15. Asır Tarihçisi Şükrullah, Dokuz Boy Türkler ve Osmanlı Sultanları Tarihi

8/14/2019 15. Asr Tarihisi krullah, Dokuz Boy Trkler ve Osmanl Sultanlar Tarihi

1/63

www.atsizcilar.com Sayfa 1


2/63


NSZ

BykTrktarihindeenmhimveen anldevirOsmanllardevridir.Gerekhayatnnuzunluu,gerek

ftuhatnnbyklvegereksetekiltvemedeniyetininsalamlveyksekliibakmndan

Osmanltarihi,cihantarihininpekdikkatedeerbirksmdr. nsanlntarihindeOsmanl

mparatorluundandahaokyaayanvedahabyktopraklaramalikolanancakbirRoma

mparatorluuvardr.BununlaberaberRoma mparatorluu,sonundayokolaraksiyashkimiyeti

yabanclarabrakthaldeOsmanl mparatorluuyalnzrejimdeitirmeklekalm,topraklarnn

bykparasneldenkardhaldesiyashkimiyetiyabanclarakaptrmam,Trkiye

Cumhuriyetinidourmutur.BubakmdandaRoma mparatorluundanstndr.

Tarihtebukadarmhimbiryertutanbuimparatorluunherbakmdanmkemmelbirtarihini

yazmakinsanlkiinmhimborlardanbiridir.AvrupallarnTrkmetinlerinianlamakhususundaki

ftrkabiliyetsizlikleridolaysilebuborinsanlararasndaTrklere,TrklerarasndadaTrkiyelilere

dmektedir. imdiyekadaryazlanOsmanltarihleriarasndaentannmolanHammertarihininbile,btndeerineramen,nekadareksikveyanl olduudnlrsebuvazifeninifasndapek

gekalnm olduuanlalr.

Fakatbununlaberaber,bugnkmalzemeilemkemmelbirOsmanltarihiyazlamayacada

bellidir.Henzarivdekimilyonlarcavesikatertipedilipfihristlerinerolunmadan,ktphanelerdeki

yazmalarmukayeselibirsurettebastrlmadan,bakadillerdekieserlerdilimizeevrilmedenbuiin

baarlamayacamherkesbilir.Bizimiinyenibirglkdeharflerimizindeimesidolaysileyeni

yetienneslineskikitaplarayabanckalmasdr[1].Bundandolaybykbirihtiyakendini

gstermektedir.Buihtiyadatarihikaynaklarmznhepsininsrasylavepilnlbir ekilde

bastrlmas,yabancdillerdeolanlarndamtehassslaratercmeettirilmesidir.Buileryaplmadan

ortayakonacakterkibieserlerin,helebakalarnnmesaisiniistismarveintihalederekvebilmedii

dillerdekieserleribolbolmehazgstererekyazlacakkitaplarnhibirilmdeeriolmayacaktr.Byle

eserleravamtarafndanbeenilsebilehakikilimadamlarnyalnzgldrmeklekalacaktr.

Btntarihkaynaklarmzneretmekgibibykbiriin ahslartarafndanbaarlmasnaimkn

yoktur.Milluurunuidraketmi memleketlerdebugibiilerehkmetlernayakolurlar. lim

urundahibirkarlkbeklemedenalanlimlervegenilimmensuplaralpvesikalar

hazrlarlar,hkmetdeonlarbastrr.Busuretledeilim erefsizinsanlarnihtikrvekazanvastas

olmaktankurtulur.

Ben ueseriortayakoymaklagttmdavayakkbirhizmettebulunmakistedim.Eldekimensur

OsmanltarihlerininbirOsmanltarafndanyazlm eneskirneiolanBehcetttevrh'isetim.

Acemceyazlan,KanunSultanSleymanzamanndaTrke'yeevrilen,fakatbugntarihsahasnda

alacakTrkgenleriiinistifadesigbirhaldebulunanbueserinbalangcn,eskiTrklereait

ksmnveOsmanllaraaitblmngnmznTrkesi'neevirerekDokuzBoyTrklerVe

OsmanlSultanlarTarihiadnverdim.Buadverirkendekendikendimebiraduydurmu olmamak

iin krullah'nfaslveyabbbalarndakullandDokuzBoyTrklerveOsmanlSultanlar

Tarihiadlarnbirletirdim.EseriTrke'yeevirmekinilknce stanbulktphanelerndekialt

acemcenshayAlmanya'daTheodorSeiftarafndanbaslanFarismetinlekarlatrpmukayeselibirnshaeldeettim.


3/63


Sonra,zevcemTolnay'n stanbulktphanelerindekisekizTrkenushaykarlatrarakhazrlad

Trkemetinlekelimekelimemukayesevekontroletmeksuretiylebugnortayakoyduum

tercmeyimeydanagetirdim. krullah'nhayatveeserihakkndakitetkikimivekitabnsonuna

koyduumnotlareklemeksuretiyledeeseritamamladm.

Birazdeeriolanbueseri(nkdeeriolduunainanmasamneretmezdim)srfkendikendime

yapm deilim.Hakikilimadamlar,bakalarnnyardmolmaksznhibirilmeservcuda

getirilemeyeceiniokiyibilirler.Bendebueseriortayakoymakiindeeribilinmeyipkyyaatlm

eskilimlerlearkadalarmnyardmlarnabelbaladm. krullahtarafndanksmenArapayazlm

olanbalangiinTrkbilginlerininulusu,yeryzndekibtn arkiyatlarnmanevhocas,Arap

diliveedebiyatnnsonbykstadBayazdUmumKtphanesimdr,eskimderrislerden

smailSaibEfendiHazretleriile; stanbulDarlfnunu'ndaislmiyatmderrisi,hakikdinbilgisilimi

YaltkayaOlu erefeddinBeyHocadan;incevekeskinnkteleridillerdedolaan,buasrnnkte

syleyicilerininba,AcemdiliveedebiyatstadKamoluFeridBeyden;Trk,Arap,Acem

dillerindekibilgisiherkesetannm olupherilimharmanndabirkademetbaabulunanMuallimKilisliRfatBeydenistifadeettim.Tanrmrleriniuzunetsin.Budrtkiininyardmolmaksznhibir

eserkmayacangerekTrkler,gereksealmakzereItanbulagelenAvrupallarbilir.

Bunlardanbaka,eserintercmesinibitirdiktensonrayanllarmdzeltmekzerearkadam

GlpnarlOluAbdlbkilefarismetnibenimtercmemlekarlatrdk.GlpnarlOlu,

yanllarmdzeltmeksuretiylebueserinbirazdahaiyiolmasnayardmetti.

ArkadamGkyayoluOrhanSaik,bueseriyazmakiinokumam artolansayfalarcayazybana

Almanca'dantercmeederekbykyardmdabulundu.

ProfesrZekiVeldinotlarksmndakiKrgzveKarlukmaddelerinigzdengeirmek,Profesr

Abdlkadir nanKrgzoymakadlarnndoruokuyamadmbazlarnndoruokunularnbildirmek,

dostumYinancoluMkriminHaliliseyalnzkendisindebulunanbazyazmalardanistifadeettirmek,

QtlErvhnneredeolduunuhabervermekvebazmeselelerinaydnlanmasiinbenimle

mnakaaetmeksuretiyleyardmetmitir.Kendilerineburadateekkrederim.Merhum,Amasya

tarihimverrihiHseyinHsamettinBey,Kitaptadagrleceizere,bana krullah'natalar

hakknda ifahbazmalmatvermiti.Tanr'nnesirgenliizerineolsun.

Bueseriortaokulveliselerde,bazenhaftada29saatibulanderszamanlarndanartrabildiini

saatlerdevetatillerdealarakikiyldahazrladm.Tercmesinde,Behcetttevrh'inyazldon

beinciasrngzelhalkTrkesi'nitaklitetmeealtm.Fazlaolarakdabugniinunutulmu olan

bazTrkekelimelerkullandm.Bukelimelerikullandmiindilkurultaymaskaralklarnayahutdil

gne teorisihezeyanlarnataraftarolduumsanlmasn.Okuyucular,allmam ArapveAcem

szleriiinlgatebakacaklaryerdeunutulmu Trkeszlerirenirlersedahadoruolur

kanaatindeyim.KullandmeskiTrkeszlerkitabnsonunastehalindeeklenmitir.

Bunlardanmel'unyerinekarganmkargamakmastarndankardm.Zalimyerinekyc

yiisekendimuydurdum.tekileresasenvard.19 40'ncsayfalardolduranveasl krullahaait

bulunanmetindekaraharflerlegsterilenkelimelerveedatlar,basmatemeltutulanNuruosmaniyenushasndabulunmayptekinushalardabulunanksmlargsterir.27'ncisayfadaitalikharflerle


4/63


yazlanksmiseyalnzNuruosmaniyenushasndabulunuptekilerdebulunmayanparadr.Metinde

bazkelimelerparantez inealnmtr.Bunlaraslndabulunmaypmnnndahaiyianlalmasiin

benimtarafmdaneklenenkelimelerdir.Nushalararasndakikkkelimefarklarsayfalarnaltnda

gsterilmi,manzumksmlarmanzumolaraktercmeolunmutur.Eser,tarihretmeniolan

zevcemTolunayAtsz'abendenbiryadigrdr.

21/22 ubat1939ATSIZ

[1]Eskiharfleritanyanlararasndadafahi okumayanllaryapanlargrlmektedir.MeselEdebiyat

FakltesindeeskidentarihdoentiolanAkdesNimetKurat,OsmanltarihilerindenNerdeki

ibaresiniNevlsultanmokumakgibi(dorusu:Nolasultanum)ocukabiracemilikyapm,buyazda

ciddbirilimdergisiolanTrkiyatMecmuas'ndakmtr(ciltIII,sayfa192,satr11).


5/63


krullah'nHayat

krullah790(1388)ylndadodu[1].Behcetttevrh'inbalangcndasylediinegrebabas

SehbeddinAhmed,dedesideZeyneddinZeki[2]. krullah,Behcetttevrh'tededesiiin

asrnnbiricikimamdiyor.

krullah'nnereliolduunukat'olarakbilmiyoruz.Eserlerindebunadairbir eysylemediigibi

krullahhakkndamalmatverenkaynaklarneneskileriolan akayik[3]veTcttevrh[4]tede

nereliolduubildirilmiyor.KtibelebiiseehbAhmedoluRmlu krullahdiyekaydediyor[5].

SicilliOsmnmellifiMehmedSreyyaBeynereliolduundanbahsetmiyor[6].BursalTahirBeyise

AmasyalveYarAliilekarde ocuklarolduunusylyorsada[7]kaynakgstermiyor.Babingerde

TahirBeydenalarakAmasyalveYarAliilekarde ocuuolduunutekrarlyor[8].

BursalTahirBeybumalmat,azdanolarakAmasyaTarihimellifiHseyinHsamettinBeyden

almtrsanyorum.HseyinHsamettinBeybumalmatbanadaverdi.Hatta, krullah'ndedesininbabasolarakDivrikliEvren'i,onunbabasolarakdaSalurboyundanToan'gsterdi.Ancakkendisi

bumalmatneredenaldnvaktiylenotetmemi olduuiinkaynankat'olaraksyleyemedi.

AmasyalHsamettinveBursalTahirBeylerinverdiimalmatdoruise krullahn eceresini

yleceyapmakicapeder:

Fakat krullahkendieserlerindebabasvededesindenbakabir eysylemediiiin imdilik

tekileriniihtiyatlakarlamakicapeder.

Skrullah,Behcetttevrh'insonundasylediinegre22yasndaOsmanOullarnnhizmetinegirdi.

790(=1388)tarihindedoduunagrebui aayukar812(1409)tarihindeoldu.Butarih

Osmanl ehzadelerininarptklaryllardanbirinerastladiin krullahnhangisineyanat

kestirilemez.Ancak,dahasonrakiOsmanltarihilerininoundagrlmeyenbirkat'iyetleSleyman

elebiyiYldrmBayazd'nhalefiolaraktanyppekfazlavmesine[9]veSleymanelebidensonra

Rumeli'deMusaelebinin,Anadolu'daMehmedelebi'ninmeruhkmdarolduklarnsylemesine

greilknceSleymanelebi'ninhizmetindebulunmu olmas,birihtimalolarak,aklageliyor.DahasonrakiOsmanltarihilerindenounasl,saygdolaysileYldrmBayazdeceliylelm gibi


6/63


gsteriyorlarsa krullahdaSleymanelebi'yieceliylelm gibigstererekonunhakkndayksek

saygbeslediinibizeanlatyor[10].HalbukiaynSkrullah,Musaelebininldrlmesini,nazikbirdille

olsada,peklaavurabiliyor.

BunlarabakarakilknceSleymanelebimaiyetindebulunduunu,kat'olmamaklaberaber,

syleyebiliriz.

krullah,ikinciMuradzamannda(14211451)parlad.Erdemivebilgisiileherkestarafndan

tannd[11].ikinciMurad'n krullah'aokgvenciolduundanbykilerindeonukullanrd[12].

krullah'nilksiyasvazifesiKaramanbei brahimBe (14241463)eeligitmekoldu. brahimBe

839sonunda(1437)ikinciMurad'laarppyenildiktensonrabar yapmakzereKaramanlMevln

Hamza'yyollamt.MuradBe dekarlkolarakKaramanbeine krullah'gnderdi[13].

kinciolarak852(1449)de kinciMuradtarafndan,KarakoyunlularnbeiolanCihanah(14371467)aeliliklegnderildi[14].

iirivemusikiyiokseven kinciMurad, krullah'ayalnzsiyasvazifelervermeklekalmam,

musikiyeaitikieserdeyazdrmtr[15].Galiba krullah'nilkeserleribunlardr.Fakatdahasonraki

eserlerindemusikiyedairevvelcebr eyyazdnsylemiyor.Oyalnz,864(1460)teacemceolarak

yazdMenhecrRedadldinbilgisikitabndaEnsl'rifini,kelmaaitKasdei ml

erhiniveBehcetttevrhizikrediyorveonlaryazdktansonraMenhecrRed;kaleme

aldnsylyor[16].ihtimalkidinbilginiolan krullahmusikiyeaiteserlerinedeervermemi ve

onuniindeadlarnanmamtr.

Ensl'ArifiniFatihzamanndayazm olmasicapeder.nkbukitabkaydetmi olanKtib

elebiFatihinbilginlerindenAhmedolu krullah'neseridirdiyor[17].

BundansonraKasdei mlerhiniyazd.BueserinkelmaaitolduunuMenhecrRedadl

eserininbalangcndakendisisylyor.

661muharreminde(knunuevvel1456)Behcetttevrh'iyazmaabalad.Osradakendisine

balananmaalaBursa'daoturuyordu[18].

Ayn861ylnda(herhaldeyazaylarndaki1457yerastlar)FatihinoullarBayazd'laMustafan'n

Edirne'deyaplansnnetdnlerindebulunarakmerasimveziyafetteHzrBe elebiilebirlikte

padiahnkarsndaoturdu[19].Fatih'insandaMevlnFahreddin,solundadaMevlnTs[20]

oturduunagrepadiahnbunlar krullah'danstntuttuuanlalyor.BumeclisteKur'an

okunmu vebubilginlerokunanayetleritefsiretmilerdir.

krullah,budnsrasndaherhaldeBehcetttevrh'inmhimbirksmnyazm veEdirne'ye

getirmi bulunuyordu.HzrBe elebiveMevlnTsBehcetttevrh'inbandakitakrizleriniher

haldebusradayazmlardr.


7/63


Behcetttevrih863(1459)tebittivesadrazamMahmudPaa'yaithafolundu.864(1460)te

MenhecrRedadleseriniyazd[21].Ayasofyaktphanesinde2112saydaolanbuacemceeser

birdnkitabdr.12blmeayrlmtr.112yapraktr. krullahbukitab145bilgiyedayanarakve58

kitababavurarakyazdmsylyor.Kitabnsonunda145bilgiile58kitabnadlarsaylmtr.

868muharreminde(15eyll 14terinievvel1463)Bursa'daCami'dDa'avt(DualarDergisi)adl

eseriniyazmaabalad.Bazarkadalar10muharrem(24eyll1463)gnkendisinihatrlayarakbir

duakitabyazmasnricaettiler.Odabunukabulederek868cemaziyelevveliortasnda(1464

balangc)kitabBursa'dabitirdi[22].Kitap22blmdenibarettir.Trlhallerde,yerlerdeve

zamanlardaokunacakdualaryazmaktadr.Ayasofyanushas959(1552)daistinsahedilmitir.

BursalTahirBeyveondanalarakTh.SeifFtuhatfilCifradleseride krullah'aisnatediyorlar[23].

Fakat,bu.bizim krullah'ndeil, irvanl krullah'ndr[24].

krullah'nneredevehangiyldaldnbilmiyoruz.BursalTahirBeyveondanalarakBabinger894(1489)telp stanbul'da eyhVefamezarlnagmldnyazyorlarsada[25]dorudeildir.

nk eyhVefadagmlolan krullah'n irvanlSkrullaholduunu akayiktercmesibize

bildirdiigibi[26]1489dalmnkabuledersek krullah'n100ylyaam olmasicapederkibu

dapekuzakbirihtimaldir.nk krullah'ndahaBehcetttevrh'iyazarken,yani70yanbiraz

gemiken,kocamlkdolaysileduygularnnazalmasndan ikyetetmesinegrebundansonra

daha30ylyaam olmaskolaycakabulolunamaz.

Th.Seif'in,894mrettipyanlfarzederek krullah'nlmn864eircaetmekistemeside

yanltr.nkCami'dDa'avt868deyazmtr.

eyhVefamezarlkarmakarkolupmezartalarnnbirksmtoprakaltndakalm,birksmda

krlm olduundanburadaherhangibirSkrullahadnabirmezartagrlmemektedir. krullah'n

Bursa'dalporadagmlm olmasakladahauygungeliyor.

krullah'nAhmedelebiadndabiroluolduunubiliyoruz.SultanCemBursa'y886(1482)

tarihindezaptettiktensonraikinciBayazd'abireliheyetigndermiti.BuheyetelebiSultan

MehmedinkzSelcukSultanileMevlnAyaveSkrullaholuAhmedelebiden

mrekkepti[27].

[1]861muharreminde(1456sonu)yazmaabaladBehcetttevrh'inbalangcndayann70'igetiinisylyor.

Behcetttevrh'insonunda22yasndanberiOsmanOullarnaduailemegulolduunu,yanionlarnhizmetinde

bulunduunuve22yandanbukitabyazdtarihekadar51ylgetiinisylyor.Demekkikitab73yandabitirmitir.

leridedegstereceimizzerekitap863(14581459)tebitmitir. uhalde861deya70igeenyani71yandabulunan

krullah'n863te73yandabulunmasvebuhesabagrede790(1388)dadomu olmasgerekir.

[2] akayiktercmesinde(s.114)metnindnda, krullah'nbabasnnadnnAhmedolduubazbykbilginlerin

yazlarnadayanlaraksylenmektedir.Fakatbubilginlerinadzikrolunmuyor.

[3] akayiktercmesi,114115.

[4]HocaSadeddin,Tcttevrh,II,452.


8/63


[5]Kefzznn,I,205.Rmsznnmnskat'olarakbellideildir.AnadoluveRumeliilebirliktebtnTrkiye

mnsnageldiigibiyalnzAnadoluveAmasyaveTokatevresimnsnadagelir.Netekirn krullah.elebiSultan

Mehmedananlatrken ylediyor:AnsznRum'dayaniAmasya,Tokatveyrelerindekarklklar,kargaalklaroldu).

[6]MehmedSreyya,SicilliOsmn,III,154.

[7]MehmedTahir,OsmanlMellifleri,I,332.

[8]Babinger,DieGesehichtsschreiberderOsmanenundIhreWerke,19.

[9] krullahn,Sleymanelebiyiverken,Ahmed'yitaklidetmi olmaspekmuhtemeldir.Bununlaberaber,srfbutaklid

dolaysile,ilknceonunmaiyetindebulunmu olmasfikrinibirdenbirereddetmeedeimknyoktur.

[10]YldrmdansonraSleymanBeinpadiaholduunusyleyenEnveri,onunMusaelebitarafndanldrldn

akayazarakonaSkrullahkadarykseksayggstermemi oluyor(Dsturnme,91).

[11]Mecdi, akayiktercmesi,114;HocaSadeddin,Tcttevrh,II,542;BursalTahir,OsmanlMellifleri,I,332.Tahir

Beyin, krullah:aynzamandadoktorolarakgstermesiyanltr.MerhumTahirBeybizim krullah'FatihMehmeddevri

bilginlerinden irvanl krullahilekartrmaktadr(irvanl krullahiinbaknz: akayiktercmesi,236;Tcttevrh,

II,517).

[12]Mecdi, akayiktercmesi,114.

[13]kPaaZade,TevrhiliOsman, stanbulbasm,121,Laypzigbasm,109;HocaSadeddin,Tcttevrh,I,358;

Babinger,DieGeschichtsschreiberderOsmanenundIhreWerke,19.Hammeryanl olarak krullah'nGermiyanbeine

gnderildiiniyazyor.GermiyanileKaramankartrmtr(AtaBeytercmesi,II,254).SreyyaBeydeyanl olarak

FatihMehmedHantarafndanKaramanolunagnderildiiniyazyor(SicilliOsmn,III,154).

[14]Buvak'ayalnzNuruosmaniyenshasndavardr(s.307).Bebcetttevrh'intekinshalarndavetercmelerindebu

ksmyoktur.

[15]FuadKprlAnadolu'daTrkDilveEdebiyatnnTekmlneUmumBirBak,XVinciasr(YeniTrkMecmuas,say

5,sayfa378, ubat1932).FuadKprlbumalumatnkaynaolarak unugsteriyor:AlbertLavignac,Encyclopediedela

Musique,2978.BursalTahirBey, krullah'nmusikiyeintisabolduunudasylyor(OsmanlMellifleri,I.332).Fakat

merhumun,bumalmatneredenaldbellideildir.

[16]MenhecrRedbalangc(Ayasofyayazmalar,numara2112).

[17]Kefzznn,I,169.

[18]Behcetttevrihbalangc.

[19]kPaaZade,TevrhiliOsman, stanbulbasm,148149,Laypzigbasm,140141;Th.Seifbunuyanllkla860ta

olmu gibigsteriyor(DerAbschnittberdieOsmanenin krllh'spersischerUniversalgesthichteMitteilungenzur

OsmanischenGeschichte,II,67).HerhaldekPaaZadenin,tarihleri,hervak'annsonundasylediinedikkatetmeden

Belgradseferitarihiolan860koymu olacak.

[20]BuisimkPaaZadedeMevlnTosyavdiyegeiyor.Bununbiryanllkolduumuhakkaktr. akayikteTosyav

adilebirbilgindenbahsolunmuyor. akayikte kinciMuraddevribilginlerindenbirMevlnAladdniTszikrolunuyor

(s.117120).AynzamandaBehcettevrh'deHzrBe elebi,MuhiddnlHsrevveMevlnTsnintakrizleri

vardr.HerhaldeEdirne'dekisnnetdnnde,kitabnnbirksmnyazm olan krullah,obilginlereyazdksmlar

gstermi,onlardaokkmanzumtakrizleriyazmlardr.

[21]MenhecrRedbalangc(Ayasofya.2112). akayiktercmesinde,sayfannkenarndaMinhcrReddiye

kaytldr(s.114).BursalTahirBeybukitabnadnnMenhecrRedfSlkil'bdolduunusylyor(Osmanl


9/63


Mellifleri,I,332).KtibelebisadeceMinhcrReddiyekaydediyor(Kefzznn,II.549).Th.Seifbununbir

nshasnnLeydendeolduunubildiriyor(MitteilungenzurOsmanischenGeschichte,II,67).

[22]Cami'dDa'avtbalangc(Ayasofya,2782).

[23]BursalTahir,OsmanlMellifleri,I,332;Th.Seif,DerAbschnittberdieOsmanenin krllh'spersischer

Universalgeschichte,67(MitteilungenzurOsmanischenGeschichte,BandII,19231925).

[24]Ktibelebi,Kefzznn,II.175.

[25]BursalTahir,OsmanlMellifleri,I,332;Babinger.DieGeschichtsschreiberderOsmanenundIhreWerke.20.

[26]Mecdi, akayiktercmesi,236.MerhumTahirBey,bizim krullah'nhaccagiderekMsrbilginlerindendeistifze

ettiinisylemekleyinetekiSkrullahilebunukartryor.TahirBeyinbuszndoruolarakkabuledenTh.Seifise

istifzekelimesiniyanl sanarakbunundorusununistifadeolmasgerektiinisylyor(DerAbschnittberdie

Osmanenin krllh'spersischerUniversalgeschichte,67).Bir arkiyatbilginininistifzekelimesinibilmeyiiveher

hangibirlgatkitabnabakmadanbunureddetmesigariptir.

[27]HocaSadeddin,Tcttevrh,II,10.


10/63


Behcetttevrh

Behcetttevrh'inDeeri

Behcetttevrh,Osmanllarandaoktannm olanumumtarihlerdendir.Gerekacemceaslnn,

gerekse16'ncasrdayaplanTrketercmesininbugnoldukaoknshalarnnbulunmasbunu

gsterir.okokunduuiinokistinsahedilenbtnyazmalarnbanageldiigibi

Behcetttevrh'indemellifeliyleyazlm birnshasnveyaokeskibirkopyasnbulmakkabil

olamamtr. stinsahtarihibelliolanlardanViyanayazmas936(1530)tarihlidir. stanbulniversitesi

Ktphanesi'ndekinusha958(1551)deKaratova'daistinsahedilmitir.Londrayazmasise1263

(1846)tarihlidir.DemekkisonasrakadarBehcetttevrhokunmutur,iindeansiklopedik

malmatnbulunuuveumumbir slmtarihioluuonuasrlarcaokunanbirkitapolarak

deerlendirmitir.

FakattarihbakmndanasldeerieskiTrklerveFatih'intahtaoturuunakadarOsmanllar

tarihindenbahsetmesidolaysiledir. krullah,kitabnnbirinciblmndednyadakibellibal

milletlerdenbahsederkendokuzboyTrkleriinbirksmayrm veksacaTrkler'dende

bahsetmitir.Buradaverdiimalmattarihtenoketnografyabilgisidir.Fakatyineistifadelidir.

Behcetttevrh'inbalangcnda,kitabnkaynaklararasndaKarahanllar'dan brahimTamgaHan

adnayazlm MecdeddinMehmedAdnan'nbirtarihindenbahisvardr[1]. krullah'neskiTrkler

hakkndakimalmatburadanalddnlebilir.Fakat'AvfninCevmi'lHikytveLevmi'r

RivytadleserindedeTrklerhakkndakiksmBehcetttevrh'tekimalmataokbenziyor.

krullah'nbirokcmleleri'Avfninkilerinayndr.Yalnz'Avfidekibaztafsilt krullah'tayoktur.HerikisinindeMecdeddndenalm olmasdakabildir.

ProfesrZekiValdi17mart1938tarihiyleAlmanya'dakiBonn ehrindenyazdbirmektupta

Mecdeddn,'Avfve krullahnTrklereaitmalmatnnerefzzamnMervezninTabyi'l

Hayvana[2]adleserindenalnm olduunuvebueserinnshasnnHindistan'dabulunarakLondra!ya

gtrldnhaberverdi.

Profesr,buhusustaMinorski'ninkendisinemektupyazdndabildiriyor.Fakatoeser

nerolunmadanncekat'bir eysylemekimknszdr.

Behcetttevrh'teeskiTrklerhakkndaverilenmalmatnenmhimiOuzlar'laKunlar'nayn

kavimolduununsylenmesidir.Osmanllarhakkndaverilenmalmatisedahaehemiyetlidir.nk

krullah50ylOsmanlpadiahlarnnhizmetindebulunarakelebiMehmed, kinciMuradveFatih

devirlerinigrm,byleliklekitabnnmhimbirksmndakendizamanndakivak'alaranlatmtr.

Bundandolay810(1407)ylndanbalayarakanlattvak'alariinbiranakaynaktr.

Behcetttevrh'indeeriniarttranbakabirsebepdebugneldebulunanOsmanltarihineait

kaynaklarn skendernme'densonraeneskisiolmasdr. krullahtandahanceyazm olanYahi

Fakih,HamzavveSemerkandlAladdininesesleriveBehcetttevrh'leaayukaraynyllarda


11/63


yazlm olanEnver'ninTeferrcnmesieldeolmadiin,bugn,Ahmedi'nin

skendernmesi'ndensonraeneskiOsmanltarihidir.

kruilahbtnvak'alarpekkusayazm,dahaziyadepadiahlarvpyaptklarhayratlarhakknda

tafsiltvermitir.

Behcetttevrh937(15301531)tarihindeMustafaFrstarafndanTrke'yeevrilmi,982(1574)

teCami'lTevrhadlbirtarihyazanZaimMrMehmedKtibkaynakolarakondanistifade

etmi,KtibelebideBehcetttevrh'igrpKefzznnakaydetmitir,Sonzamanlardabaz

mellifler,kkldeolmaklaberaber, krullah'kaynakolarakkullanmlardr.1925teTheodor

SeifMittellungenzurOsmanischenGeschichteninikincicildinde(s.63128)Behcetttevrh'in

Osmanllaraaitksmnacemcemetinvealmancatercmesiylebirlikteneretmitir.Skrullah'n

hayatveeserihakkndaSeif'inverdiimalmateksikveyanltr.Metnintercmesindedebaz

mhimceyanllaryapmtr[3].

[1]Bukitap,Behcetttevrh'inNuruosmanyenshasndazkrolnmuyor.Trkeolsun,acemceolsuntekibtn

nshalardazikrolunmutur.

[2] bniMhennlgatinde(s.185)bukitapzikrolunmaktadr. bniMhenn,Tabyi'lHayvnmellifini

erefzzamnelTabblMervezdiyezikrediyor.KtibelebiiseTabyi"lHayvnadleserinmellifiolarakbni

Baxt'tTabbigsteriyor(Kefzznn,II,86)vekitabnhangiyldayazldnbildirmiyor.

[3]Mesel360.000demekolan 60.300diyetercmeetmitir(s.118

119).

Behcetttevrh'inMahiyeti

Behcetttevrhbirumumtariholarakyazlmtr.Fakatdahaziyadebir slmtarihidir. slm

tarihinindndakalanksmlardanyalnz,btnislmveTrkdnyasndamalmolan ran'ndestan

tarihianlatlmtr.BununlaberaberBehcetttevrhyalnzbirtarihdeil,aynizamandatabitarih,

corafya,etnografya,kozmorafyavedinkitabdr. krullahinsanlarntarihinegirmedennce

aklvenefsinyaradlndan;feleklerin,brclerin,yldzlarnzuhurundan;ate,hava,suve

topranyaradlndanvekeyfiyetinden;insannbtnuzuvlarnnnaslmeydanageldiinden;

dnyannyediiklimveyedidenizinden;inliler,Trkler,Rumlular(yaniAvrupallar),Araplar,

Hintliler,Habelergibibellibalmlletlerdenbahsetmektedir.

BundansonraAdemileinsanlntarihinegirmektedir.Fakat krullahdahaziyadebir slmtarihi

yazmakmaksadngttiinkitabn9blmyalavalardanve slmtarihinden,3yahut4blm

dediertarihlerdenbahsetmektedir.

3yahut4diyerekkat'brsaysylememekliiminsebebi udur:BehcetttevrhinNuruosmaniye

nushas12blmdr.FatihSultanMehmedintarihiolacakolan13ncblm krullahayrcabir

kitaphalindeyazmakistediinisylemektedir.Halbukitekibe nusha,yaniAyasofya,Bayazd,

niversite,FatihveRevannushalardorudandoruya13bolmdenibarettir.


12/63


Zatennushalarfarklarnagreikiksmaayrmaklzmdr:BirinciksmdayalnzNuruosmaniye

nushas,ikinciksmdadatekinushalarvardr.Avrupaktphanelerindebulunannushalardaikinci

ksmnushalardandr.Nuruosmaniyenushasileikinciksmnushalararasndakibellibalfarklar

unlardr:

1) Nuruosmaniyenushas12bolmolduuhaldeikinciksmnushalar13blmdr.2) Nuruosmaniyenushasndamellif,ikinciMuradtarafndan852(1449)deKarakoyunlularbei

Cihanah'agnderildiiniveburadaOsmanllar'natalarileKarakoyunlularnatalarnn

karde olupOsmanllarnatasnnKarakoyunlularatasndanaaolduununCihanah

tarafndansylendiiniyazmaktadr.tekinushalardabuksmyoktur.

3) NuruosmaniyenushasnnbasndaBehcetttevrh'invezirMahmudPaa'yasunulduuyazlmaktadr,ikinciksmnushalarnbandabukaytyoktur.BununlaberaberAyasofya

nushasmstesnaolmakzeredierlerininsonundaFatih'tensonraMahmudPaa'nnadanlmaktadr.

4) kinciksmnushalarda,Nuruosmaniyenushasndabulunmayanbazufakcmlelervekelimelervardr.Bufazlalklartarihmalmatayenibir eyeklememektedir.Yalnzikinciksm

nushalardaolanbufazlalklarmetnintercmesindekaraharflerlegsterdim.

NuruosmaniyenushasileikinciksmnushalarnayrldBlmler yledir:

Blm: NuruosmaniyeNushas kinciKsmNushalar

BirinciBlm: Acununveaundakilermyaradl Acununveaundakilerinyaradl

kinciBlm: Baznlyalavalarntarihi Baznlyalavalarntarihi

ncBlm: Muhammed'inatalar Muhammed'inatalar

DrdncBlm:

Muhammed'indoumuvetarihi Muhammed'indoumuvetarihi

BeinciBlm: Muhammed'inzevceleri,olukocuu Muhammed'inzevceleri,olukocuu

AltncBlm: Onmutulular Onmutulular

YedinciBlm: YalavacmonmutululardanbakatekiarkadalarYalavacmonmutululardanbakatekiarkadalar

SekizinciBlm: Bykimamlar BykimamlarDokuzuncuBlm:

nl eyhler nl eyhler

OnuncuBlm: Acempadiahlar nlbilgelerveYunanllar

OnbirinciBlm:

Emev,Abbas,AlevhalifeleriyleSelkllerdenbazlar

Acempadiahlar

OnikinciBlm: Osmanllar Emev,Abbas,AlevhalifeleriyleSelkllerdenbazlar

OnncBlm:

Osmanllar


13/63


NuruosrnaniyenushasileikinciksmnushalararasndakibuayrlklaracabaBehetttevrh'in,

Skrullahtarafndanikidefatertipolunmasndanmilerigeliyor?Nushalarnhemenhepsinisbeten

yenibirzamandaistinsahedildikleriveeneskisi krullahtan7080ylsonrakopyaedildiiiin,buiki

ksmnushalardanhangisinindahancetertipedilmi olduunukestirmekgtr.Ancak

Behcetttevrh'inikidefatertipolunduunadairbazdelillervardr. htimalkiNuruosrnaniye

nushasndabulunupOsmanllar'laKarakoyunluhanedanlarnnakrabalnsyleyenksmlarFatih

SultanMehmedtarafndanho grlmediiiinSkrullaheseriniikincidefatertipederekbiraz

deitirmeemecburkalmtr.Busebepaklauygungeliyor.nkAnadolubelerininhepsinden

kuvvetliolanFatih,siyasdmanlarolanAkkoyunlulartarafndanyenilmi Karakoyunlularlaakraba

olmayelbetteistemezdi.ZatenikinciksmnushalarnbandaMahmudPaannadnngelmeyiide

manldr.DemekkiSkrullahilknceNuruosrnaniyenushasnabenzeyeneseriniyazpsadrazam

MahmudPaayasundu.FakatsonraFatihbundanholanmad.Skrullahdaeseriniikincidefatertip

etmeemecburkald.FakatbusradaMahmudPaasadrazamlktandm olduuiinkitabn

banda,eserinMahmudPaa'ya thafolunduunugsterenszlerkaldrld.MahmudPaa'nnilk

sadrazaml857 872(14531467)arasnda,ikincisi877 878(14721473)arasndasrdiinkitabnikincidefatertibini872877(14671472)arasndaolarak, imdilik,kabuledebiliriz.

Behcetttevrh'inKaynaklar

Behcetttevrh'iyazarken krullah'nhangikaynaklardan,helehangitarihkaynaklardanaslanm

olduunugereincebilmiyoruz.Kendisi,kitabnnbandabirtakmkaynaklarnadnsayyorsada

bunuolduugibikabuletmekdorudeildir.nk krullah'nkaynakdiyegsterdiikitaplarn

hepsinigrd pheliolduugibibirtakmkaynaklarndandahibahsetmediimuhakkaktr.

MeselMecdeddnMehmedAdnan'ntarihini krullah'ngrdmuhakkakdeildir.Sonra,

Osmanltarihinin kinciMurad'danncekidevirleriiinhangikaynaklarabavurduunubildirmiyor.

Behcetttevrh'inbalangcndaadlarnsaydtarihlerdenhibirisiOsmanltarihindenbahseden

kaynaklarolmadiin krullah'nOsmanltarihiiinbazkaynaklarokuduumuhakkaktr.Fakat

nedensebunlarnadimsylemiyor.

Behcetttevrh'inbalangcnda krullahtarihe,corafyaya,tefsireaitkaynaklarndanbirksmnn

adlarnsayyor.Balangtaadnsylemediiikitarihidemetinde,srasgeldiizamanzikrediyor.

BunlarSahhttevrhileBenkettarihidir.

imdi krullah'ntariheaitkaynaklarnksacagzdengeirelim:

1HammdoluAlioluHasan'jnQtlErvh: krullah'n,kendikaynaklanarasndaenbata

saydvesksknakilleryaptbuacemcetarihinnshasEsadEfendiktphanesinde2202

numaradadr.KitabntamadQtlErvhveYqtlErbhtr.98yapraktr.Umumveksabir

slmtarihidir.Dnyannyaradlndanbalayarakyalavalar,Muhammet,nesebi,douu,savalar,

zevceleri,sonradrthalife,Emevler,Abbasler,Alevhalifeler,dahasonradaSelkllerve lhanllar

anlatlyor.Selkllereaitksm84b 86ayapraklarndadr.Butarihtezikrolunanensonvak'a,

lhanllar'nnlveziriobanBeinlmdr.oban728(1328)deldnegrekitabn1330

yllarndayazldanlalyor.Selkllerksmokyanltr.MeselburadaSeluk,kadnolarakgsteriliyor.Bununlaberaber krullah,kenditarihinin emasnbundanalmabenziyor.


14/63


2 eyhCa'ferMuhammediTaber'nintarihi:Taber,839923yllararasndayaamtr.Yazd

tarihdnyannyaradlndan915Temmuzunakadargelmekteveylylvukuatmufassalolarak

anlatmaktadr.Msr'daveLeyden'debaslmtr.Msrda1326dabaslanbasmdakitabnadTrh

lUmemve'lMlkolarakgsterilmitir.LeydenbasnmnadiseTrhrRslve"LMktr.

BugneldebulunanTabertarihiasleserinbirhlsasdr.Asleserkaybolmutur.

Msrbasmndahercilttekivukuat yletaksimolunmutur:

Birincicilt:Yaradl,Yahudiyalavalarvekratlartarihi,Gstsb'akadar rantarihi(295sayfa).

kincicilt: slamlarnistilsnakadarIrantarihi, slmiyettenncekiAraplar,Yalavacnnesebi,2'nci

gmylsonunakadarolanvukuat(300sayfa)

nccilt:3 11'inciyllar(227sayfa).

Drdnccilt:1222'nciyllar(267sayfa).

Beincicilt:2336'nciyllar(244sayfa).

Altnccilt:3761'inciyllar(275sayfa).

Yedincicilt:62 79uncuyllar(283sayfa).

Sekizincicilt:80 125'inciyllar(301sayfa).

Dokuzuncucilt:126 165'inciyllar(347sayfa).

Onuncucilt:166 225'inciyllar(367sayfa).

Onbirincicilt:226 302'nciyllar(41]sayfa).

Onikincicilt:Kurtubal'Arbinzeylidir.291320yllarnalr(96sayfa).

Onnccilt:Taber'nintercmeihalkitabdr.192gmylmakadarlennlkiilerinksaca

hayatlarndanveneseplerindenbahseder(122sayfa).

963teTabernintarihi,SmnlerinveziriEbAliMuhammedlBel'amninisteizerineve

ihtimalkikendisitarafndangzdengeirilerekAcemce'yeevrildi.Buevirmedeeserksaltldisede

bakakaynaklarndayardmile,bilhassaeskizamanlartarihiiin,okizahlvedoruoldu.Bueser

sonradanTrkeveArapa'yadaevrildi.BugnktphanelerimizdeTabertarihidiyegrlen

eserlerbudur.

3KadBeyzv'nintarihi:Ktibelebiyegre684(1286)tarihindelen(Kesfzznn,II,604)KadBeyzv'ninacemcetarihiNizmttevrhadndadr.demdenbalayp674(1275)ekadargelir.


15/63


Yalavalar,halifeleri,Emevleri,Abbsleri,Saffrleri,Smnleri,Gaznelileri,Deylemlileri,

Selklleri,Selefkleri,HarzemahlarveMoollaranlatr.

4 bniCevz'nintarihi:Badadl bniCevz(1116 1200)ninArapatarihiMuntazamfTrhil

memadndadr.DnyannyaradlndanMstaz(f170 1180)ninhalifeliinekadardr.3444

teTrkiye'yegelenHorasanlbilginMusannifek(1400 1470)tarafndandaksaltlarak

dzeltilmitirveElMuntazamveMltakatlMltezemadkonmutur.

5 emseddniHirev'nintarihi:Bumellifinkendisiveeserihakkndahi birmalmatbulamadm.

HerattarafndakiKerthanedannkuran emseddinMehmed(12451277)in airliimalmsada

tarihyazdnadairbir eybilmiyoruz.ZatenSkrullahbumellifhakkndamevlnsfatn

kullandnagrebununbilginlersnfnamensupolmaslzmdr.1430dalennltarihiHafz

EbrudaHeratlisedelkabNreddin'dir.BundandolayHeratl emseddi'ninkimolduu imdilik

mehulkalmaktadr.

6Buhr'nintarih:Buhr(810 870)nintariheserihadisilerinhayatna

dairyazdTrihlKebrvebununmuhtasarolanTrhsSagrdir.Bir

devekayinmesiolduusyleniyor.

7 bniHallikn'ntarih: bniHallikn(1211 1282)ineserininadVefeytlA'yandr.1256

1274yllanarasndayazmtr.Tercmeihalveedebiyattarihibakmndanmhimdir.

8MecdeddnMehmedAdnan'ntarihi:Bueserhakkndadamalmatmzyoktur.Ktibelebi

bununadnnTrhiTrkistanolduunusylyorsada(KefzznnI,222)fazlatafsiltvermiyor.

Bukitap brahimTamgaHanadnayazlmtr.Bu brahimTamgaHan'nkimolduunutayinetmekdegtr.nkKarahanllar'dabirkatane brahimTamgavardr.Biri10491068yllararasnda

KarahanldevletininhakanolanBriTegin brahimTamgaHandr. kincisionikinciasrn

sonlarndaSemerkandhanolanibrahimKlTamgaHandr.ncs,birinci brahimTamga

Han'ntorunuSleymanTegin'inolu brahimTamgaHan'dr.Drdncsdencsnnkardei

oluMehmed brahimTamgaHandr.Onncasrnortalarndayaamtr,

9Benkettarihi:AsladDavudolanBenket730(13291330)dalmtr.717(13171318)

tarihindeRededdninCmi'ttevrh'inidzeltipdeitirerekyazdtarihininadRavzatUlil

ElbbfTevrhilEkbirivelEnsbdr.Sonyllarnvak'alarnadairbazksamalmatistisna

edilirse,mellifbueserdeRededdninCmi'ttevrhinidzeltipdeitirerekyenidenyazmakla

iktifaetmitir.Fazlabirdeerideyoktur.

10Sahhttevrh:Ktibelebi'dedeadgemeyenbutarihhakkndahibirmalmatbulamadm.

Grlyorki, krullah'nadnsylediitarihkaynaklarndanhibiriOsmanltarihindenbahseden

eserlerdeildir,Osmanltarihineaitksmlarneredenalarakyazdnbilmiyoruz. imdikihalde

bildiimizyalnzAhmed'nin skendernmesi'ndenistifadeettiidir.BununbyleolduuAhmed'deki

bazcmlelerinaynen krullah'dabulunmasndananlalyor.Bu,pekgzearpanbenzerliklerden

birksm,TrkiyatMecmuasnnaltncsaysndaAhmedhakkndabirtetkikneredecekolanNihadSamiBanarl'ya,tarafmdanverilmi veonuntarafndanmakalesineeklenmitir.Fakat krullah'n


16/63


Ahmed'denbakakaynaklarabavurduudamuhakkaktr.MeselAhmed'deolmayanelebiSultan

MehmedveMusaelebidevirleriiinherhaldeaslandkitaplarolmutur.YineAhmed'de

soylenmeyenNiebolusavandayalnzkulaktankapmabilgiileyazddnlemez.Busava

olurken krullahkkbirocuktu.O,ihtimalkibugnelegemeyenYahiFakih,Hamzavve

SemerkandlAladdin'ineserlerinigrmt. krullah'nbunlarnadnanmamasyabunlarpek

bilinenkitaplarolaraksaymasndan,yahutdaonlaradeervermemesindendir. krullaheserini

acemceyazdiinbelkiozamannbazokumularncamodaolduuzereTrkeeserlerideersiz

grm,bundandolayadlarnsaymaalzumgrmemitir.

Bununlaberaberiyibirtarihideildir.KitabndaSeklleredairverdiimalmatokeksikve

yanltr.MellifinSeluktarihineaitkaynaklarbulupgrememesiherhaldebilmediindendir. slm

tarihiyleeski rantarihineaitkaynaklarTrkdnyasndaoktanndiin krullahbunlarkolayca

tedarikedebilmitir.FakatSeluktarihineaitanakaynaklarokadarbolvetannm olmadiiniyi

birtarihiolmayan krullahbunlardanhabersizkalmtr.

Behcetttevrh'inYazldYl

krullah,kitabn861muharreminde(1456sonu)yazdmBehcetttevrh'inbalangcnda

sylyor.Bunukitababaladtariholarakanlamalyz.nkkitabnnbakayerlerinden,bunun

862(1457)hatta863(1458)teyazldmnsdakyor.Meselmuhtelifnushalardabakabaka

yerlerdebulunanbirparada[1]butezatgzearpyor.Buparayagre krullahBehcetttevrh'in

ikidilekleyazldnsylyor.Buikidilek udur:

I Adem'denFatih'intahtaoturuunakadarkaylolduunubilmek.

II Yalavalarn,belerin,sultanlarn,halifelerinsoysoplarnvetarihlerinirenmek.

Bundansonra krullahtarihteMecusi(eskiAcem)lerin,Yahudilerin,Hristiyanlarnve

Mslmanlarnolmakzeredrtrivayetolduunu,MecslerinAdem'denMuhamme'dekadar6172

yl,Yahudiler'inAdem'denMusa'yakadar4340yl,Hristiyanlarndem'den sa'yakadar5972yl

hesapladklarnkaydettiktensonraendoruvedzgnrivayetinMuhammed'inamcasoluolan

AbbasoluAbdullah'nrivayetiolduunusylyor.Bunagrededem'denMuhammed'ekadar

gemi olan6075yl yleblyor:

dem'denNuh'adek 2250 Yl

Nuhtufanndan brahim'edek 1089 Yl

brahim'denMusa'yadek 565 Yl

Musa'danSleyman'adek 536 Yl

Sleyman'dan skender'edek 717 Yl

skender'den sa'nndoumunadek 494 Yl

sa'danMuhammed'edek 361 Yl

Muhammed'indoumundanMedine'yegmnedek 10 YlGmndenlmnedek 13 Yl


17/63


Burada,Muhammed'indoumundanMedine'yegmnedein50yl(dorusu54yl)ve sa'dan

Muhammed'ekadar361ylgsterilmesigibikkbyktarihyanllarn,mevzuumuzundnda

olduuiin,biryanabrakalm.BiziburadaaslilgilendirennoktaMuhammed'inlmndensonraya

aitolmakzerezikrettiirakkamlardr. krullahMuhammed'inlmndensonrabukitabn

yazlnakadar849[2]ylgemitirkiFatih'intahtaknnsekizinciyldrdiyor.

Muhammet, krullah'agregmn13'ncylndaldnegre[3]kitabn849+13=862'de

yazlm olmasicapeder.

Fatih'intahtasonk855teolduunave krullahFatihiyalnzbirdefatahtakm gibi

gsterdiinegredeyinebukitabn855+8=863teyazlm olmaslzmgelir.

BirazdahaaadadaOsmanGazi'ninlmndenBehcetttevrh'inyazlnakadar153ylgetiini

sylyor. krullah,OsmanGazi'ninlmn710dagsterdiinegrebuseferdeBehcetttevrh'in710+153=863teyazlm olmasgerektir.Hepsi krullah'nazndankanbu

rakkambadatrmakiinkitabn861863yllanarasndayazlm olduunukabuletmektenbaka

karyolyoktur.Bykbirihtimalle krullahesere861debalam,863tebitirmitir.

Fatih'intahtaknnsekizinciylndayazldngsterensatrlarbtnnushalardavarsadaOsman

Gazi'ninlmnden153ylsonrayazldyalnzNuruosmaniyenushasndakaytldr.Busatrlarn

mstensihlertarafndaneklendiinigsterenhibirdelilolmadiin krullahtarafndanyazldn

kabuletmeemtemayilim.Ohalde,yukardadasylediimgibikitap861deyazlmaabalanm,

863tedebitirilmitir.Bylebirkitabndaikiyldayazlm olmaspektabiidir.

[1]Buparaaslnushann4849'uncusayfalarnda,yanibirinciblmnsonundadr.Revannushasndayaprak7a7bdeve

kitabnbalangcndanncekifihristininsonundadr.Ayasofyanushasndayaprak58b59bde;Fatihnushasnda71a71bde;

Bayazdnushasnda104106'ncsayfalardadr.

[2]Ayasofyanushasnda,hi phesizmstensihyanlolarak,846.

[3]HakikatteMuhammetgmn11nciylndalmtr.

Behcetttevrh'inNushalar

Babinger,DieGeschichtsschreiberderOsmanenundIhreWerke(OsmanlTarihileriveEserleri)

adleserindeBehcetttevrh'in stanbulktphanelerindeacemcedrtnushasngsteriyor.

BunlardanVeliyeddinEfendiktphanesinde2342numaradagsterdiinushaacemcedeildir.

KanundevrindebukitapFrsmahleslibir airtarafndanTrke'yeevrildiiiinBabingerbu

Frsyiacemcemnsnaalm veyanlmtr.Benimgrebildiimegre stanbul

ktphanelerindeBehcetttevrh'inaltnushasvardr:

INuruosmaniye3059:tekilerdenfarklolanvebasmatemeltutulannus

hadr.328sayfadr. mlyanllarvardr.Nezamanistinsaholunduunadairbirkaydyoktur.


18/63


IIBayazdUmum4902:Yapraknumaraskonmamt.Ben552sayfaolaraksaypnumaraladm.

Hersayfasnda15satrolanveSultanAbdlmecid'inannesiBezmilemSultantarafndan1266da

vakfedilenbukitabndaistinsahtarihiyoktur.Hasisimlerdeepeyyanllarvar.

IIIRevan1538:Sayfada15satrolmakzere245yapraktr.Aynimlyanllarbundadagze

arpyor. stinsahtarihibellideildir.Osmanllarksmnnsonsatrlarndaepeykelimeleratlanarak

yazlmtr.Fasllardaumumiyetlekarktr.Yazsgzelolmaklaberaberdikkatsizyazlmtr.

IVAyasofya2990:Sayfada15satrolmakzere302yapraktr.SultanMahmudvakflarndandr.

stinsahtarihibellideildir.Hasisimlerdeokimlyanlvar.

Vniversite,acemceyazmalar801(eskinumaras:HalisEfendi2212):

Sayfada22satrolmakzere117yapraktr,ikinciyaprakkopmusadayapraknumaraskonurkenbunadikkatedilmemitir.SleymanPaaklelerindenAbdullaholuYusuftarafndanKaratova

kasabasnda958rebilhnnda(mays1551)cumartesignistinsahbitirilmitir.

VIFatih4203.Sayfada13satrolarak365yapraktr.SultanMahmudvakflarndandr. stinsahtarihi

bellideildir.Aynimlyanllarbundadavar.

RicamzerineBursaveKastamonuktphanelerinebakanarkadalarmGkyayoluOrhanSaikve

GlpnarlOluAbdlbkoralardaBehcetttevrhnushalarolmadmbanabildirdilersede

Trkiye'ninbr ehirlerindebulunupbulunmadnrenemedim.

BabingerAvrupaktphanelerindebulunanBehcetttevrhnushalarnbizebildiriyor.Bunushalar

unlardr:

IViyana,MillKtphane,828(Flgelkatalogu,II,64).

IILondra,Briti Mzeum,1627(Rieu,farsayazmalarkatalogu,884)

IIIParis,MillKtphane,90ve91(Blochet,farsayazmalarkatalogu,I,210;Schefer161ve190).

IVPetresburg,269(Rosen,farsayazmalarkatalogu,113).

BunlardanbakabrdeMnih'te(KralveDevletKtphanesi,ArapveAcemyazmalartekmile

defteri,s,183)BehcetttevrhnushasolduunuTh.Seifbizebildiriyor.

Trkiyedndabulunannushalardan,Th.Seif'inbasmnaesasolanViyanaveMnihnushalar

stanbul'unikinciksmnushalarnn(yaniNuruosmaniyenushasndangayrnushalarn)ayndr.

Londra,ParisvePetersburgnushalarndanherhangibirininNuruosmaniyenushasnabenzeyip

benzemediinibilmiyorum.


19/63


stanbulktphanelerindebulunannushalarnhibirisiveTh.Seif'inverdiiizahatagreViyanave

Mnihnushalarmellifinkendieliyleyazdnushalardeildir.Hattaiindekiyanllarnokluuna,

tertiplerindekibazkarklklarabakarakbunlardanhibirisininmellifinyazdnushadanistisnab

edilmi olmadnbilesyleyebilirim.

stanbulnushalarnda,kitabtekileden1213blmdenherbirininhangisayfaveyayapraklan

tuttuunu,kontroletmekisteyenlereyardmolmakzereaadagsteriyorum.

BlmN.osmaniye(Sayfa)

Bayazd(Sayfa)

Fatih(Yaprak)niversite(Yaprak)

Ayasofya(Yaprak)

Revan(Yaprak)

1 649 24110 18a74b 4b23a 16a62a 12a48a

2 1965 110139 74b94a 23a29a 6a78b 48a59b

3 6578 139161 94a108a 29a33a 78b90b 59b69b

4 7899 161197 108b131a 33a40b 90b109b 69b85b

5 99116 197223 131a148a 40b46a 109b124b 85b96b

6 116134 223252 149a167a 46a51b 124b140a 96108"

7 134152 252280 167a185a 51b57b 140a155b 108b120b

8 152167 280302 185a200a 57b62a 155b168b 120b130b

9 167175 302338 200a223a 62a69b 168b188b 130b146a

10 175239 338314 223a227b 69b71a 188b192b 146a149b

11 239309 345432 227b286a 71a89b 192b239a 149b189b

12 309328 432521 286a349b 89a110b 239a287b 189b233a

13 524552 349b369b 110b117a 287b301b 233a245a

krullah,Behcetttevrh'tekiblmlerebbadnvermektedir.Bazbblardabirkafasla

ayrarakmtaleaetmektedir.Meselbunlardanbirincibb14faslaayrlmtr.Birincibbn14nc

fasldaayrca12makaledenmrekkeptirkibumakalelerinaltncsdokuzboyTrkler'den

bahsediyor.


20/63


Behcetttevrh'inOnAltncAsrdaYaplanTrke

Tercmesi:

MahbbuKulbl'Arifin

Behcetttevrh,KanunSultanSleymanandaTrke'yeevrilmitir.evirenMustafaFrs[1]

adndabir airdir.MustafaFrs,Behcetltevrh'e krullahtarafndanyazlanbalangc

deitirerek,yanibazszlerekleyipbazlarnkararaktercmeetmitir.Aslmetindedebaz

eksikliklervardr.

MustafaFrs,tercmeninbalangcndaTanr'y,Yalavac,KanunSultanSleyman',veziriazam

brahimPaa'yvdktensonraMuhasavandagsterdiiyararlktandolay brahimPaaiinbir

manzumeyazyorvebylekahramanbelereeskilerinhalinibildirmekiin,vaktiyleFirdevs'nin

ehnameyiArapa'danAcemce'yeMahmudSebkTeginadnanazmetmesigibi kendisininde

Behcetttevrh'iAcemce'denTrke'yeevirdiinisylyor.TarihsevenlerinArap,Acem,Trk

dillerindekitaplaryazpdevirlerininbelerine,vezirlerinesunmalargibikendisinindebu

Behcetttevrh'ihazrlaradestanvekayplaraarmaanolmakiinTanr'nn,yalavalarnyardm;

gemi erenlerin,bilginlerin,erdemlilerinhimmetive brahimPaa'nniltifatiletercmeye

baladnanlatyor.Tercmeyebaladtarihinde20muharrem937(13eyll1530)aramba

gnolduunukaydediyor.

YineMustafaFrs'ninifadesinegrevaktininounumollalarvebelerinsohbetiilegeirenve

deerlitefsir,hadisvetarihkitaplarndanneredegrmediibirkitapolduunuiitseuraarakonumutlakelegeirenYenierilerktibi ehbeddinBe ozamanmilerigelenlerinceokadartannmayan

bukitabbulupYenieriaasMehmedAayailetmi,MehmedAadakendisinevererekTrkeye

evirmesiniemretmitir.Frsbunlarndileizerinetercmeettiinisylediktensonrakitabokuyup

dinleyenlerdenhayrduabeklediinikaydederektercmeyebalyor.

stanbulktphanelerinde,MustafaFrstarafndanMahbbuKulbl'Arifnadverilen

Behcetttevrhtercmesininsekiznshasvardr.BunlardanyedisindemtercimkendisiniFrs

diye,birindedeMustafadiyetantyor.KendisiniMustafaolaraktanttnshaVeliyeddinEfendi

ktphanesindeki2342numaralnushadr.

Aynzamandabunushada brahimPaayvensatrlardayoktur. brahimPaa942ramazannda

(1536)idamolunduunagreihtimalkiMustafaFrsdekitabnnbalangcndeitirerekyeniden

yazmaklzumunuduymu,yahutdabirmstensih brahimPaayvensatrlarkarmtr.

stanbulnushalar unlardr:

IHafidEfendi222.Tercmeleriindeeniyinushabudur.

IIFatih4202.skpl drisadndabrmevlevderviitarafndan1007 evvalinde(mays1599)

istinsahedilmitir.


21/63


IIIRevan1096.Gzelbirnushadr.Fakatyanllveistinsahtarihibellideil.

IVEsadEfendi2213.Bunusha1077ramazannda(mart1667)MollaAlioluHacMehmed

tarafndanistinsaholunmutur.

VVeliyeddinEfendi2342.BundamtercimkendisiniMustafadiyetantyor.

VIVeliyeddinEfendi2343.BunushadaOsmanllarksmyoktur.Mellif

kendisiniFrsdiyetantyor.

VIIniversite,Trkeyazmalar,670.Karkveeksikbirnushadr.

VIIIniversite,Trkeyazmalar,2381.BundaOsmanllarksmyoktur.

Babinger'inTrkenushalarhakkndaverdiimalmatdayanl veeksiktir.Fatihktphanesindeki

4203numaralacemcenushayTrkeolarakgsterdiigibiVeliyeddinEfendiktphanesindeki2342

numaralTrkenushaydaacemceolarakkaydediyor.HafidEfendiveRevandakiTrkenushalarla

niversitektphanesin dekiikiTrkenushannbirindenhabersizkalmtr.

Babinger'inverdiimalmatagre[2]TrkiyedndakiTrkenushalar unlardr:

IBerlin,DevletKtphanesi,3349.

IIParis,MilliKtphane,Scheferkatalogu,1031.

IIIKahire,KralKtphanesi,233.

[1]MustafaFrsstanbullu'dur.Acemceyiseviyordu.Gzel iirlerivardr(SehTezkeresi,130).

[2]DieGeschicrtsschreiberderOsmanenundIhreWerke,20.


22/63


BukitapTanrkullarnnengszveyoksullarndan krullah'nyazd

kitaplardandrkibelikdireklerinindestei,vezirlikgnnyalaz,kiioullarnn

ilerininonarcs,acundavezirlerinsultan,belerlesultanlarnts,suyunve

balnz,adasanaihtiyacolmayannkutluadnasunulmutur.

YAKARI

olacundadimames'dola

Nmgibiakbetmahmdola

EyTanr!Seilmi yalavacn,arsoyunun,iyiarkadalarnnyzsuyunaonunan

mengleulatr,ululukaacngzdemesifrtnasndankoru.

Balyan,EsirgiyenTanrAdile.GvencimOnadr.

vmeler,kamunesneyiyaratpgden,btndirileriyarattktansonrayokedenTanrya'dr.OTanrya

kielleronunynnealr,alnlaronunnndeyerekapanr.Bizonusonsuz,tkenmebilmezvme

ilevpsnrsz krileona krederiz.Tanklkgetiririzkitekbana,ortakszolarakbirTanrvardr.

Bakahibirtapacakyoktur.Butanklmzntemelleriulu,dallarbudaklanycedir.

YinetanklkgetiririzkiMuhammetbtnkiileregnderilmitir.Kur'andannceinmi olanbtn

bitiklerdeykseksfatlarlasfatlandrlpvlmtr.Yalavalkgsonunlakabarm,yiitliktan

onunlaaarmtr.

Deyi

Kur'anbizeerdemlerininhepsinivm,

Tevratile ncilonuhemmutulamtr.

OMuhammetTanr'nnkuluveelisidr.Karanlklaraydnlklara,aydnlklarkaranlklaragiripktka

Tanronuveolukocuunuesirgesin.BulutlarnevresindeaknlaraktkaTanr,Muhammed'inolukocuunaintisapileycelttiihayrlarkadalarnyarlgasn.

Deyi

YoldalarYalavacnAkyzl,soyyoldatlar;

Muhammet'lebiraacnGlgesindeandlatlar1.

Gndzgndoduka,gecelerinkaranlndayolculukedenleregkteaydodukaTanrnnselm

onlaraolsun.MekkeliveMedinelidoruzlMuhammedinyoluncagidenimamlardandaTanrraz

olsun.


23/63


Bundansonra,Tanrtopraklarnstsn,asrnnbiricikimamZeyneddinZekininoluolanyceve

deerliimam ehbeddnAhmed'inoluolupbykkksularngizlemiyengszveyoksulkul,

krullaharzederki:Tanrlkeleriniyaatphanlklarnmengklsn,ycelikleriniberkitipyaknlarna

yardmedipyalarnyoketsin,islmlnvemslmanlarmsultan,dinyolunasavapuraanlarn

yardmcs,kfirlerinvektlkteayakdiriyenlerinldrcs,Tanryayaknlarnyardmcs,Tanr

yalarnnyoyucusu,Osmanocandan,TanrnnyarlgaypesirgenliineulatrdSultanMurad'n

oluyceSultanMehmed'inkutlugnnde slmbilginleriszgtrmezsaygbulupgnlrahatna

eripbolluakavutular.HerbirignlrahatilebirbucaaekilipadyceuluTanr'yatapnroldular.

Dahiycesultanlkulusununhanlnnuzamas,gnlerininartmasiinTanr'yayalvarmaktadrlar.

Budeersiz,hernedenlycehatrlarnagelecekkadardeerlideildiama"iyilerinbardandan

toprandapayvardrsznce,lkelerapdinikoruyanhazret,bugnldenduacnnhalinden

bildikiya yetmiigeipkocamlngszlndenduygulartatszlam vemuhtakiilerinkblesi

olanulueiindenayrkalmt,iyiliindentr,yetecekkadarbirakayyceeiindentayin

buyurdukihergneritrmektedirler.BuyalanszkuldaUmaabenzeyenBursabakentinde,itenelekerekbirbucaaekilmiti.

Deyi

uBursa'nnher eyi,suyu,ta,topra

Misgibibirscdrvebulunmazbircevher.

15iyilerindura;bilgi,altnkayna;

Yalnzlarsna;Tanr'nnbaktyer!

Bubucaktagcyettiince,onuniinTanrya'yakarponuvmektengerikalmyordu.Btngece

gndz,kamuyaazkverenuluTanr'ya,ycesultannlkesindekiilerdzenindegitsindiye

yalvaryordu.YayceTanrbitiiniokuyarak,yayalavacnszlerinegzgezdirerekurap'sevabn,

Tanryardmclarnyceetsin,ulupadiahnatadedeleriruhunagnderiyordu.alarnenkutlusu

olanbirada,saatlerinenmutlusuolanbirsaattebuyoksul,basndnceye,gnlndalgnlk

denizinesalmt. kiacunaasnn3szleri,haberlerignlndengeerkenusunaikihadisgeldik

Biri"EbHreyre"denalnm olarak,EbAbdullahMuhammed bni sma'liBuhri"ninkitabndaki

uhadisti:"Bulunduumaaeriyinceyekadarhepkiioullarnneniyisindengnderildim.

teki"VsiletibnlEsqa"danalnm olarak"EbuHseyin bniHaccc bn MslimlQueyr"nin

kitabndaki uhadisti:"Tanr brahim'inocuklarndan smail'iseti. smail'inocuklarndanKenne'yi

seti.KenneoullarndanKurey'iseti.Kurey oullarndanHsm'seti.Hsmoullarndanda

beniseti".

Cevhersaanmnlarilebuincigibiszlerbuyoksulunusundangeinceiine ukorkudt:

Deerlimr,gcnvesevincinkesilipgszlnveskntnnbalangcolanyedincionugeti.

Bundandolaydrki:


24/63


Deyi

Ya altm,mrk;

0Ya yetmi,i bitmi;

tekiacunvehakikdurakolanzvemengacuniinhibirazkyok.

Deyi

Dirliiniasszharcaypgeirenler

Nebiriyilikgrr,nedeiyilikeder.

Kendihalinidnyaveahirethsranllararasndagrd.Dndktensonrakurraekti.Onahediye

olarakbukitabyazmakdt.

Ammakendikendimededimki:"Eymrnhavayavermi olan!Seninhibirhnerinyok.Hangi

erdemveululuk le,hangiszvebelgatlemnyagvenerekbuiizerinealabilirsin?"Uzak

dnenusumbana ylecevapverdi:"Tanrhakkiiney akn!Kendinikkgrp

gvenemiyorsan,hiolmazsa71ylacunbilginlerininyzngrpasrnerdemlilerineyakndam

olmadn?Herharmandanbirbaak,herbucaktanbirazkbulduysani olupbitmitir".

Msra

Herneyinvarsahnergsterecek,durmagetir!

Buesirgeyicidduyuncadonmu dncemdevesnm anlaymdabir stekdodu:

Soyunusopunu,doumunu,durumunuyazmaklaTanr'nn,elisin:baladiyilikleriuzunuzadya

anlatr,erdemleriniaavurmakiinsekinliiniarayportayakoyarsn.Srasilezevcelerinivesoy

soplarnakasylersin.ocuklarn,amcalarn,olabildiikadardoruolarak,sylenmesi

gerekenleri,onmutulularn4TanrelisiMuhamrnet'inatalarnadeinolanballklarnkda

geirirsin.Byleliklekamusununsoyuardem'eulatrlm olur.Tanrhepsindenrazolsun,on

mutulularnzmenkabeleri,erdemleri.mrlerininnitelii,durumlarbelliolur'.Tanronlar

esirgesin, slmlkyolunuklandran,dinyolunuarayanlaraklavuzlukedenmezhepimamlarile

fakihlerin;tarih,hadis,tefsirbilginlerininhalleri,szleri,yaptklar,niceyaadklarvehnerleribilinir.

Hernedenltarihilerdoruvedzgnszlerletarihtoplaypmncevherleriyleincidelmilersede

uzunolmalaryzndenusangetirirler.

Bubilgisiazdeersizegelince:Kolumerdemlereeriemeyecekkadarksa,bilgimolgunlukynnden

azdr.Sevdii eylerieldeetmekbenimgibileregtr.Benbueseriancakdilediineyardmeden,

kamuyuiitipgrenTanr'danyardmdileyipmededumarakyazdm.Onunyarlgaycrzasnahas

olmakvedoruyolaaransevgilisinin efaatinicelbeylemekzereyanllkveeksiklikten

korunarak,bozukvesrkszsylemektenekinerek"MevlnHasan bni'AlbniHammd"n."

QtlErvh"adltarihinden,"eyhCa'ferMuhammediTaber"nin,"KadBeyzv"nin,"bniCevz"nin,"Mevln emseddniHirev"nin,Eb'AbdullahMuhammed bni sma'liCu'nin,"bni


25/63


Hallikn"ntarihlerindenve"MevlnMecdeddnMehmedAdnan"nHatay'daSultan brahim

TamaHaniinyazdtarihten,"KitbUsllEqlm"den,"KitblMemlik"ten,"Ktbl

Meslik"ten,"Mansr"nin"'UyntTefsr"i,"eyh ehbeddn"in"'UyuntTefsr"i,

"Keva"nntefsiri,"TefsriQurretl'Uyn","Sa'leb"nin"TefsriKefiBeyn"gibitefsir

kitaplarndan;hikmet,heyet,ncum,hendese,riyaziye,tabiiye,tpilimlerinden,,"SyerlMlk"ten

ve"ZbdetlUsl"denouazetmek,binibirksaltmaksuretiyletopladm.Fakatylesineki:

Onlarnarayasoktuklarinceliklerden, akalardan,tlerdenbirtekiyitmedi.

Tanr,iyiliinizerlerineboletsin,ulubilginler,ycebelerveakkemikolsun,karakemikolsun

bakalarbutarihi,heleTanrnnesirgenliizerineolsunikiacunaas,TanrelisiMuhammetile

onunsehbelerinin5,zevcelerinin,ocuklarnnvemezhepimamlarilefakihlerin,hadiscilerinve

hafzlarntarihiniokumaaistekduyupitengelmebirsebeplegnllerinebiristekdersebu

ksaltlm kkkitabalphonutlukgzilebakalarveeskilerintarihegeirdiklerinekivarsaonda

bulalar.Tarihleiliiiolmayanbiroksayfalardaeldeedeler.Tki:Gnllerininpkgelinisevin

koltuundakendinigstersin.nkbubilgininikifaydasvardr:

Birincisi udur: kiacundabahtiyarlkmayasolandinbilgisiveacunlaridisininszlerinintefsiribu

bilgiilebilinir.Ziraadyceolsun,YaradanaunileriiinacunaasnakesinszlKur'an'n

gndermitir.

kincisi udur:Gemi olaylarzerindeiyidnenbilirkincekileracununveacundakileriniini

dorultuncayakadar,birlkenindmesinesebepolanhareketlerdensaknpekinmeibilinceye

kadarvedevletinsrpgitmesineyarayacakbiimdealmakavrayncayakadarneglklere

katlanmlardr.

Velhslszgtrmezkiacunvedinfaydalarbubilgiileeldeedilir.

Gemi bilginlerveeskibilgeler"kesinbilgilerianlamak,yaamabilmek,lkeileriniyerine

getirmekiintarihbilgisindenyahraknesneyoktur"demilervefarzlardediktensonrakialarn

esenlikzerlerineolsun,yalavalarlaeskibilginlerinvehanlarntarihiniokumaavermilerdir.

BundandolayTanr'danyardmdileyipuurvekutsayarakacununyaratlmasndanveyaratlmasnn

sebebindenvebaznlyalavalarntarihindenbalaypbelerlesultanlarntarihindebitirmekve12[1]blmeayrlmakzerebutarihiyazpadmBehcetttevrh(=TarihlerBezei)koydum.Baarp

bitirmekiinTanr'yabelbaladm.

Bunazlgelin,bugzelturfandayemi 861gmylnnmuharreminde(=1456sonu),AlpArslan

oluMelikah'nkoyduuCellitarihinegre385'te,SultanMahmudGazanHan'nkoyduuhan

tarihinegre160'taveMslmanlnveMslmanlarnpadiah;gazilervedinurunasavaanlarn

sultan;Tanrnnglgesi;korkusuzlukverahatlnmayas;durazuhal,ululuumteri,atlmerih,

tahtgne,bahtzhre,deeriutrid,adraygibi

Beyit

lgisiok,yaaz,himmetiyksekkiilkealpacunuelindetutmakii


26/63


27/63


kinciboy:Kay11lardr.BunlarnsaysOuzlardanartktr.KaylarSar12lkesinedmlerdirki

PeeneklkesiileErmeniDenizi13kylaryanndadr.

ncboy:Krkz14adndadr.Bunlardaoklukbudundur.YerleriPeeneklerleKimekler

arasndadr.FakatKimekleronlarn imalindedir.Krkzulularlleriniyakarlar.DerlerkiKrkz

karabudundanbirkiiimi.AdnaMasun15derlermi.Onlarnsaylgnlerindenbirgndebir

takmkimselerMasununevresinegelirlermi.Oyunvesazerlerinitoplarlarm.Scierlermi.

MecliskzncaMasunsar'algibiyeredermi.Okiilerbuylacundaneolacakdiyesorarlarm.

Masunylndarlndan,bolluundanhaberverirmi.Osapklardadorusanponasayg

gsterirlermi.

Drdncboy:Karluk16lardr.OturduklaryerTlsDa17dr.Oaltndadr.Yaniodada

altnbulunur.Onlar,padiahlarnasiolupTrkistanlkesindendarkmlar,birtakmda slm

ellerinegelmilerdir.Dokuzurukturlar:igil,Hebtal18,biriBedev19,biriKkin20,

birideKemiken21dir.

Beinciboy:Kimek22lerdir.Bunlarnevleri,kyleriyoktur.Ormanlardaotururlar.kzvekoyun

slardramadeveleriyoktur.Deveyionlarabakayerdengetirirler.Al verileriszszdr.Onlarn

yerlerinegidenbezirganlarmallarnuzaakoyarlar.Onlardazmallarngetiripuzaakoyarlar.

Bezirganlarnmalngrrler.Beenirlersealpkendilerininkinibrakrlar.Beenmezlersekendi

mallarnalpgiderler.Kimeklerinouodatapar.Yldabiryahutikignorututarlar.llerini

yakarlar.lyealamazlar.Tanrnnbuyruunarazyzderler.KimeklerinyanndaMsrta23adlbir

budunvardr.Yurtlanaalktr.Kendilerininayrbirulularvardr.

Altncboy:Peenek24lerdir.Bunlardurmakszngezerler.Kendilkelerindeveneredeokyamuryaarsaorayagiderler.lkeleri[1]gnlkyoldur. imallerindeKpakEli,batlarndaHazarve

SaklabElivardr.Mallar,varlklarartk;pusat,davulvebayraklaroktur.PeeneklerleHazarlar

arasndauzun,geni birlkevardr.Ulubirdanbiryanndadr.OlkeninbozkrlarndaikitrlTrk

bulunurkibirineTavlas25,birineGur26derler.Buda Tiflislkesinedekulamtr.Bunlarn

padiahbiryeregitseonbinatlilegider.Heratldaikiarnuzunluundademirbirkazkvardr.

Konduklaryerdekimseninonlaragecebasknyapmamasveevrelerininbirkalegbiolmasiino

kazklartopraaakpkalkanlarnstneasarlar.BunlardanbirbudunvardrkiBardasdenir.Bu

Bardas,Hazar ehirlerindendir.Aralanonbe gnlkyoldur.HepsiHazarpadiahnnbuyruu

altndadr.Peeneklerlebunlararasndayendeksava olur.Bunlarikitakmdr.Birtakmllerini

gmer.Birtakmyakar.lkeleriyedignlkyoldur.

Yedinciboy:Macgar27adndabirbudundur.lkeleriyzfersenk(fersenk=5000metre)

lsndedir.Belerinekundes>28derler.adr,inek,kzleriylegerler.lkeleriRumlkesine

ulamtr.Konaklarikirmankysmdadr.BirineUka29,birinetilderler.HerbiriCeyhun'dan

byktr.BunlarlaSaklabveRuslararasndayalkolupyendeksava vardr.Macgar

Trkmenleri30Saklablar'laRuslarhepyeniptutsakederler.Rum'agtrpsatarlar.

Sekizinciboy:Saklab31lardr.BunlarnlkesindenPeeneklkesinegeceligndzlongnlk

yoldur.Fakatormanlkolupyolyoktur.Bunlardaodataparlar.Ektikleridardr.Scleribaldandr.Pusatlarbaltailekargdr.Belerinesuyut,niblerinesevncderler.


28/63


Dokuzuncuboy:Ruslardr.Biradadaotururlarkiuzunluuvegenilii[2]gnlkyoldur.Fakat

ormanlktr.evresidenizdir. lerigleriuruluktur.Kazanlarnkltabilirler.Birilpoluilekz

kalsabtnmalnkzaverirler.Olunayalnzbirklverip:Babanbumalkllaeldeetmiti.Sende

yleyapderler.303gmylnda(mild916)bunlarkorkuttular.KorkudanMslmanoldular.

Amamslmanlktanmaksatlarbuidikiulcakendilerinehellola.MslmanoluncaHarzem

sultannadrtelignderipMslmanolduklarnbildirdiler.Harzemsultaniitinceoksevindi.

Trlhediyelergnderdi. imdikiadadaonlarsava ederleramauzakolduklariinhepsietmez.

oklukdenizyryyaparlar.Atlaryoktur.

DoruyueniyibilenTanrdr.

617(=1221)tarihindeingizHanortayakarakTrkistan'apuletmi,Semerkandodayakm,

Belhiykmt[3].OnlarbtnMslmanlarbirbirinekatmlard.yleki:YalnzbirRey ehrinden

kfirklcnayemolan500.000kiisaymlardr.Seluksoyubuyzdenyurtlarnbraktlar.

ErTurul,Ouzoullarndanbiridir.KzlBuaoluKayaAlpoluSleymanah'noludur.Krkbeinci[4]gbekteNuholuYfesoluKavHanoluKaraHanoluOuzoluGkAlpileNuh'aulaanEr

Turul,Sleymanah'nolu,OsmanBe'indeatasdr.

yleki:852(=1449)tarihindemerhumSultanMuradbugszelilikleMirzaCihanah'agnderdi.

Varpyumuuyerinegetirdik.Birgn agavul32geldi:"Mirzasizinleyalnzkonuacandantekolarak

gitmelisiniz"dedi."iittikveba edik"diyipgittik.'Konumasrasndabuyurduki:"SultanMurad

benimahretkardeimdir.Bukardeliktenbakadaakrabamdr"Akrabalnsebebisoruldu.Buyurdu

ki:"TarihiokuyucuMevln smail'iarsnlarveOuztarihinigetirsinler".Mevln smailgeldive

Moolyazs33ileyazlm birkitapgetirdi.OkitaptananlaldkiOuz'unaltoluolmutur.AdlarGkAlp,YerAlp,DenizAlp,GnAlp,AyAlp,YldzAlp.Mirza!buyurduki:"KardeimSultanMurad'n

nesebiOuzoluGkAlp'aulayor.GkAlpoullar,KzlBuaoluKayaAlpoluSleymanaholu

ErTurul'akrkbeincigbekteerimitir.KaraYusuf'unnesebiisekrkbirincigbekteDenizAlp'a

erimektedir".BuikipadiahnnesebibilininceMirzabuyurdu:"KardeimSultanMurad'nnesebi

bizimnesebimizdenaadr.Gkledenizinarasndafarkolduugibi".

ErTurul,Seluksoyuilebirlikte,kimiolukocuuile,kimiyalnzolan340kiiileSelkller'in

ardndanAnadolu'yagelmiti.KaracaDabeenmiti.Oradayaylayp,klyorlard,Olkenin

kfirleriyleiyigeinipyayorlard.ErTurul,SultanAladdin'insava niyetiileKonya'dasydn

iitincekendierlerinisultanneiinegrpkullukgsterdi;saygbuldu.Nicegnleroradan

ayrlmad.SultanAladdinkarganm kfirlerinlkesinegeldi.Gerektiinde,ErTurulyiitlikve

ibilirlikgsterdi.okulcavetutsakelegeirdi.OzamanKtahyaveyresikfirelindeidi.Mslman

erisiKaracaHisarkalesineeriipsavaabaladlar.KaleningneyyanErTurul'unpaynadmt.

Oyannkfirleri arpneyapacaklarnbilmediler.Bar dilediler.Sultanrazolmuyordu.Fakat

birdenTataryineyaolupandbozduve slmlkesiniyamaedipMslmanlarnolukocuunu

tutsakettiveMslmanlarayakmayacaknicenesneleriktili,aldaycvekurnazTatarlaryapt

diyehabereriti.


29/63


SultanbunuiitinceMslmanlar,kyclarnktlndenkurtarmavacibgrd.ErTurul'u

getiripkaftangiydirdi.Kalezerinebabu dikipkendisiTatar'agitti.DerlerkiSultanAladdino

yryteTatartaa[5]derisindenbrglgelikyaplmasnbuyurdu;yaptlar.

Sultan,kycnnktlngidermekleurat.ErTurul,kfiribitiripyoyupldrmeesavat.Ad

yceolsunuluTanr slmerisinikazandrd.Kaleyivelkeyigereinceykpsonsuzulcalarelde

ettiler.ErTuruloradanSt'edorugittiOlkeyideald, ki[6]yl,ay,drtgnErTurulkl

vurupkfirisindirdi.

AnsznTanrnnbuyruueriipld.Doksanyandaidi.ErTurul'unlmhaberiSultan

Aladdin'eeriincebuyurdu:ErTuruloluOsman'ayarlkyazdlar.Tu,davul,kl,kaftangnderdi.

Osman'savaamemurkld[7].

Sancak,kaftanvedavulgelinceOsmanBe ayaakalkt.Padiahlktresincedavulaldlar.Kutlu

olsundediler.Ozamanoturdu.OadanberiOsman'ntresidir:NezamanseferdedavulalnsaOsmanoullarayaktadururlar.OndansonraOsmanBe slmerisinitoplad.Birtakmkendisiyle

Bilecikzerindedurdu.Birtakmgeriyitekikfirlkelerinegnderdi.okldrpapulettiler.Kfir

snd.Bilecik'ialdlar.

OsmanBe Bilecik'i699(=1299)da[8]ald.BundandahanceHalifeHarunReidinerisi190(=807)

da[9]Bilecik'i34almtramaRumerisiyenidenelegeirmiti.Oadanberi[10] Rumlarnelinde

kalmt.Osman'neliylealnd.

Ondansonra neGl,KprHisarveYeni ehir'iald. kinciylda znikyresindeadrkurdu.Buarada

be ylgeti.SultanAladdin'eTanr'nnbuyruueripUmaavard.20[11]yl,9ay,13gn(mildhesapla20yl,2ay,12gn)padiahlkkldktansonraTanr'nnesirgendiineulat.Mslman

erisinnouOsmanGazi'ninyannageldi.BirtakmeriyiBursazerinegnderdi.

HerikisidekuatmadaidilerkiOsmanGazi'yeTanr'nnyarleriipyceUmaaard.Pazartesi

gn,710(=13101311).yl di.Ondrt[12]ylbeliketmiti.OndansonraOrhanBe,atasyerine

gazatahtnageti.[1]Revan:Otuz.Acemcede ileotuzbirbirineokbenzediiiinbukarklkolmutur.Avf'ninCevmi'lHikyt

ininAyasofya'dakiacemcenshasnda3,tercmesinde30dur.

[2]Ayasofya..Fatih:Otuz.

[3]tekinshalardaburayakadarolanparayerine ucmlevar:ingizHan'dansonraotuzdrdncyldaingizolu

Tul'nnoluHlegBadad'agelmiti.

[4]Seifnerindeveikincitertipnshalarnounda:Yirmibirinci

[5]Revan:hannn

[6]Trkenshalarda:

[7]Behcetttevrh'teOsmanllar'aaitblmburadansonrabalamaktadr.BurayakadarolanksmSelckllerblmnn

sonudur.


30/63


[8]Ayasofya,Bayazd:664;Fatih:669;Revan,niversite:699;Seifneri:699(Mnih:669);Trkenshalar:699.Bilecik'in

alnmashakkndakiendorutarih699olduuiinmetnehutarihialdm.

[9]Fatih,Revan,niversite:190;Ayasofya,Bayazd(bykbiryanl olarak):656;Seifneri:190;Trke.nshalar:190.

[10]"Bu699tarihinekadar"ibaresiyalnzSeifnesrindedr.

[11]Revan:23

[12]Ayasofya,Bayazd,Fatih,niversite:11;Revan:10;Seifneri:15;Trkenshalar:10.

OrhanBe'in,AtasYerineGazaTahtnaOturuu

OrhanBe padiaholuncadinbayraklardahaokald.Kfirlerintedbirleriaalanpkfirliin

gsteriikalmad,hattayokoldu. slamlarnnartt.Heryanasgidiyor,sayszulcayetutsak

getiriyordu.ylesineki:Mslmanordusundakiibulamyorlardkizektveyasadakavereler.

PekazgngemitikiUlubad',Bursa'yald.Ondansonrabirokurap znik'ideald.Kiliseleri

mescitvemedreseyapt.Onlardanbaka znikveBursa'dayoksullareviyaptrpyoksullardoyurmak

iinmallarvakfetti.Oyoksullarevindebilginlerevehafzlaraakabalad.Buyurduki:Bursaimareti

evkafnntevliyetigelirinikadkendidirliiiinharcyavetekikadlargibikimsedennesnealmayp

eriatnbuyruklarnyerinegetire.

BilgierleriOrhanBe'ingnndebolluakavutu.MevlnaSinanderlerbirdanmanvard.Yoksulluk

onubunaltm,yokluunelindetutsakolmutu.Orhan'neiineeriti.Azbircada,gazininkutlu

gnndeyalanszdolanszarmal,sonsuzsaygkazand,SinanPaaadkoydular,OrhanBe gzel

yzl,beenilirzlveherkesekarpekeliakt.Sava gnndeisesankiSmveyaNermand.

Okundankaza,klcndanlmdersalrd.Mminerahmet,kfirezahmetti.Savatakiyalanszn30

Bursa'danLaz35veUngrse36erimiti.Onunkorkusundanyreklerititrerolmutu.Yendek

tetkikteidiler.

Birgnkendikendinetasaszcaoturmutu.Kfiriyokedipkknkazmakyollanndnyordu,

Gnlnebudtki:Denizigemeli,olkeninkfirlerinideimanacarmal.RazolmazlarsaTanr

urunasavapyoketmeli.BunudnrkenadSleymanPaaolanuluolu,atasnneiini

pmeegeldi. zindileyipgirdi.Atas,gnlndeolanolunaanlatncaSleymanPaayerppdedi:"Padiahbukulunabuyurur,busavanululuunubanayaktrrsabuyrukverir;Yaradann

yarlgamas,Muhammetdininingc[1],atamkaannhimmetiyle,yceTanr40dilerse,isteince

lkealmakiikolaylapyerinegelir.

[1]niversite:Mucizesi;Seifnesri;Aydn eriatnngc.


31/63


OrhanBe Gazinin,OluSleymanPaa'ySava inRumeli'yeGndermesi

SleymanPaa;yiitlik,dzenkurma,cmertlik,tezanlayllkvebiniciliklensalm olduundan

atasizinbuyurduvesmarladki:Tanryarlgardakaryageersennce slam'aar.Kabul

etmezlersesavaabala.SleymanPaayenidenyerpt.Sevinvekvanlaotaagelipyoldalarn

toplad.Olupbitenianlatt.Kamususevinipsahabelerinand37gibianditiler.Atlanpdenizden

geecekleriyereyneldiler.Rvtderki:DenizkysndaKemer38adndaormanlkbiryervard.Oraya

vardlar.Oyrekfirlerininkzlerindenbiriniyakalaypldrdler.Derisinisrmgibikestiler.

Ormandanbirkaaaparasgetiriposrmlabirbirinebaladlar.zerinebindiler.Krkersd.

Kalankald.OlkrkerTanryabelbalaypdeniziatlarnceOdGnlek39kalesinialarakiindeki

kfirlerildrdler.Ondansonra ksamilye40kalesinielegeirdiler.

BuhaberLaz'aulat.Karganm kfirtetikteimi.StoplaypMalkarya41ovasnaeriipadr

dikmi.SleymanPaahemenikia anan42davulyapt.Tanryarlgad.Gecekaranlkveyal

idi.SleymanPaaoikidavuluatnneyerinebalad.YirmieriOdGnlekkalesinekodu.tekiyirmiyikendisiylebilegtrd.Beerbeerayrpkfirerisinindrtyannagnderdi.SleymanPaadabir

yandanbe erleglbankekipdavulald.Salavatgetirdiler.tekibe kiiyedorugittiler.Yine

salavatgetirdiler.Oradantekibe kiiyegidipyinesalavatgetiripdavulaldlar.Sonratekibe

kiiyegidipsalavatgetirdiler.Karganm kfirlerdrtyandansalavatiitincekaranlkveyal

gecedeMuhammet'inmucizesiylebirbirinegiripkatlar.yleoldukiadrlarn,takmlarn,

arlklarnbraktlar.Birbiriniineyerekbozgunauradlar.Mal,ylkveadrlarkald.Rvder:

Altnmevlevklahileletiler.Gmdebundanlmeli.skfdenilenaltnilemeliklahlaro

zamanyapmlardr.

Kfirlerbubozgunilekrlnca slmgbuldu.Nereyegiderlerseyenipkfirlkesiniykyorlard.

Kocasn,genciniimanaarpkabuletmeyenildryorlard.olukocuunututsakediyorlard.

Mkalkarya, psalaveVizeyialdlar.TekrDa,SeydiKava,BulayrvebakaokEllerSleyman

Paa'nnoldu.Neredeanvarsakrpodayakt.Kiliseleriykpmescitkld.anolanyeremezzin

karoldu.KfirEllerininbeleribavermeikabulettiler. ylekiFirenk'ebunoldu.Gecegndz

Kiryeles43yerine"L lahe llallah"diyorlarveHristos44yerine"MuhammedReslullah"iitiyorlard.

SleymanPaaaltylkadarKfirlerlesavat.Birgnavlanmakistedi.Bulayrve eydiKava

arasndadoannbirkazasalpkendideardndanatseirtti.Meerkikazaimi:Atdt.Sleyman

Paadaatladpld.Buacunbiruraktr.Gelengitsegerek.OlununlmhaberiOrhanBe'e

erinceokyanpyakldamafaydaklmad.SonundaeceldoanOrhanBe'edepenevurupyce

Umaaekti.Ycelerycesindeyertuttu.751(=1350)ylndaidi.64yandaidi.39ylnsavaa

verdiktensonralmt.

TanrTopraklarnItsn, ehitlerSultanMuradHnkr'n,AtasYerineOturmas

UluhimmetliGaziOrhanBe acunukoyupgidinceolu ehitlersultanbelikyeriniycekld.dil,

olgun,dindar,doru,yksekhimmetli,iyilikedici,yoksuldostu,kimsesizlerebakcpadiah di.

Kfirleriyoyupyoketmektenzgenesneyetamahetmezdi.Dknlerinelindentutar,yoksullara

yardmederdi.


32/63


Onunulukapsnabavurankimsemutlakadileineererdi.andarlHalilvenicebakalargibikibir

biryazsamszuzar,maksattanuzaklarz.

Beyit

Hemyiitti,hembatr,hemkahraman;

Erkisonsuzglerdipekyaman.

Sava iinsypLazvengrs'egitmeikurdu.evredekibelerGazi ahndenizigeeceini

iitinceBursa'yayrmekistediler.SleymanYalavagibi,yelbuhaberikulanaeritirdi.

Bilginlerdensordularki,buikiitenhangisidahancedir.Dediler:"Busava farzkifayedr.

Mslmanlaragelecekktlsavmakisepadiahafarzayndr.Yinebuyrukpadiahndr."

Dindarveadilolduundankfirsavangeribraktlar.Berikikyclaraevrildiler.Anadolusnrna

eriti.Engriye45dedikleriyalnkaleyiald.Oyredekibozguncularnkknkazd.Birtakmbaeipandettiler.OradanSultany'neeriipald.GeriBursa'yageldi.Sava hazrlklarileurat.

Karamanelibeiyaoldu.(Sultan)yinesava hazrlkiarndanvazgeipKaramanayneldi.Karaman

beideilerigelipikiordukarlatlar.SultanMuradHnkrGazi,adyceolsun,acunyaradandan

zgekimsedenyardmdilemedi. kiordukarlapsavatlar.Karglarkrld.Kllarentikentik,

kalkanlarparamparaoldu.Kiilergzyapragibidkld.Sankigzn,mihricanfrtnasestide

zmyapraklardkld,Karamanllarerisinden,Varsak,TatarveTrkmen'densayszkiiler

topraadt.Tanr'danyardmdileyenlersavakazandlar.KltankurtulanKaramanllarkat.

Karamanbeitakmlarm,arlklarnbrakpkat.HdavendigrGazierisisalklaulcaalpsava

kazanarakgeridnd.Bursa'yaeriinceyinesava hazrlklarileuratlar.Rumeli'yegetiler.Gazi

ahnereyesava dileiyleynelseTanryarlgamasuuruveinananlilezaferyolda olur;kaleler,ehirler,lkeleralrd. ununiinkidolanszi ululukssyceTanrnnkabuldr.

Ondansonragazive ehit ahbuyurdu:Bursa'daahiretiinbiryapyaptlar.Hemkonukevi,hem

cami,hemmedresedir.Kimsesizler,yoksullariinpaalardan,tatllardan,ekilerden,dahagzeli

olmayanyemeklerinhepsindenverilmesini,konuklarnhayvanlarnndayemlendirilmesin!buyurdu.

Hatiplere,hafzlara,mderrislere,mridlere,rencilerevazifekarlakabalad.Oevin

karsndabrkubbeyaplmasnbuyurdu.HergnayrcaotuzhafzokubbedegzelsesleKur'an'

okuyuphatmetmektedirler.Mbarekvcuduokubbededinlenmektedir.

BuahireteviniyapportayakarncayineRumeli'yevarpsavalaurat.Laz'nElineyneldi.Laz

bei itti.BatElikfirlerinehabergnderipyardmdiledi.Eflak,ngrs,eh,Srf46,Arnavut,

Hrvat47,Bulgar48veFirenk'tenerignderdiler.Yzbindenartkkfirerisitopland.Trl

yaraklarlaileriyrdler. kiordubirbirineeriti.

Birsava kldlarkidnenfelekdnmeebalayalbylesinigrmemitir. kiordudanokkiilerld.

Gvdelerststeyld,balarayakaltndaparaland.SonundaTanryardmeriti.Kfirlerin

bayraklarba aaolupordularyzevirdi.Bozuldular. slmlaronlarnardnadt.Gazi ah

birkahasekiilebirtepezerindedurdukiyannardncagidenerilergeridnelervegaziler

sultannbulalar.Meerbirkfiryaralanm,kanlariindekendinillerarasndagizlemi imi.Yerindenkalkt.Dekalkahnkrgaziyedorugeldi.avularkoyuvermediler.Hnkrgazibiri iin


33/63


gelmektedir,birdileivardrsand.avuabraktrd.Karganm kfirilerleyipbaklavurdu,Kaza

gelincefezadaralr.Osaatte,hattaoanda ehitlikrtbesineeriti.Tanrurundagaziolduugibi

ehitdeoldu.790(=1388)ylnda.GazilertahtnaBayazdBe geti.

TanrTopraklarnArtsn,GazilerSultanYldrmBayazdBe'in.

Atas ehitMuradBe TahtnaOturmas

BayazdHnkr,beliktahtnaoturuncaatalarndanvededelerindendahaiyiolarakadaletiileri

gtrd. nancndaaslabozuklukveeksiklikolmadndanbilgierlerinerabetgsterdi.Yoksullara

acd.Baylarycetuttu.Zhidleri,Tanr'yatapclarsayd.Halkaadaletgsterdi. nancvedindarl

bilinipnsalncabilginler,erdemlileronayzdndrdler. eyhRamazanyoksullartakmndand.

Onungkgibiyceeiineeriti.Padiahdindarlna,mslmanlnayakanyapt.Onakyler,

ehirler,kalelerveripkazaskerkld.

nceSaruhanveAydnElleriniald.OndansonraKaraman'adorugitti.KonyaveLrende'yiald.

OndansonraikinciyldaKastamoniyye,Osmanck,Amasya,Tokat,Sivas,Canit[1]veSamsun'uald.

YinebakentolanBursa'yaulat.Gerisineizinbuyurdu. ribraradinlenippusatveyaraklarn

yenileyelerveycebuyruunubekleyeler.(Bylece)buyrukaldlarsadagnlleriondanho

olduundantrbirtakmaslahizmetinibrakmadlar.Gidenlerisebuyrukgerekmedenhizmete

geldiler.

HemenMenteeveTekeEllerinegitti.Antalya'yveonlaraaitolanteki ehirleri,kaleleriald.

Gerrniyan'adoruldu.KaraHisar',Ak ehir'i,Be ehri'nive eydi ehri'nialpkendikullarntayin

etti.Hutbevesikkeyikendiadnakld.Ognlerde,atalarvededeleriBadadpadiaholanve ahlk

tahtkendisinemirasilekalanCalayrlSultanAhmed leKarakoyunlubeiolanKaraMehmedolu

KaraYusuf,Temr'n errindenyurtlarnkoyup, amyresinegitmilerdi.Msrsultanbuikisini

tutsakediphapiseatmt.BunlartrlalileMsr'dahapistenkurtulupgazilersultannnhizmetine

geldiler.Kullukkuanbellerinebalayphizmetkrlk artlarnyerinegetirmekteidiler.Calayrl

SultanAhmedikiaykadarhizmetedipondansonraizindileyipalkolduuyurdunagitti.Anmasulu

TanrdanvegazilersultannnyardmndanumuyordukiyineIrak'yurtedine.SultanBayazddahi

akavetrlnesnebalaypgnderdi.

KarakoyunluKaraYusufisesekizaykadarhizmetediphizmetkuanbelinebalam vekulluk

artlarnyerinegetirmiti.Sonundahnkrkkrtt;Erzincanzerineekti.BirzamanErzincan'

kuatt.SonraalpKarakoyunluKaraYusuf'averdi.KaraYusuf16gnbeliketti.AmaErzincanhalk

ilebadaamad. steiilebrakt.ErzincanhalkbirleipTahartenadlkendibelerinihnkrdan

istediler.Kutlugnlnde slmlarincitmekisteiolmadndanErzincanhalknndileinikabuletti.

Erzincan'yineTaharten'everdi.Taharten'inolukocuunu,Erzincan'nbirtakmulularveileri

gelenleriileBursabakentinegetirdi.

Yenidenadaletgsterdi.Kadlartoplad.Onlarnkyclklarndansoruturdu.Taaddden, eriate

aykrlktan,rivettenzgenesnebulmad.Kimden eriateaykrnesnealmlarsadenmesini

buyurdu.Onlarnterbiyesiniverdi.Azligerekeniazletti.Halk,lkeleralannyksekadaletve efkatini


34/63


iitinceekimbiimleri,i gleriile,yurtlarm enlendirmekleuraroldular.Osmanelihernekadar

enlikidiysedeonkatdaha enlendi.

Gazisultan,ktve pheliislerdenekinmeiveTanr'dankorkmaykamudanilerituttu.Belerle

sultanlarngreneiolan eriateaykrelence,algvebunungibialdaycAlbznkuruntusundan

gelennekivarsahepsinibrakt.Ozamannbilginlerive eyhlerionunarkadalileycelirlerdi.

Anszn,karganm ngrs130.000erilevesava pusatveyaraile slmlkesinedoruyryp

Tunasuyukysnaeritidiyehabergeldi.Hemenkullanilekfiredoruyrypyldrmgibiyetiti.

Kfir,suyugemi, slmsnrndaNigboladlbirkasabavard,orayaerimi, ehriyamalayarak

kaleyikuatmt.Gazipadiaheriipkfiridarmadanetti.ylekigemidenbakakurtulacakyer

kalmad.Hepgemilerekatlar.PekderinolanTuna'dagemilerkfirlerledoldu.Hepsisuda

bouldular.Beleriniazbireriilekydabuluptepelediler.Mslmanlarsonsuzulcabuldular.Gazi

padiahsalkesenlikledoyumolarakgeridnpEdirne'yeerdi.Buyurdu:Alnanulcadanbir

darlhayryaptlar.Kimsesizlere,yoksullara,bilginlere, eyhlereisterbay,isteryoksulherkesetrlyemeklerverilmekzereevkafntayinbuyurdu.

OndansonrayineBursabakentinegitti.Buyurdu:Bursa'dabirdarlhayr,birhastane,Eb

shakhane49,ikimedrese,bircamiyaptlar.Onlarnevkafntayinbuyurdu.

Darlhayrnevkafndanolmakzerea veyemdenbaka,herylbilginlereveyerliyabancyoksullara

600mud50budayverilmek,hergnkonuaveyerliyeetilebirlikte300anaka eritirilmekzere

vakflarntayinbuyurdu.Hastane,Eb shakhane,medreselervecamininherbiri5iinayrca

vakflartayinbuyurdu.Grenekolduuzerebunlara eyh,tabib,imam,mezzinvemderrisdikip

akalarntayinettirdi.30hafzdarlhayra,30hafzcamiyetayinbuyurdukihergnbiriTanrkelmndanbirczokuya.

BusradaMsrsultannnldniittiler.GnllerineMsrve am'almakdileidt.eriyp

Malatya'yadorugitti.Klcgcileald.Malatya, amamindir.

Divitdar51[2]adlkulunuorayadikipgeribakentineeriti."Gazi ahErzincan'alpyineTaharten'e

verdiiveolukocuunuBursa'yagetirdiizamanTahartenincinmiti. lknceTemr'nkiisi

olduugibiyineTemr'egitmi,halinianlatmt.KycTemrbuyzdenAnadolu'yayrd.Gazi

ahbunuiitinceeriypEngri'yeeriti.Temrerisidegeldi.ubukOvasdedikleriovada kiordu

adrkurdu.AmaTemrdahancegelipsulartutmutu.YezidlilerleYalavasoyugibikiordu

karlapsavaabalayncagazipadiahnordusundabulunanTatarvektdncelikfirerisi,

tpkKfelilerinEmrlm'mininHseyn'eyaptnyappyzdndrdler. slrnlarasioldular.

KfirlerkapTatarlarTemrerisinegeti.Rmlularbozulupgazipadiahtutsakoldu.Kyceline

denveerisibozulanlkeninniceolacabellidir.Okargaalklardaeceleriipgazi ahTanryanma

ulat.805[3]ylndaveZilhicceaynnaynn27'sinde(=18Temmuz1403).Altocuuvard:Er

Turul,SleymanBe,SultanMehmed, saelebi,Musaelebi,Mustafa;Hepsininanalarkrnaktr.

ErTurulatasnnsalndald.Mustafa,atasilebiletutsakolupgrnmezoldu.

[1]Seifneri:Cank


35/63


[2]

[3]Fatih,Ayasofya,Bayazd:803.

BayazdOluSleymanBeinAtasTahtnaOturmas

SleymanBe hanlktahtnaoturuncaadaleti iaredindi.Osmanllarlkesimeradaletibuldu.Sonra

yinebdanlkvei gleuraroldular.AdaletteikinciNirevan52,cmertlikteHindistanl

Cevne53idi.Himmetindenbirzerrebiryoksulaerise,Htem'i54oyoksulayoksulgsterir,Cevne'yi

birarpayasaymazd.Btnacunhazineleri,dorugrengznebirsinekkanadnnyarsnca

grnmezdi.Kamuyeryznnmlknbirkkkar

ncan

naya

nasaymazd

.Kurumdan,kskanlktan,ktdncedenuzakt.Elvelkealmakdileseydihimmetininbolluuledoudan

Bat'yadeksavaszeldeederdi.8yl,10ay,17gn(mild:8yl,7ay,19gn)OsmanOullar

tahtndaoturdu.Onuncandaeldesevinten,kvantan,yiyipimedenzgenesneyoktu.813[1]

ylnn13ncgnnde(=18mays1410)eceldoannnpenesimerhum ahGaziBayazdHnkr

oluSleymanBe'eeriipumaailetti.Atabirkarnda,acunvediniyisiMusaelebive slm

gneiSultanMehmed er'irsileOsmanltahtnahakkazandlar.

Rumeli'yiMusaelebibuyruunaalpEdirne'yitahtedindi.Anadolu'yu slmgneiSultanMehmed

buyruunaalpBursabakentindetahtkurdu.

Acunundn2yl,7ay,20gn(mildhesapla:2yl,6ay,24gn) ununzerineoldu:Musa

elebiyendekkfirildrpyoyar,onlardanba,vergialrd.

SultanMehmedAnadolu'daamanszkyclarnktlklerinisavmaklaurat.nce,Anadolu'da

Tatar'danKaraDevletahadlbirhaylazkperitoplad.Amasya'daSultanMehmedinzerinevard.

SultanMehmed11[2]yandaidi.Anadoluerisinitoplaypnledi.Tanr'nnyardmileKara

Devletahldrd.erisidarmadanoldu.Takmlarn,arlklarnkamuapulettiler.Ondansonra

sfendiyarsekipBolu'yaeriti.SultanMehmedyinenledi.Geredeileaa[3]arasndaikiordu

karlat.YineTanr'nnyardmile sfendiyarsnd.erisindenld;kimibozulupkat,kimide

tutsakoldu.Mehmedordusukazanpakadan,maldan,attan,katrdan[4]vezgenesnelerdenele

geirdiler. slamsultanBursabakentinegelipadaletle,halkgzetmekleeriningnlnokamakla,

bilginleriululayp eyhlerisaymaklagngeirdi.Herbirinideervertbesinceokar,gnllerini

alrd.

Atalarvededelertresignlnedpsava niyetiileRumeli'yeyneldi.Musaelebidesyp

sava iingeldi. kierikarlatlar.Kalbvecenahlardzpkotular.Katzenipsava kldlar.

Sultannerisisnd.Kimilpkimitutsakoldu.Sultan,LazlkesinedporadanyineBursa

bakentineeriti.YinesypKmeliyeyneldi.Denizi stanbul'dangeipMusaelebiyedorugitti.

kiorduyinekarlatlar.Kllargedikgedikoldu,kalkanlarparapara.Birsava oldukacunda


36/63


tarihtir.Musaelebierisibalktasnpdald.Musaelebininatbalasapland.Yetiiptutsak

ettiler.Sultanlarn,belerin,halifelerin,tresiMusaelebinindebanageldi.

BusradaKaramanolu,OsmanlkesinegzdikipBursa;zerinegelipadrkurdu. ehnamede

sylendiigibi:

Beyit

Bulunmazsaormandaarslaneer

akallaroormandaerlikeder.

31gnkuatt.32'ncignSultanMehmed'inkazandhaberieriincehemenBursa ehriniodavurup

mescitleri,medreseleri,hankahlar,zaviyelerivebtndarlhayrlaryakt.Umudsuzolupgitti.

OsmanEliahalisiardnadtler.Karamangerisindenbirounuldrpadr,at,katr,devevezge

nesnelerinaldlar.

[1]niversite,Revan;SeifneriveTrkenshalardanHafidEfendi:813.tekileryanl olarak:803.

[2]TrkeReva:aad;HafidEfendi:Caad.

[3]Ayasofya,Bayazd:Deveden.

[4]TrkenshalardanniversiteveRevan:14.TrkeFatihveEsadEfendinshalarndayanyazmyor.

Tanr

'n

nEsirgenliiveHonudluuzerlerineOlsun,

YldrmBayazdHnkrOluSultanMehmed'in

OsmanlTahtnaOturmas

Gmtarihinin815'inciyl,6'ncay,2'ncignnde(=&(Eyll1412) slmlnveMslmanlarn

sultanOsmanltahtnayerleti.Atavededetresiniasladeitirmeyiphattabirkakatetti.

Karganm kfirlerinhepsivergivermeeba eipkullukgsterdiler.Ceridenyanabo deildiler.

Onunanda,AydnEli'ndedenizkysndaKaraBurunadlbiryervard,oradabiribhackiiortaya

kt.Kendinesofuadnverdi.Osofununbanada,Nirevan'natasandaHorasanEli'ndekan

zndk31 gibiokkimselertopland.Muhammet eriatnaaykrileriaakt.(SultanMehmed)

BayazdPaa'yeriileonlarnzerinegnderdi.Sofulardailerivarpsavatlar.Muhammettaraf

kazanpzaferbuldular.Sofularkrdlar.Derlerki:"Yokturtapacak,alaptrancak"diyen,ama

"MuhammetTanrelisidir"demeyen,kendi eyhleriniyalavasayan4000'denartksofuldrdler.

"MuhammetTanrelsdir"diyenildrmeyipkoyuverdiler.OElideaykryolgidenlerinaykr

ilerindenankldlar.BayazdPaayinesultannyceeiineeriti.

slmsultankarganm kfirlerleandlapAnadolu'yageti.Karaman'adoruldu,KaramanoluMehmedbar diledi.Dedelerindenatalarndanberi slmlaraitenyadkgtmemilerdi.


37/63


38/63


Be oluvard:Muradelebi,Mustafaelebi,Ahmedelebi,YusufelebiveMahmudelebi.

KamusununanalarKrnaktr.Ahmedelebiatasnnsalndald.Muradelebiatasnnyerine

oturdu.Mustafaelebiatasnnvasiyetinikabuletmeyiperiekti.Tahtalmakistedi,ldrld.

YusufelebiileMahmudelebiyumrucaktanBursa'daldler.Osmanoullar'ndanBayazdHanolu

SultanMehmed7yl,11ayvebirkagn(mildi:7yl,8ay,20gn)gazilertahtndaoturmutu.

[1]Seifneri;ilhibilgilerden.

[2]BufazlaksmyalnzSeifnerindeoluptekinshalardayoktur.

[3]HafdEfendiiBeler;dierTrkenshalar:Belerveboylar.

[4]Seifneri:Canii.

[5]YalnzSeifnerindedoruolarak:Bolu.tekibtnnshalardayanl olarak:Borlu.

[6]Revan,niversite,Seifnesri:3

[7]niversite,Seifneri:3.

TanrYattklarYeriAydnEtsin,GazilerveDinUrunaSavaanlarSultan, yiveGzel ler

Iss,BilginlerYetitiricisi[1]KimsesizlerSna,SultanBayazdOluSultanMehmedOlu

SultanMurad'n(Tahta)Oturmas

SultanMehmedUmaavarncasultanlktahtSultanMuradilenvekutbuldu.Mutluluk,kutluluk,

ycelikveiyilikonungrnmezgcilebalarnenyceyereerdirdiler.O slmpadiahbeden,

budundan,kimeyardmgzilebaksaonubtnacunkutlaypbeenirdi.Kimekahrbakilegzucuylabaksadrtbucaktankovulupyokolurdu.

HemenodahiBursa'dabiryoksullareviyaplmasnbuyurdu.Hemenyappgelipgideneyemek

ulatrroldular.Bitince30hafzve14tehlilcitayinbuyurdukihergnTanr'nnycesznbatan

sonadekokuyup70.000tehlilgetirelervesevabnikiacunaasnn,btnyalavalann,lkeler

alannatadedelerininvekamuimansahiplerininveMslmanlarnruhunaarmaangndereler.

Darlhayrnbatyanndabirmedreseyaplmasnbuyurdukidrtmezhebinbilgirencileriol

medresedefaydalansnlar.Buikiahiretevininortasndabirkubbevardrkikutluvcuduilen

bulmutur.Gecegndzbirsaat,hattabirdakikaokubbedeKur'anokunmakszngemez.

Edirne'debirdarlhadis,biryoksullarevivecamiyaptrmlardr.Herbirine30hafzve14tehlilci

tayinbuyurmutur.Yukardageen artlarlaburadaotururlar.40kiitayinettikiherbirihergn,

kendiiinen'amsuresiokuyalar.Bunlardanbaka kikiitayinettikihergnbunlardanbri,Tanr

elisiMuhamraed'inruhunabinsalavatgnderevebirihergnbinyol"BirdirAllahandanartkTanr

yok"sznokuyupsevabmerkek,kadnmminlerinruhunaarmaangndere.Ergene'dedebaka

birdarlhayryaplmasnbuyurdukigidipgeleneyemekeritireler.Ergenesuyuzerinde174

kemerlibirta kprdeyaptrmlardr.

Be sava yapt.Birincisi:Selenik'iald. kincisi: zlediDerbendisava,ncs:Varnasava.Drdncs:Germesava.Beincisi:KsOvasava.


39/63


BudindarpadiahnandaRmlkesikaygvetasadan,ktilerden,dardnceden',elenceden

anolupkorkusuzlukvedorulukilessl,bollukveucuzlukilebezeliidi.Dininvedindarlarn

deerini,erdemlilerinhakkntanrd.Acunlkelerinindurumunuiyibilenaratrclar,grglgn

grm kimselerbirazdan:"SultanMuradandakiRmgibi,ehlisnnetvecematmezhebiile

ssl,dorulukveadaletlebezelibirElvelkenegrlm,nedeiitilmitir"diyorlard.

slmlar,onunlkelerbezeyenkutluadrnnglgesinderahatlkvekorkusuzlukbuldular.Budindar

padiahnuurluandayaplanhayrat;savalar;kfirEllerininalnmas;dinsizlerdenkalelerinele

geirilmesi;medreselerin,mescitlerin,hankahlarn,camilerin,minberlerin,tatankprlerin,

kervansaraylarnvebakahayryerlerininyaplmas;bilginlerinululanpyetitirilmesi;zhidlernve

Tanr'yatapclarnyceltilmesi;ahalininvegszlerinesirgenipacnmas; Tanr'yatrlyaknlklar

gsterilmesihibiradagrlmemitir.

Bu, undandapekakolarakbellidirki,btnArapveAcemEli'nde,Trkistan'da,Fergana,Maverannehir,Harzem,Horasan,Gur,Grcistan56,Hindistan,Kabil,Zabil[2],Sistan,Kirman,Fars,iki

Irak,Diyarbekir,Ermenistan, am,MsrveAnadolukylarndavedahabakayerlerdekendilerinin

vekullarnngzelilerigrnpdurmaktadr.Mslmanlarndilleriogazilersultannnalkndandr.

AdbykolsunuluTanrodil ahnadalet,insaf,iyigrme,acma,sevme,iyilikveesirgemesini

ykselmeeyol,yaknlamaasebepklsn.Acununbitiminedeindorulukvedinitutuculukonun

soyununkutluhanedanndakalsn.Tanr'nnyardm,zafer,ululuk,ycelik,topluluk,dinikoruyuculuk,

adaletiyayclk,bilgibayranaclk,kullardoruyolaar, slamlarnhakknasayggsteri

.onunsoyundanvelkesindenzgedeolmasnvegndengneoalpartsn.

Sultanlktahtbugazilersultannnkutluvarlile30yl,6ayve7gn(mildolarak:29yl,8ay)nbuldu.Sekizincigndeki855ylmuharreminilkgnydvearambayd(=3 ubat1451)"Tanr'na

dn"sesikulanaeriti.360.000[3]melekleracunundangeerekinsankalbnaerimi olanyceruhu

gzyumupagncayadekgeenksackandaoesiznarayayolbulupdorudandoruyameng

birliingzelliinigrdveTanr'danuzaklkdknlnTanr'yayaknlkkutluluunaevirdi.

Ahiretacunundakisevgililerekavumayyeryzdostlarnnyanndaolmaktanstntutupacunlar

idisininyaknmaulat:

Beyit

Tanr'nn"gel!"buyruutatllklaerince,

Onadorucankuuniceumasn,nice?

Be oluolmutu:Ahmed,Ali,Mehmed,HasanveOrhan.AhmedAmasya'dald.Amasya'dadedesi,

YldrmBayazdoluSultanMehmed'inocuklartrbesinegmdler.

SultanAladdin[4]deAmasya'dald.Bursa'yagetirdiler.SultanMuradnayaucundagmldr.

HasanileOrhan'nikisideEdirne'deldler.OradaTuncarmakysndagmldrler.Amma;

Tanrgcnyceltipnndindeveacundaiyietsin,erisiniveyardmclarmkutluklpdelilleriniberketsin,oTanradnnglgesi,manevsfatlarnura,Tanrerenlerininyardmcs,Tanr


40/63


41/63


[2]Ayasofya,Bayazd;Babil.

[3]Btnnshalard

Documents

15. Asır Tarihçisi Şükrullah, Dokuz Boy Türkler ve Osmanlı Sultanları Tarihi