MINISTARSTVO ODRIVOG RAZVOJA I TURIZMA

REZIME

GODINJI IZVJETAJ O STANJU U OBLASTI VODOSNABDIJEVANJA, UPRAVLJANJU OTPADOM I OTPADNIM VODAMA, REALIZACIJI PRIORITETNIH AKTIVNOSTI U KOMUNALNOJ DJELATNOSTI SA PREDLOGOM PRIORITETNIH PROJEKATA ZA IZGRADNJU KOMUNALNE INFRASTRUKTURE I

PREDLOGOM MJERA.

Podgorica, mart 2015. godine

UVOD Programom rada Vlade Crne Gore za 2014. godinu u IV kvartalu predviena je izrada dokumenta Godinji izvjetaj o stanju u oblasti vodosnabdijevanja, upravljanju otpadom i otpadnim vodama, realizaciji prioritetnih aktivnosti u komunalnoj djelatnosti sa predlogom prioritetnih projekata za izgradnju komunalne infrastrukture i predlogom mjera. Meutim, zbog preglednosti materijal je koncipiran tako da je podijeljen u etiri posebna dijela i ine ga:

- Godinji izvjetaj o realizaciji prioritetnih aktivnosti u komunalnoj djelatnosti; - Informacija o stanju u oblastima vodosnabdijevanja i upravljanja otpadnim vodama u 2013.

godini; - Izvjetaj o sprovoenju Dravnog plana upravljanja otpadom u 2013. godini i - Pregled prioritetnih projekata u oblasti izgradnje komunalne infrasrukture ija realizacija se

predvia u 2015. godini.

1. Godinji izvjetaj o realizaciji prioritetnih aktivnosti u komunalnoj djelatnosti Godinji izvjetaj o realizaciji prioritetnih aktivnosti u komunalnoj djelatnosti, odnosno Izvjetaj o realizaciji mjera iz Agende reforme komunalnih djelatnosti analizira stanje u komunalnim djelatnostima, odnosno zakonodavni i institucionalni okvir u kojima se ove djelatnosti obavljaju, karakteristike odnosa u komunalnim djelatnostima, tehniku opremljenost komunalnih preduzea iji su osnivai jedinice lokalne samourave, poslovanje komunalnih preduzea i kapital kojim raspolau, zaposlenost u komunalnim preduzeima, cijene komunalnih usluga i stanje u pojedinim komunalnim djelatnostima. Pored vaeeg Zakona o komunalnim djelatnostima, koji je usvojen 1995. godine, oblast komunalnih djelatnosti regulie i niz drugih propisa, kao to su propisi koji se odnose na pojedinane djelatnosti (upravljanju otpadom, vodama, putevima i sl), lokalnoj samoupravi, koncesijama, javnim nabavkama i drugi. U Crnoj Gori komunalne djelatnosti obavlja 53 preduzea iji su osnivai jedinice lokalne samouprave i oko 50 privatnih preduzea i drugih subjekata, to znai da se pruanjem komunalne usluge za oko 630.000 stanovnika bavi se najmanje 100 subjekata. Najvei dio komunalnih djelatnosti obavljaju preduzea iji su osnivai jedinice lokalne samouprave u skladu sa odlukama kojima im je povjereno obavljanje odreenih djelatnosti na neodreeno vrijeme. Poslovi javnog prevoza putnika u svim jedninicama lokalne samouprave u kojima je organizovano obavljanje ove djelatnosti, povjereni su privatnim privrednim drutvima ili preduzetnicima. Poslove odravanja javne rasvijete i lokalnih puteva u po etiri optine, obezbjeuje lokalna uprava. U dvije optine odravanje puteva povjereno je privatnim preduzeima. U nadlenosti je jedinica lokalne samouprave da ureuju i obezbjeuju obavljanje komunalnih djelatnosti na svojoj teritoriji. Vodosnabdijevanje i upravljanje otpadnim vodama i upravljanje otpadom (sakupljanje, to ukljuuje i ienje javnih povrina, transport i odstaranjivanje otpada), od svih jedinica lokalne samouprave prepoznate su kao najvanije komunalne djelatnosti.

Zbog svoje prirode, djelatnost vodosnabdijevanja i upravljanja otpadnim vodama u petnaest optina se obavlja u okviru preduzea specijalizovanog za obavljanje ove djelatnosti.

Obavljanje ostalih djelatnosti organizovano je uglavnom u okviru mjeovitih komunalnih preduzea koja postoje u svim optinama. U est optina postoji samo po jedno preduzee koje je zadueno za sve komunalne djelatnosti.

Djelatnost javnog prevoza putnika, uglavnom se obavlja na osnovu ugovora sa privrednim drutvima i preduzetnicima registrovanim za obavljanje javnog prevoza. Javni prevoz putnika je organizovan na ovaj nain u skoro svim optinama. Na osnovu podataka dobijenih od optina, ugovori o prevozu

putnika u 16 optina zakljueni su sa najmanje 41 privatnim preduzeem/preduzetnikom. U pet optina nije organizovan javni prevoz putnika (Andrijevica, Kolain, avnik, Ulcinj i abljak). Odgovarajua tehnika opremljenost preduzea i kvalitetna infrastruktura predstavljaju, svakako, najvaniji preduslov za kvalitetno pruanje komunanih usluga.

U pogledu broja vozila i opreme za sakupljanje otpada posljednjih godina primjetna su znaajna poboljanja. Samo u 2012. godini za potrebe 20 jedinica lokalne samouprave iz IPA sredstava i kredita Svjetske banke obezbijeeno je 50 vozila za sakupljanje otpada i oko 2.800 kontejnera razliitih zapremina, to je uticalo na procentualno poveanje broja kontejnera u odnosu na prethodnu godinu za 30%. U 2013. godini jedinice lokalne samouprave raspolagale su sa 181 vozilom za sakupljanje i transport otpada (to je za pet vozila manje u odnosu na 2012. godinu) i 10.663 kontejnera. U 2013. godini se prosjeno za potrebe pranjenja 59 kontejnera koristi jedno vozilo.Analize pokazuju da je prosjean broj domainstava koji odlau otpad u jedan kontejner iznosi 14.

Imovina koju koriste komunalna preduzea za obavljanje komunalnih djelatnosti, uglavnom se knjii na ta preduzea, to se vidi iz njihovih zavrnih rauna.

U preduzeima koja se bave odravanjem lokalnih puteva, uslugama parkiranja, pogrebnim uslugama, odravanjem trnica i pijaca, odravanjem zeleniih povrina, imovina se uglavnom knjii na jedinicu lokalne samouprave.

Ukupna vrijednost imovine kojom su raspolagala komunalna preduzea iji su osnivai jedinice lokalne samouprave na kraju 2013. godine procjenjuje se na 376.073.083 , to je za preko 14 miliona vie u odnosu na prethodnu godinu, pri emu je vrijednost osnovnih sredstava uveana za cca 3,5 miliona , a vrijednost obrtnih sredstava 11,1 milion .

Rad komunalnih preduzea finansira se, uglavnom, iz cijene komunale usluge. Poslovi kao to su odravanje javnih povrina, javne rasvjete, odravanje puteva i saobaajnica, odravanje atmosferske kanalizacije i sl., poznatih pod nazivom zajednika komunalna potronja, finansiraju se iz budeta jedinica lokalne samouprave. Za sada nema posebnog izvora sredstava koja bi se namjenski koristila za finansiranje ovih djelatnosti.

Ukupni prhodi koje su ostvarila komunalna preduzea u 2013. godini iznose 102.756.169 od ega 80.757.273 ili 78,59% ine prihodi od osnovne djelatnosti; 8.591.642 ili 8,36% prihod od sporednih djelatnosti, 4.814.299 (4,69%) prihodi od subvencija i donacija i 8.592.954 (8,36%) ostali prihodi. Prihodi ostvareni u 2013. godini vei su u odnosu na prihode ostvarene u 2012. godini za oko 1,24 milion .

Ukupni rashodi komunalnih preduzea iji su osnivai jedinice lokalne samouprave, u 2013. godini iznosili su 107.807.180,89 , to znai manjak u odnosu na ostvarene prihode u iznosu od 5.051.012 . Poslovni rashodi inili su oko 88,74% ukupnih rashoda. Najvei udio u poslovnim rashodima imaju trokovi radne snage, prosjeno 55,92% ili 49,62% u odnosu na ukupne rashode. Evidentno je da su trokovi uea radne snage najvei kod radno intenzivnih djelatnosti, kakve su odravanje istoe, javnih i zelenih povrina.

Materijalni trokovi, kao druga vana stavka u ukupnim/poslovnim rashodima iznosili su u 2013. godini 18,19 % u odnosu na poslovne, odnosno 16,14% u odnosu na ukupne rashode i manji su u odnosu na ove rashode ostvarene u 2012. godini za 18,48%. Prosjeno uee amortizacije u ukupnim rashodima iznosilo je 11,27%, odnosno 12,7 % u poslovnim. Logino je da najvee trokove po ovom osnovu, zbog najvee vrijednosti osnovnih sredstava, imaju preduzea koja obavljaju djelatnost vodosnabdijevanja i upravljanja otpadnim vodama.

Od ukupno 53 komunalna preduzea iji su osnivai jedinice lokalne samouprave, njih 24 poslovalo je sa gubitkom. U nekim optinama, koje imaju vie komunalnih preduzea, svako od tih preduzea poslovalo je u 2013. godini sa gubitkom (Cetinje, Kotor, Pljevlja, Ulcinj).

Pokazuje se da preduzea koja u osnovi prihoda imaju prihode od individualne komunalne potronje, tj. koja prihod ostvaruju iz cijene komunalne usluge, iskazala najvee gubitke, to je posljedica nedovoljnog stepena naplate potraivanja, ali i neadekvatnih cijena usluga.

U 2013. godini broj zaposlenih u komunalnim preduzeima iznosio je 5.375. Svega 46,18 % od ukupnog broja zaposlenih u komunalnim preduzeima angaovano je na obavljanju osnovne djelatnosti, dok je za obavljanje poslova upravljanja preduzeem i administrativno-tehnike, finansijsko-raunovodstvene i pravne, logistike i poslove odravanja angaovano 47,89%. Dodatne poslove obavlja 5,93% zaposlenih.

U preduzeima koja se bave vodosnabdijevanjem i upravljanjem otpadnim vodama u Crnoj Gori u prosjeku na 1.000 korisnika dolazi 8,32 radnika.

Pored zaposlenih u komunalnim preduzeima, u organima lokalne uprave na poslovima vezanim za komunalne djelatnosti, ne raunajui komunalnu inspekciju/policiju, zaposleno je najmanje jo 130 lica.

U Crnoj Gori postoji znaajna neujednaenost izmeu cijena komunalnih usluga za fizika i pravna lica, naroito u dijelu usluga vodosnabdijevanja i upravljanja otpadnim vodama. Prema dobijenim podacima, u slubama za vrenje komunalnog nadzora (u optimama od kojih su dobijeni podaci), zaposleno je 473 lica. U ovoj oblasti, po sada vaeim propisima nije u potpunosti izvedeno rjeenje kada je u pitanju vrenje komunalnog nadzora, to potvruju i dostavljeni podaci. U aktima pojedinih optina postoji komunalna inspekcija, u pojedinim komunalna policija, u pojedinim i komunalna inspekcija i komunalna policija, a u nekim, pored inspekcije i policije postoje i komunalni redari. U 2013. godini izvreno je 50.631 kontrola o ovoj oblasti. Ovim su obuhvaene i kontrole u oblasti saobraaja, odnosno nepropisnog parkiranja, na koje otpada najvei broj izvrenih pregleda, kao i kontrole taksi prevoza, prekoraenja intenziteta buke, potovanja odluka o radnom vremenu, postupanja po rjeenjima inspektora, postavljanja privremenih objekata i sl. U oblasti vodosnabdijevanja i upravljanja otpadom i otpadnim vodama izvreno je mnogo manje kontrola, svega 1.988, ako se izuzme kao nepouzdan podatak iz optine Kolain o ukupno izvrenih 2.484 kontrola, koje su sve iz oblasti vodosnabdijevanja i upravljanja otpadom i otpadnim vodama. U posmatranom periodu podneseno je svega 6 krivinih prijava, a izdato 14.464 prekrajnih naloga, od ega se najvei dio odnosi na prekraje iz oblasti saobraaja. Ako se ovome dodaju i podaci o broju procesuiranih sluajeva, odnosno drugim izreenim kaznama, jasno je da je neophodno obezbijediti mnogo efikasniji rad nadlenih inspekcijskih organa na lokalnom nivou. Reforma komunalnih djelatnosti Praksa da javna preduzea, odnosno privredna drutva koja su osnovale jedinice lokalne samouprave obavljaju poslove pruanja komunalnih usluga, bez vremenskih ogranienja, predstavlja svojevrsni monopol koji ova preduzea imaju i koji utie da se u drugi plan stavlja potovanje ekonomskih principa poslovanja i kvalitet usluge koju pruaju. Oigledno je da ovakav sistem komunalnih djelatnosti u veini jedinica lokalne samouprave ne moe adekvatano odgovoriti svim izazovima i da su potrebne promjene, kako u nainu na koji se organizuje sistem komunalnih djelatnosti, tako i u nainu na koji se obavljaju poslovi iz ove oblasti. Polazei od toga, pripremljen je i od strane Vlade Crne Gore utvren Predlog zakona o komunalnim djelatnostima koji je, krajem 2011. godine, dostavljen Skuptini Crne Gore na donoenje, a krajem 2013. godine Vlada Crne Gore je usvojila dokument pod nazivom Prioritetne aktivnosti u komunalnoj djelatnosti - Agenda reforme komunalnih djelatnosti. Agenda sadri Akcioni plan za realizaciju Agende, sa prioritetnim mjerama. Mjere iz Akcionog plana za sprovoenje Agende reforme komunalnih djelatnosti bazirane su, prije svega, na rjeenjima iz Predloga zakona o komunalnim djelatnostima, za koji se pretpostavljalo da e biti donesen u posmatranom periodu. Meutim, kako se ovaj zakon jo uvijek nalazi u skuptinskoj proceduri, veina predloenih mjera nije mogla biti realizovana. Realizacija nekih mjera zavisila je i od donoenja novog Zakona o upravljanju otpadom, Strategije upravljanja otpadom i Dravnog plana za upravljanje otpadom.

2. Informacija o stanju u oblastima vodosnabdijevanja i upravljanja otpadnim vodama u 2013. godini

Informacije o stanju u oblastima vodosnabdijevanja i upravljanja otpadnim vodama u 2013. godini, daje analizu stanja u oblastima, kvantifikovanu podacima i indikatorima, ukljuujui i ocjenu stanja i realizacije stratekih dokumenata.

Optine centralnog i sjevernog regiona za javno vodosnabdijevanje koriste lokalna vodoizvorita, koja svojim kapacitetom zadovoljavaju potrebe stanovnitva. U optinama Crnogorskog primorja, pored lokalnih vodoizvorita, bila je dostupna i voda iz regionalnog vodovodnog sistema, a u optini Herceg Novi i voda iz sistema Plat - Herceg Novi. Pokrivenost vodovodnom mreom u urbanim djelovima optina iznosila je peko 95 %.

Prema podacima dobijenim od optinskih komunalniih preduzea, tokom 2013. godine u gradske vodovodne sisteme potisnuto je ukupno oko 108.508.423 m3 vode, a fakturisano oko 40.105.363 m3, to govori o izuzetno visokim gubicima u ovim sistemima. Prosjena vrijednost ukupnih gubitaka vode na nivou Crne Gore iznosila je 63 %, a najvei gubici zabiljeeni su u sistemima Cetinja i Herceg Novog.

U prosjeku gubici dostiu vrijednosti od 40 do 74% od proizvedene vode u pojedinim vodovodnim i kanalizacionim preduzeima. Uzroci ovakvog stanja su razliiti i mogu biti rezultat kvarova na sistemu (tehniki gubici) ili razliitih administrativnih gubitaka kao to su neregistrovani prikljuci, nelegalni prikljuci, neispravni vodomjeri, itd.

Najdui prekidi u vodsnabdijevanju u optinama u Crnoj Gori, ve nekoliko godina, biljee se u Prijestonici Cetinje.

Na veini vodozahvata nijesu ugraeni mjerai protoka, tako da se koliina vode koja se potiskuje u vodovodni sistem u mnogim preduzeima utvruje na bazi rada pumpi ili paualno.

Sistemi za preiavanje otpadnih voda u 2013. godini funkcionisali su u Podgorici, Mojkovcu i abljaku. Na postrojenju za preiavanje otpadnih voda u Podgorici vri se primarno (mehaniko) preiavanje otpadne vode optereenosti 100 000 ES, a bioloko preiavanje otpadne vode optereenosti 55 000 ES. Na ovom postrojenju proizvodi se kanalizacioni mulj u koliini od 8.000 m3/god, kvaliteta A sa sadrajem oko 30% suve materije. Na postrojenju za preiavanje otpadnih voda u Mojkovcu vri se primarno i sekundarno (bioloko) preiavanje otpadne vode optereenosti 5 250 ES. Na postrojenju se proizvodi 182,5 m3/god kanalizacionog mulja, sa oko 30% suve materije. U decembru 2013. godine je puteno u funkciju i postrojenje za preiavanje otpadnih voda na abljaku. Procenat stanovnitva u urbanom dijelu optina prikljuenih na gradsku kanalizacionu mreu varira od optine do optine i u prosjeku iznosi oko 67 %.

Cijena isporuke vode i usluga odvoenja otpadnih voda za fizika i pravna lica poveana je u Ulcinju, a u ostalim optinama cijena je ostala nepromjenjena u odnosu 2012. godinu. Najviu cijenu vode plaaju stanovnici Kotora 1,10 /m3, za fizika lica, odnosno Cetinja - 2,44 /m3, za pravna lica. U optini avnik voda se isporuuje po najnioj cijeni i ona iznosi 0,12 /m3 za fizika lica, odnosno u Andrijevici po 0,41 /m3 za pravna lica.

Po osnovu pruanja usluga vodosnabdijevanja i odvoenja otpadnih voda, vodovodna i kanalizaciona preduzea u Crnoj Gori ostvarila su prihod od 35.272.078 , pri prosjenom stepenu naplate fakurisanih usluga od 84,82%. U 2013. godini u realizaciji su bili projekti iz oblasti otpadnih voda i vodosnabdjevanja, ija je ukupna vrijednost iznosila oko 286.768 miliona , od ega su u 2013. godini realizovane aktivnosti u vrijednosti od 38.967 miliona . Veliki dio realizovanih aktivnosti finansiran je sredstvima iz kredita, donacija i kapitalnog budeta. U toku 2013. godine zavreni su i puteni u funkciju postrojenje za preiavanje otpadnih voda na abljaku i 34,2 km kanalizacione mree u Kotoru. U ovom periodu izvoeni su radovi na izgradnji kanalizacione mree i postrojenja za preiavanje otpadnih voda u Herceg Novom, kao i radovi na izgradnji postrojenja za preiavanje otpadnih voda u Budvi.

Izvjetaj o realizaciji projekta Monitoring transponovanja i implementacije zakonodavstva Evropske unije iz oblasti ivotne sredine (Progress monitoring) u 2013 i 2014. godini, u dijelu koji se odnosi na transponovanje i implementaciju direktiva iz oblasti voda, pokazao je da nizak procenat transpozicije Direktive Savjeta 91/271/EEC, koja se odnosi na preiavanje komunalnih otpadnih voda 47,4%, to ukazuje da je u pojedinim segmentima ove oblasti potrebno sprovesti dodatne aktivnsti na usaglaavanju domaeg zakonodavstva sa zakonodavstvom EU.

3. Izvjetaj o sprovoenju dravnog plana za upravljanje otpadom u 2013. godini

Prema podacima iz Izvjetaja o sprovoenju dravnog plana za upravljanje otpadom u 2013. godini, na prostoru Crne Gore proizvedeno je 243.941 tona otpada, a sakupljeno 218.233 tone. Radi se o procijenjenim koliinama jer ne postoje pouzdani podaci o stvarno proizvedenim koliinima otpada budui da nije uspostavljen organizovani sistem sakupljanja otpada na cijelokupnoj teritoriji niti jedne jedinice lokalne samouprave, a u 13 jedinica lokalne samouprave ne postoje pouzdani podaci o koliinama sakupljenog otpada jer nije obezbijeeno njegovo mjerenje. Na sanitarnim deponijama u Podgorici i Baru odloeno je 126.654 tona otpada u skladu sa zakonom, odnosno 58,03% od sakupljenih koliina. Na deponiji Moura u Baru odlae se otpad sakupljen na teritoriji optina Bar, Ulcinj, Budva, Kotor, Tivat i, povremeno, optine Berane, iako je ista projektovana da u periodu od 23 godine podmiri potrebe samo optina Bar i Ulcinj. Ovakav nain korienja kapaciteta deponije skrauje njen vijek na svega 9 godina i isti moe biti produen izgradnjom reciklanog centra, odnosno selektiranjem, pripremom za ponovnu upotrebu i recikliranjem pojedinih komponenti otpada. Na deponiji Livade u Podgorici u 2013. godini odlagan je otpad sakupljen na teritoriji Glavnog grada i optine Danilovgrad, i povremeno, optine Berane.

U ostalim optinama nijesu uinjeni znaajniji pomaci vezani za stvaranje uslova za odlaganje otpada u skladu sa Zakonom, tako da je na odlagalitima otpada koja nijesu ureena u skladu sa propisima, odloeno 80.772 tona otpada.

lanom 78 Zakona o upravljanju otpadom utvrena je mogunost jedinicama lokalne samouprave, koje nemaju izgraenu deponiju u skladu sa zakonom, da komunalni otpad privremeno skladite (na period od godinu dana od dana prijema otpada) na posebno ureenim lokacijama za te namjene. U skladu sa ovom odredbom privremeno je uskladiteno 4.998 tona otpada.

Pojedine optine znaajan dio koliina sakupljenog komunalnog otpada odlau na nepoznatoj lokaciji, kako bi izbjegle plaanje trokova odlaganja otpada u objektima koji su ureeni na propisan nain. Ovakvo postupanje predstavlja problem, jer su jedinice lokalne samouprave koje poslove upravljanja otpadom organizuju i sprovode u skladu sa Zakonom izloene trokovima odlaganja, odnosno privremenog skladitenja komunalnog otpada, ime su dovedene u neravnopravan poloaj u odnosu na one koje ove poslove obavljaju na nezakonit nain.

Iako zakon obavezuje da se vri selektiranje otpada, u 2013. godini selektirano je svega 5.809,1 tona otpada, od ega 3.039,1 tona na mjestu nastanka, a 2.770 tona u postrojenjima za selektiranje. Prema podacima Agencije za zatitu ivotne sredine koje je dobila od registrovanih sakupljaa reciklabilnih komponenti otpada, ove koliine su vee za 4.791 tonu. Selektiranje u postrojenjima za preradu otpada vri se u Podgorici, Herceg Novom i Kotoru, a samo u ovim optinama u funkciji su i reciklana dvorita.

U posmatranom periodu ni u jednoj jedinici lokalne samouprave nije uspostavljen sistem upravljanja graevinskim otpadom i otpadom od ruenja, na nain koji obezbjeuje evidenciju tokova ovih vrsta otpada. Takoe nije uspostavljen ni sistem upravljanja kanalizacionim

muljem sa postrojenja za preiavanje otpadnih voda u Podgorici i Mojkovcu, koja su bila u funkciji 2013. godine. Moe se zakljuiti da je u prethodne tri godine prisutan rastui trend broja korisnika usluga organizovanog sakupljanja komunalnog otpada, kako domainstava, tako i pravnih lica, a time i koliine sakupljanog komunalnog otpada.

4. Pregled prioritetnih projekata u oblasti izgradnje komunalne infrasrukture ija realizacija se predvia u 2015. godini

U ocjenjivanju projekata radi utvrivanja prioriteta u realizaciji, korieni su Kriterijumi za utvrivanje godinje liste prioritetnih projekta u oblasti komunalne infrastrukture, koje je Vlada usvojila 2010. godine. Na utvrivanje prioriteta, pored uslova koji se tiu nunosti rjeavanja nekog problema, saglasno usvojenim planskim dokumentima, imao je uticaj stepen pripremljenosti projekata za realizaciju i definisanost izvora finansiranja.

U oblasti upravljanja otpadom najvei prioritet, nakon izgradnje centra za upravljanje otpadom u Baru, je zavretak projekta izgradnje sistema ocjednih voda na deponiji u Podgorici i sanacija odlagalita otpadaafe i Vrtijeljka.

Ostali prioriteti bie preciznije definisani nakon donoenja novog Zakona o upravljanju otpadom, Strategije upravljanja otpadom i novog Dravnog plana za upravljanje otpadom, kojima e se definisati koncept upravljanja otpadom u Crnoj Gori i mjere za njihovo sprovoenje. Jo uvijek su prisutni problemi vezani za izgradnju regionalnih centara za obradu otpada za potrebe optina sjevernog dijela Crne Gore, kao i za potrebe optina Niki i Pluine i optina Kotor, Budva i Tivat.

U obasti upravljanja otpadnim vodama i dalje su visoki prioriteti izgradnja postrojenja za preiavanje otpadnih voda u Nikiu, Herceg Novom, Baru, Pljevljima i Bijelom Polju, kao i izgradnja zajednikog postrojenja za preiavanje otpadnih voda za Kotor i Tivat. Oekuje se da se projekti u Nikiu i Herceg Novom, kao i izgradnja dijela kanalizacione mree u Tivtu, zavre u prvoj polovini 2015. godine. U toku su pripremni radovi na izgradnji postrojenja za preiavanje otpadnih voda za optine Kotor i Tivat i pripremne aktivnosti za izgradnju postrojenja za preiavanje otpadnih voda i kanalizacione mree u Baru. Zakljueni su ugovori za izvoenje radova na izgradnji PPOV i kanalizacine mree u Pljevljima, kao i izgradnju dijela kanalizacione mree u Bijelom Polju i na Cetinju. U optini Danilovgrad realizuje se projekat unapreenja sistema vodosnabdijevanja i upravljanja otpadnim vodama, kojim je obuhvaena i izgradnja postrojenja za preiavnje otpadnih voda. Problemi u realizaciji projekata komunalne infrastrukture

Pregledom prioritetnih projekata komunalne infrastrukture, koji proizilaze iz stratekih dokumenta oblasti otpadnih voda, vodosnabdjevanja i otpada, realnih potreba, kao i obaveza koje proizilaze iz pojedinih EU direktiva, koje su transponovane ili ih je neophodno transponovati u zakonodvstvo Crne Gore, evidentna je neophodnost velikog finansijskog ulaganja u predstojeem periodu, od ega je znatan dio ve obezbjeen iz kredita (Iz kredita EIB-a je obezbjeeno 27 miliona za projekte iz oblasti upravljanja otpadom i 57 miliona , za projekte iz oblasti vodosnabdijevanja i upravljanja otpadnim vodama, kao i sredstva KfW banke u iznosu od oko 60 miliona ) ili e biti obezbjeen iz kredita u predstojeem periodu.

U skladu s izloenim, Ministartsvo finansija je iskazalo zabrinutost, u vezi odobravanja kreditnih aranmana optinama u dijelu izgradnje komunalne infrastrukture, sa aspekta realnog mogueg zaduenja optina. Primjer za ovo imamo u dijelu realizacije hitnih mjera u oblasti vodosnabdjevanja Prijestonice Cetinje, ija SO je u julu 2013. godine donijela Odluku o dugoronom zaduivanju u iznosu od 2,9 milona , meutim Ministarstvo finansija je dalo negativan odgovor uz obrazloenje da Prijestonica Cetinje nije solventna i da nije u mogunosti preuzeti obavezu vraanja kredita. Takoe, u ovom dijelu postavlja se vrlo esto i pitanje vraanja kredita za projekte za koje je Vlada Crne Gore,

pruzela obavezu i dala garanciju, a da optine nisu donijele formalne odluke o zaduenju ili nisu u mogunosti da ih vraaju. U toku implementacije projekata, kao faktor koji utie na dinamiku realizacije prepoznato je plaanje PDV-a po osnovu kredita i internih sredstava namijenjenih realizaciji projekata komunalne infrastrukture. Kada je u pitanju plaanje PDV za investicije koje realizuje optina, odnosno kada se optina pojavljuje kao investitor, problem se komplikuje jer optine nijesu registrovane kao obveznici plaanja PDV-a i ne mogu imati pravo na povraaj sredstava koja su platili za PDV. Naime, u cilju prevazilaenja problematike, optine su bile prinuene da koriste razliite mehanizme, jer sredstava po ovom osnovu za njihove budete predstavljaju veliko optereenje, a same procedure povraaja sredstava po ovom osnovu su spore i zahtjevne. U skladu s izloenim optine primorskog regiona su uglavnom svoja komunalna preduzea imenovala kao investitore kako bi bilo uopte mogue da se izvri povraaj PDV-a, jer bi u suprotnom, kao investitor optina morala da plati i da ima obezbijeena sredstva po ovom osnovu. U sluaju optine Niki, ovaj problem je prevazien Zakljukom Vlade kojim je usvojen predlog za povraaj sredstava po osnovu PDV za cjelokupnu realizaciju projekta. U toku realizacije projekta infrastrukture u optini Danilovgrad usljed neplaenih obaveza po osnovu PDV-a na fakture koje su realizovane iz kredita EBRD, u dijelu realizacije projekta uspostavljanja SCADA sistema jo uvijek nijesu plaene i postoji mogunost da Optina Danilovgrad doe u situaciju plaanja penala izvoau radova po ovom osnovu. Iako je realizacija projekta u Pljevljima planirana na nain da izgradnja PPOV i kanalizacione mree bude finansirana prvo iz obezbijeene donacije, izvjesno je da e se nakon toga za preostali iznos investicija pitanje PDV morati rijeiti. Zbog potekoa u obezbjeivanju sredstava za PDV, neophodno je razmotriti mogunosti sitemskog pristupa u rijeenju problema.

U dijelu stvaranja preduslova za realizaciju projekata od strane jedinica lokalne samouprave, prepoznato je da esto regulisanje imovinsko-pravnih odnosa, usporava proces realizacije projekata, naroito ukoliko se na nekoj od predmetnih parcela pojavi problem restitucije. Primjer za ovakav problem imamo u realizaciji projekta izgradnje kanalizacione mree u Baru, gdje vie od godinu dana problem nije rijeen. Ovo za posledicu ima da se plaaju penali za obezbjeena kreditna sredstva jer se ne troe, kao i to ako se ovakav problem pojavi nakon potpisivanja ugovora sa izvoaem, izvoa ima pravo da trai nadoknadu jer mu nije obezbjeen pristup gradilitu i sl, tako da je neophodno razmotriti mogunosti sitemskog pristupa u rijeenju problema.

KONSTATACIJE

- Problemi u obavljanju komunalnih djelatnosti evidentirani ranije, prisutni su i danas i karakterie ih loe poslovanje komunalnih preduzea, u kojim postoji prekomjeran broj zaposlenih, monopol u obavljanju pojedinih komunalnih djelatnosti, neadekvatna cijena komunalnih usluga i neadekvatna naplata, generalno neodgovarajue odravanje infrastrukture;

- Mjere iz Akcionog plana za sprovoenje Agende reforme komunalnih djelatnosti bazirane su, prije svega, na rjeenjima iz Predloga zakona o komunalnim djelatnostima, za koji se pretpostavljalo da e biti donesen u posmatranom periodu. Meutim, kako se ovaj zakon jo uvijek nalazi u skuptiskoj proceduri, veina predloenih mjera nije mogla biti realizovana ili od onih koji su trebali da je ralizuju nije smatrana dovoljno obavezujuim. Realizacija nekih mjera zavisila je i od donoenja novog Zakona o upravljanju otpadom, Strategije upravljanja otpadom i Dravnog plana za upravljanje otpadom;

- U toku 2013. godine nastavljeno je sa aktivnostima na realizaciji Master plana odvoenja i preiavanja otpadnih voda Crnogorskog primorja i Cetinja i Stratekog master plana za kanalizaciju i otpadne vode u centralnom i sjevernom regionu Crne Gore i ostvaren je veliki napredak i otpoele su znaajne aktivnosti na izgradnji postrojenja za preiavanje otpadnih voda, vodovodnih i kanalizacionih sistema;

- U toku je ralizacija velikog broja infrastrukturnih projekata u skoro svim optinama u Crnoj Gori koji treba da doprinesu boljem kvalitetu komunalnih usluga; Evidentan je napredak kod jednog broja projekata u odnosu na stanje projekata iz perioda kada je raen Pregled prioritetnih projekata za realizaciju u 2013. godini. U izvjetajnom periodu zavreni su u veoj mjeri sljedei projekti: - Izgradnja i rekonstrukcija sistema za snabdijevanje vodom gradskih optina Golubovci i

Tuzi - Unapreenje sistema vodosnabdijevanja u Roajama - Izgradnja pojedinih segmenta kanalizacione infrastrukture na teritoriji optine Kotor - Izgradnja PPOV u optini abljak - Izgradnja PPOV u Budvi;

- Organizovanje poslova vodosnabdijevanja i upravljanja otpadnim vodama, kao komunalnih

djelatnosti, u nadlenosti je optina, koje su obavljanje ovih poslova, uglavnom, povjerile javnim preduzeima koje su osnovale. Veliku podrku optinama u realizaciji projekata pruaju DOO Vodacom, DOO Procon, JP Regionalni vodovod Crnogorsko primorje i Direkcija javnih radova u saradnji sa Ministarstvom odrivog razvoja i turizma;

- Izvjetaj o realizaciji projekta Monitoring transponovanja i implementacije zakonodavstva Evropske unije iz oblasti ivotne sredine (Progress monitoring) u 2013 i 2014. godini, u dijelu koji se odnosi na transponovanje i implementaciju direktiva iz oblasti voda, pokazao je da nizak procenat transpozicije Direktiva Savjeta 91/271/EEC, koja se odnosi na preiavanje komunalnih otpadnih voda 47,4%, to ukazuje da je potrebno raditi na usaglaavnju domaeg zakonodavstva sa zakonodavstvom EU;

- Analiza rezultata realizacije Dravnog plana upravljanja otpadom u 2013. godini, ukazuje da Crna Gora, ukoliko se ne promijeni pristup u rjeavanju pitanja u ovoj oblasti, nee biti u mogunosti da ostvari ciljeve utvrene u Zakonu o upravljanju otpadom;

- Tokom izvjetajnog perioda ostvareni su odreeni rezultati u pogledu unapreenja stanja u oblasti upravljanja medicinskim otpadom, to se ne moe konstatovati za oblast upravljanja veterinarskim otpadom. U 2013. godini instalirano je postrojenje za obradu medicinskog otpada u Beranama;

- Evidentan je problem nepostojanja podataka o tokovima otpada, posebno u dijelu

sakupljenih koliina otpada i koliinama izvezenog i uvezenog otpada, kao i otpada koji je bio u tranzitu preko teritorije Crne Gore tokom godine. Agencija za zatitu ivotne sredine predstavlja centralni dio sistema u koji se slivaju podaci koje su duni da vode svi subjekti nadleni za upravljanje otpadom;

- U ocjenjivanju projekata radi utvrivanja prioriteta u realizaciji, korieni su Kriterijumi za utvrivanje godinje liste prioritetnih projekta u oblasti komunalne infrastrukture, koje je Vlada usvojila 2010. godine. Na utvrivanje prioriteta, pored uslova koji se tiu nunosti rjeavanja nekog problema, saglasno usvojenim planskim dokumentima, imao je uticaj stepen pripremljenosti projekata za realizaciju i definisanost izvora finansiranja. U oblasti upravljanja otpadom najvei prioritet, nakon izgradnje centra za upravljanje otpadom u Baru, je zavretak projekta izgradnje sistema ocjednih voda na deponiji u Podgorici i sanacija odlagalita otpadaafe i Vrtijeljka. U obasti upravljanja otpadnim vodama i dalje su visoki prioriteti izgradnja postrojenja za preiavanje otpadnih voda u Nikiu, Herceg Novom, Baru, Pljevljima i Bijelom Polju, kao i izgradnja zajednikog postrojenja za preiavanje otpadnih voda za Kotor i Tivat;

- Pregledom prioritetnih projekata definisani su pretpostavljeni izvori finansiranja, imajui pri tome u vidu raspoloiva sredstva iz kredita Evropske investicione banke EIB (27 miliona za

projekte iz oblasti upravljanja otpadom, i 57 miliona , za projekte iz oblasti vodosnabdijevanja i upravljanja otpadnim vodama), kao i sredstva KfW banke u iznosu od oko 60 miliona . Pored toga, znaajna sredstva su (ili e biti) obezbijeena iz fondova Evropske unije - u okviru Instrumenta pretpristupne pomoi IPA, u okviru programa podrke zemljama Zapadnog Balkana i Turske u procesu pristupanja Evropskoj uniji IPF/WBIF;

- Problemi koji su prepoznati u realizaciji projekata komunalne infrastrukture, a koji mogu ugroziti ili usporiti realizaciju projekata su ograniena mogunost kreditnog zaduenja optina, nemogunost plaanja PDV-a, to za velike infrastrukturne projekte predstavlja znatne izdatke, kao i rijeavanje pitanja imovinsko-pravnih odnosa, u dijelu parcela na kojim je zabiljeeno optereenje (restitucija), pa ih treba shvatiti ozbiljno i analizirati mogua rijeenja;

PREDLOG MJERA

- U cilju unapreenja stanja u komunalnoj oblasti i poetka sprovoenja reformi u oblasti

komunanlih djelatnosti, neophodno je donijeti Zakon o komunalnim djelatnostima i u skladu sa tim zakonom nastaviti aktivnosti na daljem unapreivanju zakonodavnog okvira u oblasti komunalnih djelatnosti;

- U oblasti upravljanja otpadom prioriteti za realizaciju u 2015. godini su donoenje novog Zakona o upravljanju otpadom, Strategije upravljanja otpadom i novog Dravnog plana za upravljanje otpadom za period 2015-2021. godine kojima e se definisati koncept upravljanja otpadom u Crnoj Gori i mjere za njihovo sprovoenje;

- Potrebno je da Agencija za zatitu ivotne sredine uspostavi i obezbijedi funkcionisanje

sistema za praenje tokova otpada, odnosno evidenciju upravljanja otpadom u Crnoj Gori; - Neophodno je nastaviti i intenzivirati transponovanje i implementaciju direktiva iz oblasti

voda u zakonodavstvo Crne Gore, u dijelu gdje je procenat transpozicije nizak, u tom kontekstu potrebno je pripremiti Zakon o upravljanju komunalnim otpadnim vodama;

- Potrebno je nastaviti sa realizacijom projekata i aktivnosti koje su definisane stratekim

dokumentima u oblasti vodosnabdjevanja i otpadnih voda;

- Aktivnosti na realizaciji projekata izgradnje regionalnih centara za obradu otpada realizovati u skladu sa novom Strategijom upravljanja otpadom i novim Dravnim planom upravljanja otpadom ija je izrada u zavrnoj fazi. S tim u vezi, neophodno je da jedinice lokalne samouprave nastave intenzivnije sa aktivnostima regionalnog organizovanja poslova upravljanja otpadom.

- Potrebno je napraviti detaljnu analizu sa predlogom mjera, vezano za prepoznate

probleme koji usporavaju realizaciju projekata komunalne infrastrukture.

PREDLOG ZAKLJUAKA

1. Vlada Crne Gore je, na sjednici odranoj ______________ 2015. godine, razmotrila i usvojila Godinji izvjetaj o stanju u oblasti vodosnabdijevanja, upravljanju otpadom i otpadnim vodama, realizaciji prioritetnih aktivnosti u komunalnoj djelatnosti sa predlogom prioritetnih projekata za izgradnju komunalne infrastrukture i predlogom mjera.

2. Zaduuje se Ministarstvo odrivog razvoja i turizma da, u saradnji sa Ministarstvom unutranjih poslova i Zajednicom optina Crne Gore, analizira stanje u vrenju nadzora u komunalnoj oblasti i predloi nain organizovanja inspekcijskih slubi koji bi doprinio veoj efikasnosti nadzora i boljem sprovoenju propisa u ovoj oblasti.

3. Vlada Crne Gore preporuuje jedinicama lokalne samouprave, da preko organa upravljanja u komunalnim preduzeima, osiguraju da se politikom cijena komunalnih usluga postepeno obezbijedi pokrie trokova po osnovu njihovog vrenja.

4. Vlada Crne Gore preporuuje jedinicama lokalne samouprave, da preko organa upravljanja u komunalnim preduzeima, osiguraju da se obezbijedi postepeno izjednaavanje cijena komunalnih usluga za pravna i fizika lica.

5. Zaduuje se Ministarstvo odrivog razvoja i turizma, odnosno Agencija za zatitu ivotne sredine da u saradnji sa Upravom za inspekcijske poslove kontinuirano prati implementaciju odredbi Zakona o upravljanju otpadom sa akcentom na primjenu kaznenih mjera.

6. Zaduuje se Agencija za zatitu ivotne sredine da uspostavi sistem za voenje evidencije tokova

otpada, do kraja juna 2016. godine.

7. Preporuuje se jedinicama lokalne samouprave da sprovedu aktivnosti na pripremi dokumentacije za sanaciju i rekultivacija lokacija koje su javna komunalna preduzea koristila za odlaganje sakupljenog komunalnog otpada.

8. Preporuuje se jedinicama lokalne samouprave da razmotre mogunost da na osnovama

stratekog opredjeljenja regionalnog organizovanja obavljanja poslova obrade komunalnog otpada organizuju i poslove sakupljanja i transporta komunalnog otpada, a onima koje to nijesu uradile i da formiraju meuoptinska preduzea za upravljanje centrima za obradu otpada. U tom cilju, potrebno je razmotriti mogua rijeenja za centralizovani nain upravljanja otpadom, poklanjajui posebnu panju rijeenjima za obradu otpada kao sirovine uz potovanje svih EU propisa i principa koji se odnose na reciklau.

9. Zaduuje se Ministarstvo odrivog razvoja i turizma da u cilju poveanja procenta transpozicije

Direktive Savjeta 91/271/EEC, koja se odnosi na preiavanje komunalnih otpadnih voda, pripremi Zakon o upravljanju komunalnim otpadnim vodama.

10. Zaduuje se Ministarstvo odrivog razvoja i turizma i Ministartsvo finansija da pripremi

Informaciju o problemima u realizaciji projekata komunalne infrastrukture, sa aspekta plaanja PDV-a, ogranienog kapaciteta optina vezano za kreditno zaduenje, problema restitucije u imovinsko pravnim odnosima i drugih finansijskih problema vezano za projekte ija realizacija je u toku. Informacija treba da sadri analizu stanja, sa predlogom mjera (kratkoronim i dugoronim) i alternativnim rijeenjima;

11. Zaduuje se Ministarstvo odrivog razvoja i turizma da, u saradnji sa DOO Procon, DOO

Vodacom i jedinicama lokalne samouprave nastavi aktivnosti na realizaciji infrasturkturnih projekata u oblasti vodosnabdijevanja, upravljanja otpadnim vodama i otpadom, shodno utvrenim prioritetima.

MINISTARSTVO ODRIVOG RAZVOJA I TURIZMA

Godinji izvjetaj o stanju u oblasti vodosnabdijevanja, upravljanju otpadom i otpadnim vodama, realizaciji

prioritetnih aktivnosti u komunalnoj djelatnosti, sa

predlogom prioritetnih projekata za izgradnju komunalne

infrastrukture i predlogom mjera

UVOD

Programom rada Vlade Crne Gore za 2014. godinu u IV kvartalu predviena je izrada dokumenta Godinji izvjetaj o stanju u oblasti vodosnabdijevanja, upravljanju otpadom i otpadnim vodama, realizaciji prioritetnih aktivnosti u komunalnoj djelatnosti sa predlogom prioritetnih projekata za izgradnju komunalne infrastrukture i predlogom mjera. Meutim, zbog preglednosti materijal je koncipiran tako da je podijeljen u etiri posebna dijela i ine ga:

- Godinji izvjetaj o realizaciji prioritetnih aktivnosti u komunalnoj djelatnosti; - Informacija o stanju u oblastima vodosnabdijevanja i upravljanja otpadnim vodama u 2013.

godini; - Izvjetaj o sprovoenju Dravnog plana upravljanja otpadom u 2013. godini i - Pregled prioritetnih projekata u oblasti izgradnje komunalne infrasrukture ija realizacija se

predvia u 2015. godini.

Uz svaki od navedenih materijala, osim uz Pregled prioritetnih projekata, dat je predlog mjera.

Materijal je dostavljen na mieljenje Ministarstvu finansija, Ministarstvu unutranjih poslova, Upravi za inspekcijske poslove i Agenciji za zatitu ivotne sredine. Miljenja, odnosno komentari ovih institucija i stavovi Ministarstva odrivog razvoja i turizma u odnosu na primjedbe i sugestije iznesene u tim miljenjima, dostavljaju se u prilogu.

GODINJI IZVJETAJ O REALIZACIJI PRIORITETNIH AKTIVNOSTI U KOMUNALNOJ DJELATNOSTI

AGENDA REFORME KOMUNALNIH DJELATNOSTI

MINISTARSTVO ODRIVOG RAZVOJA I TURIZMA

2

SADRAJ

1. UVOD .......................................................................................................................................................................... 1

2. STANJE U OBLASTI KOMUNALNIH DJELATNOSTI U CRNOJ GORI .................................................... 1

2.1. Zakonodavni i institucionalni okvir ....................................................................................................... 1

2.2. Karakteristike odnosa u oblasti komunalnih djelatnosti .............................................................. 1

2.3. Tehnika opremljenost komunalnih preduzea - stanje opreme i infrastrukture .............. 2

2.4. Kapital i imovina kojima raspolau komunalna preuzea ............................................................ 3

2.5. Poslovanje komunalnih preduzea ........................................................................................................ 4

2.6. Zaposlenost u komunalnim preduzeima ........................................................................................... 5

2.7. Cijene komunalnih usluga .......................................................................................................................... 5

2.8. Stanje u pojedinim komunalnim djelatnostima u Crnoj Gori ....................................................... 6

2.8.1. Stanje u oblasti upravljanja otpadom ........................................................................................... 6

2.8.2. Stanje u oblasti vodosnabdijevanja i upravljanja otpadnim vodama ............................... 7

2.8.3. Stanje u ostalim komunalnim dijelatnostima ............................................................................ 9

2.9. Komunalna policija i zaposleni u organima lokalne uprave na poslovima vezanim za komunalne djelatnosti ....................................................................................................................................... 13

3. REFORMA KOMUNALNIH DJELATNOSTI - REALIZACIJA AKCIONOG PLANA AGENDE .......... 14

4. KONSTATACIJE ..................................................................................................................................................... 24

5. PREDLOG MJERA ................................................................................................................................................. 25

1. UVOD Znaaj kvalitetnog obavljanja komunalnih djelatnosti, na nain koji e zadovoljiti potrebe graana i privrednih subjekata na nekom podruju, prepoznat je i od strane nadlenih dravnih organa to je i razlog da se pitanjima unapreenja obavljanja komunalnih djelatnosti posveti posebna panja. U skladu sa tim, Vladi Crne Gore se redovno podnose izvjetaji o stanju u obasltima vodosnabdijevanja i upravljanja otpadom i otpadnim vodama, kao kljunim komunalnim djelatnostima, i predlau mjere za njihovo unapreenje. Shodno Zakljucima donesenim prilikom usvajanja Agende reforme komunalnih djelatnosti, Ministarstvo odrivog razvoja i turizma je u obavezi da jednom godinje izvjetava Vladu o realizaciji Akcionog plana Agende. 2. STANJE U OBLASTI KOMUNALNIH DJELATNOSTI U CRNOJ GORI

2.1. Zakonodavni i institucionalni okvir Pored vaeeg Zakona o komunalnim djelatnostima, koji je usvojen 1995. godine, oblast komunalnih djelatnosti regulie i niz drugih propisa, kao to su propisi o upravljanju otpadom, vodama, putevima, sahranjivanju i grobljima, o obavljanju drugih djelatnosti od opteg interesa, o sredstvima u svojini Crne Gore, o lokalnoj samoupravi, Glavnom gradu, energetici, trgovini, koncesijama, javnim nabavkama i drugi. Shodno vaeim zakonskim rjeenjima komunalne djelatnosti mogu obavljati preduzea/privredna drutva koje osniva jedinica lokalne samouprave (grad, opitna) i eksterna privredna drutva i preduzetnici, na bazi posebnih ugovora kojima se utvruju uslovi i nain obavljanja ovih poslova. U Crnoj Gori 53 preduzea, iji su osnivai jedinice lokalne samouprave, obavlja komunalne djelatnosti i blizu 50 privatnih preduzea i drugih subjekata. Pruanjem komunalne usluge za oko 630.000 stanovnika bavi se najmanje 100 subjekata (preduzea iji su osnivai jedinice lokalne samouprave, privatna privredna drutva, preduzetnici i drugi). Najvei dio komunalnih djelatnosti obavljaju preduzea iji su osnivai jedinice lokalne samouprave u skladu sa odlukama kojima im je povjereno obavljanje odreenih djelatnosti na neodreeno vrijeme. Poslovi javnog prevoza putnika u svim jedninicama lokalne samouprave u kojima je organizovano obavljanje ove djelatnosti, povjereni su privatnim privrednim drutvima ili preduzetnicima. Poslove odravanja javne rasvijete i lokalnih puteva u po etiri optine, obezbjeuje lokalna uprava. U dvije optine odravanje puteva povjereno je privatnim preduzeima. 2.2. Karakteristike odnosa u oblasti komunalnih djelatnosti U nadlenosti je jedinica lokalne samouprave da ureuju i obezbjeuju obavljanje komunalnih djelatnosti na svojoj teritoriji. U jednom broju optina, meutim, nije obezbijeeno obavljanje pojedinih komunalnih djelatnosti, kao to su, na primjer, javni prevoz putnika, usluge parkiranja, odravanje korita vodotoka, zbrinjavanje ivotinja, odravanje javnih toaleta. Djelatnost isporuke toplote, kao komunalna djelatnost koja je od posebnog interesa za samo odreenu optinu, obezbijeena je djelimino u dvije optine (Bijelo Polje i Pljevlja).

Vodosnabdijevanje i odvoenje otpadnih voda, kao i poslovi upravljanja otpadom (sakupljanje, to ukljuuje i ienje javnih povrina, transport i odstaranjivanje otpada), od svih jedinica lokalne samouprave prepoznate su kao najvanije komunalne djelatnosti. Kao takvim, u svim jedinicama lokalne samouprave ovim djelatnostima posveena je posebna panja i ine okosnicu komunalnih usluga, bilo da se odvijaju u okviru posebno formiranih komunalnih preduzea ili se obavljaju u okviru mjeovitih preduzea. U okviru mjeovitih komunalnih preduzea, uglavnom su formirane radne

2

jedinice koje se bave pitanjima vodosnabdijevanja i odvoenja otpadnih voda i pitanjima upravljanja otpadom.

Zbog svoje prirode, djelatnost vodosnabdijevanja i upravljanja otpadnim vodama u petnaest optina se obavlja u okviru preduzea specijalizovanog za obavljanje ove djelatnosti.

Obavljanje ostalih djelatnosti organizovano je uglavnom u okviru mjeovitih komunalnih preduzea koja postoje u svim optinama. U est optina postoji samo po jedno preduzee koje je zadueno za sve komunalne djelatnosti. U ostalim optinama, mjeovita komunalna preduzea ne bave se uslugama vodosnabdijevanja i upravljanja otpadnim vodama, ve su za obavljanje tih djelatnosti formirana posebna preduzea.

U Glavnom gradu Podgorica za svaku komunalnu djelatnost osnovano je posebno preduzee, osim to preduzee istoa, pored usluga vezanih za sakupljanje otpada i odravaja javnih povrina, obavlja i djelatnost odravanja korita vodotoka, zbrinjavanja ivotinja i odravanja javnih toaleta.

Postoji sedam specijalizovanih preduzea za poslove upravljanja otpadom (ovim su obuhvaena i tri preduzea za upravljanje regionalnim deponijama - DOO Deponija Podgorica, DOO Moura Bar i DOO Budo Niki, kao i DOO Lovanja koje se bavi reciklaom otpada na lokaciji bive privremene sanitarne deponje Lovanja). Preduzea registrovana za djelatnost upravljanja otpadom, u veini sluajeva, pored sakupljanja i odstranjivanja otpada, obavljaju i poslove vezane za odravanje istoe na javnim i zelenim povrinama.

Jedanaest preduzea osnovano je za obavljanje samo jedne komunalne djelatnosti i to: za odravanje zelenih povrina - jedno preduzee; za odravanje optinskih puteva - dva preduzea; za odravanje javne rasvjete - jedno preduzee; za pogrebne usluge - dva preduzea; za pijane usluge - jedno preduzee; za usluge parkiranja - tri preduzea i za usluge daljinskog grijanja - jedno preduzee.

Kao to je navedeno, za obavljanje poslova parkiranja u tri optine osnovana su posebna preduzea, dok se u ostalim optinama u kojima je organizovano obavljanje ove djelatnosti, ona obavlja u okviru mjeovitih komunalnih preduzea.

Djelatnost javnog prevoza putnika, uglavnom se obavlja na osnovu ugovora sa privrednim drutvima i preduzetnicima registrovanim za obavljanje javnog prevoza. Javni prevoz putnika je organizovan na ovaj nain u skoro svim optinama. Na osnovu podataka dobijenih od optina, ugovori o prevozu putnika u 16 optina zakljueni su sa najmanje 41 privatnim preduzeem/preduzetnikom. U pet optina nije organizovan javni prevoz putnika (Andrijevica, Kolain, avnik, Ulcinj i abljak). Poslovi javne rasvjete u nekim optinama povjereni su privatnim preduzeima (Bijelo Polje, Mojkovac, Niki) ili ih obezbjeuju nadleni organi lokalne uprave (Berane, Cetinje, Kotor, Roaje). U Pluinama poslove na odravanju javne rasvjete obavalja Elektroprivreda Crne Gore.

U jednom broju optina, poslovi odravanja vodotoka i lokalnih puteva, dodjeljuju se na osnovu tendera, koje raspisuju nadleni organi lokalne uprave, a negdje optine zakljuuju posebne ugovore sa svojim komunalnim preduzeem za obavljanje ovih poslova. 2.3. Tehnika opremljenost komunalnih preduzea - stanje opreme i infrastrukture Odgovarajua tehnika opremljenost preduzea i kvalitetna infrastruktura predstavljaju, svakako, najvaniji preduslov za kvalitetno pruanje komunanih usluga.

U komunalnim djelatnostima vodosnabdijevanja i odvoenja otpadnih voda posebno valjan pokazatelj predstavlja stanje infrastrukture.

Detaljniji podaci o stanju infrastrukture u oblasti vodosnabdijevanja i upravljanja otpadnim vodama dati su u dijelu ovog izvjetaja pod naslovom Stanje u oblasti vodosnabdijevanja i upravljanja otpadnim vodama, na strani 7.

Ostalu opremu potrebnu za rad komunalnih preduzea ine, uglavnom, specijalizovana radna vozila i mehanizacija (graevinske i druge maine). Prema podacima dobijenim od preduzea, ista raspolau sa 842 vozila i radnih maina, od ega 564 ine radna (specijalizovana) vozila i mehanizacija

3

(graevinske i druge maine), 21 ostala oprema i vozila, a 256 su putnika vozila. Najvei procenat specijalizovanih vozila u odnosu na ukupnu mobilnu opremu imaju preduzea za upravljanje otpadom i mjeovita komunalna preduzea, i ova uglavnom za obavljanje poslova vezanih za upravljanje otpadom.

U pogledu broja vozila i opreme za sakupljanje otpada posljednjih godina primjetna su znaajna poboljanja. Samo u 2012. godini za potrebe 20 jedinica lokalne samouprave iz IPA sredstava i kredita Svjetske banke obezbijeeno je 50 vozila za sakupljanje otpada i oko 2.800 kontejnera razliitih zapremina, to je uticalo na procentualno poveanje broja kontejnera u odnosu na prethodnu godinu za 30%. U 2013. godini jedinice lokalne samouprave raspolagale su sa 181 vozilom za sakupljanje i transport otpada (to je za pet vozila manje u odnosu na 2012. godinu) i 10.663 kontejnera. U 2013. godini se prosjeno za potrebe pranjenja 59 kontejnera koristi jedno vozilo.

Analize pokazuju da je prosjean broj domainstava koji odlau otpad u jedan kontejner iznosi 14. U cilju potpunijeg sagledavanja stanja korisno je izvriti poreenje ovih podataka sa podacima iz okruenja. Moe se konstatovati da je u zemljama lanicama EU standard koji odgovora specifinostima u Crnoj Gori da se jedno vozilo koristi za pranjenje 48 52 kontejnera u jednoj smjeni.

Karakteristino za oblast upravljanja komunalnim otpadom stanje u ovoj oblasti se postepeno unapreuje, to je rezultiralo veom pokrivenou teritorije odreene optine organizovanim sakupljanjem otpada, tako da povrina sa koje se sakuplja otpad u Crnoj Gori iznosi 3.887,65 km2, to ini 28,15% ukupne teritorije i predstavlja poveanje od 94,94% u odnosu na prethodnu godinu.

Moe se zakljuiti da je u prethodne tri godine prisutan rastui trend broja korisnika usluga organizovanog sakupljanja komunalnog otpada, kako domainstava, tako i pravnih lica, a time i koliine sakupljanog komunalnog otpada.

2.4. Kapital i imovina kojima raspolau komunalna preuzea Preduzea iji su osnivai jedinice lokalne samouprave za obavljanje komunalnih djelatnosti uglavnom koriste dravnu imovinu koja je na njih prenesena. Zakonom o dravnoj imovini propisano je da dravnu imovinu, pored ostalog, ine lokalna dobra u optoj upotrebi kojima raspolae optina (vodovodna i kanalizaciona infrastruktura od lokalnog znaaja; optinski putevi/lokalni i nekategorisani/ i pratei objekti; ulice u naseljima i trgovi; javna rasvjeta; javne i zelene povrine i gradski parkovi; groblja; podzemni i nadzemni prolazi, kao i druga lokalna dobra od opteg interesa kojima raspolae optina /toplovodi od lokalnog znaaja; parking prostori; pijace; javne garae/).

Imovina koju koriste komunalna preduzea za obavljanje komunalnih djelatnosti, uglavnom se knjii na ta preduzea, to se vidi iz njihovih zavrnih rauna.

U preduzeima koja se bave odravanjem lokalnih puteva, uslugama parkiranja, pogrebnim uslugama, odravanjem trnica i pijaca, odravanjem zeleniih povrina, imovina se uglavnom knjii na jedinicu lokalne samouprave.

Da bi se procijenila vrijednost imovine kojom raspolau pojedina komunalna preduzea, odnosno koja je u funkciji obavljanja odreene komunalne djelatnosti, polazi se od knjigovodstvene vrijednosti, prema evidenciji komunalnih preduzea, koja predstavlja zvanini podatak iskazivanja vrijednosti imovine iako je realna sadanja vrijednost komunalne opreme i infrastruktire daleko vea od njihove knjigovodstvene vrijednosti. Problem predstavlja to se u godinjim izvjetajima sva osnovna sredstva iskazuju objedinjeno, pa je teko razgraniiti vrijednost opreme i infrastrukture po vrstama djelatnosti.

Ukupna vrijednost imovine kojom su raspolagala komunalna preduzea iji su osnivai jedinice lokalne samouprave na kraju 2013. godine procjenjuje se na 376.073.083 , to je za preko 14 miliona vie u odnosu na prethodnu godinu, pri emu je vrijednost osnovnih sredstava uveana za cca 3,5 miliona , a vrijednost obrtnih sredstava 11,1 milion . Sadanja neotpisana vrijednost osnovnih sredstava iznosi 297.941.226 (79,31%). Najveu vrijednost ima oprema i infrastruktura (200.479.856 ), a manji dio se odnosi na zemljite i nekretnine (90.564.724 ). Veina preduzea dostavljala je podatke o ukupnoj vrijednosti osnovnih sredstava, ne razdvajajui ih na opremu,

4

zemljite, nekretnine i dr., tako da se isti nisu mogli sistematizovati prema vrsti osnovnh sredstava. Iznos obrtnih sredstava kojima raspolau komunalna preduzea pocijenjen je na 78.131.856 (20,69 %). Napominjemo da DOO Moura u svojim izvjetajima ne prikazuje imovinu koja se odnosi na izgaenu regionalnu sanitarnu deponiju i opremu na njoj. Deponija je putena u rad sredinom 2012. godine. Vrijednost ovog infrastrukturnog objekta, sa pripadajuom opremom i drugim sadrajima iznosi 6,5 miliona .

2.5. Poslovanje komunalnih preduzea Poslovanje komunalnih preduzea se ilustruje i kroz analizu njihovog poslovnog rezultata prikazanog u bilansu uspjeha.

Rad komunalnih preduzea finansira se, uglavnom, iz cijene komunale usluge. Za jedan dio poslova kao to su odravanje javnih povrina, javne rasvjete, odravanje puteva i saobaajnica, odravanje atmosferske kanalizacije i sl., poznatih pod nazivom zajednika komunalna potronja, naruilac posla je optina, koja te usluge plaa iz budeta. Za sada nema posebnog izvora sredstava koja bi se namjenski koristila za finansiranje ovih djelatnosti.

Ukupni prhodi koje su ostvarila komunalna preduzea u 2013. godini iznose 102.756.169 od ega 80.757.273 ili 78,59% ine prihodi od osnovne djelatnosti; 8.591.642 ili 8,36% prihod od sporednih djelatnosti, 4.814.299 (4,69%) prihodi od subvencija i donacija i 8.592.954 (8,36%) ostali prihodi. Prihodi ostvareni u 2013. godini vei su u odnosu na prihode ostvarene u 2012. godini za oko 1,24 milion .

Ukupni rashodi komunalnih preduzea iji su osnivai jedinice lokalne samouprave, u 2013. godini iznosili su 107.807.180,89 , to znai manjak u odnosu na ostvarene prihode u iznosu od 5.051.012 . Poslovni rashodi inili su oko 88,74% ukupnih rashoda. Najvei udio u poslovnim rashodima imaju trokovi radne snage, prosjeno 55,92% ili 49,62% u odnosu na ukupne rashode. Evidentno je da su trokovi uea radne snage najvei kod radno intenzivnih djelatnosti, kakve su odravanje istoe, javnih i zelenih povrina.

Materijalni trokovi, kao druga vana stavka u ukupnim/poslovnim rashodima iznosili su u 2013. godini 18,19 % u odnosu na poslovne, odnosno 16,14% u odnosu na ukupne rashode i manji su u odnosu na ove rashode ostvarene u 2012. godini za 18,48%. Zapaa se da komunalna preduzea koja obavljaju djelatnost vodosnabdijevanja i upravljanja otpadnim vodama (sa izuzetkom JP Vodovod i kanalizacija Cetinje, koje je zbog problema u odravanju dotrajale vodovodne infrastrukture, ali i vee potronje elektrine energije, imalo vea ulaganja) imaju nie trokove i po ovom osnovu od drugih komunalnih preduzea.

Prosjeno uee amortizacije u ukupnim rashodima iznosilo je 11,27%, odnosno 12,7 % u poslovnim. Logino je da najvee trokove po ovom osnovu, zbog najvee vrijednosti osnovnih sredstava, imaju preduzea koja obavljaju djelatnost vodosnabdijevanja i upravljanja otpadnim vodama. Poto amortizacija predstavlja jedini rashod koji ne izaziva odliv novca iz preduzea, jako je vano da se kroz raunovodstvene iskaze dobije jasna slika o nainu troenja sredstava izdvojenih po osnovu amortizacije, ovo posebno iz razloga to se radi o velikoj vrijednosti osnovnih sredstava koja su u funkciji obavljanja komunalnih djelatnosti, a koja se procjenjuje za oko 1,5 miliona vie od prikazane knjigovodstvene vrijednosti.

Kao to je ve navedeno, komunalna preduzea su u 2013. godini ostvarila gubitak u iznosu od 5.051.012 . Od ukupno 53 komunalna preduzea iji su osnivai jedinice lokalne samouprave, njih 24 poslovalo je sa gubitkom. U nekim optinama, koje imaju vie komunalnih preduzea, svako od tih preduzea poslovalo je u 2013. godini sa gubitkom (Cetinje, Kotor, Pljevlja, Ulcinj). Karakteristian primjer je optina Pljevlja u kojoj je svih pet preduzea iji je Optina osniva poslovalo sa gubitkom. Iako je smanjilo gubitak za 148 hiljada u odnosu na prethodnu godinu, JP Vodovod i kanalizacija Herceg Novi sa 1.280.895 i dalje je iskazuje najvi gubitak. JP Vodovod i kanalizacija Budva u 2013. godini iskazalo je gubitak u iznosu od 842.392 , to je za 59 puta vie nego u 2012. godini. Ovakav rezultat proizilazi iz otpisa zastarjelih potraivanja. U grupi preduzea sa najveim gubicima u 2013.

5

godini nalaze se jo JP Vodovod i kanalizacija Ulcinj sa gubitkom od 505.391 , JP Vodovod i kanalizacija Cetinje sa 601.882 , JP Komunalne djelatnosti Ulcinj sa 505.391 , JP Vodovod i kanalizacija Pljevlja sa 293.239 i Javno komunalno preduzee Cetinje sa 289.073 . Evidnentno je da su najvei gubici zabiljeeni kod javnih preduzea koja obavljaju djelatnost vodosnabdijevanja i upravljanja otpadnim vodama, to je neshvatljivo jer bi po svim kriterijumima ova preduzea trebalo da pokazuju zavidne poslovne rezultate, budui da srazmjerno imaju najmanje materijalne trokove. Neto nie, ali jo uvijek znaajne gubitke zabiljeila su i neka mjeovita komunalna preduzea koja se bave poslovima upravljanja otpadom, kao i DOO Parking servis iz Budve i Putevi DOO (u steaju) Podgorica.

Pokazuje se da preduzea koja u osnovi prihoda imaju prihode od individualne komunalne potronje, tj. koja prihod ostvaruju iz cijene komunalne usluge, iskazala najvee gubitke, to je posljedica nedovoljnog stepena naplate potraivanja, ali i neadekvatnih cijena usluga.

2.6. Zaposlenost u komunalnim preduzeima U 2013. godini broj zaposlenih u komunalnim preduzeima iznosio je 5.375. Svega 46,18 % od ukupnog broja zaposlenih u komunalnim preduzeima angaovano je na obavljanju osnovne djelatnosti, dok je za obavljanje poslova upravljanja preduzeem i administrativno-tehnike, finansijsko-raunovodstvene i pravne, logistike i poslove odravanja angaovano 47,89%. Ovaj podatak upuuje na potrebu okrupnjavanja preduzea koja obavljaju istu djelatnost. Dodatne poslove obavlja 5,93% zaposlenih.

Najvei procenat zaposlenih 32,74% - ine lica sa srednjom strunom spremom, koja u najveoj mjeri pokrivaju radna mjesta na administrativno-tehnikim i finansijsko raunovodsvenim poslovima. U odnosu na ukupan broj lica sa srednjom strunom spremom, njih 39,9 % radi na ovim poslovima.

Drugu veliku grupaciju ine nekvalifikovana lica 23,75% ukupno zaposlenih u preduzeu. Osnovnu djelatnost u komunalnim preduzeima uglavnom obavljaju nekvalifikovana ili polukvalifikovana lica. Kvalifikovani i visokokvalifikovani radnici, pored osnovne djelatnosti, uglavnom su angaovani na poslovima odravanja i logistikim poslovima.

U preduzeima koja se bave vodosnabdijevanjem i upravljanjem otpadnim vodama u Crnoj Gori u prosjeku na 1.000 korisnika dolazi 8,32 radnika.

U komunalnim preduzeima koja obavljaju sve komunalne djelatnosti, ne raunajui zaposlene u administraciji i na dodatnim poslovima, kojih je najvie (42,58% u odnosu na ukupan broj zaposlenih), kada je u pitanju obavljanje osnovne djelatnosti, najvie radnika je angaovano na poslovima vezanim za upravljanje otpadom i odravanje javnih povrina (oko 24,22 %), a zatim na poslovima vezanim za vodosnabdijevanje i upravljanje otpadnim vodama (17,97%).

Pored zaposlenih u komunalnim preduzeima, u organima lokalne uprave na poslovima vezanim za komunalne djelatnosti, ne raunajui komunalnu inspekciju/policiju, zaposleno je najmanje jo 130 lica. U inspekcijskim slubama zaposleno je 473 lica (Tabela u okviru take 2.9).

2.7. Cijene komunalnih usluga

S aspekta korisnika komunalnih usluga posebno su vane cijene usluga individualne komunalne potronje kojima se komunalna usluga prua pojedinano, odnosno koja se moe individualno utvrditi i naplatiti. U Crnoj Gori postoji znaajna neujednaenost izmeu cijena komunalnih usluga za fizika i pravna lica, naroito u dijelu usluga vodosnabdijevanja i upravljanja otpadnim vodama. Za uslugu vodosnabdijevanja i prikupljanja i odvoenja otpadnih voda, na nivou drave, cijena usluge vodosnadbijevanja i upravljanja otpadnim vodama za pravna lica vea je 172% u odnosu na cijenu za fizika lica (ovaj odnos je 230% za sjeverni dio Crne Gore). Jedan od moguih razloga za utvrivanje razliitih cijena za pravna i fizika lica po jedinici mjere izvrene usluge je to je naplaivanje rauna za izvrene usluge mnogo jednostavnije i efikasnije za pravna nego za fizika lica. Visoka cijena za pravna lica obezbjeuje kontinuitet i sigurnost naplate i vee prihode od manjeg broja korisnika, ime se lake pokrivaju slabosti samog pruaoca usluga i obezbjeuje likvidnost. Budui da ovakav nain obrauna

6

cijene nema zakonsko utemeljenje, jedinicama lokalne samouprave je sugerisano da postepeno rade na ujednaavanju cijena usluga za fizika i pravna lica.

Prema podacima iz Informacije o stanju u oblastima vodosnabdijevanja i upravljanja otapdnim vodama u 2013. godini, s izuzetkom optine Ulcinj, cijene usluga vodosnabdijevanja i upravljanja otpadnim vodama u 2013. godini nisu se mijenjale u odnosu na 2012. godinu. Imajui u vidu znaajne investicione aktivnosti u oblasti vodosnabdijevanja i upravljanja otpadnim vodama koje se odvijaju u skoro svim optinama u Crnoj Gori, kao i princip da cijena komunalne usluge treba da pokriva sve trokove koji nastaju u pruanju te usluge (ime su obuhvaeni i trokovi vraanja kredita za izgradnju infrastrukture i amortizacija), nesumljivo je da e tekue i planirane investicije doprinijeti poveanju izdataka domainstava za komunalne usluge. Iako im je sugerisano u vie navrata, optine su propustile priliku da cijene komunalnih usluga koriguju postepeno, ime je, pored tete koju zbog toga imaju sama komunalna preduzea, napravljena i loa usluga graanima, koji e morati da podnesu nagli skok cijena komunalnih usluga koji je neminovan, kako zbog izgradnje potrebne infrastrukture, tako i zbog izjednaavanja cijena za fizika i pravna lica.

Pored toga, negativan uticaj na poslovne rezultate komunalnih preduzea ima nizak procenat naplate za pruene usluge. Dostupni podaci ukazuju da se u Crnoj Gori stepen naplate u sektoru voda kree od 30 100% (optina Kotor), od vrijednosti fakturisanih rauna, odnosno oko 71% u prosjeku, a u sektoru otpada u prosjeku oko 63% za fizika lica, odnosno 80% za pravna lica.

2.8. Stanje u pojedinim komunalnim djelatnostima u Crnoj Gori 2.8.1. Stanje u oblasti upravljanja otpadom

Prema podacima iz Izvjetaja o sprovoenju dravnog plana za upravljanje otpadom u 2013. godini, u 2013. godini na prostoru Crne Gore proizvedeno 243.941 tona otpada, a sakupljeno 218.233 tone. Radi se o procijenjenim koliinama jer ne postoje pouzdani podaci o stvarno proizvedenim koliinima otpada budui da nije uspostavljen organizovani sistem sakupljanja otpada na cijelokupnoj teritoriji niti jedne jedinice lokalne samouprave, a u 13 jedinica lokalne samouprave ne postoje pouzdani podaci o koliinama sakupljenog otpada jer nije obezbijeeno njegovo mjerenje. Na dvijema izgraenim sanitarnim deponijama u Crnoj Gori (u podgorici i Baru) odloeno je 126.654 tona otpada u skladu sa zakonom, odnosno 58,03% od sakupljenih koliina. Na deponiji Moura u Baru odlae se otpad sakupljen na teritoriji optina Bar, Ulcinj, Budva, Kotor, Tivat i, povremeno, optine Berane, iako je ista projektovana da u periodu od 23 godine podmiri potrebe samo optina Bar i Ulcinj. Ovakav nain korienja kapaciteta deponije skrauje njen vijek na svega 9 godina i isti moe biti produen izgradnjom reciklanog centra, odnosno selektiranjem, pripremom za ponovnu upotrebu i recikliranjem pojedinih komponenti otpada. Na deponiji Livade u Podgorici u 2013. godini odlagan je otpad sakupljen na teritoriji Glavnog grada i optine Danilovgrad, i povremeno, optine Berane.

U ostalim optinama nijesu uinjeni znaajniji pomaci vezani za stvaranje uslova za odlaganje otpada u skladu sa Zakonom, tako da je na odlagalitima otpada koja nijesu ureena u skladu sa propisima, odloeno 80.772 tona otpada.

lanom 78 Zakona o upravljanju otpadom data je mogunost jedinicama lokalne samouprave, koje nemaju izgraenu deponiju u skladu sa zakonom, da komunalni otpad privremeno skladite (na period od godinu dana od dana prijema otpada) na posebno ureenim lokacijama za te namjene. U skladu sa ovom odredbom privremeno je uskladiteno 4.998 tona otpada.

U posmatranom periodu 12 jedinica lokalne samouprave nije obezbijedilo uslove za obradu komunalnog otpada u skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom. Pojedine optine znaajan dio koliina sakupljenog komunalnog otpada odlau na nepoznatoj lokaciji, kako bi izbjegle plaanje trokova odlaganja otpada u objektima koji su ureeni na propisan nain. Ovakvo postupanje predstavlja problem, jer jedinice lokalne samouprave koje poslove obrade, odnosno zbrinjvanja, otpada organizuju i sprovode u skladu sa Zakonom su izloene trokovima odlaganja, odnosno privremenog skladitenja komunalnog otpada, ime su dovedene u neravnopravan poloaj u odnosu na one koje ove poslove obavljaju na nezakonit nain. Jedna od optina koja nije organizovala

7

privremeno skladitenje otpada i koja svoj otpad odlae na nain koji nije u skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom je i optina Niki. Bez obzira na ovu injenicu, komunalno preduzee koje upravlja odlagalitem otpada na lokaciji Mislov do (Budo), prihvata otpad iz Kotora i Pluina uz odreenu nadoknadu.

Iako zakon obavezuje da se vri selektiranje otpada, u 2013. godini selektirano je svega 5.809,1 tona otpada, od ega 3.039,1 tona na mjestu nastanka, a 2.770 tona u postrojenjima za selektiranje. Prema podacima Agencije za zatitu ivotne sredine koje je dobila od registrovanih sakupljaa reciklabilnih komponenti otpada, ove koliine su vee za 4.791 tonu. Selektiranje u postrojenjima za preradu otpada vri se u Podgorici, Herceg Novom i Kotoru, a samo u ovim optinama u funkciji su i reciklana dvorita.

U posmatranom periodu ni u jednoj jedinici lokalne samouprave nije uspostavljen sistem upravljanja graevinskim otpadom i otpadom od ruenja, na nain koji obezbjeuje evidenciju tokova ovih vrsta otpada. Takoe nije uspostavljen ni sistem upravljanja kanalizacionim muljem sa postrojenja za preiavanje otpadnih voda u Podgorici i Mojkovcu, koja su bila u funkciji 2013. godine. 2.8.2. Stanje u oblasti vodosnabdijevanja i upravljanja otpadnim vodama Organizovanje poslova vodosnabdijevanja i upravljanja otpadnim vodama, kao komunalnih djelatnosti, u nadlenosti je jedinica lokalne samouprave, koje su obavljanje ovih poslova, uglavnom, povjerile preduzeima koje su osnovale. Kao to je ranije navedeno, u petnaest optina formirana su posebna preduzea samo za obavljanje ove djelatnosti, dok se u est, uglavnom malih, optina poslovi vodosnabdijevanja i urpavljanja otpadnim vodama obezbjeuju u okviru mjeovitih preduzea.

Optine u centralnog i sjevernog regiona za javno vodosnabdijevanje koriste lokalna vodoizvorita, koja svojim kapacitetom zadovoljavaju potrebe stanovnitva. U optinama Crnogorskog primorja, pored lokalnih vodoizvorita, bila je dostupna i voda iz regionalnog vodovodnog sistema, a u optini Herceg Novi i voda iz sistema Plat - Herceg Novi.

Prema podacima dobijenim od optinskih komunalniih preduzea, tokom 2013. godine u gradske vodovodne sisteme potisnuto je ukupno oko 108.508.423 m3 vode, a fakturisano oko 40.105.363 m3, to govori o izuzetno visokim gubicima u ovim sistemima. Prosjena vrijednost ukupnih gubitaka vode na nivou Crne Gore iznosila je 63 %, a najvei gubici zabiljeeni su u sistemima Cetinja i Herceg Novog.

Na ovako visok procenat gubitaka veliki uticaj ima i voda koja ne donosi prihod. Radi se o koliini vode koja predstavlja gubitak, odnosno razliku izmeu koliine proizvedene vode koja ulazi u sistem i koliine vode koja se fakturie potroaima u Crnoj Gori je veoma velika. U prosjeku gubici dostiu vrijednosti od 40 do 74% od proizvedene vode u pojedinim vodovodnim i kanalizacionim preduzeima. Uzroci ovakvog stanja su razliiti i mogu biti rezultat kvarova na sistemu (tehniki gubici) ili razliitih administrativnih gubitaka kao to su neregistrovani prikljuci, nelegalni prikljuci, neispravni vodomjeri, itd.

Najdui prekidi u vodsnabdijevanju u optinama u Crnoj Gori, ve nekoliko godina, biljee se u Prijestonici Cetinje.

U Optini Berane, zbog upotrebe higijenski neispravne vode za pie, u avgustu 2013. godine, dolo je do obolijevanja veeg broja graana. O problemima koje su stanovnici Berana imali zbog korienja ove vode i preduzetim mjerama po tom pitanju, Vlada Crne Gore upoznata je kroz posebnu informaciju. U tom periodu graani su bili prinueni da koriste alternativne izvore snabdjevanja vodom.

Na veini vodozahvata nijesu ugraeni mjerai protoka, tako da se koliina vode koja se potiskuje u vodovodni sistem u mnogim preduzeima utvruje na bazi rada pumpi ili paualno.

Cijena isporuke vode i usluga odvoenja otpadnih voda za fizika i pravna lica poveana je u Ulcinju, a u ostalim optinama cijena je ostala nepromjenjena u odnosu 2012. godinu. Najviu cijenu vode plaaju stanovnici Kotora 1,10 /m3, za fizika lica, odnosno Cetinja - 2,44 /m3, za pravna lica. U optini avnik voda se isporuuje po najnioj cijeni i ona iznosi 0,12 /m3 za fizika lica, odnosno u Andrijevici po 0,41 /m3 za pravna lica.

8

Po osnovu pruanja usluga vodosnabdijevanja i odvoenja otpadnih voda, vodovodna i kanalizaciona preduzea u Crnoj Gori ostvarila su prihod od 35.272.078 , pri prosjenom stepenu naplate fakurisanih usluga od 84,82%.

Infrastruktura u oblasti vodosnabdijevanja i upravljanja otpadnim vodama

Ukupna duina cjevovoda u vodovodnim sistemima javnog vodosnabdijevanja u Crnoj Gori 2013. godine, prema podacima dobijenim od vodovodnih i kanalizacionih preduzea za potrebe izrade ovog izvjetaja, iznosila je cca 5.190 km, to je za blizu 800 km vie u odnosu na duinu vodovodne mree utvrenu na bazi podataka koje smo od tih preduzea dobili za 2012. godinu, kada je raena Agenda reforme komunalnih djelatnosti. Podatak o poveanju duine vodovodne mree za 800 km ne slae se sa podacima iz odgovora na Upitnik, prema kojima je u 2013. godini izgraeno odo 126 km vodovodne mree, i nije rezultat stvarnih investicionih aktivnosti, ve ukazuje na nesreenost, nesistematinost i neaurnost evidencije o infrastrukturi koja je komunalnim preduzeima data na upravljanje (nekada podaci ukljuuju primarnu, sekundarnu i tercijarnu mreu, a nekada samo primarnu i sekundarnu). esto se podaci o duini vodovodne mree zasnivaju na proizvoljnim procjenama jer, prema objanjenjima iz pojedinih vodovodnih i kanalizacionih preduzea, nijesu u mogunosti da utvrde stvarne duine cjevovoda za vodovodne sisteme starijeg datuma, posebno one koje su graani sami gradili.

Na nivou Crne Gore oko 43% ukupne duine cjevovoda je starije od 30 godina. S obzirom na upotrebni vijek cjevovoda za vodosnabdijevanja od 40 godina, potrebno je sprovesti pripremne aktivnosti i obaviti poslove zamjene cjevovoda u narednih 10 godina u ukupnoj duini od oko 700 km, odnosno za oko 15% ukupne duine cjevovoda.

Postoji velika nesrazmjera u pogledu izgraenosti kanalizacione mree u odnosu na vodovodnu. Ukupna duina kanalizacione mree na kraju 2013. godine iznosila je 865 km. U prosjeku, na nivou Crne Gore, izgraenost kanalizacine mree u odnosu na vodovodnu, iznosi svega oko 19%. Ovaj podatak ukazuje da se otpadne vode isputaju van kontrolisanih kanalizacionih sistema i predstavljaju veliku opasnost po zdravlje ljudi i ivotnu sredinu. Ovaj podatak, takoe, upuuje na potrebu veih investicionih akivnosti u ovom sektoru, tim prije ako se ima u vidu da se na, do sada, izgraenim postrojenjima preisti svega 16,14 % ukupno procijenjenih nastalih koliina otpadnih voda, odnosno oko 28% od ukupno sakupljenih koliina otpadnih voda. (Napomena: prema Informaciji o stanju u oblasti vodosnabdijevanja i upravljanja otpadnim vodama u 2013. godini, dnevno se preisti 14.192 m3 vode, to iznosi 5.180.080 m3 godinje, a godinje se fakturie 40.116.363 m3 vode; realno je da ova koliina moe biti vea jer ima dosta gubitaka koji nastaju zbog nelegalnih prikljuaka na vodovodnu mreu.)

Vaan segment ovih komunalnih djelatnosti predstavlja upravljanje atmosferskim vodama i odravanje seoskih vodovoda. U nastavku slijedi pregled stanja u ovim oblastima uraen na osnovu podataka datih u Tabeli 1.

Shodno Zakonu o vodama, jedinica lokalne samouprave duna je da organizuje i obezbijedi javno vodosnabdijevanje na svojoj teritoriji za sva naselja vea od 200 stanovnika ili ija je prosjena godinja potreba za vodom vea od 100 m3/dan (1.16 l/s). Budui da veina seoskih vodovoda ne pripada ovoj kategoriji vodovodnih sistema, jedinice lokalne samouprave nemaju pouzdane podatke o broju seoskih vodovoda, jer ih uglavnom odravaju mjesene zajednice ili graani. Prema podacima iz petnaest optina koje su dostavile podatke (nisu raunati podaci Optine Roaje po kojima u toj optini ima 400 seoskih vodovoda jer su vjerovatno navedeni individualni vodovodi graeni za jedno ili manji broj domainstava), na prostoru tih optina u funkciji je 272 seoskih vodovoda, od kojih 28 dato na odravanje optinskim preduzeima za vodosnabdijevanje. Prema ovim podacima, ija tanost se moe dovesti u sumnju upravo iz razloga navedenog i za podatke dobijene iz Roaja, najvie seoskih vodovoda je u funkciji na sjeveru Crne Gore - Andrijevica, Bijelo Polje, Pljevlja, Roaje. O kvalitetu vode iz vodovodnih sistema koje odravaju graani nema podataka, jer se isti, uglavnom, ne kontrolie. Izuzev za nekoliko optina, iz pristiglih odgovora na Upitnik nije se moglo doi do podatka o kapacitetima tih vodovoda, kao i o broju stanovnika koje opsluuju (iako je taj podatak traen), jer jedinice lokalne samouprave nisu raspolagale istim.

9

Od jedinica lokalne samouprave, takoe, nismo mogli pribaviti valjane podatke o stanju atmosferske kanalizacije ni o duni izgraene mree. U veini optina atmosferska kanalizacija izgraena je kao separatni sistem (odvojena od fekalne kanalizacije), u pet optina dio sistema izgraen je kao separatni, a dio kao opti (za atmosferske i fekalne vode). U Mojkovcu i Cetinju sistem otpadnih voda funckonie kao opti, to predstavlja poseban problem, naroito kada se ima u vidu da je u Mojkovcu izgraeno postrojenje za preiavanje komunalnih/fekalnih otpadnih voda i da se izgradnja takvog postrojenja planira i za potrebe Cetinja. Uputanjem atmosferskih voda u kanalizaciju optereuje se rad postrojenja. Prema dobijenim podacima za 17 optina, pokrivenost urbanog dijela jedinica lokalne samouprave izgraenim sistemima atmosferske kanalizacije kree se u rasponu od 10% u Kotoru do 80% u Andrijevici i Pluinama. U 2013. godini, za odravanje atmosferske kanalizacije u 10 optina od kojih smo dobili taj podatak, utroeno je 493.378 .

Investicione aktivnosti u oblasti vodosnabdijevanja i upravljanja otpadnim vodama

U dijelu implementacije stratekih planskih dokumenata u oblasti vodosnabdijevanja i upravljanja otpadnim vodama, ostvaren je veliki napredak i otpoele su znaajne aktivnosti na izgradnji postrojenja za preiavanje otpadnih voda, vodovodnih i kanalizacionih sistema.

U 2013. godini u realizaciji su bili projekti, ija je ukupna vrijednost iznosila oko 286.768 miliona , od ega su u 2013. godini realizovane aktivnosti u vrijednosti od 38.967 miliona . Vie detalja o ovim projektima dato je u Informaciji o stanju u oblastima vodosnabdijevanja i upravljanja otpadnim vodam u 2013. godini. Veliki dio realizovanih aktivnosti finansiran je sredstvima iz kredita, donacija i kapitalnog budeta. U toku 2013. godine zavreni su i puteni u funkciju postrojenje za preiavanje otpadnih voda na abljaku i 34,2 km kanalizacione mree u Kotoru. U ovom periodu izvoeni su radovi na izgradnji kanalizacione mree i postrojenja za preiavanje otpadnih voda u Herceg Novom, kao i radovi na izgradnji postrojenja za preiavanje otpadnih voda u Budvi.

U dijelu pitanja koja se odnose na upravljanje otpadnim vodama u 2013. godini u funkciji su bila postrojenja za preiavanje otpadnih voda u Podgorici, Mojkovcu, abljaku. Postrojenje u Virpazaru radilo sa prekidima na nain kojim se ne obezbjeuje puna tehnoloka ispravnost cjelokupnog postupka, dok postrojenje na Rijeci Crnojevia nije bilo u funkciji. Kanalizacioni mulj koji nastaje u postrojenjima za preiavanje otpadnih voda u Podgorici i Mojkovcu nije korien na propisan nain, ve je odlagan u krugu ovih postrojenja.

2.8.3. Stanje u ostalim komunalnim dijelatnostima

Pregled stanja u ostalim komunalnim djelatnostima dat je u tabeli koja slijedi, a koja je sainjena na bazi odgovora na Upitnik koje je Ministarstvo odrivog razvoja i turizma uputilo organima lokalne uprave nadlenim za komunalnu oblast u svim jedinicama lokalne samouprave.

I pored jasno definisanih pitanja u Upitniku, iz nekoliko optina dobili smo nepotpune i neupotrebljive odgovore.

10

Tabela 1: Stanje u ostalim komunalnim djelatnostima AN BR BE BP BU CT DG HN KL KO MK NK PL P PG PV RO A TV UL A Ukupno

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21

SEOSKI VODOVODI

Broj seosk.vod. 30 22 n/a 41 n/a 16 5 n/a vie 2 8 5 1 7 10 102 (400) 14 5 5 n/a 272 Odrava OKP 1 9 1 0 2 2 0 n/a 0 - 0 1 0 0 2 0 0 0 0 1 9 28 Odravaju graani1

29 13 n/a 41 1 n/a 5 n/a n/a 2 8 4 1 7 8 102 n/a 14 5 4 n/a 244

Tro.el.energ. u 000

0 0 28,63 0 n/a n/a n/a n/a 0 0 0 14,58 0 n/a 02 n/a n/a 1,77 n/a n/a n/a 44,98

ATMOSFERSKA KANALIZACIJA Separatini sist. sep. sep. sep. sep. n/a - sep. sep. sep. sep. - sep. sep. sep. sep. sep. sep. sep. sep. sep. sep. 18 sep. Opti sistem3 - - - opt. n/a opt. - opt. - - opt. - - - - - - opt. opt. opt. - 7 opt. Duina u km 0,7 29 7,3 12,5 n/a 10,5 3 n/a 6,3 n/a 9 69,41 n/a 2,5 140 n/a n/a 1,5 n/a n/a 1,4 293,00 Izgraeno 2013 0,2 n/a 0,3 n/a 0,642 3,1 4,224 Pokriv. urban. dijela %

80 30 72 30 n/a 70 40 n/a 70 10 75 70 n/a 80 55 n/a 65 30 n/a 35 15

Trokovi u 000 1,00 45,00 n/a n/a4 n/a n/a 10,00 n/a 15,00 70,00 3,48 117,90 n/a 0 150,00 20,99 60,00 0 n/a5 n/a 0 493,38 JAVNA RASVJETA Ko odrava OKP OKP OKP PP OKP LU LU OKP OKP LU PP OKP LU EPCG OKP OKP LU OKP OKP OKP OKP Trokovi odr. 62.005 181 25.000 44.000 n/a 131.186 Trokovi energ u 000

10,44 252,65 72,82 113,77 339,00 147,88 87,63 330,16 57,24 240,65 42.995 545,00 70,00 11,13 1.082,42 92,76 75,00 3,59 139,64 209,81 27,69 3.952,27

Energetska efikasnost

NE DA NE DA

uteda 5%

DA DA DA DA

uteda 5%

DA DA

uteda 23%

DA uteda 15%

NE NE NE DA NE NE NE DA NE NE

Broj stubova javne rasvjete

78 8.037 1.271 1.460 5.350 2.052 920 5.6436 600 4.000 580 9.800 645 110 17.973 1.260 1.300 105 2.153 4.200 330 67.789

Stubovi u 2013 0 35 9 64 0 102 52 606 0 36 35 1.046 0 6 1.733 0 88 0 35 158 0 3.450 Pokriv.grada javnom.rasvj.

n/a n/a 50 km 43 km 54,76 km

n/a 2,5 ha 143 km

93 km 110 km 11,6 ha 50 ha n/a 3 ha 179,33

ha 45 km n/a n/a 50 km n/a n/a

49,4 ha PARKIRANJE Ko odrava OKP OKP OKP OKP OKP LU n/a OKP OKP LU OKP nema nema OKP OKP KP LU nema PP tender OKP Broj parking mjesta

80 4.350 907 466 1.200 845 200 768 150 120 190 0 0 260 4.375 nema 250 0 586 n/a 50 14.797

Broj u 2013 0 282 64 149 0 0 20 0 30 0 0 0 0 0 347 nema 0 0 12 - 0 904 Da li se napla. NE NE NE NE NE DA NE DA NE DA NE - - NE DA NE NE NE DA NE NE PIJACE Ko odrava OKP OKP OKP OKP OPK OKP OKP OKP OKP OKP OKP OKP OKP nema OKP OKP OKP OKP OKP OKP OKP Broj pijaca 2 n/a 3 1 1 1 1 4 1 3 2 2 1 nema 8 1 2 nema 3 1 1

1 Mjesne zajednice ili graani 2 nisu dobijeni rauni za 2013. 3 opti sistem - zajedno atmosferska i fekalna kanalizacja 4 u sklopu dravanja javnih povrina 5 ne iskazuje se posebno 6 rasvjetna mjesta

11

AN BR BE BP BU CT DG HN KL KO MK NK PL P PG PV RO A TV UL A Ukupno 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21

Da li zadovolj. DA DA DA NE DA rekonst DA DA NE djelimi DA DA n/a NE DA DA NE NE DA NE DA POGREBNE USLUGE

Ko odrava OKP/MZ OKP OKP OKP OKP OKP OKP OKP OKP7 OKP OKP OKP/MZ VZ OKP OKP OKP VZ OKP/MZ OKP n/a OKP

Broj grobalja 1/10 2 3 2 1 2 n/a 1 1 2 1 3 11 1 48 1 vie 1/23 2 n/a 1 Trokovi u 000 0 0 0 7,20 130,00 n/a 15,00 50,00 1,50 149,99 0 0 0 0 204,00 51,00 0 0,19 0 n/a 0 608,88 ZBRINJAVANJE IVOTINJA Rijeeno? NE NE NE NE DA NE NE DA NE DA NE NE NE NE DA DA NE NE DA NE NE Nain - - - - azil - - azil - azil - - - - azil azil - - azil - - Trokovi u 000 0 0 0 0 100,00 0 0 60,00 0 35,00 0 0 0 0 79,71 81,00 0 0 35,00 4,00 0 394,71 JAVNI PREVOZ PUTNIKA Broj prevozn. 1 1 3 7 n/a nema n/a 1 nema 1 1 6 1 1 3 4 2 1 1 7 nema Broj prevez. putnika U 000

3,10 50525 23,74 57,63 n/a - n/a n/a - n/a 39,60 n/a 2,20 1,43 2.403,39 n/a 50,00 26,00 n/a n/a -

Broj linija 1 10 4 10 n/a - n/a 8 - 8 4 22 3 5 28 10 7 1 5 n/a - Dostupnost jav.prev.(%)

n/a n/a 15 70 n/a - n/a 100 - n/a n/a 35 n/a n/a n/a n/a 30 40 90 n/a -

Broj vozila n/a 22 4 22 n/a - n/a 28 - 12 5 30 4 2 126 n/a n/a 1 n/a n/a - Subvencije NE DA9 NE NE n/a - n/a DA - DA DA NE NE DA DA NE NE DA DA NE - ODRAVANJE LOKALNIH PUTEVA Ko odrava OKP LU10 LU11 OKP n/a LU n/a OKP OKP LU12 OKP OKP OKP ugovor OKP OKP tender LU OKP OKP OKP Duina puteva koji se odr.km

82 n/a 395 308 n/a 346 n/a 250 300 130 40 448 300 387 1.035 492 250 38513 169 40 305 5.662

Izgr. i rekonst. u 2013 (km)

8 n/a 9 26 n/a 1,78 n/a 15 3,3 10,6 2,27 0,443 iz

n/a 23,8

n/a 4 7 100,1714 0 0,96 4,5 3,67 rek 7715

Trokovi odrav.u 000

- 96 38,5 280,00 n/a 11,28 n/a n/a 120,00 - 30,61 49,39 21,29 228,90 1.635,50 538,29 150,00 82,44

43,00 47,71 n/a 3.305

Trokovi rekonst. u 000

70,00 1.042,68 6,20,00 500,00 n/a 20,79 n/a n/a 500,00 137,45 140,00 197,41 25,21 519,96 - - 100,00 - n/a n/a 3.301

ODRAVANJE JAVNIH POVRINA Ko odrava OKP OKP OKP OKP OKP OKP OKP OKP OKP OKP OKP OKP OKP OKP OKP OKP OKP OKP OKP OKP OKP Povrina (ha) 0,1 28,58 7,73 35 49,47 17,71 10,16 32,70 11,94 3,53 4,74 85,60

n/a 3,00 1.699,71 47,87 - 4,90 17,29 37,85 532,77 2.630,64

Trokovi odrav. u 000

0,50 561,48 220,00 600,00 700,00 300,63 159,00 700,00 60,00 416,88 50,58 742,24 12,87 2.040,00 520,00 12,50 n/a 170,00 n/a n/a 7.266,18

OKP - Optinsko komunalno preduzee; LU - lokalna uprava; PP - privatno preduzee

7 mjesne zajednice odravaju seoska 8 pored dva gradska groblja, i groblja u Donjoj Gorici i Toloima, OKP odrava i groblja na podruju gradskih optina Golubovci i Tuzi 9 subvencioniraju se aci i penzioneri 10 optinska agencija za investicije 11 optinska agencija za investicije 12 optinska direkcija za izgradnju 13 185 km asfalt i 260 km makadam 14 uglavnom nasipanje i popravka makadamskih puteva 15 makadam-nasipanje i ravnanje

12

Analiza podataka iz prethodne tabele Kako su poslovi javnog prevoza putnika u lokalnom saobraaju povjereni privatnim preduzeima i preduzetnicima, optine uglavnom nisu imale podatke o nainu i kvalitetu vrenja ovih poslova, odnosno o dostupnosti ove javne usluge graanima, broju prevezenih putnika, broju vozila koja su u funciji i dr. Trokove za organizovanje ove djelatnosti ne snose optine, izuzimajui subvencije za prevoz koje neke optine daju pojedinim kategorijama stanovnitva (aci, penzioneri). Tri optine (Kolain, Cetinje, abljak) uopte nisu obezbijedile obavljanje ove komunalne djelatnosti, jer ne postoji interesovanje stanovnitva za istom.

Odravanje javne rasvjete u 13 optina povjereno je optinskim komunalnim preduzeima, u pet optina ovim pitanjima bave se organi lokalne uprava ili optinske agencije/direkcije, dok su u dva sluaja ovi poslovi povjereni privatnim preduzeima. U Pluinama javnu rasvjetu odrava Elektrodistribucija. Odravanje javne rasvjete finansira se iz optinskog budeta i u 2013. godini trokovi obavljanja ove komunalne djelatnosti (odravanje i elektrina energija) iznosili su preko 4 miliona i pored mjera koje su preduzimane u pojedinim optinama na njihovom smanjenju.

Problem nedovoljnog prostora za parkiranje izraen je u mnogim gradovima, posebno u junom i centralnom dijelu Crne Gore, a najvie se osjea u uim gradskim zonama i u vrijeme turistike sezone. Prema dobijenim podacima, u Crnoj Gori ima oko 15.000 mjesta za parkiranje. Procjenjuje se da za potrebe graana Crne Gore nedostaje najmanje onoliko parking mjesta koliko ih sada ima. Ako se ovome dodaju potrebe za parkiranje vozila koja se koriste u poslovne svrhe, jasno je da su raspoloivi kapaciteti u prostoru za parkiranje nedovoljni. Poseban problem nastaje u vrijeme turistike sezone kada su pritisku nedovoljnog prostora za parkiranje izloene turistike destinacije. U tri optine (Pluine, avnik i Niki, gdje je u toku formiranje posebnog preduzea za ove poslove) uopte nije organizovano obavljanje ove komunalne djelatnosti. Naknada za parkiranje naplauje se samo u pet optina.

Zbog nedovoljnog interesovanja graana, djelatnost pruanja pijanih usluga nije organizovana u Pluinama i avniku. U avniku je za obavljanje ove djelatnosti zadueno optinsko komunalno preduzee, ali nema stalnog pijanog prostora na kojem bi se obavljale ove usluge. Prema nekim podacima dobijenim od jedinica lokalne samouprave, u Crnoj Gori pijane usluge se pruaju na 38 pijanih prostora, pri emu u sedam gradova ne zadovoljavaju uslove potrebne za pruanje ovih usluga. Jedinice lokalne samouprave, uglavnom, nemaju trokova po ovom osnovu budui da se odravanje pijaca i obezbjeivanje uslova za obavljanje djelatnosti finansira iz naknade za zakup prijanog prostora.

Prema dobijenim podacima, jedinice lokalne samouprave odravaju 5.662 km lokalnih puteva (asfaltnih, makadamskih). U pojedinim optinama obavljanje ove djelatnosti povjereno je komunalnim preduzeima, a u pojedinim to obavljaju agencije/direkcije za ugradnju i investicije. U 2013. godini za odravanje, izgradnju i rekonstrukciju (cca 200 km) lokalnih puteva jedinice lokalne samouprave uloile su oko 6,6 miliona . Od ovih 200 km vie od polovine odnosi se na odravanje (nasipanje, ravnanje i dr.) makadamskih puteva.

Poslove odravanja javnih povrina uglavnom obavljaju preduzea koja se bave poslovima ienja i sakupljanja otpada. U jednom broju optina poslovi odravanja javnih zelenih povrina organizovani su u okviru posebnih organizacionih jedinica tih preduzea ili u okviru posebnih preduzea formiranih za te potrebe. Javne povrine koje se odravaju iznose blizu 2.630 ha. Trokovi jedinica lokalne samouprave po ovom osnovu u 2013. godini iznosili su preko 7,27miliona .

Pogrebne usluge u gradskim sredinama pruaju optinska komunalna preduzea, osim u optinama Plav i Roaje gdje ove poslove obavljaju vjerske zajednice. Na seoskom podruju pogrebne usluge su, uglavnom, organizovane u okviru mjesnih zajednica.

Pitanje zbrinjavanja naputenih ivotinja rijeeno je samo u est optina. Optine Kotor i Tivat su zajedno osnovale azil za zbrinjavanje ivotinja. Trokovi jedinica lokalne samouprave u 2013. godini, u optinama koje imaju obezbijeeno obavljanje ove komunalne djelatnosti iznosili su 390.714 .

13

2.9. Komunalna policija i zaposleni u organima lokalne uprave na poslovima vezanim za ko