128221740 Savremena Politologij1 Docx 3

8/9/2019 128221740 Savremena Politologij1 Docx 3

1/26

Savremena politologija 2012

1

1. Grupe, interesi i pokreti

Obrasci politikih odnosa promjijenili su se u dvadesetom vijeku zbog porasta oraganizovanihgrupa i interesa. 50-tih i 60-tih godina dvdesetog vijeka, poslovne interesne grupe, sindikati,poljoprivredi lobiji i slini preuzeli su ulogu kljunih politikihaktera.

Grupe se mogu podijeliti na tri tipa:

Obiajne

Institucionalne

Asocijativne

Obiajne grupesu ukorijenjene u strukturi drutva, poto se njima pripada samim

roenjem,a ne ukljuivanjem(porodica, pleme, kasta i etnika grupa). Obiajne grupe sezasnivaju na zajednikom porijeklu i tradicionalnim vezama i odnosima, najznaajniju uloguimaju u zemljama u razvoju.

Insticucionalne grupesu dio vladinog aparata i pokuavaju da vre uticaj u njemu i kroznjega. Nisu autonomne ili nezavisne, birokratija i vojska su najizrazitiji primjeri

institucionalnih grupa.

Asocijativne grupeosnivaju ljudi koji se ujedinjuju radi ostvarivanja zajednikih,ogranienih ciljeva. Obiljeja su : dobrovoljno djelovanje i zajedniki interesi, tenje ilistavovi. Grupe su za pritisak, obino se smatraju obiljejem industrijskih drutava. Kada jeosnovna uloga ovih grupa da odravaju odnose sa vladom i drugim javnim tijelima, obino senazivaju interesnim.

Interesne grupe se razlikuju po veliini i obliku. Dvije su najee podjele:

Grupe posebnih interesa i promotivne grupe

Insajderske i autsajderske grupe

Grupe posebnih interesa(nazivaju se jo i protektivne ili funkcionalne) postoje da zastupaju

li tite interese svojih lanova. Sindikati, poslovna, trgovaka i profesionalna udruenja sunajistaknutiji primjeri ovog tipa. Predstavljaju odreenio dio drutva: radnike, poslodavce,

potroae, etnike ili vjerske zajdenice . . samo one grupe koje su ukljuene u proizvodnju,raspodjelu i razmjenu robe i uloga mogu se smatrati funkcionalnim.

Promotivne grupenastale su radi zastupanja zajdenikih vrijednosti, ideala i principa. Zalause za kolektivne,a ne posebne interese.

Insajderske grupeimaju redovan, privilegovan i obino institucionalizovan pristup vladi uvidu uobiajenih kosnultacija ili prisustva u vladinim tijelima


2/26


2

Autsajderske grupevlada ili ne konsultuje ili to radi neredivno i obino ne na najviemnivou.

Modeli uestvovanja u politici

Najznaajniji modeli politike interesnih grupa su:

Pluralizam

Korporativizam

Nova desnica

Pluralistike teorijeprikazju uestvovanje grupa u politici u najboljem svijetlu. Osnovnateza pluralizma je da je politika mo podijeljena i iroko rasprostranjena. Prema

pluralistikom gleditu, uestvovanje grupa u politici je u osnovi demokratskog procesa. Po

ovoj teoriji, sve grupe i interesi sposobni su da se oragnizuju i ostvare pristup vladi,unutranje su otvoreni tako to voe prestavlaju interese i vrijednosti njenih lanov, a politikiuticaj priblian je njihovoj veliini i snazi podrke koju uivaju. Otuda, politiku grupaodlikuje priblinna ravnotea snaga. Ovakvo optimistino vuenje grupa kritikovali sumarksisti i elitisi. Elitisti osporavaju emirijske vrijednosti pluralista, prizaju samo jedno lice

moi. Marksisti istiu da je politika mo tijesno povezana sa svojinom nad proizvodnimbogatstvom, ime sugerie postojanje kapitalistike vladajue klase. Za neomarksiste to seogleda u takmienju nejednakig grupa poslodavaca i radnika gdje prvi kontroliu privredneresurse, drtveni8 status i pristup vladi, s kojim se drugi ne mogu mjeriti.

Korporativistiki modelipokuavaju da spoznaju posljedice bliih veza koje u industrijskomdrutvu postoje izmeu grupa i drave. Korporativizam je drutvena teorija u kojoj senaglaava privilegovan poloaj odreenih grupa u odnosu na vladu, to im daje mogunost dautiu na formulisanje i sprovoenje javne politike.

Pomijeranje ka korporativizmu u razvijenim kapitalistikim drvama izazvalo je velikubojazan zbog uloge i moi interesnih grupa. Prvo, korprativizam je znaajno smanjio broj iraznolikost grupa koje su imale pristup vladi. Drugo, kororativizam prikazuje intersene grupe

kao hijerarijski organizovane asocijacije kojima dominiraju voe koje nisu neposrednoodgovorne lanovima. Korporativizam djeluje kao mehanizam kontrole drutva. Tree,

izraena je zabrinutost zbog prijetnje koju korporativizam predstavlja predstavnikojdemokratiji.

Model nove desnice: nenaklonost nove desnice prema interesnim grupama ideoloki potieod individualizma koje je osnov neoliberalne ekonomije. Zato se na drutvene grupe ikolektivna tijela svih vrsta gleda s nepovjerenjem, to se jasno oituje u prvenstvu koje novadesnica daje trinoj privredi, zasnovanoj na preduzetnitvu i autonomiji pojedniaca.


3/26


3

Oblici uestvovanja grupa u politici

Najznaajniji inioci koji odreuju uticaj grupa su:

Politika kultura

Institucionalno ureenje

Priroda partijskog sistema

Priroda i nain voenja javne politike

Politika kultura je kljuna iz dva razloga. Prvo, odreuje da li se na interesne grupe gledakao na legitimne ili nelegitimne aktere, da li su njihovo osnivanje i uticaj dozvoljeni i

podstaknuti i obrnuto. Drugo, utie na spremnost ljudi da osnivaju udruenja i prikljuuju seorganizovanim intersima i uestvuju u politici grupa. Reimi mogu da sprovode monizam igue sve oblike dobrovoljnog udruivanja da bi osigurali jedan dravni centar moi, koji se ne

moe dovesti u pitanje. S druge strane, pluralistiki reimi ne samo da dozvoljavaju politikugrupa ve je podstii, a u nekim sluajevima i zahtijevaju.

Institucionalno ureenje vlasti je znaajno za djelatnost interesnih grupa, jer omoguavapristup politikom procesu. Unitarni i ventralizovani politiki sistemi tee da suze oblastpolitikog djelovanja grupa i usmjere ga na izvrnu last. Ovim se snaan naglasak stavlja nastatus insajdera i poveava mogunost aktuelne vlade da odlui da li e odgovoriti na pritiskeinteresnih grupa.

Na politiku interesnih grupa utie i partijski sistem. U sistemu sa dominatnom partijom,

prirodno se tei suavanju fokusa politike grupa, koja je usmjerena na vladajuu partiju.

Nivo aktivnosti grupa zavisi od promjena u javnoj politici, naroito od stepena intervencijedrave u privrednom i politikom ivotu. Po pravilu, intervencionizam ide uporedo sakorporativizmom iako postoji rasprava o tome ta je uzrok, a ta posljedica.

Priroda grupa i sredstva koja im stoje na raspolaganju odreuju njihovu politiku strategiju:

Naklonost javnosti prema grupi i njenim ciljevima

Veliina lanstva ili baza aktivista

Financijska mo i organizacione sposobnosti

Sposobnost da se primjene sankcije

Veze sa politikimpartijama ili vladinim institucijama

Osnovni kanali pristupa su: birokratija, skuptina, sudovi, politike partije, mas-mediji,nadnacionalne institucije.

Interesne grupe se koncerntriu na birokratija kao kljunu instituciju u procesu usvajanjapolitike. Pristup je obin ogranien na najznaajnije funkcionalne i ekonomske grupe, kao tosu velike korporacije, udruenja poslodavaca,sidikati, interesi poljoprivrednika i uticajne

profesije. Najznaajniji je odnos izmeu visokih birokrata i podeih poslovnih, industrijskihinteresa. Ovaj odnos je obino uvren rotirajuim vratima , kroz koja poslije


4/26


4

penzionisanja na dobro plaene poslove u privatnom biznisu, dolaze birokrate.Dva su iniocakoja su dodatno ojaala kontrolu nad misnistrima i birokratima jesu mogunost lakeg

premjetanja proizvodnje i investiranje u globalnu ekonomiju.

Uticaj koji se ostvaruje preko skuptine,obino se naziva lobiranje, znaajan je vid aktivnostiinteresnih grupa. Znaaj skuptine ili zakonodavnog tijela zavisi od dva inioca: prvo, oduloge koju lobisti imaju u politikom sistemu i stepena njihovog uticanja na politiku, i drugo,od snage i discipline interesnih grupa.

U sistemima u kojima sudovi ne mogu da ospore zakone i rijetko kontroliu djelovanjeizvrne vlasti,aktivnost interesnih grupa usmjerene na pravosue imaju samo ogranienznaaj.

Pritisak interesnih intersenih grupa vri se i preko politikih partija.Ponekad su partije i grupe

blisko povezane historijskim,ideolokim i institcionalnim vezama. Osnovni nain na kojigrupe utiu na partije jeste finansiranje njihovih predizbornih kampanja.

Grupe pokuavaju da utiu na vladu i preko mas-medija i kampanja usmjerenih na javnomijenje. Primjenjuju se peticije,protesti,demonstracije, graanska neposlunosti upotrebanasilja. To se dogaa iz jednog od dva razloga:Mogu da ukau na autsajderski status grupe injenu mogunost da ostvari direktan pristup kreatorima vlade ili su posljedica rada njenihaktivista odnosno prirode ideolokih ciljeva.

Posljednih decenija 20.-tog vijeka djelovanje intersenih grupa sve vie se prilagoava uticajuglobalizacije i jaanju nadnacionalnih tijela. Istiu se humanitarne i ekoloke organizacijekoje ve imaju meunarodnu organizaciju i lnove u mnogim zemljma.

Drutveni pokreti

Prvo je nastao radniki pokret koji se zalagao za poboljanje uslova rada i ivota radnikeklase, zatim razliiti nacionalni pokreti koji su se ugl.borili ua nezavisnot od vienacionalniheuropskih imperija, katoliki pokret kojise zalagao za emancipaciju, davanjem pravakatolicima. Na faistike i desniarske autoritarne grupe uglavnom se gledalo kao na pokreteane kao na politike partije.

Novi drutveni pokreti, novina je dok su njihovi tradicionalni pandani bili bili pokretipotlaenih ili diskrimisanih, savremeni pokreti su uglavnom privukli mlade,dobro obrazovanei relativno imune. Ovo je povezano sa drugom razlikom: novi pokreti obino imaju

postmaterijalistiko usmjerenje jer su vie za pitanja kvaliteta ivota2 nego za drutveniporedak. Njihovo ideoloko stanovite je povezano sa novom desnicom,ona dovodi u pitanjepreovaldavajue drutvene ciljeve i prihvata libertalijanske tenje. Jo jedna razlika izmeutradiiconalnih i novih drutvenih pokreta je da ovi drugi uglavnom imaju organizacionustrukturu koja naglaava decentralizaciju i participativno donoenje odluka i da su razvilinove oblike politikog aktivizma. Prema masovnim teoretiarima,novi dr.pokreti uglavnom se

objanjavaju kao racionalni i instrumentalni akteri. Tee je ocijeniti uticaj drutvenihgrupa,nego politike partije i interesne grupe,zbog ire prirode ciljeva.


5/26


5

Pojmovi:

Asocijacija: dobrovoljno stvorena grupa koja ima zajednike interese ili interesovanja.

Interes: ono to koristi pojedincuili grupi;interesi obino se shvataju kao objektivni ili stvarni.

Interesna grupa: jeste organizovano udruenje iji je cilj uticanje na politiku ili na djelovanjevlade.Razlikuju se od politikih partija po tome to utiu spolja,ane da osvoje vlast ili je vre.Razlikuju se od drutvenih pokreta po tome to inaju formalniju organizaciju,ali nemajuformalno lanstvo.

Direktna akcija:politika akcija koja se sprovodi van ustavnog i pravnog okvira,obuhvatadjelovanja od pasivnog otpora do terorizma.

Korporativizam je sredstvo kojim se organizovane interesne grupe ukljuuju u proces

vladavine.Autoritarni korporativizam je ideologija ili ekonomski oblik,dovodi se u vezu saitalijanskim faizmom.Liberalni se odnosi na tendenciju u zrelim liberalnim demokratijama daorganizovani interesi imaju privilegije i institucionalizovani pristup odreivanju politike.

Tripartitnost: mrea organizacije koje predstvaljaju vladu,poslodavce i sindikate,cilj jeinstitucionalizovanje dogovaranja meu grupama.

Javni izbor je dio teorije racionalnog izbora i zasniva se na postavkama neoklasineekonomije.

Monizam: vjerovanje samo u jednu teoriju ili vrijednost,politiki se iskazuje u iznuenojposlunosti unitarnoj vlasti i zato je implicitno totalitaran.

Intervencionizam: vladina politika iji je cilj regulisanje privrede ili upravljanjenjome,politika angaovanja ili uestvovanja.

Lobi se moe poistovjetiti sa intersnom grupom jer je cilj i jednih i drugih uticanje na javnupolitiku.Lobirati znaci neposredno zastupati interese i direktno se obraati kreatorima politike.

Graanska neposlunost je krenje zakona koje se opravdava viim vjerskim,moralnim ilipolitikim principima.

Drutveni pokret je poseban oblik kolektivnog ponaanja u kojem motiv za djelovanje ivelikoj mjeripotie od stavova i tenji lanova, odvija se u okviru slabe organizacionestrukture..esto obuhvataju intersene grupe i mogu da dovedu do nastanka politikih partija.

Nova levica:obuhvata mislioce i intelektualne pokrete koji su teili obnovi socijalistike misliradikalnom kritikom razvijenog industrijskog drutva.

Masovno drutvo:drutvo ija su obiljeja atomizam i kulturna i politikaneukorjenjenost,istuu se negativne pojave u savremenim drutvima.

Postindustrijsko drutvo:drutvo koje je prestalo da zavisi od ind.proiz.i sve vise se zasniva naznanju i komunikaciji,informaciono drutvo.


6/26


6

2. Ustavi, pravo i sudstvo

Ustavi su se tradicionalno smatrali znaajnim iz dva razloga. Prvo, vjerovalo se da daju opissame vlasti kao i precizan uvod u ulogu znaajnih insitucija. Drugo, smatrali su se

najvanijim dijelom liberalne demokrtije i njenom odreujuom osobinom. Cilj ustava je dauspostave odreena metapravila politikog sistema. Ustav obezbjeujestabilnost,predvidjljivost i red u vladinim djelatnostima.

Ustavi se mogu klasifikovati na razliite nacine :

U zavisnosti od oblika i statusa njegovih odredaba

U zavisnosti od naina na koji se moe promjeniti

U zavisnosti od stepena u kojem se primjenjuje

U zavisnosti od sadrine i institucionalnog ureenja koje uspostavlja

Tradicionalno, naglaava se razlika izmeu pisanih i nepisanih ustava. Pisani ustavi susadrani u zakonima, dok se nepisano oslanjaju na obiaje i tradiciju. Nijedan ustav nije u

potpunosti pisan, u smisku da su sva njegova pravila formalna ipravno primjenjiva. Takoer,ni jedan ustav nije potpuno nepisan,u smislu da njegove odredbe nemaju pravilnu sutinu,odnosno da su sve konvencije,obiaji i tradicije. Svaki ustav je mjeavina pisanih i nepisanih

pravila, iako se ravnotea meu njima znatno razlikuje. Od podjele na pisane i nepisaneustave,jeste razlikovanje kodifikovanih i nekodifikovanih ustava. U kodfikovanom ustavu

kljune ustavne odredbe sakupljene su na jednom mjestu u okviru jednog pravnog dokumenta,koji je poznat kao pisani ustav ili ustav. Znaaj kodifikovanja:

1) U kodifikovanom ustavu dokument je sam po sebi najvii,poto predstavlja viepravo,najvii zakon u zemlji. Ustav obavezuje sve politike institucije ukljuujui ione koje usvajaju obine zakone,na taj nain se uspostavlja hijerarhija zakona.

2) Status kodifikovanog dokumenta obezbjeen je time to su makar neke od odredabaukorjenjene,odnosno teko ih je promjeniti ili ponititi.

3) Logika kodifikovanja namee ustav, poto odreuje obaveze,ovlatenja i funkcije

institucija vlasti kao i vii zakon,mora da bude pravedan,to znai da sva politikatijela moraju da potpadaju pod vlast sudova,posebno vrhovnog ili ustavnog.

Nekodifikovani ustav i nisu brojni,imaju razliita obiljeja. Najznaajniji su: statutarnizakoni,koje usvaja Parlament,obiajno pravo,konvencije i djela nacionalno znaajnih autora.

Nepostojanje kodifikovanog dokumenta podrazumjeva da legislatura imna

suverenu,neogranienu vlast.

Prema altrenativnoj klasifikacii,pravi se razlika itmeu vrstih i mekih ustava. Kodifikovaniustavi su uglavnom relativno vrsti,poto su njihove odredbe na neki nain sadrane u viemzakonu. Nekodifikovani se pokazuju kao meki i prilagodljivi zato to od ustavnog znaajamogu da se projene redovnom zakonodavnom procedurom,a konvencije su po svojoj prirodi

zasnovane na tradiciji i primjeni.Ne postoji jednostavan odnos izmeu pianih ustava irigidnosti ili nepisani i fleksibilnosti.


7/26


7

Zatita slobode

U liberalnim demokratijama se esto podrazumjeva da je osnovna svrha ustava da ograniivlast kako bi se zatitile individualne slobode. Otuda se ustavi obino smatraju sredstvom

uspostavljanja i odravanja ograniene vlade. Liberalni konstitucionalizam je uticao da se umnogim sluajevima obezbjede klasine ili tradicionalne graanske slobode (slobodaizraavanja,ispovjedanja vjere,okupljanja i govora)koje se smatraju fundamentalnim jer suustavno zagarantovane. Negativna prava imaju liberalno obiljeje time to spreavaju dravuda narui slobodu pojedinca,(sfera vladine neaktivnosti).Pozitivna prava izazivaju sporove,jersu povezana sa poveanjem,a ne smanjivanjem vlade i zato to ispunjivanje njihovih odredbizavisi od ekonomskih i drutvenih resursa koje stoje na raspolaganju dravi.

Proces legitimizacijeima dvije dimenzije. Postojanje ustava gotovo je preduslov da dravapripada meunarodnoj zajednici kao i da je ostale drave priznaju. Znaajnije od toga je da se

ustav upotrijebi za stvaranje legitimiteta u okviru drave.

Znaaj ustava

Pretpostavka je da ustav prua korist kao to su politika stabilnost,ograniena vlada igarantovana prava i slobode. Ustavi funkcioniu u odreenim uslovima. Oni ispunjavaju svojerazliite uloge samo kada ih podrava niz drugih kulturnih,politikih,ekonomskih i drutvenihuslova.Ustavi naroito moraju da budu u skladu sa politikom kulturom i da ih ona

podrava,uspjeni ustavi su u istoj mjeri proizvod politike kulture koliko i njen tvorac. Drugiveoma znajan faktor je da li ustav potuju vladari i da li je u skladu sainteresima i

vrijednostima preovlaujuih grupa.

Pravo, moral i politika

Pravo je poseban obilk drutvene kontrole,koja je podrana sredstvima prinude,ono odreujesta se moe,a ta ne uiniti.Moral se odnosi na etika pitanja i razliku izmeu pravilnogi

pogrenog,on odreuje ta bi trebalo,a ta ne bi trebalo da bude uinjeno. Moral se obinosmtra subjektivnim.

Svrha nauke pozitivnog pravabila je da poimanje prava jednostavno razdvoji od

moralnih,vjerskih i mistinih pretpostavki

Teorijom pravnog pozitivizma (D.Ostin) zakon se nije definisao saglasno viim moralnimili vjerskim naelima,ve prema injenici da je ustanovljen i da se primjenjuje,pravo je pravozato to se potuje. Primarna pravila reguliu drutveno ponaanje i mogu se smatratisadrinom pravnog sistema. Sekundarna pravila su ona kojima se oblatenja prenose naisntiucije vlasti.Njima se definie nain na koji se primarna pravila stvaraj,primjenjujui sudskitumae,ime se odreuje i njihova vanost.

Poimanje prava dijelom potie od liberalne teorije prema kojoj je prava osnovi garant

ureenog civilizovanog ivota i u znaajnoj mjeri zasniva se na teoriji drutvenog ugovora.Uloga prava je da zatiti prava svakog lana drutva i sprei naruavanje njegovih prava i


8/26


8

sloboda.Liberali insistiraju na tome da je pravo neutralno,tj.iznad politke.Liberali istiuuniverzalni autoritet prava,koji je sadran u principu vladavine prava,posebno sudije kojemoraju da budu nezavisne,u smislu da su iznad ili izvan vladinog aparata i da ne potpadaju

podpolitki uticaj. Alternativno poimanje prava izneli su konzervativni teoretiari.Po njima

pravo je u tolikoj mjeri povezano sa poretkom da pravo i poredak postaju jedan,jedinstvanpojam.Ovakvo shvatanje potie iz dva izvora.Prvo,izrazito pesimistiko,ak ihobovskovienje ljudske prirode.Drugo,gledita o znaaju prava jeste vjerovanja da drutvenastabilnost zavisi od kulture i postojanja zajednikih vrijednosti.

Sudstvoje grana vlasti koja ima ovlatenje da odluuje u pravnim sporovima.Osnovna uloga

sudija je da odreuju tumaenje zakona,u smislu da tumae ili ili konstriu pravo.ova uloga serazlikuje od drave do drave i njihovih sistema.Jedna od osnovnih odlika sudstva jste da susudije potpuno nezavisni i nepolitiki akteri,to je u liberalno-demokratskim sistemimaodreujue obiljeje.Sposobnost sudija da budu iznad politike obino se smatra osnovnimgarantom razdvojenosti prava i politike.

Pojmovi:

Ustav: skup pravila,pisanih ili nepisanih, kojima se odreuju obaveze,ovlatenja i funkcijerazliitih isnstitucija vlasti,njihovi meusobni odnosi kao i odnosi izmeu drave i pojedinca.

Konvencija:ustvana konvencija ja pravilo ponaanja koje se ne zasniva na pravu,ve naobiaju ili presedanu.

Obiajno pravo:pravo zasnovano na obiajima i presedanu,i koje je zajednikoza sve.Izborna diktatura:ustavna neravnotea u kojoj izvrnu vlast kontrolie samo elja da se

pobjedi na sljedeim izborima.

Kostitucionalizam: postojanje ograniene vlade koja osigurava ustav,postoji kada su vladineinstitucije i politiki procesi efikasno ogranieni ustavnim pravilima.

Ograniena vlada:vlada koja djeluje u okviru ogranienja,koja obino nameu zakoni,ustav iliinstitucionalna kontrola i ravnotea.

Negativna prava:prava koja oznaavaju domen neogranienog djelovanja graana i takokontroliu odgovornost vlade.

Pozitivna prava:prava na osnoju kojih se iznose zahtjevi vladi za davanje resursa i

podrke,ime se proiruju njene odgovornosti.

Sloboda:znai da se misli i djeluje na nain na koji se eli,pozitivna slobodase dovodi u vezusa postizanjem odreenog cilja ili koristi,negativna sloboda znai nametanje,nepostojanjespoljanjih ogranienja.

Parlamentarni suverenitet je apsolutna i neograniena vlast parlamenta,legislature koje seiskazuje u sposobnosti da se donese,promjeni i poniti bilo koji zakon.


9/26


9

Pravo skup javnih i primjenjivih pravila koja se sprovode u politikoj zajdenici,pravo seobino smatra obavezujuim.

Ljudska prava su prava oja pripadaju ljudima samim roenjem,ona su savremen i sekularan

oblik prirodnih prava.

Vladavina prava je naelo prema kojem bi zakon trbalo da vlada jer uspostavlja obrazac sakojim cjelokupno ponaanje treba da bude u skladu.

Boansko pravo:doktrina prema kojoj vladare bira Bog,te stoga imaju neogranienuvlast,odbrana monarhijskog apsolutizma.

Libertijaniza,:vjerovanje sa domen individualne slobode treba da bude to vei,obino sedovodi u vezu sa pokuajem da se to vie ogranii sfera javne vlasti.

Ratni zloini:inovi kojima se kre meunarodne konvencije o voenju rada,obino ukljuujuagresivno voenje rata ili zloine koji se ine nad civilima ili ratnim zarobljenicima.

Neutralnost je odsustvo bilo kojeg oblika privrenosti ili pristrasnosti,odbijanje da se stane naneiju stranu.

Nezavisnost sudstva:ustavni princip prema kojem treba da postoji striktna podjela izmeusudske i ostalih grana vlasti,primjena principa podjele vlasti.

Ocjena ustavnosti je ivlatenje sudstva da ocijeni i eventualno poniti zakone,dekrete idjelovanja drugih grana vlasti,naroito zakonodavne i izvrne.

Derimandering manipulacija granicama izbornih jednica da se obezbjedila prednost zaodreenu partiju ili kandidata.

Sudski aktivizam spremnost sudija da arbitriraju u politikim sporovima,naspurot toma dasamo sapotavaju tumaenje zakona.

3. Skuptine

Predstavljanje

Skuptine igraju vanu predstavniku ulogu i veza su izmeu vlade i naroda. Predstavljanjejeste sloen princip koji ima vise suprotstavljenih imlikacija, u drugoj teoriji predstavljanja,doktrini ovlatenja stranke se doivljavaju kao glavni mehanizmi kojima se sprovodi

predsttavljanje, a ne skuptine.

Politika porcije svinjetine:Obiljeje ovog stila politike je usvajanje prijedloga zakona da bi seobezbijeile privilegije odreenim izbornim oblastima. Skuptine su esto mehanizmizastupanja interesa. To je naroito sluaj u zemljama gdje one znaajno utiu na kreiranje

politike,a stranaki sistemi su dovoljno labavi da omoguavaju pristup interesnim sferama.

Skuptine sve vie postaju kontrolna tijla ija je glavna uloga da proizvede odgovornu vladu iveina je razvila institucionalne mehanizme da bi olakala ovu ulogu. S obzirom na to da se


10/26


10

ispitivanje i rasprava vri tokom skuptinskog zasjedanja mogu da budu upoteni , vei diokontrolnog rada skuptina obavljau odbori oformljeni u ove svrhe. Skuptine nisu uvjekdjelotvorne u pozivanju izvrnih tijela na odgovornost.Partijska disciplina ograniava

parlamentarnu kontrolu na mnogim mjestima.Posao kontrole prelazi na opozicione partije

koje nemau mo da smijene vladu dok ona ima veinu. Vaan inilac skuptine je da dobijainformacije od izvrne vlasti. Efikasno nadgledanje izvrne vlasti zahtjeva da predstavnci

parlamenta imaju dobre izvore i da su im dosupne slube za istraivanje i struni savjeti.

Skuptine esto slue kao znaajno mjesto regrutovanja, jer imaju more talenata iz kojegizranjaju vodei donosioci odluka.Skuptine regrutuju i obuavaju narednu generaciju

politikih lidera,jer oni u njima stiu iskustvo u politikim raspravama i analizi. U ovompogledu,skuptine mogu da budu i nepodobne.Svakako da lanovi parlamenta stiu iskustvo upolitici shvaenoj kao retorika,ali nemaju bas mnogo prilika da steknu birokratske imenaerske vjetine koje su potrebne da bi se vodila ministarstva i nadgledao proces kreiranja

politike.

Funkcija skuptine je i da podrava legitimitet reima tako to e podsticati javnost da sistemvladavine doivi kao pravedan.Sposobnost skuptina da mobiliu saglasnost umnogome zavisiod njihove moi da funkcionisu kao narodne skuptine,podravanjem zakona i politike u imenaroda i u njegovom interesu.

Propagandno-edukativnu ulogu skuptina sve vie preuzimaju masovni mediiji.Usponelektronskih medija pruio je vladi direktan pristup bukvalno milionima glasaa,tako da viene mora da se oslanja na izvjetaje o parlamentarnim zasjedanjima i raspravama. Posljedica je

status koji skuptine danas imaju sve vie zavisi od medijske panje koju dobijaju,a manje odustavne pozicie.

Skuptine se meusobno razlikuju na vie naina. Glavna strukturna razlika meuskuptinama je da u tome da li se one sastoje od jednog ili dva doma kao i u prirodi i ulozinjihovih sistema odbora.

Predstavnike prednosti dvodomosti posebno su vane u federalnim dravama,gdje podjelasuvereniteta stvara stalnu opasnost od nerazrijeivog konflikta centra i periferije. Federalnedrave imaju dvodoma zakonodavna tijela. Veina drugih domova je ustavno i politiki

podreena prvim domovima,kojima se obino smatraju sjeditem vlasti naroda. Ovo senaroito odnosi na parlamentarne sisteme u kojima je vlada obino odgovorna donjem domu odjelimino ili potpuno sastavljena od njegovih lanova. Jedan od najveih nedostataka podjelezakonodavstva jeste mogunost sukoba dva doma. Kada domovi imaju otprilike jednakumo,potreban je mehanizam koji bi mirio razlike i spreio paralizu institucija.

Sistemi odbora

Gotovo sve skuptine imaju neku vrstu sistema odbora. Na sisteme odbora sve ee se gledakao na pogonski dio skuptina,sam stoer zakonodavnog postupka, dok parlamentarni domovi

slue za priu,dotle odbori obavljaju posao. Skuptinski odbori uglavnom vre jednu od trifunkcije. Prvo,oni detaljno mogu da razmatraju zakonske i financijske prijedloge, zatim se


11/26


11

bave temeljnijom i zahtjevnijom analizom koja nije mogua na samom zasijedanju skuptine.Odbori se mogu ustanoviti da bi kontrolisali vladinu administraciju i nadgledali sprovoenjeizvrne vlasti.Takvi odbori treba da su trajni i specijalizovani,jer da bi bili djelotvorni,morajuda budu na ravnoj nozi sa izvrnim tijelom u pogledu znanja i strunosti. I konano, ad hoc

odbori mogu istraivati pitanja od javnog interesa.

U pokuaju da se ojaa Parlament u odnosu na izvrno tijelo, u Velikoj Britaniji je1979.godine , ustanovjen sistem odbora za ispitivanja rada resora,ali je eksperiment iz vierazloga zavrio poraavajue. Prvo,odbori nisi postali ita manje pristrasni kao to je to

prieljkivano,poto se vlada postarala da stranaka disciplina narui njihov rad. Drugo, odboriza ispitivanje rada resora imaju neodgovarajua sredstva i ogranienu mo.Tree, radom uodborimane postoji mogunost graenja druge karijere,poslanici i dalje pokuavaju danapreduju radei poslove u vladi,te su zato vie podloni stranakom nego parlamentarnom

pritisku.

Skuptine se mogu podijeliti na tri kategorije:

Skuptine koje kreiraju politiku, sa znaajnom autonomijom i aktivnim uticajem napraktinu politiku;

Skuptine koje utiu na politku,sposobne da je promjene,ali samo kao odgovor navladine incijative;

Skuptine gdje dominira izvrna vlast,koje imaju zanemarljiv utica i samo potvrujuodluke vlade;

Skuptine koje kreiraju politku su rijetke. Da bi pozitivno uticale na politiki proces,skuptinamora da ispuni tri kriterija. Prvo,mora da ima znaajna ustavna ovlatenja i da uiva

potovanje. Drugo,treba da bude u dobroj mjeri politiki nezavisna od vlade i tree mora daima dovoljno organizaciono jedinstvo za preduzimanje odlune akcije.

Skuptine vie utiu na politku nego to je kreiraju. Osnovni pokreta parlamentarnog sistemaje suprotstavljenost vlade i opozicije, koja se obino naziva politika sukobljavanja. Uticajskuptine na politiku u najveoj mjeri zavisi od dva inioca: snaga vladajue partije u

parlamentu i njene sposobnosti da ouva unutranje jedinstvo.

U parlamentarnim sistemima u kojima dugo postoji dominacija jedne partije,skuptine suslabe,njima dominira izvrna vlast.

Skuptine slabe zbog:

Nastanka disciplinovanih politikih partija

Poveavanje velike vlade

Organizacione slabosti skuptina

Uspon interesnih grupa i jaanje moi medija

Disciplinovane politike partije


12/26


12

Nastanak partija sa masovnim lanstvom doveo je do slabljenja skuptina po velikom brojupitanja. Na prvom mjestu,prelazak od lavavih frakcija ka disciplinovanim partijskim

grupama,onemoguio je pojedinane lanove da predstavljaju birako tijelo kao povjerenici sasopstvenim rasuivanjem i svojom savjeu. Partijska odanost je takoer oslabila partije kao

mjesta za raspravu. Daleko od kontrolisanja ili dovoenja vlade u nezgodan poloaj ,velikibroj skuptina djeluju kao njeni voljni saradnici ili odluni branioci.

Velika vlada

Porast uloge vlade,naroito u oblasti socijalne zatite i upravljanja ekonomijom,obino sepovezuje sa prebacivanjem moi sa skuptina na izvrnu vlast.Ovo se dogaa iz trirazloga.Prvo,to dovodi do poveanja birokratije i uzdizanja njenog statusa,jer je odgovorna zavladinupolitiku i nadgledanje sve veeg broja javnih servisa.Drgo,stavlja se vei naglasak na

proces pokretanja politike i njeno formulisanje. Tree, velika vlada odraava veu sloenost

vladine politike.

Odsustvo vostva

Skuptine odlikuje veliki broj organizacionih slabosti. Posebno zbog toga to ih obino ininekoliko stotina formalno ravnopravnih lanova, u smislu da svi mogu da glasaju i uestvujuu raspravi. Skuptine organizovane na partijskom principu, svakako su sposobnije da usvoje

jasnu i usaglaenuunutranju i spoljanju politiku,ali u tom sluaju vostvo obezbjeujupartije,samo kroz skuptine. Uglavnom je izvrna vlast,a ne skuptina u stanju da odgovori napotrebu za liderstvom,poto ima vee organizaciono jedinstvo i predvoena je jednom

linou,obino predsjednikom ili premijerom.

Mo interesnih grupa i medija

Ne samo da su mo i panja javnosti preli sa skuptina na izvrnu vlast ve su izgubljeni i ukorist interesnih grupa koje su van vlade. Uspon interesnih grupa ugrozio je skuptinedvostruko. Prvo,grupe su pruile javnosti alternativni mehanizam predstavljanja. Drugi faktor

je taj da dok su skuptine sve vie iskljuene iz procesa formulisanja politike, organizovaneinteresne grupe su postale znaajnije kao predstavnici zainteresovanih grupa i izvori strunihsaveta i informacija.

Jaanje skuptina

Dok se teko moe ospriti da im je opao znaaj kao zakonodavnih tijela i organa koji oblikujupolitiku,mnogi se slau da su ako nita drugo, skuptine postale znaajniji mehanizmikomunikacije. Mas-mediji mogu da im poveaju ili smanje znaaj. ire posmatrano, postojedokazi da skuptine postaju sve vie kritike i nezavisne usled slabljenja partija kao veomadisciplinovanih blokova. Opte shvatanje da su legitimitet i stabilnost politikog sistema

povezani navodno djelotvornou skuptine, garantuje da e se kad god je mo skuptineoslabljena,javiti glasovi protesta. Ravnotea izmeu skuptine i vlade svodi se na normativnu

ocjenu i potrebi za predstavljanje i odgovornou, s jedne strane i za vostvom i jakomvladom, s druge.


13/26


13

Pojmovi:

Odgovornost : vlada moe sebe nazvati odgovornom kada odolijva izbornim pritiscima irazlikuje nepopularnost,vodei politku koja se kreira tako da odgovori na dugorone javne

interese.

Retorika: vjetina koritenja govora u svrhe ubjeivanja i vrenja uticaja;ovaj termin moeoznaavati zvuan,ali u sutini prazan govor.

Prijedlog zakona: predloeni zakon u obliku nacrta zakonske odredbe,ako se usvoji,prijednogzakona postaje zakon.

Makartizam: lov na vjetice i bezobzirne istrahe,nalik onima koje je 50-tih god.20.-tog vijekaprotiv komunista sprovodio ameriki senator D.Makarti.

Politiki pluralizam: postojanje razliitih politikih vrijednosti,filozofija i pokreta,naroito,takmiarski partijski sistem.

4. Politike egzekutive

Potencijalna mo politike egzekutive je toliko velika da je preteni dio politikih aktivnostipokuaj da se ona kontrolie ili ogranii,primoravajui je da djeluje u ustavnom okviru i dabude odgovorna narodnoj skuptiniili demokratskom birakom tijelu. Politika egzekutivasvakako su dio poltike koji je optoj javnosti najpoznatiji. Razlog tome je to je izvrna vlast

izvor politikog vostva.

Uloga izvrne vlasti

Izvrna vlast je grana vlasti koja je odgovorna za sprovoenje i izvravanje i primjenupolitike. Pripadnici izvrne vlasti mogu da se klasifikuju na dva naina: prvo, obino se pravirazlika izmeu politikih i dravnih slubenika,i ire gledano izmeu politike iadministracike. Drugo,razliiti statusni nivoi i stepeni odgovornosti mogu da se idnetifikuju uokviru izvrne vlasti. Izvrna vlast je obino piramidalna,organizovana prema jasnoj liderskojstrukturi.

U parlamentarnim sistemima,politika izvrna vlast se sastoji od izabranih politiara koje jeskuptina izabrala i u kojoj su odgovorni. Birokratsku izvrnu vlast ine imenovani i

profesionalni dravni slubenici iji je posao da daju savjete i sprovode politiku u skaladu sazahtjevima politike neutralnosti.

U poreenju sa podjelom izmeu politikog i birokratskog, hijerarijske podjeleu okviruizvrne vlasti jednostavnije je identificirati. Izvrna vlast tei da bude koncentrisana u urukama pojedinca,odnosno voe. Dva razliita poloaja ipak mogu da buduodentifikovana,iako moe da ih obavlja ista osoba. Postoji ef drave koji ima formalnu vlast i

izuzetan simboliki znaaj,a s druge strane, ef vlade, to je poloaj koji sa sobom nosipoliku odgovornost i obavezu za kreiranje praktine politike. Kabineti imaju odgovornost


14/26


14

koje se kreu od podjele moi u donoenju politikih odluka uobliku kolektivonogvostva,do davanja savjeta i iroke koordinacije izvrne politike.

Funkcije politike egzekutive

Zadatak politike egzekutive je da prui vostvo. Ova uloga donosi razliite oblasti ipodrazumijeva da lanovi politike egzekutive ponekad obavljaju vie funkcija istovremeno.Najznaajnije meu njima su :

Ceremonijalne dunosti

Kontrola kreiranja politike

Popularno politiko vostvo

Upravljanje birokratijom

Reavanje kriza

Ceremonijalno vostvo

efovi drava,predsjednici vlada rade u korist drave. Ta uloga je prevashodno formlna iceremonijalna i odnosi se, npr.na dravne praznike,posjete stranih zvaninika, meunarodnekonferencije, kao i ratifikaciju ugovora i zakona. Ipak njihova uloga ima vei znaaj iz dvarazloga,prvo oni predstavljaju centar jedinstva i politike odanosti i tako doprinose izgradnjilegitimiteta. Drugo, onima na vrhu iizvrne vlasti pruaju mogunost da se prikazuju kaonacionalne voe to je od izuzetnog znaaja za odravanje podrke javnosti i i izbornikredibilitet.

Vostvo u kreiranju politke

Osnovna funkcija politike egzekutive je da usmjerava i kontrolie proces praktine politike.Od politike egzekutive posebno se oekuje da razvije usaglaen ekonomski i socijalni

program, koji je u skladu sa potrebama sloenijih i politiki prefinjenijih drutava i dakontrolie razliite spoljne odnosu u sve vie meuzavisnom svijetu, jedna od posljedica ovog

je porast zakonodavne moi vlade i zadiranje u tradicionalne odgovornosti skuptine.

Popularno vostvo

Popularnost vlade veoma je vana za karakter i stabilnost reima u cjelini. Popularnost seogleda u sposobnosti vlade da pridobije podrku koja obezbjeuje pristanak i saradnju opte

javnosti.

Birokratsko vostvo

Zadatak politike egzekutive da nadgleda sprovoenjepolitike znai da ona ima najveubirokratsku i administrativnu odgovornost. Djelotvornost birokratskog vostva dovodi se upitanje. Prvo, vlade ine da politiari koji su esto nestruni, bez upravljakog iskustva iadministrativnog znanja da efikasno kontroliusve vei birokratski aparat.


15/26


15

Drugo, odreena ministarstva imaju sopstvene interese. Tree, birokratija kao cjelina, moeda titi interese drugaije od vladini,koje podstiu da se odupre kontroli svojih formalnih

politikih gospodara.

Vostvo u krizama

Najvea prednost koju politika egzekutiva ima u odnosu na skuptinu jeste mogunost dabrzo i odluno djeluje. Kada doe do krize, vlada je ta koja nemonovno odgovara zbog svojehijerarijske strukture i prostora koju prua linom vostvu. Uobiajeno je da u vrijeme rata,skuptine daju vladi gotovo diktatorska ovlatenja,kao i da vlada preuzme vanredna ovlatenjau vrijeme unutranjih kriza kao to su prirodne katastrofe, teroristika opasnost,privrednanestabilnost i graanski nemiri.

Mo u izvrnoj vlasti

Sloena struktura izvrne vlasti moe se blie istraiti ukoliko se razmotre uloge predsjednika,premijera i kabineta.

U svakom od tri sluaja moraju se uzeti u obzir tri dimenzije moi:

Formalna dimenzija : ustavna uloga i odgovornosti slubenika izvrne vlasti iinstitucionalni okvir u kojem djeluju;

Neformalna dimenzija: uloga linosti, politikih vjetina i iskustva, uticaj inilaca kaoto su partije i mas-mediji;

Spoljna dimenzija: politiko, ekonomsko i diplomatkso okruenje vlade i iti pritisci

koji se vre na izvrnu vlast

Predsjednici

Predsjednik je formalni ef drave. Ustavni ili predsjednici koji nemaju izvrnu vlast postoje iobiljeje su parlametarnih sistema, a njihove odgovornosti se prije svega svode nacerominijalne obaveze. Predsjednici su obine figure,jer izvrnu vlast vre kabineti ili

premijeri. Izvrni predsjednici spajaju formalne odgovornosti efa drave sa politikom moipredsjednika vlade. Predsjednika izvrna vlast moe da bude ograniena i neograniena.Ograniena djeluje u okviru ustavnih ogranienja politike demokratije,partijskog takmienja

i nekog oblika podjele vlasti. Ovlatenja predsjednika su u ravnotei sa ovlatenjima skuptinekoja je odgovorna narodu. U neograninoj predsjednik ima gotovo nekontrolisanuvlast,toznai da su ti reimi praktino diktatorski. Kongres moe da objavi rat i odbaci predsjednikiveto,a senat ima ovlatenje da potvrdi imenovanja i ratifikuje ugovore.

Kljuna mo amerikog predsjednika je mo ujeivanja,sposobnost da pregovara. Sposobnostamerikih predsednika da ostvare namjerovano zavisi od 4 kljuna odnosa: kongresom,federalnom birokratijom,vrhovnim sudom i mas-medijima.

Najvaniji je odnos koji predsjednik ima sa Kongresom, uspijeh predsjednika se esto

kvantifikuje na osnovu procenata uspjenosti sa Kongresom,odnosno dijela zakonodavnogprograma koji Kongres usvoji.


16/26


16

Federalna birokratija posoji da bi sluila predsjedniku,ali u praksi esto djeluje kao neprijatnoogranienje.

Sud ima znaajnu ulogu u amerikom politikom ivotu jer primorava predsjednike da

odreuju dnevni red djelimino tako utiu na njega.Posljednji kljuni odnos je izmeu amerikog predsjednika i mas-medija. Mediji su bitni za

predsjednike koji ele direktno da se obraaju javnosti zaobilazei Kongres.

Permijeri

Parlamentarne vlade imaju tri osnovna obiljeja.Prvo, izvrna vlast potie iz skuptine itijesno je povezana sa partijskom politikom.Drugo,politiku egzekutivu bira skuptina,toznai da u parlamentarnim sistemima nema razdvajanja osoblja izmeu zakonodavne i izvrnevlasti,to je odlika prsednikih sistema. Tree, vlada je neposredno odgovorna skuptini ili bar

njenom onjem domu.

Parlamentarne vlade su primorane da vladaju u skuptinama i preko njih, domse presjednikeuglavnom zasnivaju na linom mandatu i nezavisnom skupu ustavnih ovlatenja.

Premijeri jesu elnici vlade ija mo proizilazi iz vostva u veinskoj partiji ili koalicijipartija u skuptini. Ovlatenja koja ima premijer su skromna,kontrola imenovanja,mogunostda se zaposle i otpuste i postave i smijene ministri.

Dvije kljune grupe odnosa premijera. Prva grupa su odnosi sa kabinetom,pojedninanim

ministrima i ministarstvima, druga sa njegovom ili njenom partijom,a preko nje sa skuptinomi javniu. Podrka kabineta posbeno jeznaajna za premijere koji su imenovani kao primusinter pares(prvi meu jednakima).

Savremeni premijeri su u najveoj mjeri rezultat nastanka disciplinovanih politikih parija.Poloaj premijera se dodjeljuje na osnu vostva u partiji i njegovom nosiocu se obezbjeujeda kontrolie skuptinu i daje osnov za stvaranje predstave o nacionalnom voi.

Poseban nivo moi koji imaju premijeri potie od razliitih izvora:

Nivo i obim imenovanja koja vre;

Kontrola kabinetskog sistema;

Mogunost da dominiraju skuptinom;

Poloaj efa dravnih slubenika i kontrola koju im on daje nad birokratskimaparatom;

Direktan pristup medijima;

Premijeri se nalaze na vrhu administrativnog i politikog dijela vlade, to znai da kabinetpostao savjetodavno tijelno na ameriki nain i vie ne odgovara za kreiranje politike.

Obiljeja prezidencijalizma:


17/26


17

Vostvo sa distancom: sklonost premijera da se distaniciraju od svojih partija ivlada,prikazujui se kao autsajderi ili razvijajui sopstveno ideoloko gledite;

Populistiketenje: pokuaji premijera da budu u neposrednom kontaktu s javnou,tvrdei da izraavaju njena najdublja nadanja i strepnje;

Personalizovane predizborne kampanje: opsjednutost novih medija linou i sklonostda prikazuju voe kao brend like njihovih partija i vlada;

Lini mandati: trend da premijeri imaju izborni autoritet i da se samtraju ideolokomsavjeu svojih partija ili vlada;

Specijalni savjetnici:tendencija da se premijeri uzdaju u paljivo odabrane politikesavjetnike,a ne u kabinete, ministre ili visoke dravne slubenike.

Premijeri su moni onoliko koliko im kabineti,partije i opti politiki uslovi dozvoljavaju dato budu.

Kabineti

Gotovo sve politke egzekutive imaju neku vrstu kabineta. Kabinet je odbor najvanijihministara koji predstavljaju razliita ministarstva. Ovaj naziv ne treba mijeati sa istoimenimnazivom koji oznaava malu grupu politikih savjetnika koji pomau ministrima. Kabinetiomoguavaju vladama da se kolektivno obraaju skuptini i javnosti. Bez kabineta, vladamoe da izgleda kao instrument u rukama pojedinca.Drugo,kabineti su administrativnosjedite iji je cilj da obezbjede uspjeno usaglaavanje vladine politike. Kada ne bi bilokabineta, vlada bi se sastojala od suprotstavljenih birokratskih imeprija koje teeuveavanju.Jansa uloga i politiki znaaj kabineta zavise od sistema i drave. Pun sastav kabineta jecentar kabinetskog sistema koji se sastoji od odbora strunjaka za odreenu oblast. Oni su ustanju detaljnije i dublje da izvue politike prijedloge bego to to moe da uini sama vlada.Ovaj sistem slabi vladu, jer jaa instrumente kontrole koji stoje na raspolaganju

premijeru,koji osniva odbore i odreuje njihov sastav,kao i zato to kabineti u punom sastavunemaju niti vremena niti strunost da dovedu u pitanje prijedloge koje daju odbori. S rudgestrane, bilo bi pogreno otpisati kabinete kao pune poasne institucije.

Politika vostva

Demokratska politika moda nije uklonila potrebu za vostvom,ali je svakako nametnulaogranienja vostvu, naroito inei lidere odgovornim javnsoti i stvarajui instistucionalnimehanizam kojim mogu biti smijenjeni.

Dobre strane vostva:

Mobilie i inspirie ljude koji bi u suprotnom bili inertni i bez cilja;

Doprinosi jedinstvu i podstie pripadnike grupe da idu uistom smijeru;

Jaa organizacije, jer uspostavlja hijerarhiju odgovornosti i podjelu uloga

Opasnosti koje sa sobom nosi vostvo:

Koncentrie mo,moe da dovede do korupcije i tiranije;


18/26


19/26


19

Transakciono

Transformalno

Osnovno obiljeje lesefer vostva jeste odbijanje lidera da se bavi pitanjima koja su van

njegove ili njene line odgovornosti.

Transakciono vostvo podrazumjeva stil koji ukljuuje vise mijeanja. Transkacioni lideriprihvataju pozitivnu ulogu u kreiranju politike i upravljanju vladom,ali su prevashodno

motivisani pragmatinim ciljevima.

U treem,transformacionom stilu liderstva,voa nije u tolikoj mjeri kordinator ili menader,ve inspirator ili vizionar. Takve lidere podstiu jaka ideoloka ubjeenja i odlunost i

politika volja da ostvara svoje ciljeve.

Pojmovi:

Izvrna vlast: je grana vlasti koja je odgovorna za sprovoenje zakona i politike koju jeusvojila zakonodavna vlast.

Kabinet: grupa najznaajnijih ministara koji se formalno i redovno sastaju,kabineti mogu dakreiraju politku li samo da budu konsultativni.

Polupredsjedniki sistem: sistem vlasti u kojem posebno izabrani predsjdnik predsjedavavladom koju je izabrala skuptina i kojoj je odgovorna.

Predsjednika vlada-obiljeja: vlada i skuptina se posebno biraju i svaka ima niz nezavisnihustavnih ovlatenja;uloga efa drave i predsjednika vlade ujedinjene su u kancelariji

predsjednika;izvrna vlast je koncentrisana u rukama predsjdnika,dok su kabineti iministarstva samo savjetnici koji su njemu odgovorni;postoji formalna podjela osoblja

zakonodavne i izvrne vlasti;izborni mandati su nepromjenljivi.

Impiment:formalni proces smjenjivanja dravnog zvaninika u sluaju tekih ilinih iliprofesionalnih propusta ili zloupotreba.

Taerizam: ideoloka pozicija Margaret Taer koja podrazumijeva slobodno trite i jakudravu;britanski vid politikog projekta nove desnice.

Prezidencijalizam: personalizovano vostvp u vidu izvrnog predsjednika,koje je odvojeno odpartija ili drugih vladinih tijela.

Populizam koristi se za opisivanje razliitih politikih pokreta, kao i posebne tradicije

politike misli.


20/26


20

5.

Birokratija

U domeni politike,pod birokratijom se podrazumijeva administrativni dravni aparat,odnosnoogroman broj dravnih slubenika i zvaninika koji su zadueni da sprovode vladinu politiku,drugi slijede vebera,i na birokratiju gledaju kao na poseban oblik organizacije koji se ne

nalazi samo u vladi ve i u svim sferama savremenog drutva.

Olborov je idntifikovao sedam savremenih koncepata birokratije:

birokratija kao racionalna organizacija

Birokratija kao organizaciona nedjelotvornost

Birokratija kao vladavina inovnika

Birokratija kao dravna administracija Birokratija kao organizacija

Birokratija kao savremeno drutvo

Ovi suprotstavljeni koncepti i njihova upotreba ukazuju u izvjesnoj mjeri na injenicu da sebirokratija razliito shvata u zavisnosti od akademske discipline. D. S. Mil napravio je ralikuizmeu birokratije i predstavnikih oblika vlade,vladavine izabranih i odgovornih politiara.Da bi se razliiti naini koritenja pojma birokratija bili jasniji,razmatraju se tri teorije:

Birokratija kao racionalno-administrativni aparat

Birokratija kao konzervativni blok moi Birokratija kao izvor prevelike ponude vlade

Racionalno-administrativni model

Po Maksu Veberu, birokratija je idealan tip vladavine,zasnovan na sistemu racionalnih

pravila, nasuprot tradiciji ili harizmi. Skup naela koja odlikuju bitokratsku organizaciju su :

Domeni ovlatenja su strogo odreeni i potvreni,regulisani zakonima ili pravilima

Postoji vrsto struktuirisana hijerarhija

Posao se obavlja na osnovu pisanih dokumenata i sistema arhiviranja

Vlast zvaninika je bezlina i u potpunosti proistie iz poloaja koje zauzimaju,a ne izlinog statusa

Birokratska pravila dovoljno su precizna da do krajnjih granica smanjuju koritenjelnog suda

Imenova i napredak u okviru birokratije zasnivaju se na profesionalnim

kriterijumima(strunost,administrativne vjetine)

Prema Veberu osnovno obiljeje birokratije je njena racionalnost,jer odravapouzdana,predvidljiva i pouzdana sredstva drutvene organizacije. On smatra da je njeno

poveanje nezaustavljivo. Veber je smatrao da e usvajanjem birokratskih oblikaupravljanja,proces racionalizacije dovesti do toga da sva industrijska drutva(komunistika ili


21/26


21

kapitalistika) lie jedni na druge. Takoer,bio je svjestan da birokratija ima dva lica. Prijesvega,organizaciona efikasnost bi se postigla na utrb demokratskog uestvovanja.Birokratizacija bi osnaila hijerarhijske tendencije iako su one zasnovane na strunosti, toznai da bi najvii slubenici upravljali odozgo,a ne mase odozdo.

Model bloka moi

Marks je na birokratiju gledao kao na mehanizam kojim se podravaju interesi buroazije ibrani kapitalistiki sistem. Jedan od nedostataka marksistike teorije birokratije jeste da se unjoj posveuje mala panja problemu birokratizacije u socijalistikim sistemima. Za Marksa iEngelsa,ovaj problem je bio praktino rijesen pretpostavkom da e birokratija,zajedno sadravom odumrijeti,nastankom besklasnog drutva,to je drutvenim teorteiarima ,poputVebera i Mihelsa,otvorilo prostor za kritiku marksizma. Oni su tvrdili da je birokratija iradrutvena pojava koju socijalistiko isticanje zajednike svojine i planiranja moe samo da

osnai. Lav Trocki je ukazao na problem birokratskog izopaenja. Po njegovu miljenu, spojruske zaostalosti i nedovoljne politike istananosti proleterijata stvorio je uslove u kojima sedravna birokratija mogla da iri i blokira naoredak ka socijalizmu.

Model prevelike birokratske ponude

U sreditu ovog modela teorije birokratije nalazi se zanimanje za interese i motivaciju samihbirokrata. Teorija racionalnog izbora zasniva se na istim pretpostavkama o ljudskoj prirodi

kao i neoklasina ekonomija,pojednici tee linom ispunjenju ili ostvarivanju to veekoristi. Teorija javnog izbora dovodi se u vezi sa vridinijskom kolom politike analize, ovaj

model donoenja ekonomskih odluka primjenjuje se na javni sektor. Birokratija sadri mouunutranju dinamiku,koja dovodi do poveanja vlade i irenja odgovornosti prema javnosti.

Pripadnici nove desnice vjeruju da je svaki pokuaj ostvarivanja slobodnotrisne politikeosuen na propast ukoliko se mo birokratije ne ogranii ili kontrolie. Birokratija nijemotivisana da ostvaruje dobit,dravna birokratija je obino monopolista i zasto se ni na kojinain ne moe primorati da se povinuje trinim pritiscima. Filozofija nove desnice privatno-dobro,javno-loe, namee tenju ne samo za smanjivanje dravne birokratije,ve i kada je tomogue za uvoenje tehnika upravljanja z privatnog sektora. Kritiari teorije javnog izboratvrde da je ona pogrena,jer izdvaja pojedinca iz njegovog ili njenog okruenja.

Funkcija birokratije

Birokratija ima jednu,ali kljunu funkciju. Njena osnovna briga je sprovoenje zakona koje jedonijela legislatura i politike koju je usvojila politika egzekutiva. Bez obzira na formalnu

potinjenost i neutralnost,birokrate imaju znaajan uticaj na politiki proces i tako obavljajuniz znaajnih funkcija u svakom olitikom sistemu:

Voenje administracije

Davanje politikih savjeta

Artikulacija i agregacija interesa Odravanje politike stabilnosti


22/26


22

Administracija

Osnovna funkcija birokratije je da primjenjuje ili sprovodi pravo i politku,njoj je posveeno

administrira vladine poslove. Zato se ponekad birokratija oznaava kao administracija,apolitika izvrna vlast kao vlada. Ova razlika podrazumijeva da se moe povui jasna razlikaizmeu uloge kreiranja politike koju imaju politiari i uloge sprovoenja politike koju obavlja

birokratija. Predstava o birokratima kao funkcionerima koji samo primjenjuju pravila i

sprovode nareenja kojja su drugi donijeli,umije da bude pogrena.Prvo,poto veliki dioadministrativnog posla neminovno ostavljen dravnim slubenicima,oni mogu da imajuznaajnu slobodu u odluivanju na koji e nain sprovoditi politiku. Drugo, stepen politikekontrole nad birokratima veoma se razlikuje od drave do drave.

Davanje politikih savjetaPolitiki znaaj birokratije u najveoj mjeri proizilazi iz njene uloge najvanijeg izvora

politikih informacija i savjeta koje stoje na raspolaganju vladi. Praktinu politiku stvarajuolitiari,a birokrate samo daju savjete. Tako se politika uloga dravnih inovnika svodi nadvije funkcije:predstavljanje politikih opcija koje stoje na raspolaganju ministrima irazmatranje politikih prijedloga.

Artikulacija interesa

Birokratija esto doprinosi artikulaciji,a ponekad i agregaciji interesa. Klijentelizam moe biti

koristan za politiki sistem ukoliko doprinosi odravanju koncensusa.

Politika stabilnost

Vana funkcija birokratije je i da obezbjedi stabilnost i kontinuitet politikog sistema. Tasabilnost u velikoj mjeri ovisi od statusa birokrata kao stalnih i profesionalnih javnih

slubenika:ministri i vlade dolaze i odlaze,birokratija je uvijek tu. Nepostojanje efikasnekontrole i odgovornosti prema javnosti dovodi do korupcije.

Organizacija birokratije

Organizovanost birokratije je vana iz dva razloga,prvo, ona utie na djelotvornostupravljanja vlade i stepen politike kontrole i odgovornosti prema javnosti. Sve birokratije suna neko nain organizovane prema svrsi. Ovo se postie stvaranjem deartmana,ministarstva iorgana koji su odgovorni za odreene oblasti politike. Najznaajnije obiljeje funkcionalnodefinisane birokratije jeste stepen centralizacije,odnosno decentralizacije. Federalna

birokratije djeluje pod formalnom vlau predsjednika kao efa administracije. Ali toliko jesloena i teka za upavljanje ,tako da svi predsjednici imaju problema da usaglase i usmjerenjene aktivnosti. Jedan od razloga ovakve podjeljenosti je to to se odgovornost je to to seodgovornost federalne vlade poklapaju sa odgovornostimavlada na nivou drava i lokalnom

nivou,ija je saradnja neophodna za uspjenu primjenu programa. Drugi razlog je uticajpodjele vlasti. Trei razlog je to postoji napetost izmeu stalnih dravnih slubenika,koji se


23/26


23

postavljaju na jedan od nivoa administracije na osnovu takmiarskihjavnih ispita i znatnomanjeg broja plitikih postavljenika na takovanom nivou C. Jedna od prednosti jedinstvenedravne slube jeste da podrava doktrinu ministarske odgovornosti,koja obezbjeuje daimenovani zvaninici u krajnjoj mjeri budu odgovorni izabranim politiarima,a preko njih i

javnosti. S druge strane, zastupnici reorganizacije tvrde da se nastanak djelimino nezavisnihagencija(prije svega kvangoa) moe nadoknaditi poboljanjem kvaliteta usluga koritenjemugovora i drugih vidova definisanja eljenih rezultatta. Drugi problem je taj da uveenjetehnika upravljanja,ustrojstva i sve vie osoblja iz privatnog sektora moe da slabi etiku

javnog sektora koju je dravna birokratija teila da izgradi. Trei nedostatak je taj da moe dadoe do vee centralizacije i kontrole vlade.

Izvori birokratske moi

Posebnu zabrinutost zbog moi birokratije izraavaju ljudi na politikoj levici i desnici koji

odbacuju uobiajeno shvatanje o neutralnosti dravnih slubenika. Nova desnica insistira dadravni inovnici zainteresovani za sopstevnu korist podstiu irenjedrave i zato esto

pruaju otpor neoliberalnim,slobodno trinim birokratijama.

Tri osnovna izvora birokratske moi:

Strateki poloaj birokrata u politikom procesu

Logistiki odnos izmeu birokrata i ministara

Status i strunost birokrata

U svim modernim dravama,politiki proces je ureen na takav nain da otvara znaajanprostor za uticaj dravnih slubenika. Najvaniji je pristup informacijama koji inovnici imajukao politiki savjetnici i kontrolisanje njihovog toka ka ministrima i efovima.

Veze koje su uspostavljene izmeu birokratije i organizovanih interesnih grupa jo vieosnauju njen poloaj. Birokratija je u mogunosti da stvori mone saveze i igra kljunuulogu u foormulisanju i ocjeni politikih opcija,to je dovelo do nastanka politikihmrea,odnosno sloenih odnosa izmeu visokih birokrata i predstvanika interesnih grupa kojisu uglavnom prilino otporni na uticaj javnosti i izabranih politiara. Za voenje razliitih

politika politiari mogu da trae alternativne izvore savjeta,ali su prinueni da sprovoenje

politike prepuste birokratiji,organizovanoj kao jedinstveno tijelo ili niz kvanziagencija. Drugiizvor birokratske moi su operativne veze i raspodjela koristi izmeu ministara i dravnihslubenika. Postoje razlozi na osnovu kojih se moe vjerovati da ovaj odnos u stvarnosti moe

biti drugaiji,pa i obratan,prvi razlog je taj to broj vodeih birokrata daleko nadmauje brojpolitiara. Drugi inilac jeste razvoj karijere dravnih slubenika i izabranih politiara. Osimu sistemu plena dravni slubenici su stalni,poto ostaju na funkciji bez obzira na promjenuvlade. Trea prednost koju dravni slubenici imaju je ta da su u potpunosti posveenidavanju savjeta za voenje odreenih politika.

Posljednji izvor birokratske moi jestatus i ugled koji esto se pripisuju dravnim

slubenicima. Osnovni uzrok tome je njihova strunost i specijalistiko znanje.


24/26


24

Kako se birokrate mogu kontrolisati

Potreba za kontrolisanjem birokratije ukazuje na razliit bojazni. Nekontrolisana mobirokratije vodi do propasti predstvanike i odgovorne vlade. Osnovni oblici kontrole nad

birokratijom :

Stvaranje mehanizma politike odgovornosti

Politizacija dravne slube

Stvaranje kontrabirokratije

Politika odgovornost

Najrazvijeni sistem kontrole izvrne vlasti postojao je u reimima dravnog socijalizma gdjeje hijerarhijski ureena mrea partijskih organa stvorena da paralelno upravlja dravnomadministracijom i da je nadgleda. U liberalnim demokratijama,poltika kontrola u najveojmjeri zavisi od potovanja ministarske odgovornosti. Mogunost da se obezbjedi politikakontrola,ograniena je zbog tri inioca. Prvo, strunost,veliina i sloenost savremene

birokratije ine djelotvornu kontrolu ministara bukvalno nemoguom. Drugo,ministri sunevoljni da rtvuju svoje poltike karijere podnoenjem ostavki zbog propusta inovnika,a

premijeri nerado podstiu ostavke koje privlae negativnu panju. Tree,skuptine obinonemaju dovoljno strunosti i politike volje da ministre i dravne slubenike podvrgnudjelotvornoj kontroli. Kontrola legislative moe da doprinese politikoj odgovornosti.Djelotvorna skuptinska kontrola zavisi od obima finansija. Kontrola susatva nad birokratijom

prije svega postoji u sistemima u kojima je administrativno pravo ustanovljeno kao poseban

dio prava. Birokrate se na vie formalnih i neformanih naina mogu uini odgovornimjavnosti.Jedan od njih jeste sistem ombudsmana.Ovaj sistem prua mogunost da se izae ususret individualnim albama,ombudsmani rijetko djeluju snagom zakona i obino nemajudirektna sredstva za provoenje svojih odluka. U neformalne pritiske na birokratiju spadajuoni koje vre mas-mediji i dobro organizovane interesne grupe.

Politizacija

Jedan od uobiajenih naina politike kontrole jeste prenoenje ideolokog entuzijazmaaktuelne vlade na najvie birokrate. elja za politizovanjem pripadnika najviih nivoa

birokraije proistie jednostavno iz potebe za obezbjeivanjem vee odanosti i posveenostinego to bi vjerovatno pruili poltiki nepristrasni dravni inovnici. Politika posveenostima i negativne strane.Prvo,politizacija je u potpunoj suprotnosti sa idejom preofesionalne i

stalne dravne administracije. Osim toga,u dravnoj administraciji teko je istvoremeno imatipoltiku posveenost i meritokratiju.Ozbiljnija opasnost je ideoloki entuzijazam koji moeonemoguiti dravne sluebnike da primjete nedostatke politikih prijedloga.

Kontrabirokratija

Posljednji mehanizam poltike kontrole jesu strukture stvorene da pomognu poltiarima ili da

djeluju kao protivtea zvaninoj birokratiji.Najjednostvaniji meu tim sistemima je koritenjepolitikih savjetnika ili autsajdera koji su sada odlika gotovo svihsavremenih drava. Svrha


25/26


25

kontrabirokratije je da ublai neravnoteu koja postoji izmeu amatreskih,privremenih iizrazito manjinskih politiara i njihovih strunih,stalnih i profesionalnih slubenika. Ovajoblik ima svoje nedostatke:ona dovodi do udvostruenja vladinih agencija i tako izazivasukobe ovlatenja i unutar same birokratije,zatim kontrabiirokraija moe prije da uvea nego

da rijei problem poltike kontrole. Mogunost da se okrue odabranim savjetnicima,kojastoji na raspolaganju politiarima,stvara opasnost da se odvoje od politike realnosti i da ujusamo ono to ele.

Pojmovi:

Birokratija: odnosi se na razliite pojave,kao to su vladavina zvaninika koji nisubirani,administrativni vladin aparat i racionalni nain organizovanja.

Teza o konvergeniciji:teorija prema kojoj politiko-ekonosmki inioci uslovljavaju da

kapitalistike i socijalistike drave postaju sve slunije.Menadersvo:teorija po kojoj su u savremenom drutvu na mjesto klasnih dole podjelezasnovane na upravljakom poloajui birokratskoj moi,tehnokratija.

Administracija: se upotrebljava za oznaavanje najvanijeg osoblja u izvrnoj granivlasti.Administracija je koordiniranje i sprovoenje politike.

Klijentelizam:odnos u kojem vladini organi slue intersima grupa klijenata,za ije suregulisanje i nadgledanje odgovorni.

Korupcija je staje moralne iskvarenosti.To je kvazipravni pojam koji oznaava propust da sena odgovarajui nain ispunjavaju javne odgovornosti,zbog sleenja spostvene koristi.Imamaterijalno ili usko financijsko obiljeje.

Departmentalizam se odnosi na centrifugalne sile u birokratskoj strukturi koje jaaju identitetpojedinanih ministarstava ili agencija.

Novo javno upravljanje jste koritenje upravljakih tehnika privatnog sektora u vladi i prenosvladinih funkcija na privatna tijela.

Balkanizacija:podjela politike jedinice na mnotvo sukobljenih entiteta.

Loa administracija:neodgovarajue koritenje ovlatenja,pristrasna primjenapravila,nepotivanje procedura.

Doktrina ministarske odgovornosti definie odnos izmeu ministara i njihovihministarstava.Ima dvije osnovne osobine:Ministri su odgovorni za djelovanje i propuste u

svojim ministarstvima i ministri su odgovorni skuptini.

Ombudsman je slubenik drave koji je postavljen da titi prava graana u odreenoj oblasti iistaje albe na lou administraciju.(od neodgovarajue upotrebe ovlatenja do nepotovanja

procedura i nestrunosti).


26/26


Documents

128221740 Savremena Politologij1 Docx 3