14.Hafta SEÇMEN DAVRANIŞLARI ve PROPAGANDA Araştırma ...portal.uzem.omu.edu.tr/dersler/2014-2015/SB/KS/KS_unite14/KS_sunump... · mümkün olduğu gibi, hemen her konuyu da propaganda

1

SEÇMEN DAVRANIŞLARI ve PROPAGANDA

Doç. Dr. Ahmet MUTLU

14.Hafta

14.Hafta

1. Propaganda nedir? 2. Propagandanın seçmen tercihleri üzerinde etkisi

nasıldır?


Araştırma Soruları

2

14.Hafta

• Propagandanın tarihi insanoğlunun tarihi kadar eskidir.

• Fiziki güce başvurmadan insanları konuşma sayesinde ikna etmenin mümkün olması, insanları çok eskiden beri bu konuda bir çabaya sarf etmiştir.

• Denilebilir ki, propaganda aile ve toplum hayatının oluşması ile başlamış ve gittikçe gelişerek bugün büyük bir güç haline gelmiştir.


Yerel Seçimlerde Seçmen Tercihi

14.Hafta

Propaganda; • Bir fikrin her çeşit araçtan yararlanılarak hedef

kitleye ulaştırılmasıdır.

• Propaganda, bireyler ve gruplar aracılığıyla diğer grupların kanılarını, görüşlerini ve davranışlarını iletişim araçlarını kullanarak propagandacının istekleri doğrultusunda etkileme, değiştirme veya kontrol altında tutmaya yönelik bilinçli bir davranıştır.


Bir Kavram Olarak Propaganda

14.Hafta

• Propaganda faaliyetini en iyi vasıflandıran şey onun bir takım fikir ve görüşleri yaymak fiili oluşudur.

• Propaganda; “baskı ve tazyikten uzak vasıtalarla (başlıca semboller, vecizeler ve kıymetlerle, ihtilâflı meseleler karşısında muayyen bir kitlenin görüşünde ve gidişinde arzu edilen bir değişikliği yapmaya çalışmaktır”.



14.Hafta

• Bir başka tanımla P, “bir inanç, bir ideal veya bir iş ve teşebbüsten beklenen amacı elde etmek veya bunlar uğrunda bir dayanak kazanmak için sistemli bir surette yapılan etkidir” şeklinde de tarif edilmektedir.

• Propagandada yayılmak istenen bir düşünce olur.



3

14.Hafta

• Bu boyutuyla propaganda, “kamuoyunu etkilemek için gerçek, yarı gerçek ya da yalan bilgiler yaymada simgeler aracılığıyla bireylerin, grupların inançlarını, tutumlarını ya da eylemlerini etkileme yönünde gerçekleştirilen sistemli gayretlerin tümüne verilen addır”.

• Propaganda, anlamlı semboller ya da öyküler, söylentiler, haberler, resimler ve toplumsal iletişimin diğer biçimleriyle düşüncelerin denetimini ifade eder.



14.Hafta

• Propaganda arzu edilen maksada erişmeyi kolaylaştırmak için, çeşitli vasıtalarla (söz, yazı, resim, radyo, televizyon, internet gibi) kamuoyuna yayılır.

• Propagandanın amacı, kısaca, “Fertleri, kabule zorunlu olmadıkları bir düşünceyi, istekleriyle kabule, yapmaya zorlanamayacakları bir hareketi istekleriyle yapmaya yöneltmektir.”


Propagandanın Amacı

14.Hafta

• Her şeyi propaganda amacıyla kullanmak mümkün olduğu gibi, hemen her konuyu da propaganda amacıyla ele almak mümkündür.

• Tarihte propagandayı en sistemli kullanan liderlerin birisi olan Hitler, propagandacının amacını; “Propagandanın görevi, örgüt için taraftar toplamaktır. İkinci görevi yeni doktrini anlatmak ve benimsetmektir” şeklinde ifade eder.



14.Hafta

• Propaganda şartları değiştiremez, insanları inançlarını değiştirmeye zorlayamaz, fakat sadece onları istenilen şekilde davranmaya ikna edebilir.

• İnsan topluluklarında, her şeyden önce, görüş ve duyuş ayrılıkları olacağına göre, bunlar arasındaki karşılıklı çekişmeyi temel unsur olarak ele almak gerekir.



4

14.Hafta

Bu mücadele evrelerini üç başlık altında toplamak mümkündür:

• 1. İdeoloji ayrılıkları; İnanç ayrılıkları ve rekabetten doğan ayrılıklar,

• 2. Ekonomik ayrılıklar; Sınıflar ve gruplar arasındaki ekonomik çatışmalar,

• 3. Maddî alandaki mücadeleler; Uluslar arasındaki açık rekabetler ve ülke içindeki gruplaşmalar.



14.Hafta

• İnsan etkisinde bulunduğu şeye çoğu zaman uyar.

• İki farklı temsil karşı karşıya geldiğinde propaganda için zemin oluşmuş demektir.

• Menfaat ilişkileri ve ayrılıkları, düşünce farklılıkları bütün bunlar ayrı ayrı kümelenmelere ve farklı cepheler oluşmasına sebep olur.


Propagandanın Etkisi

14.Hafta

• Herhangi bir şekilde bir cephe alanı içine giren bir kimse, doğal olarak başkalarını da ikna etme, kazanma ve etki alanını genişletme eğilimine girer.

• Savunduğu fikirlerin başkaları tarafından da

kabul görmesini, hafızalarında yer etmesini ve elden geldiğince o insanların da aynı davaya hizmet etmesini beklemeye koyulur.



14.Hafta

• Kişilerin ve toplumların tutumlarını düzenlemek ve fikirleri yaymak için propaganda yaygın biçimde kullanılmaktadır.

• Ancak propaganda bir araçtır ve amaca ulaşmada bir dereceye kadar etkilidir.



5

14.Hafta

• Propaganda, istemeyeni etkileyemediği gibi yeni olan bir şeyi anlatma ya da inancını yitirmişleri yeniden inandırma gücüne sahip değildir.

• Usta propagandacılar, karşısındakilerin zihninde zaten iyice belirmiş fikir ve umutları daha çok geliştirir ve onların içlerindeki gizli anlam ve duyguları yansıtabilirler.



14.Hafta

• Bir ülkede seçmenlerin eğitim, kültür ve gelir düzeyi ile o ülkede yapılan siyasetin niteliği arasında da paralellik vardır.

• Yapılan araştırmalar, bir ülkenin eğitim, kültür ve gelir seviyesi ne kadar yüksekse, o ülkede kitap ve dergi satışında önemli ölçüde bir artış gözlenirken, bir ülkenin eğitim, kültür ve gelir düzeyi azaldıkça, kitap ve dergi satışında da ciddi bir gerileme yaşanmakta, buna karşılık televizyon seyredilme oranlarında önemli ölçüde yükseklik görünmektedir.

• Yani, eğitim, kültür ve gelir düzeyi düşük toplumlarda televizyon, en yaygın bilgilendirme, iletişim ve eğlence araçlarındandır.


Propaganda Açısından Hedef Kitlenin Özellikleri

14.Hafta

• İnsanların sosyal tutum ve davranışları, içlerindeki bütün psikolojik olayların dinamik bir sonucudur.

• Davranışların gelişmesinde, geçmişteki birçok idrâklerle birlikte kültürel ve sosyal faktörlerin de büyük payı vardır. İnanç ve tutumlar bu bakımdan idrâk, öğrenme ve motivasyon olaylarının bir fonksiyonudur.



14.Hafta

• Propagandacı hedef kitlenin zayıf noktalarını keşfettikten sonra bu heyecanları bizzat kendi ruhunda galeyan haline getirip hedef kitlesine bulaştırmaya çalışır. Heyecanlarına hitap edilen kişiler bunların etkisi altında kalmaya uygun hale gelirler.



6

14.Hafta

• Eğitim ve öğretimin yanında iyi hazırlanmış ve ulaşılabilir hedeflere yöneltilmiş başarılı bir propaganda kampanyası da kişilerde yeni inanç ve tutumların doğmasını veya eskilerin istenilen amaçlar doğrultusunda değiştirilmesini sağlayabilir.



14.Hafta

• Propagandacı karmaşık gerçekler yığını arasından yalnızca amacına uygunluk arz edeni seçer. Örneğin bu siyasetçiyse, o sırada muhatabı olan seçmen kitlesinin aklını karıştırmak istemez.

• Yeni şeylerden daha ziyade, dinleyicinin duymak istediğini söylemeye çalışır.



14.Hafta

• Toplum katmanlarını meydana getiren insan grupları propagandadan etkilenme özelliklerine göre çeşitli şekillerde tasnif edilebilirler.

• Toplumda özellikle içinde bulundukları hallerinden memnun olmayan kişiler başarılı bir propagandacı için iyi bir malzeme olabilirler.

• Bu gruptaki insanları şu şekillerde sınıflandırmak mümkündür:


Propaganda Etkisine Öncelikli Olarak Açık Sosyal Gruplar

14.Hafta

• Yoksulluk ve fakirlik her insanı hayal kırıklığına sürüklemez.

• Hayal kırıklığına uğrayanlar genelde kısa zamanda yoksullaşanlar ve maddi durumu iyiyken kötüleşenlerdir.

• Maddi gelir düzeyi itibariyle savaş, kıtlık, de afet

ve benzeri yollarla tüm ülke genelinde meydana gelebilecek olan hızlı yoksullaşma çoğu defa sosyal patlamalara da sebep olur.


Fakir ve Yoksullar

7

14.Hafta

• Bu nedenle ekonomik kriz ortamları seçmenlerin hızlı kanaat değişimine uğradıkları dönemlerdir.

• Sefalet dayanılabilir düzeye ulaşınca hoşnutsuzluk en yüksek düzeyine ulaşır. Bir konudan şikayetin en yoğun olduğu zaman, şikayet konusunun ortadan kalma ihtimalinin olduğu zamandır.


Fakir ve Yoksullar

14.Hafta

• Bir siyasi hareketin yandaş toplaması ve bu yandaşları kaçırmaması için ortaya koyduğu doktrinin gücünden çok, mevcut hayat ortamından kurtulmak isteyenlere sığınacakları manevî yer sağlaması gerekir.

• Ülkemizde yaygın tartışma konusu olan odun, kömür, gıda ve diğer sosyal yardımları bu bağlamda değerlendirmek gerekir. Propaganda açısından hiç faydası olmadığını iddia etmek mümkün değildir.


Fakir ve Yoksullar

14.Hafta

• Kişilerin yaratıcı güçleri azaldıkça, bir toplum hareketine katılma isteklerinin belirli bir biçimde arttığı görülür.

• Bir kapalı grubun üyesi olanlar hayal kırıklığına

kolay kolay uğramayacaklarından aldatıcı toplum hareketlerine karşı da dayanıklı olurlar ve direnme güçleri artar.


Özgüvensizler

14.Hafta

• Bu yüzden totaliter bir toplumdaki ayaklanma sebepleri, genellikle bu totaliter rejimin zayıflamasından kaynaklanır. • Örneğin Çin’deki güçlü aile yapısı, bu ülkeyi

asırlar boyu toplum hareketlerinden ve gelenek dışı akımların etkisinden korumuştur


Özgüvensizler

8

14.Hafta

• Toplum içinde dış etkiye ve propagandaya açık olan en geniş kesimlerden biri toplum içindeki uyumsuzlardır.

• Bunlar kendi benliklerinden henüz kopmamış, kazanılması zor olmayan kişilerdir.

• Durumları kazanılamaz düzeyde kötü değildir.


Uyumsuzlar

14.Hafta

• En küçük ilerleme, başarı, fark edilme bunları yeniden dünyalarıyla barışık hale getirebilir.

• Farklı cinsel tercihleri nedeniyle toplum içinde kabullenilme sorunu yaşayan kişiler de bu grup içine girmektedir.


Uyumsuzlar

14.Hafta

• Kitleye hakim olan ümittir. Toplumsal felâketler ümitler kırıldığı zaman başlar.

• Kitle üzerinde tesir sahibi olan bazı ihtiraslı adamlarla, bu hırsa iştirak eden bazı basit ruhlu insanların heyecanları birbirini tamamlayınca ve bu tür bir kitlede gayri memnunların sayısı da artınca ihtiraslı politikacıların işi kolaylaşır ve mevcut hükümeti (yönetimi) devirmek zor olmaz.


Umutsuzlar

14.Hafta

• İhtiraslı politikacıların hırsını destekleyecek ve tamamlayacak yardımcı kuvvet, genellikle basit insanların heyecanlarıdır.

• Çünkü gayri memnunlar yeni hükümetin kendileri için hayırlı olacağı kanaatını taşırlar.


Umutsuzlar

9

14.Hafta

• Güvercin oy tabir edilen her seçimde farklı tavır sergileyen ve azımsanmaması gereken bir orana karşılık seçmen kesimi de bu kategori içinden çıkmaktadır.

• Bugün iktidarda olan partinin yarın Meclis’e bile giremeyecek kadar düşük oy almasına neden olan seçmen davranışlarındaki dalgalanma aynı psikolojiden beslenmektedir.


Umutsuzlar

14.Hafta

• Hayatından memnun olan seçmenlerin çoğunlukta olduğu ülkelerde hükümet düşürmek pek kolay olmaz.

• Onun içindir ki, tüm göstergelerin hayatın gidişatının iyi olduğunu gösterdiği ülkelerde seçimlere katılım oranı oldukça düşük olur.


Umutsuzlar

14.Hafta

Benciller • Kişi ne kadar bencilse, hoşnutsuzluğu da o kadar

çok olur.

• Çevre koşulları yüzünden kendilerine güvenlerini yitirmiş olan bencillerin, büründükleri kimlik ve biçim ne olursa olsun bunların sevmeleri ve alçak gönüllü olmalarına imkân yoktur.



14.Hafta

Azınlıklar • Azınlıklar, her zaman ve her yerde en iyi şartlar

altında bile olsalar kendilerini güvensizlik içinde hissederler.

• Kişisel başarılarına rağmen aşağılanmak ve dışlanmak bu tür insanlar için katlanılması oldukça zor bir duygudur.



10

14.Hafta

• Dış etkiye açıklık ve propaganda açısından kitle hareketlerine en elverişli grup, boşalmamış psiko-sosyal bunalımlara sahip olan gruplardır.

• Bir provokatör için can sıkıntısından bunalan bir toplum, eko-politik kargaşalıklar içinde kıvranan bir toplum kadar eyleme elverişli değildir.

• Bu sosyo-psikolojik durum, propaganda kampanyaları yönünden üzerinde önemle durulması gereken özel bir konuma sahiptir.


Can Sıkıntısı

14.Hafta

• Yeni toplum hareketlerinin gelişmesinde, yaşı ilerlemiş kızlar ve çok şey yapma imkân ve kabiliyeti olduğu halde, kendilerine böyle bir fırsat doğmamış olan kadınların büyük rolü olmuştur.

• Ekonomik krizlerin ilk etkilediği gruplar arasında kadınlar başta gelir.

• Kadınların oy verme davranışı kriz ortamlarında sandık sonuçları üzerinde belirleyici rol oynar.


Kadınlar

14.Hafta

• Hitler, macera arayan ve boş hayatlarından bıkmış olan yaşlı sosyete hanımlarından ve varlık içinde yalnızlık duygusu çeken büyük sanayicilerin eşlerinden her bakımdan destek görmüş ve onları yanına çekebilmeyi başarmıştır.

• Halinden mutsuz kadın seçmenler dış etkiye ve propagandaya en açık kesimi oluştururlar.


Kadınlar

14.Hafta

• Bir toplum hareketinin yandaşlarında sadakat oluşturmak için uygulanan yol ve yöntemlerden birisi de, onlarda bir suçlunun ruhsal durumunu oluşturmaktır.

• Suçluluk psikolojisi içindeki insanlar, dış etkiye ve propagandaya en müsait insanlardır.


Suçluluk Hissi Taşıyanlar

11

14.Hafta

• Topluma karşı kendilerini sorumlu hissedenler, toplumun önünü açacağını düşündükleri hamlelere karşı ilgi de geliştirirler.

• Nitekim kutsal bir amacı kucaklayan suçluluk hissindeki bir kişinin, can ve mal endişesine düşmüş birinden daha kolaylıkla hayatını tehlikeye atacağı ve kutsal amacın savunulmasında daha hassas davranacağı gerçeğinden söz edilmektedir


Suçluluk Hissi Taşıyanlar

14.Hafta

• Bir düşünceye körü körüne bağımlı/bağlılar propaganda açısından uygun bir zemin oluştururlar.

• Her toplum hareketi yandaşlarının kişisel noksanlıklarını çeşitli yöntemlerle artırır ve devam etmesini sağlar.


Bağımlılar

14.Hafta

• Bu yolla ideal ve doktrin daima mantık üstü tutularak kişinin zekâsının kendi kendine yeterli olmasına imkân sağlanmaz.

• Ekonomik güçlerin merkezîleştirilmesi ve yaşamak için gerekli bazı maddelerin kasten kıtlığı sağlanarak ekonomik baskı yoluyla devlete olan bağlılık sürdürülür.


Bağımlılar

14.Hafta

• Tarih boyu mevcut düzeni halkın gözünden düşürmek partizan veya sempatizan sanatçıların temel görevi olmuştur.

• Bu tür toplum hareketlerinin kendilerine özgü sanatçıları vardır.

• Kurulu düzeni protesto eden sempatizan ve partizan sanatçıların yakınmaları birkaç istisna dışında gururlarının kırılması, umutlarının yıkılması, aşkta başarısızlık, kumar kayıplarını ödeyememek vb. gibi daima özel kişisel çıkarlarının bozulmasına bağlıdır.


Sempatizan Sanatçılar

12

14.Hafta

• Bu tip insanlar iktidardakiler tarafından alenen kabul edildiği ve ödüllendirildiği zamanlarda aşırı iktidar yanlısı olurlar.

• Konuya bu açıdan yaklaşıldığında her türlü insan varlığını bir hedef kitle olarak ele alan propaganda hareketinin olumlu sonuçlar ortaya koyması da kaçınılmazdır


Sempatizan Sanatçılar

14.Hafta

• Tüm ülkelerde seçmen oyları, seçim çevreleri, bu seçim çevrelerinin özellikleri, sosyal ve sosyo-ekonomik karakterleri, dini, etnik, kültürel vb. kimlikleri gibi birçok açıdan ele alınıp incelenmektedir.

• Türkiye’deki seçmen oylarını da çeşitli açılardan

ele alınıp incelenirse, sosyo-ekonomik göstergeleri itibariyle birbirinden farklı üç ayrı sosyal kesim olduğu tespit edilebilir:


Seçmen Davranışlarında Etkili Olan Sosyo Ekonomik Faktörler

14.Hafta

• Bunlardan birincisi, nüfusun %65’lik kesimini oluşturan ve krizlerden en çok etkilenen alt gelir grubudur. • Bu kesim süratle daha da yoksullaşmakta ve

erimektedir.


Bağımlılar

14.Hafta

• Türkiye’nin ikinci ağırlıklı kesimini nüfusun % 30’luk orta kesimi oluşturmaktadır. • Bilgi beceri sahibi, üreten kesimdir. • Orta halli gelirleri, binecek arabaları ve

oturacak evleri vardır. • Zaruri ihtiyaçlarını karşılamakta zorlanmayan

kesimdir. • Bu kesim de yaşanan son krizlerden sonra

umutlarını yitirmeye başlamıştır.


Bağımlılar

13

14.Hafta

• Üçüncü kesim ise, % 5’lik kesimdir. Bu kesim toplumun en üst kesimidir.

• Yani Türkiye’nin kaymak tabakasını oluşturmaktadır.


Bağımlılar

14.Hafta

Seçmenler, bu üç kategoriye göre değerlendirildiğinde şu tespitler yapılabilir:

Merkez Kent Oyları • İstanbul, Ankara ve İzmir gibi metropol lerin

seçmenleri büyük ölçüde etkilenmekte ve ülkedeki genel rüzgara göre seçmen davranışları biçimlenmektedir.


Bağımlılar

14.Hafta

• Burada önemli olan nokta, son yıllarda medyanın da genel yıpranma sürecinden büyük ölçüde etkilenmesi ve son birkaç seçimde medyanın seçim sonuçları üzerindeki etkisinin sorgulanması durumudur.


Bağımlılar

14.Hafta

• Merkezi kent oylarında liderlerin ve adayların etkisi daha az oranda belirleyici olmaktadır.

• Bununla birlikte, Türk milleti karakteristik olarak güçlü lider peşinde gitme eğiliminde olduğundan, karizmatik liderlerin kent oyları üzerinde de etkisi olabileceğini söylemek yanlış olmaz


Bağımlılar

14

14.Hafta

• Adana, Bursa, Diyarbakır, Erzurum, Gaziantep, Mersin, Kocaeli, Trabzon gibi şehirlerin oylarıdır.

• Bu oyların üzerinde ise parti daha etkilidir.

• Medyanın etkisi gerilerde kalmaktadır.


Lokomotif Kent Oyları

14.Hafta

• Oylar üzerinde ise, aşiret, cemaat, tarikat, aile etkisi vardır.

• Ayrıca parti etkisi de göz ardı edilmemesi gereken bir faktördür.


Etkilenen Oy, Edilgen Oy, Kent ve Kırsal Kesim Oyları

14.Hafta

• Medyanın etkisi ise, yok denecek kadar gerilerde seyretmektedir.

• Oyların toplandıkları kümelenmelere göre bakıldığında, Türkiye’deki 38 milyon seçmenin yaklaşık yüzde 65’i sağ, yüzde 35’i sol seçmenden oluşmaktadır.


Etkilenen Oy, Edilgen Oy, Kent ve Kırsal Kesim Oyları

14.Hafta

Yapılan propagandalar, hedef kitle olan seçmen üzerinde ne ölçüde etkili olmaktadır? Yoksa gereksiz yere emek, zaman ve kaynak israfına mı yol açmaktadır? GENAR Araştırma kuruluşunun Türkiye’nin büyükşehir belediyesi statüsündeki 13 ilinde kotalı örneklem türüne göre 3798 denek üzerinde yaptığı ve benim de danışman olarak katkıda bulunduğum


Propaganda Oy Verme Davranışı Üzerinde Ne Kadar Etkilidir?

15

14.Hafta

“Türkiye’de Seçmen Davranışları ve Siyaset Profili” başlıklı araştırmada propagandanın seçmenler üzerindeki etkisini de sorgulama imkânı bulmuştuk.*24] Yapılan araştırmalar, propaganda çalışmalarının seçmen üzerinde etkili olduğunu göstermektedir. Şimdi, önce bu konuyla ilgili yapılan araştırmanın sonuçlarını yansıtalım, ardında da konuyla ilgili değerlendirmemize devam edelim.



14.Hafta

• GENAR Araştırma kuruluşunun Türkiye’nin büyükşehir belediyesi statüsündeki 13 ilinde 3798 denek üzerinde yaptığı “Türkiye’de Seçmen Davranışları ve Siyaset Profili” başlıklı araştırmada propagandanın seçmenler üzerindeki etkisi araştırılmıştır.



14.Hafta

• Yapılan araştırmalar, propaganda çalışmalarının seçmen üzerinde etkili olduğunu göstermektedir.

• Yapılan seçim propagandalarının ‘ne tür bir etkisi olduğu’ ile ilgili soruya verilen cevaplar arasında yüzde 72.2 oranında ‘şimdiye kadar oy verdiğim partiyi değiştirmeme sebep oldu’ cevabı yer almıştır.



14.Hafta

• Bu rakamlar, iyi planlanmış bir propaganda kampanyasının seçmenler üzerinde yabana atılmayacak ölçüde sonuç almaya yaradığını göstermektedir.

• Seçim dönemlerinde yapılan propaganda seçmenin tercihini etkilemekte elbette tek başına yeterli değildir. Ancak, propagandanın tesirini küçümsememek gerekir. Etkin propaganda yönlendirebilir, seçmen bunu gizlese de, etkin propaganda rüzgâr oluşturur, rüzgâr tercih değişimine etki eder.



16

TEŞEKKÜRLER

Doç. Dr. Ahmet MUTLU

14.Hafta

Documents

14.Hafta SEÇMEN DAVRANIŞLARI ve PROPAGANDA Araştırma ...portal.uzem.omu.edu.tr/dersler/2014-2015/SB/KS/KS_unite14/KS_sunump... · mümkün olduğu gibi, hemen her konuyu da propaganda