11.HAFTA.pptx

BÖLÜM SOSYOLOJİ

DERSİN ADI KÜÇÜK GRUPLAR SOSYOLOJİSİ

ÖĞRETİM ÜYESİADI–SOYADI

Yard. Doç. Dr. AYŞEN ŞATIROĞLU

HAFTA 11. HAFTA

KÜÇÜK GRUPLAR SOSYOLOJİSİ 11. bölüm

SOSYOMETRİ ve MORENO 1892-1974 yılları arasında yaşamış olan Moreno Viyana da tıp ve psikoloji okumuştur. 1925 yılına kadar bu şehirde psikiyatri alanında çalışmış; ve grup psikanalizi alanında başarılı olmuştur. Lewin'in grup çalışmalarını, grubun bireyler arasındaki karşılıklı çekimler ve itimlerden doğan yapısını inceleyip böylece sosyometriye ulaşmıştır.


Moreno’nun hayat hikayesine bakıldığı zaman önce din adamı olmak istediği görülmektedir. Ona göre, tanrıbilimin başlıca amacı, Tanrı denilen varlığı tanımaktır. Moreno bir sure sonra yaratıcı gücü benliğinde taşıyan insan gibi çok yakınında bir varlık dururken onu uzaklarda aramanın anlamsızlığını anlar. Gökten yere, Tanrıdan insana iner. Ona göre, yaratıcı güç insanın ruhundadır. Bu gücün gelişme imkanı sonsuzdur. Bugün insanın elinde bu gücü türlü engellerden sıyırarak özgürleştirecek tek yol vardır: Bilim.


Sosyometri metoduyla sosyal olayları öldürmeden canlı halde ölçüye vurmak mümkün olmaktadır. Moreno’nun deyimiyle “toplum tarafından toplum için hazırlanmış bir toplum sosyolojisidir.”

Moreno’ya göre sosyometri teknikleri iki ana gruba ayrılır: • Grup Teknikleri • Eylem Teknikleri


Grup teknikleri içinde en tanınmış olanı sosyometri testi, eylem teknikleri içinde en fazla tanınmış olanı ise psikodramadır.

Sosyometri kapsamındaki çalışmalar başlıca üç grupta toplanabilir:

Araştırmaya yönelik çalışmalar Teşhise yönelik çalışmalarGeliştirmeye/ tedaviye yönelik çalışmalar


Sosyometri Testi birbirini tanıyan bir grup insana, örneğin bir sınıftaki öğrencilere uygulanabilir. Gruptaki her bir bireye, belirli bir etkinliği gerçekleştirirken hangi üyelerle birlikte bulunmak istediği, hangileriyle bulunmak istemediği sorulur. “Pikniğe gidecek olsanız, birlikte bulunmayı en fazla istediğiniz üç arkadaşınızın adlarını yazınız.” şeklinde yönerge verilir. Böylece grup üyelerinin sosyometrik tercihleri belirlenmiş olur. Bu tercihlere bakıldığında her bir üyenin kaç kişi tarafından seçildiği ve kaç kişi tarafından reddedildiği görülür. Bazı üyeler çok sayıda kişi tarafından seçilirken, bazı üyeler çok sayıda kişi tarafından reddedilir. Yani bazıları avantajlıyken, bazıları dezavantajlı durumdadır.


Psikodrama dramatizasyondan (yani spontan tiyatrodan) yararlanarak geliştirilen bir ruhsal gelişme/tedavi yaklaşımıdır. Uygulaması deneyimli bir yönetici/terapist tarafından yapılır. Grubu oluşturan üyeler bir takım ruhsal sorunlarını hatta rüyalarını canlandırarak yani dramatize ederek etkileşimde bulunurlar. Bu canlandırmada bazı sorunları anlatmaktan çok rol oynamak esastır.


Psikodramada üyelerin önceden yazılmış birtakım rolleri oynamaları sözkonusu değildir; içinde bulundukları andaki duygu ve düşüncelerini spontan olarak oyunlaştırmaları sözkonusudur. Bu uygulamanın amacı, kişilerin, katarsis (duygusal boşalım) sağlamaları, içgörü kazanmaları ve böylelikle daha sağlıklı birtakım davranışlara yönelmeleridir.


Moreno’nun “Who Shall Survive” adlı kitabını Türkçe’ye N.Ş. Kösemihal tarafından ‘Sosyometrinin Temelleri’ adıyla çevrilmiştir. Ancak tam karşılığı ‘Yarına Kim Kalacak’ biçiminde verilebilir.


Moreno’ya göre birlikte yaşamak/çalışmak durumunda olan bir grubun üyelerine sosyometri testi uygulayıp, kişilerarası etkileşimden kaynaklanan grup-içi sorunlar belirlenebilir. Bu konuda Moreno’nun ilk önemli gözlemi, Viyana’daki Mitterdorf mülteci kampında olmuştur. Kampta hekim olarak görev yapan Moreno, barakalarda yaşayan ve çevrelerindeki ailelerle çatışan ailelerde psikosomatik reaksiyonların belirgin şekilde fazla olduğunu gözlemiştir. Bunun üzerine her aileye, hangi ailelerle komşu olmak istediklerini; hangi ailelerle komşu olmak istemediklerini sormuştur. Elde ettiği sonuçlar doğrultusunda aileleri barakalara yeniden yerleştirmiştir.


Yeni yerleşim düzeni sonucunda hem aileler arasındaki ve aileler içindeki çatışmalar büyük ölçüde azalmış hem de kişilerdeki psikosomatik reaksiyonlar büyük ölçüde ortadan kalkmıştır.

Moreno’ya göre sosyometrinin temel amacı, kişilerin spontanlıklarını ve yaratıcılıklarını kullanmalarına fırsat sağlayarak dünyada tutunmalarına yardımcı olmaktır.


Sosyometrinin kuramsal temellerini oluşturan üç ana kavram, Eylem, Spontanlık ve Yaratıcılık, Rol kavramlarıdır. Ancak bunları açıklamaya geçmeden önce tanımlanması gereken üç kavram daha vardır:

Dış toplum Sosyometrik matrix Sosyal gerçek


Sosyometrik görüşe göre her toplumun, her topluluğun görünen bir resmi şekli vardır. Buna dış toplum denir. Bir de bu resmi görünüşün altında isteklere, sevgilere, nefretlere, sempati-antipatilere, çekimlere-itimlere dayanan, ilk bakışta görünmeyen (ancak sosyometri testiyle belirlenen) birtakım gruplaşmalar vardır. Buna sosyometrik matrix denir. Dış toplumla sosyolojik matrix’in çatışması ise sosyal gerçeği meydana getirir. Dış toplumla sosyolojik matrix arasındaki ayrılık ne kadar çok olursa, sosyal gerçekteki gerginlik o kadar fazla olur.


Demek ki toplumlarda olduğu gibi en küçük zümrelerde de (bir sınıf, bir iş ekibi, bir profesörler kurulu) her an alttan alta kaynaşan birtakım sempatilerin antipatilerin, sevgilerin, nefretlerin meydana getirdiği gruplaşmalar (sosyometrik matrix) resmi topluma (dış topluma) karşı ayaklanmaya, onu devirmeye, yıkmaya eğilimlidir. Bu yüzden öncelikle bu küçük zümredeki mekanizmayı anlamak gerekmektedir.


Sosyometrinin kuramsal temelleri:Eylem, Spontanlık (kendiliğindenlik) ve

yaratıcılık Rol kavramları


Moreno, eylemin insan yaşamındaki öneminden hareket ederek, insanların duygu ve düşüncelerini eylem halindeyken ifade edebilecekleri bir tedavi yöntemi geliştirmek istemiştir. Bu çabanın ürünü psikodramadır. Psikodrama, ‘insanın ruh dünyasının eyleme dönüşmesi’ olarak açıklanabilir.Moreno’ya göre spontanlık içinde bulunulan duruma uygun cevap vermektir. Yaratıcılık ise, yeni bir düşünce ya da davranış ortaya koymak, yeni bir senteze ulaşmak, ortaya yeni bir ürün çıkarmaktır.


Moreno’ya göre spontanlık ve yaratıcılık birbirine sıkı sıkıya bağlıdır. Her insan yaratıcılık potansiyeline doğuştan sahiptir; ancak bu potansiyelin ortaya çıkması, ürüne dönüşebilmesi için spontanlığa ihtiyaç vardır. Spontanlık olmadığı takdirde yaratıcılık körleşir; eğer yaratıcılık yoksa, spontanlık tek başına işe yaramaz. Sosyometri ayrıca rol kuramı üzerinde durur. Moreno’ya göre roller ‘ben’den çıkmaz, ben ‘roller’den çıkar. Yani rol, kişilerarası bir yaşantıdır, sosyal yaşamın ayrılmaz bir parçasıdır.


Moreno üç tür rol tanımlamıştır:

Psikosomatik roller: Yemek yiyen, uyuya yürüyen... kişi rolleri;

Sosyal roller: Günlük yaşamda anne, çocuk, doktor... rolünü oynamak;

Psikodramatik roller: Psikdrama sahnesinde herhangi bir anne ya da çocuk rolü oynamak...


Bir insan, karşısındakinin neler hissettiğini hissedebiliyorsa, bu durum tek yönlü duygu akışıdır; ve empati olarak adlandırılır. Bu duygu akışının iki yönlü olması halinde “tele” ortaya çıkar. Aralarında tele ilişkisi bulunan kişilerin birbirlerini karşılıklı olarak seçtikleri / çektikleri söylenebilir. Bu yönüyle telenin, sosyometrik tercihleri belirleyen önemli bir etken olduğu düşünülebilir. Eğer bazı grup üyeleri birbirlerini karşılıklı olarak seçiyorlarsa, aralarında tele ilişkisi var demektir.


Moreno’nun kuramında geçen bir diğer kavram da “sosyal atom” kavramıdır. Moreno’ya göre, ‘sosyal evren’in en küçük birimi kişi değil, sosyal atomdur. Bir kişinin sosyal atomunun merkezinde bu kişi, çevresinde ise kendisi için önemli olan kişilerin yerleştiği düşünülür.


Sosyometri testi uygulamada üç ana yol vardır:

1.Kağıt-kalem testiyle tercih belirleme: Teste katılanlara birlikte bulunmayı tercih ettiği (örneğin üç) kişiyi ve tercih etmediği (örneğin üç) kişiyi yazması istenir. Ancak bu uygulamayı yaparken mutlaka bir ölçüt koyulması gerekmektedir. Örneğin, “birlikte ders çalışmak”, “geziye gitmek”....

2.Sözel olarak tercih belirleme: Eğer, bir grupta birden fazla üyenin görüşleri varsa, bu görüşlerin oylanması sözel olarak geliştirilen bir sosyometri testi sayılabilir.


3. Aksiyonla tercih belirleme: Bazı grup yöneticileri ikişerli gruplar oluşturun diyerek herhangi bir çalışma başlatabilirler. Grup üyelerinin spontan olarak oluşturdukları bu gruplar, aynı zamanda onların sosyometrik tercihlerinin bir göstergesidir.


Psikodrama kişilerin iç dünyalarının eyleme dönüşmesi olarak tanımlanabilir. Spontan tiyatrodan yararlanarak geliştirilen bir ruhsal gelişme/tedavi yaklaşımıdır.

Psikodramanın temel araçları vardır. Bunlar: Sahne-dekor, Yönetici, Başoyuncu, Yardımcı oyuncular, Grup.

Documents

11.HAFTA.pptx