ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ

ΤΜΗΜΑ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΣΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΑ ΖΩΝΗ ΚΑΙ ΟΙ ΝΟΜΙΚΕΣ

ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΩΝ ΟΡΙΩΝ ΤΗΣ ΕΩΣ ΤΑ 12 Ν.Μ.

Επιβλέποντες καθηγητές: Επιμέλεια: Ιωάννης Σεϊμένης Σεΐτης Κωνσταντίνος Παναγιώτης Τσάκωνας Αρ. Μητρώου: 433Μ/200623

06 – Ιουνίου – 2008

2

3

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελ. Συντμήσεις………………………………………………………………………………... 7 Πρόλογος…………………………………………………………………………………. 9

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΑ ΖΩΝΗ

ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΓΙΑ ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣ

Α. Η αιγιαλίτιδα ζώνη …………………………………………………………………… 13

Α.1. Έννοια………………………………………………………………………........ 13

Α.2. Η κυριαρχία του παράκτιου κράτους στην αιγιαλίτιδα ζώνη του…..................... 13

Α.3. Όρια της αιγιαλίτιδας ζώνης…………………………………………………….. 14

Α.4. Τα υφιστάμενα χωρικά ύδατα της Ελλάδας και της Τουρκίας στο Αιγαίο.…….. 15

Α.4.α. Η αιγιαλίτιδα ζώνη της Ελλάδας………………………………………….. 15

Α.4.β. Η αιγιαλίτιδα ζώνη της Τουρκίας...……………………………………….. 16

Α.5. Έρευνα και διάσωση εντός και εκτός των ορίων της αιγιαλίτιδας ζώνης………. 17

Α.6. Η εφαρμογή του συστήματος των ευθειών γραμμών βάσης κατά μήκος των

ελληνικών ακτών..……………………………………………………………….. 17

Α.7. Εθνικός εναέριος χώρος και το FIR Αθηνών……………………………………. 18

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

ΓΙΑΤΙ Η ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΩΝ ΧΩΡΙΚΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ ΥΠΟΘΕΣΗ

Β. Τα θαλάσσια σύνορα της Ελλάδας…………………………………………………… 20

Β.1. Τα σύνορα με την Αλβανία……………………………………………….……... 20

Β.2. Η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας με την Ιταλία………………………………. 22

Β.3. Η Λιβύη και ο κόλπος της Σύρτης (Golf of Sidra) ……………………………... 23

Β.4. Τα θαλάσσια σύνορα της Ελλάδας με τη Κύπρο………………………………... 24

Β.5. Η οριοθέτηση της ελληνο-αιγυπτιακής υφαλοκρηπίδας………………………… 26

Β.6. Τα θαλάσσια σύνορα μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας…………………… 26

Β.6.α. Η Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάννης (1923)………………………………. 26

Β.6.β. Το καθεστώς της περιοχής της Δωδεκανήσου και τα Ίμια………………. 27

Β.6.γ. Τα ελληνο-τουρκικά σύνορα στη περιοχή της Σαμοθράκης……………... 29

4

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

ΟΙ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΩΝ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΔΙΕΝΕΞΗΣ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ (1975 – 2004)

ΚΑΙ ΤΑ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΑ ‘‘ΠΡΟΣΩΠΑ’’ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΛΕΥΡΑΣ

Γ. Η αντιμετώπιση της διένεξης στο Αιγαίο από το 1975 έως σήμερα και οι πολιτικές

που εφάρμοσε η ελληνική κυβέρνηση …...……………………………………..……… 30

Γ.1. Περίοδος 1975 – 1981…………………………………………………………….. 30

Γ.1.α. Περίοδος 1975 – 1976……………………………………………………… 30

Γ.1.β. Η μονομερής προσφυγή στο Δικαστήριο της Χάγης………………………. 32

Γ.1.γ. Η πολιτική της νομικής προσέγγισης………………………………………. 32

Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της δικαστικής οδού………………….. 33

Η Σύμβαση για το Δ.Θ. (1982) και τα νέα δεδομένα………………………. 34

Γ.1.δ. Περίοδος 1976 – 1981……………………………………………………… 35

Γ.2. Περίοδος 1981 – 1990 και η πολιτική της απόρριψης κάθε διαλόγου……………. 36

Γ.2.α. Η πολιτική της απόρριψης κάθε διαλόγου………………………………… 36

Γ.2.β. Περίοδος 1981 – 1983……………………………………………………... 36

Γ.2.γ. Περίοδος 1984 – 1987……………………………………………………... 37

Γ.2.δ. Νταβός, 1988………………………………………………………………. 38

Γ.3. Περίοδος 1991 – 2004……………………………………………………………. 39

Γ.3.α. Περίοδος 1994 – 1996 και η αμφισβήτηση στα Ίμια ………..……………. 39

Γ.3.β. Περίοδος 1997 – 1998 και η Δήλωση της Μαδρίτης…………………..…. 41

Γ.3.γ. Η φιλελεύθερη πολιτική και τα οφέλη της – Ελσίνκι 1999……………….. 42

Γ.3.δ. Η μετά Ελσίνκι εποχή…………………………………………...………... 44

ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ

ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΜΙΑ ΜΟΝΟΜΕΡΗ ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΑΣ

ΖΩΝΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΕΩΣ ΚΑΙ ΤΑ 12 Ν.Μ. - ΟΙ ΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Δ. Η επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης της Ελλάδας έως τα 12 ν.μ. και οι νομικές και οι

πολιτικές επιπτώσεις…………………………………………………………………… 46

Δ.1. Τα αποτελέσματα από μια επέκταση της ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης έως τα

12 ν.μ……………………………………………………………………………. 46

Δ.1.α. Η επέκταση στα δυτικά και νότια της Ελλάδας…………………………. 46

Δ.1.β. Η επέκταση στο Αιγαίο…………………………………………………... 47

5

Δ.1.γ. Η σημασία του Αιγαίου στη διεθνή ναυσιπλοΐα και το καθεστώς της

αβλαβούς διέλευσης……………………………………………………… 48

Δ.2. Νομικές επιπτώσεις……………………………………………………………… 49

Δ.2.α. Το τουρκικό επιχείρημα της «ευθυδικίας»………………………………. 50

Δ.2.β. Ο όρος «ειδικές περιστάσεις» και το Δίκαιο της Θάλασσας…………….. 51

Δ.2.γ. Το «Ανακοινωθέν των Βρυξελλών» (1975) και η «Δήλωση της

Μαδρίτης» (1997)………………………………………………………… 51

Δ.2.δ. Νομικές επιπτώσεις στην Ελλάδα από τη παρατεταμένη μη χρήση του δικαιώ-

ματος των 12 ν.μ. ως μέγιστο εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης της……………….. 52

Δ.3. Οι πολιτικές επιπτώσεις………………………………………………………….. 53

ΜΕΡΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ε. Συμπεράσματα…………………………………………………………………………. 57

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Απομνημονεύματα και προσωπικές μαρτυρίες ………………………………………........ 61

Βιβλιογραφία ελληνική……………………………………………………………………. 61

Βιβλιογραφία ξενόγλωσση………………………………………………………………... 61

Περιοδικά………………………………………………………………………………….. 63

Άλλες πηγές……………………………………………………………………………….. 63

Διαδίκτυο………………………………………………………………………………….. 64

Παρουσιάσεις που επιμελήθηκαν συμμετέχοντες σπουδαστές, στο μάθημα «Διεθνές

Δίκαιο της Θάλασσας και Μεσόγειος», του ΜΠΣ «Πολιτικές, Οικονομικές και Διεθ-

νείς Σχέσεις στη Μεσόγειο» του Πανεπιστημίου Αιγαίου, Χειμερινό Εξάμηνο 2007……. 64

ΠΙΝΑΚΕΣ

Πίνακας 1. Η παγκόσμια παραγωγή πετρελαίου σε τετράκις b.t.u……………………….. 67

Πίνακας 2. Η παγκόσμια κατανάλωση πετρελαίου σε τετράκις b.t.u…………………….. 67

Πίνακας 3. Τα μεγαλύτερα Αρχιπελάγη…………………………………………………... 68

Πίνακας 4. Περιπτώσεις ζητημάτων υφαλοκρηπίδας που επιλύθηκαν με δικαστικές

αποφάσεις από το Δ.Δ. ή από ad hoc διαιτητικά δικαστήρια..…………….. … 68

Πίνακας 5. Επίλυση ζητημάτων υφαλοκρηπίδας με διπλωματικές μεθόδους……….... … 70

Πίνακας 6. Η αιγιαλίτιδα ζώνη των παράκτιων κρατών………….……………………… 70

6

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

Παράρτημα 1. Αποτελέσματα ψηφοφορίας για τη νέα Σύμβαση για το Δίκαιο της

Θάλασσας (Μοντέγκο Μπαίυ – Τζαμάικα 10/12/1982) ………..…........ …. 73

Διάγραμμα 1. Το μοντέλο της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής………………………. …. 75

ΧΑΡΤΕΣ

Χάρτης 1. Η εφαρμογή των ευθειών γραμμών βάσεως στις τουρκικές ακτές …………… 77

Χάρτης 2. Πιθανός τρόπος χρήσης των Ε.Γ.Β. από την Ελλάδα………………………… 77

Χάρτης 3. Τα θαλάσσια σύνορα της Ελλάδας…………………………………………… 78

Χάρτης 4. Παράδειγμα Α΄: Η οριοθέτηση της αιγιαλίτιδας ζώνης κατ΄εφαρμογή της

αρχής της ίσης απόστασης…………………………………………………….. 79

Χάρτης 5. Παράδειγμα Β΄: Η οριοθέτηση της αιγιαλίτιδας ζώνης κατ΄εφαρμογή τη

αρχής της ίσης απόστασης…………………………………………………..... 79

Χάρτης 6. Η οριοθέτηση της Ελληνο-ιταλικής υφαλοκρηπίδας……………………….… 80

Χάρτης 7. Ο κόλπος της Σύρτης και οι διεκδικήσεις της Λιβύης………………………... 80

Χάρτης 8. Η αιγιαλίτιδα ζώνη της Ελλάδας και Τουρκίας με βάση τα ισχύοντα 6 ν.μ….. 81

Χάρτης 9. Οι ευθείες γραμμές βάσης στο αρχιπέλαγος της Φινλανδίας…………..…....... 82

Χάρτης 10. Οι ευθείες γραμμές βάσης στο αρχιπέλαγος του Καναδά…..………………… 82

Χάρτης 11. Τα χωρικά ύδατα Ελλάδας και Τουρκίας με βάση τα 12 ν.μ………………….. 83

Χάρτης 12. Ακριβείς περιοχές με ενδείξεις ύπαρξης υδρογονανθράκων στο Αιγαίο……… 84

Χάρτης 13. Η ελληνική αιγιαλίτιδα ζώνη των 12 ν.μ. και τα στενά διεθνούς ναυσιπλοΐας.. 85

Χάρτης 14. Τα όρια του ‘‘Athinai FIR’’………………………………………………........ 86

7

ΣΥΝΤΜΗΣΕΙΣ

Α.Ο.Ζ.: Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη

Β.t.u.: British thermal unit

C.E.R.D.E.M.: Centre d’ Etudes et des Recherches de l’ Environnement de la

Mediterranée

Δ.Α.Σ.Ε: Διάσκεψη για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη

Δ.Δ.: Διεθνές Δικαστήριο

Δ.Θ.: Δίκαιο της Θάλασσας

Ε.Γ.Β.: Ευθείες Γραμμές Βάσης

Ε.Ε.: Ευρωπαϊκή Ένωση

Ε.Κ.: Ευρωπαϊκή Κοινότητα

ΕΛΙΑΜΕΠ: Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής

H.Π.Α.: Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής

I.A.M.S.A.R.: International Aeronautical and Maritime Search and Rescue

I.C.A.O.: International Civil Aviation Organization

Ι.Μ.Ο.: International Maritime Organization

Ι.ΣΤ.Α.ΜΕ.: Ινστιτούτο Στρατηγικών και Αναπτυξιακών Μελετών

μ.: μέτρα

Μ.Ο.Ε.: Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης

Μ.Κ.Ο.: Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις

Μ.Π.Σ.: Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών

NATO: North Atlantic Treaty Organization

Ν.Δ.: Νέα Δημοκρατία

ν.μ.: ναυτικά μίλια

Ο.Α.Σ.Ε.: Οργανισμός Ασφάλειας και Συνεργασίας της Ευρώπης

Ο.Η.Ε.: Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών

ΠΑ.ΣΟ.Κ.: Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα

P.R.I.O.: Peace Research Institute of Oslo

P.C.I.J.: Permanent Court of International Justice at the Hague

P.U.F.: Presses Universitaires de France

R.U.S.Y.: Royal United Service Institute

U.N.C.L.O.S.: United Nations Conference on the Law of the Sea

8

U.S.A.: United States of America

χμ2: τετραγωνικά χιλιόμετρα

ΦΕΚ: Φύλλο Εφημερίδας της Κυβέρνησης

F.I.R.: Flight Information Region

9

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Τους προηγούμενους αιώνες, οι θαλάσσιες σχέσεις των κρατών δοκιμάζονται, λόγω της

απουσίας της κυριαρχίας της θάλασσας, την στιγμή που αυτές καθορίζονται από το δίδυμο

κυριαρχία-ελευθερία των θαλασσών, με στόχο την εξυπηρέτηση των εθνικών

προτεραιοτήτων.1

Μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, η παγκόσμια κοινότητα, μέσω των

συσχετισμών δυνάμεων που προκύπτουν από εφήμερες ή διαχρονικές συμμαχίες, για την

επίτευξη συγκεκριμένων στόχων, την προάσπιση εθνικών συμφερόντων και την διευθέτηση

συγκρουόμενων διαθέσεων, σχετικά με τις θαλάσσιες σχέσεις των κρατών, δημιουργεί νέους

θεσμούς ή τροποποιεί τους παλαιότερους.

Το έντονο οικονομικό ενδιαφέρον και οι προοπτικές που εμφανίζονται για τις νέες

δυνατές χρήσεις των θαλάσσιων περιοχών και την εκμετάλλευση πόρων-αγαθών της

θάλασσας (π.χ. τα αξιοποιήσιμα μεταλλεύματα στις επιφάνειες των βυθών και τα αποθέματα

των υδρογονανθράκων στους βυθούς, η χρήση της ενέργειας που προκαλείται από την

κίνηση της θάλασσας κ.α.), με την χρήση της νέας τεχνολογίας που ραγδαία εξελίσσεται τον

20οαιώνα, αλλά και τα οικονομικά οφέλη από την επιβολή φόρων στη διακίνηση των αγαθών

μέσα από τις θαλάσσιες περιοχές κυριαρχίας ενός κράτους, έχει ως αποτέλεσμα την αλλαγή

των εθνικών προτεραιοτήτων και κατά συνέπεια τη θαλάσσια πολιτική των κρατών και δη,

των παράκτιων κρατών.

Η Παγκόσμια Κοινότητα μεταπολεμικά, με τρεις Συνδιασκέψεις (αυτές του 1958 και,

του 1960 ως συμπληρωματικής της πρώτης, στη Γενεύη και αυτής μεταξύ των ετών 1976 και

1982, στο Καράκας, στη Γενεύη, στη Ν. Υόρκη και στο Μοντέγκο Μπαίυ), προσπάθησε να

κωδικοποιήσει τους θαλάσσιους κανόνες και να παρουσιάσει ένα νέο ενιαίο οικουμενικό

Δίκαιο για τη Θάλασσα. Το διάστημα που μεσολαβεί ανάμεσα στη δεύτερη και την Τρίτη

Συνδιάσκεψη, μας δίνει την ευκαιρία να παρατηρήσουμε και τις τάσεις της διεθνούς

κοινότητας. Στις δύο πρώτες, παρατηρούμε την προσπάθεια που καταβάλει η Επιτροπή

Διεθνούς Δικαίου, έχοντας επεξεργαστεί σχέδια συμβάσεων ή σχέδια άρθρων, στηριζόμενη

στο στοιχειώδες Δίκαιο για τη Θάλασσα που επικρατεί την εποχή αυτή και στη νέα

χρηστικότητα της θάλασσας. Έτσι, για πρώτη φορά, καθορίζεται επακριβώς η κυριαρχία του

παράκτιου κράτους στην αιγιαλίτιδα ζώνη και δημιουργούνται νέες θαλάσσιες ζώνες

κυριαρχικών δικαιωμάτων, που πρόσκεινται στο χερσαίο και νησιωτικό τμήμα του, όπως η 1 Χρήστος Ροζάκης, 2003.

10

υφαλοκρηπίδα και η αποκλειστική οικονομική ζώνη, χωρίς αυτές να επεκτείνονται με τρόπο

καταχρηστικό, σε μεγάλες θαλάσσιες εκτάσεις, παρεμποδίζοντας την άσκηση δικαιωμάτων

και δικαιοδοσίας των άλλων όμορων παράκτιων κρατών.

Κατά την Τρίτη Συνδιάσκεψη η προετοιμασία είναι στοιχειώδης. Οι τροποποιήσεις που

προτείνονται από τα συμμετέχοντα κράτη είναι αποτέλεσμα προάσπισης καθαρά εθνικών

συμφερόντων και για να τα στοιχειοθετήσουν, κατασκευάζουν κανόνες, μέσα από

πολύχρονη και επίπονη διαπραγμάτευση η οποία κράτησε πέρα των 15 ετών. Η διεθνής

κοινότητα, που μετέχει στην νομοπαραγωγική διαδικασία, αφενός είναι διευρυμένη

αριθμητικά, ακόμη και με περίκλειστα κράτη2και αφετέρου, αντιπροσωπεύει την προσπάθεια

των νέων κρατών να περιορίσουν τις εγωιστικές διεκδικήσεις άλλων κρατών,

συμπεριλαμβανομένων και των Μεγάλων Δυνάμεων. Από το 1973, ήταν ήδη γνωστά τα

αποτελέσματα επισήμων ερευνών του Παγκόσμιου Οργανισμού σχετικά με την ύπαρξη

υδρογονανθράκων σε μια έκταση του θαλάσσιου βυθού που έφτανε τα 5.000.000χμ2 3. Όπως

αποδεικνύεται από τη μετέπειτα παγκόσμια οικονομική εξέλιξη, οι υδρογονάνθρακες

παίζουν τον πρωτεύοντα ρόλο στον ενεργειακό τομέα4. Έτσι, καθορίζεται το εύρος της

αιγιαλίτιδας ζώνης έως τα 12ν.μ. από τις ακτές του παράκτιου κράτους, και καθιερώνεται η

Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (Α.Ο.Ζ.), συνενώνοντας μέσα σε νέα οριστικά όρια, τις

παραδοσιακές χρήσεις των θαλασσών (κατοχυρώνοντας κυρίως τα παράκτια κράτη), με τις

νέες χρήσεις της θάλασσας όπως είναι η εκμετάλλευση της αιολικής ενέργειας και της

ενέργειας από την κίνηση των υδάτων, κάτι που είναι δυνατόν με τις νέες τεχνολογίες που

έχουν αναπτυχθεί.

Η Σύμβαση των Η.Ε. για το ΔΘ, του 1982, είναι σήμερα σε ισχύ και έως το 2003, έχει

επικυρωθεί από 139 κράτη, σε σύνολο 157 κρατών της Διεθνούς Κοινότητας που ψήφισαν

(ποσοστό 87%)5 και συμβάλλει στη ρύθμιση της διεθνούς ζωής, σε θέματα που άπτονται των

θαλασσών και των ωκεανών, παρά τις ισχυρές αντιδράσεις, διαφωνίες και μεμψιμοιρίες.

Η Ελλάδα γεωπολιτικά ανήκει σε ένα χώρο οποίος ανέδειξε τους σημαντικότερους

πολιτισμούς και επηρέασε την μετέπειτα εξέλιξη του ανθρώπου. Είναι ο χώρος ο οποίος

θεωρείται από τα σημαντικότερα σταυροδρόμια πολιτισμών, εκεί όπου τρεις ήπειροι

2Περίκλειστο, ονομάζεται το κράτος που δεν έχει πρόσβαση στη θάλασσα. 3Βλ. σχετική έρευνα υπό τη διεύθυνση του Dupuy, R.J., Le Pétrole et la Mer, C.E.R.D.E.M., éd. P.U.F., Paris, 1976, σελ. 358. 4Βλ. πίνακες 1 και 2. 5 Βλ. Παράρτημα 1, ‘‘Αποτελέσματα Ψηφοφορίας για τη Νέα Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας’’, Μοντέγκο Μπαίυ – Τζαμάικα, 10-12-1982.

11

συναντιόνται. Η Μεσόγειος Θάλασσα6. Από τις σημαντικότερες στη κατηγορία της, αφού

καθορίζει τόσο γεωστρατηγικά όσο και γεωπολιτικά τις σχέσεις ανάμεσα στα κράτη που

βρέχονται από αυτή. Βρέχει σήμερα 19 ανεξάρτητα κράτη, ηπειρωτικά και νησιωτικά7, και

περιλαμβάνει σημαντικότατο αριθμό νησιωτικών εδαφών, περίπου 13.500, καθώς και

σημαντικά αρχιπελαγικά συμπλέγματα, με κυρίαρχο το Αρχιπέλαγος του Αιγαίου8,9, που από

μόνο του ξεπερνά τα 7.000 νησιά, κατατάσσοντας την Ελλάδα πρώτη στο Μεσογειακό χώρο

και ένατη στο κόσμο από την πλευρά του μήκους των ακτών10.

Στον χώρο αυτό, που παρότι οι διεθνείς πολιτικές αποφάσεις, ανάμεσα στους δύο

Παγκόσμιους Πολέμους, έδειχναν να έχουν ορίσει τα όρια εθνικής δικαιοδοσίας των κρατών

της περιοχής και να έχουν δώσει τέλος σε εθνικές διεκδικήσεις εδαφών και σε κυριαρχικές

αμφισβητήσεις, προωθώντας τη σταθερότητα στην περιοχή, στην πραγματικότητα αυτό δεν

έχει συμβεί. Η Ισραηλό-παλαιστινιακή διένεξη στην Μέση Ανατολή, και τα τελευταία

γεγονότα στην Βαλκανική χερσόνησο μετά την διάσπαση της Γιουγκοσλαβικής

Σοσιαλιστικής Ομόσπονδης Δημοκρατίας, αποδεικνύουν ότι ακόμα και τα έθνη λειτουργούν

ως ζώντες οργανισμοί, εξελίσσονται, τροποποιούνται και μεταλλάσσονται, δημιουργώντας

νέες δυναμικές στην περιοχή τους.

Η Ελλάδα, αποδεικνύεται ως ένα από τα πιο αναπτυγμένα κράτη στη περιοχή της

Ανατολικής Μεσογείου, με πολιτική σταθερότητα και αναπτυσσόμενη οικονομία. Τα

τελευταία χρόνια με την εξωτερική της πολιτική, προσπαθεί να παίξει το ρόλο της ως

σταθεροποιητικός παράγοντας και να συνεισφέρει στην εδραίωση της ασφάλειας στη

γειτονιά της. Παρόλα αυτά όμως, η Ελλάδα ανήκει στα κράτη εκείνα τα οποία έχουν ζωτικά

εθνικά τους δικαιώματα υπό απειλή/αμφισβήτηση, και βρίσκεται στην φάση της αναζήτησης

βιώσιμων λύσεων, για την καλλίτερη επίλυση των διαφορών της με τους γείτονες της.

Τέτοιες διαφορές προκύπτουν και από τις νόμιμες ελληνικές θέσεις στο Αιγαίο, όσο αφορά

το καθορισμό τω εξωτερικών ορίων των θαλάσσιων ζωνών της.

Η προσέγγιση που θα επιχειρηθεί εδώ, της υποτιθέμενης κατάστασης που θα

δημιουργηθεί, από τη χρήση από την Ελλάδα του παραπάνω δικαιώματος της, θα είναι α)

6 Σύμφωνα με το άρθρο 122 της Σύμβασης του 1982 για το Δίκαιο της Θάλασσας, η Μεσόγειος Θάλασσα εντάσσεται στη κατηγορία των ημίκλειστων θαλασσών. Είναι η περιοχή η οποία διαδέχθηκε τη Θάλασσα της Τηθύος, ανάμεσα στην Ευρασία και την Αραβική Χερσόνησο που ήταν προσκολλημένη στην Αφρική. 7 Κύπρος , Μάλτα. 8 Βλ. Πίνακα 3. 9 Ο όρος «αρχιπέλαγος», χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στα ελληνικά, δηλώνοντας ακριβώς τη κατάσταση των νησιών του Αιγαίου. 10 Βλ. αναλυτικότερα Τσάλτας, Γρ., ‘‘Η Νέα Σύμβαση του Δικαίου της Θάλασσας και οι Ζώνες Εθνικής Δικαιοδοσίας’’, στο Μεσόγειος Θάλασσα – Αιγαίο Πέλαγος, Ι.ΣΤ.Α.ΜΕ. , Αθήνα, 1999, σελ. 11.

12

μέσα από τη Σύμβαση των Η.Ε. για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982 (Μontego Bay) και β)

μέσα από τις πολιτικές που ακολούθησαν οι ελληνικές κυβερνήσεις αλλά και γ) μέσα από τις

γενικότερες προσπάθειες που έγιναν κατά καιρούς από τις δύο πλευρές για να επιλύσουν το

σύνολο των διαφορών τους.

13

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΑ ΖΩΝΗ

ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΓΙΑ ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣ

Α. Η ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΑ ΖΩΝΗ

Α.1. Έννοια

Αιγιαλίτιδα ζώνη είναι η θαλάσσια ζώνη που περιβάλλει τις ηπειρωτικές και νησιωτικές

ακτές ενός παράκτιου κράτους και εκτείνεται πέρα από το ηπειρωτικό τμήμα του κράτους

και τα εσωτερικά του ύδατα και αν πρόκειται για αρχιπελαγικό κράτος11 τότε, αυτή

εκτείνεται πέρα από τα αρχιπελαγικά ύδατα. Η αιγιαλίτιδα ζώνη είναι δικαίωμα κάθε

παράκτιου κράτους και περιλαμβάνει την επιφάνεια των υδάτων, τα ύδατα έως τα όρια της

ως κολώνα, το βυθό και το υπέδαφος αυτού καθώς και τον υπερκείμενο εναέριο χώρο. Στην

Ελλάδα, η αιγιαλίτιδα ζώνη είναι γνωστή ως «χωρικά ύδατα» αλλά έχουν επίσης

χρησιμοποιηθεί και οι όροι: «παράκτια θάλασσα», «χωρική θάλασσα» και «εδαφική

θάλασσα».

Α.2. Η κυριαρχία του παράκτιου κράτους στην αιγιαλίτιδα ζώνη του

Σύμφωνα με το άρθ. 2 της Σύμβασης του 1982, το παράκτιο κράτος έχει κυριαρχία στην

αιγιαλίτιδα ζώνη του η οποία εκτείνεται στα ύδατα, στο βυθό και το υπέδαφος αυτού καθώς

και στον υπερκείμενο αέρα κάτι που του δίνει το δικαίωμα να ρυθμίζει12 τις πτήσεις πάνω

από τη ζώνη αυτή όπως ακριβώς κάνει και πάνω από το έδαφος της στεριάς. Η κυριαρχία

του παράκτιου κράτους στην αιγιαλίτιδα ζώνη, αναγνωρίζεται για το σύνολο των

αρμοδιοτήτων του όπως: η νομοθετική, η εκτελεστική και δικαιοδοτική, με βασική

αιτιολογία την ασφάλεια του κράτους. Όμως, το παράκτιο κράτος συμμορφώνεται με τις

ανάγκες της διεθνούς ναυσιπλοΐας υπό τον ορισμό της «αβλαβούς διέλευσης»13-14. Η

11 Στο ίδιο, σελ. 11. 12 Βλ. Αρθ. 13 του Ν. 5017/1931 «περί πολιτικής αεροπορίας». 13 «Διέλευση», με βάση το άρθ. 18 της Σύμβασης για το Δ.Θ., προσδιορίζεται ο διάπλους ενός πλοίου τρίτης χώρας εν μέσω της αιγιαλίτιδας ζώνης ενός παράκτιου κράτους, χωρίς αυτό να εισέλθει στα εσωτερικά του

14

κυριαρχία του παράκτιου κράτους ασκείται σύμφωνα με τους περιορισμούς που προκύπτουν

από τις ειδικές ρυθμίσεις του Δ.Θ. και από το Δ.Δ., στην άσκηση της κυριαρχίας των

κρατών.

Α.3. Όρια της αιγιαλίτιδας ζώνης

Σύμφωνα με τη Σύμβαση για το Δ.Θ., το παράκτιο κράτος έχει το δικαίωμα να

καθορήσει την αιγιαλίτιδα ζώνη15 του έως το εύρος των 12ν.μ. και το δικαίωμα αυτό πηγάζει

από το εθιμικό και συμβατικό δίκαιο. Κάθε κράτος με εύρος αιγιαλίτιδας ζώνης κάτω των

12ν.μ. δε χάνει το δικαίωμα αυτό και μπορεί μα το εφαρμόσει όποτε αυτό αποφασίσει να το

κάνει ή να διεκδικήσει το δικαίωμα αυτό μέσα από το Δ.Δ. Ο καθορισμός του εύρους της

αιγιαλίτιδας ζώνης είναι αποκλειστική αρμοδιότητα του παράκτιου κράτους, έχει όμως

διεθνή χαρακτήρα. Η Ελλάδα, όπως αυτό διατυπώθηκε στο άρθ. 2 του Ν.2321/1995

(κυρωτικού της Σύμβασης του Δικαίου της Θάλασσας): ‘‘έχει το αναφαίρετο δικαίωμα

κατ’εφαρμογή του άρθ. 3 της κυρούμενης Συμβάσεως, να επεκτείνει σε οποιοδήποτε χρόνο

το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης της μέχρι το όριο των 12 ν.μ’’.

H αρχή μέτρησης των ορίων της αιγιαλίτιδας ζώνης (τα εσωτερικά της όρια δηλαδή)

αρχίζει από τις «γραμμές βάσης»16 του παράκτιου κράτους. Τα εξωτερικά της όρια

εξαρτώνται από την ύπαρξη γεωγραφικής στενότητας ή όχι στη περιοχή. Με βάση το άρθ. 15

της Σύμβασης του Δ.Θ., για την οριοθέτηση των εξωτερικών ορίων της αιγιαλίτιδας ζώνης,

εφαρμόζεται η αρχή της «μέσης γραμμής» (για τα γειτονικά κράτη και πλάγιας γραμμής για

τα απέναντι κείμενα) ή της «ίσης απόστασης». Στην οριοθέτηση17 των εξωτερικών ορίων της

αιγιαλίτιδας ζώνης, σε θαλάσσιες περιοχές όπου δεν υπάρχει το πρόβλημα της γεωγραφικής

ύδατα ή να αγκυροβολήσει σε κάποιο όρμο ή λιμενική εγκατάσταση έξω από αυτά καθώς επίσης και η σύντομη μετάβαση του, προς τα εσωτερικά του ύδατα ή το αγκυροβόλιο σε ένα όρμο ή μια λιμενική εγκατάσταση. 14 «Αβλαβής διέλευση», με βάση τα άρθ. 19-20 της Σύμβασης για το Δ.Θ., είναι το καθεστώς κατά το οποίο χαρακτηρίζει τη διέλευση ενός πλοίου από την αιγιαλίτιδα ζώνη ενός παράκτιου κράτους, εάν το πρώτο δεν προσβάλει την ειρήνη, την ασφάλεια ή την ευταξία του παράκτιου κράτους. Τα υποβρύχια και όλα τα άλλα υποθαλάσσια σκάφη, οφείλουν να πλέουν στην επιφάνεια των υδάτων της αιγιαλίτιδας ζώνης και να υψώνουν τη σημαία του κράτους στο οποίο ανήκουν. Είναι δικαίωμα του παράκτιου κράτους να εμποδίσει τη διέλευση των ανωτέρω, μέσα από ορισμένες περιοχές το οποίο αυτό έχει μονομερώς αποφασίσει μόνο εάν, οι διελεύσεις αυτές θέτουν σε κίνδυνο την εθνική του ασφάλεια. 15 Βλ. Πίνακα 5. 16 «Γραμμή βάσης», είναι η νοητή γραμμή που περικλείει τις ακτές του παράκτιου κράτους και από την οποία αρχίζει η μέτρηση όλων των θαλάσσιων ζωνών επί των οποίων το παράκτιο κράτος ασκεί κυριαρχία ή κυριαρχικά δικαιώματα. 17 Το Δ.Δ. για τη χάραξη των εξωτερικών ορίων της αιγιαλίτιδας ζώνης ενός παράκτιου κράτους, εφαρμόζει τις παρακάτω τρεις μεθόδους: α) τη παράλληλη χάραξη, β) τη μέθοδο του ημικυκλίου και γ) τη πολυγωνική χάραξη.

15

στενότητας, αυτά με βάσει το Δ.Θ., ορίζονται ως τα σημεία της οριακής γραμμής που

ισαπέχουν από τις ακτές των δύο κρατών.

Α.4. Τα υφιστάμενα χωρικά ύδατα της Ελλάδας και της Τουρκίας στο Αιγαίο

Α.4.α. Η αιγιαλίτιδα ζώνη της Ελλάδας

Η αιγιαλίτιδα ζώνη της Ελλάδας σήμερα, εκτείνεται έως τα 6 ν.μ. από τη φυσική της α-

κτογραμμή. Σε περιπτώσεις που αυτό δεν μπορεί να εφαρμοστεί λόγω του εύρους των

υδάτων, η οριοθέτηση τους18 έχει γίνει κατ΄εφαρμογή της αρχής της «ίσης απόστασης» ή

συναφών συμβατικών ρυθμίσεων. Μια τέτοια περίπτωση ισχύει και στα νησιά του

ανατολικού Αιγαίου όπου εκεί ισχύει ο εθιμικός κανόνας της μεθόδου της μέσης γραμμής, ο

οποίος είναι ενσωματωμένος στο άρθ. 15 της Τρίτης Σύμβασης για το Δ.Θ. (1982). Η

τακτική (και μέρος της επιχειρηματολογίας της αφενός, περί «μέριμνας για την ανοικτή

θάλασσα» και αφετέρου, για να μη επιδεινώσει τις σχέσεις της με τη Τουρκία) που

χρησιμοποιεί η Ελλάδα για την οριοθέτηση του εύρους της αιγιαλίτιδας ζώνης της, είναι με

βάση τη φυσική ακτογραμμή ενώ, θα μπορούσε να το κάνει ακολουθώντας τη μέθοδο της

ευθείας γραμμής19, που θα είχε ως αποτέλεσμα την περεταίρω αύξηση των χωρικών της

υδάτων20.

Με το Νόμο Νο 230, 17 Σεπτεμβρίου, 1936, που αφορά ‘‘την επέκταση της αιγιαλίτιδας

ζώνης του Βασιλείου της Ελλάδας’’, η ελληνική αιγιαλίτιδα ζώνη ‘‘είναι σταθερή στα 6ν.μ.

από τις ακτές, σύμφωνα προς ισχύουσες νομικές διατάξεις που αφορούν ειδικές περιστάσεις

βάσει των οποίων η αιγιαλίτιδα ζώνη θα πρέπει να οριοθετείται σε απόσταση μεγαλύτερη ή

μικρότερη των 6ν.μ’’. Ο παραπάνω Νόμος, με τον όρο ‘‘ειδικές περιστάσεις’’, αναφέρεται

και στο Προεδρικό Διάταγμα, της 6 Σεπτεμβρίου του 1931, με τον οποίο το Ελληνικό

κράτος, όριζε ως εύρος του υπερκείμενου της αιγιαλίτιδας ζώνης εναέριο χώρο των 10 ν.μ.,

με σκοπό τον έλεγχο της εναέριας κυκλοφορίας και την αστυνόμευση του.

Επιπλέον, το άρθ. 2 του Ν. 2321/1995, κυρωτικού της Σύμβασης του Δικαίου της

Θάλασσας, προβλέπει ότι η Ελλάδα έχει το αναφαίρετο δικαίωμα κατ΄εφαρμογή του άρθ. 3

18 Τα χωρικά ύδατα της Ελλάδας, οριοθετήθηκαν με τα νομοθετήματα: α) Α.Ν. 230/1936 ‘‘περί καθορισμού της αιγιαλίτιδας ζώνης της Ελλάδας’’, (ΦΕΚ Α΄ 450) και β) το άρθ. 139 του ΚΔΝΔ (Ν.Δ. 187/1973, ΦΕΚ Α΄ 261). 19 Στο ίδιο, σελ.17. 20 Bλ. Χάρτη 2.

16

της κυρούμενης Σύμβασης21, να επεκτείνει σε οποιοδήποτε χρόνο το εύρος της χωρικής της

θάλασσας μέχρι αποστάσεως 12 ν.μ. Η Ελλάδα, δεν έχει κάνει χρήση του δικαιώματος της

αυτού ως μέρος της εθνικής της στρατηγικής, χωρίς να αποποιείται του δικαιώματος αυτού

και να το εφαρμόσει οποτεδήποτε αυτή το αποφασίσει, στο μέλλον.

Α.4.β. Η αιγιαλίτιδα ζώνη της Τουρκίας

Η Τουρκία22, από το 1923, παρέμεινε de facto στα 3 ν.μ. που θεωρούσε η Συνθήκη της

Λωζάννης και μόλις το 196423, με τις σχέσεις των δύο χωρών να περνούν κρίση λόγω της

πολιτικής κατάστασης στη Κύπρο εκείνη την εποχή, επέκτεινε τα χωρικά της ύδατα στα

6ν.μ. στο Αιγαίο και στα 12 ν.μ. στη Μαύρη Θάλασσα και στα νότια παράλια της στη

Μεσόγειο. Ο νόμος 2674/1982, δίνει την αρμοδιότητα στο Υπουργικό Συμβούλιο της

Τουρκίας, να προσδιορίσει τα χωρικά της ύδατα σε εύρος μεγαλύτερο των 6 ν.μ. σε

ορισμένες περιοχές, σύμφωνα με τις ιδιομορφίες που επικρατούν εκεί και με βάση την αρχή

της ευθυδικίας.

Σήμερα, η ποσοστιαία κάλυψη της Θάλασσας του Αιγαίου24 με την υπάρχουσα

κατάσταση των 6 ν.μ. εμφανίζει την Ελλάδα με ποσοστό 35% ενώ στη Τουρκία ανήκει μόλις

το 8,8% και ο υπόλοιπος χώρος είναι διεθνή ύδατα25. Η Τουρκία δεν προβάλλει αντιρρήσεις

στο συγκεκριμένο ζήτημα αλλά, αμφισβητεί τη κυριότητα εκατοντάδων βραχονησίδων στο

Αιγαίο, ενισχύοντας το ελληνικό επιχείρημα για τουρκικό επεκτατισμό στο Αιγαίο, οι οποίες

δεν περιλαμβάνονται ονομαστικά στις συνθήκες παραχώρησης τους στην Ελλάδα.

Παράλληλα, αντιδρά26, στο θέμα της οικονομικής εκμετάλλευσης αυτών των νησίδων και

21 Άρθ. 3 της Σύμβασης για το Δ.Θ. καθορίζει ότι: Κάθε κράτος έχει το δικαίωμα να καθορίζει το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης του μέχρι ένα όριο που να μην υπερβαίνει τα 12 ν.μ. από τις γραμμές βάσης που χαράζονται σύμφωνα με τη Σύμβαση αυτή». 22 Η Τουρκία, στη Διάσκεψη Κωδικοποίησης του 1930, στη Χάγη, υποστήριξε την αρχή των 6 ν.μ. ενώ η Ελλάδα, αυτή των 3ν.μ. έως και το 1958 στο Μοντρέ παρότι, η ίδια είχε υιοθετήσει αιγιαλίτιδα ζώνη 6 ν.μ. 23 Ο νόμος 476/1964, της Τουρκίας, προσδιόρισε μια αιγιαλίτιδα ζώνη στα 6 ν.μ. και μια ζώνη αλιείας στα 12 ν.μ. Ο ίδιος νόμος χρησιμοποιεί τις ΕΓΒ στις ακτές όπου παρουσιάζονται εσοχές ή υπάρχουν νησιά κοντά σε αυτές καθώς επίσης και στους κόλπους όπου το άνοιγμα τους δεν υπερβαίνει τα 24 ν.μ. Ο νόμος 2674/1982, περί χωρικών υδάτων, αναφέρει ότι, η οριοθέτηση των χωρικών υδάτων μεταξύ της Τουρκίας και των παρακείμενων ή αντικρινών κρατών, θα καθορίζεται από διμερείς συμφωνίες σε συμφωνία με την αρχή της ευθυδικίας. 24 Βλ. Χάρτης 8. 25 Αλέξης Ηρακλείδης, 2001. 26 Με τη κύρωση της Σύμβασης για το Δ.Θ. από την Ελλάδα (31 Μαρτίου, 1995), η τουρκική Εθνοσυνέλευση εξέδωσε ψήφισμα (8 Ιουνίου, 1995), με το οποίο εκχωρεί στη Τουρκική κυβέρνηση όλες τις αρμοδιότητες συμπεριλαμβανομένων και των στρατιωτικών, για τη διατήρηση και υπεράσπιση των ζωτικών συμφερόντων της Τουρκίας στο Αιγαίο, το οποίο βρίσκεται από τότε σε ισχύ, παραβιάζοντας το άρθ. 2 του Χάρτη των Η.Ε., που απαγορεύει στα κράτη μέλη του τη χρήση βίας στις διεθνείς σχέσεις.

17

βραχονησίδων, αφενός διότι το καθεστώς τους κατ΄αυτήν είναι υπό αμφισβήτηση και

αφετέρου διότι αυτές δεν διαθέτουν κατοίκους ή οποιαδήποτε οικονομική δραστηριότητα

και επομένως όπως υποστηρίζει η ίδια, δεν θα έπρεπε να έχουν δικαίωμα αιγιαλίτιδας ζώνης.

Α.5. Έρευνα και διάσωση εντός και εκτός των ορίων της αιγιαλίτιδας ζώνης

Η έρευνα και διάσωση για αεροπορικά ατυχήματα διέπεται από τη Σύμβαση του Σικάγου

και τους Κανονισμούς του ICAO. Η ελληνική περιοχή έρευνας και διάσωσης σε περίπτωση

αεροπορικού ατυχήματος και συμπίπτει με το FIR Αθηνών.

Η Σύμβαση του Αμβούργου του 1979, που υιοθετήθηκε στο πλαίσιο του Διεθνούς

Οργανισμού Ναυτιλίας (International Maritime Organization- Ι.Μ.Ο.) και τέθηκε σε ισχύ το

1985, καθορίζει τα θέματα της ναυτικής έρευνας και διάσωσης. Σύμφωνα με αυτήν, οι

περιοχές ευθύνης των συμβαλλόμενων μερών για τη παροχή υπηρεσιών, έρευνας και

διάσωσης, σε περίπτωση θαλασσίων ατυχημάτων, ρυθμίζεται με συμφωνία των

ενδιαφερομένων παράκτιων κρατών. Η Ελλάδα από το 1975, έχει κοινοποιήσει στο Διεθνή

Διακυβερνητικό Ναυτιλιακό Οργανισμό, ως περιοχή ευθύνης της για τη ναυτική έρευνα και

διάσωση, περιοχή που συνέπιπτε σχεδόν με το FIR Αθηνών27.

Α.6. Η εφαρμογή του συστήματος των Ευθειών Γραμμών Βάσης (ΕΓΒ) κατά μήκος των

ελληνικών ακτών

Το σύστημα των Ε.Γ.Β. μπορεί να περιλάβει τα τμήματα εκείνα των ηπειρωτικών ακτών

της Ελλάδας όπου σχηματίζονται βαθιές εσοχές και παράκτιες νησιωτικές συστάδες. Επίσης,

στο νησιωτικό μέρος της Ελλάδας μπορεί να εφαρμοστεί εκεί όπου σχηματίζονται βαθιές

εσοχές στις νησιωτικές ακτές, και όπου οι παρακείμενες σε νήσο νησίδες, σχηματίζουν ένα

είδος παράκτιου νησιωτικού συμπλέγματος λόγω της διάταξης τους σε σχέση με την ακτή

στην οποία «ενσωματώνονται», σε συνδυασμό με το άρθ. 16 της Σύμβασης του ΔΘ του

1982.

Το Αιγαίο Πέλαγος αναμφισβήτητα είναι αρχιπέλαγος, και αποτελεί τη βάση της ιδέας

του ενιαίου νησιωτικού συνόλου, αλλά και του σχετικού δικαιώματος των «αμιγώς»

αρχιπελαγικών κρατών. Όμως, το Αιγαίο δεν πληροί τις προϋποθέσεις «κατά μήκος» και σε 27 Οι συστάσεις του ΙΜΟ και του ICAO που περιλαμβάνονται στο Διεθνές Εγχειρίδιο Αεροναυτιλιακής και Θαλάσσιας Έρευνας και Διάσωσης προκρίνουν την υιοθέτηση ταυτόσημων περιοχών για τη ναυτική και την αεροπορική έρευνα και διάσωση, κατά τρόπο που να συμπίπτουν με τα όρια των FIR.

18

«άμεση γειτνίαση» προς την ηπειρωτική Ελλάδα για να χαρακτηρισθεί ως αμιγώς παράκτιο

αρχιπέλαγος (Coastal Archipelagos), ούτε μπορεί να χαρακτηρισθεί ως αμιγώς ωκεάνιος

σχηματισμός (Mid-ocean Archipelagos), λόγω της εγγύτητας του προς τον κύριο ηπειρωτικό

κορμό της Ελλάδας. Δηλαδή, το Αιγαίο είναι από γεωγραφικής άποψης αρχιπελαγικό, όχι

όμως από νομικής και γι΄αυτό η Ελλάδα δεν μπορεί να θεωρηθεί αρχιπελαγικό κράτος.

Περιπτώσεις όπως το Αιγαίο, είναι το Αρχιπέλαγος Άαλαντ28 της Φινλανδίας και το

Αρκτικό Αρχιπέλαγος του Καναδά29 όπου, ειδικά στη περίπτωση της Φινλανδίας, όταν

χρησιμοποίησε το σύστημα των Ε.Γ.Β. κανείς δεν αμφισβήτησε το δικαίωμα της να το κάνει

αλλά θεωρήθηκε και απόλυτα θεμιτό30.

Η Ελλάδα μπορεί να κάνει μετριοπαθή χρήση του συστήματος των Ε.Γ.Β. και να

συμπεριλάβει τμήμα του νησιωτικού της συνόλου όπως πχ τις Κυκλάδες, οι οποίες θα

μπορούσαν να ενσωματωθούν με την Εύβοια ως παράκτιο γεωγραφικό αρχιπέλαγος, χωρίς

να παραβιάζεται η αρχή της μη σημαντικής απόκλισης από τη γενική κατεύθυνση της

ηπειρωτικής ακτής. Επίσης, μπορεί να το χρησιμοποιήσει και στη περίπτωση της νήσου της

Κρήτης όπου, υπάρχουν πολλές βαθιές εσοχές κόλποι και νησίδες.

A.7. Εθνικός εναέριος χώρος και το FIR Αθηνών

Με βάση την ερμηνεία των διατάξεων του Δ.Θ., εθνικός εναέριος χώρος, είναι ο χώρος

που βρίσκεται πάνω από το ηπειρωτικό έδαφος μιας χώρας καθώς επίσης και της

αιγιαλίτιδας ζώνης του παράκτιου κράτους και των αρχιπελαγικών υδάτων ενός

αρχιπελαγικού κράτους. Το κράτος, ασκεί πλήρη κυριαρχία στον εναέριο χώρο του.

Η Ελλάδα, όσο αφορά την εναέρια αιγιαλίτιδα ζώνη της, για τις ανάγκες της αεροπλοΐας

και της αστυνομίας της, την έχει καθορίσει31 στο πλάτος των 10 ν.μ. (και για περίοδο

πολέμου32 και για την ασφάλεια της χώρας), παρουσιάζοντας μια ανορθόδοξη ρύθμιση του

εναέριου χώρου της. Η Τουρκία από το 1975 και έπειτα (44 συνεχή χρόνια μετά την

οριοθέτηση των ορίων της εναέριας αιγιαλίτιδας ζώνης της), και ενώ όλο αυτό το διάστημα

αναγνώριζε και σεβόταν την ελληνική ρύθμιση, προβάλει αμφισβητήσεις33, προβαίνοντας σε

28 Βλ. Χάρτης 9. 29 Βλ. Χάρτης 10. 30 Βλ. παρέμβαση του Β. Θεοδωρόπουλου ενώπιον της τρίτης Συνδιάσκεψης U.N.C.L.O.S. III, II, σελ. 319. 31 Π.Δ. 6/18 Σεπτεμβρίου 1931, ‘‘περί καθορισμού πλάτους χωρικών υδάτων, όσον αφορά τα ζητήματα της Αεροπορίας και Αστυνομία αυτής’’, (ΦΕΚ Α΄ 325). 32 Με βάση το Νόμο ΔΡΜΑ του 1913. 33 Βλ. Χάρτης 8.

19

συνεχείς παραβιάσεις του Ελληνικού Εναέριου Χώρου. Οι τουρκικοί μαχητικοί

σχηματισμοί, συχνότατα οπλισμένοι, όχι μόνο παραβιάζουν το αμφισβητούμενο πλέον από

την Τουρκία τμήμα του ελληνικού εναέριου χώρου μεταξύ 10 και 6 ν.μ., αλλά διεισδύουν σε

μεγάλο βάθος και πέραν των 6 ν.μ., εντός δηλαδή του τμήματος του εναέριου χώρου που η

Τουρκία αναγνωρίζει, ενώ συχνά σημειώνονται υπερπτήσεις του εδάφους των ελληνικών

νησιών34.

Η Ελλάδα σε τήρηση των διεθνών διαδικασιών35 έχει προβεί χωρίς καθυστέρηση στη

γνωστοποίηση της ανωτέρω νομοθεσίας της περί του εθνικού της εναέριου χώρου,

προκειμένου να έχει έννομες συνέπειες σε διεθνές επίπεδο36 και ειδικότερα, έναντι των

γειτονικών της χωρών. Κατά τις Περιοχικές Συνδιασκέψεις των Παρισίων (1952) και της

Γενεύης (1958) για τη Πολιτική Αεροπορία, καθορίστηκαν τα όρια του FIR Αθηνών37, με

βάση τα εξωτερικά όρια της αιγιαλίτιδας ζώνης και του εναέριου χώρου. Ακόμη, στα

Πρακτικά της Περιοχικής Συνδιάσκεψης του 1958, γίνεται σαφής αναφορά στους

ελληνικούς αεροναυτικούς χάρτες, που κοινοποιήθηκαν στον ICAO το 1955 και

απεικονίζουν τα όρια του ελληνικού εναέριου χώρου στα 10 ν.μ. η Τουρκία συμμετείχε σε

αυτές τις Περιοχικές Συνδιασκέψεις χωρίς να υποβάλλει ενστάσεις όσον αφορά το εύρος των

10 ν.μ. του ελληνικού εναέριου χώρου. Στις Συνδιασκέψεις αυτές εγκρίθηκε και ο σχετικός

χάρτης του Ευρωπαϊκού Σχεδίου Αεροναυτιλίας.

Τέλος, το καθεστώς των 10 ν.μ. είναι σε ισχύ από το 1931, όταν εκδόθηκε το σχετικό

Προεδρικό Διάταγμα και εφαρμόστηκε ομοιόμορφα, χωρίς οποιαδήποτε διαμαρτυρία όσον

αφορά τη νομική του βάση εκ μέρους τρίτων χωρών.

34«Τουρκικές αμφισβητήσεις», «Χωρικά Ύδατα - Εναέριος Χώρος», «Εξωτερική Πολιτική-Τουρκία», www.mfa.gr. Επίσκεψη 12/5/2008. 35 Υποχρέωση της Ελλάδας που προκύπτει από το Παράρτημα ‘‘F’’, περί αεροναυτικών χαρτών, της Σύμβασης των Παρισίων 1919 για την εναέρια κυκλοφορία. 36 Με τη θέση σε ισχύ του Παραρτήματος 4 της Σύμβασης του Σικάγου του 1944, που αφορά στους Αεροναυτι-κούς Χάρτες, οι πρώτοι αεροναυτικοί Χάρτες του ICAO που δημοσιεύτηκαν το 1949, είχαν ως βάση τους χάρτες της CINA. Στη δεύτερη δημοσίευση τους το 1955, νέοι αεροναυτικοί χάρτες συμπεριληφθήκαν, τους οποίους η Ελλάδα δημοσίευσε με σαφή περιγραφή των εξωτερικών ορίων του εθνικού της εναέριου χώρου στα 10 ν.μ.. Υπογραμμίζεται σχετικά, ότι οι αντίστοιχοι τουρκικοί αεροναυτικοί χάρτες συμπεριλαμβάνουν επίσης τα εξωτερικά όρια του ελληνικού εθνικού εναέριου χώρου στα 10 ν.μ. 37 Βλ. Χάρτη 14.

20

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

ΓΙΑΤΙ Η ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΩΝ ΧΩΡΙΚΩΝ ΥΔΑΤΩΝ

ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ ΥΠΟΘΕΣΗ

Β. ΤΑ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΣΥΝΟΡΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

Η Ελλάδα38 είναι ένα βαλκανικό κράτος στο ανατολικό κομμάτι της Μεσογείου39 που

περιβρέχεται από αυτή, με πολλά νησιά, τα οποία ευρίσκονται διάσπαρτα γύρω της. Κάποια

από αυτά, είναι από τα μεγαλύτερα της Μεσογείου (π.χ. Κρήτη, Εύβοια) και κάποια από

αυτά δημιουργούν συμπλέγματα (π.χ. Κυκλάδες, Δωδεκάνησα, Επτάνησα).

Στα δυτικά της, η Ελλάδα, βρέχεται από το Ιόνιο Πέλαγος και την Ν. Αδριατική με όριο

μεταξύ των θαλασσών αυτών, τη γραμμή που αφήνει τους Οθονούς και την ακτή της

Κέρκυρας, να ανήκουν στην Αδριατική. Σε αυτή τη περιοχή, η κυριαρχία της Ελλάδας, είναι

σε συνάρτηση με αυτές της Αλβανίας (βόρεια), Ιταλίας (δυτικά) και Λιβύης (νότια). Οι

σχέσεις αυτές, διέπονται από διαφορετικές παραμέτρους, ως εξής:

Β.1. Τα σύνορα με την Αλβανία

Με την Αλβανία, η Ελλάδα αντιμετωπίζει πρόβλημα οριοθέτησης των θαλασσίων της

συνόρων και αυτό δημιουργείται λόγω του τρόπου που καθορίστηκε η ελληνοαλβανική

μεθόριος από το Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας του 1925 και από τη τελική Πράξη των

Παρισίων το 1926. Το μεν Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας40 που αναφέρεται σε αυτή,

επιβλήθηκε στην Ελλάδα παρά τις αντιρρήσεις της (θεωρήθηκε από την ελληνική πλευρά ως

άδικο) και χωρίς να είναι συμβαλλόμενο μέρος, το κείμενο του δεν επικυρώθηκε από την

γενική Γραμματεία της Κοινωνίας των Εθνών και ούτε δημοσιεύτηκε, όπως προβλέπεται στο

καταστατικό της. Τη δε τελική Πράξη των Παρισίων (1926), η Ελλάδα ναι μεν την υπέγραψε

38 Βλ. χάρτη 3. 39 Η Μεσόγειος Θάλασσα διαιρείται σε δύο τμήματα, το ανατολικό και το δυτικό, με τη μέση γραμμή να ορίζεται ως η νοητή ευθεία από τις Σικελικές ακτές στις απέναντι Αφρικανικές ακτές. Υπάρχουν όμως και οι απόψεις ότι η Μεσόγειος χωρίζεται σε ανατολική, δυτική και κεντρική. Αν δεχθούμε αυτή την άποψη τότε, η Ελλάδα ανήκει στη κεντρική Μεσόγειο. 40 Το Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας υπογράφτηκε το Φεβρουάριο του 1925 από τους αντιπροσώπους των Μεγάλων Δυνάμεων και αναγνώριζε την ελληνική κυριαρχία στα νησιά του Αιγαίου εκτός της Ίμβρου και της Τενέδου. Η βόρεια ήπειρος, με το Αργυρόκαστρο, τη Χιμάρα, τη Πρεμετή, τη Κορυτσά και τη Μοσχόπολη, με απαίτηση της Αυστρίας, αποτέλεσε μέρος του νεοσύστατου ανεξάρτητου Αλβανικού κράτους.

21

αλλά δεν την επικύρωσε. Με το ζήτημα της ελληνοαλβανικής μεθορίου και με τις ελληνικές

διεκδικήσεις για το θέμα της βόρειας Ηπείρου, θέλησε να ασχοληθεί και το Συμβούλιο των

τεσσάρων υπουργών των εξωτερικών των Η.Π.Α., Γαλλίας, Σοβιετικής Ένωσης και

Ηνωμένου Βασιλείου, στη συνεδρίαση του στη Ν. Υόρκη (4-12/12/1946)41, χωρίς όμως να

καταλήξει κάπου. Η εμπόλεμη κατάσταση με την Αλβανία έχει αρθεί πολιτικά , όχι όμως de

jure, παρά την ύπαρξη Ελληνοαλβανικής Συμφωνίας Φιλίας και Συνεργασίας (1996). Αυτή η

κατάσταση περιπλέκεται περισσότερο από το γεγονός ότι η Ελλάδα ως κράτος μέλος της

Ε.Ε. δεν πρέπει να θέτει υπό αμφισβήτηση τα σύνορα των άλλων ευρωπαϊκών κρατών. Όπως

καταλαβαίνει κανείς, η οριοθέτηση των θαλάσσιων συνόρων των δύο κρατών δεν είναι

εύκολο να επιτευχθεί, αφενός διότι η Ελλάδα αρνείται μέχρι τώρα να υπογράψει

οποιαδήποτε μορφή σύμβασης ή συμφωνίας, που να αναφέρεται στο Πρωτόκολλο της

Φλωρεντίας του 1925 και στη Τελική Πράξη των Παρισίων του 1926. Αφετέρου δε, μια

τέτοια κίνηση από την Ελλάδα, θα είχε ως αποτέλεσμα την de jure αναγνώριση των

υπαρχόντων χερσαίων ελληνοαλβανικών συνόρων.

Με βάση το Αλβανικό Διάταγμα 7366/9-3-1990, τα όρια της Αλβανικής αιγιαλίτιδας

ζώνης με την Ελλάδα και τη Γιουγκοσλαβία καθορίζονται με βάση τη «πλάγια γραμμή» ως

και την «μέση γραμμή42» (δηλ. τις δύο μεθόδους της αρχής της ίσης απόστασης). Μέχρι

σήμερα δεν έχει υπογραφεί διμερής συμφωνία για την οριοθέτηση της αιγιαλίτιδας ζώνης

μεταξύ της Ελλάδας και της Αλβανίας. Η «πλάγια» και η «μέση γραμμή» εφαρμόζονται

σιωπηρώς, από τη στιγμή που το Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας του 1926 για την

ελληνοαλβανική μεθόριο, αναφέρεται μέχρι ενός σημείου στην αρχή της ίσης απόστασης,

αλλά η Ελλάδα δεν είναι μέρος της.

Η Ελλάδα, η Αλβανία και η Ιταλία,43 δεν έχουν ακόμα υιοθετήσει συνορεύουσα ζώνη.

Μια τέτοια οριοθέτηση, θα μπορούσε ενδεχομένως να προκαλέσει ορισμένα προβλήματα

στην Αλβανία, το Μαυροβούνιο, τη Κροατία, τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και τη Σλοβενία, σε ότι

αφορά τη διακίνηση των εμπορικών στόλων τους από την Αδριατική προς το Ιόνιο και τη

Μεσόγειο. Το Δ.Θ. (αρθ.33), δίνει στο παράκτιο κράτος τη δυνατότητα να διενεργεί

υγειονομικό, φορολογικό, μεταναστευτικό και τελωνειακό έλεγχο, στα σκάφη που

41 Κατά τη συνεδρίαση του Συμβουλίου των Υπ. Εξωτερικών των Η.Π.Α., Γαλλίας, Σοβιετικής Ένωσης και Ηνωμένου Βασιλείου, ο Έλληνας Πρεσβευτής στην Ουάσιγκτον, παρουσίασε υπόμνημα που τόνιζε την ελληνική εθνική διεκδίκηση και ότι συμφέρον των Η.Π.Α. ήταν να βοηθήσουν την Ελλάδα, ως το κυριότερο προπύργιο των ειρηνόφιλων δημοκρατιών στην Ανατολική Μεσόγειο και να επιστραφεί η Βόρεια Ήπειρος σε αυτήν. 42 Βλ. χάρτες 4 και 5. 43 Η Αλβανία και η Ιταλία, έχουν υπογράψει Συμφωνία (18 Δεκ., 1992), η οποία οριοθετεί την ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα των δύο χωρών.

22

διακινούνται εντός της ζώνης του αυτής και να επιβάλλει ποινές στις περιπτώσεις

παράβασης των παραπάνω νόμων και κανονισμών που ισχύουν στην επικράτεια του, από τη

στιγμή φυσικά, που υπάρχουν υπόνοιες για διάπραξη εντός της ζώνης αυτής, παράνομης

πράξης εκ του συγκεκριμένου πλοίου.

Β.2. Η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας με την Ιταλία

Δυτικά, με την Ιταλία, η Ελλάδα έχει οριοθετήσει την υφαλοκρηπίδα της με τη σχετική

Συμφωνία που υπογράφηκε στην Αθήνα τον Μάιο του1977 και μπήκε σε ισχύ από τις 12

Νοεμβρίου του 198044. Στη Συμφωνία αυτή, λήφθηκε υπόψη η παρουσία των γήινων όγκων

της Πελοποννήσου, της Στερεάς Ελλάδας και της Ηπείρου και των Νησιών του Ιονίου από

την ελληνική πλευρά και από τη μεριά της Ιταλίας, η Σικελία, η Καλαβρία και η Πούλια. Η

οριοθέτηση έγινε με βάση τη «μέση γραμμή45», λαμβάνοντας ως γραμμές βάσης τη φυσική

ακτογραμμή της ηπειρωτικής και νησιωτικής Ελλάδας από τη μια μεριά και τις ευθείες

γραμμές βάσης από την μεριά της Ιταλίας (οι τροποποιήσεις αυτές είχαν συμφωνηθεί). Η

οριοθετική γραμμή σταματάει σε περιοχές όπου υπάρχουν εκκρεμότητες με άλλα κράτη

όπως, με την Αλβανία στο βορρά, τη Μάλτα και τη Λιβύη στο νότο.

Στη Συμφωνία αυτή, φανερώνεται ότι τα δύο κράτη προχώρησαν στην οριοθέτηση της

υφαλοκρηπίδας με βάση τους υπό υιοθέτηση κανόνες της Σύμβασης για το ΔΘ 1982. Όμως,

έχουν γίνει ορισμένες αποκλίσεις της μεθόδου της μέσης γραμμής όπως: α) υπάρχει μια

απόκλιση από τη «μέση γραμμή» σε σχέση με τις γραμμές βάσης, στη περιοχή του κόλπου

του Τάραντα όπου η απόσταση των δύο άκρων του υπερβαίνει τα 50 ν.μ. και δεν δικαιολογεί

τη χάραξη μιας ευθείας γραμμής βάσης ανάμεσα στα σημεία αυτά, β) υπάρχει μια δεύτερη

απόκλιση από τη «μέση γραμμή», στο βορειότερο της σημείο, εις βάρος της Ελλάδας (θα

μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι με τις αποκλίσεις αυτές, η Ιταλία ‘‘αποζημιώθηκε’’ από την

Ελλάδα, για την πλήρη επήρεια που επιδόθηκε στα νησιά του Ιονίου, μερικών εκ των οποίων

η θέση, είναι πολύ κοντά στα ελληνικά ηπειρωτικά εδάφη και θα μπορούσε να είχαν

αντιμετωπισθεί διαφορετικά).

Για τους λόγους αυτής της εργασίας, είναι σκόπιμο να αναφερθούμε και σε άλλα δύο

άρθρα της συγκεκριμένης Συμφωνίας, στα άρθρα ΙΙ και ΙV. Στο πρώτο, γίνεται αναφορά στα

αποθέματα και τα μεταλλεύματα της υφαλοκρηπίδας διευκρινίζοντας ότι: «...όπου ένα τμήμα

44 Εφημερίδα της Κυβέρνησης 101 της 21/6/78. Στο εξής: η Συμφωνία. 45 Βλ. Χάρτη 6.

23

του αποθέματος βρίσκεται σε ένα τμήμα της οριοθετικής γραμμής και είναι εκμεταλλεύσιμο

από εγκαταστάσεις που βρίσκονται στο άλλο τμήμα της οριοθετικής γραμμής46, οι δύο

κυβερνήσεις θα αναζητήσουν μαζί με τους κατόχους των μεταλλευτικών δικαιωμάτων αν

υπάρχουν, να καταλήξουν σε συμφωνία για τους όρους εκμετάλλευσης του αποθέματος, έτσι

ώστε καθένα από τα μέρη να διατηρεί όλα τα δικαιώματα του πάνω στους μεταλλευτικούς

πόρους του βυθού και του υπεδάφους της υφαλοκρηπίδας του»47.

Στο άρθ. IV, καθορίζεται ο τρόπος επίλυσης των διαφορών που πιθανόν να προκύψουν

ανάμεσα στα δύο κράτη, και αναφέρεται: «…τα συμβαλλόμενα μέρη θα προσπαθούν να

ρυθμίζουν με διπλωματικά μέσα κάθε διαφορά που αφορά την ερμηνεία ή την εφαρμογή της

Συμφωνίας. Εάν η διαφορά δεν έχει ρυθμιστεί μέσα σε τέσσερις μήνες μετά την ημερομηνία

κατά την οποία ένα από τα συμβαλλόμενα μέρη έχει κάνει γνωστή τη πρόθεση του να θέσει

σε λειτουργία τη διαδικασία που προβλέπεται σε προηγούμενη παράγραφο, η διαφορά αυτή

θα παραπεμφθεί στο Δ.Δ. με αίτηση ενός εκ των δύο από τα συμβαλλόμενα κράτη, ή

ενώπιον οποιουδήποτε άλλου διεθνούς οργάνου που θα επιλεγεί με κοινή συμφωνία»48.

Το παραπάνω άρθρο προβλέπει τη δυνατότητα μονομερούς προσφυγής ενώπιον του

Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης, στη περίπτωση που προκύψει διαφορά ανάμεσα τους,

σχετική με την ερμηνεία και την εφαρμογή της μεταξύ τους Συμφωνίας. Επίσης, τα δύο

κράτη δεσμεύονται ως προς την απόφαση που θα παρθεί από το Δικαστήριο της Χάγης αλλά

και προβλέπεται η χρήση ενός άλλου διεθνούς διαιτητικού οργάνου π.χ. το Δικαστήριο για

το Δ.Θ. που εδρεύει στο Αμβούργο, για να επιλυθεί η μεταξύ τους διαφορά.

Β.3. Η Λιβύη και ο κόλπος της Σύρτης ( Golf of Sidra)

Στο νότο η Ελλάδα έχει κοινά θαλάσσια σύνορα με τη Λιβυική Αραβική Τζαμαχιρία

γνωστή ως Λιβύη, με την οποία η οριοθέτηση τους εξακολουθεί έως και σήμερα να

παραμένει μια εκκρεμότητα. Σύμφωνα49 και με το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων, ο

υφυπουργός εξωτερικών της Ελλάδας Γιάννης Βαληνάκης, σε συνάντηση του με τον Λίβυο

46 Η οριοθετική γραμμή ακολουθεί μια κατεύθυνση από βορά προς νότο, από το σημείο 1 (βόρειος παράλληλος 39ο 57΄.7 - ανατολικός κάθετος 18ο 57΄.5), στο σημείο 16 (βόρειος παράλληλος 35ο 34΄.2 - ανατολικός κάθετος 18ο 20΄.7). Βλ. Χάρτη 6. 47 Βλ. Συμφωνία. 48 Βλ. Συμφωνία. 49http://www.ana.gr/anaweb/user/selectlang?lang=el&currpageurl=%2Fuser%2Fshowplain%3Fmaindoc%3D5754945%26maindocimg%3D5752012%26service%3D102

24

διπλωμάτη Αbd al-Rahman Muhammad Shalgham, στο περιθώριο της 62ης Συνέλευσης των

Ηνωμένων Εθνών, δήλωσε και το παραπάνω.

Τον Οκτώβριο του 1973, η Λιβύη50 ανακοίνωσε ότι τα διαλαμβανόμενα ύδατα στον

Κόλπο της Σύρτης (Golf of Sidra), που διαγράφονται νοτίως αυτού και σε ευθεία γραμμή

από 32\30 γεωγραφικό πλάτος προς βορρά51, αποτελούν εσωτερικά ύδατα της λόγω της

γεωγραφικής θέσης του και του ιστορικού ελέγχου της Λιβύης σε αυτόν52. To μήκος της

γραμμής αυτής είναι περίπου 300ν.μ.53 Οι Η.Π.Α. και άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένης

και της τότε Σοβιετικής Ένωσης διαμαρτυρήθηκαν για τη δήλωση της Λιβύης, ισχυριζόμενοι

ότι στερείται οποιασδήποτε ιστορικής ή νομικής βάσης και ως παράνομη, παρεμποδίζει την

ελεύθερη ναυσιπλοΐα στην ανοικτή θάλασσα. Ομοίως και η Ελλάδα, με επιστολή στο Γεν.

Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών (1973), γνώρισε σε αυτόν ότι δεν αναγνωρίζει γενικό

κλείσιμο κόλπων τέτοιου μήκους.

Η Ελλάδα προκειμένου να οριοθετήσει54 το τριεθνές θαλάσσιο σύνορο της στη περιοχή

αυτή, θα πρέπει να συνάψει από κοινού συμφωνίες με την Ιταλία και τη Λιβύη. Αν η Ελλάδα

δεχθεί ως νόμιμο το κλείσιμο του κόλπου της Σύρτης, τότε χάνει μεγάλο μέρος της

υφαλοκρηπίδας εκεί, το οποίο φθάνει σε μέγεθος τη μισή Κρήτη. Στο πρόσφατο παρελθόν,

υπήρξαν επαφές μεταξύ Ελλάδας-Λιβύης, που όμως ποτέ δεν κατέληξαν σε οποιαδήποτε

συμφωνία. Όμως η Λιβύη εμμένει στη θέση της να τύχει παραδοχής από τη Διεθνή

Κοινότητα το κλείσιμο του κόλπου της Σύρτης, όπως το έχει εφαρμόσει και να εφαρμόζεται

κατά την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και κατ’ επέκταση της Α.Ο.Ζ., μέθοδος

διαφορετική εκείνης της μέσης γραμμής ή τουλάχιστον εφαρμογή με μεγάλες αποκλίσεις.

Β.4. Τα θαλάσσια σύνορα της Ελλάδας με τη Κύπρο

Το νοτιοανατολικό σύνορο της Ελλάδας σχετίζεται με αυτά της Δημοκρατίας της Κύπρου

και της Αιγύπτου. Στις 17 Φεβρουαρίου του 2003, ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας,

Κληρίδης, προχώρησε στη σύναψη συμφωνίας οριοθέτησης της κυπριακής Α.Ο.Ζ. με την

50 www.un.org/Depts/los/LegislationAndTreaties/PDFFILES/LBY_1973_Information.pdf 51 Βλ. Χάρτης 7. 52 http://fidarticles.com/p/articles/mi_m1079/is_v87/ai_4754856/plg_1&2 53 http://www.dtic.mil/whs/directives/corres/20051m_062305/Libya.doc 54 Manolis Gounaris, Ambassador, Expert of the Ministry of Foreign Affairs, “The Particularity of the Aegean Sea and the New Regulations of the International Law of Sea”, Scientific Meeting “Mediterranean Sea and the Aegean”, Ι.ΣΤ.Α.ΜΕ., 1999.

25

Αίγυπτο, η οποία ολοκληρώθηκε στις 21 Μαρτίου του ίδιου έτους55, παρά τις αντιδράσεις

της Τουρκίας56, κάτι που αποτελεί σημαντικό γεγονός, διότι σηματοδοτεί τις προσπάθειες

της να καθορίσει την Α.Ο.Ζ. της με τα γειτονικά της κράτη. Το 2004, η Λευκωσία,

γνωστοποίησε στην Αθήνα την πρόθεση της να οριοθετήσει με βάση τι Διεθνές Δίκαιο, την

υφαλοκρηπίδα της και την Α.Ο.Ζ. της, με τα γειτονικά της παράκτια κράτη. Επιπλέον,

πρότεινε στην Αθήνα να ρυθμιστεί ταχύτατα η εκκρεμότητα στη ρύθμιση της

υφαλοκρηπίδας και της Α.Ο.Ζ. ανάμεσα στην Ελλάδα και την Κύπρο. Όμως η ελληνική

κυβέρνηση, δεν έκρινε πολιτικά σκόπιμο να κάνει ένα τέτοιο βήμα (ενδεχομένως για να μη

διαταραχθούν οι Ελληνο-τουρκικές57 σχέσεις). Τον Απρίλιο του 2004, η Κυπριακή

Κυβέρνηση, οριοθέτησε Α.Ο.Ζ., δηλώνοντας ότι, η οριοθέτηση αυτή με τα γειτονικά της

κράτη, θα γίνει με βάση τη μέθοδο της «μέσης γραμμής» και βάσει τη Διεθνή Σύμβαση για

το Δίκαιο της Θάλασσας (1982).Οι ενέργειες αυτές από τη μεριά της Κύπρου, είχαν ως βάση

την εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων στις θαλάσσιες περιοχές νότια της Κύπρου, που

ακόμη είναι αμφίβολη η εκμεταλλευσιμότητα τους58. H τουρκική πλευρά αντιδρά διότι,

ισχυρίζεται ότι εφόσον η Κύπρος θεωρείται διζωνικό κράτος, οι φυσικοί πόροι του θα πρέπει

να κατανεμηθούν εξίσου και στις δύο κοινότητες. Μέχρι δε, να λυθεί το Κυπριακό, θα

πρέπει να αποφεύγονται μονομερείς ενέργειες. Εάν οι ελληνοκύπριοι επιθυμούν να

αξιοποιήσουν μόνοι τους τα ενεργειακά κοιτάσματα στο νότο, τότε και οι τουρκοκύπριοι

είναι ελεύθεροι να εκμεταλλευθούν τα κοιτάσματα στο βορά δηλαδή, ο καθένας να ασκήσει

κυριαρχικά δικαιώματα στο δικό του γεωγραφικό χώρο59. Επί πλέον, η Τουρκία κατά τη

διάρκεια των διαπραγματεύσεων μεταξύ Κύπρου και Αιγύπτου για την οριοθέτηση της

μεταξύ τους υφαλοκρηπίδας, ζήτησε από το Κάιρο, να εξαιρεθεί η Νήσος του Καστελόριζου

και των γύρω από αυτή νησίδων, με βάση τη πάγια θέση της, ότι τα νησιά του Αιγαίου δεν

διαθέτουν υφαλοκρηπίδα, υπαγόμενα στις ειδικές περιστάσεις και επομένως, κάποιες

θαλάσσιες περιοχές που είχε ανακοινώσει η Κύπρος ως κυπριακή Α.Ο.Ζ., παραβιάζουν την

υφαλοκρηπίδα της στη περιοχή. Η ύπαρξη των νησιών αυτών εκεί, δημιουργεί άλλα

55 Η Συμφωνία μεταξύ Κυπριακής Δημοκρατίας και της Δημοκρατίας της Αιγύπτου, για την από κοινού οριοθέτηση των ορίων της Α.Ο.Ζ. των δύο κρατών, γνωστοποιήθηκε στην Επίσημη Εφημερίδα της Κυπριακής Δημοκρατίας του Νόμου, που κυρώνει τη σχετική Συμφωνία με την Αίγυπτο. 56 Η Τουρκία, ανακοίνωσε ότι δεν αναγνωρίζει τη Συμφωνία που υπογράφηκε μεταξύ Κύπρου και Αιγύπτου στις 17-2-2003, περί από κοινού οριοθετήσεως της Α.Ο.Ζ. των δύο κρατών, αναφέροντας ότι διατηρεί τα θαλάσσια και υποθαλάσσια δικαιώματα της στη περιοχή που βρίσκεται δυτικά του γεωγραφικού μήκους 0320 16΄ 18΄΄Α. Παράλληλα, στις 2-3-2004, κατάθεσε Νότα Διαμαρτυρίας στα Η.Ε., μέσω της Μόνιμης Αντιπροσωπείας της εκεί, με αριθμό: 2004/Tourkono DT/4739. 57 http://www.enet.gr/online_print?id=66509084 58 http://www.makarios.ws/cgibin/hweb?-A=1964&-V=analysis 59 http://www.wilsoncenter.org/index.cfm?fuseaction=events.event_summary&event_id=225758

26

δεδομένα ως προς την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών μεταξύ της Ελλάδας, Τουρκίας,

Κύπρου και Αιγύπτου με την Ελλάδα να έχει αξιώσεις στην υφαλοκρηπίδα της ανατολικής

Μεσογείου και θαλάσσιο σύνορο με την Κύπρο.

Β.5. Η οριοθέτηση της Ελληνο – αιγυπτιακής υφαλοκρηπίδας

Με την Αίγυπτο, το ελληνικό Υπ. Εξωτερικών έχει αποφασίσει έπειτα από 34 χρόνια, να

αντιμετωπίσει την εκκρεμότητα της οριοθέτησης της ελληνο-αιγυπτιακής υφαλοκρηπίδας

(παράλληλα με τις εκκρεμότητες με την Αλβανία και τη Λιβύη), και να επαναξεκινήσει τις

συνομιλίες με την Αίγυπτο, ώστε να μείνει ανοικτή μόνο η διαφορά που υπάρχει με τη

Τουρκία. Η Τουρκία όμως, επικαλουμένη το Δ.Θ. (UNCLOS III, το οποίο ως γνωστό δεν

έχει υπογράψει) και ειδικότερα το άρθρο που αναφέρεται σε ημίκλειστες θάλασσες, και

ισχυρίζεται ότι στη περιοχή της Νοτιοανατολικής Μεσογείου, η οριοθέτηση της

υφαλοκρηπίδας (και συνακόλουθα και της Α.Ο.Ζ.), πρέπει να γίνει με τη συμμετοχή όλων

των εμπλεκόμενων κρατών. Έτσι, με τους ισχυρισμούς της περί της περίπτωσης της νήσου

του Καστελόριζου, και άλλων μικρών νησίδων, προσπαθούσε να παρεμποδίσει την εξέλιξη

των διαπραγματεύσεων μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου. Όμως, οι εν λόγω διαπραγματεύσεις,

έχουν προχωρήσει60 και είναι σε εξέλιξη.

Β.6. Τα θαλάσσια σύνορα της Ελλάδας και της Τουρκίας

Β.6.α. Η Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάννης (1923)

Τέλος, στα ανατολικά και νοτιοανατολικά, το τελευταίο τμήμα των θαλάσσιων συνόρων

της Ελλάδας, είναι σε άμεση συνάρτηση με αυτό της Τουρκίας. Για το τμήμα αυτό, υπάρχει

συμφωνία περί της εδαφικής κυριαρχίας, η οποία μεταξύ άλλων, αναφέρεται στη Συνθήκη

Ειρήνης της Λωζάννης (24 Ιουλίου, 1923)61. Ειδικότερα, αναφέρεται: α) (άρθ. 12) βάσει της

απόφασης που ελήφθη από τη Συνδιάσκεψη του Λονδίνου (13 Φεβρουαρίου, 1914),

βασισμένη στο άρθρο 5 της Συνθήκης του Λονδίνου (17-30 Μαΐου, 1913) και στο άρθρο 15

της Συνθήκης της Αθήνας (1-14 Νοεμβρίου, 1913), η οποία κοινοποιήθηκε στην Ελληνική

Κυβέρνηση στις 13 Φεβρουαρίου 1914, η Ελλάδα έχει τη κυριαρχία των νήσων Λήμνος,

60 Το Βήμα online (www.tovima.dolnet.gr) 61 http://lib.byu.edu/~rdh/wwi/1918p/lausanne.html

27

Σαμοθράκη, Μυτιλήνη, Χίος, Σάμος και Ικαρία, ενώ τα νησιά Ίμβρος, Τένεδος και

Λαγούσες Νήσοι (Μαυρυοί), περιέρχονται στη κυριαρχία της Τουρκίας. Στο ίδιο άρθρο της

Συνθήκης, αναγνωρίζεται το καθεστώς κυριαρχίας των νήσων που αναφέρονται στο άρθρο

15 της ίδιας Συνθήκης και είναι μέρος της Ιταλικής κυριαρχίας και τα νησιά ευρισκόμενα σε

απόσταση μικρότερη των 3ν.μ. από τις Ασιατικές ακτές και δεν αναφέρονται ότι ανήκουν σε

άλλο κράτος, παραμένουν υπό την Τουρκική κυριαρχία ήτοι τα νησιά Ίμβρος Τένεδος και

Λαγούσες νήσοι, β) (άρθρ.15) η Τουρκία, αναγνωρίζει στην Ιταλία τη κυριαρχία στα

παρακάτω νησιά: Αστυπάλαια, Ρόδος, Χάλκη, Κάρπαθος, Κάσος, Τήλος, Νίσυρος,

Κάλυμνος, Λέρος, Πάτμος, Λειψοί, Σύμη και Κως, τα οποία κατέχοντο τότε από την Ιταλία

καθώς, και στις γύρω νησίδες που εξαρτώνται από αυτά, όπως επίσης και στη νήσο του

Καστελόριζου. Η Ελλάδα ως διάδοχο κράτος62 της Ιταλίας, απολαμβάνει πλήρως τα

κυριαρχικά δικαιώματα επί των νησιών αυτών.

Β.6.β. Το καθεστώς της περιοχής της Δωδεκανήσου και τα Ίμια

Η Συνθήκη της Λωζάννης, δεν αναφέρθηκε ενδελεχώς σε όλες τις νησίδες και

βραχονησίδες της περιοχής του ανατολικού Αιγαίου λόγω του πολύ μεγάλου αριθμού αυτών.

Αποτέλεσμα αυτής της ασάφειας ήταν, λίγα χρόνια αργότερα η Τουρκία και η Ιταλία

κατόπιν μεταξύ τους συμφωνία να ζητήσουν63 (30, Μαΐου, 1929) από το Μόνιμο Διεθνές

Δικαστήριο της Χάγης (Permanent Court of International Justice at the Hague), να

αποφασίσει για την κυριαρχία μιας πλειάδας νησιών παραπλήσια των νησιών της

Δωδεκανήσου, όπως επίσης και για τον ακριβή καθορισμό των συνόρων ανάμεσα σε αυτά

και την τουρκική περιοχή. Δυστυχώς, ούτε και τότε οι βραχονησίδες των Ιμίων

συμπεριλήφθηκαν στο αίτημα των δύο χωρών. Σήμερα, αποτελεί σημείο τριβής μεταξύ της

Ελλάδας και της Τουρκίας, με τη δεύτερη να αμφισβητεί την Ελληνική κυριαρχία (και

μάλιστα εδαφική) επί αυτών (γκρίζες ζώνες)64, προσθέτοντας ένα ακόμα επιχείρημα προς

62 Η Ελλάδα, υπεισήλθε ως διάδοχο κράτος στις ρυθμίσεις των Συμφωνιών αυτών, βάσει του άρθ. 14 (1) της Συνθήκης Ειρήνης των Παρισίων (10 Φεβρουαρίου, 1947), που εκχωρούσε τη κυριαρχία των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα. 63 Τα νησιά περί των οποίων το αίτημα των δύο κρατών αναφέρονταν ήταν: Βόλο (Katal Ada), Οχένδρα (Uvendire) , Φουρνάκια (Furnakya), Κατόβολο (Katovolo), Πρασούδι, Αγ. Γεώργιος, Μαράδι, Τσατουλάτα (Catulata), Πηγή (Pigi), Ντάσια (Dasya), Μακρύ (Makri), Ψωμί, Ρω (Rho), Πολύφαδος, Ψωράδια (Psoradya), Υψηλή, Αλιμενταριά (Alimentarya), Καράβολα (Karavola), Roccie Vutzachi (Roksi Vucaki), Μαύρο Ποινή και Μαύρο Ποινάκι. 64Οι κυβερνήτες των τουρκικών ακταιωρών αρνούνται επί μονίμου βάσεως να συμμορφωθούν με τις υποδείξεις του ελληνικού Λιμενικού Σώματος και να αποχωρήσουν από την περιοχή, την οποία επιμόνως χαρακτηρίζουν ως «τουρκική επικράτεια».

28

διαπραγμάτευση από την τουρκική πλευρά. Η κρίση του 1996 στις βραχονησίδες των Ιμίων,

είναι αποτέλεσμα αυτής της αμφισβήτησης. Μία ελεύθερη μετάφραση του άρθρου 16 της

Συνθήκης της Λωζάννης (Turkey hereby renounces all rights and title whatsoever over or

respecting the territories situated outside the frontiers laid down in the present Treaty and

the islands other than those over which her sovereignty is recognised by the said Treaty, the

future of these territories and islands being settled or to be settled by the parties concerned.

The provisions of the present Article do not prejudice any special arrangements arising from

neighbourly relations which have been or may be concluded between Turkey and any

limitrophe countries.), θα μπορούσε πολύ εύκολα να οδηγήσει στο συμπέρασμα

(εσφαλμένο;) ότι, το μέλλον (future) των εδαφών και των νησιών τα οποία δεν έχουν

κατονομαστεί σε αυτή τη Συνθήκη και ευρίσκονται έξω από τα όρια κυριαρχίας της

(Τουρκίας), είναι προς συμβιβασμό (settle) μεταξύ της Τουρκίας και του όμορου στη

συγκεκριμένη περιοχή, κράτους. Η Ελλάδα αντίθετα, υποστηρίζει65ι ότι το καθεστώς των

νησιών της Δωδεκανήσου είναι ξεκάθαρο και ότι τα Ίμια καθώς και όλα τα νησιά και

νησίδες των Δωδεκανήσων (Δωδεκανησιακό Σύμπλεγμα) αφενός, είχαν περιέλθει στην

ιταλική κυριαρχία και μετέπειτα στην ελληνική και αφετέρου, δεν ανήκουν σε κατηγορία

νησιών που ευρίσκονται σε απόσταση μικρότερη των τριών ναυτικών μιλίων από τις

τουρκικές ακτές. Αυτό επίσης συμπληρώνεται και από το γεγονός ότι η Ελλάδα ασκεί

έμπρακτη, ειρηνική και συνεχή κυριαρχία επί των νησιών όπως είναι τα Ίμια, αδιαλείπτως

από το 1947, χωρίς η Τουρκία να το αμφισβητήσει ποτέ πριν τη κρίση του 1996.

Στο παραπάνω ζήτημα που προέκυψε μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας για τα Νησιά των

Ιμίων, το Ιταλικό Υπ. Εξ. εξέδωσε δελτίο τύπου (8, Φεβρουάριου 1996) στο οποίο αναφέρει

ότι η «…η περιοχή στην οποία τα νησιά των Ιμίων βρίσκονται, ήταν το αντικείμενο της

Συμφωνίας οριοθέτησης μεταξύ της Ιταλίας και Τουρκίας, του 1932, η οποία ήταν

επακόλουθη της διαδοχής της κυριαρχίας των Δωδεκανήσων από τη Τουρκία στην Ιταλία, σε

συνάρτηση με τη Συνθήκη της Λωζάννης (1923). Η κυριαρχία στη περιοχή, μεταφέρθηκε

στην Ελλάδα ως διάδοχο κράτος και βάσει της Συνθήκης των Παρισίων (1947)»

(υπογράμμιση δική μου). Επίσης, η Ε.Ε., με την απόφαση της (14 Φεβρουαρίου, 1996),

αναφέρει: « η νησίδα των Ιμίων ανήκει στην ομάδα των νησιών της Δωδεκανήσου όπως

αυτό προκύπτει από τη Συνθήκη της Λωζάνης (1923), το Πρωτόκολλο του 1932 μεταξύ

Ιταλίας και Τουρκίας και τη Συνθήκη των Παρισίων του 1947, καθώς επίσης και από τους

65 «Τουρκικές αμφισβητήσεις», « Περίπτωση Ιμίων», «Εξωτερική Πολιτική-Τουρκία», www.mfa.gr. Επίσκεψη 16/5/2008.

29

τουρκικούς χάρτες από το 1960 και μετέπειτα, οι οποίοι δείχνουν αυτές τις νησίδες ως

ελληνική περιοχή».

Η Συνθήκη της Λωζάννης του 1923, δεν όριζε το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης στο

Αιγαίο διότι, το καθεστώς της εποχής χρησιμοποιούσε το εύρος των 3 ν.μ.

Β.6.γ. Τα ελληνοτουρκικά σύνορα στη περιοχή της Σαμοθράκης

Τέλος, το βορειότερο θαλάσσιο σύνορο της Ελλάδας και της Τουρκίας, έγκειται μεταξύ

του στομίου του ποταμού Έβρου66 και της νήσου Σαμοθράκης. Η Συνθήκη της Λωζάννης,

δεν προσδιορίζει τα σύνορα μεταξύ των νησιών εκεί και των τουρκικών ακτών. Οι διεθνείς

χάρτες δείχνουν μια διακεκομμένη γραμμή ως σύνορο, η οποία αρχίζει από το στόμιο του

Έβρου με κατεύθυνση νότιο-νοτιοανατολική, μεταξύ των ελληνικών νησιών Σαμοθράκη,

Λήμνο, Λέσβο, Χίο και Σάμο και τις αντικρινές τουρκικές ακτές ως η «μέση γραμμή»

μεταξύ αυτών.

Ένα άλλο πρόσθετο πρόβλημα, παρουσιάζεται στη περιοχή του ποταμού Έβρου και είναι

η μετατόπιση της κοίτης του έως και τα 500 μ., εις βάρος του ελληνικού εδάφους. Με βάση

τις μαρτυρίες των κατοίκων της περιοχής, το φαινόμενο αυτό είναι υπαρκτό τις τελευταίες 4

δεκαετίες με τις ελληνικές κυβερνήσεις να είναι σε αδράνεια σχετικά με την αντιμετώπιση

του. Αντίθετα, η τουρκική πλευρά έχει φροντίσει από τη περίοδο της δεκαετίας του 1970, να

προβεί σε ενέργειες αναδασμού και δεντροφύτευσης, εμποδίζοντας τη διάβρωση του

εδάφους της περιοχής της. Η ελληνική κυβέρνηση, μετά τις πλημμύρες των τελευταίων ετών,

έχει αρχίσει τη κατασκευή αναχωμάτων για να περιορίσει το φαινόμενο.

66 Για την αναγνώριση και χάραξη των συνόρων της Ελλάδας με τη Τουρκία, σχετική είναι η Συνθήκη της Λωζάννης (24-7-1923) καθώς και το Πρωτόκολλο των Αθηνών του 1926 για την οριοθέτηση των Ελληνοτουρκικών συνόρων (3-11-1926).

30

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

ΟΙ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΩΝ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ

ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΔΙΕΝΕΞΗΣ ΣΤΟ

ΑΙΓΑΙΟ (1975 – 2004) ΚΑΙ ΤΑ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΑ ‘‘ΠΡΟΣΩΠΑ’’

ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΛΕΥΡΑΣ

Γ. Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΔΙΕΝΕΞΗΣ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ ΑΠΟ ΤΟ 1975

ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ ΚΑΙ ΟΙ ‘‘ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ’’ ΠΟΥ ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΑΝ

ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΙΣ.

Στο παρελθόν (από το 1974 και μετά), έχει επιχειρηθεί από τις εκάστοτε ελληνο-τουρκικές

κυβερνήσεις, να επιλύσουν τις μεταξύ τους διαφορές στο Αιγαίο, με την ελληνική εξωτερική

πολιτική να ακολουθεί τρεις κυρίως διαφορετικές πολιτικές προσεγγίσεις.

Γ.1. Περίοδος 1975 – 1981 και η νομική προσέγγιση της ελληνικής πλευράς

Γ.1.α. 1975 – 1976

Το 1975, οι κυβερνήσεις του Κωνσταντίνου Καραμανλή και του Τούρκου καθηγητή Sadi

Ιrmak, ηγέτη της τότε μη πολιτικής κυβέρνησης της Τουρκίας, απέτυχαν στη προσπάθεια

πού έκαναν, να προχωρήσουν προς την επίλυση των διαφορών των δύο χωρών, στο χώρο

του Αιγαίου, μέσω του Δικαστηρίου της Χάγης, διότι ο Irmak δέχθηκε σκληρή κριτική από

τον πολιτικό κόσμο της Τουρκίας για ξεπούλημα της πατρίδας του. Έτσι, έγινε δεύτερη

προσπάθεια με τον επόμενο Τούρκο πρωθυπουργό, Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ, κάτω από την

επιβολή του εμπάργκο προς την Τουρκία από τις Η.Π.Α. και υπό των αμερικανικών πιέσεων

προς εξεύρεση λύσεως στην Ελληνο-τουρκική διαμάχη. Οι δύο χώρες, κράτη μέλη της

Βορειοατλαντικής Συμμαχίας, έπρεπε να εκτονώσουν τη τεταμένη κατάσταση που είχε

δημιουργηθεί μεταξύ τους και που είχε αρνητικές επιπτώσεις στην νοτιοανατολική πτέρυγα

της. Η νέα αυτή προσπάθεια εξαιρούσε την υφαλοκρηπίδα από τις ειρηνικές διαπραγμα-

τεύσεις, η οποία θα παραπέμπονταν στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (‹‹Ανακοινωθέν των

31

Βρυξελλών››, Καραμανλή-Ντεμιρέλ, 31 Μαΐου 1975), προσπαθώντας έτσι να δημιουργή-

σουν και να διατηρήσουν μια καλή ατμόσφαιρα στις σχέσεις τους, με στόχο την επίλυση των

μεταξύ τους διαφορών και να οδηγηθούν στην αποκατάσταση της συνεργασίας τους, προς

αμοιβαίο συμφέρον τους67. Οι δύο πρωθυπουργοί ‹‹αποφάσισαν ότι τα προβλήματα ταύτα

[αυτά δηλαδή που χωρίζουν τις δύο χώρες] πρέπει να επιλυθούν ειρηνικώς μέσω

διαπραγματεύσεων και όσον αφορά το θέμα της ηπειρωτικής υφαλοκρηπίδος του Αιγαίου

μέσω του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγη»68. Ίσως, οι δύο πλευρές φοβούμενες την κριτική

της εκατέρωθεν αντιπολίτευσης για ξεπούλημα της πατρίδας, στη προσπάθεια τους να

λύσουν με διαπραγματεύσεις τις διαφορές τους, το Διεθνές Δικαστήριο ήταν η

καταλληλότερη λύση, μιας και οποιαδήποτε απόφαση και αν αυτό έπαιρνε, έπρεπε αυτή να

γίνει αναγκαστικά αποδεκτή και από τις δύο πλευρές.

Έτσι, την περίοδο αυτή, οι δύο χώρες αρχίζουν τις συνομιλίες για τον εναέριο χώρο69, με

την Τουρκία να προσπαθεί να συμπεριλάβει και το θέμα της ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης

(6ν.μ.) σε σχέση με το εύρος του (ελληνικού) εθνικού εναέριου χώρου (10ν.μ.)70, έχοντας

την ελληνική πλευρά να δέχεται συνομιλίες μόνο για την εναέρια κυκλοφορία.

Στις διαπραγματεύσεις γύρω από το θέμα της υφαλοκρηπίδας, η τουρκική πλευρά

αθετώντας το ‹‹Ανακοινωθέν των Βρυξελλών›› απαιτούσε αφενός, οι συζητήσεις γύρω από

αυτή να γίνονται μαζί με όλα τα άλλα διμερή θέματα και αφετέρου, στην από κοινού

εκμετάλλευση των πόρων της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου. Η Ελλάδα όπως ήταν

φυσιολογικό, αρνήθηκε κατηγορηματικά να συμμετάσχει σε διαπραγματεύσεις πάνω σε

τέτοια βάση. Οι συναντήσεις των εμπειρογνωμόνων για την υφαλοκρηπίδα, που πήραν

μέρος στη Βέρνη71 (31 Ιανουαρίου έως τις 2 Φεβρουαρίου, 1976) δεν απέφεραν αποτελέσμα-

τα.

Ενώ η κινητικότητα αυτή μεταξύ των δύο πλευρών δεν έπαψε να υπάρχει, το 1976

προκαλείται η πρώτη μεγάλη κρίση στο Αιγαίο όταν, το ερευνητικό σκάφος Sismic-1, μετά

από έρευνες στην τουρκική αιγιαλίτιδα ζώνη και συνοδευμένο από ένα τουρκικό πολεμικό

πλοίο, άρχισε να εκτελεί έρευνες (6 έως 8 Αυγούστου, 1976) σε υφαλοκρηπίδα η οποία κατ’

αυτούς είναι αμφισβητούμενη.

67 www.mfa.gr. 68 Μπίτσιος 1983,74. 69 Άγκυρα, 17-19 Ιουνίου, 1975, Αθήνα, 22-24 Ιουλίου, 1975, και Κωνσταντινούπολη, 8-10 Σεπτεμβρίου, 1975, Αθήνα, 13-22 Ιανουαρίου, 1976, Παρίσι, 15-16 Ιουνίου, 1976. 70 Η Ελλάδα έχει αποφασίσει να διευρύνει την αιγιαλίτιδα ζώνη της στα 6ν.μ. χωρίς να αποποιείται του δικαιώματος της, όπως αυτό προκύπτει από το Δ.Θ. για τα 12ν.μ. ενώ, για τον υπερκείμενο αυτής εθνικό εναέριο χώρο, το εύρος των 10ν.μ. (‘‘Greek paradox’’). 71 Βέρνη, 31 Ιανουαρίου έως τις 2 Φεβρουαρίου, 19 έως 20 Ιουνίου και 2 Νοεμβρίου, 1976.

32

Γ.1.β. Η μονομερής προσφυγή στο Δικαστήριο της Χάγης

Έτσι, ενώ και αυτή η προσπάθεια από τις δύο κυβερνήσεις, δεν είχε αποτελέσματα, η

κυβέρνηση του Κ. Καραμανλή, προσέφυγε μονομερώς στο Δικαστήριο της Χάγης (10

Αυγούστου, 1976), επικαλούμενη την Γενική Πράξη της Γενεύης του 1928, περί Ειρηνικής

Επίλυσης των Διαφορών, στην οποία και οι δύο χώρες είχαν προσχωρήσει, προσπαθώντας

να αναγκάσει την Τουρκία να έρθει εκεί υποχρεωτικά. Την ίδια μέρα επίσης, ο Καραμανλής,

προσέφυγε και στο Συμβούλιο Ασφαλείας του Ο.Η.Ε.72. Την ίδια στιγμή, ο αρχηγός του

δεύτερου τότε κόμματος (ΠΑ.ΣΟ.Κ.) της ελληνικής αντιπολίτευσης, Α. Παπανδρέου,

εκφράζοντας το Ελληνικό λαϊκό συναίσθημα της περιόδου αυτής, ζητούσε την βύθιση του

Sismic-1 (το γνωστό: ‘‘βυθίσατε το Χόρα’’) και την επέκταση της ελληνικής αιγιαλίτιδας

ζώνης στα 12ν.μ. Το μεν Συμβούλιο Ασφαλείας, με την απόφαση 395 της 25ης Αυγούστου

1976, τόνιζε ότι τα δύο κράτη έπρεπε να προσπαθήσουν μέσα από τις διαπραγματεύσεις να

λύσουν ειρηνικά τις διαφορές τους, ενώ παράλληλα αναφερόταν και στο Διεθνές

Δικαστήριο, ως ένα διεθνές όργανο για την ειρηνική επίλυση των διαφορών. Το δε Δ.Δ. περί

των προσωρινών μέτρων που είχε ζητήσει η Ελλάδα (λόγω της ανάγκης λήψης άμεσης

απόφασης), αποφάνθηκε (11 Σεπτεμβρίου, 1976), ότι οι ενέργειες του Sismic-1 και της

Τουρκίας, ‹‹δεν επηρέαζαν το επίδικο αντικείμενο και την ομαλή εκδίκαση της διαφοράς››73.

Επίσης το Δ.Δ., στις 19 Δεκεμβρίου του 1978, αποφάνθηκε μεταξύ άλλων ότι, ήταν

αναρμόδιο να αποφασίσει για την πραγματική ουσία της εν λόγω διαφοράς ανάμεσα στα δύο

κράτη, λόγω της μη παράλληλης προσφυγής και της Τουρκίας σε αυτό.

Γ.1.γ. Η πολιτική της νομικής προσέγγισης

Η πρώτη πολιτική προσέγγιση λοιπόν, που ακολούθησε η ελληνική πλευρά, ήταν η

πολιτική της νομικής προσέγγισης74. Την πολιτική αυτή ακολούθησε εκτός από την

κυβέρνηση του Καραμανλή και η μετέπειτα κυβερνήσεις της Νέας Δημοκρατίας (Ν.Δ.) τη

περίοδο 1990 και η κυβέρνηση Σημίτη του Σοσιαλιστικού κινήματος (ΠΑ.ΣΟ.Κ.), την ίδια

δεκαετία. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής καθώς και ο Κώστας Σημίτης, πίστευαν ότι, οι

διαφορές μεταξύ των δύο πλευρών στο Αιγαίο, είναι νομικής υφής και η στρατηγική που

ακολούθησαν ήταν βασισμένη στη λογική ότι, υπάρχουν Διεθνή Θεσμικά Όργανα (π.χ. το 72 Η προσφυγή αυτή του Καραμανλή, ονομάστηκε από τους νομικούς ως ‘‘συσωρευτική προσφυγή’’. 73 Η υπόθεση αυτή έχει καταγραφεί στα χρονικά του Δ.Δ. ως: ‘‘Τhe Aegean Sea Continental Shelf Case’’. 74 Βλ. Πίνακας 4.

33

Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης) και Διεθνές Δίκαιο, στα οποία η ελληνική κυβέρνηση θα

μπορούσε να στραφεί και τα οποία, μπορούν να προστατεύσουν τα ελληνικά συμφέροντα.

Επίσης, αυτό που διατύπωνε ο Κ. Καραμανλής ήταν ότι, η προσφυγή σε διεθνή δικανικό

μηχανισμό επίλυσης, θα είχε και ένα βασικό πλεονέκτημα, αυτό της αποφυγής της κριτικής

από το εσωτερικό της κάθε χώρας, ανεξάρτητα με το πόσο αρεστή θα ήταν η απόφαση του

στις αντίδικες πλευρές, σε σχέση με την οποιαδήποτε διμερή συμφωνία, όσο αμοιβαία

συμφέρουσα και αν ήταν αυτή.

Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της δικαστικής οδού

Βέβαια, όπως προαναφέρθηκε, μια τέτοια προσέγγιση δεν εγγυάται την απόλυτη

ικανοποίηση των αιτημάτων των κρατών που την επιλέγουν και αυτό γιατί, οι διάδικοι

αποφασίζουν αν το δικαστήριο εκδικάσει την υπόθεση με βάση τους κανόνες του Διεθνούς

Δικαίου ή θα στηριχθεί συνολικά ή εν μέρει στις αρχές της ευθυδικίας δηλαδή, στο κοινώς

θεωρούμενο ως δίκαιο, λογικό και ορθό (ex equo et buono). Το ρίσκο που παίρνουν τα

αντίδικα κράτη για την επίλυση των διαφορών τους μέσω της δικαστικής οδού, τα

υποχρεώνει να αποδεχθούν την απόφαση του δικαστηρίου οποιαδήποτε και αν είναι αυτή.

Όλες οι εκδικάσεις διαθέτουν το στοιχείο του απρόβλεπτου και λόγω του ότι οι νομικοί

κανόνες είναι ασαφείς και πολλές φορές αντικρουόμενοι μεταξύ τους, δημιουργούνται

αντιφάσεις που δεν εγγυώνται το αποτέλεσμα στους διαδίκους. Δεν υπάρχει εγγύηση ότι οι

δικαστές του θα συλλάβουν την ουσία του ζητήματος, διότι αυτοί δεν είναι πάντα οι

καταλληλότεροι για να εκδικάσουν μια υπόθεση, με τη πιθανότητα εσφαλμένης απόφασης,

χωρίς να δίνεται το δικαίωμα της έφεσης στους διαδίκους. Μια τέτοια απόφαση, θα

μπορούσε να θεωρηθεί άδικη ή μεροληπτική και τελικά να επιδεινώσει τη κρίση ανάμεσα

στα αντίδικα κράτη, αντί να την εκτονώσει. Μεταξύ των άλλων θα πρέπει να αναφερθούμε

και στη δημοσιότητα που λαμβάνει μια τέτοια διαδικασία, με αποτέλεσμα να μην

επιτρέπονται οι υποχωρήσεις από τις δύο πλευρές, στο όνομα του αγώνα για την υπεράσπιση

των εθνικών συμφερόντων.

Η διαφορά μεταξύ του Δικαστηρίου της Χάγης και των οποιουδήποτε άλλου διεθνούς

διαιτητικού δικαστηρίου75 όπως, το διαιτητικό δικαστήριο του Ο.Α.Σ.Ε., του Ο.Η.Ε. κ.λ.π.

75 Το Διαιτητικό Δικαστήριο αποτελείται από 3 ή 5 μέλη. Τα πρώτα δύο μέλη διορίζονται με προτεραιότητα του κράτους που κινεί τη διαδικασία. Τα άλλα τρία μέλη του Διαιτητικού Δικαστηρίου διορίζονται με κοινή συμφωνία των κρατών σε διαφορά και επιλέγονται όπως και τα πρώτα , κατά προτίμηση από ειδικό κατάλογο διαιτητών από τον Γ.Γ. του Ο.Η.Ε. Ο εν λόγω κατάλογος συμπληρώνεται από ονόματα που προτείνονται από

34

είναι, ότι τα δεύτερα λειτουργούν ad hoc και αντλούν δικαστές από σχετικές λίστες που

υπάρχουν σε αυτά τα διαιτητικά όργανα. Επίσης, τα διαιτητικά δικαστήρια είναι ελαστικά ως

προς τη διαδικασία που ακολουθούν και η απόφαση τους δεν έχει την ίδια βαρύτητα και

κύρος με μια απόφαση του Δ.Δ., που να δικαιολογεί την αποδοχή και εφαρμογή της, από μια

κυβέρνηση, εναντίον της οποίας στρέφεται.

Η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας (1982) και τα νέα δεδομένα

Ένας πρόσθετος λόγος όμως, που έκανε την ελληνική πλευρά να στρέφεται προς τη

δικαστική επίλυση των ελληνοτουρκικών διαφορών του Αιγαίου ήταν και το γεγονός ότι, το

Δίκαιο της Θάλασσας αναγνωρίζει για όλα τα παράκτια κράτη και ως εκ τούτου και στην

Ελλάδα, αιγιαλίτιδα ζώνη έως τα 12ν.μ., τόσο για το χερσαίο όσο και για το νησιωτικό της

μέρος και κυριαρχία επ’ αυτής, επί των υδάτων της, τον βυθό της, το υπέδαφος της και τον

υπερκείμενο αυτής αέρα76. Επίσης, βάσει του Δικαίου της Θάλασσας, το παράκτιο κράτος

έχει το δικαίωμα να καθορίσει το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης του έως και τα 12ν.μ.(όπου

αυτό ήταν δυνατόν να εφαρμοστεί), από τις γραμμές βάσης77. Κατά την Τρίτη Συνδιάσκεψη

για το Δίκαιο της Θάλασσας, η Τουρκία αφού, δεν κατάφερε να αποτρέψει την ψήφιση των

12ν.μ. ως το μέγιστο εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης, και δεν κατάφερε να μην επιτραπεί η

αυτόματη μονομερής ή υποχρεωτική εφαρμογή του για γειτονικά κράτη με κοινό θαλάσσιο

χώρο. Επίσης, το Δ.Θ. (Δίκαιο της Θάλασσας) κατοχύρωνε και την ύπαρξη υφαλοκρηπίδας

στα νησιά και όσον αφορά τις βραχονησίδες και τους βράχους78, που στερούνται

οικονομικής ζωής ή δεν μπορούν να διατηρήσουν μόνιμο πληθυσμό, τους αναγνωρίζει μόνο

αιγιαλίτιδα ζώνη.

Το Διεθνές Δικαστήριο του Δικαίου της Θάλασσας που εδρεύει στο Αμβούργο και στο

οποίο θα μπορούσε να είχε αποταθεί η ελληνική πλευρά, αφενός ως μέρος της UNCLOS III,

είναι ακατάλληλο μιας και η Τουρκία δεν είναι κράτος-μέρος της Σύμβασης του Δικαίου της

τα συμβαλλόμενα κράτη, τα οποία έχουν το δικαίωμα να προτείνουν έως και 4 διαιτητές. Το Διαιτητικό Δικαστήριο αποφασίζει μόνο του την διαδικασία που θα ακολουθήσει εκτός και αν έχει συμφωνηθεί διαφορετικά από τα αντίδικα κράτη. Οι αποφάσεις του Διαιτητικού Δικαστηρίου λαμβάνονται με απλή πλειοψηφία και οι αποφάσεις του πρέπει να είναι πλήρως αιτιολογημένες. Πρόκειται για τελεσίδικες αποφάσεις και χωρίς το δικαίωμα έφεσης. 76 Άρθρο 2 της Σύμβασης του 1982, που υπογράφηκε στο πλαίσιο της Τρίτης Συνδιάσκεψης για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS-III). 77 Άρθρο 3 της Σύμβασης του 1982, που υπογράφηκε στο πλαίσιο της Τρίτης Συνδιάσκεψης για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS-III). 78 Άρθρα 10 και 121 της Σύμβασης του 1982, που υπογράφηκε στο πλαίσιο της Τρίτης Συνδιάσκεψης για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS-III).

35

Θάλασσας, εκτός βέβαια και αν η Τουρκία δεχόταν τέτοια παραπομπή. Όμως, ο κάθε

κανόνας που έχει αποκτήσει χαρακτήρα εθιμικό (π.χ. αυτός αναφορικά με τα 12ν.μ. για την

αιγιαλίτιδα ζώνη), αποτελεί μέρος του εθιμικού Διεθνούς Δικαίου και ισχύει και για τα

κράτη εκείνα που δεν υπέγραψαν, δεν κύρωσαν, ή αργότερα δεν προσχώρησαν στη Σύμβαση

του 1982, για το Δίκαιο της Θάλασσας.

Γ.1.δ. 1976 - 1981

Η προσπάθεια της κυβέρνησης Καραμανλή μέσω του Ο.Η.Ε., μπορεί να μην επέφερε τα

αναμενόμενα κέρδη στην Ελληνική κυβέρνηση, είχε όμως ως κέρδος, την συνέχιση του

διαλόγου ανάμεσα στις δύο πλευρές, κάτι το οποίο φάνταζε δύσκολο λίγο καιρό πριν, αν

σκεφτεί κανείς την περίοδο που αυτό συνέβαινε. Η κυβέρνηση Καραμανλή, απεδείκνυε ότι

δεν φοβόταν το διάλογο και τις διαπραγματεύσεις, οι οποίες οι δύο κυβερνήσεις κινούσαν σε

επίπεδο Γενικών Γραμματέων του Υπουργείου Εξωτερικών. Έτσι, οι εμπειρογνώμονες των

δύο χωρών συναντήθηκαν πάλι για μεν τον εναέριο χώρο στο Παρίσι, για δε την

υφαλοκρηπίδα στην Βέρνη (2 Νοεμβρίου, 1976). Η μεν πρώτη εκ των συναντήσεων,

κατέληξε στη συμφωνία, να επαναλειτουργήσει η τηλεφωνική επικοινωνία μεταξύ των

αεροπορικών διοικήσεων της Λάρισας και του Εσκί Σεχίρ, οι οποίες λόγω του Κυπριακού

είχε διακοπεί, η δε δεύτερη, κατέληξε σε γραπτή συμφωνία γνωστή ως ‹‹Πρακτικό

/Διακήρυξη της Βέρνης››, η οποία τόνιζε την ανάγκη ύπαρξης θετικού κλίματος για τη

διεξαγωγή ουσιαστικών συνομιλιών μεταξύ των δύο κρατών και έθετε τους κανόνες

διεξαγωγής των συνομιλιών79. Εδώ είναι απαραίτητο να γίνει μνεία στη παράγραφο 6 του

συγκεκριμένου Πρακτικού, η οποία αναφέρει: ‹‹Τα δύο μέρη αναλαμβάνουν την υποχρέωσιν

όπως απόσχουν πάσης πρωτοβουλίας ή πράξεως σχετικής με την υφαλοκρηπίδα του

Αιγαίου, η οποία θα ηδύνατο να παρενοχλήσει την διαπραγμάτευσιν [qui pourraient gener la

negotiation]80››.

79 Ιωάννου, Κρατερός & Στρατή, Αναστασία, ‘‘Δίκαιο της Θάλασσας’’. 80 Βλ. Σαζανίδης Χρήστος Ζ. ‘‘Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις στην πενταετία 1973-1978’’, Θεσσαλονίκη, 1979, σελ. 336, το πλήρες κείμενο του Πρακτικού/Διακήρυξης στα ελληνικά.

36

Γ.2. Περίοδος 1981 – 1990 και η πολιτική της απόρριψης κάθε διαλόγου

Γ.2.α. Η πολιτική της απόρριψης κάθε διαλόγου

Η δεύτερη πολιτική προσέγγιση (έως το 1986), ήταν η πολιτική της απόρριψης

οποιασδήποτε διαπραγμάτευσης και συζήτησης για τις διαφορές αυτές, με βάση ότι δεν

υπάρχουν διαφορές προς επίλυση, πλην εκείνης της υφαλοκρηπίδας. Την πολιτική αυτή

άσκησε η κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου (ΠΑ.ΣΟ.Κ.) προσδιορίζοντας δύο

προϋποθέσεις81 που έθετε η Ελλάδα για «διάλογο» με τη Τουρκία, α) την αναγνώριση από τη

Τουρκία του σημερινού καθεστώτος του Αιγαίου και β) την αποχώρηση των τουρκικών

στρατευμάτων από τη Κύπρο. Όπως αποδείχθηκε, το κλίμα μεταξύ των αντίθετων πλευρών

(Ελλάδας-Τουρκίας), όχι μόνο δεν βελτιώθηκε αλλά επιδεινώθηκε. Επί πλέον, στη διεθνή

πολιτική σκηνή, η Αθήνα έδωσε το στίγμα της αδιάλλακτης και εκείνης που δεν ήταν βέβαιη

για την ορθότητα των θέσεων της. Παράλληλα, η Αθήνα, με τη τακτική να θέτει veto στην

είσοδο της Τουρκίας στην Ε.Ε., και να μπλοκάρει την ευρωπαϊκή της πορεία, δημιούργησε

αρνητικό κλίμα στη διεθνή διπλωματία εναντίον της.

Την ίδια περίοδο, η Τουρκική πλευρά έχει πειστεί ότι τα προβλήματα στο Αιγαίο είναι

πολιτικά και ότι μόνο σε αυτό το επίπεδο θα μπορέσουν οι δύο χώρες να τα επιλύσουν82.

Αυτό βέβαια, δίνει στην Αθήνα την ευκαιρία να επισημάνει, ότι εφόσον τα προβλήματα δεν

υπάγονται (κατά την Τουρκία) σε κανένα κανόνα Διεθνούς Δικαίου, η ουσιαστική βλέψη της

Τουρκίας είναι επεκτατική, εις βάρος της Ελληνικής κυριαρχίας στο Αιγαίο, θέλοντας να

χαράξει μια διαχωριστική γραμμή στη μέση του, σαν να μην υπήρχαν καθόλου νησιά,

αποκτώντας έτσι δικαιώματα υφαλοκρηπίδας μέχρι τα όρια της μέσης αυτής γραμμής.

Επιπλέον, τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου, θα ευρίσκονταν εγκλωβισμένα σε μια ζώνη

τουρκικής δικαιοδοσίας και το θαλάσσιο και το εδαφικό (νησιωτικό) status quo του Αιγαίου

να αναθεωρείται, ευνοώντας τις επεκτατικές (κατά την Ελλάδα) βλέψεις της Τουρκίας προς

τα δυτικά.

Γ.2.β. 1981 - 1983

Ο διάλογος που είχε αναπτύξει ο Καραμανλής, διακόπηκε με την εκλογή της κυβέρνησης

81 Δηλώσεις του Ανδρέα Παπανδρέου στη νέα ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων στις 24 Δεκεμβρίου 1986. Περιοδικό ‘‘Αντί’’, τεύχος 338, 30/1/1987, στο Α. Ηρακλείδης, 2007. 82 Βλ. Πίνακας 5.

37

ΠΑ.ΣΟ.Κ. του Ανδρέα Παπανδρέου το 1981, και όλες οι διαδικασίες ανεστάλησαν, με τη

‘‘λογική’’, ότι ο συγκεκριμένος διάλογος, δεν έχει κανένα απολύτως νόημα, μιας και η

Ελλάδα δεν ζητάει τίποτα από τη Τουρκία. Ο Παπανδρέου, ακολουθώντας τη πολιτική, του

να προσπαθεί να στρέψει τα άλλα κράτη με αποφάσεις τους κατά της Τουρκίας, υιοθετώντας

τα ελληνικά εθνικά συμφέροντα στο Αιγαίο (και τη Κύπρο), πήρε τη πρωτοβουλία, το

Δεκέμβριο του1981, εντός του ΝΑΤΟ, να προσπαθήσει να πείσει τη Συμμαχία, ότι πρέπει να

επέμβει για να υπερασπισθεί ένα κράτος μέλος της από την επιθετικότητα ενός άλλου

κράτους, το οποίο τύχαινε να είναι και αυτό μέλος της. Την ίδια περίοδο, παρατηρούμε την

Ελλάδα, να αυξάνει τις εξοπλιστικές της δαπάνες σε επίπεδο δυσβάσταχτο για την ελληνική

οικονομία, με τη δικαιολογία της θωράκισης του έθνους κατά του ‘‘εξ ανατολών κινδύνου’’.

Δεδομένων και των σχέσεων των Η.Π.Α. με τη Τουρκία (λόγω της γεωστρατηγικής της

θέσης και της εγγύτητας της με την τότε Ε.Σ.Σ.Δ.), και της εξοπλιστικής βοήθειας προς τα

δύο κράτη 7 προς 3 (Τουρκία - Ελλάδα αντίστοιχα) και ο Παπανδρέου, καλλιεργεί το

αντιαμερικανικό συναίσθημα στον Έλληνα.

Κατά τη περίοδο 1981-1987, όπως προαναφέρθηκε, ο ελληνοτουρκικός διάλογος

παρουσίασε ύφεση. Υπήρξαν συνομιλίες μεταξύ των δύο πλευρών (μεταξύ Υφυπ. Εξ. Γ.

Καψή και Τούρκο πρέσβη στην Αθήνα, F.Alacan, 1982, Υπ. Εξ. Γ. Χαραλαμπόπουλο και

του Τούρκου ομόλογου του Ι. Τourkmen, 1983), χωρίς όμως επιτυχία, που συνδυάστηκε με

πολλαπλές τουρκικές παραβιάσεις του ελληνικού εναέριου χώρου και την άρνηση της

Τουρκίας να μετάσχει σε άσκηση του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο, με το αίτημα της

αποστρατικοποίησης της νήσου Λήμνου. Η όλη κατάσταση, επιδεινώθηκε με την ανακήρυξη

το 1983 από τον Ραούφ Ντενκτάς, του αποσχιστικού τουρκοκυπριακού κράτους, κάτι που

χαρακτηρίστηκε από την ελληνική πλευρά ως εσκεμμένη πρόκληση.

Γ.2.γ. 1984 - 1987

Μετά τα 1983 και την έλευση του Τουργκούτ Οζάλ (κόμμα της Μητέρας Πατρίδας) στη

τουρκική ηγεσία, το κλίμα ανάμεσα στις δύο χώρες βελτιώθηκε κάπως. Ο Οζάλ είναι

οραματιστής, αποδεικνύεται πιο διαλλακτικός συνομιλητής και προσπαθεί να αναθεωρήσει

την άποψη από πλευράς Ελλάδας, ότι η Τουρκία επιχειρεί να αναθεωρήσει το status quo του

Αιγαίου. Πιστεύει δε, ότι μέσω του εμπορίου και του τουρισμού, μπορεί να επέλθει η

συμφιλίωση. Δεν μένει όμως μόνο εκεί αλλά, λαμβάνει και άλλα μέτρα όπως, την άρση

μέτρων κατά των περιουσιών των κατοίκων της Κωνσταντινούπολης, την άρση έκδοσης

38

βίζας για τους Έλληνες υπηκόους κάτι, που όμως δεν αποκωδικοποιείται σωστά από την

ελληνική πλευρά.

Το Mάρτιο του 1987 ξεσπά η δεύτερη μεγάλη κρίση στο Αιγαίο. Έχοντας προηγηθεί η

αναστάτωση από τις ελληνικές υπουργικές (Α. Πεπονής) δηλώσεις, περί εξαγοράς των

μετοχών της εταιρίας Denision, μιας εκ των εταιριών που είχαν την ευθύνη των γεωτρήσεων

στον Πρίνο και για νέες έρευνες για υδρογονάνθρακες στη περιοχή της Θάσου, εκτός των

ελληνικών χωρικών υδάτων, προστέθηκαν και οι επικείμενες έρευνες του τουρκικού

ωκεανογραφικού σκάφους Piri Reis, επί της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου, που η ελληνική

πλευρά θεωρούσε δική της. Η κατάσταση εκτονώθηκε με δηλώσεις του Οζάλ ότι: ‹‹αν η

Ελλάδα δεν προχωρήσει σε γεωτρήσεις, η Τουρκία δεν θα κάνει τίποτα›› και στη συνέχεια,

οι δύο πρωθυπουργοί, συναντιόνται στο Νταβός, λόγω του ετήσιου Παγκόσμιου

Οικονομικού Φόρουμ που θα διεξάγονταν εκεί (30-31 Ιανουαρίου, 1988).

Γ.2.δ. Νταβός, 1988

Στο Νταβός, αφού οι δύο πλευρές συμφώνησαν στη μη επανάληψη ενός θερμού

επεισοδίου όπως αυτό του προηγούμενου Μαρτίου, αποφάσισαν τη δημιουργία δύο

επιτροπών, οι οποίες σκοπό είχαν την δημιουργία μόνιμων ειρηνικών σχέσεων και σχέσεων

συνεργασίας και οικοδόμησης κλίματος εμπιστοσύνης. Η πρώτη, η Οικονομική Επιτροπή,

θα αναλάμβανε τους τομείς της οικονομικής συνεργασίας, εμπορίου, τουρισμού, μικτών

επιχειρήσεων, επικοινωνίες και πολιτιστικών ανταλλαγών και η δεύτερη, η Πολιτική

Επιτροπή, θα μεριμνούσε για θέματα (πολιτικά) τα οποία απασχολούσαν τις δύο χώρες, με

σκοπό την επίλυση τους. Στα μέτρα που αποφασίσθηκαν στο Νταβός, ανήκει και η

δημιουργία απευθείας τηλεφωνικής γραμμής μεταξύ των δύο πρωθυπουργών, η απόφαση της

ετήσιας συνάντησης τους, η ενθάρρυνση επαφών μεταξύ πολιτικών και στρατιωτικών

αξιωματούχων καθώς επίσης και τη δημιουργία Εμπορικού και Βιομηχανικού

Επιμελητηρίου. Μολονότι οι συζητήσεις στο Νταβός χαρακτηρίσθηκαν ως ειλικρινείς και

έδειχναν μια μεταστροφή στο κλίμα ανάμεσα στις δύο χώρες, εντούτοις όπως αποδείχθηκε,

δεν ήταν ώριμες αρκετά να τις κάνουν πράξη και αυτό διότι, το καλό κλίμα του Νταβός

βασίστηκε πάνω στις προσωπικές σχέσεις των δύο πρωθυπουργών, χωρίς στη

πραγματικότητα να έχει υποστηριχτές.

39

Γ.3. Περίοδος 1991 – 2004

Από το 1991 και μετέπειτα, οι ελληνικές κυβερνήσεις κινούνται με προσανατολισμό τη

χρήση της δικαστικής οδού, ενώ η τουρκική πλευρά εμμένει στη θέση της δηλαδή, την

εξεύρεση πολιτικής λύσης.

Το 1991, τη πολιτική ηγεσία της Ελλάδας έχει επανακτήσει το κόμμα της Ν.Δ. (1991 -

1993) εκθρονίζοντας τη κυβέρνηση του Α. Παπανδρέου (1981 – 1989) και τη διετή

κυβέρνηση Συνασπισμού (1989 – 1991) που είχαν προηγηθεί. Το Κυπριακό εξακολουθεί να

είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις και ο Μητσοτάκης, δεν έχει τη

δυνατότητα να κατορθώσει τίποτα το ουσιαστικό. Πίστευε ότι η επίλυση του Κυπριακού

είναι το κλειδί της επίλυσης και των άλλων διαφορών και η απαρχή των καλών σχέσεων

μεταξύ των δύο χωρών, ενώ η τουρκική πλευρά, υποστήριζε το αντίθετο δηλαδή, η

δημιουργία καλών σχέσεων μεταξύ τους, θα είχε ως αποτέλεσμα τη επίλυση του Κυπριακού.

Το 1993 και μετέπειτα, οι κυβερνήσεις που ακολουθούν, είναι υποστηρικτές της νομικής

επίλυσης της διένεξης στο Αιγαίο.

Γ.3.α. 1994 – 1996 και η αμφισβήτηση στα Ίμια

Το 1994, επανεκλέγεται ο Α. Παπανδρέου στη διακυβέρνηση της χώρας, όμως σε

άσχημη κατάσταση υγείας. Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις δεν βελτιώθηκαν αντιθέτως, με την

υιοθέτηση του ενιαίου αμυντικού δόγματος Ελλάδας-Κυπριακής Δημοκρατίας, οι σχέσεις

αυτές δοκιμάζονται και πάλι. Η Τουρκία, αποδεικνύεται πολιτικά ασταθής, με τη μία

κυβέρνηση να διαδέχεται την άλλη, σε ρυθμό μιας κυβέρνησης ανά έτος, που δεν την

επιτρέπει να ασχοληθεί με σπουδαία ζητήματα και να επιλύσει τις διαφορές της με την

Ελλάδα. Αντίθετα, εκ μέρους της δεύτερης, υπήρξε η άρση του βέτο για την τελωνειακή

σύνδεση της Τουρκίας με την Ε.Ε. (Ελσίνκι 1999), κάτι που όμως είχε άμεση σχέση με τις

ελληνικές θέσεις για την Ευρωπαϊκή πορεία της Κύπρου και τη δημιουργία θετικού κλίματος

προς αυτή τη κατεύθυνση, μεταξύ των εταίρων της (Ε.Ε.).

Το 1996, με διάδοχο του A. Παπανδρέου τον Κ. Σημίτη, μια άλλη κρίση έρχεται να

προστεθεί στις σχέσεις των δύο κρατών, η κρίση των Ιμίων (ή κατά την τουρκική πλευρά,

Καρντάκ). Ένα τυχαίο περιστατικό το οποίο διογκώθηκε από τα ΜΜΕ και των δύο πλευρών,

με αποτέλεσμα οι δύο χώρες να φθάσουν στα πρόθυρα της σύγκρουσης ανάμεσα στους

στόλους τους. Ανεξάρτητα με το τι προκάλεσε τη κρίση στα Ίμια, το αποτέλεσμα είναι ότι

40

άλλο ένα ζήτημα προστέθηκε στην ελληνο-τουρκική ατζέντα. Η τουρκική πλευρά αυτή τη

φορά, αμφισβητεί την ελληνική κυριαρχία στις βραχονησίδες των Ιμίων και τις εντάσσει στη

κατηγορία των γκρίζων ζωνών, των περιοχών με απροσδιόριστο καθεστώς κυριαρχίας στο

Αιγαίο, αφενός ενισχύοντας τους ελληνικούς ισχυρισμούς περί τουρκικού αναθεωρητισμού

της κατάστασης (στο Αιγαίο) και μάλιστα τώρα εδαφικού και αφετέρου, δίνει στη Τουρκία

ένα ακόμα επιχείρημα προς διαπραγμάτευση. Το καθεστώς που επικρατεί ανεπίσημα στη

περιοχή, είναι το status quo ante δηλαδή, ό,τι προηγουμένως όπου όμως η κάθε πλευρά το

εκλαμβάνει όπως θέλει παρότι, το Ιταλό-τουρκικό Πρωτόκολλο του 1932, κατοχύρωνε τις

νησίδες αυτές στους Ιταλούς και κατά συνέπεια στην Ελλάδα ως διάδοχο κράτος. Όμως, μία

παρατήρηση που αξίζει να γίνει σχετικά με το συμβάν στα Ίμια είναι, η ωριμότητα που

επιδείχθηκε και από τις δύο πλευρές σχετικά με την αντιμετώπιση του κάτι, που συνεχίστηκε

και μετέπειτα, στη προσπάθεια να υποβαθμισθεί το γεγονός αυτό, να χαρακτηρισθεί ως

τυχαίο (Κ. Σημίτης) και από τη πλευρά Τούρκων επισήμων, ως ατόπημα της προσωρινής

κυβέρνησης Τσιλλέρ, στη προσπάθεια της να επικρατήσει στη τουρκική πολιτική σκηνή.

Το 1996 και αμέσως μετά την κρίση στα Ίμια, έρχεται η αμερικανική πρόταση διαμεσο-

λάβησης για την επίλυση των διαφορών των δύο χωρών στο Αιγαίο. Αν και η κατάσταση

ήταν εύθραυστη λόγω των προηγηθέντων γεγονότων και η πρόταση αυτή φάνηκε να είναι

μονόδρομος για τις δύο πλευρές, μιας και οι ΗΠΑ είχαν μεσολαβήσει από την αρχή για την

εκτόνωση της κατάστασης εντούτοις, η κυβέρνηση Σημίτη υπό την πίεση του

αντιαμερικανικού αισθήματος που επικρατούσε την περίοδο αυτή λόγω της αίσθησης περί

αμερικανικής μεροληψίας υπέρ της Άγκυρας στο ζήτημα αυτό, αποφάσισε να μην εμπλέξει

την Ουάσιγκτον περισσότερο σε ένα θέμα που αφορούσε τη κυριαρχία και τα δικαιώματα

της Ελλάδας. Στρεφόμενοι προς την Ε.Ε. οι Έλληνες, προσπάθησαν να πιέσουν την Τουρκία

μέσω αυτής, να προσέλθει στο Δικαστήριο της Χάγης προς επίλυση της εν λόγω διαφοράς,

με αντίβαρο την οικονομική βοήθεια που η Ε.Ε. τους προσέφερε. Αυτή η τακτική όμως

έπεσε στο κενό, μιας και δεν βρήκε σύμφωνη την Ε.Ε. η οποία ήθελε να κρατήσει τις σχέσεις

της με την Τουρκία στα ίδια επίπεδα. Οι δύο πλευρές συμφώνησαν να αρχίσουν συζητήσεις

σε ένα διάλογο άνευ όρων κάτι που όμως δεν έγινε διότι το Υπ. Εξ. της Τουρκίας

ανακοίνωνε ότι στα θέματα προς συζήτηση θα ήταν και οι «γκρίζες ζώνες» και ότι η Ελλάδα

δεν θα επέκτεινε τα χωρικά της ύδατα πέραν των υφισταμένων 6ν.μ. Την ίδια χρονική στιγμή

έρχεται άλλη μια δήλωση Τούρκου στρατιωτικού εκπροσώπου στο ΝΑΤΟ, να αμφισβητήσει

την ελληνική κυριαρχία στη νήσο Γαύδο νότια της Κρήτης. Έτσι οι συνομιλίες δεν έγιναν

ποτέ.

41

Γ.3.β. 1997 – 1998 και η Δήλωση της Μαδρίτης

Στη μετέπειτα περίοδο, αξιοσημείωτη είναι η προσπάθεια των δύο πλευρών δια μέσου

της Ολλανδικής προεδρίας να δημιουργήσουν την επιτροπή των Σοφών (wise men)83, με δύο

συμμετοχές από κάθε πλευρά και τους Ολλανδούς να λειτουργούν ως ταχυδρόμοι.

Το 1997 στη Μαδρίτη, υπογράφεται η Δήλωση της Μαδρίτης μεταξύ των Σημίτη και του

Τούρκου πρωθυπουργού Ντεμιρέλ, η οποία αναφερόταν στην ειρηνική επίλυση των

διαφορών, σεβασμό στη κυριαρχία των δύο κρατών, του Διεθνούς Δικαίου και των διεθνών

Συνθηκών, χωρίς να αναφέρεται στο status quo του Αιγαίου που από ορισμένους

ερμηνεύτηκε ως δέσμευση της Ελλάδας να μην επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα πέραν των

6ν.μ. και την Τουρκία να εγκαταλείπει την απειλή του casus belli. Η κίνηση αυτή προκάλεσε

κλυδωνισμούς στη κυβέρνηση Σημίτη με εκπρόσωπο τον τότε Υπ. Εξ. Θ. Πάγκαλο οι οποίοι

υποστήριζαν ότι αφενός η Ελλάδα εγκατέλειπε το δικαίωμα επέκτασης και αφετέρου,

γινόταν αναφορά σε «νομιμοποιημένα» και «ζωτικά» συμφέροντα της Τουρκίας.

Την ίδια χρονιά, η απόρριψη της Τουρκικής υποψηφιότητας προς ένταξη στην Ε.Ε. με τις

ευλογίες της Ελλάδας84, κράτησε τις δύο χώρες σε απόσταση. Το 1998 όμως και παρά το

βαρύ κλίμα, η Τουρκία επανέρχεται στο ζήτημα της επίλυσης των μεταξύ τους διαφορών με

ειρηνικό τρόπο και προτείνει την συνάντηση των δύο Υπ. Εξ. με βάση τη Διακήρυξη της

Μαδρίτης και την διεύρυνση του διαλόγου των «σοφών» καθώς και την δημιουργία μέτρων

οικοδόμησης εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο χωρών. Ο Έλληνας Υπ. Εξ. Θ. Πάγκαλος, όμως

ο οποίος είχε δηλώσει την αντίθεση του με την εν λόγω διακήρυξη από την στιγμή της

υπογραφής της, απέρριψε την πρόσκληση. Και σε όλα αυτά, έρχεται να προστεθεί και η

μεταφορά του αρχηγού του κουρδικού απελευθερωτικού κινήματος Οτσαλάν, στην ελληνική

Πρεσβεία της Κένυας στο Ναϊρόμπι κάτι για το οποίο κατηγορήθηκε από πολλούς, ο εν

λόγω υπουργός. Η ενέργεια αυτή, αφενός εξέθεσε την χώρα σε διεθνές επίπεδο και αφετέρου

έδειχνε να δικαιώνει τους τουρκικούς ισχυρισμούς περί ελληνικών σχέσεων με το κουρδικό

κίνημα του ΡΚΚ το οποίο μέχρι σήμερα αναπτύσσει αντικυβερνητικές δραστηριότητες στην

Τουρκία, με σκοπό την δημιουργία ενός Κουρδικού κράτους στο ανατολικό της τμήμα, ως

επιδιωκόμενο δικαίωμα.

83 Βλ. Ηρακλείδης 2007, 174. 84 Το κείμενο του Λουξεμβούργου, περιείχε πολλούς ελληνικούς όρους ως προς την επίλυση των ελληνο-τουρκικών διαφορών και τον σεβασμό από το μέρος της Τουρκίας προς τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα δικαιώματα των μειονοτήτων, με αναφορά στο Κουρδικό.

42

Γ.3.γ. Η φιλελεύθερη πολιτική και τα οφέλη της – Ελσίνκι 1999

Τέλος, στη Σύνοδο κορυφής της Ε.Ε. στο Ελσίνκι (11-12, Δεκεμβρίου, 1999), σε

αντίθεση με το παρελθόν, η Ελλάδα κάνοντας μία στροφή στην εξωτερική της πολιτική

(τρίτη πολιτική προσέγγιση), στο θέμα της αντιμετώπισης των διαφορών της με τη Τουρκία,

αποφασίζει να εκμεταλλευθεί τα πλεονεκτήματα που της προσφέρουν οι Διεθνείς

Οργανισμοί. Η Ελλάδα, συνειδητοποίησε ότι ως έθνος-κράτος δεν είναι μόνο του στο

διεθνές σύστημα και ότι η ασφάλεια του κράτους δεν εξαρτάται αποκλειστικά από τη

στρατιωτική ισχύ. Εκμεταλλευόμενη τον διακαή πόθο της Τουρκίας να γίνει μέλος της Ε.Ε.

παύει να κάνει χρήση του veto ενάντια στην ευρωπαϊκή της πορεία και της υποψηφιότητας

της προς ένταξη στην Ε.Ε., δημιουργώντας νέα δεδομένα για τη γείτονα χώρα. Η φιλοσοφία

πίσω από αυτή τη κίνηση της κυβέρνησης του Κ. Σημίτη και του τότε Υπ. Εξ. Γ.

Παπανδρέου και όλων εκείνων που συμμετείχαν στα κέντρα απόφασης της ελληνικής

κυβέρνησης στα θέματα εξωτερικής πολιτικής, ήταν να σπρώξουν την Τουρκία στην

υιοθέτηση μιας πολιτικής με στόχο την ευρωπαϊκή της ολοκλήρωση και την προσαρμογή της

‘‘συμπεριφοράς’’ της χώρας και των στόχων της, στα διεθνή standards και πρότυπα. Η

κίνηση αυτή ίσως να εκπροσωπούσε και τη δυναμική της περιόδου αυτής που είχε

δημιουργηθεί από πολλές Μ.Κ.Ο. με εκπροσώπους Έλληνες διανοούμενους, πανεπιστη-

μιακούς, πολιτικούς, πρέσβεις και απλούς πολίτες, με στόχο την ανάπτυξη της ελληνο-

τουρκικής προσέγγισης, με εκφραστή της τον τότε νεοεκλεγέντα πρωθυπουργό Κ. Σημίτη.

Εδώ, δεν πρέπει να παραλείψουμε να αναφερθούμε και στην εκατέρωθεν βοήθεια στους

καταστροφικούς σεισμούς που έπληξαν την Κωνσταντινούπολη (Αύγουστος 1999) και την

Αθήνα (Σεπτέμβριος 1999) βελτιώνοντας τα συναισθήματα των δύο λαών και κάνοντας

αφενός την άρση του veto από την Ελληνική πλευρά και την αποδοχή των όρων του Ελσίνκι

από την Τουρκία, ευκολότερη υπόθεση, παρά τη συνέχεια των τουρκικών παραβιάσεων στο

Αιγαίο.

Παράλληλα όμως, αυτή η κατάσταση υποχρέωνε τα κέντρα λήψης αποφάσεων της

Τουρκίας, ασπαζόμενα τα ευρωπαϊκά κεκτημένα, να εγκαταλείψουν την χρήση της μέχρι

τότε επιθετικής πολιτικής προς την Ελλάδα και να στραφούν προς τον εκδημοκρατισμό της

χώρας και την αποδοχή των διεθνών κανόνων και Συμφωνιών. Στο Ελσίνκι λοιπόν, η

Τουρκία δεσμεύτηκε προς την Ε.Ε. για την ‘‘conditio sine qua non’’ απόκτηση του

δικαιώματος ως χώρα, να θέσει υποψηφιότητα ένταξης (στην Ε.Ε.), να μπει στη διαδικασία

43

των εσωτερικών μεταρρυθμίσεων85 με στόχο, η στρατιωτική της διοίκηση να μπει υπό τον

πολιτικό έλεγχο86, τον επαναπροσδιορισμό των κρατικών υπηρεσιών και εθνικών στόχων,

καθώς επίσης και την διεύρυνση των κοινωνικών ελευθεριών87 και των γενικότερων

κοινωνικών απολαβών88, ως αποτέλεσμα της άσκησης δημοκρατικών διαδικασιών, σε δυτικά

πρότυπα.

Το μεγάλο κέρδος όμως της Ελλάδας από την άσκηση αυτής της πολιτικής προς την

Τουρκία ήταν, ο τερματισμός και η αναστροφή του αρνητικού διπλωματικού κλίματος κατά

της (Ελλάδας) λόγω της χρήσης του veto από αυτήν και ταυτόχρονα κατάφερε να κάνει τις

Ελληνο-τουρκικές διαφορές, αναπόσπαστο κομμάτι με την ενταξιακή πορεία89 της Τουρκίας

στην Ε.Ε. και να τα θέσει υπό τον Κοινοτικό έλεγχο. Η Ελλάδα παύει να είναι αυτή που

δημιουργεί τα εμπόδια στη Τουρκία και επιτυγχάνεται η ένταξη της Κύπρου στην Ε.Ε. χωρίς

να απαιτείται εκ των προτέρων η επίλυση του Κυπριακού. Στο Ελσίνκι, η Τουρκία μεταξύ

των άλλων, αναφορικά με τα Ελληνο-τουρκικά, υποχρεώθηκε να επιλύσει τις διαφορές της

με την Ελλάδα, σε περίοδο τεσσάρων ετών και έως το 2004, ειδάλλως οι διαφορές θα

παραπέμπονταν στο Δ.Δ. προς επίλυση. Όλα αυτά έπρεπε να διευθετηθούν πριν την 85 Council Decision 2001/235/EC της 8 Μαρτίου, 2001, περί των αρχών, προτεραιοτήτων, ενδιάμεσων στόχων και προϋποθέσεων για την επίτευξη συνεργασίας (Accession Partnership) με τη Δημοκρατία της Τουρκίας, OJ L 85, 24 March 2001, p.13. 86 Όπως αναφέρει ο. Π. Τσάκωνας: ‘‘Ένα βασικό ζήτημα το οποίο εμποδίζει τις Τουρκικές Ευρωπαϊκές βλέψεις, είναι η απανταχού παρουσία και ο ρόλος των στρατιωτικών, στα πολιτικά ζητήματα της Τουρκίας. Για την Ε.Ε., η απουσία πραγματικού πολιτειακού ελέγχου στο στρατιωτικό καθεστώς της χώρας, είναι μία ανωμαλία και απαιτεί σοβαρή μέριμνα’’. ‘‘Turkey’s Post Helsinki Turbulence: Implications for Greece and the Cyprus Issue’’, Journal of Turkish Studies, vol. 2, No 2, Fall 2001. 87 Όπως αναφέρει ο. Π. Τσάκωνας: ‘‘Η Ε.Ε. ζήτησε από την Τουρκία ανάμεσα στις άλλες μεταρρυθμίσεις, να λάβει μέτρα σε τρία μεγάλα ζητήματα: α) το Κουρδικό και κατ’ επέκταση τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα δικαιώματα των μειονοτήτων και την ελευθερία του λόγου (σύμφωνα με το άρθ. 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα), β) το ρόλο των στρατιωτικών στα πολιτικά ζητήματα της χώρας και γ) σε συγκεκριμένες οικονομικές και διοικητικές αλλαγές για τον εναρμονισμό της εσωτερικής δομής της χώρας, ως προς τα Ευρωπαϊκά πρότυπα’’. ‘‘Turkey’s Post Helsinki Turbulence: Implications for Greece and the Cyprus Issue’’, Journal of Turkish Studies, vol. 2, No 2, Fall 2001. 88 Το Συμβούλιο της Ε.Ε. στη Κοπεγχάγη (1993), υιοθέτησε μεταξύ άλλων και τα εξής κριτήρια που πρέπει να πληρούν οι προς ένταξη στην Ε.Ε. υποψήφιες χώρες: α) τη δυνατότητα των χωρών να υιοθετούν το Ευρωπαϊκό κεκτημένο, β) πολιτική σταθερότητα, γ) εκδημοκρατισμό και σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα, δ) μακροοικονομική σταθερότητα και ικανότητα αντιμετώπισης ανταγωνιστικών οικονομιών κ.α. Η ικανοποίηση των κριτηρίων αυτών, άρχισε να θεωρείται ως προϋπόθεση για την έναρξη των διαπραγματεύσεων με την υποψήφια χώρα, το Φθινόπωρο του 1999 από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. 89 Το εδάφιο της απόφασης του Συμβουλίου της Ευρώπης στο Ελσίνκι, που αναφέρεται στις ελληνο-τουρκικές σχέσεις αναφορικά με τις μεσοπρόθεσμες προτεραιότητες (βραχυπρόθεσμες προτεραιότητες ονομάσθηκαν αυτές που η Τουρκία μπορεί να ικανοποιήσει, με ρεαλιστικές εκτιμήσεις, έως το τέλος του 2001, ενώ μεσοπρόθεσμες προτεραιότητες, αυτές που αναμένεται να πάρουν περισσότερο από ένα χρόνο για να ικανοποιηθούν παρότι διεργασίες θα έπρεπε όπου αυτό είναι επιτρεπτό, να αρχίσουν κατά τη διάρκεια του 2001) αναφέρει: ‘‘Βάσει των συμπερασμάτων του Ελσίνκι, σε επίπεδο πολιτικού διαλόγου και υπό της αρχής της ειρηνικής επίλυσης διαφορών σύμφωνα με τον Χάρτη των Η.Ε., τα υποψήφια κράτη πρέπει να καταβάλουν κάθε προσπάθεια προς επίλυση των διαφορών τους με άλλες χώρες που είναι σε εκκρεμότητα και αφορούν τα σύνορα τους καθώς και αυτών που σχετίζονται με αυτές, όπως αυτό αναφέρεται στο σημείο 4 των Συμπερασμάτων του Ελσίνκι.’’ Βλ. Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Enlargement: Pre-Accession Strategy for Turkey (Brussels: European Union, Annex to the Annex II, 6 Dec. 2000), p. 11.

44

επανεξέταση της υποψηφιότητας της Τουρκίας για την ένταξη της στην Ευρωπαϊκή Ένωση,

που θα ελάμβανε μέρος το Δεκέμβριο αυτού του έτους (2004).

Η αντιπολίτευση της περιόδου αυτής, δεν αναγνώρισε την πολιτική που ακολουθήθηκε

στο Ελσίνκι ως επιτυχία. Με το σκεπτικό ότι στο Ελσίνκι, α) η Ελλάδα έτσι, παραδεχόταν

την ύπαρξη διαφορών με την Τουρκία, σε αντίθεση με αυτό που διατύπωνε ότι υπάρχουν

μόνο «τουρκικές διεκδικήσεις», τις οποίες αυτή πρέπει να εγκαταλείψει και β) ότι το Ελσίνκι

προωθεί την επίλυση όλων των ελληνοτουρκικών διαφορών μέσω του Δικαστηρίου της

Χάγης90, με αμφίβολα αποτελέσματα λόγω της μη αρμοδιότητας των δικαστών, η εδαφική

ακεραιότητα και η ασφάλεια της Ελλάδας, τίθεντο σε κίνδυνο91.

Γ.3.δ. Η μετά Ελσίνκι εποχή

Μετά το Ελσίνκι92, οι σχέσεις των δύο χωρών δείχνουν να εξομαλύνονται, λόγω των

πιέσεων από την Ε.Ε. για την επίλυση των διαφορών, αλλά και λόγω του Ελληνο-τουρκικού

Φόρουμ (Greek-Turkish Forum)93, ένα ημιεπίσημο κανάλι διαλόγου Ελλήνων και Τούρκων

πανεπιστημιακών, πρώην διπλωματών, ορισμένων πολιτικών με ανεπίσημες θέσεις στις

κυβερνήσεις των κρατών τους, δημοσιογράφων και επιχειρηματιών. Το Greek-Turkish

Forum κινούμενο σε επίπεδο ανεπίσημης διπλωματίας (ή διπλωματίας δεύτερης τροχιάς),

μέσα από τον διάλογο που είχε αναπτύξει, βοήθησε στην εξομάλυνση των σχέσεων των δύο

χωρών αλλά και προετοίμασε το έδαφος για τις συζητήσεις γύρω από τα θέματα94 που τις

απασχολούσαν σχετικά με το Αιγαίο και που έλαβαν μέρος τη περίοδο 2002-2003.

Χαρακτηριστικό του κλίματος που επικρατούσε την περίοδο αυτή, είναι και η αλλαγή

στα «εργαλεία» (πολιτικά) που επιλέγονται από τις δυο πλευρές για την αντιμετώπιση των

90 Όπως αναφέρει ο Α. Ηρακλείδης στο βιβλίο του: ‘‘Άσπονδοι Γείτονες: Ελλάδα – Τουρκία: Η Διένεξη του Αιγαίου’’, σελ. 199, ‘‘Την περίοδο αυτή και για μια δεκαετία, είχε αρχίσει μια εσωτερική συζήτηση και διεργασία ανάμεσα σε διπλωμάτες και νομικούς στη Τουρκία για το πόσο η προσφυγή στη Χάγη ήταν πράγματι επίφοβη ή ολέθρια όπως πίστευαν μέχρι τότε. Στη Χάγη ή σε μια διαιτησία, η πιο πιθανή έκβαση στο ζήτημα της υφαλοκρηπίδας θα ήταν, κατά τους τουρκικούς υπολογισμούς, ποσοστό της τάξης του 20% με 35% του υπεδάφους της σημερινής ανοικτής θάλασσας του Αιγαίου να πηγαίνει στη χώρα τους και όχι σχεδόν τίποτε, όπως επέμεναν οι Έλληνες κάτι που φοβούνταν και οι ίδιοι τις αρχές της δεκαετίας του 1980. Βλ. Bahchelli 2004, 98-101, 115-16. Επίσης, Hale 2002, 258, 355. 91 Βλ. Μολυβιάτης 2000,σελ. 75. και Βαληνάκης 2000, σελ. 95, 99. 92 Στο ίδιο, σελ. 42,44. 93 Το Greek-Turkish Forum ιδρύθηκε το Νοέμβριο του 1997, στο Λονδίνο, σε μια συνάντηση Ελλήνων Τούρκων και Βρετανών προσωπικοτήτων με στόχο την αποφυγή των κρίσεων μεταξύ των δύο χωρών και την προσπάθεια επίλυσης των διαφορών τους με στόχο την καλή γειτονεία. Συντονιστής του Forum ορίσθηκε από το Royal United Service Institute,( ένα βρετανικό ίδρυμα που ασχολείται με αμυντικά θέματα) o Dan Smith, διευθυντής του Νορβηγικού PRIO (Peace Research Institute of Oslo). 94 Τα θέματα που απασχόλησαν κυρίως το Greek-Turkish Forum ήταν: α)η διένεξη στο Αιγαίο, β)τα θέματα χαμηλής πολιτικής και γ)τα μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης (Μ.Ο.Ε.).

45

Ελληνο-τουρκικών. Εγκαινιάζεται η άσκηση της στρατηγικής χαμηλής πολιτικής σε θεσμικό

επίπεδο, σε επιχειρηματικό και οικονομικό επίπεδο και σε επίπεδο της κοινωνίας των

πολιτών. Αποτέλεσμα αυτής της άσκησης πολιτικής είναι η υπογραφή 20 συμφωνιών που

αφορούν την οικονομική συνεργασία, τη συνεργασία μεταξύ των τελωνείων των δύο

κρατών, τη προώθηση και προστασία των εκατέρωθεν επενδύσεων, την επιστημονική και

τεχνολογική συνεργασία, τη πολιτιστική και τουριστική συνεργασία, τη καταπολέμηση του

εγκλήματος, τη προστασία του περιβάλλοντος κ.α. γνωστά ως Μέτρα Οικοδόμησης

Εμπιστοσύνης, με σκοπό τη βελτίωση των πολιτικών τους σχέσεων και εδραίωση της φιλίας

και συνεργασίας των λαών τους.

Το Φεβρουάριο του 2002, οι Υπ. Εξ. των δύο χωρών, Γ. Παπανδρέου και Ι. Τζεμ,

δείχνουν τη διάθεση να συνομιλήσουν για θέματα υψηλής πολιτικής όπως, οι διαφορές στο

Αιγαίο σε επίπεδο διερευνητικών επαφών95. Μεταξύ των θεμάτων που συζητήθηκαν ήταν

και τα χωρικά ύδατα και το θέμα του εναέριου χώρου στο Αιγαίο καθώς και το ζήτημα της

υφαλοκρηπίδας σε αυτό. Κατά τον Κ Σημίτη, οι δύο πλευρές είχαν έρθει πολύ κοντά σε

συμφωνία, η οποία περιλάμβανε την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας στο Αιγαίο με

εκατέρωθεν κέρδη και την επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων ανά περίπτωση, χωρίς

να περικλείονται περιοχές του Αιγαίου έτσι ώστε, να είναι δυνατή η κίνηση των τουρκικών

σκαφών σε αυτό. Την επιτυχία αυτή, επρόκειτο να χρησιμοποιήσει προεκλογικά η παράταξη

του ΠΑ.ΣΟ.Κ. στην προσπάθεια να αναστρέψει το αρνητικό προς αυτήν κλίμα, που έδειχναν

οι δημοσκοπήσεις πριν από τις εκλογές96. Επίσης, ο Γ. Παπανδρέου υποστήριξε ότι, με την

επίτευξη της συμφωνίας η Τουρκία θα έπαυε να δημιουργεί θέμα περί «γκρίζων ζωνών» και

θα έπαυε να ισχύει το casus belli97.

Δυστυχώς, οι επερχόμενες εκλογές του Μαρτίου του 2004 διέκοψαν τις επαφές αυτές και

ο Κ. Καραμανλής ως νέος πρωθυπουργός δεν θέλησε να τις συνεχίσει φοβούμενος την

ευθύνη για κάτι στο οποίο δεν είχε συμμετοχή παρότι, είχε στα χέρια του όλους τους

σχετικούς φακέλους και τις γνωμοδοτήσεις των ξένων νομικών και είχε ενημερωθεί

επ’αυτού προσωπικά από τον Γ. Παπανδρέου98.

95 Η πρώτη ερευνητική επαφή έγινε στη Κωνσταντινούπολη (12 Μαρτίου, 2002), χωρίς επίσημη ατζέντα και τήρηση πρακτικών καθώς και καμία απολύτως επίσημη ανακοίνωση περί του τι συζητήθηκε. Από τότε και έως το Φεβρουάριο του 2004 έγιναν 22 γύροι συζητήσεων στη Κωνσταντινούπολη ή Άγκυρα και στην Αθήνα, οπότε κυβέρνηση εξελέγη το κόμμα της ΝΔ του Κ. Καραμανλή. 96 Βλ. Κ. Σημίτης, 2005. 97 Βλ. Γ. Παπανδρέου, συνέντευξη στον Γ. Χαρβαλιά Έθνος της Κυριακής (9-10-2006). 98 Έθνος της Κυριακής, ό.π.

46

ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ

ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΜΙΑ ΜΟΝΟΜΕΡΗ ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣ

ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΑΣ ΖΩΝΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΕΩΣ ΤΑ 12 Ν.Μ. – ΟΙ

ΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Δ. Η ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΑΣ ΖΩΝΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΕΩΣ ΤΑ 12 Ν.Μ

ΚΑΙ ΟΙ ΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ

Όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενο εδάφιο αυτής της εργασίας99, είναι αναφαίρετο δικαίωμα

του παράκτιου κράτους να επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη του έως το όριο των 12 ν.μ. Η

Ελλάδα, κατά την επικύρωση της Σύμβασης για το Δ.Θ., προέβη στη δήλωση ότι ‘‘ο χρόνος

και ο τόπος άσκησης των εν λόγω δικαιωμάτων, χωρίς τούτο να σημαίνει ούτε κατ΄ ελάχιστο

απεμπόληση εκ μέρους της των εν λόγω δικαιωμάτων, είναι ένα ζήτημα που απορρέει από

την εθνική της στρατηγική’’.

Η Ελλάδα ως ναυτικό κράτος, δείχνει ευαισθησία στις ανάγκες της διεθνούς ναυσιπλοΐας

και δεν χρησιμοποιεί γραμμές βάσης αλλά τη φυσική της ακτογραμμή για την έναρξη

μέτρησης του εύρους της αιγιαλίτιδας ζώνης της, οπωσδήποτε θιγόμενη από αυτή της τη

συμπεριφορά στο θέμα του εύρους των θαλάσσιων υδάτων που ασκεί τη κυριαρχία της, και

ενώ το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης της θα μπορούσε να είναι έως τα 12 ν.μ. Σε μια πιθανή

επέκταση των χωρικών της υδάτων στα 12ν.μ. θα ερχόταν αντιμέτωπη και με την ανάγκη

θέσπισης κανόνων αβλαβούς διέλευσης έτσι ώστε και το δικαίωμα αυτό των πλοίων των

τρίτων χωρών να θεσμοθετηθεί, αλλά και τα ελληνικά δικαιώματα όπως αυτά πηγάζουν από

το Δ.Θ. να προσδιοριστούν.

Δ.1. Τα αποτελέσματα από μια επέκταση της Ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12 ν.μ.

Δ.1.α. Η επέκταση στα δυτικά και νότια της Ελλάδας

Στις δυτικές ακτές της Ελλάδας, δηλαδή στη περιοχή του Ιονίου πελάγους, και τη Ν.

Αδριατική, μια επέκταση των χωρικών της υδάτων στα 12 ν.μ. δεν θα επιδρούσε ουσιωδώς

99 Στο ίδιο, σελ. 15.

47

στην υπάρχουσα κατάσταση, παρότι η αύξηση αυτή θα της διπλασίαζε τις υπάρχουσες

ζώνες. Οι φυσικές συνθήκες της περιοχής, είναι τέτοιες που, ή ελληνική επέκταση δεν θα

επηρέαζαν τις ζώνες αλιείας ή θα επηρέαζαν τη ναυσιπλοΐα σε αυτήν. Μια εξαίρεση

παρουσιάζεται στη περιοχή της νήσου Κέρκυρας, όπου η εγγύτητα της με τη γειτονική

Αλβανία, θα επέβαλε την διευθέτηση του θέματος μέσα από διμερή συμφωνία παρόμοια με

αυτήν μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας.

Νοτιότερα, το εύρος της θάλασσας είναι τέτοιο που η επέκταση της ελληνικής

αιγιαλίτιδας ζώνης και ο καθορισμός του εύρους των 12 ν.μ. δεν θα επηρέαζε τις γειτονικές

Ιταλία, Μάλτα, Λιβύη και ανατολικότερα την Αίγυπτο και τη Κύπρο.

Δ.1.β. Η επέκταση στο Αιγαίο

Στο Αιγαίο όμως, μια τέτοια αύξηση θα είχε ως αποτέλεσμα πολύ μεγαλύτερα τμήματα

του Αιγαίου100 να θεωρούνται ελληνικό έδαφος, σε αντίθεση με την υφιστάμενη κατάσταση

όπου, υπάρχουν μεγαλύτεροι διάδρομοι ανάμεσα στα νησιά χαρακτηρισμένα ως διεθνή

ύδατα στα οποία, τα πλοία των τρίτων κρατών και τα τουρκικά, μπορούν να διέρχονται

ελεύθερα και βασικά, χωρίς οποιαδήποτε άδεια των ελληνικών αρχών. Μια τέτοια

τροποποίηση, θα είχε ως αποτέλεσμα η Ελλάδα να καταλήξει να έχει τη κυριαρχία του

63,9% του Αιγαίου, σε αντίθεση με τη Τουρκία η οποία θα κατέληγε με το ποσοστό του 10%

και τα διεθνή ύδατα του Αιγαίου, θα περιορίζονταν στο 26,1% σε αντίθεση με το 56%101 που

ήταν προηγουμένως. Δηλαδή, θα σήμαινε ότι η Ελλάδα θα διπλασίαζε τη κυριαρχία της στα

ύδατα του Αιγαίου, σε αντίθεση με τη μηδαμινή αύξηση που θα είχε ως όφελος η γειτονική

Τουρκία. Επίσης, το Αιγαίο θα καθίστατο κλειστή θάλασσα αφού θα υπήρχε αδιατάραχτη

συνέχεια χωρικών υδάτων από το Σούνιο έως τα Δωδεκάνησα και τη Κρήτη και η Ελλάδα θα

επέκτεινε τη κυριαρχία της στους φυσικού πόρους και στο υπέδαφος του βυθού του Αιγαίου.

Το ζήτημα αυτό αποκτά ιδιαίτερη σημασία, αν σκεφθεί κανείς την ύπαρξη

υδρογονανθράκων στο Αιγαίο102, σε συνδυασμό με τα οικονομικά οφέλη από τη πιθανή

εκμετάλλευση τους.

Η Τουρκία, θα είχε μόνο δύο στενά ανοίγματα προς την ανοικτή θάλασσα, α) μεταξύ

Λέσβου και Χίου και β) μεταξύ Χίου και Σάμου, τα οποία όμως θα της επέτρεπαν μόνο μια

σύντομη διέλευση, γιατί στη συνέχεια θα βρισκόταν στην ανάγκη να περάσει και πάλι από 100 Βλ. Χάρτης 11. 101 Αλέξης Ηρακλείδης, 2001. 102 Βλ. Χάρτης 12.

48

τα ελληνικά χωρικά ύδατα για να φθάσει στη Μεσόγειο ή στο Μαρμαρά. Ειδάλλως, θα

έπρεπε τα τουρκικά πλοία να πλεύσουν ακτή – ακτή με διάφορες στροφές ως το προορισμό

τους αντί να ακολουθήσουν τη σύντομη πορεία της ευθείας γραμμής. Θα έπρεπε δηλαδή η

Τουρκία να διέρχεται συνεχώς υπό το καθεστώς της «αβλαβούς διέλευσης», πράγμα το

οποίο θεωρεί ότι θίγει τα συμφέροντα της αλλά και σε καμία περίπτωση δεν θα επέτρεπε το

Αιγαίο να καταστεί «ελληνική λίμνη». Ένα τμήμα ανοικτής θάλασσας που θα απέμενε, θα

ήταν μεταξύ του συμπλέγματος των Κυκλάδων και των ανατολικών ακτών της

Πελοποννήσου, δημιουργώντας μια σειρά από στενά ναυσιπλοΐας103 μεταξύ Λήμνου/Αγ.

Ευστρατίου, Εύβοιας/Άνδρου, Γιάρου/Κέας, Κύθνου/Κέας και Βελοπούλας/Φαλκονέρας.

Όμως η πιο πολύπλοκη κατάσταση, θα παρουσιαζόταν στα Δωδεκάνησα, όπου θα

εμφανίζονταν τρεις μικροί θύλακες ανοικτής θάλασσας στη μέση του συμπλέγματος. Έτσι,

θα σχηματίζονταν διαδοχικά στενά ναυσιπλοΐας104 στις περιοχές Ικαρίας/Νάξου,

Αμοργού/Λέρου και Καλύμνου, Αστυπάλαιας/Κω και Σειρήνας/Νισύρου, Καρπάθου/Ρόδου,

και τέλος Κάσου/Κρήτης105. Έτσι, τα πλοία των τρίτων κρατών θα πρέπει να εφαρμόζουν το

καθεστώς της διέλευσης εν πορεία106.

Δ.1.γ. Η σημασία του Αιγαίου στη διεθνή ναυσιπλοΐα και το καθεστώς της «αβλαβούς

διέλευσης»

Όμως, άλλος ένας παράγοντας ο οποίος θα πρέπει να μας απασχολήσει και να ληφθεί

σοβαρά υπόψη είναι, η σημασία που έχει το Αιγαίο Πέλαγος στη διεθνή ναυσιπλοΐα,

εξυπηρετώντας τις ανάγκες της προς και από τις γύρω από αυτό θάλασσες. Η ελληνοποίηση

του, πιθανώς δυσαρεστούσε αν όχι όλες, τη πλειοψηφία των ναυτικών (κυρίως) χωρών, οι

οποίες δεν θα ήθελαν τα πλοία τους αλλά και για άλλες τα αεροπλάνα τους, να

δεσμεύονται107 προς την Ελλάδα με το καθεστώς της «αβλαβούς διέλευσης» και γενικά,

103 Βλ. Χάρτης 13. 104 Με βάση το Δ.Θ. (άρθ. 37), είναι στενά που συνδέουν ένα τμήμα ανοικτής θάλασσα ή μιας Α.Ο.Ζ. με ένα άλλο τμήμα ανοικτής θάλασσα ή μιας Α.Ο.Ζ, εξυπηρετώντας τη διεθνή ναυσιπλοΐα. 105 Βλ. Χαριτίνη Δίπλα, 2004. 106 Με βάση το Δ.Θ. (άρθ. 45), είναι το καθεστώς διέλευσης που εφαρμόζεται στα στενά διεθνούς ναυσιπλοΐας και ισχύει μόνο για πλοία αλλά και για αεροπλάνα που διέρχονται από τα στενά ως τμήμα μόνο ενός πλήρους ταξιδιού. Το παράκτιο κράτος των στενών, δεν έχει το δικαίωμα να αναστείλει τη διέλευση εν πορεία. 107 Σύμφωνα με τη Σύμβαση για το Δ.Θ. (άρθ. 18), οι δεσμεύσεις που ισχύουν για το διερχόμενο πλοίο ή αεροπλάνο από την αιγιαλίτιδα ζώνη ενός κράτους υπό του καθεστώτος της αβλαβούς διέλευσης, είναι: α) αυτό πρέπει να κινείται συνεχώς και ταχέως, β) δεν πρέπει να θέτει σε κίνδυνο την ασφάλεια τη δημόσια τάξη και την ειρήνη του παράκτιου κράτους (Σύμβαση για το Δ.Θ., Άρθ. 19, παρ. 2, i)απειλή ή χρήση βίας κατά της κυριαρχίας, της εδαφικής ακεραιότητας ή της πολιτικής ανεξαρτησίας του παράκτιου κράτους, ii)δοκιμή ή χρήση όπλων σε στρατιωτικά γυμνάσια που απαγορεύονται, iii)πράξεις συλλογής πληροφοριών, iv)πράξεις

49

αυτή η ενέργεια θα δημιουργούσε πολλές αντιρρήσεις και αρνητικό κλίμα προς τη

μεγαλύτερη ναυτική δύναμη του κόσμου.

Σύμφωνα με το Δ.Θ. (άρθ.21), το παράκτιο κράτος έχει την αρμοδιότητα να υιοθετεί

νόμους και κανονισμούς σύμφωνα με τις διατάξεις του Δ.Θ. και τους άλλους κανόνες του

Δ.Δ. περί «αβλαβούς διέλευσης» και να θεσπίζει νομοθεσία108 στην οποία, το πλοίο που

ασκεί το δικαίωμα της «αβλαβούς διέλευσης» πρέπει να συμμορφώνεται. Το παράκτιο

κράτος π.χ. μπορεί να θεσπίσει νομοθεσία τέτοια, που να αφορά τα πυρηνοκίνητα πλοία (π.χ.

αεροπλανοφόρα ή υποβρύχια) ή τα πετρελαιοφόρα πλοία τρίτων χωρών, υποχρεώνοντας

αυτά να χρησιμοποιούν μόνο προκαθορισμένους θαλάσσιους διαδρόμους109, κάτι το οποίο

είναι αμφίβολο αν η Ελλάδα θα μπορούσε να την εφαρμόσει στην περίπτωση των ΗΠΑ ή

της Ρωσίας.

Δ.2. Οι νομικές επιπτώσεις

To Δίκαιο της Θάλασσας μετά την Τρίτη Συνδιάσκεψη, δίνει το δικαίωμα στα παράκτια

κράτη άρα και στην Ελλάδα, το δικαίωμα να επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη της στα 12 ν.μ.

Αυτό το δικαίωμα , η χώρα μας δεν το έχει χρησιμοποιήσει έως τώρα110. Η άσκηση του

δικαιώματος αυτού από το μέρος της Ελλάδας, σε καμία περίπτωση δεν είναι «κατάχρηση

δικαιώματος» όπως προσπαθεί να πείσει η Τουρκία επικαλούμενη το άρθ. 300 του Δ.Θ.,

αλλά δικαίωμα που πηγάζει μέσα από το ίδιο το Δ.Θ.

Σημειώνεται ότι το δικαίωμα της επέκτασης των χωρικών υδάτων μέχρι το εύρος των 12

ν.μ. έχει ασκηθεί ήδη από πολλά κράτη συμπεριλαμβανομένης και της Τουρκίας, η οποία

παρότι δεν είναι μέρος της Σύμβασης για το Δ.Θ. του 1982, έχει επεκτείνει από το 1964 τα

χωρικά της ύδατα στη Μεσόγειο και τον Εύξεινο Πόντο στα 12 ν.μ. Το δικαίωμα της

επέκτασης των χωρικών υδάτων στα 12ν.μ. όπως αναφέρεται στο Δ.Θ., δεν εξαιρείται και

δεν διαφοροποιείται «κατά περίπτωση, ανάλογα με τις συνθήκες που υπάρχουν σε κάθε

θάλασσα». Αυτή η απόφαση της Συνδιάσκεψης αφορά και την ελληνο-τουρκική διένεξη στο

προπαγάνδας, κ.α.), γ) δεν επιτρέπονται αναίτιες στάσεις μέσα στη ζώνη αυτή και δ) δεν επιτρέπονται ενέργειες όπως η έρευνα, η αλιεία, κλπ. 108 Νομοθεσία περί της ασφάλειας της ναυσιπλοΐας, τη ρύθμιση της θαλάσσιας κυκλοφορίας, τη πρόληψη της παραβίασης των τελωνειακών, δημοσιονομικών, μεταναστευτικών ή υγειονομικών νόμων και κανονισμών του κράτους, τη προστασία των ναυτιλιακών βοηθημάτων ναυσιπλοΐας, τη προστασία των υποθαλάσσιων καλωδίων και αγωγών, τη διατήρηση του ζώντος θαλάσσιου πλούτου κ.α. 109 Βλ. άρθ. 22, παρ. 2, Σύμβασης για το Δ.Θ. 110 Στο ίδιο, σελ.15.

50

Αιγαίο, ως αντικρινά κράτη τα οποία έχουν δυσκολία στο να αναπτύξουν τις εθνικές ζώνες

δικαιοδοσίας τους.

Δ.2.α. Το τουρκικό επιχείρημα της ευθυδικίας

Το τουρκικό επιχείρημα περί ευθυδικίας στο Αιγαίο, δεν έτυχε της απαιτούμενης

στήριξης διότι παραγνωρίζει τις βασικές μεθόδους οριοθέτησης που βασίζονται στην «αρχή

της ίσης απόστασης» ή τη «μέση γραμμή». Επιπλέον, δεν είναι δυνατόν κατ΄εφαρμογή του

επιχειρήματος της Τουρκίας, να αγνοηθούν νησιωτικά εδάφη κατά την οριοθέτηση.

To Δ.Θ. στο άρθ. 121, κάνει ρητή αναφορά στα νησιά και τους βράχους/βραχονησίδες.

Στα μεν νησιά, δίνει τη δυνατότητα να καθορίζουν σύμφωνα με τις διατάξεις του, τις ζώνες

εθνικής δικαιοδοσίας τους δηλαδή, αιγιαλίτιδα, συνορεύουσα, αποκλειστική ζώνη και

υφαλοκρηπίδα, όπως ακριβώς μπορεί να εφαρμοστεί και στα ηπειρωτικά εδάφη ενός

παράκτιου κράτους, χωρίς καμία εξαίρεση. Για τις δε βραχονησίδες και βράχους, οι οποίες

δεν προσφέρονται για ανθρώπινη κατοίκηση ή δεν εμφανίζουν δική τους οικονομική ζωή,

τους αφαιρεί μόνο, το δικαίωμα να έχουν αποκλειστική οικονομική ζώνη και υφαλοκρηπίδα.

Για το θέμα της αιγιαλίτιδας ζώνης που εξετάζουμε σε αυτή την εργασία, οι βράχοι και οι

βραχονησίδες έχουν το ίδιο δικαίωμα εφαρμογής της, όπως ακριβώς και το ηπειρωτικό

έδαφος. Αυτή η εφαρμογή των κανόνων του Δ.Θ. στα νησιά και τις βραχονησίδες, χωρίς τη

δυνατότητα επιφύλαξης και ερμηνευτικών δηλώσεων, οξύνει την ελληνο-τουρκική

αντιπαράθεση στο Αιγαίο, αυξάνοντας τους φόβους της τουρκικής πλευράς αφενός περί

ελληνοποίησης του Αιγαίου και αφετέρου, περί στραγγαλισμού της Τουρκίας σε αυτό.

Το παράκτιο κράτος χωρίς να είναι υποχρεωμένο, καλείται να συνεργαστεί με τα

γειτονικά κράτη, για την επίλυση τυχόν ζητημάτων που θα προκύψουν από μια πιθανή

επέκταση των χωρικών υδάτων του(ς). Πολλές φορές, η εφαρμογή των δυνατοτήτων που

προσφέρονται από το νομικό πλαίσιο, μπορεί να δημιουργήσει συγκρούσεις μεταξύ των

γειτονικών χωρών γι΄αυτό, τα κράτη μπορούν να διευθετούν τις μεταξύ τους διαφορές με

τρόπο που αυτά τα ίδια αποφασίζουν, φτάνει οι αποφάσεις που παίρνονται εκατέρωθεν, να

επικυρώνονται από τα κοινοβούλια τους. Οπωσδήποτε, το γεγονός ότι σε συνολικό μήκος

ακτών στο Αιγαίο 2.820 χλμ111, η Τουρκία σήμερα, με την εφαρμογή του καθεστώτος των 6

ν.μ., καταλήγει να συναντά με τα χωρικά της ύδατα το υπόλοιπο Αιγαίο συνολικά μόνο σε

111 H αντίστοιχη ελληνική ακτογραμμή στο Αιγαίο έχει μήκος 13.700 χλμ.

51

126 χλμ και με τρία μόνο ανοίγματα στην ανοικτή θάλασσα, είναι κάτι που θα πρέπει να

απασχολήσει και την ελληνική πλευρά σε ένδειξη καλής γειτονίας και μόνο.

Δ.2.β. Ο όρος «Ειδικές περιστάσεις» κατά το Δίκαιο της Θάλασσας

Ο όρος «ειδικές περιστάσεις» που αναφέρεται στη τουρκική επιχειρηματολογία, παραπέμπει

στην εγγύτητα των νησιών του Αιγαίου στις τουρκικές ακτές. Ο όρος όμως αυτός είναι

αόριστος όταν δεν είναι συνάρτηση προς συγκεκριμένο κανόνα δικαίου και χρησιμοποιείται

από τη Τουρκία για την επίτευξη μεταβολής της διαδικασίας οριοθέτησης. Έτσι, αντί αυτή

να γίνει μέσα από το Δ.Θ., να γίνει σε διεθνές διαιτητικό όργανο, όπου ο δικαστής

συνεκτιμώντας τις μορφολογικές ιδιομορφίες του εδάφους και του θαλάσσιου χώρου θα

εφαρμόσει μια συγκεκριμένη γεωμετρική μέθοδο οριοθέτησης. Όμως, υπό αυτή τη λογική, η

Ελλάδα θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι πρέπει η εγγύτητα των ελληνικών νησιών στα

τουρκικά παράλια, να θεωρηθεί ως «ειδική περίσταση», στο μέτρο που και η αντίστοιχη

εγγύτητα των τουρκικών ακτών, αποτελεί «ειδική περίσταση» υπέρ της Ελλάδας. Άρα

λοιπόν αυτή η επιχειρηματολογία, θα μπορούσε να εφαρμοστεί, αν αυτή συνδεόταν με το

εθιμικό διεθνές δίκαιο το οποίο, διέπει την οριοθέτηση και τα κυριαρχικά δικαιώματα του

παράκτιου κράτους.

Δ.2.γ. Το «Ανακοινωθέν των Βρυξελλών» (1975) και η «Δήλωση της Μαδρίτης» (1997)

Για τη νομική υφή της επέκτασης της ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης έως τα 12 ν.μ., θα

πρέπει να αναφερθούμε σε δύο περιπτώσεις που η Τουρκία θεωρεί ότι η Ελλάδα νομικά δεν

θα έπρεπε να το εφαρμόσει. Η πρώτη βάση του τουρκικού επιχειρήματος, έγκειται στο

‹‹Ανακοινωθέν των Βρυξελλών››112, μεταξύ Καραμανλή-Ντεμιρέλ (31 Μαΐου 1975), στο

οποίο οι δύο πρωθυπουργοί δεσμεύτηκαν να λύσουν τις μεταξύ τους διαφορές, που

αφορούσαν το Αιγαίο, μέσω διαπραγματεύσεων στη προσπάθεια να δημιουργήσουν και να

διατηρήσουν μια καλή ατμόσφαιρα στις σχέσεις τους, και εν μέσω αυτού να οδηγηθούν στην

αποκατάσταση της συνεργασίας τους, προς αμοιβαίο συμφέρον τους. Μια μονομερής

εφαρμογή του Δ.Θ. και επέκταση από την Ελλάδα των χωρικών της υδάτων, θα ήταν

αντίθετη με αυτή το Ανακοινωθέν. Όμως εδώ, η Ελλάδα υποστηρίζει ότι, εφόσον η Τουρκία

δεν δέχθηκε μια από κοινού με την Ελλάδα, προσφυγή στο Δ.Δ. της Χάγης προς επίλυση της

112 Στο ίδιο, σελ. 30, 31, 35.

52

μεταξύ τους διαφοράς για την υφαλοκρηπίδα, κάτι το οποίο ήταν προϋπόθεση για το

συγκεκριμένο Ανακοινωθέν τότε, αυτό παύει να είναι σε ισχύ. Μια δεύτερη βάση των

τουρκικών επιχειρημάτων περί νομικής δέσμευσης της Ελλάδας προς τη μη τροποποίηση της

σημερινής κατάστασης στο Αιγαίο, έγκειται στη «Δήλωση της Μαδρίτης113», μεταξύ των

Σημίτη και Ντεμιρέλ, το 1997 και την ένδειξη σεβασμού στην εκατέρωθεν κυριαρχία. Τη

Δήλωση αυτή, η Ελλάδα προσπαθεί να την ξεχάσει και ως δείγμα αυτού, είναι το γεγονός ότι

δεν αναφέρεται πουθενά στην ιστοσελίδα του ελληνικού Υπ. Εξωτερικών.

Μια από τις μεγάλες διαφορές μεταξύ των θέσεων της Ελλάδας και της Τουρκίας,

αποτυπώνεται στη στάση της Τουρκίας όπου, γίνεται προσπάθεια από αυτή, οι διαφορές της

με την Ελλάδα στο Αιγαίο να χαρακτηριστούν ως πολιτική διαφορά και όχι ως νομική όπως

υποστηρίζει η Ελλάδα. Έτσι, επιδιώκεται να επιτευχθεί επίλυση των διαφορών μέσα από

διμερείς διαπραγματεύσεις που δεν θα περιορίζονται από τους κανόνες του Δ.Δ. τους

οποίους επικαλείται η Ελλάδα.

Δ.2.δ. Νομικές επιπτώσεις στην Ελλάδα από τη παρατεταμένη μη χρήση του δικαιώματος των 12

ν.μ. ως μέγιστο εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης της

Ένα άλλο ζήτημα το οποίο εγείρεται για την Ελλάδα, από τη στρατηγική της επιλογή της

μη χρήσης του δικαιώματος της βάσει του Δ.Θ., να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12

ν.μ., είναι το ερώτημα των νομικών επιπτώσεων αυτής της επιλογής. Δηλαδή, κατά πόσο η

μη χρήση του δικαιώματος αυτού, παγιώνεται ως κατάσταση, με αποτέλεσμα όταν και όποτε

η Ελλάδα αποφασίσει να το ασκήσει, δεν θα της είναι επιτρεπτό.

Με το ερώτημα αυτό έχουν ασχοληθεί έγκριτοι νομικοί, χωρίς ωστόσο, το Δ.Δ. να

επιτρέπει με σαφήνεια τέτοιους συλλογισμούς. Αντίθετα, η χρήση του δικαιώματος αυτού ως

νομική απορροή, δεν έχει ούτε χρονικούς περιορισμούς αλλά και ούτε οποιαδήποτε επιρροή

στο μέγεθος της ισχύος του ασκείται, από την οποιαδήποτε καθυστέρηση χρήσης του. Πολύ

περισσότερο δε, όταν η μη άσκηση του προσωρινά, ως αποτέλεσμα πολιτικής επιλογής και

εθνικής στρατηγικής αφενός, είναι δηλωμένο με νότα στη Διεθνή Κοινότητα από το μέρος

της Ελλάδας χωρίς να της αφαιρείται το δικαίωμα να το ασκήσει όποτε αυτή το αποφασίσει

και αφετέρου, εξασφαλίζει την ασφάλεια στη περιοχή.

113 Στο ίδιο, σελ. 41.

53

∗∗∗

Μέσα από αυτή την ανάλυση, διαπιστώνουμε ότι η Ελλάδα δικαιούται να προβεί σε

μονομερή οριοθέτηση, με πράξη του εσωτερικού δικαίου και με εφαρμογή των κανόνων του

Διεθνούς Δικαίου. Μια τέτοια πράξη, προερχόμενη από παράκτιο κράτος, θα ήταν διεθνώς

έγκυρη από τη στιγμή που θα έχουν τηρηθεί οι προϋποθέσεις που το Δ.Δ. θέτει.

Δ.3. Οι πολιτικές επιπτώσεις

Το θέμα των ζωνών της εθνικής δικαιοδοσίας της, η Ελλάδα δεν το έχει αντιμετωπίσει με

την απαραίτητη ψυχραιμία. Η απειλή του casus beli από την Τουρκία, δίνει την εντύπωση

ότι έχει υποχρεώσει το πολιτικό Σώμα της Ελλάδας να αναστείλει τη λήψη απόφασης με την

οποία τα χωρικά της ύδατα θα διαφοροποίονταν από τα υφιστάμενα. Έως σήμερα, οι

Έλληνες πολίτες, νοιώθουν να μην υπάρχει εκείνη η στρατηγική114 από την εκάστοτε

κυβέρνηση τους η οποία θα αποσκοπεί στην εξυπηρέτηση του αιτήματος να επεκτείνει τα

χωρικά της ύδατα έως τα 12 ν.μ., αν και όποτε αυτό αποφασιστεί να γίνει πράξη. Θα ήταν

πολύ ρομαντικό εκ μέρους μου, να έχω την απαίτηση να εφαρμοστεί κοινή εξωτερική

πολιτική115 από τα κυβερνώντα κόμματα στην Ελλάδα, αντί να υπάρχει αυτή η άναρχη

κατάσταση, χωρίς βασικό προσανατολισμό και στόχο, έρμαιη των πολιτικών πεποιθήσεων,

διαθέσεων, και περιστάσεων. Η κοινή εξωτερική πολιτική προσδιορίζει το πλαίσιο των

κινήσεων του αρχηγού του κράτους και του υπόλοιπου Πολιτικού Σώματος, στην εξωτερική

του πολιτική. Επανδρώνει τα κέντρα λήψης αποφάσεων με τους καταλληλότερους στο είδος

και με γνώμονα τα εθνικά συμφέροντα και βάσει το Διεθνές Δίκαιο, θέτει σκοπούς και

προασπίζεται τα εθνικά ζητήματα της χώρας. Δεσμεύει τους διοικούντες στις αποφάσεις που

λαμβάνουν, υποχρεώνοντας τους να κινούνται προς την ίδια ενιαία κατεύθυνση και δεν

επιτρέπει την επικράτηση των προσώπων στην άσκηση της εξωτερικής πολιτικής.

Είναι όλα αυτά ακριβώς που δεν έπραξε η Ελλάδα στη μετά Ελσίνκι εποχή. Ενώ η

Τουρκία, με τους ελληνικούς χειρισμούς του ζητήματος της υποψηφιότητας της στην Ε.Ε.

είχε δεσμευτεί να λύσει τις διαφορές της με την Ελλάδα έως το 2004, ειδάλλως η επίλυση

των μεταξύ τους διαφορών θα μεταφέρονταν στο Δικαστήριο της Χάγης, μετά το πέρας του

2004 και χωρίς να έχει γίνει κάτι τέτοιο, η κυβέρνηση Καραμανλή αποφάσισε να την

απαγκιστρώσει από αυτή την δέσμευση. Έτσι, χάθηκε μια πολύτιμη ευκαιρία να

114 Βλ. Ιωακειμίδης, 2003. 115 Βλ. Διάγραμμα 1, Παραρτήματα.

54

υποχρεώσουμε τους γείτονες μας αλλά και τους εαυτούς μας τους ίδιους, να ξεκινήσουμε τις

διαπραγματεύσεις και να υποχρεωθούμε να λύσουμε τις μεταξύ μας διαφορές. Ανεξάρτητα

με το ποια θα ήταν η κατάληξη αυτών των επαφών, θα είχαν προταθεί λύσεις ή στην άλλη

περίπτωση, οι ελληνοτουρκικές διαφορές θα είχαν καταλήξει στο Διεθνές Δικαστήριο, προς

επίλυση και η απόφαση του όποια και αν ήταν αυτή, δεσμευτική όμως και στις δύο πλευρές,

θα έδινε λύση μια για πάντα σε αυτή τη διένεξη.

Ένα όμως είναι γεγονός. Ότι αυτή η κατάσταση στο Αιγαίο, δεν θα πρέπει να

διαιωνίζεται και κάποιοι πρέπει να αναλάβουν την πρωτοβουλία και το πολιτικό κόστος, να

την αντιμετωπίσουν. Αφενός, η στάση της Τουρκίας, να δημιουργεί και να καλλιεργεί

εχθρικό κλίμα (casus beli) και να αντιτάσσεται στα αποτελέσματα της Σύμβασης για το Δ.Θ.

(UNCLOS III) περί χωρικών υδάτων, με επιχειρήματα όπως αυτά περί «ευθυδικίας»116 και

«ειδικών περιστάσεων»117, σίγουρα δημιουργεί αρνητικό κλίμα που δεν βοηθάει την

προσέγγιση των δύο πλευρών. Αφετέρου, άσχετα με τα δικαιώματα της Ελλάδας όπως αυτά

πηγάζουν από το Δ.Θ. περί ζωνών εθνικής δικαιοδοσίας, οι λαοί των δύο χωρών, πρέπει να

συνειδητοποιήσουν ότι τυχόν παραχωρήσεις εκατέρωθεν, ως μέρος μιας συμβιβαστικής

λύσης στο μέτρο που θα εξυπηρετεί τα ελληνικά συμφέροντα (π.χ. επέκταση της αιγιαλίτιδας

ζώνης) και θα σέβεται παράλληλα και τις τουρκικές θέσεις (π.χ. περί «ελληνικής λίμνης»),

δεν σημαίνει ξεπούλημα της πατρίδας. Είναι υποχρέωση των λαών των δύο χωρών να το

καταλάβουν όπως επίσης και το ότι ένας τέτοιος συμβιβασμός δεν παράγει νικητές και

νικημένους.

Οπωσδήποτε, αναλύοντας το φάσμα της πολιτικής ευθύνης των κυβερνήσεων

εκατέρωθεν, πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψη μας και τον παράγοντα «ωριμότητα», στο

εσωτερικό της κάθε χώρας. Θα ήταν πολιτικά επικίνδυνο να επιχειρηθεί μια τέτοια κίνηση

από τη πλευρά της Ελλάδας, αν οι συνθήκες στο εσωτερικό της αφενός, είναι τέτοιες που δεν

θα την επέτρεπαν και παράλληλα θα δημιουργούσαν κλίμα έντασης και αντιπαράθεσης ή θα

είχε ως αποτέλεσμα την έξαρση του εθνικισμού. Μια περίοδος με τη λογική «όλα ή τίποτα»

να επικρατεί, δεν αφήνει περιθώρια συμβιβασμού και ευελιξίας στο πολιτικό σώμα για

νηφάλιες αποφάσεις και χειρισμούς. Όμως και αν αυτό δεν ισχύει, εάν οι συνθήκες στην

αντίπερα όχθη δεν ευθυγραμμίζονται με τη καλή διάθεση της άλλης πλευράς για εξεύρεση

μιας κοινά αποδεκτής λύσης με όποιο κόστος και αν αυτό θα σήμαινε και στις δύο πλευρές,

θα ήταν πολιτικά άκαιρο να επιχειρηθεί κάτι τέτοιο. Επίσης, στην ίδια ανάλυση θα πρέπει

116 Στο ίδιο, σελ. 51. 117 Στο ίδιο, σελ. 52.

55

να λογιστούν και οι διεθνείς παράμετροι και συγκυρίες, οι οποίες θα πρέπει να ευνοούν αυτό

το τόλμημα και από τις δύο πλευρές. Μια ύφεση της πολιτικής αναταραχής στη περιοχή ή

ακόμα και ένα κλίμα όπως αυτό που είχε αναπτυχθεί λόγω των σεισμών του 1999 που είχαν

πλήξει τις δύο χώρες, θα ήταν το καταλληλότερο.

Τέλος, αναλύοντας τις πολιτικές επιπτώσεις στην Ελλάδα, από μια επέκταση των ορίων

της αιγιαλίτιδας ζώνης της έως τα 12 ν.μ., θα πρέπει να προσεχθούν ιδιαίτερα, οι αντιδράσεις

που θα προκαλούσε μια τέτοια κίνηση στη διεθνή κοινότητα. Ακόμα δηλαδή και αν η

Τουρκία έμενε αδιάφορη, υπάρχουν χώρες οι οποίες για διάφορους λόγους θα αντιδρούσαν

θιγόμενες.

Μια πρώτη ομάδα χωρών, θα ήταν οι χώρες οι ευρισκόμενες γεωγραφικά στη περιοχή

του Εύξεινου Πόντου, των οποίων τα πλοία χρησιμοποιούν το Αιγαίο για την εξυπηρέτηση

των αναγκών τους. Μια αστυνόμευση του Αιγαίου από μεριά της Ελλάδας, με το «κλείσιμο»

του Αιγαίου, θα τις εύρισκε αντίθετες και θα είχε αρνητικές επιπτώσεις στις σχέσεις της

χώρας μας με τους γείτονες της σε αυτή τη περιοχή. Σε αυτή τη κατηγορία αντιρρησιών, θα

υπάγονταν και οι προμηθεύτριες τους χώρες οι οποίες όπως και οι άλλες, θα ήταν

υποχρεωμένες να ακολουθούν το καθεστώς «αβλαβούς διέλευσης» προς και από αυτή τη

κατεύθυνση. Εδώ θα πρέπει να συνυπολογίσουμε και τη πιθανότητα χρήσεως του

προαναφερθέντος καθεστώτος, από την ελληνική κυβέρνηση, προσπαθώντας να προκαλέσει

προβλήματα εσκεμμένα, ασκώντας οποιασδήποτε μορφής πολιτικής πίεσης προς αυτές.

Καταλαβαίνουμε λοιπόν το άγχος της τουρκικής πλευράς, με δεδομένο τις σημερινές σχέσεις

της με την Ελλάδα.

Υπάρχει όμως και η δεύτερη κατηγορία χωρών, οι οποίες θα αντιστέκονταν σε αυτή την

ελληνική κίνηση του «κλεισίματος» του Αιγαίου. Πρεσβευτής αυτών, θα ήταν οι ΗΠΑ οι

οποίες, πέραν των προσωπικών τους ενδιαφερόντων στη περιοχή, εκπροσωπούν τη Δυτική

Συμμαχία ως σταθεροποιητική δύναμη στη Μεσόγειο, με τον 6ο Στόλο της να κινείται

συνεχώς σε αυτή τη Θάλασσα, στο όνομα της ασφάλειας στη περιοχή. Προς αυτή τη

κατηγορία χωρών, η Ελλάδα, έχει ιδιαίτερες δεσμεύσεις όντας η ίδια μέλος αυτής της

Συμμαχίας και η πολιτική δυσφορία που θα προκαλούσε η επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης

της από αυτήν, πιθανότατα θα δημιουργούσε εντάσεις τέτοιες, πολύ πιο δυσανάλογες

σχετικά με τα οφέλη που η Ελλάδα θα αποκομούσε από αυτή την επέκταση.

∗∗∗

Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι οι προοπτικές για την επίλυση της διένεξης στο

Αιγαίο αναφορικά με την αιγιαλίτιδα ζώνη, μέσω της πολιτικής οδού, είναι καλλίτερες

56

σήμερα απ΄ότι ήταν δύο δεκαετίες πριν και πιστεύω ότι μπορούμε να περιμένουμε τη

καθολική επίλυση του προβλήματος αποκλειστικά μέσα από μια πολιτική λύση.

Η έλλειψη όμως ενιαίας εξωτερικής πολιτικής, φέρνει τη χώρα σε δυσχερέστερη θέση

και καθιστά τα εθνικά συμφέροντα να τυχαίνουν ερμηνείας, ανάλογης των διαθέσεων,

ερμηνειών και υπολογισμού του πολιτικού κόστους, από τις εκάστοτε κυβερνήσεις. Πως

μπορεί άραγε, να αναλύσει κάποιος, τη διαφορετική στάση που έχουν επιδείξει δύο

διαδοχικές αλλά αντίπαλες κυβερνήσεις, στο θέμα της επέκτασης της αιγιαλίτιδας ζώνης;

Στην εύρεση λύσης στο ζήτημα της επέκτασης της ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης, όποτε

και αν η Ελλάδα αποφασίσει να κάνει χρήση αυτού του δικαιώματος της, οπωσδήποτε

πρέπει να συνυπολογίσει και το διεθνή παράγοντα και να είναι τέτοια, που δεν θα της

δημιουργεί διεθνείς πολιτικές εντάσεις. Προς αυτή τη κατεύθυνση, η επέκταση θα πρέπει να

είναι τέτοια, ώστε να παραμείνουν ανοικτοί διεθνείς θαλάσσιοι δίαυλοι, που αφενός και το

δικαίωμα της για επέκταση των ορίων της αιγιαλίτιδας ζώνης της θα γινόταν

πραγματικότητα και αφετέρου, οι διεθνείς ανάγκες θα είχαν ληφθεί υπόψη, αποκλείοντας

οποιεσδήποτε διεθνείς πολιτικές πιέσεις προς την Ελλάδα.

57

ΜΕΡΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ε. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Οι γεωγραφικές συνθήκες του Αιγαίου, είναι τέτοιες, που περιορίζουν τις απολαβές από την

εφαρμογή του Δ.Θ., λόγω της εγγύτητας των ελληνικών νησιών με τις τουρκικές ακτές, με

το περιορισμένο εύρος της μεταξύ τους θαλάσσιας περιοχής όμως, σε καμιά περίπτωση δεν

εμποδίζουν τις παράκτιες χώρες να ασκήσουν τα δικαιώματα τους όπως αυτά πηγάζουν από

αυτό, στις ζώνες εθνικής τους δικαιοδοσίας. Το Δ.Θ. μέσα από την εφαρμογή του, προσπαθεί

να προτείνει λύσεις σε ζητήματα που απασχολούν τη παγκόσμια κοινότητα αλλά και σε

ζητήματα περιφερειακού και εθνικού επιπέδου. Το Δίκαιο της Θάλασσας, δεν κάνει καμιά

διαφοροποίηση ανάμεσα στις χώρες που ευνοούνται από τις φυσικές περιστάσεις και

απολαμβάνουν στο έπακρο τα οφέλη από την άσκηση αυτών τους των δικαιωμάτων στις

ανοικτές θάλασσες, σε αντίθεση με εκείνες, που βρισκόμενες σε μειονεκτικότερη θέση λόγω

των περιορισμών όπως αυτοί προκύπτουν από τη θαλάσσια περιοχή όπου ανήκουν. Το Δ.Θ.

κάνει σαφές ότι, εφόσον ένα κράτος είναι παράκτιο, έχει το δικαίωμα να ασκήσει το

δικαίωμα του και να εφαρμόσει όλες τις ζώνες εθνικής δικαιοδοσίας στη θαλάσσια του

περιοχή, όπως αυτό προβλέπεται από τους σχετικούς κανόνες της Σύμβασης για το Δίκαιο

της Θάλασσας. Το ερώτημα/δίλημμα που μου εγείρεται από την παροχή αυτή του Δ.Θ. είναι

το εξής: έχοντας το δικαίωμα να κάνω κάτι είμαι και υποχρεωμένος να το ασκήσω;

Η Ελλάδα, λόγω της απόστασης που χωρίζει τα νησιά από τις ακτές της Τουρκίας, δεν

της επιτρέπεται να εφαρμόσει στο μέγιστο, το δικαίωμα της για αιγιαλίτιδα ζώνη (και

συνορεύουσα ζώνη ) σε όλες τις περιοχές της. Μια επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης της

Ελλάδας έως τα 12 ν.μ. είναι εύκολο να γίνει στη θαλάσσια περιοχή του Ιονίου της

Αδριατικής και της Κρήτης χωρίς επιπτώσεις. Αν η Ελλάδα αποφασίσει να το πράξει,

πιστεύω ότι θα πρέπει να το εφαρμόσει σταδιακά, αρχίζοντας από τη δυτική της πλευρά,

όπου εκεί κάτι τέτοιο δεν θα επηρέαζε δραστικά την υφιστάμενη κατάσταση και δεν θα

δημιουργούσε προβλήματα με τις γειτονικές Ιταλία και Λιβύη παρότι τα εθνικά της ύδατα θα

διπλασιάζονταν.

Στο Αιγαίο όμως, θα περιπλέξει τη κατάσταση και αν αυτό το δικαίωμα της η Ελλάδα

όπως αυτό πηγάζει από το Δ.Θ. αποφασίσει να το επιχειρήσει, δεν είναι απαραίτητο να το

εφαρμόσει με τον ίδιο τρόπο σε όλες τις περιοχές του Αιγαίου. Μια επέκταση με

58

εναλλασσόμενο εύρος, θα ήταν προτιμότερη, με τη περιοχή των νησιών του ανατολικού

Αιγαίου να χρήζει ιδιαίτερης αντιμετώπισης. Κάτι τέτοιο, επιδιώχθηκε από τη κυβέρνηση

του Κ. Σημίτη στις διερευνητικές επαφές της περιόδου 2002-2003 με τη κυβέρνηση

Ερντογάν και έτυχε αποδοχής118. Η εφαρμογή ενός μοντέλου με διακυμάνσεις στο εύρος της

αιγιαλίτιδας ζώνης ανάλογα με τη περιοχή έτσι ώστε να μη δημιουργεί αποκομμένα τμήματα

διεθνών υδάτων και να παρέχει τη δυνατότητα της ελεύθερης ναυσιπλοΐας στα πλοία των

τρίτων κρατών, θα ευχαριστούσε τους γείτονες μας, χωρίς αυτοί να θεωρούν τους εαυτούς

τους θιγόμενους. Εδώ, η Ελλάδα πρέπει να αποφασίσει εάν θα κάνει χρήση και του

συστήματος των Ευθειών Γραμμών Βάσης119, στη προσέγγιση του ζητήματος της επέκτασης

της αιγιαλίτιδας ζώνης της.

Προς το σκοπό αυτό, έχω την εντύπωση, ότι η κάθε επίλυση θα πρέπει να βασίζεται στη

πολιτική βούληση των δύο πλευρών αλλά και αν χρειαστεί, να γίνει χρήση όλων εκείνων των

εργαλείων (διεθνές νομοθετικό πλαίσιο, διαιτητικά όργανα, διεθνείς οργανισμοί, κλπ) που

παρέχονται από το διεθνές νομικό πλαίσιο120, με κατευθυντήριο μοχλό την ικανοποίηση των

αναγκών και την εξάλειψη των φόβων και των δύο πλευρών και ως κινητήρια δύναμη πάντα

τη πολιτική βούληση εκατέρωθεν. Η εφαρμογή των κανόνων του Δ.Δ., εξαρτάται σε πολλές

περιπτώσεις, από ρυθμίσεις ευνοϊκές ή δυσμενείς για ένα από τα δύο μέρη ή ακόμα και για

τα δύο. Και οι δύο πλευρές πρέπει να προετοιμάσουν τη κοινή γνώμη στη χώρα τους για να

δεχθεί τη διευθέτηση, ανεξαρτήτως πως επήλθε φτάνει, να έχει συμφωνηθεί εκ των

προτέρων ο τρόπος με τον οποίο αυτή η διευθέτηση θα γίνει. Αφενός, η παραπομπή ή όχι

της διένεξης περί αιγιαλίτιδας ζώνης, σε ένα διαιτητικό όργανο διεθνούς εμβέλειας, κατά

προτίμηση το Δ.Δ. της Χάγης121, επιβεβαιώνει τη διάθεση για την ειρηνική επίλυση

σεβόμενοι το Διεθνές Δίκαιο. Επίσης, η οποιαδήποτε απόφαση του, δεσμευτική μεν προς τις

δύο πλευρές, περιορίζει τυχόν αντιδράσεις στο εσωτερικό της κάθε χώρας. Αφετέρου, ο

διάλογος με στόχο την ειρηνική επίλυση των διαφορών μεταξύ των κρατών, είναι

υποχρέωση και των δύο πλευρών με βάση το Διεθνές Δίκαιο και οπωσδήποτε δημιουργεί

καλλίτερες εντυπώσεις στο διεθνή περίγυρο, παρά η στάση της αδιαλλαξίας.

118 Στο ίδιο σελ. 45. 119 Στο ίδιο σελ. 17. 120 Η ελληνική πλευρά δύναται να δείξει ευαισθησία, στο αίτημα της Τουρκίας περί εγκλωβισμού της από μια επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 ν.μ. και με πλήρη απόρροια των δικαιωμάτων των νησιών της, αναγκάζοντας τα τουρκικά πλοία είτε να διέρχονται μέσα από αυτά με το καθεστώς της αβλαβούς διέλευσης ή να ακολουθούν το μακρύ δρόμο πλέοντας ακτή-ακτή. Το πρόβλημα αυτό διογκώνεται στη περίπτωση του λιμανιού της Σμύρνης το οποίο, σε μια τέτοια περίπτωση δεν θα είχε αρκετό άνοιγμα προς την ανοικτή θάλασσα του Αιγαίου. 121 Στο ίδιο σελ. 33.

59

Το Αιγαίο είναι μια θαλάσσια περιοχή υψίστης σημασίας λόγω της γεωπολιτικής του

θέσης, την οποία κάνουν χρήση όλες οι γύρω χώρες με προορισμό τον Εύξεινο Πόντο και τη

Μαύρη Θάλασσα ή από εκεί προς τη Μεσόγειο και μέσω αυτής τον Ειρηνικό ή τον

Ατλαντικό Ωκεανό. Η Ελλάδα, είχε την ευλογία ή την κατάρα, να βρίσκεται σε αυτήν εδώ τη

περιοχή και λόγω της κυριαρχίας της επί των νησιών τα οποία είναι διάσπαρτα σε αυτή, έχει

το προνόμιο να διαχειρίζεται το μεγαλύτερο τμήμα της. Μία επέκταση των ορίων της

αιγιαλίτιδας ζώνης της, στη πραγματικότητα θα της απέφερε κυρίως ως όφελος τη ποσοτική

αύξηση της κυριαρχίας της στη περιοχή. Η Ελλάδα, στη κατεύθυνση της χρήσης του

δικαιώματος της να έχει αιγιαλίτιδα ζώνη έως τα 12 ν.μ., θα μπορούσε να περιορίσει αυτό

της το δικαίωμα εκεί όπου δημιουργούνται ομολογουμένως δυσκολίες για την ελεύθερη

ναυσιπλοΐα, λαμβάνοντας έτσι σοβαρά υπόψη της, τις αντιρρήσεις που θα προέκυπταν από

τις χώρες του Εύξεινου Πόντου, τη Τουρκία, αλλά και από τους Συμμάχους της,

αποδεικνύοντας με αυτό τον τρόπο ότι, αναγνωρίζει και η ίδια τις καταστάσεις που θα

προέκυπταν στο Αιγαίο Πέλαγος.

60

61

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Απομνημονεύματα και προσωπικές μαρτυρίες

Μπίτσιος, Δημήτρης, Πέρα από τα σύνορα, 1974 – 1977, (Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της

«Εστίας» Ι.Δ. Κολλάρου & Σίας Α.Ε., 1983).

Σημίτης, Κώστας, Πολιτική για μια δημιουργική Ελλάδα, 1996-2004 (Αθήνα: Πόλις,200).

Βιβλιογραφία ελληνική

Βαληνάκης, Γιάννης, «Οι αποφάσεις του Ελσίνκι και οι σχέσεις Ε.Ε. – Τουρκίας», Ανασκό-

πηση Αμυντικής 7 Εξωτερικής Πολιτικής 2000 (ΕΛΙΑΜΕΠ, 2000).

Γούναρης, Εμμανουήλ, Το βορειοηπειρωτικό στα πλαίσια της Ελληνικής πολιτικής και διπλω-

ματικής ιστορίας, (1912 – 2007) (υπό έκδοση).

Δίπλα, Χαριτίνη, «Η ελληνική αιγιαλίτιδα ζώνη και τα στενά διεθνούς ναυσιπλοΐας», στο

Χαριτίνη Δίπλα & Χρήστος Ροζάκης (επιμ.), Το δίκαιο της Θάλασσας και η εφαρμογή του

στην Ελλάδα, Ινστιτούτο Αιγαίου του Δικαίου της Θάλασσας και του Ναυτικού Δικαίου

(Αθήνα: Ι. Σιδέρης, 2004).

Ηρακλείδης, Αλέξης, Η Ελλάδα και ο «Εξ Ανατολών Κίνδυνος». Αδιέξοδα και Διέξοδοι (Α-

θήνα: Εκδόσεις Πόλις, 2001).

Ηρακλείδης, Αλέξης, Άσπονδοι γείτονες. Ελλάδα – Τουρκία: Η διένεξη του Αιγαίου (Αθή-

να: Ι. Σιδέρης, 2007).

Θεοδωρόπουλος, Βύρων, Οι Τούρκοι και εμείς (Αθήνα: Εκδόσεις Φυτράκης/ ο Τύπος ΑΕ,

1988).

Ιωάννου, Κρατερού, Διεθνές δίκαιο και ελληνική εξωτερική πολιτική, (1983 – 198) (Αθήνα –

Κομοτηνή: Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, 1989).

Ιωάννου, Κρατερού & Στρατή, Αναστασία, Δίκαιο της Θάλασσας (Αθήνα-Κομοτηνή: Εκδό-

σεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, 1998).

Ιωάννου, Κ. & Οικονομίδης, Κ. & Ροζάκης, Χ. & Φατούρου, Α., Δημόσιο διεθνές δίκαιο. Οι

φορείς δικαιωμάτων και υποχρεώσεων στη διεθνή έννομη τάξη (Αθήνα – Κομοτηνή:

Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, 1990).

Ιωακειμίδης, Παναγιώτης, «Το μοντέλο σχεδιασμού εξωτερικής πολιτικής στην Ελλάδα:

62

Πρόσωπα έναντι Θεσμών», στο Τσάκωνας, Παναγιώτης (επιμ.), Σύγχρονη ελληνική

εξωτερική πολιτική: μια συνολική προσέγγιση (Αθήνα: Ι. Σιδέρης, 2003).

Κατσούφρος, Θεόδωρος, «Η εφαρμογή των αφορωσών τις γραμμές βάσης διατάξεων της

Σύμβασης στην ελληνική έννομη τάξη», στο Χαριτίνη Δίπλα & Χρήστος Ροζάκης (επιμ.)

, Το δίκαιο της Θάλασσας και η εφαρμογή του στην Ελλάδα, Ινστιτούτο Αιγαίου του Δι-

καίου της Θάλασσας και του Ναυτικού Δικαίου (Αθήνα: Ι. Σιδέρης, 2004).

Κουλουμπής, Θεόδωρος & Υφαντής, Κώστας, «Μεταβάλλοντας το δίλλημα ασφάλειας στο

Αιγαίο. Ελληνικές στρατηγικές επιλογές και δομικοί περιορισμοί: Μια ρεαλιστική προ-

σέγγιση» στο Τσάκωνας Παναγιώτης (επιμ.), Σύγχρονη ελληνική εξωτερική πολιτική. Μια

συνολική προσέγγιση (Τόμος Β΄, Αθήνα: Εκδόσεις Ι. Σιδέρης, 2003).

Μολυβιάτης, Πέτρος, «Προτάσεις για την εξωτερική πολιτική», Ανασκόπηση Αμυντικής & Ε-

ξωτερικής Πολιτικής 2000 (ΕΛΙΑΜΕΠ, 2000).

Ντόκος, Θάνος & Τσάκωνας, Παναγιώτης, Στρατηγική εθνικής ασφάλειας. Οικοδομώντας το

ελληνικό μοντέλο στον εικοστό πρώτο αιώνα (Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήσης, 2005).

Ροζάκης, Χρήστος, «Πρόλογος», στο Τσάλτας, Γρηγόρης & Κλάδη-Ευσταθοπούλου, Μαρι-

άνθη, Το διεθνές καθεστώς των θαλασσών και των ωκεανών: διεθνής πολιτική, διεθνές

δίκαιο, διεθνής οργάνωση (Αθήνα: Ι. Σιδέρης, 2003).

Σαζανίδης Χρήστος Ζ., Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις στην πενταετία, 1973-1978 (Θεσσαλονί-

κη, 1979).

Τσάκωνας, Παναγιώτης, «Κοινωνικοποιώντας τον αντίπαλο. Η ελληνική στρατηγική εξισορ-

ρόπησης της Τουρκίας και οι ελληνοτουρκικές σχέσεις» στο Τσάκωνας, Παναγιώτης

(επιμ.), Σύγχρονη ελληνική εξωτερική πολιτική. Μια συνολική προσέγγιση (Τόμος Β΄,

Αθήνα: Εκδόσεις Ι. Σιδέρης, 2003).

Τσάλτας, Γρηγόρης, ‘‘Η Νέα Σύμβαση του Δικαίου της Θάλασσας και οι Ζώνες Εθνικής Δι-

καιοδοσίας’’, στο Μεσόγειος Θάλασσα – Αιγαίο Πέλαγος, Ι.ΣΤ.Α.ΜΕ., (Αθήνα: 1999).

Τσάλτας, Γρηγόρης & Κλάδη-Ευσταθοπούλου, Μαριάνθη, Το διεθνές καθεστώς των θαλασ-

σών και των ωκεανών: διεθνής πολιτική, διεθνές δίκαιο, διεθνής οργάνωση (Αθήνα: Ι.

Σιδέρης, 2003).

Βιβλιογραφία ξενόγλωσση

Blake, Gerald, (ed) Maritime Boundaries and Ocean Resources (London: Croom Helm,

1987).

63

Francalanci, F. Romano & Scovazzi, T., Atlas of the Straight Baselines part I, (Milan:

Giuffrè, 1986).

Gounaris, Manolis, “The Particularity of the Aegean Sea and the New Regulations of the Ιn-

ternational Law of Sea”, Scientific Meeting “Mediterranean Sea and the Aegean”, Ι.ΣΤ.

Α.ΜΕ., 1999.

Ioannou, Krateros, M., “The Greek territorial sea”, Kariotis, Theodore (ed.), Greece and the

law of the sea, (The Hague/London/Boston: Kluwer Law International).

Rozakis, Christos, “The Greek continental self”, Kariotis, Theodore (ed.), Greece and the

law of the sea, (The Hague/London/Boston: Kluwer Law International).

Shaw, Malcolm, N., International law (Cambridge University Press, 2003).

Τsakonas, Panayotis, “Understanding Greece’s strategy vis-à-vis Turkey: From Discord to

Detente, to resolution?”, MESOGEIOS (Vol. 22 – 23, Summer 2004).

Τsakonas, Panayotis, “ Turkey’s Post-Helsinki turbulence. Implications for Greece and the

Cyprus issue”, Turkish Studies (Vol. 2, No. 2, Autumn 2001).

Περιοδικά

Dupuy, R.J., Le Pétrole et la Mer, C.E.R.D.E.M., (Paris, P.U.F., 1976).

Άλλες πηγές

1. Νόμος ΔΡΜΑ του 1913, περί «περίοδος πολέμου» και «ασφάλεια» της χώρας.

2. Π.Δ. 6/18 Σεπτεμβρίου 1931, «περί καθορισμού πλάτους χωρικών υδάτων, όσον

αφορά τα ζητήματα της Αεροπορίας και Αστυνομία αυτής», (ΦΕΚ Α΄ 325).

3. Βλ. Αρθ. 13 του Ν. 5017/1931 «περί πολιτικής αεροπορίας».

4. Ν. 230/1936, «περί καθορισμού της αιγιαλίτιδας ζώνης της Ελλάδας», (ΦΕΚ Α΄ 450).

5. ΚΔΝΔ (Ν.Δ. 187/1973, ΦΕΚ Α΄ 261).

6. Ν. 2321/1995, Κύρωση της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της

Θάλασσας και της Συμφωνίας που αφορά την εφαρμογή του μέρους ΧΙ της

Σύμβασης (ΦΕΚ 136Α/ 23-6-1995).

7. Εφημερίδα της Κυβέρνησης 101 της 21/6/78.

8. Παράρτημα ‘‘F’’, περί αεροναυτικών χαρτών, της Σύμβασης των Παρισίων 1919 για

την εναέρια κυκλοφορία.

64

9. Παγκόσμιος Εγκυκλοπαιδικός Άτλας. Αναθεωρημένη έκδ., CIL. Hellas Ltd., Αθήνα,

1999.

10. US Energy Information Administration, 1999 data, Microsoft Encarta Encyclopedia

2002.

11. Μαρτυρίες κατοίκων του χωριού Λάβαρα, στη περιοχή του ποταμού Έβρου.

Διαδίκτυο

http://un.org. , (επίσκ. 18/2/2008).

http://europa.eu , (επίσκ. 18/2/2008).

http://www.ana.gr , (επίσκ. 18/2/2008).

http://www.enet.gr , (επίσκ. 18/2/2008).

http://www.un.org/Depts/los/LegislationAndTreatiesν ,(επίσκ. 11/3/2008).

http://www.dtic.mil/whs/directives/corres/20051m_062305/Libya.doc , (επίσκ. 16/3/2008).

http://www.wilsoncenter.org , (επισκ. 18/2/2008).

http://www.makarios.ws , (επίσκ. 16/3/2008).

http://lib.byu.edu/~rdh/wwi/1918p/lausanne.html , (επίσκ. 11/3/2008).

http://el.wikipedia.org/wiki , (επισκ. 11/3/2008).

http://www.venizelos-foundation.gr/eldoc/bio23-28.jsp , (επίσκ. 21/3/2008).

http://mfa.gr , (επίσκ. 22/4/2008).

http://mfa.gov.tr/mfa , (επίσκ. 22/4/2008).

http://www.hnhs.gr/gr/ncharts7.htm , (επίσκ.2/5/2008).

http://www.mofs.gr/xartes.htm , (επίσκ. 5/5/2008).

http://tovimagr. , (επίσκ. 5/5/2008).

Παρουσιάσεις που επιμελήθηκαν συμμετέχοντες σπουδαστές, στο μάθημα «Διεθνές Δίκαιο της

Θάλασσας και Μεσόγειος», του ΜΠΣ «Πολιτικές, Οικονομικές και Διεθνείς Σχέσεις στη

Μεσόγειο» του Πανεπιστημίου Αιγαίου, Χειμερινό Εξάμηνο 2007.

1. Αντωνοπούλου, Γερασιμούλα, Η προβληματική της επιμέρους οριοθετήσεως της

υφαλοκρηπίδας της Ελλάδας με τη Τουρκία, (12/07).

2. Καλημέρη, Δέσποινα, Η προβληματική της επιμέρους οριοθετήσεως της υφαλοκρη-

πίδας και της ΑΟΖ της Ελλάδας και της Κύπρου με τα γειτονικά τους κράτη.

65

3. Κούτρη, Αναστασία, Η προβληματική στην οριοθέτηση της Αποκλειστικής Οικονομι-

κής Ζώνης (ΑΟΖ ) και της υφαλοκρηπίδας της Κύπρου από πολιτικής σκοπιάς, (12/07).

4. Κυγάη, Παρασκευή, Προβλήματα οριοθέτησης των θαλασσίων συνόρων της Ελλάδας

με την Αλβανία, (12/07).

5. Κυρίτσης, Γιάννης, Τα υπέρ και τα κατά μιας επέκτασης της ελληνικής αιγιαλίτιδας

ζώνης στα 12 ν.μ. στο Αιγαίο, τη Μεσόγειο και στο Ιόνιο, (11/07).

6. Λουιζίδη, Αγλαΐα – Ελένη, Η Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάννης, (1/08)

7. Μαντικός, Μιχαήλ, Η προβληματική της επιμέρους οριοθετήσεως της υφαλοκρηπίδας

της Ελλάδας με τη Λιβύη, (11/07).

8. Μουντριανάκης, Κωνσταντίνος, Η επίλυση των διεθνών διαφορών με βάση το Διεθνές

Δίκαιο της Θάλασσας, (11/07).

. .

66

ΠΙΝΑΚΕΣ

67

ΠΙΝΑΚΑΣ 1: Η παγκόσμια παραγωγή πετρελαίου

σε τετράκις B.t.u.(British thermal units).

16,9

13,05

12,45

7,64

6,86

6,37

6,33

6,19

5,68

4,58

0 5 10 15 20

Ην. Αραβ.ΕμιράταΗνωμ. ΒασίλειοΝορβηγίαΒενεζουέλαΜεξικόΚίναΙράνΗ.Π.Α.ΡωσίαΣαουδ.Αραβία

Πηγή: US Energy Information Administration, 1999 data, Microsoft Encarta Encyclopedia

2002.

ΠΙΝΑΚΑΣ 2: Η παγκόσμια κατανάλωση πετρελαίου

σε τετράκις B.t.u.(British thermal units).

37,96

11,3

8,88

5,79

5,02

4,23

4,18

4,1

4,03

3,98

0 10 20 30 40

ΒραζιλίαΜεξικόΙταλίαΓαλλίαΝότια ΚορέαΡωσίαΓερμανίαΚίνα Ιαπωνία H.Π.Α.

Πηγή: US Energy Information Administration, 1999 data, Microsoft Encarta Encyclopedia

2002.

68

ΠΙΝΑΚΑΣ 3: Τα μεγαλύτερα Αρχιπελάγηυπό τηγεωγραφική μορφή

Ειρηνικός Ωκεανός

Αρχιπέλαγος Βίσμαρκ

Αρχιπέλαγος Αλεξάντερ

Κουρίλλες Νήσοι

Φιλιππίνες

Νησιά Σολομώντος

Νησιά Ρούκις

Νησιά Χαβάης

Μολούκες Νήσοι

Αλεούτιες Νήσοι

Νησιά Γκαλαμπάγκος

Ατλαντικός Ωκεανός

Νησιά Φίτζι

Αζόρες

Μπαχάμες

Ν. Πράσινου Ακρωτηρίου

Κανάριες Νήσοι

Βρετανικές Νήσοι

Φερόες Νήσοι

Μαλδίβες Νήσοι

Ινδικός Ωκεανός

Μικρές Νήσοι Σούντα

Αρκτικός Ωκεανός

Αρχ. Νέας Σιβηρίας

Νοβάγια Ζέμλυα

Γη του Βορρά

Σπιτσβέργη

Μεσόγειος

Κυκλάδες

Δωδεκάνησα

Ιόνιοι Νήσοι

Βαλεαρίδες Νήσοι

Πηγή: Παγκόσμιος Εγκυκλοπαιδικός Άτλας. Αναθεωρημένη έκδ., CIL. Hellas Ltd., Αθήνα,

1999, σελ.31.

ΠΙΝΑΚΑΣ 4: Περιπτώσεις ζητημάτων υφαλοκρηπίδας που

επιλύθηκαν με δικαστικές αποφάσεις από το Δ.Δ.

ή από ad hoc διαιτητικά δικαστήρια

• Μέσω του Δ.Δ.:

-Β. Θάλασσα (Oμοσπονδιακή Γερμανία-Ολλανδία-Δανία, 1969): Παρέ-

κλειση από την «αρχή της ίσης απόστασης» (μέση γραμμή – πλάγια γραμμή)

και σε ότι αφορά τα νησιά και τα ηπειρωτικά εδάφη. Αντ’αυτής, χρήση

ευθυδικίας, αρχών δικαιοσύνης.

-Τυνησία-Λιβύη (1982): Για τα Τυνησιακά νησιά Kerkennah, πολύ κοντά

στη Τυνησία, εφαρμόστηκε «μισή επήρεια» (half effect), δηλαδή μισό

αποτέλεσμα, ο μέσος όρος μεταξύ της πλήρους επήρειας (με βάση την «ίση

απόσταση») και του να μην είχαν καθόλου υφαλοκρηπίδα.

-Η.Π.Α.-Καναδά για το κόλπο του Μaine (1984): Απόρριψη μονομερών

οριοθετήσεων, εφαρμογή κριτηρίων ευθυδικίας: «χρήση πρακτικών ικανών να

69

(Πίνακας 4, συνέχεια)

εξασφαλίσουν, σε σχέση με τη γεωγραφική μορφολογία της περιοχής και

άλλες σχετικές περιστάσεις, ένα «ευθύδικο αποτέλεσμα» (equitable result)».

Χρήση τριών κριτηρίων κατά περίπτωση (ίσος διαμοιρασμός στις περιπτώσεις

γειτονικών ακτών, η μέση γραμμή στις αντικριστές ακτές λαμβάνοντας υπόψη

τη μεγαλύτερη απόσταση της ακτογραμμής των Η.Π.Α., και μια γραμμή

κάθετη στο κλείσιμο του κόλπου).

-.Λιβύη-Μάλτα (1985): Για πρώτη φορά εκδίκαση για δύο αντικριστά κράτη

(ηπειρωτικού μεγάλου και μικρών νησιών). Λόγω της μικρής ακτογραμμής

της Μάλτας σε σύγκριση με της Λιβύης, χρησιμοποιήθηκε και πάλι η

ευθυδικία, ακολουθώντας τρία στάδια προκειμένου να καταλήξει με το

κριτήριο της αναλογικότητας, με βάση τις ακτές. Έτσι η απόφαση μείωσε την

υφαλοκρηπίδα που θα δινόταν στη Μάλτα αν ακολουθούσε αυστηρά την ίση

Απόσταση-μέση γραμμή. Το Δ.Δ. δήλωσε ότι «η μέθοδος της ίσης απόστασης

δεν είναι η μόνη μέθοδος που εφαρμόζεται…και δεν έχει καν το πλεονέκτημα

ενός τεκμηρίου εις όφελος της…στο υπάρχον δίκαιο, θα πρέπει να καταδειχ-

θεί ότι η μέθοδος της ίσης απόστασης οδηγεί σε ένα ευθύδικο αποτέλεσμα

(equitable result) στην υπόθεση που μας αφορά».

-Κατάρ-Μπαχρέιν (2001): Χρήση της ίσης απόστασης. Έχει τον χαρακτήρα

προσωρινής λύσης που στη συνέχεια υπόκειται σε προσαρμογή, ανάλογα με

τις υπάρχουσες σχετικές περιστάσεις στην περιοχή της οριοθέτησης. Έτσι,

π.χ., το νησιωτικό μόρφωμα Fash al Jarim του Μπαχρέιν (σε μεγάλη

απόσταση από αυτό, το οποίο δεν είναι σταθερά πάνω από τη θάλασσα στο

σύνολο του) δεν θεωρήθηκε απομακρυσμένη προβολή της ακτογραμμής του

Μπαχρέιν, αλλά αγνοήθηκε τελείς στην οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας.

κ.α.

• Μέσω ad hoc διαιτητικών δικαστηρίων:

-Γουινέα-Γουινέα Μπισάου (1985): Έμφαση στο ευθύδικο αποτέλεσμα, λαμ-

βάνοντας υπόψη σχετικές περιστάσεις.

-St Pierre & Miquelon (Καναδάς-Γαλλία, 1992): ευθυδικία και αρχή του μη

εγκλωβισμού των ακτών, με αποτέλεσμα να δοθούν μόνο 12 ν.μ. υφαλο-

κρηπίδα στα δύο νησιά που βρίσκονταν πλησίον των ακτών της Νέας Γης του

70

(Πίνακας 4, συνέχεια)

Καναδά και ένας διάδρομος 200 ν.μ. νότια, όπου εγκλωβίζονταν καναδικές

ακτές.

-Βρετανία-Γαλλία (1977): Τα Βρετανικά νησιά Channel Islands της

Βρετανίας είναι μακριά από τις Βρετανικές ακτές, πολύ κοντά στις γαλλικές

ακτές και με ασυνέχεια από τις βρετανικές ακτές (χωρίς άλλα νησιά που να τα

συνδέουν με τις ακτές αυτές). Εξού και έλαβαν περιορισμένη υφαλοκρηπίδα,

μόλις εννέα μιλίων μετά από τα τρία μίλια χωρικών υδάτων που διέθεταν.

-Ντουμπάι-Σαρτζάι (1981): Στα πλαίσια οριοθέτησης της αιγιαλίτιδας ζώνης

μεταξύ των δύο αυτών κρατών των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, δεν

δόθηκε υφαλοκρηπίδα στο νησί Abu Musa του Σαρτζάι, που περιορίστηκε

μόνο στα 12 ν.μ. αιγιαλίτιδας ζώνης.

κ.α.

Πηγή: Στο Αλ. Ηρακλείδης, 2007 (σελ.275-76), με κύριες πηγές για το πίνακα αυτό:

Charney 1994. Rozakis 1997, 79-82. Rozakis 2004, 218-222. Churchill & Lowe 1999, 182-

95. Shaw 1997, 433-34, 437-444. Δίπλα 1996, 2003. Τζημητράς 1997. Encyclopedia of

Public International Law, Max Planck Institute for Comparative Public Law and

International Law, υπό τη καθοδήγηση του Rudolf Bernhart (Άμστερνταμ και άλλες πόλεις:

Elsevier), τόμος 1, 1992, 792-803.

ΠΙΝΑΚΑΣ 5: Επίλυση ζητημάτων υφαλοκρηπίδας

στα πλαίσια συμφωνίας

- Επίλυση με συμφωνία κατόπιν συνδιαλλαγής: Ισλανδία-Νορβηγία, σε σχέση

με Ισλανδία και νορβηγική νήσο Jan Mayen (1981).

- Επίλυση με συμφωνία, κατόπιν διαπραγματεύσεων, με ή χωρίς συνεκμετάλ-

λευση:

Χωρίς συνεκμετάλλευση

Ιαπωνία-Ν. Κορέα (1974)

Ελλάδα-Ιταλία (1977)

71

(Πίνακας 5, συνέχεια)

Με συνεκμετάλλευση

Γαλλία-Ισπανία (1974) σε περιοχή 814 τετραγωνικών ν. μιλίων

Κολομβία-Τζαμάικα (193)

Με συνεκμετάλλευση σε περιοχές που συνέπεσαν με σημείο θαλάσσιων συνόρων

Αμπού Ντάμπι-Κατάρ (1996)

Βρετανία-Νορβηγία (1976)

Πηγή: Αλ. Ηρακλείδης 2007 (σελ.278).

ΠΙΝΑΚΑΣ 6: Υιοθετημένη αιγιαλίτιδα ζώνη από τα παράκτια κράτη

έως το 2003

• Περισσότερα από 125 κράτη έχουν υιοθετήσει αιγιαλίτιδα ζώνη 12 ν.μ.

• 4 κράτη (Ολλανδία, Ιαπωνία, Μπελίτσε και Δημ. Κορέας) έχουν υιοθετήσει

αιγιαλίτιδα ζώνη 12 ν.μ. αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις λόγω της ύπαρξης

στενών, στομίων ποταμών ή κόλπων, διατηρούν μικρότερο εύρος.

• 2 κράτη (Τόγκο και Συρία) έχουν υιοθετήσει αιγιαλίτιδα ζώνη μεγαλύτερου

εύρους (30 ν.μ. και 35 ν.μ. αντίστοιχα).

• 8 κράτη διατηρούν αιγιαλίτιδα ζώνη 200 ν.μ. ( Ελ Σαλβαδόρ, Ισημερινός, Λα-

ϊκή Δημ. Κονγκό, Λιβερία, Μπενίν, Νικαράγουα, Σιέρα Λεόνε και Σομαλία).

• Μόλις 7 κράτη (Γροιλανδία, Δομινικανή Δημοκρατία, Ιορδανία, Νορβηγία,

Παλάου, Σιγκαπούρη και Ελλάδα) διατηρούν μικρότερη των 12 ν.μ.

αιγιαλίτιδα ζώνη.

Πηγή: Γρηγόρης Ι. Τσάλτας & Μαριάνθη-Κλαδή Ευσταθοπούλου Το Διεθνές Καθεστώς των

Θαλασσών και των Ωκεανών, 2003 (σελ. 228).

72

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

73

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΨΗΦΟΦΟΡΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗ ΝΕΑ ΣΥΜΒΑΣΗ

ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ

(ΜΟΝΤΕΓΚΟ ΜΠΑΙΥ – ΤΖΑΜΑΙΚΑ, 10/12/1982)

Σε σύνολο 157 κρατών της Διεθνούς Κοινότητας ψήφισαν:

ΥΠΕΡ

Αιθιοπία

Αίγυπτος

Αφγανιστάν

Αλγερία

Αγκόλα

Αργεντινή

Αυστραλία

Αυστρία

Αϊτή

Ακ. Ελεφαντοστούν

Αγία Λουκία

Άγιος Βικέντιος

Άνω Βόλτα

Βολιβία

Βιετνάμ

Βανουάτου

Γαλλία

Γκαμπόν

Γκάνα

Γρενάδα

Γουατεμάλα

Γουινέα

Γουινέα Μπισσάω

Γιουγκοσλαβία

Γκάμπα

Κεντροαφρ.-Δημοκ.

Ελβετία

Ζαΐρ

Ζάμπια

Ζιμπάμπουε

Ην.Αραβ.Εμιράτα

Ην.Δημ.Καμερούν

Ην.Δημ.Τανζανίας

Ισλανδία

Ινδία

Ινδονησία

Ιράκ

Ιράν

Ιαπωνία

Ιορδανία

Ιρλανδία

Ισημερ. Γουινέα

Καναδάς

Κίνα

Κολομβία

Κονγκό

Κόστα Ρίκα

Κούβα

Κύπρος

Κένυα

Κουβέιτ

Κατάρ

Μπαρμπάντος

Μπενίν

Μπουτάν

Μποτσουάνα

Μπούρμα

Μπουρούντι

Μαδαγασκάρη

Μαλάουι

Μαλαισία

Μαλί

Μάλτα

Μαυριτανία

Μαυρίκιος

Μαλδίβες

Μαρόκο

Μεξικό

Μοζαμβίκη

Μονακό

Συμβ.για Ναμίμπια

Νεπάλ

Νέα Ζηλανδία

Νικαράγουα

Νίγηρας

Νιγηρία

Νορβηγία

Ναουρού

Παραγουάη

Περού

Πορτογαλία

Σάο Τομέ Πρινσίπε

Ρουμανία

Ρουάντα

Σαμόα

Σαν Μαρίνο

Σαουδική Αραβία

Σενεγάλη

Σεϋχέλλες

Σιέρρα Λεόνε

Σιγκαπούρη

Σομαλία

Σρι Λάνκα

Σουδάν

Σουρινάμ

Σουαζιλάνδη

Σουηδία

Συρία

Τσαντ

Τζαμάικα

Τόγκο

Τζιμπουτί

Τρινινταντ και

Τομπάγκο

74

Δημ. Καμπουτσέας

Δημ.Υεμένης

Δανία

Δομικανή Δημοκρ.

Δημ. Κορέας

Δομίνικος

Ελ Σαλβαδόρ

Ελλάδα

Κιριμπάτι

Λαϊκή Δημ. Κορέας

Λαϊκή Δημ. Λάος

Λίβανος

Λεσόθο

Λιβύη

Λιχτενστάιν

Μπαχάμες

Μπαχρέιν

Νήσοι Σολομώντος

Ονδούρα

Ομάν

Ουγκάντα

Ουρουγουάη

Πράσινο Ακρωτήρι

Πακιστάν

Παναμάς

Παπούα Ν.Γουινέα

Τυνησία

Τόνγκα

Τουβαλού

Υεμένη

Φιτζι

Φινλανδία

Φιλιππίνες

Χιλή

ΚΑΤΑ

Βενεζουέλα Η.Π.Α. Ισραήλ Τουρκία

ΑΠΟΧΕΣ

Βέλγιο

Βουλγαρία

Ε.Σ.Σ.Δ.

Ηνωμένο Βασίλειο

Ιταλία

Ισπανία

Λαϊκή Δημοκ. Γερμανίας

Λευκορωσία

Λουξεμβούργο

Μογγολία

Ολλανδία

Ομ. Δημοκρατ. Γερμανίας

Ουγγαρία

Ουκρανία

Πολωνία

Ταϊλάνδη

Τσεχοσλοβακία

ΑΠΟΝΤΕΣ

Αντίγκουα και

Μπαρμπούντα

Κομόρες Μπελίτσε

ΜΗ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ

Αγία Έδρα

(Βατικανό)

Αλβανία Εκουαδόρ Λιβερία

75

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1(συνέχεια)

ΠΟΣΟΣΤΟ ΕΠΙ ΤΩΝ ΨΗΦΩΝ

ΥΠΕΡ:

ΚΑΤΑ:

ΑΠΟΧΕΣ:

ΑΠΟΝΤΕΣ:

ΜΗ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ:

87%

2%

9,6%

1,4%

2%

139 κράτη

4 κράτη

17 κράτη

3 κράτη

4 κράτη

Κύρια πηγή για το παράρτημα 1: Γ. Τσάλτας - Μ. Κλαδή Ευσταθοπούλου, Το Διεθνές

Καθεστώς των Θαλασσών και των Ωκεανών , 2003 (σελ.550 – 551).

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1

ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

(1) Έλλειψη συστημικής θεσμικής δομής → οδηγεί σε

↓ (2) Επικράτηση των προσώπων στη διαμόρφωση της πολιτικής, οδηγεί σε ↓ (3) Μαξιμαλιστικές/μη ορθολογικές αποφάσεις, οδηγεί σε ↓ (4) Εξωτερική πολιτική σε σύγκρουση με

• Την Ευρωπαϊκή Ένωση • Τη Διεθνή κοινότητα • Τα ισχυρά οικονομικά συμφέροντα • Μέλη του κυβερνώντος κόμματος, οδηγεί σε ↓

(5) Απομόνωση της Ελλάδας, οδηγεί σε ↓ (6) Αναζήτηση συμβιβασμού, οδηγεί σε ↓ (7) Συμβιβασμό σε κατώτερο επίπεδο, οδηγεί σε ↓ (8)Ενδυναμώνοντας τα γνωρίσματα καθίσταται δύσκολη η θεσμοποίηση.

ΠΗΓΗ: Π. Ιωακειμίδης, στο Τσάκωνας, Παν. (επιμ), ‘‘Σύγχρονη Ελληνική Εξωτερική

Πολιτική’’, 2003 (σελ. 98).

76

ΧΑΡΤΕΣ

77

ΧΑΡΤΗΣ 1

Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΕΥΘΕΙΩΝ ΓΡΑΜΜΩΝ ΒΑΣΗΣ ΣΤΙΣ

ΤΟΥΡΚΙΚΕΣ ΑΚΤΕΣ

Πηγή: Atlas of the Straight Baselines, part I, (σελ.131).

ΧΑΡΤΗΣ 2

ΠΙΘΑΝΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΩΝ Ε.Γ.Β. ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΠΗΓΗ: «Πρόταση Γ. Πολιτάκη», στο Χ. Δίπλα & Χρ. Ροζάκης, 2004 (σελ. 106).

78

ΧΑΡΤΗΣ 3

ΤΑ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΣΥΝΟΡΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

(θαλάσσια ζώνη και αποκλειστική οικονομική ζώνη)

. International Boundary === Libyan Closing Line Αgreed Boundary OOOO ICJ Judgments ……. Working Arrangements Towns Median Line U.K. Bases

Πηγή: Gerald Blake, (ed.) Maritime Boundaries and Ocean Resources, (σελ. 217).

79

ΧΑΡΤΗΣ 4

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Α΄: ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΑΣ ΖΩΝΗΣ ΚΑΤ’ ΕΦΑΡΜΟΓΗ

ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΤΗΣ ΙΣΗΣ ΑΠΟΣΤΑΣΗΣ

(μέθοδος της πλάγιας γραμμής)

Πηγή: Γ. Ι. Τσάλτας, Μ. Κλαδή-Ευσταθοπούλου, Το Διεθνές καθεστώς των Θαλασ-

σών και των ωκεανών, 2003 (σελ.235).

ΧΑΡΤΗΣ 5

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Β΄: ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΑΣ ΖΩΝΗΣ ΚΑΤ’ ΕΦΑΡΜΟΓΗ

ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΤΗΣ ΙΣΗΣ ΑΠΟΣΤΑΣΗΣ

(μέθοδος της μέσης γραμμής)

Πηγή: Γ. Ι. Τσάλτας, Μ. Κλαδή-Ευσταθοπούλου, Το Διεθνές καθεστώς των Θαλασ-

σών και των ωκεανών, 2003 (σελ.234).

80

ΧΑΡΤΗΣ 6

Η ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΟ-ΙΤΑΛΙΚΗΣ ΥΦΑΛΟΚΡΗΠΙΔΑΣ

ΠΗΓΉ: Από το βιβλίο του Χρ. Ροζάκη, ‘‘Η Ελληνική Υφαλοκρηπίδα’’. Reproduced with the permission from Jonathan I. Charney and Lewis M. Alexander, eds., International Maritime Boundaries (Dordrecht/Boston/London: Martinus Nijhorff Publishers, 1993), p. 1597. © The American Society of International Law.

ΧΑΡΤΗΣ 7

Ο ΚΟΛΠΟΣ ΤΗΣ ΣΥΡΤΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΛΙΒΥΗΣ

Πηγή: US State Department

81

ΧΑΡΤΗΣ 8

Η ΑΙΓΙΑΛΙΤΙΔΑ ΖΩΝΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ

ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΑ ΙΣΧΥΟΝΤΑ 6 ν.μ.

τουρκικά χωρικά ύδατα (8,8% Αιγαίου Πελάγους)

ελληνικά χωρικά ύδατα (35% Αιγαίου Πελάγους)

ανοικτή θάλασσα (56,2% Αιγαίου Πελάγους)

*** τουρκική απαίτηση το 1974 για διαμοιρασμό του Αιγαίου στα δύο

από πλευράς FIR

ΠΗΓΗ: Wilson 1979/1980, (σελ.36), στο Α. Ηρακλείδης, 2007 (σελ.467).

82

ΧΑΡΤΗΣ 9

ΟΙ Ε.Γ.Β. ΣΤΟ ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ ΑΑΛΑΝΤ ΤΗΣ ΦΙΝΛΑΝΔΙΑΣ

ΠΗΓΗ: Θεόδωρος Κατσούφος, στο Δίκαιο της Θάλασσας και η Εφαρμογή του

στην Ελλάδα, 2004 (σελ101).

ΧΑΡΤΗΣ 10

ΟΙ Ε.Γ.Β. ΣΤΟ ΑΡΚΤΙΚΟ ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ ΤΟΥ ΚΑΝΑΔΑ

ΠΗΓΗ: Θεόδωρος Κατσούφος, στο Δίκαιο της Θάλασσας και η Εφαρμογή του στην Ελλάδα,

2004 (σελ101).

83

ΧΑΡΤΗΣ 11

ΧΩΡΙΚΑ ΥΔΑΤΑ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥΡΚΙΑΣ

ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΑ 12 ν.μ.

τουρκικά χωρικά ύδατα (10% Αιγαίου Πελάγους)

ελληνικά χωρικά ύδατα (63,9% Αιγαίου Πελάγους)

ανοικτή θάλασσα (26,1% Αιγαίου Πελάγους)

ΠΗΓΗ: Wilson 1979/1980, (σελ.37), στο Α. Ηρακλείδης 2007 (σελ. 467).

84

ΧΑΡΤΗΣ 12

ΧΑΡΤΗΣ ΜΕ ΤΙΣ ΑΚΡΙΒΕΙΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΜΕ ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΥΠΑΡΞΗΣ

ΥΔΡΟΓΟΝΑΝΘΡΑΚΩΝ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ

ΠΗΓΉ: http://www.geocities.com/anaxfiles/forum/aegean_oil.html

85

ΧΑΡΤΗΣ 13

ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΧΩΡΙΚΑ ΥΔΑΤΑ ΣΤΑ 12 ν.μ.

ΚΑΙ ΤΑ ΣΤΕΝΑ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΝΑΥΣΙΠΛΟΪΑΣ

ΠΗΓΗ: Υδρογραφική Υπηρεσία του Πολεμικού Ναυτικού, στο Χαριτίνη Δίπλα – Χρήστος Ροζάκης, ‘‘Το Δίκαιο της Θάλασσας και η Εφαρμογή του στην Ελλάδα’’, (σελ.49).

86

ΧΑΡΤΗΣ 14

ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΟΥ ‘‘Athinai FIR’’

ΠΗΓΗ: Syrigos 1998, Χάρτης 2, στο Α. Ηρακλείδης, 2007 (σελ.468).