16. Yüzyıl Türk Edebiyatı

7/30/2019 16. Yzyl Trk Edebiyat

1/175

T.C. ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2375AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1372

XVI. YZYIL TRK EDEBYATI

Yazarlar

Prof.Dr. Mustafa SEN (nite 1, 8)Prof.Dr. Muhsin MACT ( nite 2, 4)Prof.Dr. Cihan OKUYUCU ( nite 3)

Prof.Dr. Nihat ZTOPRAK (nite 5)Prof.Dr. smail H. AKSOYAK (nite 6, 7)

Editrler

Prof.Dr. M. A. Yekta SARAProf.Dr. Muhsin MACT

ANADOLU NVERSTES


2/175

Bu kitabn basm, yaym ve sat haklar Anadolu niversitesine aittir.Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.

lgili kurulutan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kaytveya baka ekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.

Copyright 2011 by Anadolu UniversityAll rights reserved

No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmittedin any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without

permission in writing from the University.

UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Genel KoordinatrProf.Dr. Levend Kl

Genel Koordinatr Yardmcs

Do.Dr. Mjgan Bozkaya

retim TasarmcsDo.Dr. Cemil Ulukan

Grafik Tasarm YnetmenleriProf. Tevfik Fikret Uar

r.Gr. Cemalettin Yldzr.Gr. Nilgn Salur

lme Deerlendirme Sorumlusur.Gr. ennur Arslan

Kitap Koordinasyon BirimiYrd.Do.Dr. Feyyaz Bodur

Uzm. Nermin zgr

Kapak DzeniProf. Tevfik Fikret Uar

Dizgi

Akretim Fakltesi Dizgi Ekibi

XVI. Yzyl Trk Edebiyat

ISBN978-975-06-1050-9

1. Bask

Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 7.800 adet baslmtr.ESKEHR, Eyll 2011


3/175

iiiindekiler

indekiler

nsz .................................................................................................................... vii

XVI. Yzylda Siyasal, Kltrel ve Edeb Hayat .......................... 2GR .......................................... ............................................ ...................................... 3

OSMANLI PADAHLARI VE RLER ...................................... ........................ 3

II. Bayezit (Adl) ....................................... ............................................ ........................ 4

Yavuz Sultan Selim (Selim) ........................................ ............................................ ... 5

Kanuni Sleyman (Muhibb) ...................................... ........................................... .... 5

II. Selim (Selim/Selim) ....................................... ........................................... ............ 7

III. Murat (Murad) ...................................... ............................................ ................... 7

III. Mehmet ........................................... ............................................ ........................... 8EDEB MUHTLER VE HAMLER ...................................... ................................... 9

DVAN ARLER ..................................... ............................................ ..................... 11

zet ........................................ ........................................... ............................................ 15

Kendimizi Snayalm ......................................... ............................................ .............. 17

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar .......................................... .............................. 18

Sra Sizde Yant Anahtar ........................................ ............................................ ........ 18

Yararlanlan Kaynaklar ........................................... ........................................... ......... 18

Azeri ve aatay Sahas Trk Edebiyat ...................................... 20

GR .......................................... ............................................ ...................................... 21

AZER SAHASI TRK EDEBYATI ......................................... ............................... 21

ah smail (Hatay) ......................................... ............................................ ................. 22

Eserleri ........................................ ............................................ ................................ 23

brahim Glen ..................................... ........................................... .......................... 28

Eserleri ....................................... ............................................ ................................. 29

Trke Eserleri ....................................... ............................................ ................... 29

Farsa Eserleri ........................................ ............................................ .................... 29

AATAY SAHASI TRK EDEBYATI ..................................... ............................ 31

Babr ah ...................................... ........................................... .................................... 31Eserleri ............................................ ............................................ ............................ 31

zet ........................................ ........................................... ............................................ 34


Kendimizi Snayalm Yant Anahtar .......................................... .............................. 36



Trk Edebiyatnn ki Zirve airi: Fuzul ve Bak ......................... 38GR .......................................... ............................................ ...................................... 39

FUZUL (1483-1556) ...................................... ........................................... ................. 39

1. NTE

2. NTE

3. NTE


4/175

indekileriv

Edeb Kiilii ...................................... ........................................... ............................... 40

Fuzulyi Etkileyen airler ve Fuzulnin Etkileri .................................... ................. 42

Eserleri ......................................... ........................................... ................................ 43

BAK (1526/27-1600) ........................................... ........................................... ........... 49Edeb Kiilii ........................................... ........................................... .......................... 52

Eserleri ....................................... ........................................... .................................. 54

zet .......................................... ............................................ ......................................... 60

Kendimizi Snayalm ........................................... ............................................ ............ 61

Sra Sizde Yant Anahtar ........................................... ........................................... ...... 62

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................ ............................ 62

Yararlanlan Kaynaklar ..................................... ............................................ .............. 63

Klasik Dnem Divan airleri-I ... ................................................... 65KLASK DNEM DVAN ARLER ............................................................ ......... 65

ZAT (1471-1546) ........................................... ........................................... ................. 65

HAYAL (1497/99-1556/57) ......................................... ........................................... ... 72

NEV (1533-4-stanbul 1599) ................................................................................... 76

EMR (.1575) ........................................ ........................................... .......................... 81

zet ........................................... ........................................... ......................................... 83

Kendimizi Snayalm ............................................ ........................................... ............ 85

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ...................................... .................................. 86


Yararlanlan Kaynaklar ...................................... ........................................... .............. 86

Klasik Dnem Divan airleri-II ...................................................... 88GR .......................................... ............................................ ...................................... 89

LAM ELEB (1472-1534) ........................................ ........................................... .. 89

Eserleri ........................................ ........................................... ....................................... 90

GELBOLULU MUSTAFA L (1541-1600) .......................................................... 91

Eserleri ....................................... ........................................... ........................................ 92

BADATLI RUH (1534/35-1605/6) ...................................... ................................. 93

zet ........................................... ........................................... ......................................... 100


Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ ............ 102



XVI. Yzyl Mesnevileri-I ............ ................................................... 105XVI. YZYILDA MESNEV ........................................ ........................................... .. 105

AK VE MACERA MESNEVLER ................................................................ ......... 106

Yusu u Zleyha ....................................... ........................................... ......................... 106

Leyla v Mecnun ............................................ ........................................... .................. 108Hsrev irin / Ferhad u irin ......................................... ........................................ 111

4. NTE

5. NTE

6. NTE


5/175

indekiler v

em Pervane .......................................... ........................................... ........................ 113

Gl Blbl ...................................... ........................................... ................................ 114

Vamk u Azra ............................................................................... ................................ 114

Salaman u Absal .................................................................. ........................................ 115ah u Geda ................................................................... ............................................ .... 115

Cemid Hurid .......................................... ............................................ ................... 120

Varka ve Glah ........................................... ............................................ .................... 121

zet ......................................... ............................................ .......................................... 125

Kendimizi Snayalm .......................................... ............................................ ............. 127

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar .......................................................... .............. 128

Sra Sizde Yant Anahtar ......................................... ............................................ ....... 128

Yararlanlan Kaynaklar ............................................ ........................................... ........ 129

XVI. Yzyl Mesnevileri-II ........... ................................................... 131DN VE TASAVVUF MESNEVLER ..................................... ............................... 131

TARH VE DESTAN MESNEVLER ............................................ ........................ 133

YERL VE REALST MESNEVLER ....................................... ................................ 134Surnameler ........................................ ........................................... ................................. 134ehrengizler................................................................................................................... 134

Hasbihller ve Sergzetler ........................................ ............................................ .... 140Ebkr- Efar ............................................ ............................................ ................... 140Sergzetname/Hlname-i Sevad ..................................... .................................. 140Sergzetname-i Zai ........................................... ............................................ ..... 140

Hasbihal ............................................ ........................................... ............................ 140Nalan u Handan ..................................... ........................................... ..................... 140Hecrname / Hazanname ..................................... ............................................ ...... 141Mehekname............................................................................................................. 141

Saknameler ve retnameler ........................................... ........................................... 141

zet ........................................ ........................................... ............................................ 143


Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ......................................................... ............... 146



XVI. Yzylda Nesir ........................................................................ 148XVI. YZYILDA NESR ....................................... ............................................ ......... 149

MENSUR ESERLERN SINIFLANDIRILMASI ........................................... .......... 149

iahi/ Folklorik slup .......................................... ............................................ .......... 150

lm slup ......................................... ........................................... ................................. 153

Bedi/Estetik slup ....................................... ........................................... ................... 154

Resm slup ........................................... ........................................... ........................... 155

MENSUR TRLER ..................................... ............................................ .................... 157

Tarihler .......................................... ............................................ ................................... 157Biyograiler ........................................... ............................................ ............................ 159

7. NTE

8. NTE


6/175

indekilervi

air Tezkireleri .......................................... ............................................ ....................... 161

Mneat Mecmualar ...................................... ........................................... ................. 161

lm Eserler ........................................ ........................................... ................................ 161

Tasavvui Eserler ..................................... ............................................ ......................... 162erh ve eviriler ............................................ ............................................ .................. 162

zet ........................................... ........................................... ......................................... 165


Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ ............ 168




7/175

viiindekiler

nsz

Sevgili renciler,

XVI. yzylda Trk edebiyat ok geni bir corayada etkinliini srdrr. Osmanl,Saevi ve Timurlu sanat evrelerinde Trkenin en gzel eserleri verilir. Siyasal mcade-lelere ramen stanbul ile Tebriz ve Herattaki kltr ve sanat evreleri arasnda alveridevam eder. Osmanl sahasnda Bak bata olmak zere Zat, Nev, Hayal, Emr, Lami,Ruh ve Gelibolulu Mustaa l gibi airler divan edebiyatnn klasik nitelie erimesinekatk salar.

Klasik dnem Trk edebiyatnn Azeri sahasndaki en nemli temsilcisi ise Fuzuldir.Fuzulden sonra Azeri sahasnn nde gelen airleri arasnda Hatay yer alr. Hataynin i-irleri tekke ve tasavvu muhitlerinde, zellikle de Alevi-Bektai evrelerinde ok okun-mutur. Azeri sahasnda Saevi evrelerinin dnda gelien tasavvu edebiyatnn en dik-kate deer temsilcisi ise brahim Glendir.

Timurlular dneminde Ali ir Nevay sayesinde zirveye erien aatay edebiyat, XVI.yzylda eybaniler ve Babrller tarandan temsil edilir. eybanilerin dalmasyla bir-likte Aganistan ve Hindistann bir blmn ele geiren Babr ah, aatay edebiyat-nn Nevayden sonra en byk temsilcisi satyla iir, hatra, aruz, kh ve tasavvu konu-larnda eserler verir.

Fars edebiyatnda kullanlan her tr ve tarz, XVI. yzyl Trk edebiyatnda karlkbulur; Genceli Nizamnin be mesneviden oluan hamsesine, dier Fars airlerinin ark-l konulardaki mesnevilerine Trk airlerince nazireler yazlr. Hemen her konuda mesne-vi tarznda eser verilir.

iirin dayand estetik temeller zerinde gelien nesir alannda da olduka yetkineserler retilir. Tarih, biyograi, tezkire, menkbe ve dier trlerde ortaya konulan eserler,

daha sonraki yzyllarn sanatlarna rnek oluturur.XVI. yzylda birbirinden uzak kltr merkezlerinde ve arkl devletlerin himayesinde

geliimini srdren Trk edebiyatnn nemli temsilcileri ve onlarn eserlerinin tantld- bu kitap, bata nite yazarlar olmak zere pek ok kiinin katksyla ortaya kt. Eme-i geenlere teekkr ederiz.

EditrlerPro.Dr. M.A. Yekta SARAPro.Dr. Muhsin MACT


8/175

1Amalarmz

Bu niteyi tamamladktan sonra;

XVI. yzyl Osmanl padiahlarnn kltr ve sanat hayatnn gelimesindeki

yerini belirleyecek,

XVI. yzyl Osmanl kltr merkezlerini ve edebiyat muhitlerini tanyacak,

XVI. yzyl Osmanl edebiyatnda grlen eilimler ve balca temsilcileri Hak-

knda deerlendirmeler yapabileceksiniz.

Anahtar Kavramlar

indekiler

XVI.Yzyl Trk Edebiyat XVI.Yzylda Siyasal, Kltrel veEdebi Hayat

GR OSMANLIPADAHLARIVERLER EDEBMUHTLERVEHAMLER DVANARLER

Adl Selim Muhibb Murad EdebMuhitler

Rumeliliairler NazireGelenei mmiairler Hecels



9/175

GROsmanl Devleti, XVI. yzyla Fatihin ehzadesi II. Bayezitin ynetiminde girmi-tir. Dousunda Uzun Hasann ahsnda simgeleen Akkoyunlu tehdidi, yerini ErdebilTekkesinin eyhi ve Saevi Devletinin kurucusu ah smaile brakmtr. Bylece yzyl-larca sren Osmanl-Saevi mcadelesi de balamtr. Timurlularn nceki yzylda par-layan yldz, XVI. yzylda uzak lkelere kaym, Hindistanda Babr ahn temsil etti-i Trk-Hint mparatorluu kurulmutur. Gneydou Avrupadan balayarak bu ok ge-ni kltr corayasnda Trke, edeb dil olarak yaygn bir kullanm alan kazanm ve enparlak dnemini yaamtr.

OSMANLI PADAHLARI VE RLEROsmanl Devleti, XVI. yzylda birka btn Trk tarihi iinde ok gl devlet adam-lar olarak tannan padiahlarn ynetiminde byme ve gelimesini srdrerek dnya-nn en byk devletlerinden biri hline gelmitir. Bu yzylda Osmanl tahtnda II. Baye-zit (1481-1512), Yavuz Sultan Selim (1512-1520), Kanuni Sultan Sleyman (1520-1566),Sultan II. Selim (1566-1574), Sultan III. Murat (1574-1595) ve Sultan III. Mehmet (1595-1603) bulunmutur. Bu yzyl, Osmanl Devletinin her bakmdan altn adr. Bu yz-ylda asker, mimar ve kltrel alanda byk gelimeler yaanm, halkn kltr ve reahseviyesi ykselmitir.

Kltrel gelimeler siyasi gelimeleri belli bir mesaeden izler. XVI. yzyl Osmanltoplumunda bilim, kltr, sanat ve edebiyatta devletin bymesiyle orantl olarak bykbir gelime gzlenmitir. Osmanl ynetimi, bir yandan siyasi yapy glendirmeye gay-ret gsterirken bir yandan da bilimde ve sanatta ilerleme ve ykselme gereini ark etmi,bunun gereklemesi iin hibir edakrlktan kanmamtr. Sultan ve devlet ileri gelen-leri saraylarn, yabanc bilim adamlar ve sanatlara atklar gibi, yaptklar seerler so-nunda tannm bilim adam ve sanatlar, hatta meslek mensuplarn toplayp stanbulagetirmilerdir. Devletin bilim ve sanat adamlarna gsterdii himayeci tutum, zenginleendevlet yaps ile birlikte artarak devam etmitir.

Osmanl sultan ve ehzadeleri bilim ve sanatn geliimi iin ynetici olarak yklendik-leri sorumluluklarn yan sra, himaye ettikleri baz sanat dallarnda yetenekleri dorultu-sunda eserler vermilerdir. yle ki padiahlardan II. Bayezit (Adl), Yavuz Selim (Selim),Kanuni Sleyman (Muhibb), II. Selim (Selim), III. Murat (Murad); ehzadelerden Cem,

Korkut (Harim), Mustaa (Muhlis), Bayezit (ah) ayn zamanda tannm airlerdir. Di-er Osmanl airlerinin iirleriyle boy lebilecek nitelikte eserleri vardr.

XVI. Yzylda Siyasal,Kltrel ve Edeb Hayat


10/175

XVI. Yzyl Trk Edebiyat4

imdi XVI. yzyl Osmanl padiahlarn, kltr ve sanat hayatna katklar asndandaha yakndan tanmaya alalm.

II. Bayezit (Adl)II. Bayezitin tahta geiinin ilk yllarnda i ve d siyaset byk lde shak Paa veGedik Ahmet Paann istekleri dorultusunda biimlenmitir. Devlet idaresinde Fatihdneminin kltr ve sanat politikalarna kar oluan tepkiler, bilhassa Avrupadan ge-len sanatkrlar ve onlarn eserleriyle snrl kalmtr. Cemin 1481de Bayezite yenilerekMsra kandan Rodos valyelerinin elinde lmne kadar (1495) geen sre ierisin-de Bayezitin i ve d politikada ok ihtiyatl davrand grlr. Cemin lmnden son-ra II. Bayezit, gl bir donanma oluturarak Venedikle harbe giriir (1499-1502). Fa-kat tam bu srada, Uzun Hasandan sonra Osmanllarla kar karya gelmeyen Akkoyun-lu egemenliindeki topraklarda Saevi tehdidi ba gsterir. ah smail, Bayezit dnemin-de 1502 ve 1507de iki kez Osmanl topraklarna girmitir. Ayrca onun Anadoludaki ta-raarlarndan ahkulu, 1511 ylnda Teke yresinde bir ayaklanmaya nclk ederek K-tahya beylerbeyini katletmi ve hatta Bursay tehdit etmeye balamtr. Veziriazam Ha-dm Ali Paay ldrtmtr. Bu ayaklanmalarn muhtemel sonularn gren ehzadeSelim, yenierilerin desteini almak suretiyle stanbula girmi ve artk yalanm olan ba-basn tahttan indirmitir (24 Nisan 1512).

II. Bayezit, ehzadeliinde grev yapt Amasyann tarihsel ve kltrel birikimini okiyi deerlendirmitir. Orada pek ok air ve bilginin yetimesini ve bunlarn daha son-ra merkez ynetime katlmlarn salamtr. Onun Amasyadaki muhitinde yetien a-irlerin banda Taci Beyin olu Caer elebi (. 1515) ile Meyyedzade Abdurrahman(.1516) gelir. Meyyedzade, Hatem mahlasyla Trke, Farsa ve Arapa iirler syle-mesine ramen bilgin olarak tannr. Ayrca bata torunu veMeair-uara adl tezkire-

nin yazar k elebi (.1571) olmak zere pek ok bilgin ve sanatkrn yetimesine kat-k salamtr. Onun himaye ettii kiiler arasnda tarihi ve air Kemal Paazade, Haz-Acem, Necat Bey (. 1509) ve Zat (.1546) gibi nemli airler vardr.

II. Bayezit dneminde Herat ve Tebriz bata olmak zere ran ve Orta Asyadaki kl-tr merkezleri ile ilikiler devam etmitir. II. Bayezit ile Hseyin Baykarann mektupla-tklar bilinir. Herat, Baykara dneminde (1469-1506) iir, musiki, hat, nak ve ciltilikgibi sanat dallarnda ayr bir slubun merkezi olmutur. Onun muhitinde yaayan lim vesanatkrlarn kaydettikleri irtia, dier kltr ve sanat merkezlerindeki sanatlarn imre-necekleri bir dzeye erimitir. Hseyin Baykarann bilhassa Molla Cam (1414-1492) veAli ir Nevay (1441-1501) ile kurduu mnasebet, Osmanl airleri tarandan ynetici-sanatkr ilikisinin gzel bir modeli olarak alglanm ve takdim edilmitir. Ayn zaman-

da bu iki usta air; Nevay ve Cam, kendi muhitlerini aarak Karakoyunlu ve Akkoyun-lu Trkmenlerinin himayesinde bulunan Tebrizdeki sanatkr ve devlet adamlaryla ili-ki kurduklar gibi Osmanl devlet ricali ve airleriyle de iyi ilikiler iinde olmulardr. II.Bayezitin Camye hediyeler gnderdii bilinmektedir. Osmanl airleri de Molla Camyi,rnek aldklar Fars airleri iinde anm, Nevaynin gazellerine nazireler sylemilerdir.

II. Bayezit, sadece bilgin ve airleri himaye etmekle kalmam, kendisi de Adl mahla-syla yazd gazellerle devrin airleri arasnda yer almtr. yle ki devrin air tezkirele-rinde airliine yaplan vurgu, onun bilim ve sanat adamlarna gsterdii ilginin glgesin-de kalmtr.Adl Divan, Yavuz Bayram tarandan yaymlanmtr (Amasya Valililii Ya-ynlar, Amasya 2009).Adl Divannda 144 Trke gazel, 14 Farsa gazel, 1 murabba ve azsayda kta, mred ve matla vardr.


11/175

1. nite - XVI. Yzylda Siyasal, Kltrel ve Edeb Hayat 5

Yavuz Sultan Selim (Selim)Yavuz Sultan Selim, ok ksa sren hkmdarlk dnemine (1512-1520) ok nemli za-erler sdrmtr. ncelikli olarak Saevi tehlikesini ortadan kaldrmak iin rana seer

dzenlemi ve ah smailin gebe Trkmenler zerindeki etkinliini nispeten azaltm-tr. Dier yandan Suriye zerine yryerek Memlk hkmdar Kansu Gavryi yenmi velkesinin dou ve gneydou snrlarn nispeten emniyetli hale getirerek ticaret yollar-n kontrol altna almtr. Dnemin airleri onun seerlerini destans bir dille ileyerek Se-limnameler yazmtr.

Siyaset ve kltr alannda dedesi Fatihin stanbulu dnyann kltr merkezi halinegetirmek iin gsterdii gayretlerle rten politikasn benimsemitir. Siyasal iktidarnhretli bilgin ve sanatkrlar himaye etmek suretiyle pekitirmek iin Tebrizi ve Kahireyialdnda yzlerce sanatkr stanbula gndermitir. stanbuldaki sanatkr ve bilginlerihimaye etmitir. Yavuz devrindeki kltr ve bilim hayatnn renkli simalar arasnda Ta-cizade Caer elebi, Meyyedzade Abdurrahman elebi, Zembilli Ali Eendi ve bni Ke-

mal dikkati eker.Yavuz dneminde Anadolu sahasnda yetien airlerin saysnda art olduu gibi, Os-manl saray evresine zellikle Saevi, Timurlu muhitlerinden katlmlar da olmutur.Kendisi de divan oluturacak kadar Farsa iir sylemitir. Farsa iirleri Ali Nihat Tar-lan tarandan Trkeye evrilmitir (Ahmet Halit Kitabevi, stanbul 1946). Yavuz, Farsaiirler yazd halde siyasal mcadeleye giritii ah smail (Hatay) ve dier siyasi rakibiMemlk sultan Kansu Gavrnin Trke iirler sylemi olmas ilgintir.

Gnmze ulaan az saydaki Selim mahlasl Trke iirin Yavuz Selime ait olup ol-mad ise kukuludur. Onun, her drtlnn sonunda Neyi ki ve mi ki cevr mi ki nzm kidizesini yineledii u mtekerrir murabba, Ahmet Muhip Dranasn Bahar Gkleribalkl iiri ile Melih Cevdet Andayn Tohum iirine esin kayna olmutur.

Gzlern itnede ebrn ile enbz m kiDil aslmaa iver zline cnbz m kiBizi kahr eylediin lutna gz m kiNeyi ki ve mi ki cevr mi ki nz m ki

Dili sayd itmede lem bilr stdlnKey sakn leme yaylmaya bddlnBilmezem srr nedr bilmi iken ydlnNeyi ki ve mi ki cevr mi ki nz m ki

Dil nedr nesne mi var k odna yakmadnIk zencrine gerden mi kodun takmadnBeni grdkde yzn dndrben bakmadnNeyi ki ve mi ki cevr mi ki nz m ki

Bu Selim kuluna cevri revn eyledignBunca sdkn reh-i knda yalan eyledignYzni gsterben yine nihn eyledignNeyi ki ve mi ki cevr mi ki nz m ki

Kanuni Sleyman (Muhibb)

Kanuni devrinde Osmanl devletinin siyasi snrlar ne kadar genilemise kltr cora-yas da o denli ulara ulamtr. Sultan Sleyman, 46 yl sren saltanatnn (1520-1566)


12/175


ilk yllarnda batya seerler dzenlemitir. Belgrat (1521) ve Moha (1526) zaerlerindensonra Saevilere kar Irakeyn, Tebriz ve Nahcivan seerlerini dzenleyerek Badat, Teb-riz, Dou Anadolu, Azerbaycan ve Irak- Acemi Osmanl topraklarna katmtr. Kanu-ni dnemi, sadece etih ve zaerlerle sslenen siyasette deil, mimariden iire kadar he-men her alanda Osmanlnn en grkemli zamandr. Fatihten sonraki tarihsel srece tamda denk decek bir politikay benimseyerek dzenledii kanunnameler, kurumsallamasrecini tamamlayan brokrasi ve hukuk sistemi ile ann ihtiyalarn karlayacak biryap oluturmutur.

Kanuni, Sleymaniye medreselerini kurarak Osmanl biliminin gelimesinde Fatihmedreselerinden sonraki en nemli atlm gerekletirmitir. Kanuni ve muhteemsatlarn hak edecek politikalar gelitirip uygulayan Sultan Sleyman, Muhibb mahla-syla yazd iirler ve himaye ettii airlerle Osmanl iirini zirveye tamtr. II. Bayezitdneminden itibaren Osmanl ariv belgelerinde adlarna rastlanan airlerin says Kanu-ni dneminde artmtr. Kanuninin sanatkrlar himaye etme konusundaki tutumu, bataSadrazam brahim Paa ve Deerdar skender elebi olmak zere Knalzade Ali, Nian-c Celalzade Mustaa elebi, Kazasker Kadri Eendi, eyhlislam Kemal Paazade ile ey-hlislam Ebussuud Eendi ve Ktib mahlasyla iirler syleyen Seydi Ali Reis gibi devrinbrokrat ve devlet adamlar tarandan da benimsenmitir.

Kanuni, Osmanl edebiyatnn Zat ve Edirneli Nazmden sonra en ok gazel yazan a-iridir. Muhibb Divan, Kltr Bakanlnca yaymlanmtr (Cokun Ak,Muhibb Diva-n, Ankara 1987). Pek ok retken air gibi o da hayatn hemen her alanna ilikin iirlersylemi, ancak ok yazd iin zaman zaman kendini tekrarlamtr. En nl iiri udur:

Gazel

Halk iinde muteber bir nesne yok devlet gibiOlmaya devlet cihnda bir nees shhat gibi

Saltanat didkleri ancak cihn gavgsdurOlmaya baht u sadet dnyada vahdet gibi

Ko bu y u ireti nkim endur kbetYr- bk ister isen olmaya tat gibi

Olsa kumlar sagnca mrne hadd adedGelmeye bu e-i arh ire bir sat gibi

Ger huzr itmek dilersen ey Muhibb ri olOlmaya vahdet cihnda ge-i uzlet gibi

Kanuninin kendisinden sonra Osmanl tahtna geen ehzadesi II. Selim, tahta gee-memi dier oullar Mustaa, Cihangir ve Bayezit de iir sylemi hanedan mensuplar-dr. Bunlardan ehzade Mustaa (1515-1553), Saruhan ve Amasyada sancak beylii yapt.ehzadeler arasndaki taht rekabeti yznden babas tarandan bodurularak ldrld.Bu hazin lm hadisesi zerine Osmanl airleri ok sayda mersiye kaleme aldlar. ehza-de Mustaa, Osmanl tarihinde ardndan en ok mersiye yazlan kiidir. ehzade Mustaada maiyetinde ok sayda air barndran bir ynetici olup kendisi deMuhlisya daMus-tafa mahlasyla iirler sylemitir.

Kanuninin en kk olu olan ehzade Cihangir (1531-1553), kk yatan beri zayve hastalkl bnyesi, muhtemelen de en kk oul olmas dolaysyla en sevdii ehza-


13/175


desidir. Fakat taht mcadelelerinden etkilenerek gen yata veat etmitir. Cihangir de i-irle megul olmu ve gnmze birka iiri ulamtr.

Kanuninin dier olu ehzade Bayezit (1525-1561) de Mustaann ldrlmesindensonra taht kavgasna karm ve ehzade Selim ile Konya sahrasnda girdii sava kay-bedip rana snmtr. Daha sonra iki devletin anlamas zerine bodurularak cenazesiOsmanl lkesine getirilmi ve Sivasta denedilmitir.

Divan iirinde airlerin kendi psikolojik skntlarn dile getirmeleri iyi karlanma-m, onlardan daha ok belli bir senaryo erevesinde belirli konularn en gzel biim-de dile getirilmesi talep edilmitir. Kiisel problemlerin dile getirildii rneklere ise hasb-ihl tarz iir ad verilmitir. Bu tarz rneklerin iir tarihimizde arlkl yer tutmad bi-linmektedir. te bu az saydaki rneklerin en dikkate deer rnekleri Cem Sultan ve eh-zade Bayezitin eserlerinde karmza kar. zellikle ehzade Bayezit, bugn elimizde bu-lunan iirlerinde btnyle kendi macerasn nakletmitir. Bunlar, devrin estetik anlay-na gre orta seviye rnekler olarak deerlendirilse bile bir itenliin rn olduklar iinlirik ve scak iirlerdir.

II. Selim (Selim/Selim)Kanuninin ehzadeleri arasndaki trajik taht mcadelesinden baaryla kan II. Selim d-neminde (1566-1574) etihler devam etmi olmasna ramen 1571 ylnda Kbrsn ethiOsmanllarn son byk asker baars saylr. II. Selim de ehzadeliinden balayarak bi--lim ve sanatla i ie olmu, daha Ktahyada ehzade vali iken evresine yirmi civarndasanat ve bilim adamn toplayp onlarla megul olmutur. Kendisi de Selimmahlasyla i-irler sylemitir. Onun hemen her antolojide yer alan ve modern airlerce de ska alnt-lanan u beyti ok nldr.

Biz blbl-i muhrik-dem-i glzr- irkz

te kesilir gese sab glenimizden

(Biz ayrln glbahesinde yakc demler eken blblz; sabah rzgr glbahemiz-den gese ate kesilir.)

Gazel

Hln ile zln el bir eylemiDilleri dmyla nahcr eylemi

Hilkaten sen bir meleksin ki HudSret-i insnda tasvr eylemi

n- vasln halka ksmet idicekHicrini Hak bana takdr eylemi

Sanasn nakk- kudret kanaNrdan nn tahrr eylemi

rz- dilberdeki hatt ey SelmDd- hndur ki tesr eylemi

III. Murat (Murad)III. Murat dneminde (1574-1594) Osmanllar douda ranllarla, Orta Avrupada Habs-burglarla bir dizi sava yapmlardr. ran ve Avusturya savalarnn getirdii yk, Osman-

l ekonomisini byk lde skntya sokmutur. Buna ramen kltr ve sanat canll-n srdrmtr.


14/175


III. Muratn ehzadesi Mehmet iin 1582 ylnda yaplan olduka gsterili snnet d-n, protokol konuklar, elence hayatndaki yenilikleri, sresi ve icra edilen mzikle-riyle devrin air ve yazarlarnn da dikkatini eker. Bu dn, Gelibolulu Alinin Camiul-Buhur Der-Meclis-i Sradl 2725 beyitli eserinde btn ihtiamyla anlatlr. Baka air-ler ve hatta Avrupal gezgin ve diplomatlar tarandan da bu dn, gn gnne yakn-dan izlenmi ve kayt altna alnmtr.

III. Murat, Osmanl padiahlarnn en bilginlerinden saylr. eyhlislam MehmedSdeddn Eendi, Beka Eendi, eyh c Eendi, Tiryaki Hasan Paa gibi devrin nlkiileri tarandan yetitirilmitir. Muhibbden sonra en ok gazel syleyen padiahtr.Murad Divannda 1567 gazel vardr. iirlerinde genellikleMurad, bazan daMuradmah-lasn kullanmtr. Divan zerine doktora tezi hazrlayan Ahmet Krkkl, setii iirle-ri dilii evirileriyle birlikte Sultan III. Muradadl kitabnda yaymlamtr (Kltr ve Tu-rizm Bakanl Yaynlar, stanbul 1988).

Murad, divanndaki 1567 Trke gazel, Farsa syledii 39 gazel ve Futuhat- Rama-zan adl Farsa eseriyle devrin retken airleri arasnda yer alr. ou tasavvu nitelik arzeden bu iirler, sade ve samimi bir dille sylenmitir. iir dnda saatilie ve nakkalazel ilgisinin olduu da kaynaklarda belirtilir. III. Muratn bir baka yn ise gsteri sa-natlarna ve meddah hikyelerine dknldr.

Gazel

Bizi sretde grdn pdiyuzVel manda bir kemter gedyuz

Bizi yr iiginde anlama ydKamuya yd u yra inyuz

Bu sret leminde chilz bizVelkin mcteb v murtazyuz

Kdret gsterp lemde her demVel btnda ey dil asiyyuz

Murd nesne yok zhir ameldenVel yne-i ibret-nmyuz

III. MehmetOsmanl iktisad hayatnn ciddi sarsntlar geirdii III. Mehmet dnemine (1595-1603)Celali isyanlarnn yaratt knt damgasn vurmutur. 1603 ylnda Saevi hkmda-

r ah Abbas, Osmanl devletinde yaanan kargaa ortamndan yararlanarak Osmanl bir-liklerini eski ran eyaletlerinden Anadoluya ekilmek zorunda brakmtr. XVI. yzylnsonunda Avrupann ekonomik ve askeri etkisiyle Osmanllar an gerisine dmeye ba-lamtr. Siyasi ve iktisadi alandaki durgunluk btn kurumlar olduu gibi kltr ve sa-nat hayatn da olumsuz etkilemitir. Kltr ve sanat hayatn besleyen kaynaklar eski i-levlerini nispeten ihmal etmek veya ertelemek zorunda kalmtr. Bununla birlikte bu s-re ierisinde Osmanl devleti, kk veya geici saylabilecek birka istisna dnda hibirnemli yenilgi yaamamtr. Osmanl saray evresindeki gndelik hayat, merasim ve bay-ramlar tm canllyla devam etmitir.

XVI. yzyl Osmanl padiahlarnn iir veya dier sanat dallaryla uramalarnn sebebi

ne olabilir?1


15/175


EDEB MUHTLER VE HAMLEROsmanl padiah ve ehzadeleri gelenee uyarak bilgin ve sanatkrlar himaye etmilerdir.Fatih dneminden itibaren Osmanl bakentleri Bursa, Edirne ve stanbul ile ehzadele-

rin grev yapt Konya, Amasya, Manisa, Trabzon ve Ktahya gibi ehirlerde vezir, sadra-zam, deerdar gibi st dzey yneticilerin himayesinde edeb muhitler olumutur. Ayr-ca Osmanl yneticilerinin siyasal bir tehdit oluturmamak kouluyla popler eyh ve der-vilerle iyi ilikiler kurduklar, vak tahsisleri yoluyla kendilerine baml hle getirdikle-ri bilinmektedir. Bu eyhlerin ynetimindeki tekke ve zaviyeler, din-tasavvu eitimin vemistik tecrbenin kurumsal yaplardr. Tasavvuun iir diline aktarlmaya son derece el-verili sembolik dili sayesinde pek ok tekke ve dergh, ayn zamanda sanat ve edebiya-tn solukland meknlar haline gelmitir. Bunlardan baka snr boylarnda ok hareket-li bir yaam biimini benimseyen aknc beylerinin mtevaz konaklar da air ve dervi-lerin dura olmutur.

Osmanl toplumunda kltr ve sanat hayat, sosyal piramidin zirvesindeki padiah

ve ehzadeler bata olmak zere ekonomik ve siyas bakmdan iktidar elinde bulundu-ran yneticiler tarandan himaye edilmekteydi. Hamilik, sanat-saltanat ilikisinin kar-lkl memnuniyete dayanan boyutudur. Hami, Osmanl toplumu gibi stat ve mertebe-lerin mutlak egemen bir hkmdar tarandan belirlendii bir toplumda, sanatnn bel-li bir kltr erevesinde sanatn iade edebilmesine yardmc olan kiidir. Geni kitlele-rin okuma-yazma imknlarna erimedii dnemlerde sanatlar, iktidar ve sekin snnhimayesine muhta idi. ktidar sahipleri de sanat ve bilim adamlarnn ithaaryla ycelti-lirdi. Bu karlkl iliki, her iki taran estetik beeni dzeyini de belirler ve bir bakma or-tak paydada bulutururdu. Sadece Osmanl toplumunda deil, ayn dnemde hem Dou-da hem de Batda hamilik sistemi belli bir gelenek iinde varln srdrmtr. Osman-l ncesindeki Trk ve slam devletlerinde de hamilik sistemi vardr.

Fatihin stanbulu bilim ve sanat merkezi haline getirme abas, sonraki padiahlar ta-randan da kabul grm ve bu uygulama geleneksellemitir. XVI. yzyln padiahlarda hem kendi evrelerindeki bilim ve sanat adamlarn koruyup gzetmiler, hem de slamdnyasndaki nemli isimlerii kendi lkelerine getirtmilerdir. zellikle douya yneliketihlerinden sonra Yavuz Sultan Selimi bu uygulamann iinde gryoruz. Trabzondakisancak beylii yllarndan balayarak pek ok airi himaye etmitir. kt seerlerde a-irlerden ounu yannda gtrr ve seer trihini nazm etmelerini isterdi. Bunun sonucuolarak adna birok Selimname yazlmtr.

Bilindii gibi Selimnameler, Yavuz Sultan Selimin saltanatn konu edinip onun d-nemindeki belli bal olaylar anlatan manzm veya mensr eserlerin addr. Bunlar, ede-biyatmzda sk rastlanan gazavatname, etihname, zaername gibi Osmanl tarihinin ek-

sik brakt noktalar tamamlayan eserlerdir. Konular, Sultan Selimin Trabzondaki va-liliinden balayarak nce Grclerle sonra da babas ve kardeleriyle olan mcdeleleri,padiah olarak Saevi ve Memlkllerle olan savalardr. Bu eserler, devrin sosyal, siyasve kltrel olaylarn anlatmalar yannda, sluplarna gsterilen zen dolaysyla edebbir deer de ihtiva ederler. Bu eserler daha sonra ortaya kan Sleymannamelerle birlik-te devletin en gl dnemini dile getirdikleri iin batan sona zaer ve baarlarn anla-tmyla doludurlar. Bu yzden halkn mill gururunu okayan, orduyu savaa tevik edeneserlerdir. Bu yzyl Trk edebiyatnda, Trke, Arapa ve Farsa olmak zere yirmi ka-dar Selimname yazlmtr. shak elebi (.1573), Ke (.1525), dris-i Bitlis (. 1521),Kemal Paazade (.1534), Celalzade Mustaa elebi (.1567), kr, Scud, ir, Eday veHoca Sadettin belli bal Selimname airleridir.

Sultan Selimin ksa saltanatndan sonra, Osmanl tahtna oturan Kanuni SultanSleymann himyesi altnda yzlerce bilgin ve air yaamtr. Bunlarn en nlleri


16/175


17/175


lar bulundurmaya zen gstermiler, bylece aknclk ayn zamanda kltr ve sanatbesleyen nemli bir kaynak zellii kazanmtr. Sz edilen bu aknc beylerinin stan-bul modeline gre tertip edilmi bir bakentleri bulunmaktayd. Nitekim Evrenosoulla-r Vardar Yenicesini, Mihaloullar Plevneyi, Turhanllar ise Moray kendileri iin mer-kez semilerdi. Beyler, aknlarda elde ettikleri ganimeti aknc gaziler arasnda payla-trdktan sonra nemli bir ksmn da bir nevi kltrel alt yap olarak yatrma dntr-mekte, bilime ve sanata destek olacak i ve kiilere de pay ayrmakta idiler. Bu bakmdanEvrenosoullarnn merkezi olan Vardar Yenicesi dikkate deer bir rnek olarak kar-mzda durmaktadr.

Osmanl bilim ve sanatnn gelimesinde hamilik [patronaj] geleneinin katklarn aratrnz.

DVAN ARLERTrk iiri XVI. yzyla gelinceye kadar yz yllk bir deneme, uygulama ve gelime s-resinden gemitir. Osmanl Devletinin gelimesi ve glenmesiyle iirdeki gelime dahada hzlanmtr. Bu yzylda ran airlerinin etkileri srmekle birlikte artk Fuzul, HayalBey, Bak gibi iire yn veren ve Trk airlerince rnek alnacak iir ustalar yetimitir. Buyzyl iiri, aruzun kullanlndaki ustalk ve iir tekniinde eriilen mkemmellikle, d-taki ahengiyle en parlak ve olgun devrini yaamtr. randan alnan mazmunlar dikkat veitina ile ilenmi, kelimeler arasnda sk ve giri balantlar kurulmu, sonuta iir; ince-lik ve derinlik kazanmtr.

XVI. yzylda Osmanl Trkesi, klasik biimini alm, Eski Anadolu Trkesi zel-liklerinden ayrlarak birok Trke kelime yerine Arapa ve Farsadan deyimler, kelime-ler ve uzun tamlamalar kullanlmaya balanmtr. Buna karn Trke, cmle yapsndakendini hissettirmeye devam etmi, bylece kelimelerinin bir ksm yabanc, ama syleni-

i Trke olan bir iir dili gelitirilmitir. XVI. yzylda artk byk airlerin elinde hataszve ustaca kullanlan bir Trk aruzu yaratlmtr.Divan iiri, kelimelerdeki bu deiimin yannda XVI. yzyldan itibaren giderek sim-

geci, kavramsal bir iir zellii kazand. Bir ksm ran ve Arap iirinden alnan mazmun-lar aslnda tebih esasna dayanan terim ileridir. airlerden biri tarandan kullanlanorijinal bir imaj, srekli tekrarlanarak mazmunlamaktadr. Tekrar yoluyla da bunlar iti-bari bir nitelik kazanmaktadrlar. Divan airi sevgilinin kirpiini oka benzetirken onu oksanmyordu. Buradaki kirpik kelimesiyle onun gsterdii kavram arasnda keyi olmayanbir benzerlik vardr. Aslnda retici mesneviler bir yana braklacak olursa divan iirindekaside, gazel, musammat gibi trlerde snrl bir sz daarc vardr. XVI. yzyln ikinciyarsna kadar bu szln byk ounluu Trkedir. Bundan sonra oran, airine gre

deiir. slup asndan da artk eyh ve Ahmet Paa tarandan temelleri atlan klasikslup yzyla damgasn vuracaktr. Bu yzylda da olklorik slup olarak tanmladmzsade, ak ve kolay anlalr metinler yazlmaya devam edilmise de bunlarn orannda n-ceki dnemlere gre ciddi azalmalar vardr.

lmin, sanatn, iir ve edebiyatn gelimesini hazrlayan byle uygun bir zeminde, b-yk bilim adamlar, byk sanatlar, byk airler ve byk nesir ustalar yetimitir. Buyzylda air saysnda byk artla karlalmasna ramen asra damgasn vuran iirustalar Bak (1526-1600), Fuzul (. 1556) ve Hayal (.1557)dir. Azeri edebiyat ereve-sinde Nesim, Habib ve Hatay izgisinin doruk noktas olan Fuzul, dilde yazd di-vanlar, mesnevileri ve mensur eserleri ile Trkenin sadece bu yzylda deil btn d-nemler iinde en byk airlerinden biridir. Yaad coraya, Trk kltr ve sanatnn

Herat, Tebriz, stanbul hattndaki geliim izgisinin ortasnda yer ald iin dili itibariy-le her iki taraa da anlalabilir gelen air, byk ustal yannda bu zellii sayesinde de

2


18/175


Trkenin en ok okunan isimlerinden biri olmutur. Ayrca, zellikle iirlerine ustalk-la yerletirilmi olan anlam katlar da onu arkl okuyucu kitlelerinin ok sevmesini sala-d. Divannn Trkenin en ok baslan ve en ok istinsah edilen rnei olmas bunun ka-ntdr. Yine bu zellii yznden o, her devirde btn airlerin etkilendii ve mutlaka bireyler ald tkenmez bir iir hazinesidir. Fuzul, btn nazm ekillerinde olduu kadarkaside ve gazellerinde de esiz bir airdir.

Yzyln banda, Sultan II. Bayezit devrinde stanbula gelen Zat, yeterli renimi deolmad hlde, yetenei sayesinde 30-40 yl boyunca btn airlerin hocas, yol gsteri-cisi olmutur. Yzyln ortalarna doru kendini kabl ettiren Hayal Bey, Kanuni SultanSleymann en gzde airlerindendir. Hayal Beyden sz almken yetitii Rumeli co-rayasndan, zellikle de doduu Vardar Yenicesinden bahsetmek yerinde olacaktr. Ru-meli duyu tarznn Osmanl iiri iinde belirginlemesinde Yeniceli airlerin katks g-zard edilemez. Yeniceli airlerin banda Usul (.1538) gelir. Rumelide Glenliin tem-silcisi ve Nesimnin takipisi olarak muhitinin beklentilerine uygun bir dille iirler syle-mitir. Yaad muhitin gzelliklerini anlatt ehrengizi, ara sra hece lsn de kul-lanarak yazd iirleri onun yerlilik arzusunu yanstmaktadr. Nesimnin gazellerindekilirizm ile Yunusun iirlerindeki sadelii Rumeli duyarlnda birletirip bir divan olutu-racak kadar iir sylemitir. Usul Divan yaymlanmtr.

XVI. yzyl Rumeli corayasnda yaln kat bir tasavvu anlaynn olmad bilinmek-tedir. Bunun doal sonucu olarak arkl mistik eilimlerin temsilcileri ve takipileri aynmuhitte yetimilerdir. Bunlardan biri de nl Mevlev eyhi Yusu- Sinekn kardeiHayretdir (.1535). Caer mezhebine mensubiyeti, Kalenderlerin hayat tarzlarna ya-kn duruu ve hatta benimsediini gsteren beyitlerinden tr Saevi-Osmanl mcade-lesiyle ayran i-Snn anlayn Snn taraarlarnca yeteri kadar gvenilmeyen bir airolmutur. Bu gvensizlik ortamn hemerisi Hayal de Hayretnin aleyhine kullanmtr.

Yeniceli airlerden biri de iirlerine nazire mecmualarnda rastlanan gehdir (.1557). Bir sre donanmada Piyale Paann hizmetinde altktan sonra mderrislik vekadlk yapmtr. zellikle denizcilik ve gemicilik terimleriyle rd orijinal kasidesi,ok tannm ve devrinden balayaraktanzirve tahmis edilmitir.

Vardar Yeniceli, hatta corayay biraz genileterek sylersek Rumelili airler, konula-rn ilerken yaplan benzetmelerde, kullanlan mecazlarda evrenin ve yerli unsurlarn i-ire girmesine daha ok zen gstermilerdir. Bu zellikler de XVI. yzyl iirine daha yer-li bir nitelik kazandrmtr. phesiz btn corayaya yaylan bu zellik, yukarda, er-evesi izilen yre airlerinde; dilde sadelik ve doallk, evre ile ilgili tasvirler eklin-de daha ok yer almtr. Bunda snrlarda yerlemi aknc beylerinin ve aknclk gele-neinin biimlendirdii anlayn etkisi vardr. Aknc muhitlerinde yetien airler, sava-

a gidecek gazilerin beklentilerine uygun, dervie ve daha sade syleyii tercih etmiler-dir. Akncln XVII. yzyldan itibaren etkinliinin azalmaya yz tutmasyla Rumelideair saysnn azalmas da bu kurumun nasl bir sanat patronajl yaptnn ak gster-gesidir. Bu yzdendir ki Rumeliye has bu yeni koruyucular; yani aknc beyleri etran-da ok sayda bilim adam, mutasavv, air ve aydn toplanmtr. Yenicede byle bir or-tam iinde yetitikten sonra stanbula gelip sarayn dikkatini eken Hayal de gazel airiolarak dikkat ekmitir. Gazellerinde tasavvui ak ilemitir. Kletsiz syleyii, rindliive derinliiyle, Bak yetiip devrin iirine hkim oluncaya kadar Osmanl iirinin en b-yk airi saylmtr.

Yzyln son krk ylnda ise iir tahtna Bak oturmu ve tartmasz devrin sultan-uaras olarak hkmn srdrmtr. Anadolu sahasnn en byk airi saylan Bak,

hem kaside, hem de gazelde stattr. Kasidelerinde canl tabiat manzaralar grlr; bu i-irlerde muhteem bir ahenk ve ihtiam vardr. Ama Bak asl nn gazelleriyle yapmtr.


19/175


Gazelleri rind bir eda ile dnya akn anlatan, iir teknii salam, itina ile ilenmi rnek-lerdir. Bak neesi, cokunluu ve rindliiyle Nedimi hazrlayan airdir.

Bu byk isimlerin etkisi altnda gelien XVI. yzyl iirinde kaside ve gazelde bal-ca u airleri gryoruz. Yavuz Sultan Selimin Trabzondayken musahibi ve hocas olanHalim (.1517), ayn yllarda yaayan Ah Benli Hasan (.1517), Nacak Fzl diye anlanNihan (.1519), Bihit Sinan elebi (.1520), Tali Mehmed elebi (.1516) yzyln ba-nda yani I. Selim devrinde yaam airlerdir. Hayal Abdlvehhab elebi (.1523) de Ya-vuz Sultan Selimin maiyetinde bulunmu airlerdendir. Trabzondan beri Sultan Seliminhizmetinde olan Revan (.1523) de devrinin byk airlerinden saylmtr. Gazelleri heparap, meyhane ve rintlik zerinedir. Scdnin de Revan gibi rindne ve araptan szeden gazelleri vardr. Figan (.1532), Kanuni devrinin usta airlerindendir. Hem kaside,hem gazel sylemitir. ehzade Mustaa ve Sadrazam brahim Paa iin syledii kaside-leriyle tannmtr. Kanuni devri eyhlislamlarndan, ilim adam ve tarihi olarak bykn sahibi Kemal Paazade emsettin Ahmet (.1534) iirle de uraan, mesnevi yazan oknl bir kiidir. Divan vardr. Bu devir airlerinden Yusu- Sinekn kardei Hayret(.1534), hacimli bir divann sahibidir. Hem tasavvu hem de dnya akn iledii gazel-leriyle tannmtr. Devrin bir baka airi, Fatih devrinde Kanuni Sultan Sleyman devribalarna kadar yaayan Sagar Kazzz Ali de hem gazelleri hem de msiki bilgisiyle tann-mtr. Devrin, zari, ho sohbet ve nktedan airlerinden shak elebi (.1536), dildeiir sylemitir. Nihal Caer elebi (.1542 ) zeki, latieci ve nktedan bir insand. Amaok kez latieleri hicve dntnden bir yerde duramamtr. Yzyln ilk yarsnda Zat(.1546), doutan getirdii iir yeteneiyle btn airlerin hocas, ustas olmutur.

Edirneli Nazm (.1554) ise Trk edebiyatnda en ok gazel yazan airdir. Btn na-zm ekilleri, edeb sanatlar ve aruz kalplarna rnek vermek maksadyla saysz iir yaz-mtr. Kendinin de dedii gibi 7777 gazeli vardr. Ama estetik bakmdan deerlendirildi-

inde bunlarn ok deerli olduklar sylenemez (Kksal 2001). Sultan II. Selim devri ba-nda len Bursal Rahm (.1567), tezkirecilerin ok vdkleri bir airdir. Ahenkli bir an-latm, parlak hayalleri vardr. Bursal bir baka air Celil (.1569) de Rahm gibi gazelle-ri ve mesnevileriyle tannm airlerdendir. Divan ve Gl-i Sad-bergi vardr. Devrinin ta-nnm bilginlerinden Fevr (.1570-71), ilm eserleri yannda kaside ve gazelleriyle de ta-nnm bir airdir. Devrinde daha ok mesnevileriyle n yapm olan hamse sahibi YahyaBey (.1582)in 34 kaside ve 515 gazelinin bulunduu byk bir Divan vardr. lm eser-leri yannda iir de syleyen Nev (.1599), Bak ve Hayalden sonra Anadoluda yzylnbyk airi saylmtr. Dili przsz, iir teknii mkemmeldir: Sadelik iinde canl tas-virleri ve parlak hayalleri vardr. 50 kaside ve 559 gazel sylemi ve devrinde ok beenil-mitir. Gelibolulu Mustaa l (.1600), deiik konularda pek ok eserin sahibi ve zellik-

le iyi bir tarih yazardr. Bunun yannda, ok kaside ve gazel sylemi, bunlar drt Trk-e ve bir Farsa divanda toplamtr. l, ada Nazm, Muhibb ve Zatnin ardndanTrkenin en ok iir syleyen drdnc airidir. Yzyln son byk air Badatl Ruh(.1606), sade bir dille, ssten ve sanat gsterisinden uzak gazeller yazm olmasna ra-men terkib-bendi ile tannr.

Divan iiri gelenei iinde kltr ve eitim seviyesi yksek evrelerin dnda divan es-tetiine uygun iirler syleyen mmi airler de yetimitir. mmilii mahlas olarak kulla-nan mm Sinan (.1551-52) gibi airlerin dnda Cemil, Ray, Talib, Siyab, Enver (.1547), Mereb (. 1554-55), Bidar (. 1560-61) ve Valih klasik iirin estetik llerineuygun iirler sylemilerdir (Kurnaz 1993:367-391). Diyarbakrl Cemil, Hu, Enver gibiokuma-yazma bilmeyen kiilerin gazeller sylemesinde bir retim ve intikal sistemi ola-

rak mek geleneinin ve nazireciliin etkisi vardr.


20/175


21/175


zet

XVI. yzyl Osmanl padiahlarnn kltr ve sanat

hayatnn gelimesindeki yerini belirleyebilmek,

XVI. yzylda Trk edebiyat Osmanl Devleti, Saevi

Devleti ve Babrn kurduu Trk-Hint mparatorlu-

unun egemenliindeki ok geni corayada varl-

n srdrr. Osmanl padiahlarndan II. Bayezit, Ya-

vuz Sultan Selim, Kanuni Sultan Sleyman, Sultan II.

Selim ve Sultan III. Murat; Saevi devletinin kurucusu

ah smail ve Trk-Hint mparatorluunun kurucusu

Babr ah, sadece bilim ve sanat adamlarn himaye

etmekle kalmazlar, kendileri de eserleriyle dnemin

airleri arasnda sekin yer edinirler. Siyasal mcade-

lelere ramen Osmanl corayasnn dndaki He-rat ve Tebriz bata olmak zere ran ve Orta Asyadaki

merkezlerle kltrel alveri devam eder.

Fatih Sultan Mehmet zamannda bir bilim ve sa-

nat merkezi haline gelen stanbul, XVI. yzyln pa-

diah ve dier yneticilerin katksyla bu konumu-

nu pekitirir. Kanuni dneminden itibaren dier sa-

nat dallarnda olduu gibi edebiyatta da gelenek tam

anlamyla oturur. Osmanl sultan ve ehzadeleri bilim

ve sanatn geliimi iin ynetici olarak yklendikle-

ri sorumluluklarn yan sra himaye ettikleri baz sa-

nat dallarnda yetenekleri dorultusunda eser retir-ler. yle ki padiahlardan II. Bayezit (Adl), Yavuz Se-

lim (Selim), Kanuni Sleyman (Muhibb), II. Selim

(Selim), III. Murat (Murad); ehzadelerden Cem,

Korkut (Harim), Mustaa (Muhlis), Bayezit (ah)

ayn zamanda, tannm airlerdir. Dier Osmanl a-

irlerinin iirleriyle boy lebilecek nitelikte rnler

ortaya koyarlar.

XVI. yzyl Osmanl kltr merkezlerini ve edebiyat

muhitlerini tanmak,

stanbul bata olmak zere Osmanl Devletinin eskibakentleri Bursa ve Edirne, ehzadelerin grev yap-

tklar Konya, Amasya, Manisa, Trabzon ve Ktahyada

edebiyat muhitleri oluur. XVI. yzylda Sultan II.

Bayezitin ehzadesi Abdullah, Kanuninin ehzade-

leri Bayezit ve Selimin sancakbeyliklerinde Konya;

ehzade II. Bayezit, onun olu ehzade Ahmet, Ka-

nuni Sultan Sleymann olu Mustaann sancak-

beyliklerinde Amasya; Sultan Bayezitin ehzadeleri

Korkut ve Mahmud; ehzade Sleyman (Kanuni) ve

oullar ehzade Mehmet, ehzade (II.) Selim, Sultan

Selimin ehzadesi Sultan III. Murd devirlerinde Ma-nisa; Yavuz Sultan Selimin ehzadeliinde Trabzon

ve Kanuninin ehzadeleri Sultan Bayezit ve Sultan II.

Selimin sancakbeyliklerinde Ktahya, Anadoluda bi-

rer ilim sanat ve edebiyat merkezi hline gelir.

Sultan Bayezit ve Yavuz Sultan Selim devri kazasker-

lerinden Meyyedzade Abdurrahman, Taczade Caer

elebi; Kanuni Sultan Sleymann sadrazamlarndan

Remz mahlasyla iirler de yazan Pir Mehmed Paa,

brahim Paa, airleri azla sevmedii hlde yine de

onlardan yardmlarn esirgemeyen Rstem Paa, ey-

hlislam ve byk ilim adam Kemal Paazade, kazas-

ker Kadr elebi, deerdar skender elebi, nianc

Celalzade Mustaa elebi ve Ktib mahlasyla iirle-

ri de olan kapudn- dery Seyd Ali Reis konaklarn-da sk sk toplantlar dzenleyen, airleri, musik usta-

larn evrelerinde toplayan devlet bykleridir. Bu-

ralarda kmeleen sanatkrlar hem byklerin tevik

ve yardmlarn grmler, hem de yzyl edebiyat-

nn ve kltrnn gelimesinde yararl olmulardr.

Bu merkezlerde ok sayda air yetiir. Yavuz Sul-

tan Selim adna Selimnameler, Kanuni Sultan Sley-

man adna Sleymannameler yazlr. Balca Selim-

name yazan airler unlardr: shak elebi (.1573),

Ke (.1525), dris-i Bitlis (.1521 ), Kemal Paa-

zade (.1534), Cellzade Mustaa elebi (.1567),kr, Scud, ir, Eday ve Hoca Sadettin. Selimna-

meler, Sleymannamelerin yazlmasnda esin kayna

ve rnek olur. Bu yzden muhteva bakmndan ben-

zerlikler gsterirler. Trk edebiyatnda elli civarnda

Sleymanname yazlr. Ferd (.1525), ems Ahmet

(.1580), Nev (.1599), Hadid (.1559) ve Gubar

(.1566) balca Sleymanname yazan kiilerdir.

Rumeli corayasnda ise edeb muhitler byk l-

de aknc beylerinin himayesinde geliir. Akn-

c aileleri olan Mihaloullar, Turhanllar, Yahyallar

ve Malkooullar birer ynetici olarak evrelerindedaha ok air olmak zere eitli sanatlar bulun-

durmaya zen gsterirler. Bu aknc beylerinin stan-

bul modeline gre tasarlanm birer bakentleri vard.

Nitekim Evrenosoullar Vardar Yenicesini, Mihalo-

ullar Plevneyi, Turhanllar ise Moray kendileri iin

merkez semilerdir. Rumeli corayasndaki bu mer-

kezlerde yetien Hayal, Usul, Hayret, geh, Talca-

l Yahya ve skpl shak elebi gibi airler Osmanl

iir diline sadelik ve doall, syleyi rahatln kat-

mlardr.

1

2


22/175


XVI. yzyl Osmanl edebiyatnda grlen eilimleri

ve balca temsilcilerini tanyp deerlendirmeler

yapabilmek.Osmanl kltr merkezlerinde XVI. yzyl boyun-

ca usta airler ve byk nesir yazarlar yetiir. air

saysnda byk artla karlalmasna ramen

asra damgasn vuran iir ustalar Bak, Fuzul ve

Hayaldir. Bata Bak olmak zere pek ok airi yeti-

tiren Zat, Edirneli Nazm, Muhibb mahlasyla iirler

syleyen Kanuni ve hemen her trde eser yazm Ge-

libolulu Mustaa l dnemin en retken gazel airle-

ridir. Mustaa Ali iirlerini drt Trke ve bir Farsa

divanda toplamtr. Divanlarna Varidatl-Anka ve

LayihatI-Hakka gibi zel adlar vermitir.XVI. yzyl iirinde kaside ve gazelde balca u a-

irleri gryoruz. Halim, Ah Benli Hasan, Nihan,

Bihit Sinn elebi, Tli Mehmed elebi yzy-

ln banda yani I. Selimdevrinde yaam airlerdir.

Hayal Abdlvehhb elebi ve Trabzondan beri Sul-

tan Selimin hizmetinde olan Revan de devrin byk

airlerindendir. Kanuninin uzun ve istikrarl yne-

timinde pek ok usta air yetiir. Kanuni devri ey-

hlislamlarndan, ilim adam ve tarihi olarak byk

n sahibi Kemal Paazade emsettin Ahmet, iirle de

uraan, mesnevi yazan ok nl bir kiidir. Devrin

bir baka airi, Fatih devrinden Kanuni Sultan Sley-

man devri balarna kadar yaayan Sagar Kazzz Ali

de hem gazelleri hem de msiki bilgisiyle tannm-

tr. Nihal Caer elebi de zeki, latieci ve nktedan

bir airdir. Sultan II. Selim devri banda len Bur-

sal Rahm, tezkirecilerin ok vdkleri bir airdir.

Ahenkli bir anlatm, parlak hayalleri vardr. Bursa-

l bir baka air Celil de Rahm gibi gazelleri ve mes-

nevileriyle tannm airlerdendir. Devrinin tannm

bilginlerinden Fevr, ilm eserleri yannda kaside ve

gazelleriyle de tannm bir airdir. lm eserleri ya-

nnda iir de syleyen Nev; Bak ve Hayalden sonra

Anadoluda yzyln byk airi saylmtr. Yzyln

son byk airi Badatl Ruh ise daha ok terkib-

bendi ile tannr.

Divan iiri gelenei iinde kltr ve eitim seviyesi

yksek evrelerin dnda divan estetiine uygun iirler

syleyen mmi airler de yetiir. mmilii mahlas ola-

rak kullanan mm Sinan gibi airlerin dnda Cemil,

Ray, Talib, Siyab, Enver, Mereb, Bidar ve Valih

klasik iirin estetik llerine uygun iirler syler.

XVI. yzyl airleri arz lsn mkemmel bir d-

zeyde kullanmakla birlikte hece lsn de denerler.

Meal, Usul, Zai, k elebi, Fevr, Murad mahla-syla iirler syleyen Sultan III. Murat baz iirlerinde

hece lsn kullanrlar.

Divan iirinde usta-rak ilkisinin ve bakalaryla

boy lmenin gstergesi olan nazireler iin msta-

kil mecmualar tertip edilir. Bu yzyln ilk mecmua-

s Eridirli Hac Kemal tarandan 1512 ylnda d-

zenlenen Camin-Nezair adndaki hacimli eserdir.

Hac Keml eserinde 266 aire ait 3170 iiri toplam-

tr. kinci nazire mecmuas, Edirneli Nazmnin 1523

ylnda topladMecman-Nezairdir. Nazm, eserin-

de 243 aire ait 3356 nazireyi toplam ve hemen hergazele sylenmi nazirelerin sonuna bir de kendi na-

ziresini eklemitir Pervane b. Abdullahn, 1560 yln-

da meydana getirdiiMecmua-i Nezairadndaki ese-

rinde, 525 airin 7360 naziresi vardr.

3


23/175


Kendimizi Snayalm1. XVI. yzyl Osmanl padiahlarnn adlar ile mahlaslar aa-

da verilmitir. Hangi seenekte doru eletirme yaplmtr?

a. Kanuni Sultan Sleyman-Avnb. II. Bayezit-Adl

c. Yavuz Selim-lham

d. III. Murat-Faris

e. II. Selim-ah

2. II. Bayezit Amasyada grev yapt srada muhitinde bulu-

nan baz bilgin ve sanatlar, padiah olduunda stanbula ta-

m ve himaye etmitir.

Aadaki seeneklerden hangisinde bu bilginlerin ad verilmitir?

a. Hoca Sadettin-Muhyittin Eendi

b. Karaman Mehmed-Hoca Sadettin

c. Zembilli Ali Eendi- Meyyedzade Abdurrahman

d. bn-i Kemal- Seydi Ali Reis

e. Meyyedzade Abdurrahman-Caer elebi

3. Konanda bilgin ve sanatlar himaye etmesiyle ve

Ktib mahlasyla syledii iirleriyle tannan XVI. yzyl Os-

manl devlet adamnn ad aadakilerden hangisinde doru

verilmitir?

a. Rstem Paa

b. brahim Paa

c. Seydi Ali Reis

d. skender Paa

e. Ebussuud Eendi

4. Divan iirinde en okgazel syleyen airler aadakiler-

den hangisidir?

a. Muhibb-Zt-Edirneli Nazm

b. Edirneli Nazm-Halim-Bak

c. Adl-Zt-shak elebi

d. Hatem-Muhibb-Zat

e. Nev-Bak-Edirneli Nazm

5. Aadaki seeneklerin hangisiRumelili airlerin iirle-

rinde grlen ortakzelliklerden biri deildir?

a. Sadelik

b. Yerlilik

c. Tasavvu coku

d. tenlik

e. Tarih drme

6. Aadakilerden hangisi birden azla divan tertip ederek,

ayr ayr adlandrmtr?

a. Gelibolulu Alib. Nev

c. Bak

d. Badatl Ruh

e. Hayal

7. Aadakilerden hangisi biyograi kitaplarnda okuma-

yazma bilmedii sylenen airler arasnda saylmaz?

a. Siyab

b. k elebi

c. Enver

d. Merebe. Bidr

8. Aadaki divan airlerinden hangisi hece lsyle iir-

ler yazmtr?

a. Bak

b. mid

c. Nev

d. Usul

e. Zt

9. Nazire mecmuas dzenleyenlerle eserleri aadakilerin

hangisindeyanl eletirilmitir?

I. Eridirli Hac Keml Mecmua-i Nezair

II. Edirneli Nazm Mecman-Nezair

III. mer b. Mezd Mecmuatn-Nezair

IV. Pervane b. Abdullah Camin-Nezir

V. Budinli Hisal Metalin-Nezair

a. I ve IV

b. I ve V

c. II ve III

d. II ve IV

e. III ve V

10.Aadaki nazire mecmualarndan hangisi XVI. yzyl-

dan nce dzenlenmitir?

a. Camin-Nezair

b. Mecman-Nezair

c. Mecmuatn-Nezair

d. Mecmua-i Nezair

e. Metalin-Nezair


24/175


Kendimizi Snayalm Yant Anahtar1. b Yantnz yanl ise Osmanl Padiahlar ve iirleri

konusunu yeniden gzden geiriniz.

2. e Yantnz yanl ise Osmanl Padiahlar ve iirlerikonusunu yeniden gzden geiriniz.

3. c Yantnz yanl ise Edeb Muhitler ve Hamiler ko-

nusunu yeniden gzden geiriniz.

4. a Yantnz yanl ise Divan airleri konusunu yeni-

den gzden geiriniz.

5. e Yantnz yanl ise Divan airleri konusunu yeni-

den gzden geiriniz.


den gzden geiriniz.

7. b Yantnz yanl ise Divan airleri konusunu yeni-

den gzden geiriniz.8. d Yantnz yanl ise Divan airleri konusunu yeni-

den gzden geiriniz.


den gzden geiriniz.

10. c Yantnz yanl ise Divan airleri konusunu yeni-

den gzden geiriniz.

Sra Sizde Yant AnahtarSra Sizde 1

Osmanl sultan ve ehzadeleri bilim ve sanatn geliimi iinynetici olarak yklendikleri sorumluluklarn yan sra hi-

maye ettikleri baz sanat dallarnda yetenekleri dorultusun-

da eser retirler. yle ki padiahlardan II. Bayezit (Adl), Ya-

vuz Selim (Selim), Kanuni Sleyman (Muhibb), II. Selim

(Selim), III. Murat (Murad); ehzadelerden Cem, Korkut

(Harim), Mustaa (Muhlis), Bayezit (ah) ayn zamanda da

tannm airlerdir. Dier Osmanl airlerinin iirleriyle boy

lebilecek nitelikte rnler ortaya koyarlar.

Sra Sizde 2

Hamilik, sanat-saltanat ilikisinin karlkl memnuniyetedayanan boyutudur. Hami, Osmanl toplumu gibi stat ve

mertebelerin mutlak egemen bir hkmdar tarandan belir-

lendii bir toplumda, sanatnn belli bir kltr erevesinde

sanatn iade edebilmesine yardmc olan kiidir. Geni kitle-

lerin okuma-yazma imknlarna erimedii dnemlerde sa-

natlar, iktidar ve sekin snn himayesine muhta idi. k-

tidar sahipleri de sanat ve bilim adamlarnn ithaaryla y-

celtilirdi. Bu karlkl iliki, her iki taran estetik beeni d-

zeyini de belirler ve bir bakma ortak paydada buluturur-

du. Sadece Osmanl toplumunda deil, ayn dnemde hem

Douda hem de Batda hamilik sistemi belli bir gelenek iin-

de varln srdrmtr. Osmanl ncesindeki Trk ve s-lam devletlerinde de hamilik sistemi vardr.

Sra Sizde 3

XVI. yzyl Osmanl yneticileri ve brokratlar dier sanat

dallaryla da yakndan ilgilenmi olmakla birlikte daha ok,iir syleyerek dnemin airleri arasnda sekin yer edinmi-

lerdir. Klasik tarz, Bak ile zirveye ulamtr. Dier yandan

Rumelili airler, dilde sadelik ve tabiilik, evre ile ilgili canl

tasvirler ve tasavvui heyecanla divan iirine katk salam-

lardr. Yerlilik arzusu tayan airler, gnlk konuma dilinin

scakln atasz ve deyimlerle rl syleyileriyle iire

katmlardr. Gelenein elverdii lde arkl araylara giri-

en airler, Trk dilinin btn imknlarn kullanarak ahenk-

li bir iir dili yaratmlardr. Kimi airler hece lsyle iir

sylemilerdir. Nazirecilik yaygnlam ve nazire mecmua-

lar dzenlenmitir. Nazire geleneinin doal sonucu olarakokuryazarl olmayan airler, divan iirinin estetik kurallar-

na uygun iirler sylemilerdir.

Yararlanlan KaynaklarArslan, M. (2009). Osmanl Saray Dnleri ve enlikleri, s-

tanbul: amlca Basm Yaynlar.

elebiolu, . (1994). Kanuni Sultan Sleyman Devri Trk

Edebiyat, stanbul: MEB Yaynlar.

Durmu, T. I. (2009). Tutsan Elini Ben Fakrin. stanbul: Do-

an Kitap Yaynclk.

nalck, H. (2003). air ve Patron-Patrimonyal Devlet ve Sa-

nat zerinde Sosyolojik Bir nceleme. Ankara: Dou-Bat

Yaynlar.

pekten, H. (1996). Divan Edebiyatnda Edebi Muhitler. stan-

bul: MEB Yaynlar.

sen, M. (2009). Varaym Gideyim Urumeline. stanbul: Kap

Yaynlar.

sen, M. (2010), Tezkireden Biyografiye. stanbul: Kap Yaynlar.

sen, M.-Bilkan, A. F. (1997). Sultan airler. Ankara: Aka

Yaynlar.

Kksal, M. F. (2006). Sana Benzer Gzel Olmaz-Divan iirin-

de Nazire. Ankara: Aka Yaynlar.Kurnaz, C. (1999). Trkiye-Orta Asya Edeb likileri. Anka-

ra: Aka Yay.

Kurnaz, C. (2005). Halk iiri ve Divan iirinin Mterekleri.

Ankara: Gazi Kitabevi.

entrk, A. A.-Kartal, A. (2010). Eski Trk Edebiyat Tarihi.

stanbul: Dergh Yaynlar.

entrk, A. A. (1998). Yahya Bein ehzade Mustafa Mersi-

yesiyahutKanuni Hicviyesi. stanbul: Enderun Kitabevi.

Trk Edebiyat Tarihi. (Editr: Talat Halman vd.), Ankara:

Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar.


25/175


26/175

2Amalarmz

Bu niteyi tamamladktan sonra;Azeri sahas Trk airlerinin klasik dnem iindeki yerini belirleyebilecek,aatay sahas Trk airlerini ve eserlerini tanyabilecek,ah smail ve Babr ah bata olmak zere Osmanl sahas dndaki Trk air

ve yazarlarnn eserlerine dair deerlendirmeler yapabileceksiniz.

Anahtar Kavramlar

indekiler

XVI. Yzyl Trk EdebiyatAzeri ve aatay Sahas TrkEdebiyat

GR AZERSAHASITRKEDEBYATI AATAYSAHASITRKEDEBYATI

Azeri brahimGlen ahsmail(Hatay) Eman

aatay Babrah KmrnMirza BayramHan



27/175

GRXV. yzyln sonunda Bat Ouzca (Osmanl rkesi) ve Dou Ouzca (Azeri rke-si) olmak zere iki kola ayrlan Bat rkesi, XVI. yzyldan itibaren kurallar byk l-de oturmu iki ayr yaz dili hline gelir. Fuzul bata olmak zere pek ok air yetiir.Dou rkesi ise XV. yzylda Ali ir Nevaynin olaanst katksyla biimlenen aa-tay edebiyat erevesinde varln srdrr. XVI. yzylda aatay edebiyat, Nevay et-kisiyle eser veren airlerin yan sra Kuzey Hindistanda bir devlet kurmay baaran Babrah tarandan temsil edilir. Siyasal atmalara ramen kltr ve sanat alannda alveridevam eder. Azeri sahas, hem coraya hem de rkenin edeb dil olarak kullanm ba-kmndan Osmanl ve aatay edebiyatyla baz ortak zellikler tar ve bir bakma aradakpr ilevi stlenir.

AZER SAHASI TRK EDEBYATIXV. yzylda Karakoyunlular (1351-1469) ve Akkoyunlularn (1340-1514) egemenliindebulunan Azeri sahas, deiik din-mistik tecrbelerin bir arada yaad, birbirinden et-kilendii ve zaman zaman siyasal otoriteye eklemlenerek, bazen de siyasallaarak otorite-yi devralmak suretiyle egemenlik salad bir blgedir. Bu coraya, XVI. yzyldan itiba-ren Saevilerin egemenliine gemi olmasna karn baz merkezlerin Osmanl ve Saeviynetimleri arasnda el deitirdii bilinmektedir. yle ki rk edebiyatnn en byk airiFuzul (.1556), yaad Badat ve evresinin Akkoyunlu, Saevi ve Osmanl ynetimi ara-snda nasl el deitirdiine tanklk etmi ve bu devletlerin yneticileriyle iliki kurmutur.

XVI. yzylda yalnz Azeri sahasnn deil, btn rk edebiyatnn en byk airler-den biri olan Fuzul yetimitir (Fuzul hakknda 3. nitede ayrntl bilgi bulacaks-nz). XVI. yzylda Azeri sahas klasik rk edebiyatnn Fuzulden sonra en nemli tem-silcisi, Hatay mahlasyla iirler syleyen ah smaildir.

ah smail seviyesinde olmasa bile Saevi hanedan arasnda rke iir syleme gele-nei ah ahmasb ve San mahlasyla iirler syleyen ah Abbas tarandan srdrlm-tr. ah Abbas dneminden itibaren Erdebil ekkesinin gebe ruhunu kanatlandran ta-savvu anlay, Saevi muhitlerinde bsbtn terk edilerek iir, iiliin Saevi yorumunu(gulat) yaymak iin bir vasta olarak kullanlmtr. Bu dnemde rke syleyen airlerarasnda iirini bu dorultuda kullanan ok ilgin bir air, aslen Bayburtlu olan Muham-med Eman (.1608)dir. ah ahmasp ve ah Abbas zamannda Osmanl-Saevi savala-

rna katlan Eman, hem hece hem de aruz lsn kullanaray syledii rke manzu-melerinde ar i dncelerini iade etmitir.

Azeri ve aatay Sahas TrkEdebiyat


28/175


XVI. yzyln balarna kadar bir tarikatn temsilcisi satyla aaliyet gsteren Erde-bil ekkesinin nl eyhleri, daha sonra siyasal amalarna ulatklarnda, mezhep ay-rmasnn neticesi olarak Snni sanatkrlara ve tasavvu erbabna hayat hakk tanma-mlardr. Bunun sonucu olarak Saevi muhitlerinde dlanan sanatkrlar, daha rahat ne-es alabilecekleri Hint ve Osmanl saraylarna ynelmilerdir. XVI. yzyla kadar Azeri sa-hasndaki tasavvu edebiyatnn geliiminde ebuster, Muhyittin Arabi, Mevlana ve Fe-ridttin Attarn grleri etkili olur. ebusternin Glen-i Razadl eserine yazlan erh-ler, pek ok ilm tartmaya zemin hazrlayan Fss, ilhamn tazelemek isteyen her sui-nin bavurduu Mesnevi veMantkut-Tayrbu corayadaki tasavvu edebiyatn biim-lendirir. Azeri sahasndaki kltr ve sanat hayatn Mevlevlik derinden etkiler. Hurui-lik ve Mevlevliin etkileri XVI. yzylda da srmesine ramen siyasal dnme ura-yan Erdebil ekkesi btn mistik oluumlar bastrarak Saevilii egemen klmtr. Erde-bil ekkesinin eyhi ve Saevi Devletinin kurucusu ah smail ile onun egemenliindekicorayadan Kahireye gmek zorunda kalan brahim Glen bu yzyln en byk a-irleri olarak tannr.

ah smail (Hatay)Erdebil ekkesinin eyhi ve Saevi Devletinin kurucusu ah smail, 23 Eyll 1486 tari-hinde Erdebilde domutur. Babas Saevi eyhi Haydar, annesi ise Akkoyunlu hkmda-r Uzun Hasann kz Alemahdr. Henz iki yandayken babas eyh Haydar, Grcistanadzenledii aknda irvan hkmdar Ferruh Yesar tarandan ldrlr (1488). Ak-koyunlu Yakup, yeenleri smail, Sultan Ali ve Seyyid brahimi iraz valisi Mansur BeyPurnaka gndererek stahr Kalesinde hapsettirir. Sultan Yakupun lmnden sonra(1490), onun haleferi arasnda kan kargaa ortamnda iktidar ele geiren Rstem Bey,Saevilerin desteini almak iin eyh Haydarn oullarn serbest brakmakla kalmaz, Sul-

tan Aliyi Erdebile hkim tayin eder. Ancak Sultan Alinin Akkoyunlu Baysunguru yene-rek nuz kazanmas Rstemi kukulandrr. Sultan Alinin zerine asker sevk ederek l-drtr (1493). eyh Haydarn mritleri smail ve kardei brahimi Gilan hkimi HasanHann yanna gtrrler. Orada korunan smail, bir yandan da Lala Hseyin Beyin gze-timinde eitimini srdrr. Btn takibata ramen smaili ele geiremeyen Rstem Bey,Akkoyunlu ehzadeleri arasndak iktidar mcadelesi neticesinde Akkoyunlu Gde Ahmettarandan ldrlr (1497). Bylece karsnda gl bir otoritenin kalmadn anlayansmail, dedesi Uzun Hasann mirasn devralmann zamannn geldiini dnerek m-ritlerini etranda toplayp Erdebile doru harekete geer. Bu arada Akkoyunlu ehzade-leri arasndaki kavga iyice hzlanr. Elvend Bey devletin kuzey, Murat Bey ise gney bl-gesinde egemenliklerini srdrmeye balar. Bu srada atalarnn intikamn almak zere

Ferruh Yesar ortadan kaldran smail, sonra stne ordu gnderen Akkoyunlu Elvendiyenerek ebrizi ele geirir ve ta giyerek h unvann alr (907/1502). Akkoyunlu ege-menliine son veren ah smail, lkesinin snrlarn geniletmek, grlerini yayabileceiemniyetli bir ortam oluturmak iin giriimlerde bulunur. Batsndaki Osmanl Devletinive dousundaki zbekleri tehdit edecek konuma gelir. zbeklerden eyban Han ma-lup ederek ldrr (1509). Osmanl sultan II Bayezitle aralarnda balayan gerilim, Ya-vuz Sultan Selimin aldran Seeri ile neticelenir (23 Austos 1514). aldran yenilgisi-nin ardndan yeni bir seere kmak iin kendisinde g bulamayan ah smail, 23 Mays1524 tarihinde lm, Erdebilde eyh Sainin yanna gmlmtr.

ah smail, eyhlii ve hkmdarlnn yan sra Hatay mahlasyla iirler sylemesi-ne ramen ada olan yazarlar, onun siyasal kiilii zerinde daha azla vurgu yaparlar.

Onun iin airlii hep ikinci planda kalmtr. Kaynaklarda onun hakknda verilen bilgi-ler, daha ok siyas kiilii zerinde younlar.


29/175

2. nite - Azeri ve aatay Sahas Trk Edebiyat 23

Hatay bir yandan siyasal mcadelesini srdrrken dier yandan da rke iirleriy-le ok geni kitlelere ideolojisini yaymay baaran bir airdir. Nesim, Habib ve kendi mu-hitinde olmamasna ramen Ali ir Nevayden etkilenerek rkenin en gzel gazelleri-ni yazmtr. Nesimden esinlenmesine karn Huru mecaz ve istiarelerini kullanmadaNesim kadar rahat deildir. Onun iirlerinde Hurulik, bir ideal olmaktan ok iire uy-gun sembolik diliyle vardr. Bu bakmdan Hataynin baz gazelleri Nesim Divannn yaz-ma nshalarnda da yer almaktadr.

air padiahlarn hemen tamamnn eserlerinde grlen msra ve beyit tekrar, aynredi etranda oluan benzetmelerin yinelenmesiyle Hataynin eserlerinde de karla-lr. Bununla birlikte pek ok rk airin Farsa yazd bir dnemde Hataynin ana diliy-le iirler sylemi olmas nemlidir. rkenin XVI. yzyldaki iade kabiliyetini ve h-kmdar bir airin lirik iirler sylemedeki ustaln gstermesi bakmndan Hatay Diva-n nemlidir.

Hatay, airlii kadar kltr ve sanat adamlarn himaye etmesiyle, yani patronaj ko-numuyla da Azeri edebiyatnn gelimesinde nemli bir yere sahiptir. Osmanl merkeziotoritesinin sarsld zamanlarda Anadoludan Akkoyunlu ve Saevi merkezlerine yne-len rkmenler, rke syleyen airler ve derviler ah smail dneminde (1501-1524)Saevi saraynda ilgi grmlerdir. rkenin edeb dil olarak Saevi saraylarnda grd- itibar, hi kukusuz ah smail sayesinde olmutur. Saevi saraylarnda Osmanl airle-rinin, mesela Baknin iirlerinin okunduu bilinmektedir. rke iirleriyle sadece Sae-vilerin temel unsurunu oluturan rkmenleri deil, Osmanl sahasndaki Alevi-Bektaizmreleri de etkilemitir. Yaad muhitin Seyyid Nesim ile ivme kazanan ve szl gele-nekten de beslenerek bir kvama ulaan iir dilini ok baarl bir biimde kullanan Hatay,din-mistik dncenin ideolojik dnmne eserleriyle de katkda bulunmutur.

ah smail, Hatay mahlasyla syledii Farsa ve rke iirlerle de Osmanl ege-

menliindeki rkmenler arasnda din-mistik dncesini yaymtr. yle ki zellikleAnadoluda kendi varlndan vazgeip ahn varlnda yok olmak arzusuyla Hatay mah-lasn kullanan dailerin ortaya koyduklar rnler, zaman iinde ah smailin iirlerininarasna karmtr. Bunun sonucunda cnk ve mecmualarda Hatay mahlasl, akat gereksyleyeni bilinmeyen iirlerin says artmtr. Ayrca Hatay Divan ok geni bir cora-yada ve arkl evrelerde okunduu iin ah smaile atedilen baz yazma nshalarda ba-ka airlere ait olabilecei muhtemel baz iirler bile gnmzdeki yaynlara Hatay mah-lasyla girmitir. (Ergun, 1946; Memmedov 1966; Birdoan 1991; smailzade 2004). yleki Hatay Divannn 1535 ylnda Mahmud Niapur tarandan istinsah edilen nshas ilestanbul Millet Ktphanesinde bulunan ve Sadeddin Nzhet Ergun tarandan yaymla-nan nsha arasndaki arklar, iki arkl airden sz ettirecek dzeydedir. Nitekim aratr-

maclar Hatayden deil, Hataylerden sz etmek gerektiini vurgulamlardr (Arslanou1992: 333-536; Koz, 2004: 184-217). zellikle hece lsyle yazlm Hatay mahlasl i-irlerin ah smaile ait olup olmad tartmaldr.

Hatay, ayn zamanda usta bir mesnevi airidir. zellikle Dehname adl mesnevisi ko-nusu, konunun ilenii bakmndan olduka dikkate deer bir eserdir.

EserleriHatay Divan: ah smailin en nemli eseri divandr. airin salnda divan tertip edipetmedii konusunda bilgimiz yoktur. Divann bu gn bilinen en eski tarihli nshas a-kent limler Akademisi arkiyat Enstits Ktphanesinde bulunmaktadr. Hatayninlmnden on bir yl sonra, 1535 ylnda ah ahmaspn saray hattatlarndan Mahmud

Niapur tarandan istinsah edilmitir. Bundan baka Hatay Divannn Paris, Londra,Vatikan, ahran, Aganistan, Berlin ve ebrizde nshalar mevcuttur (smailzade 2004:


30/175


19-29). Ayrca cnk ve mecmualarda Hatay mahlasl ok sayda iir bulunmaktadr (Koz2004: 184-217).

Hatay Divannn yazma nshalar Azerbaycan, ran ve rkiyedeki bilim adamla-rnca deerlendirilmitir. 1935de Selman Mmtaz, Erdebil nshasn esas alarakHatayDivann yaynlamtr. Daha sonra Hamid Arasl, Hatay Divanndan semeler yapmtr(1946). rkiyede Sadeddin Nzhet Ergun, stanbul Millet Ktphanesinde bulunan teknshaya dayanarakHatay Divann neretmitir (1946). Azerbaycanl bilim adamlarn-dan Azizaa Memmedov, Hatay Divannn nshalarn tespit etmek suretiyle karlatr-mal metnini nce Arap harferiyle (Bak 1966), daha sonra ayn almay kril harferiy-le yaymlamtr (Bak 1973). Nejat Birdoan, Azizaann bu nerindeki iirlere SadedinNzhet Ergunun yaynladklarn da ekleyerekHatay Divannn popler nerini yapm-tr (1991). brahim Arslanolu ise akent nshas ile dier nshalardaki arkllklar vecnklerdeki Hatay mahlasl iirleri dikkate alarak hazrlad ah smail Hatay ve Anado-lu Hatayleri, adl eserinde Hataylerden bahsetme gereini duymutur (1992). ran Azeri-lerinden Mirza Resul smailzade, yazma ve matbu nshalardaki btn iirleri, ah sma-il Safevi Klliyat, ad altnda toplamtr (2004). Son olarak Ekber N. Nece ve Babek Ca-vanir tarandan ah smail Hatyi Klliyat yaymlanmtr (2006).

Dehname: Hataynin mesnevi trnde yazd bu eser, Fars ve aatay edebiyatndarnekleri bilinen dehnamelerin (on mektup) Azeri sahasndaki ilk rneidir. air, bu ese-rini hezec bahrinin mef l mefiln feln kalbyla yazmtr. Baz msralarda bu vez-nin meln iln eln ( _ _ _ / _ . _ / . _ _ ) ekline dnerek sekt-i melih yapld- grlmektedir. Ak konusunun ilendii eser, yaklak 1500 beyitli olup 1506 ylnda,Hatay henz yirmili yalardayken tamamlanmtr. Hatay Divannn yazma nshalarn-da ve mevcut basklarnda bu mesneviye de yer verilmitir.

Nasihatname: Hataynin din grlerini anlatt t nitelikli kk bir mesnevidir.

air, 184 beyitli bu mesnevisini de arzun mefln mefln feln kalbyla yazmtr. Bumesnevi de Hatay Divannn yazma nshalarnda ve mevcut basklarnda yer almaktadr.

HATAYNN RLERNDEN RNEKLER

rnek 1 (Gazel)


31/175


32/175


rnek 4 (Mesnevi)Dehname

Sat- Glen-i BahrMef l mefiln feln

Mefln filn feln

145 K gitdi yine bahr geldi K gitti, yine bahar geldiGl bitdi v llezr geldi Gl bitti ve lale bahesi geldi

Kular kamus igna ddi Kularn hepsi igana baladIk od yine bu cna ddi Ak atei yine bu cana dt

Yer giydi kab-y Hzr-pn Yer, yeil elbisesini giydiCmle dile geldi leb-hamn Cmle suskunlar dile geldi

Servin yine dutd dmenin su Su, yine servinin eteini tuttuSu ste ohd hte k k Su stnde veyik ku ku diye tt

Gonca deheni emende handn emende goncann az aldGlmahdan enr ald dendn Glmekten narn dileri sald

150 Blbl ohd st- hicrn Blbl ayrlktan dem vurduDeryda dr old ebr-i nsn Nisan yamuru deryada inci oldu

Durna uuban hevya ddi urna uup havaya dt

Lain aluban ovaya ddi Lain alp ovaya dt

Alma aac dibinde sye Elma aac dibinde glgean eyler idi bulut da aya Bulut da ay ayplard

Yan yire dkdi ebr-i nsn Nisan bulutu yan yere dktBlbller ohd sad-hezrn Blbller saysz dem ekti

Mey besledi lle her varakda Lle her yaprakta arap rettiurrc kitb ohur tabakda ura onun stnde kitap okudu

155 Kum kum dir idi aada kumr Kumru aata kum kum der idiMest old benee idi hamr Meneke arap iti, sarho oldu

159 Niler ald suya girdi Niler soyunup suya girdiPrahenini bana brdi Gmleini bana brd

aylar buland yhd arhn aylar buland arkn yktBalar aac ggertdi hn Bahede aalarn dal yeillendi

Yz drl kab giydi emenler imenler yz trl elbise giydi

A donn giydi yasemenler Yasemenler ak elbiselerini giydi


33/175


rnek 5 (Mesnevi) Nasihatname

Mefln mefln feln

60 Yri k zine pe eyle Yr, ak zne meslek eyleYeter uza ikr ende eyle Yeter, uza dn

Bu demi ho gr ey cn Hakka kr it Ey can, bu zaman ho gr, Hakka kret.Bu ikrin terkin it var zge ikr it Bu ikri terk et, var baka ikir dn

Niye geldin ne getrdin cihne Cihana niye geldin, ne getirdinNe iletirsin ahret cvidne Ebedi ahrete ne iletirsin.

Ne idin lem-i vahdetde syle Syle, vahdet leminde ne idinBu kesret ivine ddn mi byle Bu okluk evine dtn m byle

64 Mun bildn ise irdn makma Bunu bildin ise makama erdinAhret menzili drs-selma Ahiret menzilin (ise) cennettir

93 Hasan Hseyni sev candan heme Daima Hasan ve Hseyini candan sevZihi devletl cn h bulua Ki devletli can ahla bulusun

ridi vade-i ahd-i Muhammed Muhammedin verdii szn zaman geldiZuhr ide zin Mehdi Muhammed Muhammed Mehdinin kendisi ortaya kar

98 Bu on iki imma kl eyvallah Bu on iki imama eyvallah eyleEger mmin isen yrnn Allah Mmin isen o zaman sevgilin Allah

121 Bu vechin tesri evrat ncil Bu yzn tesiri evrat ve ncilderler an Furkn ehli tevl Kuran ehli onu tevil ederler

eriat tarkat yollardur arikat ve eriat yollardrKi mariet hakikat hallardur Ki mariet (olan) hakikat halleridir

123 Budur drt kitbn manisi hem Drt kitabn manas budurzin bilp olasn yolda muhkem Kendini bilip yolda salam olasn

165 Nashatname yazdm dervine Cihanda bir iz brakmak iin

Cihanda olma in bir nine Dervie (bir) Nasihatname yazdm

evecch kl tevekkelt alAllah imi Allaha braktm (ve) (ona) yneldimKula ekdm didm erenlere h Erenlere ah dedim, kulak ektim

Hakkn azlna balandu ezelden Ezelden Hakkn aziletine balandkemennmz ddradur lem-yezelden Lemyezelden dileimiz didrdr

168 Haty derd-mendem bir kemne Hatay dertli ve aciz (biriyim)Ancak h deyin hn demine Annca ahn demine Allah deyin


34/175


ah smailin bir air olarak Trk kltr ve edebiyatnn geliimine katklar nelerdir?

brahim GlenBaz kaynaklarda Azerbaycann Berda ehrinde doduu kaytl olmasna karn kaynak-larn ounda onun Diyarbakrl olduu sylenir. Babasnn kabrinin Diyarbakrda ol-mas da ikinci ihtimali kuvvetlendirir. brahim, henz iki yandayken babasn kaybet-mi ve on be yana kadar amcas Seyd Alinin himayesinde eitimini srdrmtr. Bil-gisini ilerletmek amacyla Maverannehire doru yola km ve ebrizde tant Ka-zasker Molla Hasann yardmyla medrese renimi grm ve muhitinde Molla brahimolarak tannmaya balamtr. Akkoyunlu Uzun Hasanla tanma imkn bulmu ve ksasre iinde onun gvenini kazanmtr. Hatta Uzun Hasann Herata gnderdii bar he-yetinde yer alm ve orada Abdurrahman Cam ile tanmtr. Kardei veysin telkinle-riyle Uzun Hasan, Dede mer Ruenyi ebrize davet ettiinde Molla brahim de mr-idini bulur. Dede mer, lmnden birka gn nce onu halie tayin etmi ve Molla b-rahim, artk Glen olmutur. O da mridi Ruen gibi, Akkoyunlu saraynda yakn ilgigrmtr. Sultan Yakup, brahim Glenye byk deer vermi, askerin maneviyatnykseltmek iin baz savalara yannda gtrmtr.

Akkoyunlu gcnn zayfamasyla birlikte ah smail, Akkoyunlu Elvend Beyi ye-nerek ebrize girince (907/1502) Glen, ailesiyle birlikte Diyarbakra dnm; oradaManevadl eserini yazmaya balamtr. Saevilerin blgedeki etkinlikleri artnca ora-dan Maraa, daha sonra Kudse, Kudste krk gn kalp erban kardktan sonra daKahireye gitmitir. Dede mer Ruennin Msra yerleen haliesi imurta vastasylaMemlk sultan Kansu Gavrye takdim edilmi ve sultann yakn ilgisini grmtr. Ya-vuz Sultan Selim, Msr ethedince Glenye ilgi gstermi ve derghn ina etmesi iin

arazi tahsisinde bulunmutur. Kanun devrinde, saltanat iddiasnda bulunduu sylentile-ri zerine Glen, stanbula arlm, ancak iddialarn dayanaktan yoksun olduu anla-lmtr. stanbulda kalmas iin Kanunnin yapt teklii, yalandn ileri srerek gerieviren Glen, Msra dnm ve orada veat etmitir (1534).

lkin Heybet mahlasyla iirler syleyen brahim, daha sonra mridi Ruennin senol b- beknn glenisin demesi zerine Glen mahlasn kullanmtr. Arapa iir-lerinde isminin armyla Halil, dier eserlerinde ise Glen mahlasn kullanmtr.Mevlnnn iirlerinin mahlas beytinde ems-i ebrizyi anmas gibi Glen de gazelle-rinin makta beyitlerinde kendi mahlasyla birlikte Ruenyi anmtr.

MuhyninMenakb- brahim Glenadl eserinde anlattna gre Glen, su ge-lenekte pek yaygn olmayan bir biimde soyunu Ouz Kaana dayandrmaktadr. rk-

men hkmdar Uzun Hasann siyasal nedenlerle de pekitirdii rke konusundakihassasiyeti brahim Glenye de bir lde yansmtr. Siyasal nedenlerin ynlendir-dii bu ilginin yan sra Glen tekkelerindeki merasimlerde rke tapularn okun-mas, Glennin soyundan gelen suilerin ve takipisi olan airlerin eserlerine gsterilenilgi, rkenin Glen evrelerinde yaygn bir biimde kullanmna imkn hazrlamtr.

Glennin rk kltr ve sanat bakmndan en nemli miras, iirleri ve mistik tec-rbesidir. Halvetlii benimseyip Mevlevlik yorumunu ekleyerek sui gelenek iinde yenibir yol aan Glen, hem bir air hem de mutasavv olarak sadece yaad muhitte de-il, XVI. yzyldan sonra Anadolu ve Rumelide takipilerini yetitirmi ve iirleri bestele-nerek tekkelerde asrlarca okunmutur (Kara 1998: 41-58).

Glen hayattayken Kahiredeki Glen ekkesi, pek ok gnl adam iin bir cazi-

be merkezi olmutur. Glen ekkesinin bu konumu onun halielerince de korunmutur.Kendi soyundan gelen Ahmet Hayal(.1569),Ali Savet (.1596), Halet (.1581) gibi

1

Erban karmak: Dervilerintenha ve ssz bir yere ekilip krkgn krk gece etin bir perhizve neis terbiyesi dnemindengemeleri ve bu sre iinde gda,uyku ve dnya kelamn asgariye

indirerek hem beden hem dednce ile azami derecede ibadetetmeleridir.

Tapu: Tanr akn konu edinen,Tanry vmek, ona yalvarmakiin yazlan, sylenen ilahilerdir.zel bir ezgiyle okunurlar. lahlertarikatlara gre trl adlar alr:Mevlevlerde yin, Bektalerdenefes, Glenlerde tapudenir.


35/175


divan sahibi airlerin yan sra ebriz, Diyarbakr, Kahire, Yenice, stanbul, Edirne, Kee,Gelibolu, Hayrabolu ve Moradaki Glen meclislerinde de otuza yakn air, onbe kadarmusikiinas yetimitir (Macit 2010).

Eserleribrahim Glen dilde, rke, Farsa ve Arapa eserler vermi retken bir airdir. dilde divan oluturacak dzeyde iir sylemitir. zellikleManevadl eseri ile rke i-irleri rk tasavvu edebiyat iinde hakl bir hret kazanmasna neden olmutur.

Trke EserleriDivan: brahim Glennin rk edebiyat asndan en nemli eseri rke iirlerini ie-ren divandr. Glen Divannn yazma nshalar Mehmet Akay tarandan karlatrla-rak metni hazrlanm, dil zellikleri asndan incelenmitir (Konya 1996).

Glennin rke kaleme ald dier eserleri ise unlardr: Pendname, Razname, K-demname ve obanname.

Farsa EserleriGlen, Mevln ve Hz- iraz etkisinde syledii gazellerini Farsa Divannda biraraya getirmitir. Farsa rubailerini ise Kenzl-cevhir adl ayr bir kitapta toplayanGlennin Farsa yazd en nemli eseri hi phesizManevdir.

Manev: Glenn

Documents

16. Yüzyıl Türk Edebiyatı