8. PREDAVANJE Nova objektivnost 1923-1933 Izraz koji je skovan tek 1924., trebao je da posluzi kao etiketa za novi realizam sa ukusom socijalizma; entuzijazam prema neposrednoj stvarnosti kao rezultat zelje da se stvari sagledaju potpuno objektivno, na materijalnoj osnovi, zdravo oslobadjanje od iluzija; nova objektivnost je u pocetku obiljezavala poslijeratnu skolu antiekspresionistickog slikarstva, a nakon toga je Mutezijus pisao u casopisu Dekorative Kunst gdje je pripisivao svojstvo Objektivnosti pokretu Arts and Crafts, a narocito vrtnim predgradjima Pocetkom 30-ih godina nova objektivnost je bio nesentimentalni pristup drustvenoj stvarnosti Njemacka je bila opterecena kaznama reparacije nakon rata, kada su se obnovili rusko-njemacki odnosi, El Lisicki je dosao u Berlin kao nesluzbeni kulturni ambasador Sovjetskog Saveza PROUN izraz koji je Lisicki smislio, oznacavao je novo podrucje umjetnosti koja je negdje izmedju slikarstva i arhitekture; prounska soba sastoji se od male pravougaone celije animirane i artikulisane kontinualnim reljefom koji se pruzao preko poda i plafona, soba treba da sluzi ljudskom bicu, a ne obrnuto Lisicki je smatrao da empirijski sazdane konstrukcije mogu da posjeduju i prostornu ljepotu i simbolicko znacenje Normativna foruma Nove Objektivnosti redovi kuca moraju biti razmaknuti najmanje za dvostruku visinu bloka Sinteza Nove Objektivnosti: enterijer - oskudno uredjenje enterijera, standardni namjestaj, ogoljene sijalice, ozivljeno brizljivo detaljisanim cijevovodima i elektricnim vodovima; eksterijer ravne malterisane povrsine, celicni prozori, patentno zastakljenje, metalni rukohvati 1923.godine Oto Hajsler zavrsava svoje naselje u Celeu kod Hanovera; modernisticka formula sa ravnim krovovima i visebojnim fasadama; drugo Hajslerovo djelo kuca Teodora Fiera Alte Heide 1919.god kojom se utvrdjuje opsti sistem po kome su kuce smjestene u nizove nalaze na medjusobnoj optimalnoj udaljenosti zbog sunca i vazduha; Hajsler je razvio i osnovni tip stana koji se prostire na tri etaze sa po dva stepenista, sastoji se od dnevne sobe koja je ujedno trpezarija, male kuhinje, toaleta, i tri od sest spavacih soba, zamjena tradicionalne kuhinje pokazuje pomjeranje fokusa domacinstva prema priprostoj verziji gradjanskog salona asopis Ve U maju 1922. godine El Lisicki i Ilija Erenburg, nakon dolaska u Berlin, objavljuju prvi broj trojezicne umjetnicke revije Ve (Gegenstand) Object(predmet, stvar) na cijim su koricama bile dvije znacajne ilustracije: fotografija lokomotive za razgrtanje snijega i osnovne ikone suprematizma crni kvadrat i crni krug Grupa ABC Mark Stam i El Lisicki projektuju Nebeske kule za Moskvu, nakon toga 1924. su presli u Cirih i stekli sledbenike i 1925. god na inicijativu Lisickog osnivaju lijevo orijentisanu grupu ABC, sa sjedistem u Bazelu vajcarski clanovi grupe su bili: Emil Rot, Hans mit, Hans Mejer, Hand Vitver Njihov pristup je bio dvojnost, sinteza funkcionalne konstrukcije i apstraktnih elemenata, iznete su i karakteristicne preokupacije grupe normativnim standardima, napisan je i esej o ab konstrukciji kakvu koristi Le Korbizje u Dom-Ino Grupa je sazela svoju odbojnost prema masivnoj arhitekturi kroz jednacinu zgrada x tezina = monumentalnost Projekat skole Peterschule u Bazelu arh Mejer i Vitver; zgrada je uzdignuta iznad tla koliko je to moguce, na nivo gdje ima sunca i svjezeg vazduha, u prizemlju se nalazi bazen i vjezbaonica, ostali dio je oslobodjen za javni prevoz i parkiralista, umjesto igralista djeca

koriste za rekreaciju dva otvorena prostora- visece platforme i sve ravne krovove zgrade; mrtva masa zgrade je iskoriscena tako da pomocu cetiri zicana uzeta podrzava gvozdenu konstrukciju dvije visece platforme Projekat za ligu naroda Mejer i Vitver arh svuda je primjenjen standarni konstruktivni modul, vrlo pogodan za montaznu proizvodnju, svaki odjeljak moze da se modularno prosiri ili suzi, a da se ne izmjeni osnovni raspored zgrade Zgrada skupstine je podignuta na stubove, a prostor ispod je iskoriscen za parking; zastakljena okna lifta po uzoru na ruske konstruktiviste pokazuje estetiku masine u gradu Projekat za konkurs za sjediste Lige naroda u enevi 1927. god, predvidjene su 2 zgrade, jedna za sekretarijat, druga za skupstinu Le Korbizje i Pjer anere asimetricni raspored u kome moze da se nasluti konflikt izmedju logike kretanja u simetricnom rjesenju i klasicne sklonosti aksijalnom pristupu reprezentativnom procelju zgrade, diskvalifikovan je zbog neodgovarajuce graficke prezentacije Fabrika Van Nele(prerada duvana, caja i kafe) Mark Stam se vraca u Holandiju i radio kod Van der Vlugta kao glavni rukovodilac izgradnje fabrike Van Nelle od armiranog betona sa stubovima u obliku pecurke Konstrukcija i sistem su potpuno otkriveni s tim da glavna prevozna sredstva u procesu pakovanja nisu liftovi nego zastakljene tekuce trake, koje dijagonalno prolaze kroz zavjese zidova zgrade Put koji vodi u fabriku je gladak i ravan, oivicen smedje poplocanim trotoarima, prozirna procelja zgrade, sjajno staklo i sivi metal, sve je otvoreno prema spolja Existenzminimum Van der Vlugt projektuje djelo objektivnost po nacelima minumuma egzistencije stanove Bergpolder u Roterdamu 1933.god Funkcionalisticki radnicki stanovi sa ravnim krovom kakve je pravio J.J.P.Oud Gropijus se bavio tematikom gradnje stanova minimalnih uslova, a smatrao je da za ispunjenje toga od drzave treba da se zahtjeva: 1. spreciti rasipanje javnog novca na prevelike stanove 2. smanjenje pocetnih troskova uredjenja gradjevinskog zemljista 3. priprema gradjevinskog zemljista i odstranjivanje pekulanata 4. sto veca liberalizacija pravila zoniranja i gradjevinskih kodova Opbouw Grupa koja je djelovala 1920.god u Roterdamu lanovi grupe su bili Brinkman, Van der Vlugt i njihov klijent industrijalac Kees van der Leeuw Nastojali su da prevladaju objektivnost stremljenjem prema opstim duhovnim vrijednostima, slicne aspiracije su imali i Dijker i Bajvet koji su sagradili kucu sa drvenim oplatama-asimetricna kuca sa jednovodnim krovovima De 8 funkcionalisticki amsterdamski krug koji konsoliduje sa Opbouw-om, grupa nazvana De 8 in Opbouw je bila aktivna kao holandski ogranak CIAM-a (Congres Internationaux dArchitecture Moderne) sve do 1943.godine Vajsenhof u tutgartu Prva medjunarodna manifestacija Godine 1927. Mark Stam projektuje stanovanje Vajsenhof u tutgartu Mis van der Roe - stambena zgrada projektovana kao centralna okosnica sheme, petospratna gradjevina bila je u glavnim crtama slicna standardnim blokovima nastalim u to vrijeme, ali se od tih tipskih kuca u nizu razlikovala po lakoci sa kojom se moze prilagoditi ta stanove

razlicitih oblika i dimenzija, koriscena je skeletna konstrukcija koja omogucava racionalizaciju postupaka gradnje i dopusta slobodno podjelu unutrasnjeg prostora; imala je 24 stana Gropijusovo totalno pozorite Projekat za Volksbuhne Ervina Piskatora u Berlinu, zadovoljenje zahtjeva biomehanicke pozornice i stvaranje prostora za pozoriste akcije Gledaliste moze brzo da se pretvori u bilo koji od 3 klasicna oblika pozornice, proscenijum, otvorenu pozornicu ili arenu. Celo zdanje moze da se potpuno promjeni rotiranjem pozornice i dijela orkestra za 180 stepeni. Ono sto je do tada bio proscenijum sada se pretvara u sredisnju arenu koja je potpuno okruzena redovima gledalaca Fleksibilno gledaliste je bilo opremljeno kruznom pozornicom tako da je zbivanje moglo da okruzi gledaliste Sam auditorijum bio je prozirna kutija zapravo kroz koju je mogla da se vidi temeljna konstrukcija, otvorena resetka jajastog krova, dosjetljivo spojena sa cvoristem stubova elipticnog prstenastog nosaca Le Korbizje arl Eduar anere Stalno prisutna igra suprotnosti kontrasti izmedju punog i praznog, svijetla i tame, Apolona i Meduze Ukljuio se u poslednje faze Arts and Crafts, njegov uitelj bio je arl LEplatenje ije je polaziste bila knjiga Gramatika ornamenta sto predstavlja leksikon dekorativnosti Le Korbizje 1907. god ide u Be, poceo je da se zanima za utopijski socijalizam, sreo je Garnijera i posjetio manastir Ema u Toskani sto je uticalo na njegov dalji razvoj 1908. se zaposlio kod Ogista Perea koji je bio tek proslavljen po ab konstrukciji u Rue Franklin Zgrada kole u La Chaux-de-Fonds arnirani beton, sadrzala je tri stepenasto polozena kruga umjetnickih studija od kojih svaki ima zaseban vrt, a smjesteni su oko zajednickog sredisnjeg prostora natkrivenog piramidalnim staklenim krovom Le Korbizje je dosao u dodir sa vodecim licnostima werkbunda, najprije sa Peterom Berensom i Tesenom gdje je upoznao brodove, auta, avione itd. Moderne stvari, upoznao je i Mies van der Roha; okrece se racionalnoj proizvodnji od armiranog betona Maisonn Dom-Ino i Villes Pilotis gradjevine na stubovima 1922. otvorio je biro sa svojim bratancem Pjerom anereom Prototip Dom- Ino tehnicko proizvodno sredstvo, obiljezava izgradnju kuca koje su standardizovane poput domina, slobodnostojeci stubovi izgledaju u osnovi kao tacke na domino kockama, a uzorak rasporeda skupa ovih zgrada u cik-cak liniji podsjeca na poredak domino kocki u igri Purizam i novi duh Masinsku estetiku purizma je razradio sa slikarom Amedeo Ozanfanom Purizam polazi od neoplatonisticke filozofije; zahtjeva uporno prociscavanje svih postojecih obrazaca, protivljenje svemu onom sto su Le Korbizje i Ozanfan smatrali neopravdanim kubistickim deformacijama u slikarstvu ivotni maksimum Ka novoj arhitekturi I Objasnjava kretanje Le Korbizjeovih radova: s jedne strane neophodnost zadovoljenja funkcionalnih zahtjeva empirijskim oblikom, a sa druge nagon za koriscenjem apstraktnih elemenata da bi se djelovalo na cula i hranio um II Vid inzenjerske estetike industrijski dizajn; brodovi, automobili, avioni III Vracanje citaoca antitezi: klasicnoj arhitekturi, lucidnoj poeziji Akropolja Pet taaka moderne arhitekture

Maison Citrohan podignuta na pilotisima anticipira Les 5 Points dune architecture novelle 1. pilotisi stubovi koji podizu masu objekta iznad tla 2. slobodna osnova koja se ostvaruje odvajanjem nosecih stubova od pregradnih zidova 3. slobodno procelje fasada koja je prirodna posledica slobodne osnove u vertikalnoh ravni 4. duge horizontalne trake prozora 5. vrt na krovu rekreacija i odmor Konstruktivna unutrasnja podjela AAB dva sira medjurazmaka i jedan uzi u koji je smjesteno stepeniste; paladijanski ritam ABABA Savremeni grad Maison Dom-Ino i Ville Pilotis usavravaju se kao Maison Citrohan i Ville Contemporaine Savremeni grad Koriscenje Enebikove konstrukcije da bi se konstruisao izduzen cetvrtasti volumen, sa jedne strane otvoren; unutar tog osnovnog tipa prvi put projektuje i svoj karakteristicni dvoetazni dnevni boravak; presjek i osnovni raspored Maison Citrohan jedan otvor na svakom kraju, dva bocna noseca zida, odozgo ravan krov, prava kutija koja moze da se koristi kao kuca Prava verzija tipa Citrohan je uradjena za tutgartsko naselje Vajsenhof 1927.; ime Citrohan je bila igra rijeci na racun poznatog proizvodjaca automobila, i ukazivala je na to da kuca moze da se standardizuje kao automobil Ville Contemporaine elitisticki kapitalisticki grad administracije i kontrole, sa vrtnim gradovima za radnike, koji su zajedno sa industrijom smjesteni iza zone zelenog pojasa koji okruzuje grad; sam grad je ornamentisan kao neki istocnjacki tepih, sastojao se od stambenih blokova visokih 10 do 12 spratova i 24 poslovna tornja u sredistu sa 60 spratova, oko njih se prostirao pitoreskni park; poslovni tornjevi su bili oblakoderi kojima je pripisan autoritet sto govori i njihova lokacija unutar gradske mreze, jer su postavljeni u zlatnom presjeku povrsine gradskog plana, unutar dvostrukog kvadrata cijelokupne gradske povrsine Otvoreni grad treba da omoguci i vecu pokretljivost Najveci i najtrajniji doprinos savremenog grada je Immeueble Villa, a to je adaptacija Maison Citrohan u opsti tip stana sa visokim, gusto naseljenim objektima; u prizemlju prema omedjenom pravougaonom ozelenjenom prostoru su se nalazili zajednicki objekti za rekreaciju Atinska povelja Atinska povelja je zbir preporuka za izgradnju gradova, takvih kakve ih danas poznajemo. Njena glavna misao bila je objavlivanje i stvaranje gradskog prostora. Misao stvaranja grada kao funkcionalne celine se prvi put znaajnije pojavila i prodiskutovala u prvobitnom teoretskom dobu stvaranja arhitekta Toni Garniera koji je bio pozvan od strane glavni arhitekta grada Liona Edvarda Heriota da izradi plan za jedan privredni grad sastavljen od normiranih objekata i osnuje princip striktnog funkcionalnog zoniranja i deljenja gradskih prostora. U radu na Atinjskoj povelji je uestvovalo udruenje arhitekata, koji su se ujedinili u organizaciji CIAM (Congres internationaux d'architecture moderne Meunarodni kongres moderne arhitekture), koji je nastao 1928. godine kada je raspravljano o urbanizmu u celom svetu. Dokument je naglaavao etiri osnovne funkcije grada: stanovanje, rad, slobodno vreme i saobraaj. Odnosi se na 1931. godinu

veina gradova danas nudi sliku haosa i gradovi neispunjavaju svoje funkcije da isponjavaju potrbe bioloke, psiholoke za svoje stanovnike

kolaps u eri maina izazvao bi mete u ponaanju... Njihovo ponaanje u stambenim zonama, preduzeima. U uasnoj mehanikoj brzini bi nastala koncentracija gradskog stanovnitva i brutalni razvoj bez istoriskih veza...

http://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B8%D1%81%D0%B0%D0%BEhttp://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D1%80%D0%B0%D0%B4http://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80http://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B8%D1%81%D0%B0%D0%BEhttp://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D1%80%D0%B0%D0%B4http://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D1%85%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%B0http://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D0%B8%D0%BE%D0%BDhttp://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D1%80%D0%B0%D0%B4http://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D1%80%D0%B0%D0%B4http://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80http://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D1%85%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%B0http://sr.wikipedia.org/wiki/CIAMhttp://sr.wikipedia.org/wiki/1928http://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D1%80%D0%B0%D0%B4http://sr.wikipedia.org/wiki/1931

dimanzionisanje svih sredina urbanistikog ureenja ne moe se odvijati u drugom ve samo ljodskom merilu

znaaj privatnog e biti podreen znaaju drutvenom detaljni nacrti koji slede odredbe gradskih urbanista mogu da zaustave nadolazak

saobraajnih prekraja prethodne naredbe su bile vaee sve dok nije poelo dolaziti do stalnih problema

izmeu peaka i drugim saobraajem. Bili su koncipirane iroke ulice koji su obezbedili preglede na znaajne kulturne spomenike i zgrade

regulaciona linija nekih tredicionalnih stambenih zgrada neosigurava dovoljnu osunanost pojedinig stambenih jedinica

mora biti osigurano minimalno osunavanje pojedinih stanova zgrade treba da budu ouvane u svojim celinama kod raspada istorijskih spomenika mora se uloiti maksimalan trud da se nae

odreena adekvatna zamena upotrba istorijskih graevinskih stilova prilikom izgradnje ima neblagotvorne

posledice dodravanje ovih injenica nee tolerisati nikakove istorijske sline injenice osnove znaaja urbanizma su njegove etiri osnovne funkcije, stambena, radna,

rekreacija i saobraaj kao funkcije zoniranja regionalno planiranje svih stambenih struktura dodeljenih u etiri funkcije su

podreene uzajamnoj kompleksnosti nove vrste moraju sadrati kolice, kole, drutvene centre, centre slobodnog vrmena i

to tako da su unutranje spojene sa stanovanjem urbanizam je trodimanzionalan ne dvodimenzionalan. U prostoru moe nastajati

elemenat koji odreuje veliinu saobraaja kao i rekreaciju i jasno je da tu mora da postoje slobodne povrine

zgrada mora da ima dovoljno slobodnog prostora da bi zadovoljila uslov slobode ukrtanje saobraajnih pravaca mora biti regulisano ulice se razlikuju prema njihovim odreenjima- stambene, prolazne, glavne peak mora da ima mogunost za upotrebljavanje i drugig osim automobilskih trasa Vile Vila Fallet- Le Korbizjeova prva kuca izgradjena u secesionistickom stilu, njen oblik je varijacija zgrada majura, gradjenih od drveta i kamena na podrucju Jura, a dekorativni elementi su proizasli iz flore i faune tih krajeva Ville Schwob na konstruktivni skelet se postavljaju stilisticki elementi, izmedju uskih i sirokih krila i simetricna osnova organizacije daju gradjevini paladijanski karakter, prozori postavljeni u skladu sa zlatnim presjekom kuca-palata dva odvojena nivoa sa srodnim, ali razlicitim konotacijama; prvi nivo je slobodnostojeca individualna gradjanska vila paladijanskog porijekla, a drugi nivo je kolektivna stambena zgrada zamisljena kao barokna palata Paladijeva vila Malcontetna i Le Korbizjeova vila u Garu unutar 6 poprecnih linija konstruktivnog rastera ritmicki izmjenjuju jednostruki i dvostruki razmaci dok ritam uzduznih linija konstrukcije neznatno odstupa Vila u Garu je jos znacajna jer spaja ugodnost i neformalnost osnove iz stila Arts and Crafts sa strogim geometrijskim neoklasicnim oblicima; frontalne povrsine puristicki polozene u prostoru, poigravanje doslovnom i providnom prozirnoscu

http://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D1%80%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BC

Vila Savoj gotovo kvadratna osnova, elipticno prizemlje i rampa u sredini mogu da se shvate kao kompleksna metafora centralizovane dvoosne osnove Rotonde; Le Korbizje unutar kvadrata koji je sam sebi nametnuo dokazuje spiralna svojstva asimetrije, rotacije i periferne rasprstenosti Cetiri kompozicije vila: 1.Maison La Ro-puristicka verzija L osnove u stilu gotickog preporoda 2. oblik idealne prizme 3. i 4. su alternativne strategije za izmirenje prve dvije s tim da je prva prozimanje prvog i drugog OZARENI GRAD-Ville Radieuse Immeuble Villa (Objekat-vila) kvalitativan nacin gradnje kuca, sa visecim vrtovima koji predstavljaju autonomne cijeline; prostrane terase sa vrtovima i dvoetazni dnevni boravak fiksnih dimenzija bez obzira na velicinu porodice Ville Radieuse(Ozareni grad) mnogo pogodniji za masovnu proizvodnju, projektovan u obliku kontinuirane trake stambenih objekata on line, ekonomicniji kriterijumi, kvantitativan nacin gradnje Stanovi u jedini VR su projektovani kao fleksibilni apartmani na jednom nivou, razlicitih povrsina i mnogo ekonomicniji u pogledu prostora, optimalno je iskoriscen svaki kvadratni centimetar prostora, a pregradni zidovi su toliko tanki da vise ne predstavljaju akusticnu barijeru; svaki apartman je sagradjen tako da moze da se prepravi za dnevno i nocno koriscenje pomjeranjem kliznih pregrada, koriscena je klimatizacija i zatvorene fasade Ovakav nacin razmisljanja Le Korbizjea predstavlja odgovor na tehnokratski izazov CIAM-a koje je Le Korbizje upoznao prvi put 1928.god; pored ovog susreta sa Novom Objektivnoscu, boravio je i par puta u Sovjetskom Savezu Ukrstanje dupleksa (Immeuble Villa) i linearnog industrijskog grada (Ville Radieuse) obavio je u 2 projekta: Unite dHabitation i Citte Industrielle Promjene u Le Korbizjeovom shvatanju grada industrijskog doma, pomak od centralizovanog modela grada prema teorijski neogranicenoj koncepciji cija nacela proizlaze iz podjela na zone: 1. satelitska naselja namjenjena obrazovanju 2. oslovna zona 3. zona transporta i saobracaja 4. zona hotela i ambasada 5. stambena zona 6. zeleni pojas 7. zona lake industrije 8. skladista i teretni saobracaj 9. teska industrija Tipicni presjek cijelog grada pokazuje sve strukture jasno izdignute iznad tla jer su sve gradjevine bile podignute na pilotise, a povrsina zemlje je bila otvoreni park po kome su se pjesaci slobodno kretali Stakleno procenje pan-verre ucestvuje u realizaciji ideje osnovnih zadovoljstava: sunce, prostor i zelenilo Rio de aneiro izgledao kao prirodni linearni grad, Le Korbizje je pri posjeti na licu mjesta skicirao produzetak Ria u obliku priobalnog autoputa dugog oko 6 km, izdignutog 100 metara iznad tla Plan Alira

Plan za grad Nemours u Sjevernoj Africi i Zlin u ehoslovakoj projektovana za blago-nagnuti teren za koji je slobodno-stojeci objekat i najpogodniji, a njihov raspored u vidu sahovskog polja uskladjen je sa padom terena Ozareni grad nikada nije ostvaren, ali je kao model snazno uticao na poslijeratni razvoj u Evropi i van nje. 10. PREDAVANJE Ludvig Mis van der Roe Bio je nadahnut radovima holandskog arhitekte Berlagea, kao i pruskom klasicistickom skolom ciji je direktni naslednik 1907. god sagradio je svoju prvu kucu u disciplinovanom engleskom stilu 1908. se pridruzio Peteru Berensu ciji je novoosnovani berlinski biro poceo da razvija jedinstveni stil za elektronsku kompaniju AEG 1911. Mis otvara sopstveni biro sagradivsi kucu Perls u Berlinu, to je bila prva od pet kuca koje je projektovao u inkelovom stilu Poslije poraza i sloma Njemacke, Mis kao i svi arhitekti koji su se borili u ratu, tezio je stvaranju arhitekture koja ce biti vise organska nego sto to dopustaju kanoni sinkelovske tradicije Novembergruppe godine 1919. Mis postaje vodja, grupa je za cilj imala ozivljavanje umjetnosti sirom Njemacke Oblakoder na stanici Fridrihtrase- tema kristalnog, fasetiranog oblakodera, bliskost sa ekspresionizmom, stakleni zidovi postavljeni pod blagim uglovima jedan prema drugom da bi se izbjegla monotonija prevelikih staklenih povrsina, zakrivljen obris osnove djeluje na prvi pogled proizvoljno, ali je rezultat nastao uticajem 3 cinioca: dvojno osvjetljenje unutrasnjosti, pomak glavnog korpusa od ulice, igra odraza G razdoblje zapocelo 1923.godine, njegovim ucestvovanjem u prvom broju casopisa G ; Misovi stakleni oblakoderi iz 1922. sa kinetickim odrazima na povrsinama prozirnih oblika vec su pretece osobenog G senzibiliteta koji povezuje konstruktivisticku objektivnost sa dadaistickim osjecajem za slucajnost; poslovnom sedmospratnicom koju je prikazao u casopisu, Mis otvara novo podrucje jer primarni izrazajni materijal nije vise staklo nego beton, i to sve obavlja u obliku konzola isturenih u ab skeletu izjasnjavanje Misa protiv formalizma, poslovna zgrada ima pojacane uglove sto ukazuje na tragove akademske Sinkelove tradicije Misova djela poslije 1923. nastaju na osnovu 3 glavna uticaja: 1. Berlageova tradicija opeke 2. djelo Frenk Lojd Rajta do 1910. 3. suprematizam Kazimira Maljevia sto ukazuje na to da Mis pocinje da stvara slobodnu osnovu Njemacki paviljon na Svjetskoj izlozbi u Barseloni 1929. pravilni raster od 8 stubova i slobodno koriscenje tradivionalnih materijala, vidljivost pomaka u volumenu koji nastaju zbog iluzionistickih povrsina; unutrasnji prostor paviljona artikulisan nosacima i stubicima prelazi u zatvoreno dvoriste sa bazenom oivicenim crnim staklom Kuca Tugendhat slobodna osnova ogranicena samo na horizontalu stambenih prostorija koja je modulirana hromiranim krstastim nosacima, te se duzom stranom otvara prema panorami grada, a kracim zidovima prema stakleniku; spavace sobe u visini ulaza su rjesene jednostavno kao hermeticki volumeni 1930. god Mis prihvata mjesto direktora u Bauhausu poslije Hansa Mejera; njegov idealizam i razumljiva sklonost ka njemackom romanticnom klasicizmu odvojili su ga od stila Nove Objektivnosti

Barselonska stolica jedan od 5 komada namjestaja nadahnuti Sinkelom koje je Mis projektovao 1929. i 1930. god Moderna arhitektura u Skandinaviji Karelijska arhitektura koja preovladava autenticna arhitektura sumskih naseobina u kojoj gotovo potpuno preovladava drvo, ne samo kao gradjevinski materijal nego kao i vezivna gradja; drvo dominira od krovne konstrukcije sa masivnim potpornim gredama do pokretnih djelova zgrade; karelijska kuca gradjevina koja se u pocetku sastoji od jedne jedine skromne prostorije, koja sluzi za skloniste, a vremenom se nadogradjuje, razvija i raste Dva znacajna arhitektonska stila druge polovine 19.vijeka 1. romanticni klasicizam 2. Gothic Revival Dva stilska pravca nordijske tradicije: 1. nacionalni romantizam potice iz pokreta Gothic Revival Finska- glavna pokretacka snaga romantizma jednim dijelom proizilazi iz teznje za stvaranjem nacionalnog stila koji bi se razlikovao od romanticnog klasicizma, a drugo je mogucnost koriscenja sopstvenog granita arh Sonck prvi upotrijebio granit, njegova crkva St. Michael Turk, ukrasena stubovima i fino isklesanim ukrasima od granita, enterijer odise preciznoscu klesarskih radova; katedrala u Tampereu i zgrada telefonske kompanije u Helsinkiju konstrukcija lici na finsku srednjevjekovnu tradiciju finski paviljon na Svjetskoj izlozbi u Parizu 1900. god izveden je u neoromanticnom stilu sa istocnjackim elementima villa Hvittrask Helsinki, arh Eliel Saarinen i Armas Lindgren romanticna vila, 1902., dekor enterijera je produhovljena interpretacija finskog izvornog graditeljstva u drvetu Helsinki izgradjen prema ortogonalnom rasteru, osjeca se uticaj romanticnog klasicizma na svakom koraku, zgrade senata, katedrala i ostalih gradjevina daju taj utisak 2. dorski senzibilitet potice iz inkelovog romanticnog klasicizma; rasprostranjen u Svedskoj, Finskoj; neistoricisticka drevna dorska jednostavnost, koja polazi iskljucivo od osnovnih arh elemenata koji nisu ni klasicni ni lokalisticki Palata pravde u Stokholmu arh Karl Vestman, 1915. Stil osnovne nordijske tradicije spajajuci autohtono i klasicno individualno i normativno Erih Gunar Asplud Nastojao je da spaja autohtono i klasicno u jedan primitivniji i autenticni oblik arh izrazavanja; uticao je na Alvara Aalta Zgrada za skolu Karl Johana u Geteborgu 1915. Zdanje bioskopa Skandia u Stokholmu 1921. god Gradska biblioteka u Stokholmu 1928. god zavrsena Kapelica Woodland u Stokholmu 1920. god mala gradjevina koja se sastoji od svega jedne prostorije, sa krovom od talasasto profilisane indre iznad toskanskog peristila Alvar Aalto Bio je blizak Pjudzinu zbog naglaska na promjenljive vrijednosti nagiba krova 4 objekta koja je projektovao za industrijsku izlozbu u Tampereu, 1922. god ukazuju na potpuno razlicite stupnjeve kulturnog razvoja, projektovao je i radnicke stanove i radnicki klub, veliki broj novih i rekonstruisanih crkava, Dom civilne zastite svi ti objekti su sagradjeni u slabo izrazenom dorskom stilu, koji nosi elemente lokalnog narodnog graditeljstva u drvetu, ali i strogost linije po uzoru na romantizam Biblioteka u Vipuriju 1933. god okretanje romanticnom klasicizmu, klasicisticka osnova sa aksijalnim glavnim stepenistem, arh procelje i friz, velika egiptoidna vrata Zgrada Jugo-zapadne poljoprivredne zadruge u Turku 1928. god koloristicka shema pozorista u toj zgradi, tamnoplavo gledaliste sa sjedistima od sivog i ruzicastog plia

Aalto dolazi pod uticaj holandskog i ruskog konstruktivizma serijska, geometrijska rjesenja; u ovom razdoblju se priblizava poziciji ekonomskih cinilaca koje zastupaju arhitekte Nove Objektivnosti na kongresu CIAM-a na kome se razmatra Existenzminimum Artek preduzece za proizvodnju namjestaja koje je pravio Aalto zahvaljujuci gospodji Guliksen koja je primjetila prve primjerke njegovog namjestaja Pocinje razdoblje kada Aalta opet uvidja prednosti drveta nad betonom, kao osnovnog materijala u graditeljskom izrazu, poceo je da se vraca finskom nacionalnom romantizmu; to udaljavanje od konstruktivizma uoceno je na njegovoj sopstvenoj kuci u Helsinkiju 1936.god nesimetricno L-zdanje izvedeno u obliku kolaza od grubo malterisanih zidova i grubo isklesanih dasaka i gole opeke Finski paviljon za Svjetsku izlozbu 1937. god u Parizu drveni objekat sa karakteristicnim nazivom uma u pokretu raznovrsni noseci elementi od drveta, drvena oplata bocnih zidova glavne dvorane i skeletna drvena konstrukcija omotaca kruznog izlozbenog prostora ukazuju na vezivanje i spajanje drveta Organski pristup kroz 2 objekta: Sanatorijum u Paimu gradjevina od armiranog betona, dvokrevetne bolesnicke sobe su promisljeno rasporedjene i uredjene da bi se zadovoljile potrebe bolesnika, u pogledu okoline i njihovog identiteta i osjecaja intimnosti, direktna rasvjeta i izvori toplote nalate od dalje od uzglavlja pacijenta, plafoni su tamnije obojeni da bi se umanjio efekat bljeska Biblioteka u Vipuriju sve prostoriju imaju danonocnu indirektnu rasvjetu, posvecena je velika paznja akustici, sve je izolovano od saobracajne buke, velika sala za predavanja pravougaonog oblika opremljeno je talasastim plafonskim reflektorom po celoj njenoj duzini Remek djelo njegove predratne karijere villa Mairea 1938.god prvobitni nacrt zgrade u obliku slova L, naglasen grubo malteriran vajarski izradjen kamin i stepenasto povisena dnevna prostorija koja vodi do stepenista mezanina, spoj opeke, grubo malterisanih zidova i drvenih oplata; njeni osnovni prostori, dnevna soba i trpezarija zatvaraju dvoriste sa vrtom, koje je smjesteno unutar kruga sumske cistine, neravnomjerni razmjestaj drvenih oblica ograde; uredjenje prizemlja takodje nosi karakteristike unutrasnjeg pejzaza u kome se keramicke plocice smjenjuju sa drvenom oplatom Studentski paviljon Bejker 1947.god MIT u Kembridu, Masausets Gradska vjecnica u Sejnetsalu 1952. god elementi vjecnice kao sluzbena zgrada u obliku slova U i samostojeci objekat biblioteke, zajedno ogradjuju dvorisni prostor, izdignut iznad nivoa okoline, pod od opeke prilaznog hodnika i stepenista ustupa mjesto drvenom podu glavne dvorane, aluzija na srednjevjekovnu arhitekturu Zgrada Zavoda za penzionere u Helsinkiju 1956. god veliki administrativni kompleks predstavlja arhitekturu koja bi trebalo da obogati ljudski zivot kroz toplinu i skladnost, a to se ogleda u predvorju pa do garderobe za posjetioce,, rasvjetnih tijela do ugradjenog sistema grijanja, niz kabina za razgovore smjestenih u redove ispod dvorane koja je poplocana crnim i bijelim mermerom; svaki prostor zgrade je obojen drugom bojoj koja upucuje na promjenu statusa Sve Aaltove gradjevine simbolizuje dvojnost arh stvaralastva, ogradjujuci L i U oblici glavnog zdanja predstavlju element ribe, i u suprotnosti su sa samostalnim oblikom pripadajuce susjedne ikre; on je htio da stvara prostor u kome ce se ljudi prijatno i ugodno osjecati Visespratni stambeni blok za berlinsku izlozbu 1955.god osnovna vrijednost njegovih tipa stana-apartmana je raspored u obliku slova U, prostrana atrijumska terasa bocno je omedjena sa lijeva i desna trpezarijom i dnevnom sobom, a citava cijelina stana zatvorena je sa dvije strane spavacim sobama i kupatilima; razmjestaj stanova unutar same zgrade je povoljan jer su okupljeni oko stepenista sa dnevnim svjetlom

11. PREDAVANJE Arhitektura totalitarnih reima Modernisticko nastojanje da se svi oblici svedu na apstrakciju ucinilo je da takav stil bude neprikladan za prezentaciju drzavne moci i ideologije; u drugoj polovini 20-og vijeka i dalje je zadrzan istoricisticki pristup graditeljstvu Izraz The New Tradition Nova tradicija njen pocetak uocavamo prvi put svjesno u modernizovanom istoricistickom stilu koji se pojavljuje izmedju 1900. i 1914.god; vijugavi cvjetni motivi preuzeti od art nouveau-a Stil gradnje javnih objekata kasnog 19.vijeka koji stalno osciluje izmedju neogotike i neobaroka poceo je polako da gubi svoje karakteristike Anglosaksonski Slobodni stil osnovna nacela ovog stila su se ogledala u Gradskoj vjecnici u Stokholmu-jedinstveni uspjeh zbog toga sto je Stokholm ustvari predstavljen kao trgovacki lucki grad, a ne industrijska drzava Izgradnja Nju Delhija predstavljaja je nesumljivo konkretizaciju ideoloskog poteza da se stvori uvjerljiv i vjerodostojan anglo-indijski stil; humanizam tj klasicizam prilicno je naglo poceo da se koristi pocetkog vijeka u engleskoj graditeljskoj kulturi Nju Delhi izgradnja plana oznacava pocetak onog graditeljstva u kome ce arhitektura jos jednom biti koriscena za potrebe drzave, prikazivanje nacija, novog milenijuma Od arhitekture se trazilo da reprezentuje preporod i da ukaze na sudbinu monopolistickog kapitala pre i poslije velike ekonomske krize 1929.god Palata vicekralja u Nju Delhiju arh Lutjens 1923-1931 sama palata obuhvata povrsinu koliko i Versaj SOVJETSKI SAVEZ 1931-1938 Sukob izmedju modernistickog pokreta i Nove tradicije ponavlja se prilikom konkursa za zgradu Palate Sovjeta na konkursu 1931.; uticaj tog konkursa je bio presudan, a bio je i podsticaj velike aktivnosti unutar Sovjetskog Saveza Le Korbizjeov projekat najkonstruktivistickije djelo sto se jasno vidi u otkrivenoj krovnoj konstrukciji auditorijuma i totalnoj transparentnosti spoljneg povrsinskog sloja; simbolizam cijelog projekta se jasno vidi u koncepciji govornicke tribine koja je smjestena u zadnjem dijelu bloka biblioteke. Ona se uzdize nad podijumom posvecenom res publica u pozadini velikog gledalista; ziri je smatrao da Le Korbizjeovo djelo previse istice kult masine Stil socrealizma prvi put se pojavio u prvonagradjenom radu Jofana cije su konstruktivisticke dvorane sa auditorijumom projektovane kao polukruzne ivicne gradjevine koje omedjuju cetvorougaoni otvoreni prostor, ili klasicno dvoriste; iz sredista tog ogradjenog prostora uzdize se isto tako klasican stub, na cijem vrhu se nalazi skulptura radnika; godine 1934. dvorane iz prvobitne verzije projekta pretvorene su u svadbenu tortu, koju su sacinjavali spratovi sa stubovima, naslagani jedan na drugi, i niz siljatih ukrasnih kipova, zavrsavajuci se na samom vrhu velikom statuon Lenjina na visini od 450 metara ukovo zdanje Lenjinove drzavne biblioteke 1938.god tipican primjer kopiranog, laznog stila asimetricnih volumena, ogoljelih pilastera i potpuno nevaznih klasicnih detalja obogacenih skulpturama Pojava Nove Tradicije se u SS-u pripisuje uticaju nekoliko cinilaca: konstruktivisticki intelektualci, rehabilitovani predratni akademici, sama Partija FAISTIKA ITALIJA 1931-1942 Slican sukob modernizma i tradicije karakterise i arh ideologiju italijanskog fasistickog pokreta u periodu izmedju Musolinijevog pohoda na Rim oktobra 1922. do 1931.god Razvoj fasisticke ideologije poslije I svjetskog rata proizasao je iz 2 predratna fasisticka pokreta: njegovog kulta rata i velicanja masine Kulturna reakcija i otpor protiv futurizma dosli su do izrazaja i prije nego sto se futurizam u potpunosti razvio

Mucijeva stambena zgrada Ca Brutta 1923 via Moscova u Milanu Pijaentinijev Stille Littorio Pokret Noveento antifuturisticko opredeljenje; klasicne sheme proslosti ce uvijek biti i ostati upotrebljive 1931. fasizam se odlucio za pojednostavljen klasicni stil, a de Kirikova slika Zagonetka sata doslovce je ozivljena u zdanju Palazzo della Civilta Italiana-sestostranoj prizmi sa lukovima, kojim se zavrsava glavna osa prostora gradnje TREI RAJH 1929-1941 Racionalna linija pokreta Moderne naglo je prekinuta nasilnim dolaskom nacionalsocijalista na vlast januara 1933.god; moderna je odbacena izuzev u onim slucajevima gdje se u cilju sto efikasnije industrijske proizvodnje i boljih uslova rada u fabrici pribjegavalo funkcionalistickom pristupu Nacisti su zeljeli da udovolje sveopstoj teznji njemacke javnosti za arhitekturom, koja ce da im pruzi osjecaj sigurnosti i koja ce na neki nacin da kompenzuje stvarnost u kojoj su razaranja vec dobro nagrizla drustvo; okrecu se Hegelovoj filozofiji i Sinkelovoj arh Modernisticki pokret Popularni dekor pseudo-rokokoa koriscen je potpuno nekriticki u enterijerima pozorista, brodova i drugih objekata namjenjenih zabavi i razonodi; ta stilisticka sizofrenija cesto je dovodila do toga da su razliciti djelovi istog zdanja bili izvedeni u potpuno drugom stilu Nagla promjena stila u stambenoj izgradnji, koju je finansirala drzava, odnosno prelaz od kubicnih formi sa ravnim krovovima iz Vajmarske republike na strme kose krovove Treceg Rajha ulce-Naumburg se vec 1920-ih godina opirao modernom nacinu zivota; on je imao sklonost prema Arts and Crafts i jednostavnim, prozaicnim organskim oblicima, a u istoj mjeri to moze da se pripise i Tesenovu, Heringu i arunu; ulce hvali njemacke kuce strmih kosih krovova, i smatra da njemacka stambena kuca treba da stvara kod posmatraca utisak kao da je izrasla iz zemlje i da pruza svoje korjene u nju Paul Ludvig Trost i Albert per licne arhitekte Hitlera uspesno su afirmisali redukovanu verziju Sinkelove tradicije, kao reprezentativni stil drzave; sve odise istim spartanskim klasicizmom perovi projekti stadiona u Nirnbergu zavisili su od arh kriterijuma, ali i od ugla pod kojim je kamera snimala, dolazi do filmskog koriscenja arhitekture koje je bilo u potpunoj suprotnosti sa perovom teznjom da upotrijebi zidane nosece konstrukcije Nova Tradicija se izrodila u beznacajnu megalomaniju koja se zavrsila 1941. godine MODERNISTICKI STIL U AMERICI 1923-1932 Ovaj aspekt Nove Tradicije poprimio je oblike turog i ogolelog klasicnog stila, koji 1930-ij prerasta u vodeci pravac graditeljstva u onim sredinama gdje su vlast i moc zeljeli da se prikazu u pozitivnom i naprednom svjetlu; sklonost ka klasicistickoj monumentalnosti se javlja i u SAD, izrastajuci postepeno iz neoklasicizma u tradiciju Beaux-Art-a koji je bio sluzbeni stil graditeljstva u SAD od kraja 19.vijeka sve do prvog svjetskog rata Federalna vlada je bila isuvise konzervativna da bi postala pokrovitelj Nove Tradicije, o cemu nam svjedoce i neoklasicisticki spomenici u Vasingtonu Jedini pokrovitelj za izdrzavanje eklekticizma bile su zeljeznice, napr eklekticka romanika zeljeznicih stanica u Njujorku Izgradnja poslovnih zgrada oblakodera (narocito nakog rezultata konkursa novinske kuce Chicago Tribune 1922.god) ogolela gotika omogucila je arhitektama da savladaju problem velikog broja prozora pomocu snazno izrazenih rebara koja naglasavaju vertikalnosti, a samim tim i impresivan izgleda ovih visokih gradjevina

Sinteza Art Deco-a ili modernisticki stil u SAD proizlazi kako iz glavne struje modernistickog pokreta, tako i iz istoricizma sa prelaza vijekova; to je bio stil koji je mogao da izrazi entuzijazam za napretkom nakon I svjetkog rata koji je povoljno zavrsen po SAD Pored enterijera porodicnih zgrada i slicno, taj stil je koriscen i u domenu poslovnih zdanja, stambenih blokova, banaka, robnih kuca itd Eli-Zak Kan i Rejmond Hud su predstavljali razlicite varijacije engleskog Slobodnog stila u ekskluzivnim prigradskim cetvrtima Stilska prikladnost-jedan stil za poslovne objekte, drugi za objekte odmora izvan grada, treci za idilicnu jednostavnost univerziteta Rockefeller Center u NY Chrysler zgrada u NY Vilijam Van Alen - 1930 Radio City velika dvorana Radio City Music Hall-a sa 6200 sjedista, namjenjene raznorodnim oblicima zabave Hud je predlozio uredjenje vrtova na krovovima oblakodera NOVA MONUMENTALNOST 1943. Ruzveltov Nju Dil i II svjetski rat naglo prekidaju Novu Tradiciju, ali njen uticak se donekle osjeca u radovima arhitekata kao sto su J.J.P.Oud Poslije rata, opsta ideologija Zapada je bila neprijateljski nastrojena prema svakoj monumentalnosti Mnoge drzave su poslije II svjetskog rata pocele da prikladanjaju sve vecu paznju sadrzaju i uticaju medija, umjesto arhitektonskoj formi; arhitektonski oblici postaju sve apstraktniji o cemu najbolje svjedoci apstraktno obiljezje prosirenje Rockfellerovog centra poslije 1956.godine 1945. godine Nju Dil je bio na samom vrhuncu, i funkcionalizam u arhitekturi vec je preovladadavao kao najizrazitiji stilski pravac Nestanak Nove tradicije i trijumf modernistickog pokreta vremenski se poklapaju sa pojavom monumentalizma Internacionalni stil Glavni arhitektonski znak je otvorena kutija; efekat volumena, ili tacnije ravnih povrsina koje omedjuju prostor Internacionali stil se nije bitno razlikovao od prihvacenog izraza karakteristicnog za kubisticki pravac u arhitekturi, koji se prosirio u razvijenom dijelu svijeta sve do pocetka II svjetskog rata; ovaj stil nikada nije postao univerzalan, on se odlikovao univerzalnoscu pristupa, tehnikom lakih materijala, savremenih vjestackih materijala i standardnim modularnim elementima, koji su omogucavali laksu montazu i izgradnju; fleksibilnost slobodne osnove i u tu svrhu je koriscena skeletna konstrukcija; Le Korbizjeove vile iz 1920-ih godina predstavljaju pretece tog formalizma, posto figuriraju kao bijeli, homogeni montazni oblici SAD Riard Nojtra austrijski emigrant, radio je za Lovela; Lovelova ideologija i njen neposredni izraz u zadnju Sanatorijuma imali su odlucujuci uticaj na dalje Nojtrino stvaralastvo; od tada najbolje rezultate postize onim objektima ciji se gradjevinski program moze smatrati direktnim doprinosom psihofizickoj kondiciji njegovih korisnika; centralna tema Nojtrinog stvaralastva je bilo blagotvorno djelovanje uspjedno projektovane sredine na opste zdravstveno stanje i nervni sistem covjeka tzv biorealizam Zgrada sanatorijuma dr Filipa Lovela 1927 Los Andjeles arh Riard Nojtra zgrada je podignuta na strmoj uzvisici sa pogledom na romanticni pejzaz poludivljeg parka, njena asimetricna kompozicija dramaticno objesenih podova podsjeca na Rajta, ta formalna slicnost ujedno upucuje na opste, univerzalne izvore iz kojih je potekla navodna homogenost Internacionalnog stila

Kuca Kaufman u Palm Springsu, Kalifornija 1947 Riard Nojtra Rudolf indler osnovni problem je bila modulacija sunca i svjetla, i senzitivna artikulacija paravana i drveca u prostoru izmedju zgrade i njenog opsteg okruzenja Saks apartmani u LA 1929 arh indler VAJCARSKA Alfred Rot osnovno mjerilo Internacionalnog stila za njega je bio senzitivan i strogo dogmatski pristup kreaciji gradjevinskog oblika, mnogo vise je cjenio dobro formulisani program i ambijentalni uticaj detaljisanja, istu paznju je posvecivao i tradicionalnim tehnikama, kao sto je zidana noseca konstrukcija, i novim sistemima skeletne konstrukcije u drvetu i celiku Naselje Nojbil u Cirihu 1932 svajcarski arhitekte naselje je bilo u skladu sa neretorickim drustvenim i tehnickim kriterijumima grupe ABC; naselje Nojbil je uspjesno humanizovalo kruti funkcionalizam postizuci to stepenastim oblikovanjem pojedinacnih kuca u nizu po kosini nagnutog terena i istancanou planiranja okolnog pejzaza FRANCUSKA Objekat novog tipa skola na otvorenom kod Pariza arh Boduen i Lods Le Korbizjeova proto-brutalisticka kuca sa zidovima od lomljenog kamena i drvenim krovom u Mathesu 1935 HOLANDIJA Zastupljena radovima grupe Opbouw-holandski ogranak CIAM-a Fabrika Van Nelle Brinkman i Van der Vlugt BRITANIJA Cuveni kompleks farmaceutske industrije Buts(Boots) arh Oven Vilijams 1932 primjena divovskih pecurkastih stubova, ingeniozno koriscenje odsjecenih, uvucenih elemenata pod uglom od 45 stepeni sa objesenim proceljem, cetvorospratni objekat EHOSLOVAKA Jedina zemlja koja nije adekvatno obradjena ni prikazana u Internacionalnom stilu dvojna kua Oto Ajzlera -1926 i formalisticki izlozbeni paviljon Bohuslava Fuksa -1929 Osmospratna zgrada trgovine obuce Bata u Pragu 1929 arh Ludvik Kisela procelje u cijelosti pokriveno debelim staklom ehoslovacki paviljon za Svjetsku izlozbu 1929 arh Jaromir Krejcar Karel Tajge njegova grupa Devenstil je bila glavna pokretacka snaga cehoslovackog lijevo orijentisanog Funkcionalistickog pokreta ENGLESKA Peter Berens Amyas Conell dosao iz Novog Zelanda i osnovao firmu, Bertold Lubetkin ruski emigrant, osnovao firmu Tekton 1932.god i unio je smisao za logicku organizaciju kojom se engleska arh nije mogla pohvaliti Highpoint 1 arh Lubetkin 1935, London stambeni blok u cetvrti Hajgejt Highpoint 2 djeluje vec izrazito maniristicki Grupa Tekton, u teznji da stvori opste prihvacenu modernu arh, posle 1938.god svesno nastoji da unese retoricku tradiciju baroka u strogost kubistickog principa; njihov objekat Doma zdravlja u Londonu 1938 Koncertna dvorana, Royal Festival Hall arh Lesli Martin, Robert Metju i Piter Moro vidi se uticaj Lubetkina GRUPA MARS (Modern Architecture Research Gropu) engleski ogranak CIAM-a, osnovana je 1932. na insistiranje Wells Coates; grupa je privukla veci broj pripadnika avangarde britanski arhitekata Konel, Vard, Lubetkin; jedina veca ostvarenja ove grupe su izlozba Nova arhitektura i utopiski plan razvoja Londona izveden pocetkom 1940-ih;

Lubetkin napusta grupu 1936.god i pristupa lijevo orijenisanom ATO-u (Architects and Technicians Organisation) PANIJA Hose Luis Serta spanski paviljon za izlozbu 1937.god gdje je prvi put prikazana Pikasova slika Gernika Garsia Merkalada GATEPAC (Grupa arhitekata i tehnicara Spanije za unaprednje savremene arhitekture) Sikste Ileskas, Germa Rodrigez, Arias i Tores Klave; objavili su tri znacajne teorijske studije, kao i urb.plan Barselona Macia u saradnji sa Le Korbizjeom 1933.god-niska stambena gradnja postignula je izrazito gustu naseljenost sa dvospratnim objektima Casa-Bloc najvece ostvarenje GATEPAC-a; sedmospratno kolektivno stambeno zdanje koje sadrzi duplekse, biblioteku, jaslice, djecji vrtic i bazen tipski oblik koji je proizasao iz Le Korbizjeove Ville Contemporaine BRAZIL Razvoj moderne arh pocinje 1920-ih Lucio Kosta postaje upravnik Skole lijepih umjetnosti i dolazi do razvoja moderne arh. Plan Brazilije Kosta sredina 1950-ih dovela je do progresivnog razvoja brazilske arhitekture do kriticne tacke; koncepcijski raskol do koga je doslo u andigaru 1951. ponavlja se i u Braziliji zato sto je Brazilija podignura uprkos ortogonalnoj semi na krstastoj osnovi; Brazilija se razvila u 2 grada: monumentalni grad vlade i drzavne uprave, kao i velikih preduzetnika i nasuprot tome grad sirotinje ciji stanovnici posluzuju i rade za prvi pomenuti grad; Brazilija je bila podjeljen grad, zoniran u zasebne cetvrti u skladu sa klasnim strukturama Gregori Varavik Dolazak Le Korbizje 1936.god u Brazil na mjesto savjetnika prosiruje svoj uticak na Juznu Ameriku ucescem u izradi projekta za novu zgradu Ministarstva obrazovanja u Rio de aneiru; on je dao svoj pristanak za taj 16-spratni objekat koji je podignut na peristilu pilotisa, koriscenu su mnogobrojni korbizjeovski elementi kao sto su vrt na krovu, brisoleji, trake prozora-pan-verre Oskar Nimajer jedan od onih koji su preobrazili puristicke korbizjeovske komponente u vrlo senzualni lokalni karakter; smatrao je da arhitektura mora da izrazava duh tehnickih i drustvenih snafa koje preovladjuju u datoj epohi Slobodna osnova Brazilskog paviljona na Svjetskog izlozbi u NY 1939.god Nimajer u saradnji sa Kostom i Vinerom koncepciju slobodne osnove je podigao na visi nivo fluidnosti i prozimanja, ostvarena organizacija rajskih vrtovam artikulisana i tekstuirana Kazino u Pampuli Nimajer 1942. god ulazno dvoetazno predvorje, svjetlucave rampe koje vode ka salama za igre; elipticni hodnici u smjeru restorana, vjesto rjesen zadnji prilaz plesnom prostoru; restoran sa svojim kompleksnim prilazima i stepenistima koji su medjusobno spojeni kao hodnici lavirinta; zgrada odise strogom, ali ipak teatralnom atmosferom, stvarajuci kontrast izmedju fasade i egzoticnog enterijera Neobicna organska kuca iznad Rija koju Nimajer gradi za sebe 1953 predstavlja tacku prekreta gdje Nimajer prekida sa neformalnim funkcionalizmom na kojem su do tada bili osnovani principi njegovih fluidnih oblika i priblizava se neoklasicnoj tradiciji Muzej moderne umjetnosti u Karakasu 1955 primjecuje se raskid Nimajer sa funkcionalizmom; on je predlozio dramaticnu upotrebu izvrnute piramide, postavljene na samoj ivici vrlo strmog terena, ovakva primjena piramide ukazuje na povratak klasicnim vrijednostima Brazilijin trg Tri vlasti nalazi se na pocetku ose sjever-jug, namjenjen je smjestaju izvrsne, zakonodavne i sudske vlasti; Kapitol je smjesten tacno na poziciji koncepcijske glave koju predstavlja Nimajerov dvostruki montazni blok Sekretarijata

Projekat Paviljona industrije za izlozbu u Sao Paolu 1954. arh Nimajer JAPAN Antonin Rejmond eho-Amerikanac, znanje je stekao u Evropi, a usavrsavao se kod Rajta; zapoceo je Internacionali stil u Japanu gradjenjem svoje kuce od armiranog betona u Tokiju 1923.god koja je bila jedan od prvih pokusaja da se betonska konstrukcija oblikuje tako da podsjeca na tradicionalnu japansku gradnju u drvetu, manirizam koji je postao mjerilo cjelokupne japanske arhitekture poslije II svjetskog rata, njen unutrasnji prostor je bio daleko ispred svog vremena jer je Rejmond medju prvima koristio konzolni namjestaj od celicnih cijevi; sama kuca je bila ostvarena metalnim okvirima za prozore i resetkama od celicnih cijevi, korisceni su konopci za odvod kise umjesto tradicionalnih oluka Test armirane konstrukcije je bio vidljiv kada je Rajtov Imperijalni hotel u Tokju prezivio zemljotres 1923. godine i to je omogucilo Rejmondu da u punoj mjeri iskoristi sve prednosti najnovije betonske tehnologije Kue Akaboi i Fukui Rejmond i njegova supruga su zajednicki oblikovali sve, od same kuce pa do njenog unutrasnjeg uredjenja, namjestaja, tkanina itd. 1926. godine se oko japanske secesijske grupe razvija jedan novi i srazmjerno nezavisan japanski pokret medju cijim prvim clanovima su bili Mamoru Jamada i Tecuro Joisa koji su poceli da rade za Rejmonda Junco Sakakura Japanski paviljon na Svjetskoj izlozbi u Parizu 1937.-njegov nacin planiranja slobodnog prostora, kao i vrlo jasna artikulacija njegovog zdanja, i medjusobna povezanost spoljasnjeg i unutrasnjeg prostora pomocu rampi Kenco Tange bio je potpuno svjestan energije oslobodjene intenzivnim industrijskim razvojem Japana Dva Olimpijska stadiona projektovana za igre u Tokiju 1964.godine- elipticni i kruzni volumeni ovih stadiona pokriveni su lancanim celicnim krovovima objesenim o rogove u obliku prove od elipticnih betonskih konzola koji ujedno nose i gornje redove koso postavljenih sjedista Spomenik mira u Hiroimi 1955 epicentar eksplozije prve atomske bombe nakon ovog zdanja je zapoceo svoju karijeru nizom radova ciji je narucilac bila drzava Bakminster Fuler Priklanja se prepoznatljivoj objektivnosti, gotovo konstruktivistickim stavovima vec 1927. godine projektom svoje prve verzije slobodno stojece kuce Dimaksion, ime koje je nastalo kao spoj dinamizma i efikasnosti; Fuler je projektovao svoje kuce kao da su to prototipovi neke serijske proizvodnje, heksagonalna osnova kuce, stisnute izmedju dvije suplje ploce, podijeljena na trouglove bila je objesena o centralni jarbol Kuca u ravnici Fuler 1950-ih godina Pretvaranje praznih poslovnih prostorija oblakodera u nuzni stambeni smjestaj je utilitarski stav koji je Fuler izneo 1932.godine Filip Donson Staklena kua 1949. god New Canaan, Konektikat inspirisan skicama Mis van der Roha za kucu Farnsvort, koriscenje standardnih presjeka celika da bi se ojacala i istovremeno dekorativno obradila fasada; prikrivena je konstrukcija, bar sa spoljasnje strane posebno naglasavajuci monumentalnost onog sto moze da se smatra sekundardnom komponentom kao sto su zidovi, podovi i tavanice, Dzonson za tu svrhu iskoriscava refleksiju stakla i sposobnost stakla da pod spoljasnjim osvjetljenjem ono djeluje kao kontinuirana opna; glavni ortogonalni volumen ozivljen je cilindricnim oblikom u kome su smjesteni kamin i sanitarne prostorije u kuci; asimetricna arhitektura gotovo-nicega koja vise ne zavisi od manifestacije

konstrukcije oko okvira, vec o obradi povrsine kao krajnjeg agensa u postizanju svijetla, prostora i nosivosti Dzonsonova teznja da prikrije konstrukciju pomocu obrade povrsine karakteristicna je za njegov rad tokom sledece dekade, taj pristup koji je prvi put zacet u sinagogi Port ester u Njujorku da bi svoj puni razvoj u njegovom Drzavnom pozoristu Njujorka u Linkolnovom centru u Njujorku Od 1950-ih Dzonsonov istoricizam ima nekih crta inkelovog romanticnog klasicizma Sredinom 50-ih Dzonson prelazi sa inkela na Soana Luj Kan Klasican po stabilnosti i simetriji svojih oblika, po nostalgiji za srednjim vijekom je romantican, otisao je dalje od sheme funkcionalizma, ali u mnogim projektima primjenjuje funkcionalisticku estetiku Umjetnicka galerija u Yale-u 1954. zasniva se na prefinjenoj transpoziciji Misove estetike zrelog doba; prikrivena je konstrukcija, bar sa spoljasnje strane posebno naglasavajuci monumentalnost onog sto moze da se smatra sekundardnom komponentom kao sto su zidovi, podovi i tavanice, Kan za tu svrhu iskoriscava taktilnu cvrstocu opeke; glavni ortogonalni volumen ozivljen je cilindricnim oblikom u kome su smjestene glavne ulazne stepenice; asimetricna arhitektura gotovo-nicega koja vise ne zavisi od manifestacije konstrukcije oko okvira, vec o obradi povrsine kao krajnjeg agensa u postizanju svijetla, prostora i nosivosti; prostor u galeriji je tako odredjen betonskim tetraedarskim prostornim okvirom od kojega su sacinjene etae, kao i pravilnim rasterom pravougaonih stubova koji dijele unutrasnji volumen u 4 osnovna dijela i ovakva podjela osnove na jednake dijelove malo doprinosi njenoj funkcionalnoj organizaciji ili vizuelnom dozivljaju Pocinje se baviti prosloscu, isto kao i Dzonson, ali se ne moze odrediti od kada tacno, ali se nakon Nju Dila Kan vraca udaljenim istorijskim tradicijama, zaokupljen stvaranjem hijerarhijskih odnosa iz teskih konstruktivnih oblika Trenton Jewish Community Center 1954.god Sredinom 50-ih Kan se sve vise bavio koncepcijom arh totaliteta, cije ce se krajnji istorijski izvori pokazati vise kao islamski nego kao zapadni Razlicite verzije visespratne trougaone gradske vijecnice u Filadelfiji osnovna koncepcija geodetskog oblakodera, stabilizovanog tetraedarskim betonskim podovima vertikalno uvren protiv vjetra Teznja za pozitivnim iskazivanjem praznih prostora u osnovi konstrukcije vidi se u sve veem interesu i u radovima na razvijanju prostornog oblika; treba oblikovati konstrukcije koje su u skladu sa tehnickim potrebama prostorija i prostora Sa razvojem svih principa koje je Kan zastupao, njegova prva faza kasne zrelosti pocinje od Yale Art Gallery do laboratorije Riards, izgradjenih na Univerzitetu Pensilvanija 1957-1964 Laboratorija Riards nalazimo ovdje tradicionalni americki poriv idealizacije radnog prostora monumentalizacije prostora proizvodnje, prethodnik tome je Rajtova kuca Larkin i administrativna zgrada Dzonson Vox Istrazivacki centar projektovan za dr Jonasa Salka Kalifornija 1959-1965 ceo kompleks je podjelio u radno, zajednicko i boravisno podrucje; konacna verzija laboratorija navela je Kana da prihvati rjesenje u kome su nusprostorije bile u istoj mjeri prikrivene; Kanovo rjesenje je imalo i kompletni sprat pune visine; Salkov kompleks za sastanke je ostao neizgradjen, ali je tu Kan izrazio svoju zamisao nebljestavosti, smjestanjem zgrade unutar zgrade Plan za centralni dio Filadelfije 1956 Kan je pokusao da utisne oblike Piranezijevog Rima u moderni grad; trebalo je zamisliti precizne odnose koji treba da postoje izmedju pjesaka i vozila, Kan nije uspio da rjesi to na zadovoljavajuci nacin; njegov piranezijski predlog platforme sadrzi sestospratni cilindricni silos u koji moze da se smjesti 1500 automobila,

okruzen sa svih strana osamnaestospratnim blokovima; ali to je sve ostalo kao neka utopijska nada za koju je Kan tvrdio da organizacija kretanja u gradu znaci siguran spas od unistenja koje donosi automobil Nju Dil Klarens Stajn najpoznatiji projekti planiranja i naseljavanja Nju Dila; ta naselja nisu bila radovi od znacajjne arh vrijednosti, bolji su rezultati postignuti u radnickim naseljima koja je finansirala FSA i slicne vladine podruznice New Kensington Village Pensilvanija Valter Gropijus i Marsel Brojer Chanel Lights u San Pedru Los Andjeles Riard Nojtra Ovi radovi svjedoce o prisustvu Nove Objektivnosti na tlu SAD-a 1945. god je prekretnica izmedju socijalno orijentisane etike Nju Dila i snaznijeg impulsa za monumentalnoscu, a smatrano je da ni najskuplji materijal ni najnaprednija tehnologija ne moraju dijelu da pridodaju karakter monumentalnosti Nju Dil je u velikoj mjeri doprineo opadanju kulture Americke arhitekte i urbanisti su spremno prihvatili poruku da novi stil tolerise samo funkcionalno, a ne trpi rasipanje novca Visoka skola za dizajn na Harvardu je doprinjela ucvrscivanju antiistorijskog i objektivnog funkcionalistickog pristupa Nju Dila Arhitektonski fakultet na Yale-u je odigrao odlucujucu ulogu u razvoju americkog poslijeratnog monumentalizma 12. PREDAVANJE Pozni Frenk Lojd Rajt i Mis van der Roe u SAD 231str Frenk Lojd Rajt 1929-1963 Stambena zgrada Elisabeth Noble u LA prvi projekat kojim se ispituje krajnja mogucnost ab konzola Rajt vremenom shvata da ce masina sudbonosno promjeniti prirodu civilizacija, nastojao je da primjeni masinu u neposrednom oblikovanju svog prerijskog stila, izraz masinski je za Rajta oznacavao retoricku primjenu konzola Tek 1920-ih godina Rajt je uzeo u obzir sastavljanje cijelokupne konstrukcije od industrijski prizvedenih sintetickih elemenata: mozaik od betonskih blokova u kalifornijskim kucama, ili sistem objesenih fasada; jedinstvena kombinacija armiranog betona i stakla stvorio je prizmaticnu fasetiranu arhitekturu ostrih linija ; proglasio je staklo prvorazrednim savremenim materijalom nakon svojih Kanskih predavanja 1928. god Rajt je skovao izraz Usonia koja je predstavljala individualizam obicnih ljudi i ostvarenje novog rasprsenog oblika civilizacije; Rajtova rijec organski pocela je da oznacava primjenu betonske konzole kao nekog prirodnog razgranatog oblika Rajtov antiurbani model grada njegova koncepcija za Broadacre City postepeno uklanjanje razlika izmedju grada i sela putem ujednacenijeg naseljavanja cijele zemlje; osavremenjavanje ekonomije maloposjednickih seljackih industrija Toranj Svetog Marka i zgrada Capitol Journal obe iz 1931. god, sastoje se od sistema ab konzolnih prepusta prekrivenih kristalnom opnom Rajtovo usonijsko razdoblje 2 najznacajnija djela: Kuca Kaufmanovih u Pensilvaniji- kuca na vodopadu; amirani beton je polazna tacka, kuca koja otjelovljuje Rajtov ideal zivotnog prostora stopljenog sa prirodom, ona tri izvan prirodne stijene u koju je usidrena kao slobodno leteca platforma; terase kuce oslobodjene ogranicenja koje namece produzenje linija tla u njegovom prerijskom stilu djeluju kao skup ravni objesenih u prostoru koje ledbe na razlicitim visinama; unutrasnjost kuce vise podsjeca

na atmosferu namjestene pecine, nego na kucu u tradicionalnom smislu, zidovi su od grubog kamena i podovi su poplocani nepravilnim kamenim plocama Administrativna zgrada Johnson Wax organska metafora se otkriva u uskim, visokim peukarstim stubovima koji se suzavaju prema osnovi, ti stubovi su nosaci unutar 9 metara visokog klimatizovanog prostora slobodne osnove, u visini krova ti stobovi se prosiruju u okrugle betonske listove ljiljana; tamo gdje se ocekuje zatvorenost(krov) nalazi se svjetlo-lanterno osvjetljenje, a gdje se ocekuje svjetlo(zidovi) nalazi se zatvorenost; cijelokupna struktura je od amiranog betona Muzej Gugenhajm u NY potpuno ispunjenje usonijske zamisli, 1943.god, konstrukcijska zamisao ovog muzeja datira jos iz njegovih crteza za planetarijum iz 1925. prvorazredni predlog zigurata. Kod muzeja je jednostavno promjenjena spirala planetarijuma, koja se smanjuje iznutra prema spolja, tu produzenu prostornu spiralu Rajt opisuje kao neprekidni talas; u muzeju se povezuju konstruktivni i prostorni principi kuce na vodopadu sa obuzdavajucim plafonskim osvjeteljenjem Johnson Wax administrativne zgrade Grad koji nestaje Rajtova prva knjiga o urbanizmu grad buducnosti se nalazi nigdje i svugdje, to ce biti grad toliko razlicit od starog grada ili bilo kog grada danasnjice Nove slike koje ce preobraziti cijelokupnu osnovu zapadne civilizacije: 1. elektrifikacija 2. mehanicka mobilnost 3. organska arhitektura Usonijska kuca mala kuca sa razvedenom osnovom, projektovane za praktican, ekonomican i ugodan zivot; srce usonijske kuce bila je kuhinja koja stedi vrijeme i kretanje, zaseban radni prostor slobodno planiran uz dnevni boravak; uvodjenje garnitura za sjedenje du zidova da bi se maksimalno iskoristio prostor Mis van der Rohe 1933-1967 Uvijek se suprotstavljao funkcionalizmu Konkursni projekat za Reichsbank u Berlinu 1933 oznacio je pocetak preobrazavanja njegovog stvaralastva, od neformalne simetrije ka simetricnoj monumentalnosti; u projektu se daje prioritet simetriji i odredjenoj tektonici Misove betonske poslovne zgrade iz G razdoblja, projekat koji se smatra njegovim prvim pokusajem monumentalizacije tehnike, vracanje inkelu,investitor je javna drustvena ustanova za koju ce Mis da radi sve vrijeme tokom boravka u SAD Istinska unutrasnja monumentalnost svojstvena je njegovim kasnijim radovima, a za Misa tehnologija predstavlja kulturnu manifestaciju modernog covjeka U periodu od 1933 do pocetka 1950-ih godina Misov rad osciluje izmedju asimetrije i simetrije, izmedju same tehnike i monumentalizacije, ta varijacija se pojavljuje u nizu razlicitih gradjevina, ali i u sklopu jedne zgrade Posle polovine 1930-ih godina Misovi radovi ukazuju na pokusaj uskladjivanja dva stava: prvi je tradicija romanticnog klasicizma koja vodi ka dematerijalizaciji arhitekture, a drugi zastupa tekovine drevne arhitekture stuba i grede sa svim onim nezamjenljivim elementima krova, grede, stubova i zidova Staklo koristi na takav nacin da mu omogucava preobrazaj pod uticajem svjetlosti; od glatke staklene povrsine koja odrzava tu svjetlost pa do nestajanja te povrsine u potpunoj transparetnosti Idejni plan za kompleks IIT-a u ikagu 1939.god- osnova je rasporedjena oko jedne jedine ose simetrije, sve zgrade su visoke 4 sprata i oblikovane kao ciste prizme, sa objesenim proceljima dizajniranim poput milimetarskog papira, fasade se vizuelno pomjeraju iza poneke grupe drveca; implicitno rjesenje u ovom planu bilo je postavljanje stubova iza staklene fasade, ali u poslednjoj izvedenoj verziji stubovi cine jednu cijelinu sa zidom

Pocetkom 1930-ih godina Mis je zamjenio genericki ukrsteni presjek stuba sa standardnim americkim vertikalnim I nosacem-stubom Biblioteka IIT-a slobodan konstruktivni raspon sirine 20 metara, sa staklenim povrsinama i jednim jedinim troetaznim volumenom osnove, ralanjenog samo skladistem za knjige, zatvorenim dvoristem i visecim mezaninom Alumni Memorial Hall prethodnica njegovoj tipicnoj visespratnoj konstrukciji kod koje su zastakljenja, pregradjeni prozori i struktura spoljasnjeg zida tako kombinovani da cine artikulisanu fasadu Pozoriste u Manhajmu 1953.god tehnoloski spomenik koji se sastoji od prostranog ravnog krova postavljenoh na 7 celicnih resetkastih nosaca Stambena zgrada Lake Shore Drive 1948-1951 kuhinja, kupatila i prilazni prostori su zbijeni oko dva lifta u sredini cvrste visoke konstrukcije, takav raspored omogucava pristup kroz servisnu zonu kuhinje i kupatila, u kontinuirani dnevni prostor koji se proteze po obodnom bloku; prvobitna artikulacija zid/stub razradjena je u moduliranu fasadu, konstrukcijski okvir i njegova staklena ispuna sada se arhitektonski spajaju i prozimaju, stubovi i dimenzije pregradnih zidova odredjuju sirinu prozora pa su dva sredisnja prozora sira od onih koji se nalaze uz stubove, zidovi su izvedeni prema Semperovim zahtjevima poput finog tkanja koje oznacava prefinjeni spoj konstrukcije Mis je tezio stvaranju cijelovitog jednoetaznog volumena, sirokog otvorenog rasporeda Kuca za dr. Edit Farnsvort u Planou 1946. kuca u jednom volumenu doslovno ugurana izmedju ploca poda i krova, izdignuta 1,5 metara iznad tla, na spoljnim stubovima-nosacima razmaknutim 6,7 metara; tako dobijena kutija oblozena je spoljnim staklenim nosacem kao apoteza Misove izreke skoro nista; izrazita simetrija djelimicno proizlazi iz suprematizma; ulazna terasa produzena je iznad podnozja kuce u vidu tanke ploce koja pociva na sest stubova u suprotnosti je sa prizmaticnim volumenom koji nose osam stubova, otvorena celicna konstrukcija prskana je bijelom bojom Zgrada Arhitektonskog odjeljena IIT-a, poznatija kao Crown Hall 1952-1956. jednorasponski volumen, Mis odstupa od suprematizma, povratak inkelovoj tradiciji, posebno njegovom Altes Muzeju u Berlinu; simetricna gradjevina, ne postoji neki izraziti sredisnji prostor u kome bi posmatrac mogao da posmatra cijelinu, nakon ulaska u zgradu ona nudi cvrsto masivno jezgro, ravna ploca krova stvara odredjeni zamah prema spoljnjem prostoru; Odjeljenje za industrijski dizajn smjesteno je u prizemlju ispod sjaja i dostojanstva Arhitektonskog odjeljenja Convetion Hall njegov poslednji suprematisticki iskaz, ostala je neizvedena, visoka 18 metara, poplocana mermerom, sa resetkastom nosecom konstrukcijom od celika, izdignuta 6 metara iznad tla, trebalo je da zatvara dvoranu skupstine Seagram Building u NY 1958. poslovni toranj od bronze i sivog stakla projektovano je u semperovskom preplitanju konstrukcije i prozota na fasadi; frontalizovana aksijalna kompozicija okrenuta proceljem prema granitnoj piazzi, sama zgrada je uvucena 27 metara od predvidjene gradjevinske linije u znak postovanja prema zgradi Raketnog kluba smjestene sa druge strane Avenije, taj ustupak investitora omogucio je Misu da podigne svoje jedino zdanje na Menhetnu Kasni Le Korbizje Kuca u prirodi za Helene de Mandrot, nedaleko od Tulona 1931 suptilan povecani senzibilitet prema odredjenoj topografiji Raskid sa dogmatskom estetikom purizma anticipiran oko 1926. podudara se sa konceptualnim trenutkom u njegovoj karijeri kada prestaje da vjeruje u nesumljivu dobrobit industrije, sve je vise pod uticajem brutalizma slikara Leea; Le Korbizjeov stil pocinje da

ide u 2 pravca: vraca se regionalnom izrazu izrazavanja, a sa druge strane radi u maniru beaux-arts-a Penthouse de Bestegui stan snova pokazuje estetske neujednacenosti na vise nivoa, naglasava neobicnost objekta u porodicnim razmjerama, ali evocira i urbane asocijacije kao sto je izomorfna slicnost laznjog ognjista u solarijimu Nadrealisticki senzibilitet postaje prisutan u cijelokupnom Le Korbizjeovom povrtaku regionalnom izrazu, od kuce Mandrot pa sve do kapele Ronan Udaljenost arhitekture od lokacije postaje opravdanje za nacin gradnje, a to je da se svi zidarski, tesarski i stolariski radovi obavljaju istovremeno, ali svaki u zasebnoj fazi Vikendica u pariskom predgradju 1935 konstruktivni elementi su iskljucivo arhitektonsko sredstvo; tipicni udubljeni svod, mali paviljon u vrtu, goli kameni zidovi, sa spoljne strane u svom prirodnom izgledu, a sa unutrasnje obeljeni; zidovi i tavanice su oblozeni drvetom, dimnjak je od grube opeke, a na podu su bijele keramicke plocice, zidovi su i od staklenih blokova Le Korbizjeovo stvaranje vaznu ulogu pridaje konfrotaciji razlicitih materijala; napustanje klasicnog omotaca kako bi se izrazajnom snagom ostvarila arhitektura jednog jedinstvenog arh elementa; Le Korbizje koristi sada katalonski svod ili otvorene obloge od neobradjenog betona sa tragovima drvene oplate, betonske oluke, uske otvore u poprecnim zidovima i ukosene konstrukcione skele; arhetipski prozor horizontalna traka prozora Unite dHabitation Marsej 1947-1952 projektovana metodama brutalisticke konstruktivnosti, noseca superstruktura od betona u drvenoj oplati, izgled u beton-brut stilu; celijska struktura gradjevine se vidi kroz betonske balkone, zasticene brisolejima koji svojim bocnim zidovima naglasavaju volumen dvospratnih stambenih jedinica koje se pruzaju cijelom sirinom bloka, unutrasnje ulice se nalaze na svakom trecem spratu; javno podrucje zgrade predstavljaju trgovacka ulica i zajednicke prostorije za rekreaciju na krovu; zgrada pociva na profilisanim pilotisima; Unite predstavlja socijalni kondenzator sa svojih 337 stanova objedinjavajuci cijelu gradjevinu zajednickim prostorima kao sto su trgovacka ulica, hotel, terasa na krovu, staza za trcanje, solarijum, bazen, vjezbaonicom itd. Hodoasnika kapela u Ronanu 1950 ostvaren odnos izmedju gradjevine i pejzaza; ljuskasti krov sa svojim divovskim odvodom atmosferskih padavina, bocne kapelice i oltar koji su precizno uskladjeni da bi odgovarali vizuelnoj akustici blago talasastog pejzaza; ljuska dominantnog betonskog krova je odjek valovitog krova Paviljona iz 1937.god; polucinidricne bocne kapelice su osvjetljenje odozgo kroz zaobljene otvore koji su orijentisani naspram putanje sunca; grubi pregradni zidovi medjuprostora ispunjeni su betonom Dominikanski manastir La Tourette 1960 oblik dvostruke sheme koji obuhvata javni prostor crkve i privatni ambijent manastira; izdignut iznad tla, tako da ne djeluje terasasto ugradjen u tlo stvara se suprotnost vertikalnog volumena kapele i horizontalnog sloja ambulatorijuma, lokacija je na strmoj kosini; arhitektura i pejzaz nastupaju kao suparnici Projekat andigara kompozicija velikog parka Kapitola regulisana je do centimetra; izraziti oblici triju gradjevina Vrhovnog suda, Skupstine i Sekretarijata proizilaze u prvom redu iz direktnog prilagodjavanja ostroj klimi, Le Korbizje je usvojio tradicionalni element suncobrana kao monumentalno sredstvo koje varira od gradjevine do gradjevine, koristeci taj ljuskasti oblik on uspjeva da oslika status svake od tih institucija, a profili tih ljuskastih oblika su proizasli djelimicno iz faune i pejzaznih obiljezja tog kraja andigar je projektovao Le Korbizje sa Pjer anereom, Dejn Dru i Maksvelom Frajom kao vise-manje ortogonalnu mrezu ulica

13.PREDAVANJE CIAM i Grupa 10 Deklaracija CIAM-a iz 1928.godine koju su potpisali 24 arhitekte istice gradjevinarstvo, a ne arhitekturu, kao elementarnu djelatnost covjeka, tjesno povezanu sa evolucijom i razvojem ljudskog zivota. CIAM otvoreno tvrdi da je arhitektura u sirem smislu nuzno uslovljena politickim i ekonomskim prilikama, pa da se za postizanje opsteg nivoa kvaliteta arhitektura mora da osloni na univerzalno prihvatanje racionalnih metoda proizvodnje CIAM istice potrebu planske privrede i industrijalizacije, zagovara uvodjenje normativnih mjerila i efikasnih metoda proizvodnje kao prvi korak prema racionalizaciji gradjevinske industrije; CIAM je shvatao kao prvi i osnovni preduslov povecanja stambene izgradnje i potiskivanja metoda zanatske karijere U svom vremenskom razvoju od Deklaracije iz La Sarraza 1928. pa do poslednje konferencije u Dubrovniku 1956. god CIAM je prosao kroz 3 razvojne faze: FAZA I 1928-1933 kongresi CIAM-a u Frankfurtu 1929. i Briselu 1930.; u tom periodu glavnu rijec su vodili njemacki arhitekti, pripadnici pokreta Nova objektivnost; kongres u Frankfurtu se bavio problemima minimalnog standarda zivotnog prostora, a kongres u Briselu (CIAM III) obradjivao je teme optimalne visine i razdaljine blokova u cilju sto efikasnijeg koriscenja zemljista i materijala CIRPAC Medjunarodni komitet za rjesavanje problema savremene arhitekture za zadatak je imao pripremanje tema za buduce kongrese FAZA II 1933-1947 u ovoj fazi je dominirala licnost Le Korbizjea i naglasak je stavljen na urbanizam; CIAM IV odrzan 1933.godine za temu je imao Funkcionali grad, i to je bio prvi kongres na kome je dominirao Le Korbizje, a ne njemacki realisti, i kao rezultat je nastala Atinska povelja (111 predloga koji sadrzi povelja odnose se djelimicno na izvjestaj o stanju gradova, a dijelom su to predlozi za poboljsanje tog stanja, grupisanih u 5 glavnih podrucja: stanovanje, odmor, rad, saobracaj i Istorijske zgrade); peti kongres u Parizu 1937. godine je bio posvecen temi stanovanja i slobodnog vremena FAZA III puna pobjeda liberalnog idealizma nad materijalizmom iz vremena njegovog osnivanja; CIAM VI 1947. godine, odrzanog u Engleskoj je pokusao da nadvlada apstraktivnu sterilnost funkcionalnog grada izjavljujuci da je cilj CIAM-a da radi na stvaranju fizickeo okoline koja ce zadovoljavati emotivne i materijalne potrebe covjeka; CIAM VIII 1951. godine, odrzanog u Engleskoj imao je za temu Srce grada; presudni rascjeo se dogodio na CIAM IX 1953. u Eks-en-Provansu kada je nova generacija arhitekata, predvodjena bracnim parom Smitson, kao i Aldo van Ajk osporila 4 funkcionalisticke kategorije Atinske povelje: stanovanje, rad, odmor i saobracaj Na poslednjem kongresu CIAM-a u Dubrovniku 1956. godine osnovana je Grupa X (Team); glavna tema CIAM X bili su uzajamni odnosi izmedju fizickog oblika i drustveno-psiholoskih potreba; sluzbeno raspustanje CIAM-a desilo se 1959. godine na sledecem sastanku u Otterloo-u Posebna londonska kulturna klima sredinom 1950-ih godina podlozna uticaju pariskog egzistencijalizma, je pridonjela polemici Grupe X sa kojom je bila tijesno povezana Projekat za stambeno naselje Golden Lane 1952 bracni par Smitson zamisljeno kao kritika Ville Radieusse i podjele funkcije grada na zone Stanovanja, Rada, Odmora i Saobracaja, tim funkcijama bracni par Smitson ssada suprotstavlja fenomenoloske kategorije Kuce, Ulice, Opstine i Grada; kuca u projektu naselja Golden Lane je porodicna kuca, ulica je ocigledno sistem jednostranih galerijskih prilaza, dovoljno sirokih i podignutih na stubove, opstina i grad su realisticki uzeti kao varijabilna podrucja bez fizicke odredjenosti Smitsonovi su izradili crtez koji jasno pokazuje da se na visini iznad sestog sprata gubi svaki kontakt sa tlom, njihovo prihvatanje niskoetazne gradnje kao iskustveno najpovoljnije,

uveliko ce uticati 1960-ih godina na opste prihvatanje nacela niska gradnja, visoka gustina naseljenosti kao najprikladnije politike porodicne stambene izgradnje Bakema jedini clan Grupe X ciji se rad nije ni malo udaljio od nacela planiranja gradjevinskog prostora karakteristicnog za Novu objektivnost-nacela gradnje kuca u nizu, sa slobodno stojecim blokovima, jednake visine i optimalnog medjusobnog razmaka; Bakemino trajno ishodiste je plan Juznog Amsterdama iz 1934.godine; plan Kennermerland-a koji je Bakema izradio zajedno sa Stoklaom i predstavio na kongresu u Oterlou 1959. godine; uticaj Le Korbizjea na rad Bakeme osjeca se tek u njegovom projektu za Tel Aviv 1963. u kome se on posluzio megastrukturnim blokom Obus koji je prvobitno bio projektovan za Alzir 1931. kao sredstvno za unosenje sklada u rastrkani oblik grada; zamisao o jedinici susjedstva je izgubila na vaznosti, ali njenu strukturu zamjenjuju megaoblici koji poprecno sjeku topografiju Grupa X njihova teza o otvorenom gradu nastala je pod uticaj Luja Kana, prvi put je spomenuta poslije njihove posjete SAD 1958.godine; iste godine projektuju sa Zigmondom konkursni rad za opstinu Hauptat u Berlinu i u toj shemi uvode pojam razorenog grada Poslovni kompleks novinske kuce Economist u Londonu Smitsonovi 1965. Robin Hud Gardens u Londonu Smitsonovi 1969 sterilnost koju namece takva gradnja, posebno u slucaju ovog kompleksa koji odudara od urbanog kompleksa isto kao i tornjevi bilo kog funkcionalistickog grada Aldo van Ajk odrazio osnovni pluralizam Grupe X, njegovo cijelokupno stvaralastvo posveceno razvoju ambijentalnog oblika koji je primjeren 20.vijeku; njega je motivisao kriticki impuls obiljezen dozom pesimizma; njegovo licno bavljenje i proucavanje primitivnih kultura datira od pocetka 1940-ih; objekat djecjeg doma u Amsterdamu gdje van Ajk demonstrira svoj pojam lavirintske jasnoce, primjenom medjusobno spojenih, kupolom nadsvodjenih porodicnih jedinica, koje se sve nalaze pod zajednickim krovom; van Ajk dolazi do uvjerenja da su arhitekti i njihova profesija nesposobni da razviju estetiku ili strategiju koja bi bila u stanju da rjesi probleme urbane stvarnosti najsirih slojeva drustva; on istice ulogu koju je moderna arhitektura odigrala u unistenju, kako stila tako i ambijenta; on tvrdi kako poslijeratno planiranje u Holandiji nije uspjelo da ostvati nista drugo osim organizovanog nistavila funkcionalnog grada, nepodesnog za stanovanje Grupa X do 1963. godine je prezivjela fazu plodne razmjene i saradnje, a taj preobrazaj su potvrdili Smitsonovi u svojoj knjizi Team X Primer; od tada od Grupe X ostaje samo ime adrah Vuds Amerikanac; konkursni rad za Franfurt Remerberg 1963 nudi u svom predlohu grad u malom, predlaze slicnu lavirintsku zamrsenu konfiguraciju trgovina, javnih prostora, poslovnih zdanja i stanova sa dvoetaznim suterenom u kome se nalaze usluzne djelatnosti i garaze; Franfurt je zamisljen kao ortogonalna kotraforma suprotstavljena srednjevjekovnom obliku gradam koji istovremeno ukljucuje trodimenzionali sistem potkrovlja, opremljenog liftovima ciji su medjuprostori mogli da se koriste za stanovanje prema potrebama; ovaj projekat nikada nije izgradjen ankarlo de Karlo plan Urbina 1964 posvecuje vise paznje taktici ocuvanja i obnove nego novim gradnjama; De Karlova nastojanja da pronadje mogucnosti ponovnog koriscenja vec postojeceg fonda zgrada; analize jasno pokazuju da je uprkos vecoj gustini naseljenosti, potrebno cak i do 50 godina da novi stambeni objekti nadoknade statisticki gubitak stambenog prostora do kojeg dolazi zbog vremena utrosenog na rusenje i ponovnu izgradnju i takva i slicna razmatranja dovela su konacno Grupu X u podrucje politike koje su pokusavali da izbjegnu Sredinom 1960-ih godina koncepcijske mogucnosti Grupe X bile su paralisane, a njihova stvaralacka energija bila je iscrpljena

Novi brutalizam Neobrutalisti vedski naziv za brutaliste Velika Britanija nezavisnost Indije 1945. je oznacila pocetak raspadanja Imperije; posleratna drustvena obnova dobila je snazan podsticaj donosenjem 2 vazna zakona: Zakon o kolstvu(1944) i Zakon o novim gradovima(1946); u roku od 10 godina podignuto je 2500 skola i odredjena su imena 10 novih gradova koje je trebalo izgraditi po uzoru na vrtni grad Letchworth Garden City Moderni stil - C.H.Aslin zapocinje podizanje montaznih skola na veliko, vecina ovih gradnji je izvedena u redukovanom neogeorgijanskom stilu prosjecnog opstinskog arhitekte ili u takozvanom modernom stilu kojeg je sacinjavala arhitektura krovova blagog nagiba, zidova od opeke, vertikalnih drvenih oplata i cetvrtastih panoramskih prozora u prirodnoj ili bijeloj boji sa drvenim okvirima, ovo je bilo poznato kao narodno detaljisanje i postalo je standardni nacin izrazavanja lijevo orijentisanih arhitekata u Londonu J.M.Riards i Nikolaus Pevzner prvo zastupaju strogi modernizam, a zatim se pocetkom 1950-ih prihvataju nesto blazeg pristupa stvaranja gradjevinskih oblika i javno zagovaraju slikovitu neformalnost i prirodnost kao osnovnu sustinu britanske kulture Iako su radovi Edmana i Holma stvarno podstakli nastanak izraza novi brutalizam, ipak je Engleska, a ne vedska bila zemlja u kojoj je najprije doslo do radikalne reakcije Alison i Piter Smitson prvi zagovornici brutalistickog duha LCC-urbanisticko odjeljenje opstinskog vijeca Londona koji su bili brutalisti Alan Colquhoun, Vilijam Hauel,Vilson i Piter Karter Brutalizam u sebi nosi prepoznatljivu paladijansku tendeciju, odgovor brutalista bilo je prihvatanje starog Humanizma, koji je uostalom uvijek bio latentno prisutan u predratnom pokretu Moderne; brutalistu su na ovaj nacin odgovori na izazov narodnog detaljisanja, direktno se pozivajuci na socioantropoloske korjene narodne kulture odbacujuci svedski empirizam Fotograd Najdel Henderson i skultor Edoardo Paoloci 1951-1954. godine presudne za ovaj pokret; paladijansko-misovski projekat za zdanje skole u Hanstantonu, Smitsonovi su gradili katedralu u Koventriju-1951, stambeni objekti u Golden Lejnu u Londonu-1952, dogradnja efildskog univerziteta-1953; svi ovi projekti su konstruktivisticki Izlozba Parallel od Life and Art-poredjenje zivota i umjetnosti Izlozba This is Tomorrow-to je sutrasnjica; Smitsonovi su projektovali simbolicki temenos-svijetli prostor oko hrama ili zrtvenika, omedjen zidom-kod Grka Izlozba Just what it makes todays homes so different, so appealing Sve do sredine 1950-ih godina vjernost materijalu je ostala sustinski obrazac brutalisticke arhitekture, koji se na pocetku manifestovao kao opsesivna teznja za izrazajnom artikulacijom mehanickih i konstrukcijskih elemenata Mala kuca u Soho-a arh Smitsonovi 1952 projektovana za izvodjenje u opeci, sa golim betonskim nadvratnicima i nemalterisanim enterijerom, je zapravo cetvorougaona kutija 1955.godine doslo je do prosirenja brutalisticke osnove, pridruzuju se Hauel i Stirling, projekat njihove kuce iz iste godine vraca Stirlinga utilitaristickoj estetici gradnje u opeci iz 19.vijeka; ovaj projekat po svojoj neoplasticnoj kompoziciji medjusobno spojenih cetvorouglova je zapravo vrlo daleko od brutalne antiumjetnicke atmosfere kuce u Soho-u koju su projektovali Smitsonovi u isto vrijeme Arhitekti unutar LCC-a pocinju da grade niz korbizjeovskih stambenih naselja, a dalji razvoj brutalistickog stila preuzeo je mnoge karakteristike iz kasnijih radova Le Korbizjea; njegova realizacija mediteranskog tradicionalnog stila bila je presudna, a Smitsonovi su suptilnu obradu zamjenili beton brutom-neobradjenim betonom

Stambeni kompleks Ham Commom arh Stirling 1958 velika podudarnost sa Le Korbizjeovom Maisons Jaoul samo sto noseci poprecni zidovi su korisceni u razlicite arhitektonske svrhe Konacna integracija britanske brutalisticke estetike javlja se 1959.godine u radovima Stirlinga i njegovog partnera Dejms Gouana u njihovom projektu za Selwyn Koled u njihovom zdanju Tehnickog fakulteta Univerziteta u Lesteru-idejno rjesenje koje su predlozili imalo je u sebi kristalnu plasticnost njihovog ranijeg stila, ali i temu procelja nasuprot pozadine koja ce kasnije postati tipicna za njih-pun zid nasuprot zastakljenom; elementi ab ploce su transormisani u horizontalni oblik laboratorijskog bloka sa krovom od kristalnog stakla, a u vertikalnoj grupi su smjesteni laboratorija, dvorane za predavanje i administracija-slicnost sa Le Korbizjeovim vajcarskim paviljonom Stirlingov projekat Fakulteta za istoriju u Kembridzu 1964 dijagonala kao glavna osa organizacije osnove, koriste se staklo i opeka do te mjere da kristalast oblik stakla pocinje da potiskuje armaturu iz opeke; objekat i dalje zadrzava dvostruki toranj sa liftovima i stepenicama Tipoloska orijentacija i njena sklonost rastavljanju i ponovnom sastavljanju pojedinih arhitektonskih elemenata uticala je na oblikovanje ovih kasnih spomenika brutalizma Metabolizam Cilj savremene avangarde mogao je da dokaze svoju vrijednost kroz medije Archigram engleska grupa koja je pocela da se bavi projektovanjem neofuturistickih vizija, njen stav je blisko povezan sa tehnokratskom idejom americkog projektanta Bakminstera Fulera i njegovih britanskih sledbenika; Archigram ce se ubuduce posvetiti visoko tehnoloskim, high-tech infrastrukturama od lakih materijala, sto je jedna vrsta neodredjenosti svojstvena Fulerovom nacinu rada, to je dovelo do ironicnih oblika naucne fantastike, umjesto do projektnih rjesenja; Archigram je bio vise zainteresovan za zavodnicku privlacnost svemirskog doba, i po ugledu na Fulera, armagedonske ugradnje tehnologije opstanka; Archigram ne nalazi nikakve razloge da se pozabavi drustvenim i ekoloskim posledicama svojih raznovrsnih megastrukturnih rjesenja; djelatnost ove grupe bila je slicna japanskim metabolistima Walking Cities arh Ron Herron 1964 Glomar Explorer Hauard Hjud Plug-in City Piter Kuk 1964 Stambene celije po projektima Archigrama trebalo je da predstavljaju autonomne pakete Fulerov predlog iz 1962. godine da se sagradi gigantska kupola preko cijelog sredista Mehnetna, ta urbana celicna pluca zamisljena su kao geodezijska zastita od smoga, sprava koja bi mogla da posluzi kao zaklon u slucaju nepozeljnog nuklearnog napada Opsjednutost arhitekata visecim kapsulama svemirskog doba, skupim i zahtjevnim hardware opremama i istovremeno u tako skucenim prostornim okolnostima; svi oni predvidjaju standarde koji su daleko ispod Existenzminimum JAPANSKI METABOLISTI reaguju na probleme japanske prenaseljenosti pa krajem 1950-ih godina predlazu prikljucne megastrukture; njihove celije za stanovanje su montazne ljuske, pricvrscene o velike spiralne oblakodere Kijonoro Kikutake u njegovim projektima celije su mogle da se pricvrste kao priljepci na unutrasnje i spoljasnje zidove velikih cilindara, koji su plutali na povrsini ili ispod nivoa mora Marine City 1958; njegovi morski gradovi cine se jos nedostiznijim i neupotrebljivijim za svakodnevni zivot Noriaki Kurokava Nagakin toranja sa kapsulama u Tokiju 1971 Nestajanje metabolicke vizije u Japanu pokazalo se u ocitoj ideoloskoj ispraznjenosti izlozbe u Osaki 1970. godine; poslije toga, kriticko vodjstvo u Japanskoj arhitekturi preslo je sa

starije generacije metabolista na clanove takozvanog novog japanskog talasa, ciji su se radovi proslavili zahvaljujuci prvenstveno dvojici arhitekata Arate Isozakija i Kazua inohare Arata Isozaki istice medjunarodni ugled 1968. godine postavkom kriticke izlozbe pod naslovom Elektricni lavirint na 14.trijenalu u Milanum a nakon toga uspostavlja kontakt sa Archigramom od kojeg preuzima visoko razvijenu tehnologiju, i Hans Holeinom od kojeg potice njegova sklonost mjesovitim materijalima; Isozaki je bio inspirisan Leduovom arhitekturom koja govori; on sledi uzore ortogonalne high tech arhitekture i projektuje niz bankarskih podruznica pocetkom 1970-ih godina koje kulminiraju njegovim Gunma Muzejom lijepih umjetnosti u Takasaki; od pocetka 1970-ih njegov rad neprekidno osciluje izmedju ortogonalnih sklopova i niza lucno zasvodjenih tektonskih struktura Nagamsami Home Bank 1971 arh Isozaki ova zgrada gotovo da i nema oblik, to je uglavnom siva pojava, visespratna konstrukcije u prvom susretu nejasna siva pojava izgleda poptuno nerazumljiva i djeluje krajnje odbojno Kazua inohara kao i ostali pripadnici japanskog novog talasa, prihvata cinjenicu da danas tesko moze da se ocekuje uspostavljanje nekih osmisljenih uzajamnih odnosa izmedju gradjevine i njenog okruzenja, to se iskazuje kroz niz krajnje formalnih i introspektivnih gradjevina Tojo Ito njegov stav prema megalopolisu je fatalisticki, kulturna znacenja mogu se sacuvati jedino stvaranjem zatvorenih poetskih prostora PMT Buildin u Nagoji 1978 arh Tojo Ito papirno tanana konstrukcijska intervencija ciji hermeticki, odozgo osvjetljen oblik, odise snaznom ljepotom Centar Pompidu u Parizu 1977 arh Riard Roders i Renco Piano zgrada koja je realizacija tehnoloske i infrastrukturne retorike Archigrama, gradjevina je postigla izuzetan javni uspjeh, ako ni zbog cega drugog onda zbog svoje senzacionalnosti; to je slika pristupa projektu u kome su nedeterminisanost i maksimalna fleksibilnost dovedene do ekstrema, bilo je neophodno da se u taj skeletni volumen ugradi jos jedna zgrada kako bi se stvorilo dovoljno zidnih povrsina, takodje je dodato jos 50 metara pojacanja resetkastim veznikom da bi se postigla optimalna fleksibilnost sto se pokazalo pretjeranim; dimenzije zgrade su potpuno indiferentne prema urbanom kontekstu koji je okruzuje Engleski grad Milton Keynes 1972 arh Davis i Bor zasnovan na pomalo nepravilnoj mrezi ulica, smjesten u poljoprivrednom podrucju; njegova prazna i mrezolika struktura koja slijedi konfiguraciju terena su nedefinisane i ovaj grad izgleda samo kao neki slucajan skup manje-vise uspjesno projektovanih stambenih naselja; razgranicenja ne uspjevaju da ostvare nikakav uocljiv red HfG u Ulmu u Njemackoj Cesto su zanemarivane realne potrebe nastojeci da se proizvedu krajnje prefinjene prototipske komponente za racionalnu proizvodnju gradjevinskih oblika; utilitarnost je brzo postala sinonim za zaradu, antiakademski oblici postaju novi dekor vladajucih klasa, racionalno stanovanje se pretvorilo u stambeni minimum, a strogost linije u siromastvo forme Rafinerija i svemirske kapsule mogu da sluze kao model tehnickog i oblikovnog savrsenstva; ali arhitektonska avangarda 1960-ih godina nije potpuno odustala od svoje drustvene odgovornosti Superstudio italijanska grupa koja je nastala pos uticajem koncepcija o jedinstvenom planiranju grada arhitekte koji u svom Novom Vavilonu iz 1960.godine postulira stalnu promjenu urbanog tkiva; 1966. Superstudio, pod vodjstvom Adolfa Natalinija, stvara niz djela podijeljenih vise ili manje izmedju prikazivanja oblika kontinualnog spomenika; njihov rad seze od projekata velikih neprobojnih megalita do naucno-fantasticnih pejzaza sa divljom prirodom; Superstudio projektuje tihu, antifuturisticku i tehnoloski optimisticku utopiju, nivo zivota merio bi se opstim ispunjenjem osnovnih ljudskih potreba

Pocetkom 1960-ih godina sve vise raste opsta svjest da u uobicajenoj praksi nedostaje osnovna povezanost izmedju vrijednosti odredjenog arhitekte i potreba i obicaja korisnika, sto je dovelo do niza reformistickih pokreta koji su na razne protiv-utopijske nacine nastojali da prevazidju ovaj problem, takvi arhitekti su se trudili da pronadju nacin na koji bi mogli da budu korisni i siromasnim drustvenim slojevima ankarlo de Karlo niska stambena naselja u Terniju, sjeverno od Rima Habraken i njegova Fondacija za istrazivanja u arhitekturi (SAR) predlazu nisku, visespratnu, nosecu konstrukciju ciji je raspored plana neodredjen, osim ulaza kuhinje i kupatila, u ostalim djelovima stana korisnik moze da rasporedi prostor kako mu odgovara; Habraken je sa druge strane namjeravao da opremi ovakve prostorne matrice stanova industrijski moduliranim komponentama proizvedenim po uzoru na automobilsku industriju Stambeni prostor kuca i nizu koji se moze prosiriti u ulici Gintertrase u Minhenu 1971 arh Oto tajdle i Doris i Ralf Thut djelo znacajnog ostvarenja nastalo pod uticajem Habrakena Kasni modernizam Prije i poslije traume koju je izazvao I svjetski rat, pozitivne teznje prosvjetiteljstva imale su snagu iznosenja odredjenih uvjerenja; Le Korbizje ciji su projekti bili urbani projekti velikih razmjera nisu realizovani zbog nedostatka sredstava World Trade Centar u NY 1972 visok 412 metara, ab cijevasta konstrukcija u obliku dvojnih tornjeva, izvedena prema nacrtima Minoru Jamasakija Sears Tower u Cikagu 1971 visok 442 metra prema nacrtima Brus Grema i Fazlur Kana 14.PREDAVANJE Kriticki regionaliza