Za rad neumreenog raunara neophodan je operativni sistem

MRENI OPERATIVNI SISTEMI

Za rad neumreenog raunara neophodan je operativni sistem. Operativni sistem raunara kontrolie raspodelu i korienje resursa raunara: memorije, procesora, tvrdog diska i perifernih ureaja.

Za rad raunara u mrei neophodan je mreni operativni sistem. Mreni operativni sistem kontrolie korienje mrenih resursa (datoteka, aplikacija, tampaa i drugih perifernih ureaja...) i pristup i prava korisnika u mrei.Postoje dve vrste mrenih operativnih sistema: jedni, koji se dodaju na ve postojei operativni sistem raunara; i drugi, gde je sotverska podrka ve ugraena u postojei operativni sistem. Najpopularniji operativni sistem prve vrste je NetWare firme Novell. Primer za drugu vrstu operativnih sistema su operativni sistemi Windows.

Operativni sistemi mogu da imaju osobinu vieprocesnog, ili vieprogramskog rada (engl. multitasking). Ova osobina operativnog sistema omoguava raunaru na kojem je instaliran istovremeni rad na vie zadataka. Ako raunar ima vie od jednog procesora, na primer etiri, to bi znailo da se na tom raunaru mogu istovremeno obavljati etiri posla i to bi bio istinski multitasking. Meutim, poslova esto ima vie nego procesora, pa se obino na procesoru naizmenino obavlja vie poslova. Time se dobija utisak da raunar radi vie poslova u isto vreme. Postoje dva oblika vieprocesnog rada: Upravljani vieprocesni rad, ili predupredniOperativni sistem moe preuzeti kontrolu nad procesorom bez saradnje sa poslom koji se trenutno obavlja na procesoru. Ovo vie odgovara radu u mrei, jer npr. omoguava operativnom sistemu da procesoru prekine neki lokalni posao i dodeli mreni posao. Kooperativni vieprocesni rad, ili nepredupredni

U ovom sluaju operativni sistem ne moe samostalno da preuzme kontrolu nad procesorom. Posao koji se trenutno obavlja na procesoru, sam odluuje kada e procesor prepustiti nekom drugom poslu koji eka na red.

Jo jedna bitna osobina operativnih sistema je interoperabilnost (interoperability), ili meuoperativnost. Operativni sistemi sa ovom osobinom mogu da pristupaju resursima raliitih mrenih okruenja. Tako na primer, Netware server moe da radi sa serverom pod Windows-om, a korisnici Apple raunara mogu da rade i sa NetWare serverom, i sa Windows serverom.Interoperabilnost moe da se postigne na dva naina: na klijentskoj strani na serverskoj strani

Zamislimo situaciju u kojoj na raunaru klijentu imamo instaliran Mac Os, a na serveru neki Windows-ov mreni operativni sistem (ovo vai za svaku situaciju u kojoj imamo operativni sistem od jednog proizvoaa instaliran na serveru, a od drugog proizvoaa na klijentu). Da bi ova dva raunara mogli da komuniciraju, moemo ili da dodamo odgovarajui mreni softver na klijenta pod Mac Os-om, ili da dodamo odgovarajui mreni softver na server pod Windows-om (naravno, nije u pitanju isti softver i za klijenta i za server). Reenje kojim softver dodajemo na server je efikasnije, jer je centralizovano. Odnosno, time u ovoj situaciji obezbeujemo i da svaki drugi klijent u mrei na kojem je instaliran Mac Os, moe da komunicira sa serverom pod Windows-om (poto smo server uinili interoperabilnim). S druge strane, kada se softver dodaje na klijenta, to se mora uraditi na svakom raunaru klijentu pod Mac Os-om (svaki raunar klijent moramo pojedinano da uinimo interoperabilnim). KLIJENTSKI I SERVERSKI SOFTVER

U mrei sa klijent/server arhitekturom, operativni sistemi klijentskih raunara razlikuju se od opeativnih sistema severskih raunara. Zato i kaemo da mreni softver ine klijentski softver (mreni softver instaliran na klijentima) i serverski softver (mreni softver instaliran na serevrima). Serverski mreni softver mrenim klijentima prua resurse, a klijentski mreni softver ini te resurse dostupnim klijentskom raunaru. Serverski i klijentski operativni sistem usaglaavaju svoje radnje da bi cela mrea radila ispravno.

Na neumreenom PC raunaru, korisnik unosi komandu koja zahteva da raunar izvri odreeni zadatak i procesor raunara obrauje taj zahtev. Kod umreenog raunara klijenta je drugaije. U klijentskom mrenom softveru postoji program koji se zove preusmeriva (engl. redirector). Preusmeriva ima dva zadatka:

da presretne zahteve sa raunara da utvrdi da li zahtev treba da obradi lokalni raunar, ili zahtev treba proslediti do servera ili nekog drugog raunara u mrei, koji e onda obraditi zahtevNa primer, ako korisnik na klijentu zahteva otvaranje nekog fajla, preusmeriva zahtev prosleuje lokalnom procesoru. Ako korisnik eli neto da odtampa na mrenom tampau, zahtev se prosleuje mrenom serveru.

Pri ovom postupku, klijenti se uopte ne zamaraju pitanjem gde se nalazi deljenji mreni resurs kojem ele da pristupe, niti kako da uspostave vezu sa njim. Da bi korisnik sa klijent pristupio nekom mrenom resursu, dovoljno je samo da navede oznaku tog resursa, a preusmeriva je zaduen da uspostavi putanju ka tom resursu.

Serverski softver ima sledee funkcije: omoguuje zajedniko korienje mrenih resursa, pri emu dodeljuje razliite nivoe pristupa razliitim korisnicima

Nemaju svi korisnici u mrei ista prava pristupa mrenim resursima. Na primer, moe se podesiti da neki deljeni dokument veina korisnika moe samo da ita (recimo uenici), a samo pojedini korisnici mogu da ga menjaju (recimo profesori)

usklauje pristup resursima kao bi se spreio istovremeni pristup dva korisnika istom resursu

Zamislimo da dva korisnika istovremeno ele da koriste mreni tampa...

kontrolie bezbednost mree tako to upravlja korisnicima na mrei

Administrator mree, koristei mreni softver servera, moe svakom korisniku dodeliti ili ukinuti odreena prava u korienju mree. Umesto da se to radi za svakog korisnika pojedinano, formiraju se grupe, i onda se tim grupama dodeljuju odreena prava. Kada administrator eli nekom korisniku da dodeli ili ukine neka prava, on ga samo ubaci u odreenu grupu.

Zamislimo da u koli imamo serversku mreu, i na serveru datoteka npr. foldere Testovi i SluzbeniDokumenti, i da imamo mreni tampa. Tada moemo formirati grupe korisnika Uenici i Profesori. Svakog uenika bismo uveli kao korisnika u grupu Uenici, i slino svakog profesora u grupu Profesori. Grupi Uenici bismo dozvolili da ita dokumeta iz foldera Testovi, ali ne i da ih menja, i zabranili bi joj pristup mrenom tampau. Grupi profesori bi dozvolili i da ita i da menja dokumenta iz foldera Testovi, i dozvolili pristup tampau. upravlja mreom

Savremeni operativni ssitemi imaju ugraene alate za upravljanje, koji administratotu omoguavaju da prati ponaanje mree i korisnika na mrei. Kada se u mrei pojavi problem, ovi alati mogu ga otkriti i predstaviti adminstratoru u pogodnom obliku.

Pitanja:

1. Kakvi operativni sistemi postoje, sa stanovita samostalnosti?

2. ta je multitasking?

3. Kakve vrste multitaskinga postoje?

4. Kakav je upravljani multitasking?

5. Kakav je kooperativni multitasking?

6. ta je interoperabilnost?

7. Kako se moe postii interoperabilnost?

8. ta ini mreni softver?

9. ta je klijentski mreni softver, a ta serverski mreni softver?

10. ta je preusmeriva?

11. Kako radi preusmeriva?

12. Koje funkcije ima serverski mreni softver?13. Kako mreni OS omoguuje zajedniko korienje mrenih resursa?

14. Kako mreni OS kontrolie bezbednost, odnosno upravlja korisnicima na mrei?

15. Kako serverski OS upravlja mreom? ... ili koljka (engl. Shell), ili zahtevalac