72 تا 59، از صفحه 1393، بهار و تابستان 9، شماره 5پژوهش های محیط زیست، سال

بررسي پراکنش زماني- مکاني دماهاي فرين گرم در ايران

2، سيد ابوالفضل مسعوديان 1*اشرف اسدي

استاد يار گروه جغرافيا دانشگاه پيام نور1شناسي دانشگاه اصفهان استاد گروه اقليم2

(30/4/1393؛ تاریخ تصویب: 5/4/1390)تاریخ دریافت:

چکيده . برايانجام شده است ايران گرماهاي فريناين پژوهش با هدف بررسي زماني- مکاني روند

ي زمKKاني ايسKKتگاه اقليمي و همديKKد کشKKور در بKKازه663ي دمKKاي هKKاي روزانهاز دادهاين کKKار هKKا بKKربرداري شده است. با استفاده از روش کريگينگ داده بهره11/10/1383 تا 1/1/1340×7187اي بKKه ابعKKاد يKKابي شKKدند. بKKه اين تKKرتيب، آرايه کيلومKKتر درون15×15هKKاي روي ياخته

ي دمKKاي انحراف بهنجار شKده تشکيل شد. براي شناسايي روزهاي فرين گرم از نمايه15992(NTD)اي بهره برديمKKران در ماه هKKپس از شناسايي روزهاي فرين گرم، روند آن براي پهنه اي .

نتايج نشان داد که به غير از ماهمختلف سال در طول دوره آماري مورد مطالعه محاسبه شد. بهمن و اسفند در ديگر ماه ها بخش بKKزرگی از کشKKور روزهKKاي فKKرين گKKرم رونKKد مثبت نشKKان مي دهند. بيشترين درصد گسترش روند مثبت از نظKKر روزهKKاي همKKراه بKKا گرماهKKاي فKKرين بKKه ترتيب مربوط به ماه هاي شهريور، دي و ارديبهشت است و به صورت پهنه اي وسيع و يکپارچه در بيشتر مناطق شرق، جنوب، مرکز و جنوب شرق کشور قرار گرفته اند. درحالي که بيشترين درصد گسترش روند منفي تعداد روزهاي همراه با گرماهاي فرين، مربوط به ماه هاي اسفند و

هايي کوچک از کشور را بيشتر در غرب و شمال به صورت پراکنده در بر‌بهمن است که بخش گرفته اند.

روند زماني K مکاني، ايراني دما، ي انحراف بهنجار شدهنمايهگرماهاي فرين، کليد واژه ها:

Email:‌ashraf_asadi@yahoo.comنویسنده مسئول: *

سرآغاز از آن جKKKا کKKKه دمKKKا از عناصKKKر اساسKKKي شKKKKکل گيري اقليم اسKKKKت، تغيKKKKيرات آن

مي تواند سKKاختار آب و هKKوايي هKKر محKKل را دگرگKKون سKKازد. بKKه همين دليKKل اسKKت کKKه بررسKKي رونKKد دمKKا در مقياس هKKاي مختلKKف

1393، بهار و تابستان 9، شماره 5پژوهش های محیط زیست، سال 60

زمKKاني و مکKKاني بخش بKKزرگي از ادبيKKات اقليم شناسKKي را بKKKه خKKKود اختصKKKاص داده

در سال هاي اخKير توجKه بKKه تغيKKيراتاست. اقليمي بKKKKه علت پيامKKKKدهاي اقتصKKKKادي، اجتماعي و خسارت های اقليمي مربKKوط بKKه رويدادهاي فKKرين جKKوي، اهميت زيKKادي پيKKدا کرده است. از اثKKرات تغيKKير اقليم افKKزايش تکرار رويKدادهاي فKرين اسKت. تغيKيرات در تکKKKرار و شKKKدت رويKKKدادهاي فKKKرين آثKKKار شKKKKديدتري بKKKKر فعاليت هKKKKاي انسKKKKاني و محيط زيسKKKت آن نسKKKبت بKKKه تغيKKKيرات در متوسKKKط اقليمي در کوتKKKاه مKKKدت خواهKKKد

درصKKد مKKرگ و مKKير20داشت. براي مثال، شKKهر کانKKادا در روزهKKایي کKKه مKKرگ و4در

ميرهKKا بKKاالتر از حKKد معمKKول مي باشKKد، در ناشKKي از دماهKKايKK-1954 2000سال هاي

است Shouquan)فرين ‌ et ‌ al., ‌ 2008)‌ دماهاي. تابسKتاني خيلي بKاال مي تواننKKد خسKارت های شKKديدي بKKه محصKKوالت ذرت وارد کننKKد و دماهاي خيلي پايين زمستاني نKKيز مي تواننKKد منجر به از بين رفتن درختان مرکبات شوند

(Brwon ‌ & ‌ Katz ‌ et ‌ al., ‌ . بKKراي فهم(1995 چگKKونگي زماني KKK مکKKاني تغيKKير اقليم بايKKد

فراواني فرين هاي اقليمي مطالعه شوند.فرين است ،(Extreme‌Events)رويداد عبارت

از پديKKده ی نKKادري کKKه از ديKKدگاه آمKKاري در ناحيه هاي باال و پايين توزيع آماري قرار گيرد و از اين رو، احتمKKال وقKKوع آن رويKKداد خيلي کم است. براي مثال، کلمه نادر مي تواند به

95مفهوم مقادير پايين و باالي صKKدك هاي ))5و K،)90 ادير10 وKKورت مقKKا به صKKو ي )

باالتر از يک آستانه و يKKا تKKداوم يKKک شKKرايط ويژه تعريف شود. نمايه هاي فKKرين سKKاده و شKKفاف مبتKKني بKKKر داده هKKاي بلند مKKKدت و همگن، وضKKعيت رويKKداد هاي فKKرين را بيKKان مي کننKKKد. اين نمايه هKKKا بايKKKد جنبه هKKKايي از رویداد تغيير اقليم و آثار آن را نمايش دهنKKد

( .1388)رحيم زاده و همکاران، تغيKKKKKKKKKير اقليم يکي از مسKKKKKKKKKايل مهم محيطزيستي بشر به حساب مي آيKKد کKKه در سال هاي اخير نظKKر بسKKياري از محققKKان را به خود جلب کرده است. يکي از نشانه هاي تغيير اقليم افزايش فراواني رویداد و شدت رويKKدادهاي فKKرين اقليمي ماننKKد گرماهKKاي

‌Extreme)فKKKرين مي باشKKKد. دماهKKKاي فKKKرين Temperatures‌ حاصل تعامل بين گردش هKKاي(

جKKوي بKKزرگ مقيKKاس و ويژگي هKKاي محلي )نKKKKاهمواري و ارتفKKKKاع از سKKKKطح دريKKKKا( مي باشند. يکي از رويKKدادهاي فKKرين اقليمي

‌(Extreme‌Warm‌Events)رویداد گرماهاي فرين مي باشKKد. اين پديKKده در هKKر يKKک از فصKKول سال مي تواند روي دهد. وقوع اين پديده در فصل تابسKKتان مي توانKKد منجKKر بKKه افKKزايش تقاضا براي مصرف انرژي يا افزايش تقاضا بKKراي آب جهت مصKKارف شKKرب، صKKنعتي و کشKKاورزي شKKود کKKه در جKKاي خKKود داراي اهميت مي باشد. امKKا، طي فصKKل زمسKKتان، تکرار و افزايش فراواني آن مي تواند منجKKر بKKKKه ذوب زود هنگKKKKام ذخKKKKاير بKKKKرفي در ارتفاعات شود. با توجه به اين که کشور مKKا بKKراي تKKأمين آب جهت مصKKارف گونKKاگون انساني و محيط زيستي، به آب هاي سKطحي و زيرزميني و چشKمه ها وابسKKته مي باشKد و اين گونه منKKابع توسKKط ذوب تKKدريجي ذخKKاير بKKرفي تKKأمين مي شKKود، از دسKKت رفتن زود هنگKام اين ذخKKاير توسKط تکKKرار و افKزايش فراواني گرماهاي فرين طي فصل زمستان و بهار عالوه بر ايجاد سيالب و خسKKارت های انسKKاني و محيط زيسKKت آن مي توانKKد بKKا از دست رفتن يا کاهش اين ذخاير بKKه گKKونه اي تدريجي منجر به تغيKKير اقليم و از بين رفتن زيستگاه ها و افزايش نرخ مهKKاجرت گونه هKKا و کKKاهش تنKKوع گKKونه اي در محيط زيسKKت

شود. در سال هاي اخير، رویKKدادهاي دمKKايي فKKرين بسيار خطرناکي اتفاق افتKاده کKه منجKر بKه افKKزايش نKKرخ مKKرگ و مKKير، خشکسKKالي و سKKKKيالب شKKKKده و از اين جهت کشKKKKورها خسKKKارت های مKKKالي فKKKراواني را متحمKKKل شKKده اند. بنKKابراين، مطالعKKه دماهKKاي فKKرين به ویKKژه بKKراي منKKاطقي کKKه بKKه رويKKدادهاي اقليمي بسيار حساس هستند، امKري بسKيار

ضروري و مهم به نظر مي رسد.MearnsاالKKاي بKKو همکاران، وقايع فرين دماه

و تغيKKيرات احتمKKالي در متوسKKط دمKKا را بKKا اسKKKتفاده از داده هKKKاي بيشKKKينه ي دمKKKا در

درجKKKKه35روزهKKKKايي کKKKKه دمKKKKا بيش از ايسKKتگاه واقKKع در4سKKانتي گراد بKKوده، در

61بررسي پراکنش زماني- مکاني دماهاي فرين گرم در ايران

کمربنKKد ذرت ايKKاالت متحKKده طي سKKال هاي مطالعه نمKKوده و دريافته انKKد کKKه78-1910

ارتبKKKKاط بين تغيKKKKير در متوسKKKKط دمKKKKا و رويKKدادهاي دمKKايي فKKرين کKKامال غKKيرخطي

و همکارانMearns‌et‌al.,(‌)1984. Staffordاست دماي شKKبانه، روزانKKه، شKKبانه روزي و دامنKKه

ايستگاه هواسنجي آالسKKکا25نوسان دماي را بKKه روش رگرسKKيون حKKداقل مربعKKات در

، بررسKKي1998 تKKا 1949فاصله سKKال هاي کرده اند. اين بررسي نشKKان مي دهKKد کKKه در تمام ايستگاه ها دما روند افزايشي داشKKته و بيشترين افزايش در زمسKKتان و در ميKKانه ی

درجKه سلسKيوس در2/2آالسکا به ميKKزان ساله مKورد 50

است بررس مشاهده شده ‌,.Stafford‌et‌al)ي 2000‌.)

Chung و همکاران، دماي ساالنه شبه جزيره 1997 تKKا 1974کره را در فاصله سال هاي

بررسي کرده اند. ايشان نشان مي دهنKKد کKKه درجKKه96/0دمKKاي منطقKKه طي اين دوره

‌,.Chung‌et‌al)سلسيوس افزايش يافته است 2000‌.)Bonsal و همکاران، ويژگي هاي دماهاي

فرين روزانه بر روي کانادا را مورد تجزيه و تحليل قرار دادند و نشان دادند که روزهKKاي همراه با دماهKKاي فKKرين سKKرد در زمسKKتان، بهار و تابستان روند نزولي و روزهاي همراه بKKا دماهKKاي فKKرين گKKرم در زمسKKتان و بهKKار

‌,.Bonsal‌et‌al)روند صعودي را نشان مي دهند 2001.) HortonدادهايKKير رویKKو همکاران، تغي

فرين در جهان و دماي انگلستان مرکزي در پايان قرن بيسKKتم را مطالعKKه نموده انKKد. بKKر اسKKاس مطالعKKه ايشKKان بKKر اسKKاس دمKKاي سطحي اقيانوس، فرين هاي گرم افزايش و فرين هKKاي سKKرد در جهKKان کKKاهش يافته انKKد. اما، در انگلستان مرکزي رويKKدادهاي فKKرين نسKبت بKه متوسKKط دمKاي ماهانKه بKKه طKKور)منحصKKر بKKه فKKردي کKKاهش داشKKته اسKKت

Horton ‌ et ‌ al., ‌ 2001‌ .)Degaetano ‌&‌Allen،روند‌ دماهKKاي فKKرين قKKرن بيسKKتم را در ايKKاالت متحده بررسي کردنKKد. نتKKايج نشKKان داد کKKه

تقريبKKKا در1910-1996طي دوره آمKKKاري همه ايستگاه ها رویداد سرماهاي فرين روند

Degaetano)کاهشي نشان مي دهنKKد ‌ & ‌ Allen,‌2002.)

Yan ،روند دماهاي فرين در اروپاو همکاران و چين برپايKKKه مقKKادير روزانKKKه را بررسKKي کردند. نتايج آن هKKا نشKKان داد کKKه سKKه دوره تغييرات دماهاي فرين در اروپا و چين ديKKده

‌Yan‌et‌al(‌),.2002.‌Klein‌Tank‌&‌Konnenشود مي روند شاخص دما و بارش فKKرين در اروپKKا ،

را مKKKورد مطالعKKKه1999-1946طي دوره قرار دادند. نتايج اين مطالعه نشKKان داد کKKه

، هKKوا تKKا حKKد1975-1947طي سKKال هاي بسKKيار انKKدکي خنKKک شKKده اسKKت. تعKKداد دماهاي فKKرين گKKرم در طKKول سKKال کKKاهش يافته است. در حالي که تعداد دماهاي فKKرين سKKKرد در طKKKول سKKKال رونKKKدي را نشKKKان نمي دهد. اين امر بيان گر کاهش تغييرپذيري

مي باشد Kleinدما ‌Tank ‌& ‌Konnen,.) ‌(2003. Yueاالنه یKKلي و سKKه، فصKKاي ماهانKKد دمKKرون

ژاپن در صد سال گذشته را بررسKKي کKKرد و ايسKKتگاه کKKه46نشان داد که دماي سKKاالنه

رونKKد آن هKKا بKKا آزمKKون من- کنKKدال ارزيKKابي ،1996 تKKا 1900شده در فاصله سKKال هاي

درجKKKKه سلسKKKKيوس77/2 تKKKKا 51/0بين .(Yue,‌2003)افزايش يافته است

Rusticucci ‌ & ‌ Barrucanda،يراتKKKد تغيKKKرون دماهاي فرين در آرژانتين را بررسي کردند. نتايج نشان داد که به طورکلي تعداد روزهاي گKKرم و شKKب هاي سKKرد در تابسKKتان رونKKد منفي را نشKKان مي دهKKد. در حالي کKKه تعKKدادشKKKKب هاي گKKKKرم و روزهKKKKاي سKKKKرد در برخي مکان ها روند مثبتي را نشKKان مي دهد

Rusticucci‌&(‌)Barrucanda,‌2004. Su ،و همکاران روند دما و بارش فرين در حوضKKه رودخانKKه يانگ تسه ي چين را بررسKKي کردنKKد. آنهKKا از آزمون من K کندال و رگرسيون خطي سKKاده جهت شناسKKايي رونKKد فرين هKKاي سKKاالنه و فصKKلي بهKKره بردنKKد. نتKKايج نشKKان داد کKKه ميانگين دماي حKKداقل و حKKداکثر در منطقKKه)مورد مطالعه، داراي روند مثبت مي باشKKد

Su‌et‌al‌.,‌2006‌.)Tzanakou ‌ & ‌ DeligiorgiينهKKاي بيشKKد دمKKرون ،

روزانKKKKه در ارتبKKKKاط بKKKKا تغيKKKKير اقليم و شهرنشKKKKيني در حKKKKوزه آتن را مطالعKKKKه نموده انKKد و دريافته انKKد کKKه يKKک افKKزايش در تعداد روزهاي با دماي باال نسبت به متوسط اقليمي در حKوزه آتن مشKاهده شKده اسKت

1393، بهار و تابستان 9، شماره 5پژوهش های محیط زیست، سال 62

که احتماال به دليKKل آثKKار شهرنشKKيني در اينمي باشد Tzanakouحوزه ‌&(‌ )Deligiorgi, ‌ 2006.‌

Brunetو همکاران، تغييرات بلند مدت دما و‌ بارش فرين اسپانيا را بررسي کردند. نتKKايج مطالعKKه آن هKا نشKKان داد کKKه دماهKاي فKKرين سKKرد و گKKرم در اسKKپانيا طي قKKرن بيسKKتم

و همکKKاران،ZhangافKKزايش يافتKKه اسKKت. تغيKKKير يKKKا تغييرپKKKذيري اقليم را در حوضKKKه رودخانه زرد به کمKKک مطالعKKه دمKKاي فKKرين

تKKا1960سKKرد و گKKرم طي بKKازه زمKKاني کردند. نتايج آن ها نشKKان دادي بررس2004

که رونKKد رویKKداد گرماهKKاي فKKرين در سKKطح درصد، در بيشKKتر ايسKKتگاه هاي95اطمينان

مرکKKزي و پKKايين دسKKت حوضKKه معKKني دارZhang)نيسKKت ‌ et ‌ al., ‌ 2008) KK.ايKKير دمKKس

ميKKانگين روزانKKه در کشKKور بحKKرين توسKKطElagib ا 1947 و همکاران در دورهKK2005 ت،

در ايستگاه فرودگاه بين المللي منامه نشان داده کKKه رونKKد گرمايشKKي مهمي در دمKKاي

درجKKKKه66/1فصKKKKل خشKKKKک در حKKKKدود سKKانتي گراد، به ويKKژه در ماه هKKاي تابسKKتان

تKKا17/0)مي تKKا جKKوالي و اکتKKبر( در حKKدود درجKKه سKKانتي گراد در دهKKه آخKKر روي24/0

. (Elagib‌et‌al.,‌2009)داده است (، دوره1386در ايKKران )تقKKوي و محمKKدي،

بازگشKKKKت رويKKKKدادهاي اقليمي حKKKKدي را به منظKKور شKKناخت پيامKKدهاي محيط زيسKKتی بررسی نموده اند. نتايج پژوهش آن ها نشان داد که دوره ي بازگشKKت شKKاخص هاي حKKدي گKKرم و بKKارش ده سKKاله و دوره بازگشKKت شKKاخص هاي حKKدي سKKرد طKKوالني تر شKKده اسKKت و فKKراواني وقKKوع شKKاخص هاي حKKدي گKKرم و بKKارش بيشKKتر و شKKاخص هاي حKKدي

مطKKالعه ي ديگKKريسرد کمKKتر شKKده اسKKت. ( بر روند1380توسط )كاوياني و عساكره،

دمKا طي سKKده گذشKKته در ايسKKتگاه جاسKKك انجKKام شKKد. آن هKKا نشKKان دادنKKد كKKه دمKKاي

سKKال گذشKKته )سKKال هاي104جاسKKک طي ( رونKKKدي افزايشKKKي نشKKKان1996-1893

(1383مي دهKKKKد. )جهKKKKانبخش و تKKKKرابي، تغيKKيرات دمKKا و بKKارش ايKKران را بررسKKي و پيش بيني كردند كKKه مقKKادير حKKداقل دمKKا در منKKاطق شKKمالي )سKKواحل دريKKاي خKKزر( و نواحي كوهسKKتاني ايKKران داراي تفاوت هKKاي

قابل مالحظه اي بKKوده اسKKت، ولي در ديگKKر منKKاطق كشKKور تغيKKيرات زيKKادي نKKدارد. از طKKرف ديگKKر مقKKادير حKKداكثر دمKKا در كليKKه منKKKاطق بKKKه جKKKز نKKKواحي جنKKKوبي كشKKKور )مجاورت خليج فارس و درياي عمان( داراي تغيKKKKKيرات زيKKKKKادي اسKKKKKت. )رحيم زاده و

(، نKKKKيز اختالف آهنKKKKگ1383عسKKKKكري، افKKزايش دمKاي حKKداقل و حKداكثر و كKاهش دامنKKه شKKبانه روزي دمKKا در ايKKران را مKKورد مطالعه قرار دادند و نشان دادند كه الگKKوي تغييرات دماهاي حداقل، حKKداكثر و ميKKانگين در سطح كشور يكسان نيست با وجKKود اين كKKه رونKKد افKKزايش دمKKاي حKKداقل در اكKKثر ايستگاه ها رو به افزايش بوده است. دامنKKه تغيKKKيرات شKKKبانه روزي دمKKKا در بKKKرخي از شKKKهرهاي بKKKزرگ نKKKرخ كاهشKKKي قابKKKل

. )شKKKيرغالمي ومالحظه اي داشKKKته اسKKKت ( نKKيز رونKKد تغيKKيرات دمKKاي1384قهرمKKان،

متوسط ساالنه در ايران را بررسي كردند و درصKKد ايسKKتگاه ها59نشKKان دادنKKد كKKه در

41تغيKKKيرات دمKKKا داراي رونKKKد مثبت و در درصد ايستگاه ها داراي روند منفي مي باشد

،K،44 05/0و با توجه به سKطح معKني داري درصKKد از ايسKKتگاه ها بKKه تKKرتيب41 و 15

رونKKد مثبت، منفي و بKKدون رونKKد را نشKKان مي دهنKKد. بKKا توجKKه بKKه اين نتKKايج مي تKKوان، گفت كه بيشتر مناطق در سKKال هاي آتي بKKا .افKKKKزايش دمKKKKا رو بKKKKه رو خواهKKKKد بKKKKود

( روند دماي ايران را در1383)مسعوديان، نيم سده ي گذشKKته بررسKKي كKKرده و نشKKان داده اسKKت كKKه دمKKاي ايKKران در نيم سKKده ي گذشKKKKته رونKKKKدهاي مثبت و منفي داشKKKKته اسKKت. بKKه نظKKر وی در نيم سKKده ي گذشKKته دماي شبانه، روزانه و شبانه روزي ايران بKKه ترتيب با آهنگ حدود سه، يك و دو درجKKه در هKKKر صKKKد سKKKال افKKKزايش داشKKKته اسKKKت. رونKKKKKدهاي افKKKKKزايش دمKKKKKا بیشKKKKKتر در سرزمين هاي گKKرم و كم ارتفKKاع و رونKKدهاي كاهشKKKي بیشKKKتر در رشKKKته كوه هKKKا ديKKKدهمي شوند. هدف اين پژوهش تحليل زمKKاني- مکاني روند تعداد روزهاي فرين گرم ايKKران

است.روش شناسي

63بررسي پراکنش زماني- مکاني دماهاي فرين گرم در ايران

گردآوری داده ها براي بررسی روند گرماهاي فرين ايران، در

بهره(1)اين پژوهش از پايگاه داده اسفزاري پايگKKاه داده اسKKفزاري بKKر پايKKهبKKرده ايم.

663داده هKKKاي ميKKKانگين دمKKKاي روزانKKKه ازايسKKKKKتگاه همديKKKKKد و اقليمي کشKKKKKور

تهيKKه شKKده 11/10/1383 تKKا 1/1/1340 هKKاي اين پايگKKاه داده(. ياخته1است )شKکل

کيلومKKKKتر و بKKKKه روش کريگينKKKKگ15×15 (. بنKKابراين،2محاسKKبه شKKده اسKKت )شKKکل

ابعاد آرايه ي دمKKاي روزانKKه ايKKران در پايگKKاه اسKKت. در15992×7187داده اسKKفزاري

روز( نماينKKده15992اين پايگاه، سKKطرها ) ياختKKه( نماينKKده7187زمKKان و سKKتون ها )

مکان هستند.

(: ايستگاه هاي همديد و1شکل )اقليمي

کيلومتر15×15(: ياخته هاي 2شکل ) بKKراي شناسKKايي دماهKKاي فKKرين نمايه هKKاي گوناگوني تعريف شده و اسKKتفاده مي شKKود. اما، در بيشتر اين منابع به استفاده از دماي بيشKKينه و کمينKKه سKKاالنه پرداختKKه شKKده کKKه فقط نماينده کوچکي از يک قسمت از سال

در اين پKKژوهش، بKKراي شناسKKاييمي باشد. ي انحKKرافرویداد گرماهKKاي فKKرين از نمKKايه

. اين نمايKKهي دمKKا بهKKره بKKرديمبهنجارشKKدهFujibe)توسKKط ‌ et ‌ al., ‌ معKKرفي شKKده(2007

. براي دست يابي به اين نمايه نخسKKتاست بايد ميانگين بلند مدت دما بKKراي هKKر يKKک از .روزهKKKاي تقKKKويمي سKKKال محاسKKKبه شKKKود

ي مKKورد مطالعKKه ازچنان کKKه گفKKتيم دوره باشKKد كKKه مي11/10/1383 تKKا 1/1/1340 باشKKد. پس بKKراي روز مي15992برابKKر بKKا

ي ميانگين بلندمدت دماي هر كKKداممحاسبه از روزهKKاي مKKورد نظKKر از مقKKادير دمKKاي

شKKود. سال ميانگين گرفته مي44مربوط به ي ميانگين بلندمدت بKراي ازپس از محاسبه هاي موجود در ميانگين دمKKايبين بردن نوفه

روزه، سه بار بKKر9روزانه، ميانگين متحرك شKKKود. پس ازهKKKا اعمKKKال ميروي اين داده

انجام اين مراحل انحراف دمKKاي هKKر يKKک از روز مKKKورد بررسKKKي از ميKKKانگين15992

شود.بلندمدت همان روز محاسبه مي مقدار انحراف از ميانگين بلند مدت

ي انحراف مطلق دماي هر روز هرنماينده محل )ياخته( نسبت به ميانگين بلندمدت

دماي همان روز همان محل است و برحسب زمان و مکان متفاوت خواهد بود.

ي جغرافيايياز آن جا که بر روي هر نقطه معين دامنه ي تغييرات دما در هر يک از

تواند بسيار متفاوت باشد،روزهاي سال مي بنابراين مقادير مطلق انحراف دما از

تواند مبنايميانگين بلندمدت هر روز نمي هاي مختلفي دماهاي فرين زمانمقايسه

باشد. همين استدالل در مورد تشخيص اهميت مقادير مطلق انحراف دما از

ميانگين بلندمدت که در نقاط جغرافيايي اند نيز صادق است.مختلف محاسبه شده

بنابراين، براي آن که مقادير انحراف دماي ي جغرافيايي وهاي مختلف در يک نقطهزمان هاي مختلف در يک زمان معين بامکان

يکديگر قابل مقايسه باشند، الزم است مقادير مطلق انحراف دما به کمک پراش دما استانداردسازي شوند. پراش انحراف

روزه31از ميانگين بلند مدت روي پنجره (1ي )براي هر روز تقويمي به کمک رابطه

روزه سه9به دست آمده و ميانگين متحرك )شود تا نوفه ها بار بر روي آن اعمال مي

Noise) .از بين برود

1393، بهار و تابستان 9، شماره 5پژوهش های محیط زیست، سال 64

σ 2( i , j)= ∑n=1340

1383

∑j '= j−15

j+15

[ΔT ¿ ( i , j' , n)−ΔT ( i , j' ) ]2÷31N

(1)ΔT ¿ ( i , j ميانگين انحKKراف دمKKا روي پنجKKره(

( به دسKKت2ي ) روزه اسKKت و از رابطه31آيد.مي

(2) ΔT ¿ ( i , j )= ∑

n=1340

1383

∑j'= j−15

j+15

ΔT ¿( i , j' , n)÷31N

ي تفاضل دماي بهنجKار شKدهسرانجام نمايه(NTD)‌ که با نمايهx¿ هKKنموده شده است، ب

شود.ي زير محاسبه ميکمک رابطه(3)

x¿( i , j ,n )=ΔT ¿( i , j , n )÷σ ¿( i , j)

σكه در آن ¿( i , j )=√σ 2¿( i , j باشد. مي( ( و بر2 ياخته )شکل 7187اين نمايه، براي

روز محاسKKبه15992روي هر ياختKKه بKKراي روز15992شKKد. سKKپس بKKراي هKKر يKKک از

بKر¿xبررسي شKده ميKانگين مکKاني نمايKه روي ايKران و درصKد مسKاحتي از ايKران کKه

x¿≥2 ،رتيبKKه اين تKKداشته استخراج شد. ب بKKه دسKKت آمKKد کKKه15992×2ي يKKک آرايه

ي گرماهاي ايران براي هKKربزرگي و گستره تKKKا1/1/1340ي يKKKک از روزهKKKاي بKKKازه

. سKKKKپس را نشKKKKان مي دهد11/10/1383 تعKKداد آن بKKراي هKKر مKKاه سKKال جداگانKKه محاسKKبه شKKد و رونKKد آن طي دوره مKKورد مطالعKKه بKKراي تKKک تKKک ياخته هKKا در سKKطح

و نقشKKه هاي به دسKKت آمKKد 95/0اطمينKKان رونKKKد ترسKKKيم شKKKد. اين نقشKKKه ها، نشKKKان مي دهنKKد کKKه در هKKر مKKاه کKKدام بخش هKKای

درصKKد اطمينKKان طی دوره95کشKKور بKKا آماري روند کاهشی يKKا افزايشKKی گرماهKKاي فKKرين را داشKKته اند و کKKدام بخش هKKا رونKKد نشKKان نمي دهنKKد. سKKپس مسKKاحت نKKواحی

دارای روند و بدون روند بر روی آن ها بKKرایهر يک از ماه ها محاسبه شده است.

بحث روی یافته ها براي پهنه ايرانNTD(2)سري زماني شاخص

( نشان3طي دوره مورد مطالعه در شکل ) داده شKKده اسKKت. همKKان طور کKKه مشKKاهده مي شKKKود، رونKKKد شKKKاخص به دسKKKت آمKKKده ناهنجاري زيادي را طي دوره مورد مطالعKKه نشان مي دهد. به طورکلي مي توان گفت که

دما در ايKKران رونKKد1351 تا 1340از سال نزولي از خود نشKان مي دهKد. ولي از سKال

بKKKه بعKKKد، به طKKKورکلي داراي رونKKKد1351 صKKعودي اسKKت و طي سKKال هاي اخKKير اين روند شتاب بيشتري داشKKته اسKKت. اگKKر مKKا

2آسKKتانه ي دمKKاي فKKرين سKKرد و گKKرم را انحراف معيار از ميانگين بلند مدت خKKود در نظر بگيريم، با توجه به اين شKKکل مي تKKوان گفت که دماهاي فرين سرد طي دوره مورد مطالعKKKه رونKKKد نKKKزولي داشKKKته اسKKKت، در حالي که دماهاي فرين گرم روند صKKعودي از

و1371خKKKود نشKKKان مي دهKKKد. از سKKKال ، رونKKد صKKعودي دماهKKاي فKKرين گKKرم1372

( مKKيزان اين4کKKامال آشKKکار اسKKت. شKKکل ) طي دوره نشKKان1096شاخص را در ياخته

مي دهKKد. اين ياختKKه داراي بKKاالترين مKKيزان در کل ياخته هاسKKت و در نيمKKهNTDشاخص

غربي کشور )در جنKKوب ايسKKتگاه خرم آبKKاد( قرار دارد. همان طور کKه در قسKمت داده و

‌NTDروش شناسي ذکر شKKد، رونKKد شKKاخص محاسKKبه شKKده95/0در سKKطح اطمينKKان

اسKKت. بنKKابراين، بKKه لحKKاظ آمKKاري کKKامالمعني دار است.

در ماه فروردين، رویداد گرماهاي فKKرين بKKر درصKKد از پهنKKه ايKKران در1/64روي حKKدود

درصKKد رونKKد نشKKان95سKKطح اطمينKKان درصد ايران داراي روند1/3نمي دهد. حدود

منفي بوده که بيشتر گوشه هKايي از شKKKرقو بخش هKاي کمي از ارتفاعات کشور را در

65بررسي پراکنش زماني- مکاني دماهاي فرين گرم در ايران

براي پهنه ي ايرانNTD(: سري زماني شاخص 3شکل )

ايران )اين ياخته در نزديک1096 براي ياخته ي NTD(: سري زماني شاخص 4شکل )شهر

خرم آباد قرار گرفته است( رفتار زماني- مکاني رویداد گرماهاي فرين ايران درفصل بهار

رونKKد28 تKKا 5بر گرفته است )در شکل های و شKKKیب رونKKKد دمKKKای فKKKرین در ماه هKKKا و فصKKل های مختلKKف قابKKل مشKKاهده اسKKت(.

درصKKد از گسKKتره کشKKور نKKيز شKKاهد9/32 رونKKد مثبت رویKKداد گرماهKKاي فKKرين در اين ماه مي باشد. اين مناطق بيشKتر بKر نKKواحي کم ارتفKKاع جنوب شKKرق و جنKKوب غرب و بKKه صKKورت پراکنKKده در گوشKKه هايي از مرکKKز

3/88(.KK 1کشور قرار گرفته است )جKKدول 95درصد از مناطقي که در سطح اطمينان

درصKKد از8/31درصKKد داراي رونKKد بKKوده ) روز در دهKKه2کشور(، داراي شيب کمتر از

است. بKKه بيKKان ديگKKر، در اين قلمKKرو تعKKداد 2روزهاي گKKرم فKKرين در هKKر دهKKه حKKداکثر

روز افزايش يافته اسKKت. منKKاطق بKKا شKKيب بيشKKينه ی مثبت بيشKKتر بKKر ارتفاعKKات بKKارز، سKپيدان فKKارس و بخش کKوچکي از دماونKد

(. 2 و جدول 6قرار گرفته است )شکل در ماه ارديبهشKت، رویKKداد گرماهKاي فKKرين

درصKKد از پهنKKه ايKKران بKKدون رونKKد50در اسKKت. در اين مKKاه، رونKKد مثبت گرماهKKاي فرين ايران در رديف سوم از نظKKر وسKKعت

درصد از مساحت5/45قرار دارد که حدود ايران را در بKKردارد. بKKه طKKور تقريKKبی، تنهKKا مناطق مرتفع کشور روند مثبKKتي را از خKKود

درصد از گسKKتره5/4نشان نمي دهد. حدود کشKKور نKKيز نشKKان دهنده رونKKد منفي اسKKت

درصد از گستKره مناطKق9/70(.K 1)جدول درصKد از 5/35داراي رونKد )

0 05 2 00 5

ماهدماي فرين گرم در (: روند 5شکل )فروردين

1393، بهار و تابستان 9، شماره 5پژوهش های محیط زیست، سال 66

0 052 005

شيب روند تعداد روزهاي(: 6شکل )گرم فرين

در ماه فروردين روز در دهKKه را نشKKان2 تا 0کشور(، شيب

درصKKد از منKKاطق18مي دهKKد. نزديKKک بKKه 2 درصد از کشور( نيز شيب 9داراي روند )

روز در دهKKKه را نشKKKان مي دهKKKد کKKKه4تKKKا مسKKاحت پوشKKيده شKKده توسKKط اين شKKيب

درصKKKد بيش از مKKKاه فKKKروردين15حKKKدود افزايش داشته است. در اين مKKاه، روزهKKاي

روز4فرين گرم به ميزان بKKزرگي )بيش از در دهه( در بخش هايي از کشKKور خودنمKKايي مي کند. مناطق با شKKيب بيشKKينه ی مثبت در اين مKKاه ماننKKد فKKروردين اسKKت، امKKا بKKا گستردگي بيشتر و البته ارتفاعKKات اطKKراف

کرمان نيز به آن اضافه شده است.

0 0 52 0 05

(: روند دماي فرين گرم در ماه7شکل)ارديبهشت

0 05 2 005

(: شيب روند تعداد روزهاي8شکل)فرين گرم

در ماه ارديبهشت 2/57در خKKرداد مKKاه، گرماهKKاي فKKرين در

درصد ايران روندي از خود نشان نمي دهنKKد. درصد ايKران کKه بيشKتر در5/35اما، حدود

مناطق جنوبي، شرقي و بخش هKKاي کمي از 2/7غKKرب کشKKور قKKرار دارد، رونKKد مثبت و

درصد ايKKران نKKيز گويKKاي رونKKد منفي اسKKت درصKKد از6/68(.KK 1 و جKKدول 17)شKKکل

درصKKد از3/29منKKاطقي کKKه داراي رونKKد ) روز در دهKKه يKKا بKKه2 تKKا 0ايKKران(، شKKيب

روز در قKKرن را نشKKان20عبارتي کمKKتر از روز4 تا 2مي دهد. در اين ماه مقدار شيب

در دهه نسبت بKKه ارديبهشKKت کKKاهش يافتKKه روز در8 تKKا 6 و 6 تKKا 4اسKKت. امKKا، شKKيب

دهKKه بKKه مقKKدار قابKKل مالحظه اي رسKKيده و شKKايان توجKKه مي باشKKد. در اين مKKاه، شKKيب

درصKKد16 روز در دهKKه نKKيز بKKه 2کاهشKKي رسKKيده و گويKKاي کKKاهش رويKKدادهاي فKKرين گKKرم در اين مKKاه در بKKرخي منKKاطق کشKKور اسKKت. از اين جهت خKKرداد مKKاه در رديKKف سوم بين ديگر ماه ها قرار مي گيرد. مناطق با شيب بيشينه ی مثبت در اين ماه بيشتر بر ارتفاعات بارز و دشت لوت البته با وسKKعت

مKKاه اول سKKال، مسKKتقر شKKده2بيشKKتر از است.

67بررسي پراکنش زماني- مکاني دماهاي فرين گرم در ايران

0 052 00 5

(: روند دماي فرين گرم در ماه9شکل)خرداد

0 052 00 5

(: شيب روند تعداد روزهاي10شکل )فرين گرم

در ماه خرداد رفتار زماني- مکاني رویداد گرماهاي

فرين ايران در فصل تابستان 3/46در ماه تير، رویداد گرماهاي فKKرين در

درصد از پهنه ايKKران بKKدون رونKKد اسKKت. در اين ماه، روند مثبت گرماهKKاي فKKرين ايKKران در رديف چهارم از نظKKر وسKKعت قKKرار دارد

درصد از پهنه ي ايKKران را در2/46که حدود بKKر دارد. در اين مKKاه، به طKKور تقريKKبی تنهKKا مناطق مرتفع کشور روند مثبKKتي را از خKKود

درصد ايران نيز گويKKاي5/7نشان نمي دهد. 60(. نزديKKک بKKه 1روند منفي است )جدول

3/27درصد از گستره مناطق داراي رونKKد ) تKKا0درصKKد از فضKKاي ايKKران(، شKKيب مثبت

روز2 روز در سال يا به عبارتي حKKدود 2/0 4 تا 2در دهه دارد. وسعت مناطق با شيب

روز در قKKرن(40 تKKا 20روز در دهه نيز )يا تKKا4 درصد کشور رسيده و شKKيب 5/15به درصKKد پهنKKه ايKKران2 روز در دهه نKKيز بKKه 8

افزايش يافته است. مناطق با شيب بيشينه مثبت در اين مKKاه ماننKKد ماه هKKاي قبKKل بKKر

ارتفاعات نيمه جنKKوبي کشKKور و بخش هKKايياز دشت خوزستان و دشت مغان

0 05 2 00 5

(: روند دماي فرين گرم در11شکل )ماه تير

0 052 005

(: شيب روند تعداد روزهاي12شکل )فرين گرم در ماه تير

قرار دارد. در مKKاه مKKرداد، رویKKداد گرماهKKاي فKKرين در

درصد از پهنه ايران بدون روند است.4/49 در اين مKKاه، رونKKد مثبت گرماهKKاي فKKرين

درصد از مسKKاحت ايKKران7/43ايران حدود را در بKKر دارد. در اين مKKاه نKKيز بKKه طKKور تقريKKبی تنهKKا منKKاطق مرتفKKع کشKKور رونKKد

درصKKد9/6مثبتي را از خود نشان نمي دهد. ايران نKKيز دارای رونKKد منفي اسKKت )جKKدول

1 KK.)1/45( دKKاطق داراي رونKKد از منKKدرص درصKKد از پهنKKه ايKKران(، داراي شKKيب8/22

8 تKKا 4 روز در دهه اسKKت. شKKيب 2کمتر از روز در دهKKه در اين مKKاه نسKKبت بKKه ديگKKر ماه هاي سال، در بيشينه ي خKKود قKKرار دارد. يعKKKني در اين مKKKاه، مKKKا شKKKاهد بيشKKKينه ي افKKزايش روزهKKاي گKKرم فKKرين در ايKKران در

درصKKد ازکشKKور مي باشKKيم، امKKا از2/15 تKKا40جهتي نيز در برخي مناطق به مKKيزان

روز در قرن نيز شKKاهد کKKاهش روزهKKاي60

1393، بهار و تابستان 9، شماره 5پژوهش های محیط زیست، سال 68

درصKKد کشKKور(5/0گرم فKKرين هسKKتيم )در اولکه از اين جهت نيز اين مKKاه در رديKKف

قرار دارد. به طور کلي، اين ماه هم از نظKKر بيشKKينه ي کKKاهش و هم بيشKKينه ي افKKزايش

اولگستره ي روزهاي گرم فرين در رديKKف اسKKت. منKKاطق بKKا شKKيب بيشKKينه منفي يKKا کاهش روزهKKاي فKKرين گKKرم در اين مKKاه بKKر ارتفاعات زردکوه، اشKKترانکوه و بخش هKKايي از کرمانشاه و لرسKتان و گوشKه ي کKوچکي از شKKمال غرب و بخش هKKايي نKKيز از شKKرق کشKKور در مKKرز کشKKور افغانسKKتان منطبKKق است. اما مناطق با شيب بيشينه ي مثبت يا افزايش روزهاي فرين گKKرم ماننKKد ماه هKKاي

قبل مي باشد.

0 0 52 00 5

(: روند دماي فرين گرم در ماه13شکل)مرداد

0 052 005

(: شيب روند تعداد روزهاي14شکل)فرين گرم

در ماه مرداد در ماه شهريور، رویKKداد گرماهKKاي فKKرين در

درصد از پهنKKه ايKKران رونKKدي از خKKود6/41 نشKKKان نمي دهKKKد. در اين مKKKاه، گسKKKترش منKKاطق بKKا رونKKد مثبت گرماهKKاي فKKرين در

درصد3/52 قرار دارد که حدود اولرديف درصKKد1/6از فضKKاي کشKKور را در بKKردارد.

ايران هم نشان دهنKKده ي رونKKد منفي اسKKت

درصد از وسعت ايران که7/51(. 1)جدول درصKKد کشKKور(،1/30داراي رونKKد بKKوده )

تKKا0+ روز در سKKال )2/0 تا 0داراي شيب تKKا2 روز در دهه( است. بيشKKينه ي شKKيب 2 ماهKKه اول6 روز در دهKKه نKKيز نسKKبت بKKه 4

درصد کشور( در اين ماه ديده18سال )در مي شKKود. بيشKKينه ي شKKيب مثبت و منفي در اين ماه مانند مرداد مي باشد. امKKا، سKKواحل دريKKاي عمKKان در جنوب شKKرق کشKKور بKKه مناطق داراي شيب منفي يا کاهش روزهاي

فرين گرم اضافه شده است. بررسKي آهنگ رونKد روزهKاي فKKKرين گKKKKرم

ماه اول سKال، 6در بيان کننKKده آن اسKKت کKKه اين رويKKدادها در فصول گرم سال با مقدار بسيار بزرگKي در حال افزايش است. به اين معني که تنها در

اين

0 05 2 005

(: روند دماي فرين گرم در15شکل )ماه شهريور

0 0 52 0 05

(: شيب روند تعداد روزهاي16شکل )فرين گرم

در ماه شهريور بخش سKال شKاهد افKKزايش تعKداد روزهKاي

روز در دهKKه )يKKا8 تKKا 6فرين گرم با شKKيب روز در قKKرن( در بKKرخي نقKKاط80 تKKا 60

ايKKران هسKKتيم. نکتKKه قابKKل توجKKه ديگKKر اين

69بررسي پراکنش زماني- مکاني دماهاي فرين گرم در ايران

است کKKه بKKاز هم تنهKKا در فصKKل تابسKKتان و مهر ماه کKKاهش اين رويKKدادهاي گKKرم را در

روز در6 تKKا 4برخي نقاط ايKKران بKKا شKKيب (. پس اين نيمKKه2قKKرن مي بيKKنيم )جKKدول

سال هم از نظKر رونKد افKKزايش و هم رونKد کاهش رويدادها قابل توجه است. بيشKKينه ي شKKيب مثبت در نيمKKه اول سKKال بيشKKتر بKKر ارتفاعات جنKKوبي کشKKور منطبKKق مي باشKKد. امKKKا بيشKKKينه ي شKKKيب منفي بيشKKKتر بKKKر ارتفاعKKات زردکKKوه و نيمKKه غKKربي کشKKور و

سواحل درياي عمان منطبق است. رفتار زماني- مکاني رویداد گرماهاي

فرين ايران در فصل پاييز در مهKKر مKKاه، رویKKداد گرماهKKاي فKKرين در

درصد از پهنه ايران بدون روند است.7/47 در اين مKKاه، رونKKد مثبت گرماهKKاي فKKرين

درصد از مسKاحت ايKKران را46ايران حدود در برگرفته است. در اين ماه نKKيز بKKه طKKور تقريKKبی تنهKKا منKKاطق مرتفKKع کشKKور رونKKد مثبتي از خود نشKKان نمي دهKKد. به طKKورکلي،

درصد ايران نشKKان دهنKKده رونKKد منفي3/6 درصKKد از وسKKعت2/48(.KK 1است )جKKدول

ايKKران کKKه از خKKود رونKKد نشKKان مي دادنKKد ) درصKKد از کشKKور(، شKKيب افزايشKKي2/25

روز در دهه دارد. امKKا نکتKKه قابKKل2کمتر از توجه اين ماه افKKزايش زيKKاد روزهKKای فKKرين

18 روز در دهKKه )در 4 تKKا 2گKKرم بKKا شKKيب درصKKد ايKKران(مي باشKKد. پس از اين مKKاه در آبان و آذر اين مقدار شيب به سKKرعت افت نمKKوده اسKKت. بKKه دليKKل داشKKتن اين مقKKدار شيب در برخي نقاط ايران، مهر ماه در بين

قKKرار اولديگKKر ماه هKKاي سKKال در رديف مي گيرد. منKKاطق بKKا شKKيب بيشKKينه ي منفي نسبت به ماه قبل کمتر شده و بKKر زردکKKوه مستقر شده است البته شKKيب کمKKتر آن بKKر ارتفاعات کرمانشاه و بخش هاي کKKوچکي از

گرفته قKKرار کشKKور ارتفاعات شرق و غKKرب مانند مثبت بيشKKينه ي شKKيب با منKKاطق است.

ماه هKKاي قبKKل بKKر ارتفاعKKات نيمKKه جنKKوبي کشور مستقر شده امKKا نسKKبت بKKه ماه هKKاي قبل به سKKمت عرض هKKاي جنKKوبي تر حKKرکت

کرده است.

0 0 52 0 05

(: روند دماي فرين گرم در17شکل )ماه مهر

0 0 52 0 05

(: شيب روند تعداد روزهاي18شکل )فرين گرم در ماه مهر

54در ماه آبان، رویKداد گرماهKاي فKKرين در درصد از پهنه ايران بدون روند اسKKت. رونKKد

درصد9/41مثبت گرماهاي فرين نيز حدود 1/4از سطح ايران را در بKKر گرفتKKه اسKKت.

درصد ايران نيز رونKKد منفي نشKKان مي دهKKد درصKKد از گسKKتره داراي9/85(.KK 1)جKKدول

درصKد ايKران(، گويKKاي40روند )نزديKک بKKه روز در دهKه اسKKت کKKه از2شKKيب کمKKتر از

اين جهت نسبت به ديگKKر ماه هKKاي سKKال در رديف سوم قرار مي گيرد. از اين ماه سKKال به بعد، کاهش روزهاي فرين گرم بKKا شKKيب

روز در دهه و افزايش آن نيز با4بيش تر از روز در دهه در حKKد صKKفر4شيب بيش تر از

باقي مانده است، يعني در نيمه سKKرد سKKال به استثناي ماه هاي بهمن و اسفند در ايKKران روزهKKاي فKKرين گKKرم در محKKدوده افزايشKKي

روز در دهه باقي مانده است. در4کمتر از اين ماه، مناطق حاوی شيب رونKKد مثبت در بیشتر مناطق داراي رونKKد تقريبKKا يکنKKواخت است و تفاوت زيKKادي بKKه جKKز در بخش هKKاي

1393، بهار و تابستان 9، شماره 5پژوهش های محیط زیست، سال 70

کوچک از خود نشان نمي دهد. مناطق دارای شKKيب رونKKد منفي نKKيز ماننKKد مKKاه قبKKل بKKر

مناطق مرتفع غرب کشور قرار دارد.

0 052 00 5

(: روند دماي فرين گرم در19شکل )ماه آبان

0 05 2 005

(: شيب روند تعداد روزهاي20شکل )فرين گرم در ماه آبان

2/64در ماه آذر، رویداد گرماهاي فKرين در درصد از پهنه ايKKران بKKدون رونKKد اسKKت. در اين ماه، روند مثبت گرماهKKاي فKKرين ايKKران

درصد از مسKKاحت ايKKران را در8/32حدود بر دارد. اين مناطق بيشKKتر در نيمKKه جنKKوبي کشور قرار گرفته اند. گوشه هاي کKKوچکي از شمال کشور نيز رونKKد منفي از خKKود نشKان

درصKKد ايKKران نKKيز نشKKان دهنKKده3مي دهد. 2/86(. در 1رونKKKد منفي اسKKKت )جKKKدول

31درصKKد از وسKKعت نKKواحی داراي رونKKد ) درصد ايران(، رويدادهاي فKKرين گKKرم شKKيب

روز در دهKKه را نشKKان2افزايشKKي کمKKتر از درصد از مناطق داراي8مي دهد. نزديک به

درصد کشور( نيز نشان دهنده شKKيب3روند) روز در دهKKKه اسKKKت.2کاهشKKKي کمKKKتر از

مناطق با شيب منفي بر خالف ماه هاي قبل در اين ماه بر ارتفاعات شمالي کشور قرار گرفتKKه اسKKت )ارتفاعKKات طKKالش و آالداغ(.

اما، منطقه با شيب بيشينه مثبت بر دماونKKدمستقر شده است.

0 052 005

(: روند دماي فرين گرم در21شکل )ماه آذر

رفتار زماني- مکاني رویداد گرماهايفرين ايران در فصل زمستان

در دي ماه، رویKداد گرماهKاي فKKرين بKKر روي درصد از پهنه ايKKKران در سKKطح6/49حدود

درصد رونKد نشان نمKي دهد و 95اطمينان

0 0 52 0 05

(: شيب روند تعداد روزهاي22شکل )فرين گرم در ماه آذر

درصKKد ايKKران نKKيز داراي رونKKد2/1حKKدود درصد از گسKKتره کشKKور2/49منفي است.

شاهد روند مثبت رویداد گرماهKاي فKرين در اين ماه مي باشد، به طور تقريKKبی، نيمي از مناطق کشور در اين ماه داراي رونKKد مثبت

درصKKد از گسKKتره ي71اسKKت. همچKKنین، درصKKد95نKKواحي کKKه در سKKطح اطمينKKان

درصKKد ايKKران(، شKKيب36داراي روند بوده ) روز در دهKKه را نشKKان2افزايشKKي کمKKتر از

ماه آخر پاييز2مي دهد. در اين ماه، پس از کKKه شKKاهد کKKاهش گسKKترش شKKديد مقKKدار

روز در دهKKه بKKوديم،6 تKKا 4شيب افزايشي باز شاهد افزايش گسترش اين مقدار شيب

71بررسي پراکنش زماني- مکاني دماهاي فرين گرم در ايران

درصKKد ايKKران( در منKKاطق5/26)به مKKيزان داراي رونKKد هسKKتيم. بKKا توجKKه بKKه اين کKKه دی ماه تقريبKKا در سراسKKر ايKKران سKKردترين ماه سال محسوب مي شود، اين نتيجه قابل توجKKKه اسKKKت. شKKKيب بيشKKKينه ی مثبت بKKKر دماوند، ارتفاعات سKKهند و دشKKت گرگKKان و ارتفاعKKات سKKپيدان فKKارس متمرکKKز شKKده

است.

0 052 005

(: روند دماي فرين گرم در23شکل )ماه دي

0 052 005

(: شيب روند تعداد روزهاي24شکل )فرين گرم در ماه دي

در بهمن ماه، رویداد گرماهاي فرين بر روي درصد از پهنه ي ايران در سطح5/86حدود

درصد روند نشان نمي دهKKد کKKه95اطمينان اولاز اين نظKر بين ديگKر ماه ها در رديKKف

درصKKد ايKKران6/11قرار مKKKي گيرد. حKKKدود نيز روند منفي دارد که از اين نظKKر نKKيز بين

قKKرار مي گKيرد.دومساير ماه هKا در رديKف کمترين روند مثبت رویKKداد گرماهKKاي فKKرين

درصKKد از گسKKتره ي کشKKور2/49به مKKيزان درصد از مKKيزان4/10در اين ماه مي باشد.

درصKKد95مساحتي که در سKKطح اطمينKKان 2داراي رونKKد بKKوده، داراي شKKيب کمKKتر از

روز در دهه اسKKت، امKKا، نکته ي قابKKل توجKKه

درصد مناطق80ديگر اين ماه آن است که درصد ايKKران( شKKيب منفي10داراي روند )

روز در دهKKه را نشKKان2)کاهشي( کمKKتر از اولمي دهKKد کKKه از اين نظKKر نKKيز در رديف

نسبت به ديگر ماه هاي سال قرار مي گKKيرد. شKKKيب بيشKKKينه ي منفي در اين مKKKاه بKKKر ارتفاعات طالش، چهKKل چشKKمه )آذربايجKKان غKKKربي(، زاگKKKرس )اطKKKراف زردکKKKوه( و ارتفاعKKات بKKارز و گوشKKه هايي از ارتفاعKKات شرق کشور متمرکز شده است. بKا این کKه منKKKاطق بKKKا شKKKيب مثبت در اين مKKKاه کم مي باشKKد، امKKا بKKر ارتفاعKKات مهم کشKKور از جملKKKه دماونKKKد، سKKKهند و سKKKپيدان قKKKرار

گرفته اند.

0 0 52 0 05

(: روند دماي فرين گرم در25شکل )ماه بهمن

0 052 005

(: شيب روند تعداد روزهاي26شکل)فرين گرم

در ماه بهمن در اسفند مKKاه، رویKKداد گرماهKKاي فKKرين بKKر

درصKKد از پهنKKه ايKKران در7/77روي حKKدود درصKKد رونKKد نشKKان95سKKطح اطمينKKان

اين نظر بين سKKاير ماه هKKا در نمي دهد که از درصKKد14رديف دوم قرار مي گKKيرد. حKKدود

ايران داراي روند منفي مي باشKد کKه از اين نظر نيز بين ساير ماه ها در رديف اول قرار

1393، بهار و تابستان 9، شماره 5پژوهش های محیط زیست، سال 72

مي گيرد. روند مثبت رویداد گرماهاي فرين درصد از گستره ي کشور را در اين ماه3/8

درصد از مقدار مسKKاحتي8/35مي پوشاند. درصد داراي روند95که در سطح اطمينان

درصد از گسKKتره ايKKران(،9بوده )نزديک به روز در دهKKه اسKKت.2داراي شيب کمKKتر از

درصKKد آن نشKKان دهنده ي شKKيب3/54امKKا، روز در دهKKKه اسKKKت. بKKKه2منفي کمKKKتر از

درصKKد از گسKKتره ايKKران در12عبارتي، در اين ماه شاهد کKKاهش روزهKKاي فKKرين گKKرم

درصKKد آن روزهKKاي9هسKKتيم و فقKKط در فرين گرم در حال افزايش است. مناطق با شيب بيشنه ي منفي در اين ماه ماننKKد بهمن مي باشKKد، امKKا وسKKعت بيشKKتري يافته انKKد. منKKKاطق بKKKا شKKKيب يبشKKKنه مثبت نKKKيز بKKKر ارتفاعات مهم کشور از جمله دماوند، سهند و سKKKپيدان و دشKKKت لKKKوت و بخشKKKي از ارتفاعات بشاگرد و چاله ي جازموريان قرار

گرفته اند.

0 052 005

(: روند دماي فرين گرم در ماه27شکل)اسفند

درصKKد39در فصل زمستان، در دي ماه در از گستره ي کشور روزهKاي فKرين گKKKرم بKKا

روز در دهKKKKKKKه در2آهنKKKKKKگ کمتKKKKKKKر از حKاالفزايش است، اما، در بهمن و اسفند بر خالف دي مKKاه بيشKKتر منKKاطق داراي رونKKدنشان دهنده آهنگ کاهش روزهاي فرين گرم

0 0 52 0 05

(: شيب روند تعداد روزهاي28شکل)فرين گرم

در ماه اسفند اسKKKت و منKKKاطق افزايشKKKي اين رويKKKدادها گستره ي کمتري را مي پوشKKاند. در ماه هKKاي فصKKل زمسKKتان بيشKKينه ي شKKيب مثبت بKKر ارتفاعات مهم کشور از جمله دماوند، سهند و سKKپيدان فKKارس قKKرار دارد، امKKا بيشKKينه شيب منفي بيشتر در مناطق مرتفع غرب و

شمال کشور مشاهده مي شود.

(: درصد گسترش روند روزهاي فرين گرم در ماه هاي مختلف )در سطح1جدول ) درصد(95اطمينان

درصد گسترشماهروند مثبت

درصد گسترشروند منفي

درصد گسترش بدونروند

9/321/31/64فروردين5/455/450ارديبهشت

5/352/72/57خرداد2/465/73/46تير

7/439/64/49مرداد3/521/66/41شهريور

463/67/47مهر9/411/454آبان8/3232/64آذر2/492/16/49دي

9/16/115/86بهمن3/8147/77اسفند

نتيجه گيري

73بررسي پراکنش زماني- مکاني دماهاي فرين گرم در ايران

سري زماني نمايه ی انحراف بهنجار شKKده ی دمKKKا بKKKراي پهنه ی ايKKKران طي دوره مKKKورد مطالعه بيان گر آن است کKKه رونKKد شKKاخص به دست آمده ناهنجاري زيKKادي را طي دوره مورد مطالعه نشان مي دهد. روزهاي فKKرين گرم طي دوره مورد مطالعه رونKKد صKKعودي

بيشKKترين رونKKد مثبتاز خود نشان مي دهد. تعKKداد روزهKKاي همKKراه بKKا گرماهKKاي فKKرين مربKKKKوط بKKKKه ماه هKKKKاي شKKKKهريور، دي و

ارديبهشت است که وسعت زيادي داشKKته و بيشتر در مناطق جنوبي کشور قKرار دارنKد. بيشترين درصد پهنKKه ايKKران کKKه رونKKد منفي تعداد روزهاي همKKراه بKKا گرماهKKاي فKKرين را نشان مي دهد، مربوط به ماه هKKاي اسKKفند و بهمن مي باشKKد. بيشKKينه ي شKKدت افKKزايش تعداد روزهKاي گرم فKKرين مKKKربوط بKKه مKKاه

32 است که حKدود فKروردين

(: گستره گروه هاي روندي مختلف در طي ماه هاي سال )بر حسب درصد(2جدول ) 6 تا 4ماه

روز کاهش در

دهه

روز4تا 2 کاهش در

دهه

روز2 تا 0 کاهش در

دهه

روز2 تا 0 افزايش در

دهه

روز4 تا 2 افزايش در

دهه

روز6 تا 4 افزايش در

دهه

روز8 تا 6 افزايش در

دهه

005/83/881/300فروردينارديبهش__

ت05/05/89/708/173/21/0

06/03/166/689/93/32/1خرداد6/07/37/99/509/284/39/1تير

12/45/81/451/309/72/3مرداد4/02/287/51315/52/1شهريور

3/04/33/82/483/343/52/0مهر01/17/79/8552/00آبان09/05/72/864/500آذر04/029/705/262/00دي

08/5804/108/300بهمن03/83/548/356/100اسفند

درصKKد از کشKKور گرماهKKاي فKKرين بKKا شKKيب روز در دهKKه در حKKال افKKزايش2کمKKتر از

پس از فKKروردين بKKه تKKرتيب ماه هKKاياست. ، البتKKKKهآذر و ارديبهشKKKKت قKKKKرار مي گيرند

گسترش مکاني آن ها بيش از ماه فKKروردين است. بررسKKي آهنKKگ رونKKد روزهKKاي فKKرين گرم در نيمه اول سال بيان کننده آن اسKKت کKKه اين رويKKدادها در فصKKول گKKرم سKKال بKKا مقدار بسيار بزرگي در حال افزايش اسKKت. بKKه اين معKKني کKKه تنهKKا در اين بخش سKKال شاهد افزايش تعداد روزهاي فKKرين گKKرم بKKا

روز80 تKKا 60 روز در دهه )يKKا 8 تا 6شيب در قرن( در برخي نقاط ايران هستيم. نکته قابل توجه ديگر اين است که باز هم تنهKKا در فصKKKل تابسKKKتان و مهKKKر مKKKاه کKKKاهش اين رويدادهاي گرم را در برخي نقKاط ايKKران بKا

روز در قKKKKرن مي بيKKKKنيم.6 تKKKKا 4شKKKKيب بيشKKينه ي شKKيب مثبت در نيمKKه اول سKKال بيشتر بر ارتفاعKKات جنKKوبي کشKKور منطبKKق مي باشد. اما، بيشينه ي شKKيب منفي بيشKKتر

بر ارتفاعات زردکوه و نيمه غKKربي کشKKور و سKKواحل دريKKاي عمKKان منطبKKق اسKKت. در فصل زمستان در دي مKKاه در بخش بKKزرگي از کشور روزهاي فرين گرم بKKا آهنKKگ کمKKتر

روز در دهKKه در حKKال افKKزايش اسKKت.2از امKKا، در بهمن و اسKKفند بKKر خالف دي مKKاه بيشKKتر منKKاطق داراي رونKKد نشKKان دهنKKده آهنگ کKKاهش روزهKKاي فKKرين گKKرم اسKKت و منKKاطق افزايشKKي اين رويKKدادها گسKKتره ي

در اسKKفند و بهمن،کمKKتري را مي پوشKKاند. رونKKد گرماهKKاي فKKرين در بخش کKKوچکي از

روز در دهKKه در2کشKKور بKKا آهنKKگ کمKKتر از حال کاهش اسKKت. اين منKKاطق بKKه صKKورت پراکنده بيشتر در غرب، شمال و بخش هايي از شرق کشور گسترده شKKده اند. بيشKKينه ی گستره مناطق بKKدون رونKKد نKKيز در ماه هKKاي

در فصKKلاسفند و بهمن قرار گرفته اسKKت. زمستان، بيشينه ي شيب مثبت بر ارتفاعات مهم کشKKKور از جملKKKه دماونKKKد، سKKKهند و سپيدان فارس قرار دارد و بيشKKينه ي شKKيب

1393، بهار و تابستان 9، شماره 5پژوهش های محیط زیست، سال 74

منفي بيشKKKتر در منKKKاطق مرتفKKKع غKKKرب و بKKKهشKKKمال کشKKKور مشKKKاهده مي شKKKود.

بررسی آهنگ رونKKد در ماه هKاي3طورکلی، مختلف گوياي آن اسKKت کKKه در اکKKثر نقKKاط ايران افزايش تعداد روزهاي فKKرين گKKرم از

روز در دهه فراتر نمي رود.2يادداشت ها

پايگKKاه داده ي اسKKفزاري يKKک پايگKKاه داده.1 اقليمي ملي اسKKت کKKه داده هKKاي دمKKاي متوسKKط، دمKKاي شKKبانه، دمKKاي روزانKKه، بKKارش روزانKKه و يخبنKKدان را در مقيKKاس

کيلومKKتر15×15روزانه و تفکيک مکاني در خود جاي داده اسKKت .اين پايگKKاه داده در دانشگاه اصKKفهان توسKKط مسKKعوديان

تهيه شده است.2. Normalized‌Temperature‌Departure

فهرست منابع . بررسي و پيش بيني تغييرات دما و بارش در ايKKران، فصKKل نامه1383جهانبخش، س. و ترابي، س. .125-104، -74تحقيقات جغرافيايي، شماره

. بررسي دوره بازگشت رويدادهاي اقليمي حدي به منظور شKKناخت1386تقوي، ف. و محمدي، ح. .12،ص 43پيامدهاي زيست محيطي، مجله محيط شناسي، شماره

. نگرشKKي بKKر تفKKاوت نKKرخ افKKزايش دمKKاي حKKداقل و حKKداکثر و1383رحيم زاده، ف. و عسKKگري، ا. .171-155، 73کاهش دامنه شبانه روزي دما در کشور، فصلنامه تحقيقات جغرافيايي، شماره

. روند نمايه هKKاي حKKدي اقليمي1388رحيم زاده، ف. عسگري، ا. فتاحي، ا. محمديان، ن. تقي پور، ا. 119-144، 93، فصلنامه تحقيقات جغرافيايي، شماره 1951-2003دما در ايران طي دوره

. بررسي روند تغييرات دماي متوسKKط سKKاالنه در ايKKران، مجلKKه1384شيرغالمي، ه. و قهرمان، ب. .23 -9، 1علوم و فنون کشاورزي و منابع طبيعي، شماره

. بررسKي و مدل سKKازي رونKKد دمKKا طي سKده گذشKKته)مطالعKKه1380کاوياني، م. ر. و عسKKاکره، ح. موردي ايستگاه جاسک(، مطالعات و پژوهش هاي دانشکده ادبيات و علوم انساني،اصKKفهان، پKKاييز و

.38-19(، 27-26زمستان) ي گذشته، مجله جغرافيا و توسKKعه، . بررسي روند دماي ايران در نيم سده1383مسعوديان، س. ا.

.106-89(، 3)پياپي 2بهار و تابستان، Bonsal,‌B.‌R;‌Zhang,‌X;‌Vincent,‌L.‌A.‌&‌Hogg,‌W.‌D.‌2001.‌Characteristics‌of‌Daily‌and‌Extreme‌Temperatures‌over‌Canada,‌Journal‌of‌Climate,‌Vol.‌14,‌1959-1979.Brown,‌B.‌G.‌&‌Katz,‌R.‌W.‌1995.‌Regional‌Analysis‌of‌Temperature‌Extreme:‌Spatial‌Analoge‌for‌Climate‌Change?,‌National‌Center‌for‌Atmospheric‌Reaserch,‌Boulder,‌Colorado,‌Jornal‌of‌Climate,‌Volume‌8,108ppBrunet,‌M.;‌Sigro,‌J.;‌Jones,‌P.‌D.;‌Saladie,‌O.;‌Aguilar,‌E.;‌Moberg,‌A.;‌Lister,‌D.‌&‌Walther,‌A.‌2007.‌Long-term‌changes‌in‌extreme‌temperatures‌and‌precipitation‌in‌Spain,‌Contribution‌to‌Science,‌3,‌331-342.Chung,‌Y.‌S.‌&‌Yoon,‌M.‌B.‌2000.‌Interpretation‌of‌recent‌temperature‌and‌precipitation‌trends‌observed‌in‌Korea,‌Theor.‌Appl.‌Climatol.‌67,‌171–180Degaetano,‌A.‌T.‌&‌Allen,‌R.‌J.‌2002.‌Trends‌in‌Twentieth-‌Century‌Temperature‌Extremes‌across‌the‌United‌States,‌Journal‌of‌Climate,‌Vol.‌15,‌3188-‌3205.Elagib,‌N.;‌Ahmad,‌A.‌A.‌&‌Anwar,‌S.‌2009.‌Development‌of‌temperatures‌in‌the‌Kingdom‌of‌Bahrain‌from‌1947‌to‌2005,Theor‌Appl‌Climatol,269-279.Fujibe,‌F.;‌Yamazaki,‌N.;‌Kobayashi,‌K.‌&‌Nakamigawa,‌H.‌2007.‌long-term‌changes‌of‌temperature‌extremes‌and‌day-to-day‌variability‌in‌Japan,‌papers‌in‌Meterology‌and‌Geophysics,‌Vol‌58.63-72.Horton,‌E.‌B.;‌Folland,‌C.‌K.‌&‌Parker,‌D.‌E.‌2001.The‌Changing‌Incidence‌of‌Extremes‌in‌Worldwide‌and‌Central‌England‌Temperatures‌to‌the‌End‌of‌the‌Twentieth‌Century,‌Climatic‌Change,‌Kluwer‌Academic‌Publishers,‌267-295.Klein‌Tank,‌A.‌M.‌G.‌&‌Konnen,‌G.‌P.‌2003.‌Trends‌in‌Indices‌of‌Daily‌Temperature‌and‌Precipitation‌Extremes‌in‌Europe,‌1946–99,‌Journal‌of‌Climate,‌Vol.‌16,‌3665-3680.Mearns ‌ Linda, ‌ O.; ‌ Schneider, ‌ K. ‌& ‌ Schneider, ‌ S. ‌ 1984. ‌ Extreme ‌High-Temperature ‌ Events ‌ :Changes ‌ in ‌ their‌Probabilities‌with‌Changes‌in‌Mean‌Temperature‌,American‌Meteorology‌Society,‌Vol‌23,‌1603.Rusticucci, ‌M. ‌&‌Barrucanda, ‌M.‌2004. ‌Observed‌Trends‌and‌Changes ‌ in ‌Temperature ‌Extremes‌over ‌Argentina.‌Journal‌of‌Climate,‌Vol.‌17,‌4099-4107.Shouquan‌Cheng,‌C.‌H.;‌Cambel,‌M.;‌Li,‌Q;‌Li‌,G.‌H.;‌Day,‌N.;‌Pengelly,‌D.;‌Gingrich,‌S.;‌Kalaassen,‌J.;‌Maclver,‌D.;‌Comer,‌N.;‌Mao,‌Y.;‌Thompson,‌W.‌&‌Lin.‌H.‌2008,‌Differential‌and‌combined‌impacts‌of‌extreme‌temperatures‌and‌air‌pollution‌on‌human‌mortality‌in‌south–central‌Canada.‌Part‌II:‌future‌estimates,‌Air‌Qual‌Atmos‌Health,‌1:223–235

75بررسي پراکنش زماني- مکاني دماهاي فرين گرم در ايران

Stafford,‌J.‌M.;‌Wendler,‌G.;‌Curtis,‌J.‌2000.‌Temperature‌and‌precipitation‌of‌Alaska:‌50‌year‌trend‌analysis,‌Theor.‌Appl.‌Climatol.‌67,‌PP.‌33-44Su,‌B.‌D.;‌Jiang,‌T.;‌Jin,‌W.‌B.‌2006.‌Recent‌trends‌in‌observed‌temperature‌and‌precipitation‌extremes‌in‌the‌Yangtze‌River‌basin,‌China.‌Theor.‌Appl.‌Climatol,‌83,‌139–‌151.Tzanakou,‌M.‌&‌Deligiorgi,‌D.‌2006.‌Trends‌of‌the‌Daily‌Maximum‌Temperature‌in‌Relation‌with‌the‌Climatic‌Change‌and‌the‌Urbanization‌in‌the‌Athens‌Basin,‌Global‌NEST‌Journal,‌Vol‌8,‌No‌3,‌pp186-194.Yan,‌Z.;‌Jones,‌P.‌D.;‌Davies,‌T.‌D.;‌Moberg,‌A.;‌Bergstrom,‌H.;‌Camuffo,‌D.;‌Cocheo,‌C.;‌Maugeri,‌M.;‌Demaree,‌G.‌R.;‌Verhoeve,‌T.;‌Thoen,‌E.;‌Barriendos,‌M.;‌Rodriguez,‌R.;‌Martin-Vide,‌J.‌&‌Yang,‌C.‌2002.‌Trends‌of‌extreme‌temperatures‌in‌Europe‌and‌China‌based‌on‌daily‌observations,‌Climatic‌Change,‌53,‌355–392.Yue,‌S.‌&‌Hashino,‌M.‌2003.‌Temperature‌trends‌in‌Japan:‌1900–‌1996,‌Theor.‌Appl.‌Climatol.‌75,‌15–27‌Zhang,‌Q.;‌Xu,‌C.‌Y.;‌Zhnag,‌Z.;‌Ren,‌G.‌&‌Chen,‌Y.‌D.‌2008.‌Climate‌change‌or‌variability?‌The‌case‌of‌Yellow‌river‌as‌indicated‌by‌extreme‌maximum‌and‌minimum‌air‌temperature‌during‌1960–2004,‌Theor.‌Appl.‌Climatol,‌93,‌35–43.