н¿ң нег¿зг¿ өнд¿р¿спен т¿келей байланысты емес ағымдағы операцияла-рын сипаттайтын экономикалық көрсетк¿штер. Операциялық к¿р¿стер. э к о н . Сатудан түскен жекеше түс¿м, несиелер мен салымдар бойынша пайыздар, жалгерл¿к төлемдерд¿ң түсу¿, комис-сиялық алымдар, айыппұлдар, өс¿мпұл, сотта ұтқан немесе сотқа дей¿нг¿ кел¿с¿мтәрт¿б¿мен шеш¿лген даулар бойынша тұрақсыздық айыбы

1003 ОПТОЭЛЕКТРОНИКА

т.б. Операциялық құрылғы. и н ф . à) Арифметикалық операция-ларды орындайтын мультиплексордың құрамды бөл¿г¿. º) Ақпаратпен әртүрл¿ операциялар орындауға арналған кез келген цифрлық құрылғы. Операциялық лизинг. э к о н . Мерз¿м¿ бұйымы-ның амортизациялық кезең¿нен қысқа кел¿с¿м. Операциялық орта. и н ф . Операциялық жүйе арқылы ұй-ымдастырылған бағдарламалық орта; операция-лық жүйе мен оның қосымшалары. Операциялық семантика. и н ф . Кейб¿р функцияларды есептеу тәс¿л¿н¿ң бер¿лу¿-мен анықталатын т¿л семантикасы. Опера-циялық тарих. и н ф . Операторлық реж¿мдер терминдер¿нде предикаттық айналымдар жинағымен бағдарлама өтк¿з¿лген¿ туралы операторлардың толық т¿збег¿. Операциялық шығындар. э к о н . Тауарды өтк¿зуге жұмсалған шығындар, басқару шығыстары, пайыз, салық, айыппұл т.б. төлеуге байланысты шығындар.

ОПЕРЕТТА [итал. operеtta] з а т . м у з . Музыкалы комедия араласатын, операның шағын түр¿.

ОПЕРЕТТАЛЫҚ с ы н . Опереттаға қа-тысты, соған тән.

ОПЕРКОТ з а т . с п о р т . Бокста қарсы-ласты иег¿н¿ң астынан ұру тәс¿л¿.

ОПЕРОГРАММА з а т . и н ф . Басқа-рушылық және өнд¿р¿ст¿к операциялардың т¿збект¿л¿г¿н¿ң кестел¿к-графикалық бейнелену¿ түрлер¿н¿ң б¿р¿.

ОПЕРОН [лат. operare] з а т . б и о л . Ақпа-ратты РНҚ-ның б¿р молекуласының транскрип-циясын реттейт¿н гендер тобы.

ОПИСТОРХОЗ [грек. opisthen – артында, артқы, orehis – аталық без] з а т . б и о л . Iшек құрт ауруы.

ОПИСТОЦЕЛЬДI: опистоцельд¿ омыртқа. б и о л . Омыртқа денес¿ алдыңғы жағынан дөңес, артқы жағынан ойыс болып келет¿н омыртқа түр¿.

ОПҚЫН з а т . с ө й л . Оппа. ОП-ОДАНЫ ү с т . ж е р г . Б¿ртүрл¿, лайық-

сыз, ерс¿. ОПОКА з а т . к е н . Кремнийл¿ шөг¿нд¿ тау

жынысы. ОП-ОҢАЙ с ы н . Ешб¿р қиындықсыз, жеп-

жең¿л. ОП-ОҢДЫ с ы н . Жап-жақсы, тәп-тәу¿р. ОП-ОЯУ с ы н . Ояу, ұйықтамаған. ОППА з а т . 1. Ой-шұңқырларға жиналған

борпылдақ, бос қар. 2. Борпылдақ құм. 3. ж е р г . Аң ұстау үш¿н қалың қарды қазып, ¿ш¿не от жағып, айналасын мұз қылып жаптырған шұңқыр.

ОППАЛА= е т. с ө й л . Омбыла. ОППАЛАТ= е т. с ө й л . Омбылату. ОППАЛАТУ Оппалат ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл

атауы.ОППАЛАУ Оппала ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл атауы.ОППАЛЫ с ы н . Оппа қар жиналған, оп-

пасы бар. ОППОЗИЦИОНЕР з а т . к ә с . Оппозици-

яны жақтаушы, қарсы жақ.ОППОЗИЦИЯ [лат. oppositio] з а т . қ о ғ . -

с а я с и . 1. Өз көзқарасын, саяса тын басқа немесе билiктег¿ топ саясатына, көзқарасына қарсы қою, қарсы әрекет жүрг¿зу. 2. Көпш¿л¿кт¿ң п¿к¿р¿не немесе басым п¿к¿рге қарсы шығушы белг¿л¿ б¿р топ немесе партия. 3. Билеуш¿ партияға не үк¿мет саясатына өз көзқарасын қарсы қоюшы, күресуш¿ адам не партия.

ОППОЗИЦИЯЛЫҚ с ы н . Оппозицияға қатысты, оппозицияға тән.

Оппозициялық партия. ñ à ÿ ñ è. Ðåñìè ¤ê¿ìåòò¿´ ñàÿñàòûíà, áàñûì ï¿ê¿ð¿íå ²àðñû øû¦ûï, ê½ç²àðàñ-ï¿ê¿ð¿í ¢ñûíàòûí ïàðòèÿ.

ОППОЗИЦИЯШЫЛ з а т . Оппозицияны жақтаушы, қостаушы.

ОППОНЕНТ [лат. opponens] з а т . 1. ғ ы л . Ғылыми баяндамаға, диссертацияға талдау жа-сап, баға беруш¿ және қарсы п¿к¿р айтушы адам. 2. Дау-дамай, тартыс-таластағы қарсылық.

ОППОРТУНИЗМ [лат. opportunus] з а т . с а я с и . Ымырашыл топ, саяси ағым.

ОППОРТУНИСТ з а т . с а я с и . Оппор-тунизм жолына түскен, ымырашыл адам; кел¿с¿мпаздық.

ОППОРТУНИСТIК с ы н . с а я с и . Оппор-тунистерге тән, соларға лайық.

Оппортунист¿к қылық. с а я с и . Әр¿птест¿ң есеб¿нен пайда алу мақсатымен кел¿с¿мшарт талаптарын сақтаудан жалтарушы жеке адамдардың әрекет¿.

ОПТАНТ [лат. optans (optantis)] з а т . қ о ғ . Азаматтықты таңдау құқы бар адам.

ОПТАЦИЯ [лат. optatio] з а т . қ ұ қ ы қ . Аза-маттық алу және тоқтату тәс¿л¿; мемлекетке ти¿ст¿ аумақ өзгерген жағдайда азаматтықты таңдап алу.

ОПТИК з а т . ф и з . Оптика маманы; физик. ОПТИКА [грек. optike] з а т . ф и з . Жа-

рықтың таралуын, жарық пен зат арасындағы құбылыстарды зерттейт¿н физика ғылымының б¿р саласы.

ОПТИКАЛЫ с ы н . ф и з . Оптикасы бар; әйнект¿.

ОПТИКАЛЫҚ с ы н . Оптикаға қатысты, соған тән.

Оптикалық атаксия. ф и з . Визуалды бақы-лау кез¿нде нысанаға жете алмуымен сипатта-латын атаксия. Оптикалық афазия. п с и х . Ви-зуалды көр¿нет¿н объект¿лерд¿ атай алмауымен сипатталатын неврологиялық күй. Оптикалық бейне. ф и з . Нысанды айнамен, линзамен немесе басқа оптикалық құрылғымен шағылыстыру арқылы пайда болатын кеск¿н. Оптикалық бүр-кемелер. ә с к . Бүркенiштi объектiлер мен қар-сылас арасындағы әртүрлi кедергiлер. Оптикалық диск. и н ф . Лазерл¿к технология арқылы мәл¿мет жазу мен оқуға арналған ақпарат жинақтауыш диск¿лерге қойылған жалпы атау. Оптикалық диск¿дег¿ жинақтауыш. и н ф . Ақпаратты сақтау құрылғысы оптикалық диск болып келет¿н мәл¿меттер жинақтауыш. Оптикалық дисперсия. ф и з . Жарық толқында-рының ұзындықтарына байланысты оптикалық тұрақтыларының өзгеру¿. Оптикалық енг¿зу. ф и з . Оптикалық құрал-дарды: фото- оқығыштарды, оптоэлектроника құралдарын, лазерл¿к техниканы қолдану арқылы мәл¿меттерд¿ енг¿зу. Оптикалық ентаңба. ф и з . Оптикалық электрл¿к тәс¿лмен қабылданатын мәл¿меттер тасушы-дағы белг¿. Оптикалық жетк¿зу. ф и з . Лазерлер мен оптикалық талшықтарды пайдаланатын жетк¿зу жүйес¿. Оптикалық жүйе. ф и з . Опти-калық кеск¿ндер құрайтын, әйнект¿ аспаптардың жиынтығы. Оптикалық индикатриса. ф и з . Кристалдардан өтет¿н жарық толқындарының тербел¿с бағыттары мен сыну көрсетк¿штер¿н сипаттайтын векторлар бойынша жасалған бейне. Оптикалық кварц. и н ф . Тау хрустал¿н¿ң

ультракүлг¿н сәуледег¿ өте мөлд¿р, ақаусыз кристалы не оның бөл¿г¿. Оптикалық кеск¿н. ф и з . Нысаннан тарайтын және оның контуры мен жеке бөлшектер¿н кеск¿ндейт¿н сәулелерд¿ң оптикалық жүйе арқылы өту¿ нәтижес¿нде алынатын кеск¿н. Оптикалық компенсатор. т е х . Өзара түй¿скен ек¿ сәулен¿ң (немесе толқынның) арасындағы фазалардың айырмасын дәл өлшеуге арналған оптикалық құрылғы. Оптикалық күш. ф и з . Оське қарағанда симметриялы болатын линзалар мен линзалар жүйес¿н¿ң жарық сәулес¿н сындыру қасиет¿н сипаттайтын шама. Оптика-лық қар¿п. и н ф . Оптикалық құрылғылардың мәселелер¿н тез шешу үш¿н арнайы жасалған қар¿п. Оптикалық минералдар. ф и з . Оптика өнд¿р¿с¿нде қолданылатын минералдар – сутас, марион, исланд шпаты, флюорит, гипс және т.б. Оптикалық ось. ф и з . Жарықтың қосарлануы жүзеге аспайтын бағыт. Оптикалық резонатор. ф и з . Оптикалық диапазондағы электрмагнит-т¿к толқындар қоза алатын айналар жүйес¿. Оп-тикалық сәуле. ф и з . Толқын ұзындығы нм-д¿ң үлес¿нен мм-д¿ң ондық үлес¿не дей¿нг¿ диапазонды (жи¿л¿к диапазоны ~3•1011 – ~3•1017Гц) қамти-тын электрмагнитт¿к толқындар. Оптикалық спектр. ф и з . Толқын ұзындығы диапазоны 103 – 10-3 мкм аралығындағы электр-магнитт¿к сәуле шығару спектрлер¿. Оптикалық талшық. ф и з . Жарықтық сигналдарды жет-к¿зуге пайдаланылатын мөлд¿р материалдан жасалған ж¿п. Оптикалық тұрақтылар. ф и з . Әр заттың оптикалық қасиеттер¿н сипат-тайтын тұрақты шамалар. Оптикалық т¿р-кемжабдықтар. ф и з . Ажыратқыш микроскоп окулярының орнына қойыла отырып, әртүрл¿ арнаулы зерттеулерд¿ жүзеге асыру мақсатында қолданылатын қосымша жабдықтар жиынтығы. Оптикалық шыны. х и м . Жоғары мөлдїрлїгїмен және оптикалық бїртектїлїгїмен ерекшеленетїн шыны.

ОПТИМАЛ [лат. optimus] с ы н . к ¿ т . Оптималды.

Оптимал шеш¿м. Ти¿мд¿, оңтайлы шеш¿м. ОПТИМАЛДЫ [лат. optimus] с ы н .

1. Ти¿мд¿, ұтымды, үйлес¿мд¿. 2. Қолайлы, қа-жетт¿; жетк¿л¿кт¿.

Оптималды бағалау. э к о н . Дамудың оптималды бағдарламасын жасау құралдары болып табылатын бағалау.

ОПТИМАЛДЫҚ с ы н . Қолайлы, ти¿мд¿, ұтымды.

ОПТИМИЗМ [лат. optimus] з а т . Өм¿рге, болашаққа сен¿ммен қарайтын бағыт, өрш¿л көзқарас.

ОПТИМИСТ з а т . Болашаққа жарқын сен¿м артатын, өрш¿л көзқарасты адам.

ОПТИМИСТ¾К с ы н . Оптимизмге толы, өрш¿л ойлы; сен¿мд¿.

ОПТИМУМ [лат. optimum] з а т . 1. Оңтайлы, ең қолайлы жағдайлар жиынтығы. 2. б и о л . Жер бет¿ндег¿ бүк¿л т¿рш¿л¿к иелер¿не өз мекен орында-рындағы абиотикалық, биотикалық факторлар-дың өс¿п-өну¿не қолайлы, ти¿мд¿ әсер-ықпалдары бар кез келген т¿рш¿л¿к ортасының ағза үш¿н қажетт¿ қолайлы жағдайы.

Оптимум кард. э к о н . Оңтайлы карточка. Оптимум парето. э к о н . Барынша жоғары әл-ауқат тұжырымдамасы.

ОПТОЭЛЕКТРОНИКА з а т . ф и з . Жұмыс ¿стеу¿ жарық сәулелер¿н немесе толқындардың оптикалық аумағындағы электрмагнитт¿к тербел¿стерд¿ пайдалануға нег¿зделген опто-

1004ОПТРОН

электрондық элементтерд¿ қолданып, есептеу¿ш құралдарды жасау технологиясы.

ОПТРОН з а т . ф и з . Электрондық сигнал-дар мен сәулелерд¿ түрленд¿ру мен күшейтуге пайдаланылатын электрондық құрал.

ОПТЫҒУ ж е р г . Оптық ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл атауы.

ОПТЫҚ= е т. Күш¿ әлс¿реу, шаршау, д¿ңкелеу. ОПЦИОН [нем. Option] з а т . э к о н .

1. Мерз¿мд¿к биржа мәм¿лес¿не енг¿з¿лет¿н, ек¿ жақтың б¿р¿не ек¿ұдай мәм¿лен¿ң б¿р¿н таңдау құқығын берет¿н шарт. 2. Сыйлықақылы мәм¿ле. 3. Құндылықтардың немесе қаржы құқықта-рының белг¿л¿ б¿р түр¿н мәм¿ле жасасу сәт¿нде күн¿ бұрын белг¿ленген бағамен сатып алу-сату құқығы немесе шарттық м¿ндеттемес¿. 4. Аук-циондарды сатып алу-сату жөн¿ндег¿ биржа мәм¿лес¿н¿ң ерекше түр¿. 5. Компаниялардың өздер¿н¿ң жоғары дәрежел¿ қызметш¿лер¿не ак-цияларды тұрақты бағамен сатып алуға берген құқығы. 6. Белг¿л¿ б¿р көлемдег¿ акцияларды көр-сет¿лген шарттар нег¿з¿нде сатып алу жөн¿ндег¿ күн¿ бұрын ескерт¿лген артықшылықты құқық. 7. Тең¿з жолымен жүк тасымалдау шартында кеме жалдаушыға бер¿лет¿н баламалы талап-тардың б¿р¿н таңдау құқығы.

ОПЦИОНДАЛ= е т. Опциондық құқыққа ие.ОПЦИОНДАЛУ Опциондал ет¿ст¿г¿н¿ң

қимыл атауы.ОПЦИОНДЫҚ с ы н . э к о н . Опционға тән,

опционға қатысты. Опциондық айырма. э к о н . Белг¿л¿ б¿р

ж¿ктел¿мдег¿ опциондарды б¿р мезг¿лде сату және сатып алу. Опциондық қарыз. э к о н . Несиегерге белг¿л¿ б¿р шекте қарызды өтеу шарттарын таңдау құқығы бер¿лет¿н қарыз не борышқорлық м¿ндететме түр¿. Опциондық сыйлықақы. э к о н . Опционды сатып алуға жұмсалатын сома.

ОПЦИЯ:опция батырмасы. и н ф . < а ғ ы л . option button> а) Графикалық пайдаланушылық интерфейсте – диалогтық терезедег¿ шағын дөңгелек батырмалар тобы. ә) Мәз¿рд¿ң орын-далатын кез келген жолы (мүмк¿нд¿г¿). б) Ко-манданың қосымша орындай алатын әрекет¿н белг¿лейт¿н қосқыш (қанатбелг¿, жалауша). в) М¿ндетт¿ түрде орындалмайтын параметр, вариант. г) Компьютерд¿ң ең төменг¿ деңгейдег¿ құрамына м¿ндетт¿ түрде к¿рмейт¿н құрылғы.

ОПЫ з а т . э т н . Үй; лашық.ОПЫҒУ Опық ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл атауы.ОПЫҚ з а т . Қапы қалушылық, өк¿н¿ш. Опық жед¿. Өк¿н¿шке қалды; бармағын

т¿стед¿, санын соқты. ОПЫҚ= е т. Өк¿н¿шке қалу; санын соғу. ОПЫҚСЫЗ с ы н . Опығы жоқ, өк¿н¿шс¿з. ОПЫҚТЫ с ы н . Опық жеген, өк¿н¿шт¿. ОПЫН= е т. Опық жеу, өк¿ну. ОПЫНДЫР= е т. Өк¿нд¿ру. ОПЫНДЫРУ Опындыр ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл

атауы. ОПЫНУ Өк¿ну ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл атауы. ОПЫНЫС з а т . с ө й л . Өк¿н¿ш. ОПЫР= е т. 1. Бүт¿н затты бөлу, сындыру.

2. Қирату, шағу, сындыру. 3. а у ы с . Қомағайла-ну, обырлану.

ОПЫРАЙ= е т. Т¿с¿ қаусап қалу, қызыл иек болу.

ОПЫРАЙТ= е т. Үң¿рейту, қаусату.ОПЫРАЙТУ Опырайт ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл

атауы.

ОПЫРАЙЫЛ= е т. Үң¿рейт¿лу, қаусатылу, омырылу.

ОПЫРАЙЫЛУ Опырайыл ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл атауы.

ОПЫРАҢДА= е т. Аузын опыраң-опыраң етк¿зу.

ОПЫРАҢДАУ Опыраңда ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл атауы.

ОПЫРАЮ Опырай ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл атауы.ОПЫРҒЫЗ= е т. Опырту, сындырту, омы-

райту. ОПЫРҒЫЗУ Опырғыз ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл

атауы.ОПЫРМАЙ о д. с ө й л . Ойпырым-ай. ОПЫРМАЛЫ с ы н . Опырылатын, опыр-

масы бар. ОПЫРТ= е т. Зақымдандыру. ОПЫР-ТОПЫР с ы н . 1. Айран-асыр,

апалаң-топалаң, асығыс-үс¿г¿с. 2. Үйме-жүйме, ығы-жығы.

ОПЫРТУ Опырт ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл атауы.ОПЫРУ Опыр ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл атауы. ОПЫРЫҚ с ы н . 1. Аузында б¿р т¿с¿ жоқ,

қаусаған. 2. а у ы с . Опырылған, омырылған. ОПЫРЫЛ= е т. Морт қиратылу, омырылу. Опырылған таужыныстарды жарып түс¿ру.

к е н . Тазартылыс кең¿ст¿г¿н¿ң бос қуыстарын жою әд¿с¿, таужыныстарды жоғарыдағы аралық этаждарын төменг¿лер¿не түс¿ру мақсатымен шпурлық, ұңғымалық не қазандық оқтамдар мен этажаралық не этажасты кент¿ректерд¿ жарып толтыру тәс¿л¿.

ОПЫРЫЛҒЫШ с ы н . Опырыла берг¿ш; морт.

ОПЫРЫЛМАЛЫ с ы н . Опырылған, опы-рыла берет¿н.

ОПЫРЫЛУ Опырыл ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл атауы.

ОПЫРЫЛЫМ з а т . г е о л . Т¿к жарлы ба-урайлардағы құрғақ таужыныс шоғырларының өз төсен¿ш¿мен ¿л¿н¿с¿н кенет жоғалтуы немесе уақытша таянышынан айырылып қалуы сал-дарынан қопарыла құлауымен сипатталатын гравитациялық қозғалыс түр¿.

ОПЫРЫМ-АЙ о д. с ө й л . Ойпырым-ай. ОР1 з а т . 1. Табиғат әсер¿нен болған немесе

қазылған шұңқыр жер. 2. к е н . Көлденең қи-масында трапеция тәр¿здес ашық кен қазбасы. 3. ә с к . Соғыс алаңдарында арнайы қазылған бек¿н¿с; окоп.

Орға жықты. Мерт қылды, қатерге ұшырат-ты. Орға итерд¿ [құлатты]. Жаманшылыққа тап болдырды, мерт қылды. Орға түст¿ [құлады]. Жамандыққа душар болды, басына ¿с түст¿. Ор қазды. а) Б¿реуге жаманшылық ¿стед¿, қастандық жасады. ә) э т н . Күйеу келгенде алдына шұңқыр қазып, күйеу сол шұңқырға жығылса, одан кәде алатын ырым. Ор қазса, өреге өз¿ түсер [½з¿ қазған орға өз¿ түст¿]. Б¿реуге жамандық ойлаған, қастандық жасаған адамның өз¿не жамандық келед¿ деген мағынада.

ОР2 с ы н . Қызғылтым, қоңыр (түс). Ор ат. Құланмен шағылысқан жылқы тұқымы.

Ор көз. Дөңгелекше б¿ткен, сарғыш көз; қой көз. ОР3 с ы н . к ө н е . Ақ түст¿, бор тәр¿зд¿. Ор ки¿к. ¾р¿, үлкен ки¿к. Ор ки¿ктей [теке-

дей] орғыды. Сек¿рд¿, асыр салды, ойнақтады. Ор қоян. Қоңыр сұр түстї, жасамыс қоян. Ор қояндай орғыды. Заулады, зымырады. Ор қо-яндай сек¿рд¿. б е й н . Орғып-орғып екпїндей шапты, жүйткїдї. Ор теке. Қоралы қойды өр¿ске бастап жүрет¿н сақа теке. Ор текедей ойнақта-

ды [ойнақшыды]. Бұл жерде тасырлатып, екп¿н-дет¿п деген мағынада. Ор текедей ойнатты. Секең қақтырды. Ор текедей орғытты. с т и л ь . п о э т . Бұл жерде шабыты келу, арқасы қозу, ағытылу деген мағынаны б¿лд¿ред¿. Ор текедей пысқырды. Сескенд¿, шошыды, үрейленд¿.

ОР= е т. 1. Ег¿н, қурай, шөп, тағы басқаларды орақпен кесу. 2. Комбайнмен ег¿н бастыру, астық жинау.

Орып [кеп] ж¿берд¿. Серпе бауыздады; тар-тып ж¿берд¿.

ОРА о д. с ө й л . Ура. ОРА1 = е т. 1. Қағазға не матаға ек¿нш¿ б¿р

затты қымтап бек¿ту, көр¿нбестей ет¿п орна-ластыру. 2. Темек¿н¿ қағазға салып ширатпалау, шылым жасау. 3. Айнала жүру, шеңбер жасау. 4. Бел¿н байлау, белбеу буыну. 5. Жылы ки¿ммен не көрпемен қымтау, жылылап жабу. 6. а у ы с . Ардақтау, мәпелеу.

Орап алғандай. Асып түскендей, алдын орап озып кеткендей. Орап алды. Асып түст¿, басым болды.

ОРАҒЫТ= е т. Қайта оралу, айналсоқтау. ОРАҒЫТУ Орағыт ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл атауы. ОРАҒЫШ с ы н . Орауға икемд¿, тез

орайтын. ОРАҒЫШТА= е т. Айналыңқырап, орала

өту, жүру. ОРАҒЫШТАУ Орағышта ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл

атауы.ОРАЗА [ир. روزه] з а т . д ¿ н и . 1. Мұсыл-

мандар күнт¿збес¿ бойынша, тоғызыншы ай есеб¿не тура келет¿н, қасиетт¿ саналатын рамазан айы. 2. Рамазан к¿р¿с¿мен осы ай бойы тәул¿кт¿ң күнд¿зг¿ уақытында ауыз бек¿т¿л¿п, күн шыққаннан күн батқанға дей¿н ас-су ¿шуге болмайтын, ислам д¿н¿н¿ң бес парыздың б¿р¿ рет¿ндей ғибадат. 3. Бес парызға к¿рмейт¿н мұ-сылман адамның таң атысынан кеш батысына дей¿н ас-су ¿шпей ауыз бек¿ту¿ рет¿ндег¿ сүннет, уәж¿п ғибадат түр¿.

Ораза айт. д ¿ н и . Ораза айы б¿ткен соң үш күн бойы ауыл аралап, дәм тататын д¿ни мейрам. Ораза ашар. д ¿ н и . Ауызашар (oраза ашқан-да ¿шет¿н тағам). Оразасын ашты. а) д i н и . Аузын ашты. ә) Ертеңгi тамағын iштi. Ораза тұтқызу. ä ¿ í è . Ораза ¢стату, ауыз бек¿тт¿ру. Ораза тұтты. Ауыз бек¿тт¿, ораза ұстады. Ораза тұтушы. д ¿ н и . Ораза ұстаушы, ауыз бек¿туш¿ адам. Ораза тұтты [ұстады]. д ¿ н и . Қасиетт¿ Рамазан айында таңның атысынан кешт¿ң батысына дей¿н ас-су ¿шпей ауыз бек¿тт¿, мұсыл-мандық нег¿зг¿ парызының б¿р¿н өтед¿.

ОРАЗАҚОР с ы н . Оразашыл. ОРАЗАЛЫ с ы н . д ¿ н и . 1. Ораза ұстаған,

мұсылмандық парызын орындаған. 2. Басына жақсылық үй¿р, құт-берекел¿, бақытты.

ОРАЗАШЫЛ с ы н . Ораза тұтқыш; д¿нш¿л. ОРАЗДЫ с ы н . Басына жақсылық үй¿р,

бақытты. Ораздының он [көп] ұлы, Жиырлының

[қызы] жалғызы. к ө н е . Өсер ұрпаққа өм¿р бағасын тұспалдап айту. Ораздының баласы он үш¿нде баспын дер [он бес¿нде бас болар]. Ынтымақ-берекес¿ бар, бақытты адамның ұр-пағы тез өсед¿ деген мағынада.

ОРАЗЫЛЫ с ы н . д ¿ н и . Құдайға сыйына-тын, ораза ұстап, м¿нәжат етет¿н.

ОРАЙ1 з а т . Адамның басындағы (шүй-дес¿нде не желкес¿нде) шаштың үй¿р¿л¿п өсу¿нен болатын белг¿.

1005 ОРАМА

ОРАЙ2 з а т . 1. Б¿р ¿ст¿ң, әрекетт¿ң рет¿, сәт¿, жөн¿. 2. Белг¿л¿ б¿р жағдайға сай, соған лайық; сол бағытпен. 3. а у ы с . Б¿р нәрсен¿ң төлеу¿, қарымтасы.

Орайы келд¿ [болды]. Сәт¿ түст¿, рет¿ келд¿. Орайын тапты. Рет¿н, қисынын келт¿рд¿, жөн¿н тапты. Орайы түст¿. Рет¿ келд¿, қисыны түст¿.

ОРАЙ з а т . ж е р г . Орта. ОРАЙЛА= е т. Туралау, ыңғайлау. ОРАЙЛАН= е т. Рет¿не келу, жөнге түсу. ОРАЙЛАНУ Орайлан ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл

атауы.ОРАЙЛАС с ы н . Ұқсас, сай; б¿рдей, сәйкес. ОРАЙЛАС= е т. Ұқсасу, сәйкесу, деңгейлесу. ОРАЙЛАСТЫҚ з а т . Ұқсастық, б¿рдең-гей-

лест¿к.ОРАЙЛАСТЫР= е т. Деңгейлест¿ру,

ыңғайластыру, саю. ОРАЙЛАСТЫРУ Орайластыр ет¿ст¿г¿н¿ң

қимыл атауы. Орайластыру блог¿. и н ф . Енг¿зу-шығарудың стандартты орайластырылуына қосуды жасақтайтын ен-г¿зу-шығару құрылғысының блог¿. Орайластыру құрылғысы. и н ф . Ақпараттық құралдардың үйлеспейт¿н ек¿ құрауышының интерфейс¿н жасақтайтын құрылғы.

ОРАЙЛАСТЫРЫЛ= е т. Деңгейлест¿р¿лу, ыңғайластырылу.

ОРАЙЛАСТЫРЫЛУ Орайластырыл ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл атауы.

ОРАЙЛАСУ Орайлас ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл атауы.

ОРАЙЛАУ Орайла ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл атауы.ОРАЙЛЫ с ы н . Қолайлы, ыңғайлы. ОРАЙЛЫҚ з а т . с ө й л . Орталық. ОРАЙОТ з а т . ө с .

Күрдел¿гүлд¿лер тұқымдасына жататын, б¿р-жылдық, жарғақ жапырақты шөптес¿н өс¿мд¿к-терд¿ң б¿р түр¿.

ОРАЙПЕК з а т . к ө н е . 1. с ө й л . Оралпек. 2. э т н . Сәукеле, қарқара, қосыбаның жалғыз б¿збен т¿г¿лет¿н кестес¿.

ОРАЙ-СӘТ з а т . Iст¿ң орындалуына қа-жетт¿ оңтайлы, ыңғайлы, өте қолайлы жағдай, сәтт¿ тұс.

ОРАЙСЫЗ1 с ы н . Басында орайы жоқ.ОРАЙСЫЗ2 с ы н . Жөнс¿з, ретс¿з; қолайсыз. ОРАЙСЫЗДЫҚ з а т . Жайсыздық, ыңғай-

сыздық. ОРАЙЫНДА ү с т . Рет¿ келгенде, ыңғайын-

да. ОРАҚ з а т . 1. Ег¿н, шөп ору үш¿н жасалған,

имек жүзд¿, қысқа сапты еңбек құралы. 2. Ег¿н ору кез¿; науқан.

Орақ ауыз, от т¿лд¿ [от ауызды, орақ т¿лд¿; от ауыз, орақ т¿ст¿]. Адуын м¿незд¿, өтк¿р т¿лд¿, турашыл адам. Орақ келд¿. Егїн оратын мезгїл жеттї. Ораққа береке! т ¿ л е к . Ег¿н ору кез¿нде түс¿м мол болсын деген мағынада айтылатын сөз. Орақ мұрын [тұмсық]. Ортасы дөңестеу, имек-теу келген, үлкен мұрын. Орақ орды. Шөпке орақ салды, орақпен шөпт¿ қиды. Орақ пышақ. ж е р г . а) Үлкен пышақ. ә) Шалғы. Орақ салды. Ег¿нге орақ түст¿, ег¿н ору кез¿ туды. Орақ су. ж е р г . Ег¿н бас тарта бастағаннан кей¿н бер¿лет¿н үш¿нш¿ су. Орақ тартты. Орақ орды; с¿лтед¿. Орақ түст¿. Ег¿н орағы басталды.

ОРАҚ-БАЛҒА з а т . т а р . с о в е т . Шаруа мен жұмысшының одағын б¿лд¿рет¿н КСРО герб¿ндег¿ белг¿.

ОРАҚЖАПЫРАҚ: орақжапырақ құрт- қашаш. ө с . Құртқашаш өс¿мд¿г¿н¿ң жапырағы ораққа ұқсаған түр¿.

О Р А Қ Ж Е М I С з а т . ө с . < л а т . drepanocaryum> Ер¿нгүлд¿лер тұқымдасына жататын б¿ржылдық шөптес¿н өс¿мд¿к.

ОРАҚТАЙ с ы н . 1. Орақ сияқты, орақ тәр¿зд¿. 2. а у ы с . Имиген, қисық. // Бүкши¿п, жүдеп, еңкей¿п.

ОРАҚТАН= е т. Орақ сияқты и¿лу, ораққа ұқсау.

ОРАҚТАНУ Орақтан ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл атауы.

О Р А Қ Т Ұ М С Ы Қ з а т . ө с . < л а т . lbidorhyncha struthersii> Татрең тәр¿зд¿лер отряды, қарала балшықшылар тұқымдасына жататын құс.

Орақтұмсық шалшықшы. з о о л . Тұмсығы ұзын, имек келген балшықшы құс.

ОРАҚША1 з а т . ө с . Орамжапырақ тұқымдасына жататын б¿р-жылдық өс¿мд¿к.

ОРАҚША2 ү с т . Орақ тәр¿зд¿, орақ сек¿лд¿, қатты и¿лген.

ОРАҚШЫ з а т . Орақпен ег¿н орушы, орақ оруға шебер адам.

ОРАҚШЫЛЫҚ з а т . Орақ ору кәс¿б¿. ОРАЛ з а т . к ө н е . Шама, әл, мүмк¿нд¿к. ОРАЛ1 з а т . Дәурен, бақытты кез.Оралыңның барында. Дәурен¿ң жүр¿п

тұрғанда.ОРАЛ1= е т. 1. Бүркел¿п жабылу. 2. Шыр-

матылу, аяқ алып жүре алмау. 3. Оратылу, айқасылу. 4. а у ы с . Әнн¿ң, күйд¿ң адамды баурап, ұйытып әкету¿. 5. а у ы с . Сөз¿ шешен шығу, жүйес¿н тапқан сөз айту.

ОРАЛ2= е т. 1. Б¿р жерге қысқа уақыттың ¿ш¿нде барып-келу, қайту. 2. Алыс, қиын сапар-дан, соғыстан т.с.с. б¿раз уақыт өткеннен кей¿н қайтып келу. 3. Қайта көң¿л бөлу, ек¿нш¿ рет соғу. 4. Бақытты сез¿нген күндерд¿ қимай қайыра еске алу. 5. Уақыт айналып өткен кезге келу, қайта-лану. 6. а у ы с . Ие болу, кенелу, қайта табысу.

ОРАЛ= е т. Орайы келу, ыңғайы келу, сәт¿ түсу.

ОРАЛҒЫ1 з а т . Бөгет, кедерг¿. Оралғы болды. а) Кедерг¿ келт¿рд¿, бөгет

жасады. ә) Шатастырды, кер¿ әсер¿н тиг¿зд¿, қиындатты.

ОРАЛҒЫ2 з а т . Жоғалған заттың қайтқан қарымы, төлем¿.

Оралғысы болсын! т ¿ л е к . Жоғалғанның өтеу¿, кеткен нәрсен¿ң қайтуы болсын деген мағынада.

ОРАЛДЫР= е т. Келт¿рту, қайтарту. ОРАЛДЫРУ Оралдыр ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл

атауы.ОРАЛМА с ы н . Алыстан айналатын,

бұрылма. ОРАЛМАЛЫ с ы н . Оралып өсет¿н, ора-

тылған. ОРАЛМАН з а т . қ о ғ . -с а я с и . Жаппай

қуғын-сүрг¿нге ұшыраған, этникалық тазалау-дан қашып, саяси сауға сұрап, жат елге жаппай қоныс аударған адамдардың елге оралғанда мате-риалдық, моральдық қамқорлық көрсет¿луге ти¿с, азаматтық алғанға дей¿нг¿ айрықша әлеумет¿к тобы.

ОРАЛПЕК [қырғ. оройпок] з а т . э т н . к ө н е . Әйелд¿ң басына тартатын кесте төг¿лген орамалы.

ОРАЛТ= е т. 1. Қайта қайырып әкелу. 2. Б¿реуд¿-б¿реуге араластыру, бұру, ыңғайын жасау.

ОРАЛТҚЫЗ= е т. Қайтартқызу, келт¿рт- к¿зу.

ОРАЛТҚЫЗУ Оралтқыз ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл атауы.

ОРАЛТТЫР1= е т. Ораттыру. ОРАЛТТЫР= е т. Қайтару, қайырып жел-

д¿ру.ОРАЛТТЫРУ1 Оралттыр1 ет¿ст¿г¿н¿ң қи-

мыл атауы; ораттыру.ОРАЛТТЫРУ2 Оралттыр2 ет¿ст¿г¿н¿ң қи-

мыл атауы; қайтару.ОРАЛТУ Оралт ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл атауы. ОРАЛУ Орал ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл атауы. ОРАЛУЛЫ с ы н . Оралып қойған, ораулы

тұрған. ОРАЛЫМ1 з а т . 1. Сөз сапталым; қисын.

2. Икем, еп. Оралымға келмед¿. а) Уақыт тығыз, қысқа

болды. ә) Аузына сөз түспед¿, сөз¿ қиыспады. ОРАЛЫМ2 з а т . Квартал, орам мағына-

сындағы сөз. ОРАЛЫМ3 з а т . Б¿р айналым, шеңбер, ОРАЛЫМДЫ с ы н . 1. Өте орынды, қо-

нымды. 2. Өрес¿ кең, алғыр, алымды. Оралымды лизинг. к ө л ¿ к . Көл¿к құралда-

рын, құрылыс техникасын, приборларды, аппа-ратураны және басқа техникалық құралдарды қысқа мерз¿мге (б¿р жылға дей¿н) жалға беру.

ОРАЛЫМДЫҚ з а т . с ө й л . Оралымды-лық.

ОРАЛЫМДЫЛЫҚ1 з а т . Ой-өр¿с¿ кеңд¿к, тапқырлық, алғырлық.

ОРАЛЫМДЫЛЫҚ2 з а т . к е н . Қазып алу мәшинелер¿н¿ң, кешендерд¿ң немесе агрегат-тарының басқарушылық әрекет¿мен өздер¿н¿ң қозғалыс траекториясының бағыттарын өзгерту қаб¿лет¿.

ОРАЛЫМДЫЛЫҚ3 з а т . 1. Жедел әрекет. 2. Қызметкерд¿ң ¿ске жедеқабыл к¿р¿су, жұ-мысты, б¿р тапсырманы орындаудан ек¿нш¿с¿не оңай көшу, басталған ¿ст¿ созбай аяғына дей¿н жетк¿зу, жағдайдың өзгеру¿не қарай шеш¿м қабылдап, ¿скерл¿кпен әрекет жасау қаб¿лет¿н сипаттайтын қаб¿лет¿. 3. Серп¿нд¿ ақпараттық жүйе көрсетк¿ш¿.

ОРАЛЫМПАЗ с ы н . Оралғыш; айнал- шықтағыш.

ОРАЛЫМСЫЗ с ы н . Бей¿м¿ жоқ, ебедейс¿з. ОРАЛЫМСЫЗДЫҚ з а т . 1. Келте қайы-

рушылық, өрес¿зд¿к. 2. Икемс¿зд¿к, үйлес¿мс¿зд¿к. ОРАМ1 з а т . 1. Заттың сыртын ораған

бума, байлам. 2. Б¿р заттың сырт аумағы, шеңбер көлем¿, жуандығы. 3. Спиральд¿ қозғалыстағы б¿р айналым. 4. Қағаздың, матаның т.с.с. оралған б¿р бумасы. 5. Iш¿не қарата оратылған зат.

Орамына келт¿рд¿. Орайын, ыңғайын тапты. ОРАМ2 з а т . 1. Көше, квартал. 2. ж е р г .

к ө н е . Жер-су. Орам берд¿. ж е р г . Жер-су берд¿, бағынды.

Орам болды. ж е р г . Бағынды. Орамға шықты [жүрд¿]. Серуендед¿. Орам жүрг¿зд¿. ж е р г . Бағындырды.

ОРАМ3 з а т . 1. Сөз саптам; оралым. 2. л и н г в . Сөз т¿збектер¿, сөз шумақтары, сөз оралымдары.

ОРАМА1 з а т . 1. Б¿р нәрсен¿ң оралған тысы; тауар, заттарды және т.б. орайтын материал-дар. 2. ф и з . Магнитт¿ өр¿с жасайтын, электр мәшинелер¿ндег¿ өтк¿зг¿штер жүйес¿.

1006ОРАМА

Орама қағаз. Оралған тауарлардың (жәш¿к, байлам, шиыршық т.б.) барлық түрлер¿, сортта-

ры, түр¿ т¿з¿п бер¿лет¿н тауар құжаты. Орама мылтық. Сыртын орайтын арнаулы қабы бар мылтық. Орама пеш. т а м а қ . Сырты қаңыл-тырмен қапталған дөңгелек пеш; голланд пеш¿.

ОРАМА2 з а т . т а м а қ . Жаймаланған жұқа қамыр ¿ш¿не тартылған ет пен картоп салып,

сопақша, домалақ ет¿п оралып п¿с¿р¿лет¿н тағам. ОРАМА3 с ы н . Оратылған, ширатылған,

бұралаң.

Орама б¿лез¿к . э т н . з е р г . Оратыла жасалған, қаусырып оралып тұратын жұмыр

б¿лез¿к. Орама теру. қ о л ө н е р . Өрмект¿ң өр¿с¿, қарсысы және арқауы – бәр¿ б¿р түст¿ ж¿птен

тоқылатын тәс¿л. Орама ши. қ о л ө н е р . Әр-б¿р талының сыртына бояулы жүн ж¿п оралып

тоқылған ораулы ши. Орама шелпек. т а м а қ . Дөңгелек ет¿п жайылған жұқа қамырдың бет¿не

май жағып, туралған сарымсақ, пияз сеу¿п, бала

б¿лег¿ндей ет¿п орап, буға п¿с¿рет¿н, дайын болған

соң бет¿не ет салып, дастарқанға қоятын ұлт-

тық тағам.

ОРАМА4 з а т . б о т . Атқаратын қызмет¿не байланысты түр¿ өзгерген жапырақ.

ОРАМАЛ1 [ир. ] з а т . 1. э т н . Әртүрл¿ матадан шаршы, үшбұрыш ет¿п т¿г¿лген, әйел,

қыз бала басына тартатын жаулық. 2. э т н . Әйел, кел¿н екен¿н б¿лд¿ру үш¿н тартатын жа-

улық. 3. Енс¿з матадан ұзынша ет¿п жасалған сүлг¿. 4. Беторамал. 5. ж е р г . Қызыл орамал, қыздар ғана басына тартатын орамал. 6. э т н . Көрсеткен сый-сияпат, базарлық деген мағынада.

Орамал аудару. ж е р г . Кел¿н боп түскен қыздың қызыл орамалын алып, оның орнына

бүркенш¿к жабу салты. Орамал жүг¿ртпек. ж е р г . о й ы н . Т¿зен¿ң астына орамал жүг¿рт¿п ойнайтын ойын. Орамал кепкенше. Рен¿шт¿ң, на-ланың тез қайтуы, тез басылу туралы. Орамал салды. э т н . Кел¿н болып түскен бойжеткенн¿ң басына орамал жапты. Орамал сыйлады. Қыз өз¿ ұнатқан ж¿г¿т¿не кестелеген орамал сыйлап,

сез¿м¿н б¿лд¿рд¿. Орамал тартты. э т н . а) Әйел, қыз бала басына орамал салды, байлады. ә) Кел¿н болып түст¿, б¿реуге әйел болды. Орамал тастады. о й ы н . Орамал тастап ойнайтын жастар ойы-ны кез¿нде ойыншы орамалды қалаған адамының

алдына қойды. Орамалын бұлғады. Қыз бала алысқа ұзаған адамға “хош” айтып, орамалын

көтер¿п, бұлғады.

ОРАМАЛ2 з а т . э т н . о й ы н . Орамалға түйген ақшаны атпен алып қашып ойнайтын

ойын.ОРАМАЛДЫ с ы н . Басына орамал сал-

ған, орамалы бар.

ОРАМАЛДЫҚ з а т . Орамал боларлық, орамалға лайық.

ОРАМАЛСЫЗ с ы н . Басында орамалы жоқ; жалаңбас.

ОРАМАЛТАСТАМАҚ з а т . э т н . о й ы н . Б¿р ж¿г¿т не қыз дөңгелене отырғандарды айна-

лып жүр¿п, қалаған адамның сыртынан орамал

тастап ойнайтын жастар ойыны.

ОРАМАЛТЕППЕК з а т . о й ы н . э т н . Ересек балалар ойыны.

ОРАМАЛТОЙ з а т . э т н . ж е р г . Күйеу ат-тандырарда, күйеу қалыңдықты әкелуге жүрерде

жасалатын той. ОРАМАЛША ү с т . Орамал сияқты, ора-

малға ұқсап.

Орамалша тоқу. қ о л ө н е р . Айналдыра тоқығанда б¿р қатарды оң шалумен, б¿р қатарды тер¿с шалумен тоқу.

ОРАМАЛ-ШАРШЫ з а т . Жүлде, сыйлық. ОРАМАЛЫ с ы н . Оратылып тұратын,

бұралаң.

Орамалы сасыр ө с . Шатыргүлд¿лер тұқымдасына жататын

көпжылдық шөптес¿н өс¿мд¿кт¿ң эндемик түр¿.

ОРАМДЫ1 с ы н . 1. с ө й л . Оралымды, шешен. 2. Көкейге қонымды, орынды.

ОРАМДЫ с ы н . 1. Орайы келген, орайлы сәтт¿ түскен. 3. Ыңғайлы, сәйкес, епт¿, лайық.

ОРАМДЫЛЫҚ с ы н . Оралымдылық, ¿скер-л¿к, қаб¿летт¿л¿к.

ОРАМДЫРАҚ с ы н . Жаттыққан, төсел-ген, икемд¿рек.

ОРАМЖАПЫРАҚ: орамжапырақ тұқым- дасы. б о т . Қосжарнақты, б¿р, ек¿ және көпжылдық шөптес¿н,

бұта, жартылай бұта өс¿мд¿ктер. ОРАМСЫЗ с ы н . Орамы, икем¿ жоқ; лайық

емес, ебедейс¿з.

ОРАМСЫЗДАУ с ы н . Бей¿мс¿здеу, икем-с¿здеу.

ОРАМСЫЗДЫҚ з а т . Орамы, бей¿м¿ жоқтық, ыңғайсыздық.

ОРАН= е т. 1. Бүркену, қымталу. 2. а у ы с . Жамылу, басу, қаптау, бүркелу. 3. а у ы с . Тұла бойымен сез¿ну, басынан өткеру.

ОРАНГУТАНГ [малай. orangutan] з а т . з о о л . Приматтар отрядына жататын тар-тажаулы маймылдар тобының үст¿н түк басқан,

құйрықсыз түр¿.

ОРАНДЫР= е т. Тұмшаландыру, қабаттап ки¿нд¿ру.

ОРАНДЫРУ Орандыр ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл атауы.

ОРАНЖЕРЕЯ [франц. orangerie] з а т . Өс¿мд¿к өс¿ру үш¿н арнайы жасалған, б¿рқалыпты

температура сақталатын әйнектелген жарық

орын.

ОРАНТ= е т. Қымтату, жамылту. ОРАНТУ Орант ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл атауы.ОРАНУ Оран ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл атауы. ОРАНЫП-ҚЫМТАН= е т. Жылы ки¿ну,

тұмшалану, орану.

ОРАНЫП-ҚЫМТАНУ Оранып-қымтан ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл атауы.

ОРАНЫП-ШЫМҚАН= е т. с ө й л . Ора-нып-қымтану.

ОРАНЫП-ШЫМҚАНУ Оранып-шымқан ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл атауы.

ОРАНЫШ з а т . Б¿р нәрсен¿ң сыртын ора- ған зат.

ОРАҢ е л i к. Арбаң еткен ебедейс¿з, қысқа қозғалысты бейнелейт¿н сөз.

Ораң етт¿. Арбаң етт¿; қолапайсыз қимыл-дады.

ОРАҢДА= е т. Ораң-ораң ету, сораңдау, қолапайсыз қимылдау.

ОРАҢДАУ Ораңда ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл атауы.ОРАҢҚЫРА= е т. 1. Б¿р нәрсен¿ң сыртын

айналыңқырау, орағыту; орай түсу. 2. Жаба түсу, қымтау.

ОРАҢҚЫРАУ Ораңқыра ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл атауы.

ОРАПАЙСЫЗ ү с т . Шамадан тыс, сөлекет.Орапайсыз сем¿рд¿. Шамадан тыс сем¿рд¿.ОРАП-ҚЫМТА= е т. Бүркемелеу, жа-

уып-жасыру, орағыштау.

ОРАП-ҚЫМТАУ Орап-қымта ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл атауы.

ОРАП-ШЫМҚА= е т. с ө й л . Орап-қымта. ОРАП-ШЫМҚАУ Орап-шымқа ет¿ст¿г¿н¿ң

қимыл атауы. ОРАРАРАҚ о д. Ой пәл¿-ай деген мағынада. ОРАС= е т. Байласу, шүйке жасасу. ОРАСАН ү с т . 1. Өте, аса, тым, ерекше.

2. Ыңғайсыз, ұялатындай. 3. Сұмдық, масқара. Орасан зор. Айтарлықтай, тїптї ерекше.ОРАСУ Орас ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл атауы.ОРАТ= е т. 1. Айналдыра орау, тұмшалау.

2. Дөңгеленту, айналдыру. 3. а у ы с . Қайта оралдыру.

ОРАТҚЫЗ= е т. Орап қымтату, айналдыра бүркемеленд¿ру.

ОРАТҚЫЗУ Оратқыз ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл атауы.

ОРАТОРИЯ [итал. oratoriо] з а т . м у з . Жеке дауысқа, хорға не симфониялық оркестрге арналып жазылған, эпикалық-драмалық сюжетке құрылған көп бөл¿мд¿ музыкалық шығарма.

ОРАТОРИЯЛЫҚ с ы н . Ораторияға тән, ораторияға қатысты.

ОРАТУ Орат ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл атауы. ОРАТЫЛ= е т. Шырматылу, шатасып

байлану. ОРАТЫЛУ Оратыл ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл

атауы. ОРАУ1 з а т . Б¿р нәрсен¿ң сыртын ораған

зат, орам. Орау материалдары. т а м а қ . Өн¿мн¿ң

ластанбауы, бұзылмауы үш¿н, әсем көр¿к беру үш¿н олардың сыртын орайтын материалдар. Орау мәшинелер¿. т а м а қ . Кондитер өн¿мдер¿н орайтын, түйет¿н арнаулы мәшинелер мен ав-томаттар (әртүрл¿ автоматтар, жартылай автоматтар).

ОРАУ2 Ора ет¿ст¿г¿н¿ң қимыл атауы. ОРАУЛЫ с ы н . 1. Сыртында орауы бар,

оралған. 2. Таңулы, байлаулы. 3. Құндақтаулы, жөргектег¿.

Ораулы ши. э т н . Әр түске боялған ж¿ппен оралып тоқылған сәнд¿ ши, шым ши.

ОРАУШЫ з а т . 1. Б¿р затты қағазбен не матамен ораған адам, орау жұмысын ¿стеуш¿. 2. Ж¿п шудаларын арнаулы станоктармен орап, реттеуш¿ адам.

ОРАУЫШ з а т . Б¿р затты сыртынан орауға арналған мата, қағаз т. б.

ОРАШОЛАҚ с ы н . Еш нәрсеге бей¿м¿ жоқ, епс¿з; олақ.

Орашолақ қимыл. Ойланбастан жасалған, оқыс қозғалыс, ойсыз әрекет.

ОРАШОЛАҚТАН= е т. Бейiмс¿здену , олақтану, шорқақтану.

ОРАШОЛАҚТАНУ Орашолақтан ет¿с- т¿г¿н¿ң қимыл атауы.

ОРАШОЛАҚТАУ с ы н . 1. Бей¿мс¿здеу, епс¿здеу; қыры жоқтау. 2. Жатық емес, жүйес¿з; төселмеген.

ОРАШОЛАҚТЫҚ с ы н . Iске, сөзге олақтық, епс¿зд¿к, қырсыздық.

Орашолақтық жасады [көрсетт¿]. Олақ- тық, қырсыздық ¿стед¿, шорқақтық жасады.

ОРБИТА [лат. orbita] з а т . а с т р . Аспан денелер¿н¿ң, Жерд¿ң жасанды сер¿ктер¿н¿ң, ғарыш кемелер¿н¿ң, ғаламшар стансыларының Күнн¿ң айналасында қозғалатын жолы.

Орбитаға шығарылды. ғ а р ы ш . Жерсер¿к не ғарышкеме жерден ажырап, ғаламшардың сыртына шықты. Орбита стансысы. ғ а р ы ш .

1007 ОРДАЛЫ

Орталық телевизия хабарларын алысқа тара-туға әр¿ алыстан қабылдауға арналған байланыс жүйес¿.

ОРБИТАЛЫҚ с ы н . ғ а р ы ш . Орбита үш¿н жұмыс ¿стеуге арналған, орбитаға шыға-рылатын.

Орбиталық стансы. ғ а р ы ш . Жер, Ай немесе басқа аспан денелер¿ айналасындағы орбитада ұзақ уақыт жұмыс ¿стейт¿н арнайы экипажбен немесе өзд¿г¿нен басқарылатын ғарыш аппараты.

ОРБИТАЛЬ [лат. orbita] з а т . ф и з . Атомда, молекулада немесе басқа кванттық жүйелерде б¿р электрон күй¿н сипаттайтын толқындық функция.

ОРГАГРАММА з а т . и н ф . Өнд¿р¿стег¿ ұйымдық қатынасты бейнелейт¿н кесте.

ОРГАН1 [грек. organon – құрал] з а т . м у з . Үрлемел¿, клавишт¿ музыкалық аспап.

ОРГАН2 [грек. organon] з а т . 1. Қоғамдық өм¿рд¿ң белг¿л¿ б¿р саласы бойынша нақты м¿н-деттер атқарушы ресми мекеме, ұйым, әк¿мш¿л¿к орын. 2. Мерз¿мд¿к басылымдар.

ОРГАН3 [грек. organon] з а т . б и о л . Жа-нуарлар мен өс¿мд¿ктер ағзасының белг¿л¿ б¿р функция атқаратын бөл¿г¿, мүшес¿.

ОРГАНЕЛЛА [грек. organellae] з а т . б и о л . Жасуша цитоплазмасындағы әртүрл¿ қызмет атқаратын тұрақты құрылым.

ОРГАНИЗМ [лат. organismus] з а т . б и о л . Ағза (тұқымқуалаушылық қасиеттер¿не сәйкес өз¿не тән құрылысы мен даму ерекшел¿ктер¿ бар, белг¿л¿ б¿р ортаға өз бет¿мен т¿рш¿л¿к етуге бей¿мделген, т¿р¿ және тарихи қалыптасқан б¿ртұтас жүйе).

Организмд¿ т¿р¿лту. м е д . Ағзаның т¿рш¿л¿к ету¿не қажетт¿ ең маңызды органдар қызмет¿н¿ң бұзылуын не тоқтауын қалпына келт¿ру.

ОРГАНИКАЛЫҚ с ы н . 1. б и о л . Өс¿мд¿к-тер мен жануарлар әлем¿не жататын. 2. Ағзаға тән, денеде болатын. 3. а у ы с . Б¿ртұтас, бөл¿нбес.

Органикалық анализ. х и м . Органикалық заттардың сандық, сапалық құрамын және химиялық құрылысын анықтау әд¿стер¿ жөн¿н-дег¿ ғылым. Органикалық геохимия. х и м . Тау жыныстарындағы органикалық заттардың химиялық және изотоптық құрамын зерттей- т¿н геохимияның б¿р саласы. Органикалық дүние. б и о л . Жер бет¿нде т¿рш¿л¿к ет¿п, жойылып кеткен және осы кезде т¿рш¿л¿к ет¿п жатқан ағзалардың жиынтығы. Органикалық жүйе. т е р м . Қарапайым биологиялық, ағзалар, популяциялар мен түрлер жүйес¿, экожүйелер жататын т¿р¿ жүйе. Органикалық зат. х и м . а) Көм¿ртек пен сутект¿ң химиялық қоспасы. ә) г е о л . Шөг¿нд¿ таужыныстардың қалыпты құрам бөл¿г¿. Органикалық қалдықтар. б и о л . Т¿р¿ ағзалардың (жануарлар мен өс¿мд¿ктер-д¿ң) сақталып қалған бөл¿ктер¿. Органикалық қосылыстар. х и м . Құрамында нег¿зг¿ элемент рет¿нде көм¿ртег¿ және сутег¿, оттег¿, азот бар химиялық қоспалар. Органикалық қосылыстар-дың тотығуы. х и м . Органикалық қосылыстың молекуласына оттек атомдарын енг¿зу және сутек атомдарын бөл¿п шығару. Органикалық қышқылдар. х и м . Құрамын- да карбоксил тобы (СООН) бар органикалық қосылыс. Органикалы² ластаушы. э к о л . Т¿р¿ ағзалардың (жануарлар мен өс¿мд¿ктерд¿ң) қалдықтарының ыдырауынан