Kreu

PAGE

Kreu XIII: Msimdhnia efektive, msuesi, nxnsi.

Cikli par i studimeve n Msuesi pr arsimin fillor.

2014 - 2015

Kreu XIII

Msimdhnia efektive, msuesi, nxnsi.

1. Kuptimi mbi msimdhnien efektive.

2. Msuesi dhe cilsit e tij n nj msimdhnie efektive, (prgatitja shkencore e metodike; organizimi dhe qartsia; entuziazmi dhe ngrohtsia).

3. Zhvillimi i aftsive t t msuarit tek msuesit e rinj.

4. Modele msimdhnieje efektive.

1. Kuptimi mbi msimdhnien efektive.

Msimdhnia sht nj proces shum i komplikuar. Duhen br shum gjra njhersh. Por, pavarsisht nga kjo, ekzistojn disa element psikologjik, didaktik, social q ndihmojn n realizimin e nj msimdhnieje efektive.

sht msimdhnia efektive? Msimdhnia efektive sht baz pr t nxnt e sukseshm. Ajo identifikohet dhe ndrtohet mbi njohurit e mparshme, bn lidhjen me jetn reale, zhvillon t kuptuarit e thell dhe monitoron e reflekton mbi t nxnt.

Msuesit duhet t din se nuk ka receta e metoda teknike t gatshme pr nj msimdhnie t till. do msim ka veorit e tij, do msues, nxns apo situat sht gjithnj e veant. Por, nga ana tjetr, n nj nivel t prgjithshm, sht e mundur t merren n konsiderat dhe t zbatohen disa rregulla t prgjithshme, pasi jo n do moment t msimdhnies mund t kemi mundsi dhe koh t reagojm n ast.

Nj msimdhnie efektive nuk lidhet thjesht me informimin e nxnsve. Kjo do t ishte gjja m e thjesht. Dihet se msuesi merr shum vendime gjat dits msimore, duke nisur q nga vendosja e tavolinave, e mjeteve msimore, nga prcaktimi i objektivave dhe i metodave t shpjegimit, kontrolli e detyrave dhe e njohurive, motivimi e nxnsve, etj. Edhe kur nxnsit jan duke punuar n mnyr t pavarur apo n grupe, prsri jan t ndikuar nga vendimet q ka marr msuesi pr ndarjen n grupe, pr mnyrn e ndrtimit t pyetjeve, etj. Por nxnsit nuk jan pjesmarrs pasiv q presin t mbushen me njohuri. N nj situat dinamike msimore ata jan t plotfuqishm dhe ushtrojn forcn e tyre n msimdhnie. Pra, nuk mjafton q msuesi thjesht t transmetoj informacion, por duhet t marr n konsiderat edhe mjaft element t tjer si motivimi i nxnsve pr t nxn, tia prshtas msimdhnien nivelit t njohurive t nxnsve, t drejtoj sjelljet e nxnsve, t grupoj nxnsit dhe t vlersoj t nxnt e tyre, t kuptoj q n fund t msimit nxnsit i kan kuptuar apo jo konceptet e trajtuara, disa nxns mund ta msojn msimin mjaft mir, ndrsa t tjer mund t mos zotrojn disa koncepte dhe t shkoj drejt dshtimit, etj.

N studimet e tij Josef Lowman (1996) prshkruan dy dimensione t t msuarit efektiv: (1) nxitja intelektuale (njohurit, entuziazmi, pikpamjet interesante, qartsia, organzimi, frymzimi), (2) interesi ndrprsonal/motivacioni (interesi, kujdesi, inkurajimi, sfida, ndihma).

Grasha (1996) nnvizon pes stile t msuesit efektiv: ekspert, (i lidhur me transmetimin e informacionit nga nj status ekspert, i nxit nxnsit drejt rritjes s kompetencave t tyre; autoriteti formal (sht I lidhur me mnyrat e pranueshme pr tu siguruar nxnsve drejt rritjes s kompetencave t tyre; modeli prsonal (beson n t msuarit prej shembullit prsonal, mbikqyr dhe drejton nxnsit drejt gars; lehtsues (thekson natyrn personale t marrdhnieve msues nxns, drejton nxnsit drejt zhvillimit t kapacitetit t tyre pr veprim t pavarur dhe delegues (sht I lidhur me zhvillimin e kapacitetit t nxnsve pr t funksionuar n mnyr t pavarur, inkurajon projekte t pavarur).

2. Msuesi dhe cilsit e tij n nj msimdhnie efektive, (prgatitja shkencore e metodike; organizimi dhe qartsia; entuziazmi dhe ngrohtsia). Karakteristikat e msuesve t efektshm.

Mjaft studime lidhur me msimdhnien efektive e vn theksin, ve t tjerash tek msuesi, puna dhe karakteristikat e tij. Prgjithsisht prmenden tre karakteristika t msuesve efektiv: (a) njohurit dhe prgatitja e tij shkencore e metodike; (b) organizimi dhe qartsia n msim; (c) dashmirsia dhe ngrohtsia.

a) Njohurit dhe prgatitja shkencore e metodike e msuesit. Njohurit jan t domosdoshme pr msimdhnie t efektshme, sepse sa m i thell t jet msuesi n njohuri, aq m i qart dhe m i organizuar do t jet n msim.

Msuesit ekspert kan sisteme t sofistikuara njohurish pr t kuptuar problemet e msimdhnies. sht ajo q din msuesit ekspert dhe q u mundson t jen kaq ekspert? Sipas Li Shulmani (1987), msuesit ekspert njohin mir :

Lndt msimore q japin njohurit e tyre pr prmbajtjen jan t thella dhe t ndrlidhura.

Strategjit e prgjithshme msimore q zbatojn n t gjitha lndt (psh, parimet e drejtimit t klass, etj.)

Materialet dhe programet e kurrikuls q jan t prshtatshme pr lndn e tyre dhe nivelin e klass.

Njohurit specifike t lnds, t nevojshme pr msimdhnien, (mnyra t veanta pr t msuar nxns t veant dhe koncepte t veanta).

Karakteristikat dhe prejardhjet e nxnsve.

Mjediset ku msojn nxnsit n dyshe, n grupe t vogla, n ekipe, n klasa, n shkolla dhe n komunitet.

Qllimet dhe piksynimet e msimdhnies.

Ndrvprimi msues nxns. Marredheniet midis strategjive te mesimdhenies q prdor msuesi dhe te nxenit jane te nderlikuara. Mnyra se si nxenesit procedojne lidhur me njohurit q jep msuesi, percakton ne mase te madhe ate qe ata mesojne dhe mbajne mend. S pari nxenesit duhet, te tregojne vemendje pr njohurit e dhna nga msuesi i cili shpenzon shume kohe per te nxenit e nxnsve t tij, duke permiresuar vazhdimisht menaxhimin e klases, format e metodat e duke i mbajtur ata te motivuar dhe te perfshire gjat gjith kohs s procesit msimor. Por koha dhe perkushtimi i msuesit nuk mund te garantojne te nxenit e duhur dhe te efektshem. Koha duhet shpenzuar mire, gjithashtu, edhe mbushja e kohes me metodat me te fundit te mesimdhenies, perseri nuk garanton sukses. shtjet kryesore jane: "fare po bejne nxenesit?", "fare po mendojne?", "Ne 'menyre po e perpunojne informacionin?" Detyra qe mesuesi shtron per nxenesit e tij eshte nje lidhje e rendesishme midis mesimdhenies dhe te nxenit.

Detyrat qe mesuesit percaktojne per nxenesit kane ne permbajtje fakte, koncepte, opinione dhe parime. Detyrat qe u jepen nxenesve perfshijne veprime te shumta, si : te riprodhojne, te klasifikojne, te nxjerrin perfundime apo te zbatojne. Nderkohe qe nxenesi punon me detyren, ne te njejten kohe, ai eshte duke msuar njohurit dhe duke praktikuar veprimet sipas kerkeses s detyrs. Le te shohim per nje moment elementin e dyte te nje detyre mesimore, veprimet qe kerkohen ne te. Psikologu Doil ka sugjeruar se detyrat mesimore ne baze te veprimeve qe kerkohen ndahen ne kater kategori : (1) Detyrat per kujtesen u kerkojne nxenesve te njohin apo te riprodhojne informacionin qe e kan mesuar me pare, psh, te iftezojne kryeqytetet me shtete po te recitojne vargje nga nje vjershe. (2) Detyrat e zakonshme apo proceduriale u kerkojne nxenesve perdorimin e nje algoritmi (pershkrimin e rregullave per hapat) per te zgjidhur nje problem. Nese nxenesit e zbatojne sakte, ata marrin pergjigjen e duhur, psh, nese perdorin formulen per siperfaqen e rrethit, atehere do te gjejne siperfaqen e nje rrethi te dhene. (3) Detyrat per te kuptuarit u kerkojne nxenesve te shkojne nje hap me tej, te transformojne informacionin, te zgjedhin me te miren midis shume menyrash, psh, te kombinojne ide te ndryshme per te zgjidhur nje problem te ri apo te shkruajne nje fragment ne nje stil te caktuar. (4) Detyrat e opinionit u kerkojne nxenesve te vendosin nje preference, si psh, cili karakter apo personazh eshte me i parapelqyer ne nje tregim.

Menyre e dyte per te klasifikuar detyrat eshte respektimi i rrezikut qe perfshihet ne te, psh, detyrat permes te cilave shprehen opinionet jane te nje rreziku te ulet, per to nuk ka pergjigje te gabuar apo te drejte. Kujtesa e thjeshte apo detyrat proceduriale perfshijne pak rrezik ne vetvete, pasi gjetja e pergjigjes se drejte eshte e lehte, duhet vetem te ndiqen hapat. Veshtiresite jane me te medha ne detyrat per perdorimin e kujteses afatgjate apo komplekse. Recitimi i 100 vargjeve nga Shekspiri eshte nje detyre e veshtire, sepse nxenesit duhet te mesojne permendesh nje sasi te madhe vargjesh. Detyrat proceduriale gjithashtu jane te veshtira, si psh, zgjidhja e ekuacioneve te shkalles se dyte, me nje apo dy te panjohura, permbajne mundesine e mjaft gabimeve.

Se fundi, detyrat mund te kene pergjigje te prera qarte apo edhe te dykuptimshme. Detyrat e opinionit apo te te kuptuarit jane te dykuptimshme : eshte e veshtire per te percaktuar pergjigjen e sakte (nese ajo ekziston) apo menyren per ta gjetur ate. Nese ju kerkohet te shkruani dika per problemin qendror te nje qeverie demokratike, nuk mund te dini me siguri cila eshte pergjigjja e sakte. Detyrat e kujteses dhe ato proceduriale, nga ana tjeter, jane jodykyptimeshe. Nese jeni duke recituar nje monolog nga Hamleti, pergjigjja e sakte eshte e qarte, madje edhe atehere kur detyra eshte e veshtire.

Cilet jane ata komponente te detyrave qe kane te bejne me mesimdhenien e suksesshme? Mjaft nga nxenesit deshirojne te ulin rrezikun apo veshtiresite dhe te menjanojne dykuptimesine qe ndeshet shpesh ne punen e shkolles. Ne menyre te shpeshte, mesuesit planifikojne nje kompleks detyrash per te kuptuarit, qe eshte njeherazi i paqarte dhe i veshtire. Ata duan qe nxenesit e tyre te mesojne te mendojne dhe te zgjidhin probleme. Por nxenesit, ndoshta, duan me shume udheheqje, mund te dalin para tyre probleme menaxhuese nese do te jene shume te paqarte. Ata mund te pyesin per modele, rregulla, te dhena te domosdoshme apo formula : "Sa duhet te lexoni per kete?", "Sa faqe duhet te lexoni?", A duhet te dime data dhe emra?", "Na jep modelin qe te vazhdojme". Me fjale te tjera, nxenesit fillojne detyren. Mesuesi nderton detyren duke percaktuar tri pika me te cilat duhet tu drejtohet duke dhene nje minimum faqesh te caktuara dhe duke u siguruar dhe materiale te tjera shtese qe mund te jene te vlefshme. Keshtu, detyra per te kuptuarit behet proceduriale. Perderisa nxenesit mesojne fare u duhet, ata mesojne se si te kryejne proceduren dhe si te kerkojne mbeshtetjen e mesuesit. Por, keta nxenes, ndoshta, nuk deshirojne te mesojne shprehite e nderlikuara te zgjidhjes se problemit, qe mesuesi e ka parashikuar ta beje. Keshtu nuk nxitet krijimtaria. Eshte i nevojshem nje lloj ekuilibri. Udhezimet e mesuesit duhet te jene te qarta. Detyrat qe i ndihmojne nxenesit te mesojne te riprodhojne fakte nuk i ndihmojne te mesojne te kuptojne. Mesuesit duhet te bejne zgjedhje te zgjuara e me pas t'i mbajne parasysh edhe ne rastet kur nxenesit mundohen te bejne ndryshime.

Ka disa sisteme mesidhenieje te efektshme. Ato i ben te tilla sistemi i detyrave mesimore te percaktuara per nxenesit. elesi gjendet ne mendimet dhe veprimet e tyre.

Rouzenshain dhe Stivens (Stevens) kan dhn rekomandime pr msimdhnie t suksesshme. Ato shrbejn si nj liste kontrolli apo struktura pr aftsit baz t msimdhnies s msuesit:

Rishiko dhe kontrollo punen e nje dite me pare. Meso, kerko te mesosh nese nxenesit kane kuptuar gabim apo kane bere gabime.

Paraqit material te ri. Percakto qarte qellimin, zhvillo mesimdhenien ne hapa te vegjel, siguro shembuj te shumte dhe sigurohu se nxenesit te kuptojne.

Siguro praktike te udhehequr. Pyet nxenesit, jep probleme praktike dhe bej kujdes nese ka keqkonceptime dhe keqkuptime. Shqyrto shkaqet nese eshte e nevojshme. Vazhdo praktiken e udhehequr, derisa nxenesit te pergjigjen ne rreth 80% te pyetjeve sakte.

Komento dhe korrigjo gabimet, bazuar ne pergjigjet e nxenesve. Meso perseri nese eshte e nevojshme.

Siguro praktike te pavarur. Leri nxenesit te zbatojne te nxenit e ri ne klase apo ne shtepi. Shkalla e suksesit, ne praktiken e pavarur, duhet te jete mjaft e larte. Kjo do te thote se nxenesit duhet te jene te pergatitur mire per punen dhe praktiken e udhehequr dhe detyrat nuk duhet te jene shume te veshtira. Nxenesit duhet te praktikohen derisa aftesite te mesohen mire dhe te behen automatike, te shnderrohen ne shprehi.

Bje punen e nxenesve te matshme per far bejne dhe kontrolloje ate.

Organizo perseritjen do jave dhe do muaj, per te konsoliduar te nxenit. Perfshi disa detyra shtepie per perseritje. Organizo testime te shpeshta dhe rimesoji eshtjet qe mungojne ne teste.

Keto nuk jane hapa per t'u ndjekur sipas nje rregulli te veante, por jane elemente te mesimdhenies se suksesshme, psh, njohja dhe analiza e rezultateve, perseritja apo rimesimdhenia mund te ndodhin kurdohere qe eshte e nevojshme dhe duhet te perputhen me qendrimet e nxenesve.

Duke pasur parasysh kompleksitetin e procesit te mesimdhenies, eshte veanerisht e domosdoshme qe theksi te vihet ne strukturen e mesimit, atmosferen e klases, e cila ben qe mjedisi te jete shoqeror dhe nxites per nxenesit, sidomos, per ata qe kane rezultate te uleta ne mesime. Nxenes te tille e kane te nevojshme nje mjedis te kesaj natyre ne klase bashke me nxitjen dhe kujdesjen e perhershme nga ana e mesuesit.

Pr t organizuar punen ne klase, mesuesi vepron ne perputhje me disa veori qe jane specifike per klasen, lenden, moshen e nxenesve, vendin ku zhvillohet mesimi dhe materialet qe ka ne dispozicion per mesimdhenien. Pavaresisht nga keto, per organizimin e mesimdhenies, per te gjithe mesuesit jane te nevojshme dhe te domosdoshme, keto udhezime :

Percakto strukturen e mesimit ne perputhje me nevojat e nxenesve.

Perdori ngjarjet e paparashikuara si shkas per ta bere me interesante mesimdhenien dhe si "lokomotive per te" duke zgjeruar njohurite e nxenesve.

Perputh strategjite e mesimdhenies me objektivat.

Sigurohu qe objektivat per materiale te ndryshme te mesimdhenies jane te qarta.

Vendos nje baraspeshe midis objektivave te sferes njohese dhe asaj emocionale.

Ji fleksibel, nese nje metode nuk ecen mire me disa nxenes, mundohu te perdoresh nje strategji tjeter.

Planifikimi. Gjat ktyre pak viteve t fundit, krkuesit n fushn e arsimit kan shfaqur interesim t madh pr planifikimin e msuesit. Ata kan evidentuar q :

S pari, planifikimi ndikon n at q s ka do t msojn nxnsit, sepse kohn e disponueshme dhe materialet e kurrikules i shndrron n veprimtari, detyra e msim koha sht thelbi i planifikimit. Planet e bra q n fillim t vitit, jan veanrisht t rndsishme, pasi shum nga veprimet rutin dhe modelet q do t ndiqen, si ndarjet e kohs, vendosen q heret. Pra, edhe nj planifikim i vogl sht shum i dobishm, n kuptimin se do tu shpjegohet nxnsve dhe do t msojn ata.

S dyti, msuesit merren me nj sr nivelesh n planifikim planifikojn punn q do t bjn gjat nj viti, nj semestri, nj jave, nj dite, nj njsi. T gjitha kto nivele duhet t bashkrendohen.

S treti, planet e paksojn, por nuk e elemenojn pasigurin n msimdhnie. Planet duhet t lejojn fleksibilitet.

S fundi, nuk ekziston ndonj model pr planifikim t efektshm. N palnifikim nj mas nuk u prshtatet t gjithave. Pr msuesit me prvoj, planifikimi sht proces krijues i zgjidhjes s problemeve, ata din se si ti zhvillojn msimet n plotsin e tyre dhe si tu msojn nxnsve segmente msimesh me efikasitet. Ata din se far presin dhe si procedojn, kshtu jodetyrimisht vazhdojn t zbatojn modelet e planeve t hollsishme q kan msuar n programet e tyre prgatitore t msuesis. Planifikimi sht m i lirshm n kokat e tyre. Pavarsisht mnyrs s planifikimit, duhet t keni n mendje nj qllim msimor.

Objektivat e t nxnit. Norman Gronlundi dhe Susan Brukharti (2009) i prkufizojn objektivat msimore si rezultate msimore t synuara. Objektivat jan prformancat q priten nga nxnsit pas msimdhnies, pr t demonstruar nivelin e t nxnit t tyre. Objektivat e hartuara nga njerzit me pikpamje bihejvioriste prqendrohen te ndryshimet e vzhgueshme dhe t matshme te nxnsi. Objektivat bihejvioriste prdorin terma t till si listoj, prkufizoj, shtoj ose llogaris. Objektivat konjitiv, nga ana tjetr, theksojn t menduarit dhe t kuptuarit, kshtu q jan m t prirur t prfshijn fjal si kuptoj, njoh, krijoj ose zbatoj.

Ideja e Robert Magerit (1975) sht se objektivat duhet t prshkruajn se duhet t bjn nxnsit kur t demonstrojn nivelin e tyre msimor dhe t tregojn se si din msuesit se ata po e bjn kt, ndaj dhe kto prgjithsisht konsiderohen si objektiva bihejvioriste. Sipas tij, nj objektiv i mir ka tri pjes. S pari, prshkruan sjelljen e pritshme t nxnsit. duhet t bj nxnsi? S dyti, rndit kushtet n cilat do t ndodh sjellja. Si do t njihet ose do t testohet kjo sjellje? S treti, shpalos kriteret pr mbarvajtje t pranueshme n test.

Gronlundi dhe Brukharti (2009) ofrojn nj metod tjetr q prdoret pr t hartuar objektivat konjitive. Ata kan mendimin se nj objektiv duhet t shprehet s pari, me terma t prgjithshm (kuptoj, zgjidh, vlersoj, etj.), pastaj msuesi duhet ti qartsoj duke renditur nj numr shembujsh model q do t prbnin prova se nxnsi e ka arritur objektivin.

Planet fleksible dhe krijuese prdorimi i taksomanive. lloj t menduari prfshihet n kryerjen e ktyre detyrave? (1) T mbash mend faktet dhe temat? (2) T kuptosh idet kye? (3) T zbatosh informacionin pr t zgjidhur problemet? (4) T analizosh nj situat, detyr ose problem? (5) T bsh vlersime ose t japsh opinione? (6) T krijosh ose t projektosh dika t re? Blumi (Bloom 1956) dhe kolegt e tij zhvilluan nj taksomani, ose sistem klasifikimi t objektivave msimore. Objektivat ndaheshin n tri fusha : konjitive, afektive dhe psiko-lvizore. Ne do t veojm vetm at konjitive, pasi ato afektive dhe psiko-lvizore do t trajtohen tek kapitulli i objektivave. N taksomanin e fushs s t menduarit ose t fushs konjitive t Blumit renditen gjasht objektiva.

1. Njohja: Rikujtimi ose njohja e dikaje jo doemos duke e kuptuar, prdorur ose ndryshuar.

2. Kuptimi: Kuptimi i materialit q komunikohet jo doemos duke e lidhur me dika tjetr.

3. Zbatimi: Prdorimi i nj koncepti t prgjithshm pr t zgjidhur nj problem t caktuar.

4. Analiza: Zbrthimi i dikaje n pjest e saj prbrse.

5. Sinteza: Krijimi i dikaje t re duke ndrthurur ide t ndryshme.

6. Vleresimi: Gjykimi i vlers se materialeve ose metodave q mund t prdore n nj situat t caktuar.

N vitin 2001, nj grup krkuesish pedagogjik botuan nj version t ri t rishikuar t taksomanis (Anderson & Krathohl, 2001) i cili ruan t gjasht nivelet baz, sipas nj rendi paksa t ndryshm, por emrat e tri niveleve jan ndryshuar pr t treguar proceset konjitive t prfshira. Gjasht proceset konjitive jan : (1) mbajtja mend (njohurit), (2) kuptimi (prvetsimi i materialit), (3) zbatimi, (4) analiza, (5) vlersimi dhe (6) krjimi (sinteza). Por rishikuesit kan shtuar nj prmas t re n taksomani, pr t pohuar se procesi konjitv duhet t prpunoj dika njeriu duhet t mbaj mend ose t kuptoj apo t zbatoj kt apo at njohuri. Tashm kemi gjasht procese : aktet konjitive t mbajtjes mend, t kuptimit, t zbatimit, t analizs, t vlersimit dhe t krijimit. Kto procese ndikojn n katr lloje njohurish faktike, konceptuale, procedurale dhe metakonjitive.

Taksomania e rishikuar n fushn konjitive.

Prmasa e procesit konjitiv

Fusha e njohurive

1. T mbash mend

2. T kuptosh

3. T zbatosh

4. T analizosh

5. T vlersosh

6. T krijosh

A. Njohurit faktike

B. Njohurit konceptuale

C. Njohutit procedurale

D. Njohurit metakonjitive

Cilt do qofshin objektivat msimore pr nxnsit, Terri Ten Brinku (2005) sugjeron kto kritere. Objektivat duhet t jen : (1) T orientuara drejt nxnsit (theksi t jet mbi faktin se far pritet t bj nxnsi). (2) T prshkruajn nj rezultat msimor t prshtatshm (t prshtatshm si pr nga zhvillimi edhe pr nga renditja, ka do t thot se objektivat m kompelse do t vijn pas objektivave themelore). (3) T qarta dhe t kuptueshme (jo shum t prgjithshme ose shum specifike). (4) T vzhgueshme (t shmangen rezultatet q nuk mund t shihen, t till si vlersoj ose kuptoj).

Planifikimi sipas kndvshtrimit konstruktivist. Tradicionalisht, brja e pjess m t madhe t planit msimor ka qen prgjegjsi e msuesit, por sot, po lindin mnyra t reja planifikimi. N metodat konstruktiviste, planifikimi bhet me bashkpunim dhe bisedime. Msuesi dhe nxnsit marrin vendime s bashku rreth prmbajtjes, veprimtarive dhe metodave. N vend q si objektiva t ken sjelljet dhe aftsit specifike t nxnsve, msuesit kan parasysh qllime t gjra jan idet e mdha ose temat e mdha q udhheqin planin. Gjat dhjetvjearit t fundit, temat (njsit tematike) dhe prmbajtja e integruar n msimdhnie kan qen elementt kryesor n planifikimin dhe projektimin e msimeve dhe t njsive q nga kopshti deri n shkolln e mesme.

b) Organizimi dhe qartsia. N studimet e bra sht arritur n prfundimin se qartsia dhe organizimi n msimdhnie jan cilsi mjaft t rndsishme t msuesve pr nj msimdhnie efektive.

Msuesit q jan sistematik, q bjn prezantime dhe shpjegime t qarta, kan prirjen t organizojn m mir msimin n klas se t tjert, marrin m shum vlersime pozitive nga nxnsit dhe ndikojn q ata t nxn m mir.sht e rndsishme lidhja midis njohuriv pr lndn, qartsis n msimdhnie dhe nivelit t t nxnit t nxnsve. Msuesit me njohuri t shumta dhe t konsoliduara kan prirjen t jen m t qart n paraqitjen e lnds s tyre dhe anasjelltas. Q msuesit t jen organizues t mir t msimit dhe t qart duhet: t shfrytzojn metodika dhe eksperienca t msuesve t dalluar; t prdorin analogji t lehtsuar t kuptuarit e ideve; t organizojn msimin n mnyr logjike; t theksoj aspektet m t rndsihme t materialit; t prdori modele, shembuj dhe ilustrime; t shpjegoj materialin msimor, t zgjedhi fjalt q jan t njohura pr nxnsit, etj.

c) Ngrohtsia dhe entuziazmi. Disa msues jan shum m tepr entuziast se disa t tjer e e kjo ndikon edhe n cilsin e procesit msimor. Ngrohtsia dhe entuziazmi jan cilsi t mira pr msuesin, por nuk sht e leht t prcaktos se cilat sjellje prcaktohen m konkretisht.

Nse do t prmbledhim krkesat q lidhen me msuesit pr nj msimdhnie efektive, do t rendisim ndr t tjera, kto veori t tyre:

Fillojn menjher msimin dhe jan t mirorganizuar.

Msojn me nj ritm t prshtatshm, por ndalen rregullisht pr t kontrooluar t kuptuarit e fmijve dhe prfshirjen e tyre n pun.

Prdorin nj shumllojshmri strategjish, jo vetm shpjegimin.

Fokusohen tek tema dhe objektivat e tyre msimore dhe nuk dalin jasht tyre. Shpjegimi sht i qart.

Prdorin humorin duke ruajtur stilet e tyre individuale.

Praktikojn teknika t mira menaxhuese t klass, duke mbajtur vmendjen dhe respektin pr grupin.

Ndrveprojn me nxnsit duke dhn prgjigje t menjhershme pr pyetjet apo komentet si dhe duke dhn feedback korrigjues kur duhet.

mojn prgjigjet e nxnsve dhe prdorin pyetje hetuese pr t zgjeruar prgjigjen.

Sigurojn nj klim t ngroht n klas duke i lejuar nxnsit t flasin lirshm duke prdorur humorin personal ose prpjekje t tjera pr t treguar lidhje njerzore me nxnsit.

Prdorin sjellje jo verbale, si gjeste, ecje, kontaktin me sy, pr t prforcuar komentet q bjne, etj.

3. Zhvillimi i aftsive t t msuarit tek msuesit e rinj.

Jo t gjith msuesit e rinj jan msimdhns efektiv q n fillimet e puns s tyre. Robert Boice, pas disa vitesh studimit, identifikoi disa karakteristika t atyre msuesve, q ai i quajti fillestr t shpejt. Kta msues prshtaten leht dhe bjn progres t qndrueshm n pun e tyre. Sipas tij, fillestart e shpejt:

Interesohen pr prfshirjen aktive t nxnsve n procesin e t nxnti.

Shmangin ndjenjat e izolimit duke zhvilluar rrjetin social dhe profesional me kolegt dhe t tjert.

Krkojn kshilla prej kolegve.

Shmangin t qnit kritik dhe negativ ndaj nxnsve.

Msojn t balancojn kohn midis t msuarit, krkimit dhe shrbimit.

Jan mjaft energjik, kurioz dhe me humor.

Eison-i (1990) thekson rndsin e mirkuptimit pr msuesit e rinj. Mirkuptimi ndrtohet mbi nj planifikim t mir, qllime t qarta dhe kultivimit t vetvlersimit. Ai kshillon msuesit e rinj t shmangin perfeksionizmin, t njohin kufizimet e tyre dhe t pranojn q nse ata nuk i din t gjitha prgjigjet e fmijve, t mos e shohin kt si shenj dshtimi.

Nj element ky n procesin e zhvillimit t t msuarit sht dhe feedback. Marrja e informacionit prej secilit nxns mbi veprimet e tij, sht e r2ndsishme pr prmirsim t vazhdueshm. Shumica e msuesve marrin feedback pr t msuarit e tyre, duke skanuar fytyrat e nxnsve n klas pr t marr sinjale interesi ose konfuzioni, nj pjes e tyre prdorin rrug m sistematike pr t marr feedback. Disa mnyra jan vlersimet e marra nga nxnsit, pyetsor, intervosta, etj.

Krkimi n klas, sht nj rrug mjaft sistematike pr t realizuar rritjen e msuesit dhe t msuarit efektiv.

Detyrat sfiduese t msuesit jan t shumta. Nj ndr to lidhet me reduktimin dhe menaxhimin e stresit. Ekspertt sugjerojn disa mnyra pr t kontrolluar stresin nga msimdhnsit efektiv:

Ji m ngulmues pr t refuzuar krkesat e shumta.

Vendos prioritet (nj kalendar pune prpara fillimit t do jave).

Prdor teknikat relaksuese.

Mendo pozitivisht.

Premisat e t msuarit.

Nuk ekziston nj stil i vetm i t msuarit.

Stili i t msuarit sht nj zgjerim i personalitetit t msuesit, kshtu q disa teknika mund tju trheqin m shum se disa t tjera.

T msuarit mund t jet m i leht dhe m natyral tek disa, sesa tek disa t tjer, por nuk ka msues t lindur q nuk kan nevoj t prmirsohen ose t tjer q kurr nuk mund t prmirsohen, pavarsisht prpjekjeve.

Msuesit e mir punojn pr t qen t mir dhe kujdesen vazhdimisht pr rrugt e prmirsimit.

Jo t gjitha teknikat jan efektive n do vend, n do situat dhe me do grup.

Nj drejtim i ri nuk mund t provohet vetm sepse sht i ri, por as t hidhet tej pr t njjtn arsye.

4. Modele msimdhnieje efektive.

Prpara se te trajtojme modele te ndryshme te msimdhnies, po e fillojme me nje model te pergjithshem, i cili sht baze ne mesimdhenie pavaresisht nga lenda, mosha e nxenesve, sistemi arsimor, etj. Ai zbatohet per te gjitha modelet dhe strategjite e mesimdhenies. Modeli ka kater pjese perberese, na jep nje ide te pergjithshme dhe jo te nderlikuar te mesimdhenies duke krijuar keshtu nje koncept te qarte per te e duke i dhene mundesi mesuesit te planifikoje dhe te zbatoje planin e tij per nje te nxene produktiv. Pjest prbrse t modelit jan :

Objektivat, t cilat do t trajtohen m gjrsisht n kapitujt pasardhs.

Sjellja paraprake. Pershkruan nivelin e te kuptuarit te temes perpara mesimit. Ajo u referohet njohurive qe nxenesit kane per objektivat, aftesit intelektuale dhe zhvillimit te tyre, nivelit te motivimit dhe aftesive per te nxene.

Teknikat e mesimdhenies. Pershkruan procesin e mesimdhenies, strategjite, metodat, teknikat qe perdor mesuesi e cila sjell si rezultat ndryshime ne sjelljen e nxenesit qe e kemi emertuar "te nxenit". Studiuesit e sotem i kane ndare veprimtarite e mesimdhenies ne dy nengrupe te medha: ne veprimtari bisedore te mesuesit dhe detyra mesimore te nxenesit. Ne nengrupin e pare futen tri veprimtarite kryesore te mesuesit, me ane te te cilave ai zhvillon mesimin dhe komunikon me nxenesit. Ato jane: shpjegimi, teknika e pyetjeve dhe diskutimet e te gjitha llojeve. Keto veprimtari realizojne mesimdhenien e drejtperdrejte. Ne nengrupin e dyte futen veprimtarite e nxenesit ne klase, nen drejtimin e mesuesit. Ketu mund te permbledhim; mesimin problemor, zbulues, lojen me role, llojet e ndryshme te veprimtarive me shkrim, punime etj. Gjate ketyre veprimtarive nxenesi vihet ne rolin e kerkuesit e te zbuluesit te njohurive, por gjithnje nen drejtimin e mesuesit. Teoricient kt lloj mesimdhenie e kane klasifikuar si mesimdhenie jo e drejtperdrejte.

Vleresimi, edhe pr kt do t flitet n nj kapitull t veant.

4.1. Msimdhnia e drejtprdrejt

Me ane te mesimdhenies se drejtperdrejte mesuesit tregojne, demonstrojne, shpjegojne dhe marrin pergjegjesite me te medha per zhvillimin e mesimit, pershtatin punen e tyre ne perputhje me moshen dhe aftesite e nxenesve. Pervetesimi i njohurive nga nxenesit eshte me i madh ne mesimdhenien e drejtperdrejte, sidomos kur eshte fjala per informacionin faktik.

Ne modelin e hartuar prej Medelin Hunterit, autorja pretendon per nje model universal, pavaresisht nga permbajtja e lendes qe u mesohet nxenesve, organizimi i shkolles, mosha e nxenesve apo statusi socialekonomik i tyre. Ky model perbehet nga hapat e meposhtem permes te cileve arrihen objektivat e mesimit.

Hapi 1 : Hyrja. Kjo ka te beje me gatishmerine dhe vemendjen e nxnsve. Hanteri sugjeron nje periudhe te shkurter per te perseritur apo per te praktikuar ate qe eshte mesuar me pare. Me pas vemendja e nxenesit perqendrohet ne ate ka duhet te mesoje gjate mesimit. Mesuesi nuk duhet ta vazhdoje kete veprimtari pertej kohes se nevojshme gjate se ciles arrihet perqendrimi i nxenesve, njekohesisht ai duhet te jete i sigurt se tani ata jane gati per te nxenit e ri.

Hapi 2 : Objektivat. Mesuesi duhet te informoje ne menyre te qarte nxenesit se far do te jene ne gjendje te bejne ne perfundim te mesimit dhe perse eshte e nevojshme qe ata te pervetesojne permbajtjen e mesimit, kapitullit, etj. Ky hap reflekton pergatitjen e meparshme te mesuesit per percaktimin e objektivave te mesimit.

Hapi 3 : Dhnia e njohurive. Mesuesi duhet te vendose se cili eshte informacioni i nevojshem, qe nxenesit te arrijne objektivat. Ne 'menyre ai do te arsyetoje? Eshte mjaft e dobishme qe mesuesi te percaktoje gatishmerine e nxenesve, perforcimin e nevojave te tyre, thellesine e te kuptuarit te njohurive, parashikimin paraprak te veprimtarive dhe ndonje veprim tjeter te veante.

Hapi 4 : Modelimi. Eshte e rendesishme per nxenesit te kene mundesi te shohin shembuj konkrete te nje produkti perfundimtar te vlefshem per ta. Msuesi duhet te kombinoje nxitesit gojore dhe pamore ne menyre qe nxenesit te perqendrohen ne tiparet kryesore te dukurise, konceptit etj., qe deshiron t'u mesoje nxnsve.

Hapi 5 : Kontrolli per te kuptuarit. Msuesi duhet te vleresoje ne menyre te vazhdueshme nivelin e te kuptuarit t nxnsve.

Hapi 6 : Praktike e udhehequr. Mesuesi duhet te ndjek me kujdes nxnsit gjat perpjekjeve te para t mesuar. Eshte e nevojshme qe ai te qarkulloje midis tyre per tu siguruar se puna qe ata po bejne eshte ne nivel te kenaqshem. Nxenesit duhet te praktikojne shprehite e tyre, por, ne te njejten kohe, ata duhet edhe te kontrollohen, me qellim qartesimin dhe riparimin e mundshem te gabimeve.

Hapi 7 : Praktike e pavarur. Pasi nxenesit te kene riparuar gabimet kryesore, atehere ata mund te zbatojne shprehite, sipas kerkesave te mesuesit : detyre shtepie, referat, ndonje pune tjeter me shkrim apo detyre me karakter praktik.

Duke e veshtruar me sy kritik mesimdhenien e drejtperdrejte, mund te renditim disa perparesi dhe mangesi te saj .

Msimdhenia e drejtperdrejte mund te jete mjaft efikase nese informacioni qe mbart nuk eshte i lehte te gjendet ne menyra e forma te tjera. Ajo eshte, e parapelqyeshme edhe, kur shoqerohet me leximet dhe ushtrimet ne liber dhe eshte nje menyre e mire per te ruajtur interesin e nxenesve. Permes mesimdhenies se drejtperdejte, nxenesit kane mundesi te shohin entuziazmin e mesuesit per materialin, qe e paraqet ne nje menyre interesante. Rekomandohet qe mesimi te filloje me nje permbledhje te ideve dhe te koncepteve qe mesuesi do te paraqese para nxenesve duke u perpjekur keshtu te lidhe konceptet e reja me njohurite e meparshme. Ai duhet te jete i sigurt qe nxenesit te kuptojne do fjale te re qe u nevojitet. Paraqitja e ideve dhe e koncepteve duhet te behet ne nje renditje te pergatitur me kujdes dhe ne menyre logjike, qe eshte e pershtatshme per nivelin e njohurive te nxenesve. Gjate procedimit ne mesim, mesuesi duhet te perdore pyetje per te mbajtur klasen te motivuar dhe te kontrolloje here pas here te kuptuarit e tyre. Nxenesit duhet te njihen menjehere me rezultatet e tyre, ne menyre qe ata vete te dine nese i kane kuptuar drejt apo gabim ato qe mesuesi shpjegon apo diskuton me ta. Mesuesi lipset te jete vigjilent ndaj shenjave te humbjes se vemendjes apo te merzitjes se nxenesve dhe, menjehere, te perfshije ne veprimtari ate nxenes qe paraqet shenja te tilla. Se fundi, mesuesi duhet te vazhdoje mesimin me veprimtari te parashikuara prej tij e qe ndihmojne ruajtjen ne kujtese te materialit te mesuar dhe te realizohet keshtu, edhe transferimi i te nxenit. Nje rregull i mire per mesuesit qe duhet te mbahet parasysh ne mesimdhenien e drejtperdrejte eshte : tregoju nxenesve se far ke ndermend t'u tregosh, tregoju atyre dhe me pas kujtoju se fare u tregove.

Mesuesi duhet te ruhet nga te folurit e shumte, nje zakon ky qe vihet re ne mesimdhenien e drejtperdrejte, sidomos nga mesuesit e rinj. Nese mesuesi mendon per far po ndodh, atehere duhet te qendroje, te beje pyetje a te paraqese nje problem te pershtatshem. Nje tjeter rrezik kur perdoret modeli, mesuesi mund t'u shpjegoje apo t'u tregoje nxenesve dika qe ata e dine qe me pare. Ne menyre te vazhdueshme mesuesi duhet te kontrolloje per keqinterpretime, pasi permes komunikimit verbal keqtransmetohen fakte dhe dukuri. Kur mesuesi rishikon permbajtjen e mesimit qe do te zhvilloje, duhet te sigurohet se ai eshte i pershtatshem per mesimdhenie te drejtperdrejte, pasi jo do ore vlen te organizohet sipas modelit Hanter, psh, ne nje ore mesimi ne lenden e biologjise, mesuesi deshiron qe nxenesit e tij te mesojne sa me shume zbatime te zbulimeve per origjinen e njeriut. Por duke u shpjeguar ne nje forme tregimtare, nuk eshte menyra me efikase per ta permbushur kete synim. Nxenesit kane nevoje edhe te lexojne, te shikojne pamje apo te zbulojne vete dika permes pamjeve, filmave, fotografive etj., te diskutojne me njeri-tjetrin dhe te paraqesin edhe probleme me karakter krijues. Ketu psh, mesuesi nevojitet qe te zhvilloje edhe mesimdhenie jo te drejtpedrejte. E mete tjeter eshte se permes mesimdhenies se drejtperdrejte, perve fakteve dhe informacionit, transmetohen edhe ndjenja, besime, emocione, duke mos e lene nxenesin te gjykoje vete emocionalisht per to. Mesimdhenia e drejtperdrejte krijon nje force varesie te nxenesve nga mesuesi dhe kjo duhet gershetuar me forma pune qe sjellin ne klase shanse per vetvleresim dhe vetarsimim.

4.2. Msimdhnia jo e drejtprdrejt

Perballe kompleksitetit te shoqerise moderne, mesuesit jane te ndergjegjshem, se nxenesit duhet te jene m pershtates dhe krijues. Edhe dinamika e ndryshimit social i kerkon ata te tille. Njohja e fakteve dhe e njohurive, nga njera ane, dhe e teknikave te te nxenit, nga ana tjeter, te veuara, nuk jane te mjaftueshme. Mesimdhenia qe nxit te nxenit zbulues e problemor eshte me pak e strukturuar. Ne disa raste eshte me e pershtatshme qe mesuesi te organizoje punen ne menyre te tille qe t'i nxite nxenesit te mendojne rreth menyrave te ndryshme te zgjidhjes se problemit dhe te punojne te pavarur e aktive per te kerkuar vete informacion. Kjo eshte me e mire se te degjojne nje shpjegim ne forme leksioni, ne nje menyre tregimtare apo te shikojne nje demonstrim te thate qe nuk nxit mendimin e tyre. Duke ndihmuar nxenesit drejt kerkimit e zbulimit te vete njohurive, arrihet qe te menduarit e tyre te jete me produktiv. Edhe ne kete faze, eshte mire qe mesuesi te perdore pyetje per t'i drejtuar nxenesit drejt kerkimit te pavarur te informacionit, te ngreje kontradiksione e te mundohet t'i zgjidhe ato. Mesuesi duhet te vihet ne rolin e nje nxitesi, qe nxenesit te perdorin shembuj dhe modele nga pervoja e tyre, te kerkojne te qartesojne gjerat e paqarta dhe te ndertojne keshtu "paralele" dhe "prerje" ne ndihme te te kuptuarit dhe ruajtes ne kujtese te materialit qe mesojne. Eshte mjaft i dobishem zhvillimi i diskutimeve per te nxitur mendimin kritik, qe i ndihmon nxenesit te shqyrtojne alternativa te ndryshme, te gjykojne zgjidhjet, te bejne parashikime dhe te zbulojne pergjithesimet. Shembull i mesimdhenies se drejtperdrejte eshte modeli i sjelle nga Bruneri. Ne te gjitha punimet e tij, te trajtuara ne kendveshtrimin kognitiv, Bruneri ndihmon qe te depertohet ne mesimdhenien me karakter zbulues (jo te drejtperdrejte). Duke bere fjale per funksionet e klases dhe te mesuesit, ai rendit tri burimet e sjelljes se mesuesit: se pari, mesuesit jane komunikues te njohurive, kjo nenkupton zoterimin e njohurive qe u behen te njohura nxenesve dhe metoden efikase te komunikimit, mesuesi duhet te dije se fare do t'u mesoje nxenesve dhe si do t'i mesoje ata, se dyti, mesuesit jane modele, ata duhet te jene kompetente dhe individe entuziaste, qe i frymezojne nxenesit per dashurine per te mesuar. Sjellja e tyre ne klase eshte nje burim i rendesishem njohurish, udheheqjesh dhe motivimi per nxenesit, se treti, mesuesit jane simbole, perfaqesues te edukimit dhe, ne menyre te veante, figura bindese ne formimin tek nxenesit te qendrimeve, interesave, opinioneve dhe vlerave, duke mos permendur ketu arritjet dhe pervetesimin e njohurive ne te gjitha lendet. Qe te parashikoje dhe te garantoje zhvillimin, permes mesimdhenies sipas Bruner duhet:

Te percaktohen qarte ato pervoja qe krijojne predispozitat e nje te riu drejt te nxenit. Cilat jane ato veprimtari qe do te perdoren ne klase apo materialet qe nevojiten per te mesuar nxenesit? Si mund t'i perfshije mesuesi psh nxenesit te mesojne nje pjesetim me numra shumeshifrore?

Teoria duhet te percaktoj qarte menyren e strukturimit te lendes, per te ndihmuar te nxenit. Mesuesit duhet te percaktojne, nese lenda paraqitet qarte dhe nxenesit e dine se fare do te bejne dhe arrijne te bejne. Keshtu mesuesi vepron si vendimmarres duke vendosur qe materialet mesimore dhe metodat jane te pershtatshme per moshen dhe nivelin e zhvillimit te nxenesve.

Te percaktohen kriteret qe garantojne renditjen optimale per paraqitjen e materialit. A eshte mire qe gjithmone te veprohet duke kaluar nga konkretja tek abstraktja, nga e thjeshta tek e nderlikuara, nga pjesa tek e tera? Apo eshte me mire te paraqitet e tere struktura dhe me pas te plotesohet me pjeset? Kur mesuesit i udheheqin nxenesit drejt disa veprimtarive te percaktuara qe me pare, ata veprojne si vendimmarres. Vendimi duhet te ndikoje fuqishem mbi gjerat e lehta apo te veshtira qe mesojne nxenesit.

Te percaktohet natyra dhe hapesira e shperblimeve dhe te ndeshkimeve. Te nxenit varet nga njohja me rezultatet dhe teoria duhet te tregoje ku, kur dhe ne fare rrethanash duhet te behet korrigjimi, lavderimi ose shperblimi. Mesuesit, ne kete menyre, perfshihen aktivisht ne mesimdhenien me nxenesit duke punuar se bashku per korrigjimin e gabimeve dhe zbatimin e sakte te informacionit.

Bruneri arriti ne perfundimin, se mesuesi duhet te pranoje qe kurrikuli reflekton natyren e njohurive, natyren e nxenesve dhe procesin e te nxenit. Per te qene e suksesshme, nje teori e mesimdhenies duhet te fshije linjat e dallimit qe ndan keto tri dimensione. Kuptimi i struktures se lendes, sipas pikepamjes se Brunerit eshte eshtje qendrore. Objektivi i pare, qe eshte do veprim i te nxenit, mbi dhe pertej kenaqesise qe ai mund te jape, duhet te na sherbeje ne te ardhmen. Te nxenit nuk te merr per te te uar diku, por lejon qe, me vone, te shkohet me lehtesi pertej asaj qe aktualisht dihet. Sikurse vuri ne dukje Bruneri, te kuptosh strukturen e lendes do te thote te mesosh ndertimin e saj dhe menyren se si jane lidhur midis tyre konceptet, dukurite etj. Ideja me qendrore eshte qe nxenesit mesojne dhe i zbatojne njohurite edhe ne lende e fusha te tjera. Nese nxenesit e kuptojne strukturen e lendes, ajo behet me e kuptueshme per ta, ndihmon kujtesen, shpejton transferimin e te nxenit.

Si e ndihmojne idete e Brunerit mesimdhenien? Bruneri eshte i mendimit qe nese mesuesit kuptojne stadet e zhvillimit mendor neper te cilat kalon femija, atehere ata kane mundesi t'ia adaptojne mesimdhenien moshes dhe zhvillimit te nxenesve. Keto stade i quan menyrat e paraqitjes.

Niveli i pare eshte menyra e dekretimit te paraqitjes. Femija i vogel e njeh boten vetem duke vepruar me te, perndryshe, objekti nuk ekziston per te. Sikurse ve ne dukje Bruner, madje, edhe ne jeten e te rriturit, ka raste kur fjalet nuk mund te shprehin nje pervoje te caktuar.

Niveli i dyte eshte menyra ikonike e paraqitjes, term i Brunerit per organizimin perceptual. Per nje individ qe perballohet me nje seri detyrash qe ne dukje nuk kane lidhje midis tyre, zbulimi i modelit e ben punen me te lehte. Problemet e formuluara me fjale jane nje shembull i mire per kete. Kur nxenesit perceptojne hapat e nevojshem (modelin) per te zgjidhur problemin, atehere zgjidhja behet me realiste dhe me e lehte.

Niveli i trete eshte menyra simbolike e paraqitjes. Ne kete nivel femija angazhohet ne veprimtari simbolike si gjuha (e folur apo e shkruar) e matematika. Bruneri pohonte qe, kur femijet perkthejne pervojen ne gjuhe, ata futen ne boten e mundesise, e cila i afteson te zgjidhin probleme dhe te perfshihen ne mendimin krijues.

Nxenesit mesojne ne perputhje me ate menyre qe bejne paraqitjen. Per Brunerin, mesimi i nje lende perfshin tri procese simultante: marrjen, transformimin dhe vleresimin e informacionit.

Marrja e informacionit te ri (qe zevendeson ose zgjeron ate qe nxenesit e dine) eshte faza fillestare. Ketu femija bashkon stimulin e mjedisit me menyren ekzistuese te paraqitjes, me ane te veprimit fizik, formimit te imazheve apo abstraksionit, duke krahasuar dhe gjykuar. Per ilustrim, le te marrim nje shembull nga historia, perpara se nxenesit te kuptojne valen ne rritje per liri dhe pavaresi te popullit te Kosoves, ata duhet te jene te mirinformuar per historine e popullit kosovar, e ne menyre te veante, ate te dhjetevjeareve te fundit.

Transformimi eshte faza e dyte. Kur nxenesit kerkojne informacion, ata duhet te kryejne veprime ose ta ndryshojne ate ne perputhje me detyrat e reja qe shtrohen para tyre. Bruner, zakonisht, perdor ilustrimin per te shkuar pertej informacionit te dhene, psh, duke kaluar ne korridorin e shkolles degjoni zerin e nje mesuesi qe shpjegon. Nga zeri e njihni ate. Ne kete menyre kjo tregon se stimuli verbal (fjala e mesuesit) vepron tek degjuesi (kalimtari) dhe formoni idene e mesuesit qe e njihni.

Vleresimi eshte faza e fundit. Nxenesit pyesin veten nese kane vepruar ne menyre te suksesshme me informacionin. Cili informacion eshte i pershtatshem per ta? A ishte i sakte?

Bruneri beri edhe rekomandime specifike per mesimdhenien, ne menyre te veante, ato lidhen me perdorimin e vazhdueshem te te nxenit zbulues. Ai theksonte se midis mjaft mjeteve ne ndihme te mesimdhenies, ndihmesi kryesor per te nxenit ne klase ende mbetet mesuesi. Nese lexuesi beson ne parimet kognitive te te nxenit, duhet te marre ne konsiderate edhe sugjerimet me poshte.

Se pari, nese mesuesi deshiron te jape mesim ne menyre efikase, ai duhet te zoteroje plotesisht lenden e tij.

Se dyti, ai duhet ta kete te qarte se perben nje model ne klase. Mesuesit, qe nuk kane imagjinate te zhvilluar, nuk jane entuziazte dhe jane te pasigurt, e kane te veshtire t'u ngjallin nxenesve dashurine per te nxenit, kjo behet me e dukshme kur nxenesit vene re se mesuesit i mungon kembengulja per t'i mesuar si duhet ata. Mesuesi duhet ta dije mire se nxenesit e identifikojne ate si model dhe shpesh kerkojne ta krahasojne me veten e tyre.

Mesimdhenia jo e drejperdrejte ka nje vend te dallueshem ne klase, perderisa ajo i ndihmon nxenesit jo vetem te mesojne konceptet, por edhe te aftesohen te nxjerrin perfundime dhe te formojne pergjithesime. Njohurite qe perftohen prej ketij procesi mund te jene me shume te kuptueshme per nxenesit, per shkak te veteperfshirjes se tyre, e cila i ndihmon ne zbulimin e struktures se lendes. Ata kane mundesine te shohin lidhjen e temave mesimore me njera-tjetren, brenda nje lende, por edhe midis lendeve. Te dy se bashku, motivimi dhe ruajtja ne kujtese e materialit te mesuar, rezultojne te jene shume me cilesore me kete tip mesimdhenieje.

Duhet te theksojme se ka edhe disa mangesi ky tip i mesimdhenies, prmbajtja e temes dhe situata duhet te jene te pershtatshme. Gjithashtu, edhe koha ne dispozicion dhe perpjekjet duhet te jene ne mase te konsiderueshme, po u sigurua kjo, atehere do te arrihen me te vertete rezulate te paparashikuara me pare, pozitive ose negative. Keshtu, psh, nxenesit e nje klase mund te jene shume te zhurmshem, por aktive, nese angazhohen ne veprimtari. Kjo detyron mesuesin te kontrolloje problemet qe mund te lindin. Si pasoje e angazhimit ne pune te pavarur, ata mund te arrijne perfundime qe permbushin plotesisht objektivat e caktuara nga mesuesi. Ne kete menyre, duke kaluar nga mesimdhenia e drejtperdrejte ne ate jo te drejtperdrejte, eliminohen problemet, por edhe nxenesit mesojne permes veprimtarive te pavarura.

Nje nga rekomandimet me me vlere per mesuesin, per te shmangur deshtimin ne kete lloj mesimdhenie eshte qe te jete mbeshtetes per nxenesit. Mund te ndodhe, qe nxenesit te bejne nje fillim te gabuar te veprimtarise, te bejne supozime te gabuara dhe ne kete menyre, mund te arrijne ne perfundime te tilla. Mesuesi duhet te punoje me nxenesit, te perforcoje ato ka nxenesit i bejne mire. Ne kete menyre, duke punuar te pavarur, ata do te perfitojne me shume se sa nga mesimdhenia e drejtperdrejte. Ne te njejten kohe, mesuesi duhet t'i nxite te bashkepunojne me njeri tjetrin. Kjo gje i ndihmon te zbulojne ide te reja dhe te nxiten edhe marredheniet pozitive midis tyre.

Se bashku, mesimdhenia e drejtpedrejte dhe jo e drejtperdrejte jane te nevojshme ne klase, perderisa nxenesve u nevojiten fakte perpara se te fillojne te zgjidhin probleme. Gjithashtu, perdorimi i kombinuar i dy tipave, argumentohet me domosdoshmerine per t'u mesuar nxenesve keto shprehi me karakter adaptues, pasi do t'u duhen t'i perdorin me pas edhe jashte klases.

A. Literatur baz:

1. Woolfolk Anita, Psikologji edukimi, Tiran 2011, fq. 417 452.

2. Musaj Bardhyl, Psikologjia e edukimit, Tiran, 1999.

3. Robert F. Biehler & Jack Snowman, Psikologjia e zbatuar n msimdhnie, Tiran, 2004.

4. Myftiu Johana, Psikologji edukimi, msimdhnia dhe t nxnt, Elbasan, 2013, fq 365-382.

B. Literatur e rekomanduar:

1. Tamo A, Rapti E, Karaj Th, Msimdhnia dhe t nxnit, Tiran, 2005.

2. Zenel I, Bazat psikologjike t t nxnit (Mekanizmat e funksionimit t mendjes), Prishtin, 2006.

3. Zenelaj I, Bazat psikologjike t t nxnit (Mekanizmat e funksionimit t mendjes), Prishtin, 2006.

4. Charles G. Morris, Albert A. Maisto, Psikologjia shkenca e proceseve mendore dhe sjelljes njerzore, Tiran, 2008.

5. Ross Vasta, Marshall M. Haith, Scott A. Miller, Psikologjia e fmijs, shkenca modern, Tiran, 2007.

6. Zwiers, Jeff Zhvillimi i shprehive t menduarit n shkoll, pr klasat 6-12, Tiran 2005.

7. Save the Children, Disiplina positive n klasa gjithprfshirse, msimdhashse. Nj udhzues pr msuesit dhe trajnert. Tiran, 2007.

N kt leksion do t prqendrohemi te msimdhnia dhe te msuesit. S pari do t shikojm se n mnyr e bn planifikimin msuesi, prfshir edhe n mnyr i prdor taksomanit e objektivave msimore ose t temave q prbjn bazen e planifikimit. dim tjetr pr msimdhnien? A ekzistojn karakteristika t veanta q dallojn msuesit e efektshm nga ata t paefektshm? N kt pik do t vm n dukje rndsin q kan nj sr faktorsh. Njherit, duke marr n konsiderat mnyren e caktimit t qllimeve dhe t hartimit t planeve, kalojm tek shqyrtimi i disa strategjive t prqendruara te msuesi si: shpjegimi, puna e nxnsit n klas, detyrat e shtpis, t pyeturit dhe diskutimet n grup. Nj vend t veant zn metodat e prqendruar te nxnsit. N kohn kur do ta keni mbaruar kt kapitull, duhet t jeni n gjendje tu prgjigjeni ktyre pyetjeve:

Cilat jan karakteristikat e msuesve t efektshm?

Kur dhe n mnyr duhet q msuesit t prdorin planifikimin e objektivave dhe t temave t msimit?

N cilat situata do t ishin m t prshtatshme secili nga formatet si: shpjegimi, puna e pavarur, kontrolli i dijeve dhe diskutimi n grup?

Si ndryshon roli i msuesit n metodat e msimdhnies s drejtprdrejt dhe konstruktiviste?

PAGE

| Prof. as. dr. Fatmir Vadohej