169 - Hatay Mustafa Kemal University · 2018. 10. 27. · tefsir, fıkıh, kelam, tarih vb. alanlarda otuz civarında eser telif etmiş olan Tahâvî, yaşadığı dönem itibarıyla

Necmettin ÇALIŞKAN

Necm

ettin Ç

ALIŞ

KA

N • K

ur’an

’ın İk

i Fık

hî O

ku

nu

şu

Kur’an’ın İki Fıkhî Okunuşu

araştırma

araştırmaARAŞTIRMA YAYINLARI

169

Bu araştırmada Kur’ân’ın ve hadislerin beraber-ce ele alındığı, ana kaynaklarından bütüncül bir

yaklaşımla istifade etmenin otantikliği sayesinde, dinin murâd-ı ilâhîye en uygun bir şekilde yorum-lanma imkânı bulduğu ilk dönem eserlerin yöntem arayışı konu edinilmiştir. Büyük ve değerli bir mirası temsil eden bu metodoloji, Tahâvî’nin, ahkâm hadis-lerini topladığı ve birçok âyet tefsirini de ihtiva eden Şerhu Meâni’l Âsâr adlı eseri ile ahkâm tefsiri ala-nında telif ettiği Ahkâmü’l-Kur’ân adlı tefsiri özelinde mukayeseli bir çalışmayla ortaya konulmaya gayret edilmiştir.


Kur’ân’ın İki Fıkhî OkunuşuTahâvî’nin Ahkâmü’l-Kur’ân

ve Şerhu Meâni’l-Âsâr’ı Karşılaştırmalı Örneği


Darende’de doğdu. Hafızlığını 1984’te tamamladı. İlk, orta ve lise tahsilini Adana ve Şam’da yaptı (1991). Mısır el-Ezher Üniversitesi İlahiyat Fakül-tesinden mezun oldu (1995). Ankara Üniversite-si Sosyal Bilimler Enstitüsünde yüksek lisansını (2010) ve Tefsir Dalında doktorasını tamamladı (2014). Aynı yıl Mustafa Kemal Üniversitesi İlahiyat Fakültesine Yrd. Doç. olarak atandı. Halen aynı fa-kültede Tefsir öğretim üyesi olarak görev yapmak-tadır. Arapça ve İngilizce bilmektedir.

Araştırma Yayınları: 169

© Ankara Okulu Basım Yay. San. ve Tic. Ltd. Şti.

Baskı ve Cilt

Vadi Grafik Tasarım Ltd. Şti.

İvedik Org. San. Bölgesi 88 Oto 3. Bölge

2284. Sokak. No: 101 Yenimahalle/ANKARA

Tel: 0312 395 85 71 Sertifika No: 33748

Editör: Ahmet Sait Sıcak

Dizgi, kapak: Ankara Dizgi Evi

Birinci basım: Mayıs 2018

ISBN: 978-605-9503-26-6

Araştırma YayınlarıŞehit Mehmet Baydar Sokak 2/A Maltepe/AnkaraTel: (0312) 341 06 90 Faks: (0312) 341 06 95e-mail: [email protected]


ve Şerhu Meâni’l-Âsâr’ı

Karşılaştırmalı Örneği


Araştırma YayınlarıAnkara 2018

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ .........................................................................................................9

GİRİŞ ...........................................................................................................11

İMAM TAHÂVÎ’NİN HAYATI, KİŞİLİĞİ VE ESERLERİ ................15

1. HAYATI VE YAŞADIĞI DÖNEM ..............................................................15

1. Siyasî Durum ....................................................................................... 18

2. İlmî Durum ......................................................................................... 21

3. Sosyo Ekonomik Durum ....................................................................24

2. İLMÎ KİŞİLİĞİ .........................................................................................25

3. İMAM TAHÂVÎ’NİN ESERLERİ ..............................................................43

4. TAHÂVÎ HAKKINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR ..................................... 52

BİRİNCİ BÖLÜM

KAYNAK VE YÖNTEM TERCİHİ AÇISINDAN

AHKÂMÜ’L-KUR’ÂN VE ŞERHU MEÂNİ’L ÂSÂR

ESERLERİNİN MUKAYESESİ ............................................................. 57

A. AHKÂM ÂYETLERİ VE AHKÂM TEFSİRİ ............................................. 57

1. Ahkâm Tefsirlerinin Ortaya Çıkışı ve Özellikleri ...............................60

2. Meşhur Ahkâm Tefsirleri ...................................................................63

B. AHKÂM HADİSLERİ VE İLGİLİ ESERLER ........................................... 65

1. Ahkâm Hadisleri Eserlerinin Ortaya Çıkışı ve Özellikleri ................. 67

2. Meşhur Ahkâm Hadisi Kitapları ........................................................69

C. TAHÂVÎ’NİN AHKÂMÜ’L-KUR’ÂN VE ŞERHU MEÂNİ’L ÂSÂR

ESERLERİNDE KULLANDIĞI METODUN GENEL ÖZELLİKLERİ .... 70

1. Ahkâmü’l Kur’ân’da Tefsir Metodu ....................................................70

2. Şerhu Meâni’l-Âsâr’da Tefsir Metodu ................................................ 72

D. TAHÂVÎ’NİN AHKÂMÜ’L-KUR’ÂN VE ŞERHUMEÂNİ’L-ÂSÂR

ESERLERİNDE KULLANDIĞI KAYNAKLAR ....................................... 74

1. Tefsir Kaynakları ................................................................................. 74

2. Hadis Kaynakları ............................................................................... 77

3. Fıkıh Kaynakları ................................................................................ 81

4. Dil Kaynakları ....................................................................................85

5. Tarih Kaynakları ................................................................................85

İKİNCİ BÖLÜM

HÜKÜMLERİ AÇIKLAMADA RİVÂYETLERİN

KULLANIMI AÇISINDANAHKÂMÜ’L-KUR’ÂN

VE ŞERHU MEÂNİ’L-ÂSÂR’IN MUKAYESESİ .................................88

A. AHKÂMÜ’L-KUR’ÂN

VE ŞERHU MEÂNİ’L-ÂSÂR’IN RİVÂYET YÖNÜ ..................................88

1. Kur’ân’ın, Kur’ân’la Tefsir Edilmesi ...................................................88

2. Kur’ân’ın Sünnetle Tefsir Edilmesi .................................................... 91

3. Kur’ân’ın Sahâbe ve Tâbiîn Kavliyle Tefsir Edilmesi .........................94

4. Kur’ân’ın Sebeb-i Nüzûlle Tefsir Edilmesi .......................................100

5. Kur’ân’ın Nâsih-Mensûh ile Tefsir Edilmesi ................................... 102

6. Kırâat Şekilleriyle Tefsir Edilmesi ...................................................110

B. AHKÂMÜ’L-KUR’ÂN VE ŞERHU MEÂNİ’L-ÂSÂR’IN

DİRÂYET YÖNÜ .....................................................................................115

1. Hadis İlmi Açısından ........................................................................116

2. Fıkıh Usûlü Açısından ...................................................................... 122

3. Fıkıh Açısından ................................................................................. 132

4. Lügat Açısından ................................................................................135

5. Sarf ve Nahiv Açısından .................................................................. 138

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

TAHÂVÎ’NİN AHKÂMÜ’L-KUR’ÂN VE ŞERHU

MEÂNİ’L-ÂSÂR ESERLERİNDE YER ALAN BAZI

KONULARIN MUKAYESELİ BİR ŞEKİLDE İNCELENMESİ...... 143

A. “EY İMAN EDENLER! NAMAZ KILMAYAKALKTIĞINIZ ZAMAN…”

ÂYETİNİN TEFSİRİ .............................................................................. 143

1. Her Namaza Kalkarken Abdest Alınması Gerektiğini

İleri Süren Görüş .............................................................................. 144

2. Sadece Abdesti Olmayanın Namaza Kalkarken

Abdest Alması Gerektiğini İleri Süren Görüş .................................. 144

3. Her Namaz İçin Abdest Almak Gerektiği, Ancak Bu Hükmün

Hz. Peygamber’in Sünnetiyle Neshedildiğini İleri Süren Görüş ..... 145

4. Her Zaman Abdestli Olmaya Gerek Olmadığı Abdestin

Sadece Namaz Kılmaya Kalkan Abdestsizler İçin

Gerekli Olduğunu İleri Süren Görüş .................................................147

5. Uykudan Uyandıktan Sonra Namaza Kalkmak İsteyenin

Abdest Alması Gerektiğini İleri Süren Görüş .................................. 148

6. Her Namaz İçin Abdest Almak Gerektiği Ancak Abdestli İken

Namaza Kalkarken Hafif Bir Abdest Almanın

Yeterli Olacağını İleri Süren Görüş .................................................. 148

6 Kur’ân’ın İki Fıkhî Okunuşu

7. Abdestli İken, Her Namaza Kalkıldığında Faziletinden

Dolayı Yeniden Abdest Alınmasını İleri Süren Görüş ..................... 149

B. “… AYAKLARINIZI DA TOPUKLARA KADAR …”

ÂYETİNİN TEFSİRİ ..............................................................................151

1. Abdest Alırken Ayakların “Mesh Edilmesi”

Gerektiğini Savunan Görüş ...............................................................152

2. Abdest Alırken Ayakların “Yıkanması”

Gerektiğini Savunan Görüş .............................................................. 158

C. “… YÜZÜNÜZÜ VE ELLERİNİZİ ONUNLA MESHEDİN …”


1. “Eller” Kelimesiyle Tam Olarak “Elin”

Hangi Kısımlarının Kastedildiğiyle İlgili Görüşler .......................... 163

2. Teyemmüm Alırken Ellerin Toprağa Kaç Defa

Temas Ettirilmesi (Vurulması) Gerektiğiyle İlgili Görüşler ............ 168

3. Teyemmümün Guslün Yerini Tutup Tutmayacağıyla

İlgili Görüşler ................................................................................... 169

4. Mestlerin Meshedilmesinin Hükmüyle İlgili Görüşler.................... 170

D. “SANA KADINLARIN AY HALİNİ SORARLAR …”

ÂYETİNİN TEFSİRİ ..............................................................................172

1. “Uzak Durmak” Kelimesiyle Kadının Evden Uzaklaştırılması

ve İlişkinin Kesilmesinin Kastedildiğini Savunan Görüş ................172

2. “Uzak Durmak” Kelimesiyle Kadının Vücudundan Uzak Durma

ve Dokunmamanın Kastedildiğini Savunan Görüş .........................174

3. “Uzak Durmak” Kelimesiyle Sadece Cinsel İlişkiden

Uzak Durmanın Kastedildiğini Savunan Görüş ..............................174

4. Kadının Vücudunun Üst Tarafının (Diz Kapakları ile Göbek

Haricinde) Kocasına Helal Olacağını Savunan Görüş ......................175

5. Müstehâza Kanının Hayızdan Sayılıp Sayılmayacağıyla

İlgili Görüşler .....................................................................................177

E. “YERYÜZÜNDE SEFERE ÇIKTIĞINIZ ZAMAN

KÂFİRLERİN SİZE KÖTÜLÜK YAPMALARINDAN

ENDİŞE EDERSENİZ, NAMAZI KISALTMANIZDA

SİZE BİR GÜNAH YOKTUR …” ÂYETİNİN TEFSİRİ ......................... 178

1. “Yolculuğa Çıktığınızda” İfadesinin Tefsiri ...................................... 178

2. “Kâfirlerin Size Kötülük Yapmalarından Endişe Ederseniz”

İfadesinin Tefsiri ..............................................................................181

3. “Namazı Kısaltmanızda Size Bir Günah Yoktur”

İfadesinin Tefsiri ............................................................................. 187

F. “SEN DE İÇLERİNDE BULUNUP

ONLARA NAMAZ KILDIRDIĞIN ZAMAN…” ÂYETİNİN TEFSİRİ ... 190

İçindekiler 7

1. Korku Namazının Kaç Rekât Olduğuyla İlgili Görüşler ....................191

2. Korku Namazının Eda Ediliş Şekli ................................................... 194

3. Hz. Peygamber’den Sonra Korku Namazının

Kılınıp Kılınmayacağı .......................................................................208

G. “NAMAZLARA ve ORTA NAMAZA DEVAM EDİN

ALLAH İÇİN BOYUN EĞEREK KALKIP NAMAZA DURUN”


1. “Namazlara ve Orta Namaza Devam Edin…”İfadesinin Manası ..... 213

2. “Allah İçin Boyun Eğerek Kalkıp Namaza Durun” .........................220

EK1. TAHÂVÎ’NİN AHKÂMÜ’L-KUR’ÂN

VE ŞERHU MEÂNİ’L-ÂSÂR’DA TEFSİR ETTİĞİ ÂYETLER ..... 235

KAYNAKÇA .............................................................................................. 241

DİZİN .........................................................................................................251


ÖNSÖZ

Tefsir tedvin sürecinin merhalelerine aşina olmayan bir zihnin, tefsir denilince, sadece tefsir alanında yazılmış eser-lerin kastedildiğini düşünmesi normal görülebilir. Ancak lite-ratüre bakıldığında, tefsirle ilgili rivâyetlerin ilk olarak hadis kitapları içerisinde ele alındıkları görülür. Aynı zamanda özel-likle ilk dönem eserlerin, her ne kadar farklı İslamî disiplin-lere ait olarak telif edilmiş olsalar da, Kur’ân âyetlerini anla-ma ve yorumlama çabasının örneği olduklarına şahit olunur. Hicri III. asırda Mısır’da yaşamış olan Ahmed b. Muhammed b. Selâme b. Seleme b. Abdi’l-Melik el-Ezdî el-Hacrî el-Mısrî et-Tahâvî’nin (H. 239/321- M. 853/933) hadislerle İslam fık-hını konu alan Şerhu Meâni’l-Âsâr adlı eseri de bu örnekler arasında sayılabilir. Tefsir alanında yazılmış bir eser olmasa da, bir müfessir olarak Hz. Peygamber’in Kur’ân’ın açıklan-ması ve yorumlanmasındaki önemi dolayısıyla, Şerhu Meâni’l Âsâr’da birçok âyetin tefsirinin yapılmış olması bu eserin tef-sir ilmi kapsamında incelenmesini anlamlı kılmaktadır.

Tefsir alanında Tahâvî’nin en önemli çalışması olarak ni-telendirilebilecek olan Ahkâmü’l-Kur’ân adlı eseri, Tahâvî ile ilgili kitaplarda adı geçen fakat son yıllara kadar varlığı hak-kında pek bilgi bulunmayan ve yapılan araştırmalar sonu-cunda tefsir literatürüne yeni kazandırılan bir eserdir. Yakın zamanda neşredilip gün yüzüne çıkmasına rağmen birçok araştırmaya konu olan bu eser hakkında, literatür içerisin-deki yeri ve önemi düşünüldüğünde yeterli çalışmaların ya-pılmadığı ve birçok araştırmaya daha kaynaklık edebileceği görülür.

Bu araştırmada Kur’ân’ın ve hadislerin beraberce ele alın-dığı, ana kaynaklarından bütüncül bir yaklaşımla istifade et-menin otantikliği sayesinde, dinin murâd-ı ilâhîye en uygun bir şekilde yorumlanma imkânı bulduğu ilk dönem eserlerin


yöntem arayışı konu edinilmiştir. Büyük ve değerli bir mira-sı temsil eden bu metodoloji, Tahâvî’nin, ahkâm hadislerini topladığı ve birçok âyet tefsirini de ihtiva eden Şerhu Meâ-ni’l Âsâr adlı eseri ile ahkâm tefsiri alanında telif ettiği Ah-kâmü’l-Kur’ân adlı tefsiri özelinde mukayeseli bir çalışmayla ortaya konulmaya gayret edilmiştir.

Kur’ân yorum geleneğinin tefsir, hadis ve fıkıh gibi üç temel İslamî disiplin üzerinden resmedildiği bu çalışmada, çocukluğumdan itibaren Kur’ân’la birlikteliğimin en önemli vesilelerinden birisi olarak kabul ettiğim Hafızlık Hocam Meh-met Emin Çalışkan’ı şükranla, ilmî çalışmalara başlayıp de-vam etmemde büyük tesiri olan, hayırla yâd ettiğim medrese hocam Halil Yıldırım’ı rahmetle anarım. Dünyevî-uhrevî tüm meşgalelere rağmen ilmî hayata tutunmamıza vesile olan, teş-viklerinden ötürü başta Prof. Dr. Ahmet Nedim Serinsu olmak üzere tüm hocalarımıza, ayrıca kitaplarından, eserlerinden ve fikirlerinden istifade ettiğim tüm ilim, fikir ve dava erbabına teşekkürlerimi arz ederim.

Her şeyden öte şuurlu bir Müslüman olma yolunda, üze-rimdeki büyük emeklerinden ötürü muhterem anne ve baba-ma hürmet ve şükranlarımı sunarım.

Gayret bizden, tevfik Allah’tandır.

Necmettin ÇalışkanAntakya, 2018

SONUÇ

Tahâvî İslamî ilimlerin tedvin edilip gelişme gösterdiği dö-nem olan hicrî III. yüzyılın ikinci yarısı ile IV. yüzyılın baş-larında Mısır’da yaşamış çok yönlü velûd bir âlimdir. Hadis, tefsir, fıkıh, kelam, tarih vb. alanlarda otuz civarında eser telif etmiş olan Tahâvî, yaşadığı dönem itibarıyla Mısır’ın önde ge-len Hanefî âlimleri arasında yer alır. Tahâvî hem Şafiî fıkhını hem de Hanefi fıkhını çok iyi bilen ve mezhep taassubundan uzak duran bir müctehittir. Doğduğu ilmî çevre ve yakın ak-rabalarının da etkisiyle başlangıçta Şafiî mezhebini öğrenip bu mezhebe intisap etmesine rağmen, çeşitli nedenlerden do-layı Hanefi mezhebine geçmesi onun mezhep taassubundan uzak durduğunu gösteren önemli bir gelişmedir.

Tahâvî’nin Şafiî doktrininden vazgeçerek Hanefî doktrinini benimsemesinde: onun taklit ve taassuptan hoşlanmaması, ictihad ve aklın rolüne değer vermesi, araştırma ve çalışma özgürlüğüne düşkünlüğü, dayısı Müzenî’nin bazı hususlar-da Ebû Hanîfe’nin görüşlerinden etkilendiğine tanık olması, Şâfiî’nin öğrencileri ile Ebû Hanîfe’nin öğrencileri arasında cereyan eden ilmî tartışmalara şahit olması, Amr bin el-Âs Camisi’nde kurulan ilim halkaları yoluyla çeşitli mezheplere ait fıkıh usûlü metotlarını ve meselelere çözüm üretme sis-tematiklerini tanıma ve kıyaslama imkânı bulması ve Mısır- Şam bölgelerine kadılık görevi için gelen Bekkâr b. Kuteybe ve Ebû Ca’fer b. Ebî İmrân gibi Hanefî ilim adamlarının tesirinde kalması vb. sebepler etkili olmuştur.

Tahâvî’nin temelde naslara ve Hanefi mezhep ekolünün prensiplerine bağlı kalmakla birlikte, birçok hususta dokt-rinler arası tercihlerde bulunabilecek ilmî yetkinliğe sahip bir müctehid olduğu söylenebilir. Aslında Şerhu Meâni’l-Âsâr başlığı altında bir kitabın kaleme alınması, başlı başına bu


yetkinliğin bir göstergesidir. Zira bu kitap isminin başında geçen “şerh” kelimesi; klasik anlamda daha önce yazılmış bir eserin şerhi, açıklaması, detaylandırılması ya da hadislerin hangi manalara geldiği şeklinde hadis şerhi anlamında kul-lanılmamıştır. Kitap içeriğinden anlaşıldığı üzere Tahâvî kita-bının isminde kullandığı “şerh” ifadesini; hadislerin anlaşıl-masının ötesinde, hadisin muhtemel manaları ve hadislerin manaları arasında mukayeseler yaparak son tahlilde hangi hadislerin hangi manalarıyla hükümlerinin geçerli olacağını, bu bağlamda hadislerin âyetlerle bağlantılarını ve bu husus-taki diğer görüşleri değerlendirme şeklinde hadislerin anla-mının anlamını tespit ve bu mefhumları İslâm ibadet ve hukuk ilmine tatbik manasında kullanmaktadır.

Tarih ve biyografi kitaplarında ismi çokça geçen Tahâvî’nin eserlerinin bir kısmı günümüze ulaşmadığı için o, gerçek de-ğeri tam olarak bilinemeyen bir âlim olmuştur. Nitekim ince-leme konusu yapılan Ahkâmü’l-Kur’ân’ın elimizde herhangi bir nüshası yok iken, bu kitabın ilk iki cildinin (425 varak) Samsun Vezirköprü Fâzıl Ahmed Paşa Kütüphanesi’nde ol-duğu tespit edilmiş ve yakın zamanda literatüre yeniden ka-zandırılmıştır. Bu eserin son iki cildi ise halen kayıptır.

Tahâvî’nin Ahkâmü’l-Kur’ân’ı, telif edilmiş ilk ahkâm tef-sirleri arasında yer alırken aynı zamanda bu eser, Hanefî âlimleri tarafından yazılmış ilk ahkâm tefsiri olma özelliğini de taşımaktadır. Elimizde bulunan ahkâm tefsirlerinin ço-ğunun aksine Ahkâmü’l-Kur’ân, fıkıh bablarına göre düzen-lenmiştir. Aynı zamanda Ahkâmü’l-Kur’ân rivâyet yönü ağır basan ve neredeyse hadis kitabı olarak da nitelendirilebilecek kadar çok rivâyet ihtiva eden bir eserdir. Rivâyetlerin kitap-ta sıkça yer almasının sebebi; âyet ve hadislerin birbirleriyle olan bağlantılarını açığa çıkarmak ve böylelikle ahkâm âyet ve hadislerinin fıkıh ilmine tatbik ediliş biçim ve yöntemini ortaya koymaktır.

Şerhu Meâni’l-Âsâr da kendi alanında yazılmış önemli eserler arasında yer almaktadır. İhtiva ettiği rivâyetlerin sayı-sı bakımından değerlendirilecek olursa neredeyse sahihlerle

Sonuç 227

denk ölçüde rivâyete sahiptir. Eserde yer alan rivâyetlerin, senedleriyle beraber verilmesi ve bu rivâyetlerin büyük ço-ğunluğunun diğer hadis kitaplarında da yer almasından do-layı, sıhhati konusunda herhangi bir şüphe bulunmamakta-dır. Ayrıca fıkhî konuları işleme tarzı, çok sayıda iddiaya yer vermesi ve verilen hükümlerin rivâyetlerle desteklenmesi, bu esere aynı zamanda uygulamalı fıkıh kitabı niteliği de kazan-dırmıştır. Bunun yanında eserde çok sayıda âyetin tefsirinin yapılması araştırmacılara bu eseri, bir tefsir kitabı olarak da değerlendirme imkânını vermektedir.

Şerhu Meâni’l-Âsâr’ın ve Ahkâmü’l-Kur’ân’ın mukayeseli olarak birlikte ele alınması Kur’ân’ın Fıkhî Okunuşunun tes-pitinde ve yorumlanmasında önemli bulgulara ulaşılmasına imkân sağlamıştır.

Bu iki eser arasında yapılan mukayese neticesinde, Tahâvî’nin her iki telifinde de yaklaşık olarak aynı tefsir me-todunu tatbik etmiş olduğu görülür. Buna rağmen konunun ele alınma sıralaması hususunda aralarında bazı farklılıklar mevcuttur. Ahkâmü’l-Kur’ân’da âyet, konu başında “te’vîlu kavlihî teâlâ” ibaresiyle verilip konu âyet orijininde incele-nirken; Şerhu Meâni’l-Âsâr’da bab başlıklarıyla, önce ihtilaf-lı hususlar dile getirilip daha sonraki aşamada âyetlere yer verilmektedir. Bu durum, Tahâvî’nin Şerhu Meâni’l-Âsâr’da benimsediği görüşü Kur’ân’a dayandırma ve görüşünü âyetle delillendirme çabası olarak yorumlanabilir.

Tahâvî, Ahkâmü’l-Kur’ân ve Şerhu Meâni’l-Âsâr adlı eserle-rinde yer alan hemen her âyeti tefsir ederken, ele alınan âyeti açıklayan veya tamamlayan başka âyetler olup olmadığına bakar. Bu sebeple her iki eserde de Kur’ân’ın Kur’ân’la Tef-sirinin çok sayıda örneğine rastlamak mümkündür. Bunun yanında sayısal olarak bakıldığında Ahkâmü’l-Kur’ân’da ele alınan örneklerin Şerhu Meâni’l-Âsâr’a göre daha fazla olduğu göze çarpmaktadır.

Tahâvî âyetleri tefsir ederken nüzûl sebeplerini dikkate alarak tefsir etmeye özen göstermiştir. Nitekim hem Ahkâ-


mü’l-Kur’ân’da hem de Şerhu Meâni’l-Âsâr’da sebeb-i nüzûlle ilgili çok sayıda rivâyete rastlamak mümkündür.

Tahâvî her iki eserinde de Kur’ân’ın Kur’ân’la Tefsirinin en belirgin ve güzel örneği olarak da kabul edilen nâsih-mensûh konusuna temas etmekte, ilgili âyetin nâsih mi? mensûh mu? olduğuna dair farklı rivâyetleri ve görüşleri zikretmektedir. Tahâvî, nesh iddiasını dile getirdiği yerlerde, neshi kabul etti-ğini sarih bir şekilde beyan eden ifadeler kullanmasa da âyet-lerin tefsiriyle ilgili olarak yaptığı açıklamalarından bu iddiayı kabul ettiği açıkça anlaşılmaktadır. Ancak Tahâvî, lokal ola-rak nesh iddiasının yanlış olduğunu düşündüğü durumlarda bu iddiasını delillerle ispat etmeye çalışmaktadır.

Tahâvî’nin her iki eseri de rivâyet yönü ağır basan ancak Dirâyet Tefsiri özellikleri de barındıran eserlerdir. Kendisi de bir muhaddis olan müellif, her iki eserinde de ele aldığı konu-ları açıklarken önceliği Kur’ân, sünnet ve rivâyete yer vermiş, Kur’ân ve sünnette bulamadığı konuları ya da rivâyet unsur-larının bizatihi ihtilafa sebebiyet verdiği durumlarda âyetleri Arap dili, hadis usûlü, fıkıh usûlü vb. yöntemlerden yararla-narak açıklamaya çalışmıştır.

Tahâvî’nin fıkıh alanında yazdığı eserler olmasına rağmen müstakil olarak fıkıh usûlüne dair bir eseri bulunmamakta-dır. Ancak Tahâvî gerek Ahkâmü’l-Kur’ân’da gerekse Şerhu Meâni’l-Âsâr’da ahkâm âyetlerinin tefsirini yaparken onun fıkıh usûlünün yöntemlerini uyguladığı görülmektedir.

Tahâvî’nin iki eserinde de uyguladığı kıyas metodu ince-lendiğinde, bu metodu iki eser arasında farklı şekillerde uy-gulamaya gittiği görülmektedir. O, Ahkâmü’l-Kur’ân’da ele aldığı konuyla ilgili ihtilaflı rivâyetlere yer verir ve bu rivâ-yetlere göre ortaya çıkan hükümleri belirtir. Daha sonra da bu hükümler üzerinden kıyas yapar. Şerhu Meâni’l-Âsâr’da ise Tahâvî, daha ziyade ihtilaflı görülen rivâyetler arasında kıyas yaparak hükme esas olan rivâyeti belirler ve bu rivâ-yete göre hükmünü ortaya koyar. Başka bir ifade ile Ahkâ-mü’l-Kur’ân’da hükümler arasında kıyas yaparken, Şerhu

Sonuç 229

Meâni’l-Âsâr’da rivâyetler arasında kıyas yapar. Tahâvî kıyas yaparken “aklî açıdan bunun açıklamasına gelince….gördük/ا وجهه من طريق النظر -gibi kalıp ifadelerle bu yöntemi bir ”فإنا رأينا….وأمçok hususta kullanır.

Tahâvî’nin, hem Ahkâmü’l-Kur’ân’ı, hem de Şerhu Meâ-ni’l-Âsâr’ı, ele alınan konular ve bu konular işlenirken uygu-lanan yöntemler açısından değerlendirildiğinde, bu iki eserin tam bir fıkıh kitabı görüntüsü verdiği söylenebilir. Tahâvî her iki eserinde de ahkâm âyetlerini ve âlimler arasındaki ihtilaflı konuları ele almış, bu ihtilafları sebepleriyle beraber incele-miş ve en sonunda da naklî, aklî ve şer’î deliller getirerek ih-tilafları çözmüştür. Tahâvî’nin ele aldığı hemen her problemi muallakta bırakmadan hüküm istinbat ederek çözmesi, onun bu konudaki maharetini göstermektedir. Elde edilen hüküm-lerin büyük bölümü Hanefî mezhebi âlimlerinin görüşleri mu-vacehesinde olsa da Tahâvî’nin zaman zaman onlara muhale-fet ettiği ve başka mezhep imamlarının görüşlerini benimse-diği konular da olmuştur.

Ahkâmü’l-Kur’ân ve Şerhu Meâni’l-Âsâr mukayeseli olarak incelendiğinde, Tahâvî’nin muhalefet etme üslûbunun da ayrı bir konu olarak ele alınabilecek bir değere sahip olduğu gö-rülür. Tahâvî ele aldığı meselelerde muhalif veya karşıt görüş sahiplerinin isimlerini genel olarak belirtmez ve hiç kimseyi ağır veya aşağılayıcı bir biçimde eleştirmez. Buna karşın ele aldığı konuda ulaştığı sonuç farklı mezhep imamlarının gö-rüşleri bile olsa bunu belirtmekten çekinmez. Tahâvî, eserin-de yaptığı değerlendirmelerdeki amacının kimseyi tân (tenkit) etmek değil, sadece karşı görüşü savunanların görüşlerinde haksız oluşlarını açıklamak olduğunu söyleyerek bu hususu özellikle vurgulamaktadır. Tahâvî’nin sahip olduğu bu muha-lefet üslûbu, güzel ahlakının yanı sıra; farklı mezheplerde ve görüşlerde olsalar da çevresindeki İlim adamlarından ve ilim meclislerinden azami derecede istifade etmiş olmasına dolayı-sıyla sosyal çevresinin farklı görüşteki kişilerden oluşması ve saygı duyduğu hoca ve aile büyüklerinin farklı görüşlere sa-hip olmasına bağlanabilir. Bu ve benzer saiklerle Tahâvî’nin,


eserlerinde muhalif görüşlere sahip kimselerle ilgili sergilemiş olduğu bu ilmî nezaket, eserlerinin değişik kesimlerce de ka-bul edilmesini sonuç vermiştir.

Her iki eserde aktarılan görüşlerin kaynaklarını tespit etme adına yapılan karşılaştırmada, Şerhu Meâni’l-Âsâr’da Tahâvî’nin benimsemediği görüşlerin sahiplerinin isimlerini zikretmediği, sonradan telif ettiği eseri Ahkâmü’l-Kur’ân’da ise önceki eserinde isimsiz olarak aktardığı görüşü ortaya ko-yan ve savunanların adlarını açık bir şekilde belirttiği görü-lür. Bu sebeple iki eserin mukayeseli olarak ele alınması her iki eser açısından da kaynak gösteriminde daha kesin bulgu-lara ulaşılmasını sağlamıştır.

Tahâvî’nin her iki eserinde Kur’ân tefsirinde uyguladığı me-todun daha iyi tespit edilmesi için kendi çağdaşlarıyla muka-yesesi, dolayısıyla da ortaya koyduğu eserlerin kendiyle aynı tedvin dönemini paylaşan teliflerle karşılaştırılması önem arz etmektedir. Taberî Tahâvî’ye birçok hususta eserinde atıfta bulunmuş ve onunla aynı çağı paylamış bir âlimdir. Farklı gayelerle yazılsa da her iki müellifin eserlerinde rivâyetlerin merkezde olması dikkat çeker. Taberî’nin, Câmiu’l-Beyân fî Te’vîli’l-Kur’ân adlı tefsirinde uyguladığı metotla, Tahâvî’nin tefsir metotları mukayese edildiğinde, yaklaşık aynı tefsir me-todunu kullandıkları görülse de, rivâyetler ve tercihler açı-sından ayrıldıkları birçok nokta söz konusudur. Taberî, rivâ-yetleri senetsiz zikreder ve onları kritik etmez. Buna karşılık Tahâvî rivâyetlerin ulaşabildiği varyantlarını ve senetlerini zikreder ve bu rivâyetleri gerek senet gerekse metin yönüyle kıyaslar. Bundan ötürü Tahâvî’nin açıklamaları hacim olarak daha geniştir.

Taberî’nin tefsirinde ve Tahâvî’nin eserlerinde kullandığı rivâyetler hemen hemen aynı rivâyetlerdir. Ancak her iki mü-ellif bazı rivâyetleri birbirine zıt anlama gelecek şekilde ma-nalandırırlar.

Taberî’nin tefsiri ve Tahâvî’nin telifleri arasında görülen ihtilafların bazı konularda kendi eserleri arasında da vuku

Sonuç 231

bulduğu görülür. Tahâvî’nin ihtilaf olarak değerlendirdiğimiz görüşlerindeki değişimin amacının, kendi döneminde de ya-şanan ihtilafları gidermek ve bu konuda şüpheye veya farklı uygulamalara meydan vermemek olduğu söylenebilir.

Tahâvî’nin eserleri arasında yaşanan başka bir değişim de Şerhu Meâni’l-Âsâr ve Ahkâmü’l-Kur’ân’da ele aldığı konuların farklı yönlerine değinmesidir. Ayrıca Şerhu Meâni’l-Âsâr’da Tahâvî konuları sadece bazı yönleriyle ele alırken, onun Ah-kâmü’l-Kur’ân’da konuyla ilgili tüm görüşlere yer vermeye gayret ettiği ve konunun hemen tüm fıkhî yönlerini inceleyip hükme bağlayarak aktardığı görülür. Eserler arasında gö-rülen bu farklılıklar da aynı şekilde Tahâvî’nin kendi döne-minde yaşanan ihtilafları gidermek amacını gütmesine bağ-lanabilir. Bununla birlikte daha sonra telif ettiği eseri Ahkâ-mü’l-Kur’ân’la Tahâvî’nin, alanında yaşanan tartışmaları ve ilmî müktesebatı Taberî’de olduğu gibi en güzel bir şekilde sonraki nesillere aktarmayı planladığı varsayılabilir. Ancak Tahâvî’nin Taberî’den farklı olarak hemen hemen çözüme ka-vuşturulmamış bir konu bırakmayarak, dirâyet mahsulü bu eseriyle aktarıp geliştirdiği bu ilmî mirası eşsiz bir miras hali-ne getirmeyi hedeflediğini söylemek de mümkündür.

Bu farklılıkları Tahâvî’nin, yaşadığı dönemin gereklerine ve toplumun ihtiyaçlarına göre hareket etmesi, öncekilerden edindiği mirasa sahip çıkıp sonrakilere eşsiz bir miras bı-rakmak istemesi gibi bir çok paradigma ile anlamlandırmak mümkündür. Fakat bu değişimleri sadece mezhep değişimi gibi sebeplere dayandırmak uygun gözükmemektedir. Çünkü fıkıh ilminde otorite olan Tahâvî’nin dayandığı usûlü değiştir-mesine nazaran zamanın değişimine paralel, hükümlerin de muhatap kaynaklı olarak değişebileceği gibi yine usûl içeri-sinde temellendirilebilecek şekilde açıklanması daha makul-dür.

Tahâvî’nin eserleri arasında yaşanan farklılıklar benimse-diği görüşlerin değişmesine de yansımıştır. Çalışma sırasında elde edilen sonuçlar bu değişimlerin bazılarında Taberî’nin etkili olduğu fikrini akla getirmektedir. Ancak Tahâvî ve Ta-


berî’nin hemen her konuda aynı görüşü paylaştıklarını veya Taberî’nin Tahâvî’yi etkilediği genellemesine ulaşmak da doğ-ru değildir. Nitekim Tahâvî’nin yapmış olduğu bazı açıklama-lar Taberî’nin benimsediği bazı görüşlere cevap niteliğindedir.

Tahâvî ile Taberî ulaştıkları sonuçlar bakımından farklı özellikler sergilerler. Tahâvî benimsediği görüşün kimin görü-şü olduğuna bakmadan bir görüşü tercih eder. Böylelikle o, bir bakıma tartışmalara taraf olur. Ancak Taberî bazı yerlerde taraf olmaktan kaçındığı izlenimini uyandırır.

Tahâvî Şerhu Meâni’l-Âsâr’da ayrıntılı olarak yaptığı bazı âyet tefsirlerinin Ahkâmü’l-Kur’ân’da sadece sonuçlarını ak-tarır ve başkaca bir açıklama yapmaz. Böylelikle iki eserini birbirinden bağımsız olarak ele almadığını gösterir ve Ah-kâmü’l-Kur’ân’da iki yerde Şerhu Meâni’l-Âsâr isimli eserine açıkça atıfta bulunur.

Yapılan mukayeseler ve elde edilen sonuçlardan da an-laşılacağı üzere akademik camianın bir genelleme ve ön ka-bul olarak zikrettikleri; “bir âlimin eserlerinin beraber olarak incelenmesi hem gereklilik arz etmekte hem de daha doğru sonuçlar elde etmeyi sağlayıcı mahiyettedir” kaziyesi Tahâvî örneği üzerinden misalleri ve metodolojik arka planıyla teyit edilmiştir.

EK 1. TAHÂVÎ’NİN AHKÂMÜ’L-KUR’ÂN VEŞERHU MEÂNİ’L ÂSÂR’DA TEFSİR ETTİĞİÂYETLER

Tabloda bold olarak aktarılan bölümler Tahâvî’nin Ahkâ-mü’l-Kur’ân ve Şerhu Meâni’l Âsâr’da 16 konuda ortak olarak ele alınan 15 âyeti göstermektedir.

Ahkâmü’l-Kur’ân Şerhu Meâni’l-Âsâr

Her İki Eserde Konu Başlığı Olarak Tefsir Edilen Âyet

Bahsi Geçen ve Dolaylı Olarak Tefsir Edilen

ÂyetSayfa No

Bahsi Geçen ve Dolaylı Olarak Tefsir Edilen

Âyet

Sayfa No

Mâide, 5/6

Nahl, 16/38 Nisâ, 4/43

Furkân, 25/48Bakara, 2/185

En’âm, 6/7Nisâ, 4/43

Bakara, 2/236- 237Mâide, 5/2

Bakara, 2/267Mâide, 5/38

Nûr, 24/2

I, 68-112.I, 34-41.

I, 110-115.

Nisâ, 4/43Bakara, 2/219

Mâide, 5/90-91I, 112-116.

Vâkı’a,56/ 77, 78, 79

Abese, 80/11-16 I, 116-118.

Bakara, 2/222

Kadir, 97/5Hucurât, 49/9

Mâide, 5/6Nisâ, 4/43

Cum’a, 62/10Mâide, 5/2

Ahzâb, 33/33Tevbe, 9/108

I, 118-131. En’âm, 6/90. III, 36-40.

Tevbe, 9/28Tevbe, 9/29Hac, 22/17

I, 131-139.

Cum’a, 62/9

İsrâ, 17/19Bakara, 2/205

Abese, 80/8-10Nâzi’ât, 79/22-23

Necm, 53/39

I, 139-153.

Cum’a, 62/10Mâide, 5/2Hac, 22/28

I, 152-153.


Cum’a, 62/11 I, 153-157.

Bakara, 2/144 Bakara, 2/142 I, 157-160.

Bakara, 2/115Bakara, 2/144Bakara, 2/239

I, 160-166.

Bakara, 2/43, 83, 1101

Bakara, 2/232Bakara, 2/238Bakara, 2/231En’âm, 6/72

I, 166-177.Bakara, 2/231Bakara, 2/232 I, 146-160.

Bakara, 2/125 I, 177-178.

Ahzâb, 33/56

Tevbe, 9/103Hâkka, 69/52

A’lâ, 87/1I, 178-183.

Kevser, 108/2

Mâide, 5/192Bakara, 2/110

Nûr, 24/33Nûr, 24/32

Cum’a, 62/10Mâide, 5/2

I, 183-189.

Nisâ, 4/101

Müzzemmil, 73/20Bakara, 2/158Bakara, 2/230Bakara, 2/235

I, 189-199.Bakara, 2/158Bakara, 2/230 I, 415-428.

Nisâ, 4/102

Bakara, 2/239Tevbe, 9/103Bakara, 2/183

Mümtehine, 60/12Bakara, 2/185Bakara, 2/196

Nisâ, 4/101Nisâ, 4/125

I, 199-211. Tevbe, 9/103 I, 309-321.

Bakara, 2/238Ahzâb, 33/31

Âl-i İmrân, 3/43I, 211-227. I, 167-176.

Bakara, 2/239 Ahzâb, 33/25 I, 227- 230. Ahzâb, 33/25 I, 321.

Âl-i İmrân, 3/191Âl-i İmrân, 3/190

Nisâ, 4/103I, 230-236.

Me’âric, 70/23 Mü’minûn, 23/2, 9 I, 236-239.

İsrâ, 17/110Ahzâb, 33/56Tevbe, 9/103

A’râf, 7/55, 205I, 239-242.

1 Şerhu Meâni’l-Âsâr’da bu âyetlerden bahsedilmemiştir.

Bazı Konuların Mukayeseli Bir Şekilde İncelenmesi 235

A’lâ, 87/14-15 Şems, 9/19 I, 242-243.

A’râf, 7/204 I, 243-254.

Beyyine, 98/5 Bakara, 2/43, 83,

110Nisâ, 4/77Hac, 22/78Nûr, 24/56

Tevbe, 9/103

En’âm, 6/141Ankebût, 29/41

I, 255-331

En’âm, 6/141İsrâ, 17/33

Tevbe, 9/103I, 331-356.

Tevbe, 9/60Beled, 90/11-13

Tevbe, 9/103I, 356-393. II, 14-22.

Bakara, 2/183, 185

I, 395-417.

Bakara, 2/184

Bakara, 2/185Bakara, 2/183Mâide, 5/189

Mücâdele, 58/4Mâide, 5/95

Bakara, 2/196

I, 417-440.

Bakara, 2/185Bakara, 2/189

Tevbe, 9/36I, 440-451. Duhan, 44/1-4.

II, 58-59.III, 84-95.

Bakara, 2/187

Bakara, 2/183-184Bakara, 2/185

Âl-i İmrân, 3/41Meryem, 19/10

I, 451- 485. II, 52-54.

Âl-i İmrân, 3/96-97

Bakara, 2/197Şûrâ, 142-144Mü’min, 40/11

Âl-i İmrân, 3/97Mâide, 5/101


II, 7-31.

Bakara, 2/197

Bakara, 2/187Kehf, 18/50

Mücâdele, 58/1Mü’min 40/35

II, 31-35.

Bakara, 2/198

Hac, 22/27Mâide,5/96


Bakara, 2/158

II, 35-36.

Mâide, 5/96 Bakara, 2/196 II, 54-62.


Hac, 22/29Hac, 22/27Hac, 22/28Hac, 22/33

II, 62-93.

Bakara, 2/158

Hac, 22/29Kıyâme, 75/1-2

Vâkıa, 56/75Meâric, 70/40

Hac, 22/32Bakara, 2/230Ahzâb, 33/21Bakara, 2/125

II, 93-131.

Bakara, 2/198-1992

Yûnus, 10/46Fetih, 48/27

II, 131-200.Bakara, 2/158Bakara, 2/203

II, 207-211.

Bakara, 2/203 Hac, 22/28

Bakara, 2/197Tevbe, 9/36

II, 200-211.

Bakara, 2/196Bakara, 2/197Mâide, 5/95Mâide, 5/33

II, 211-272.II, 139-160.II, 235-240.II, 249-256.

Mâide, 5/95

Nisâ, 4/93Mâide, 5/89


Rahmân, 55/22En’âm, 6/130

Mümtehine, 60/12Nisâ, 4/48

Mücâdele, 58/2Mücâdele, 58/3

II, 272-294. Mâide, 5/96II, 168-176.

II, 41-43.

Hac, 22/36 Hac, 22/27-28 II, 294-304.

Hac, 22/33 II, 304-310. Bakara, 2/196II, 160-163.

II, 89-97.

Âl-i İmrân, 3/96-97

Tevbe, 9/28Mâide, 5/3

En’am, 6/121Furkân, 25/70Furkân, 25/68Nisâ, 4/112

Furkân, 25/19

II, 310-315.

Talâk, 65/1 Bakara, 2/229 II, 317-325. Talâk, 65/ 4

III, 51-55.III, 55-59.III, 59-64.

2 Bakara 2/199. Âyet Şerhu Meâni’l-Âsâr’da tefsir edilmemiştir.


Talâk, 65/1-4

Bakara, 2/232Bakara, 2/282Bakara, 2/234Bakara, 2/228

II, 325-342.

Talâk, 65/6

Talâk, 65/1Talâk, 65/2Talâk, 65/4

Bakara, 2/235

II, 342-366. Talâk, 65/1 III, 64-74.

Bakara, 2/241

Ahzâb, 33/28Bakara, 2/237Bakara, 2/236Bakara, 2/228Bakara, 2/197

Nisâ, 4/11Talâk, 65/4


Nisâ, 4/92Mücâdele, 58/4

II, 366-381.

Bakara, 2/226-227


II, 381-389.

Mücâdele, 58/3-4

Mücâdele, 58/1Mücâdele, 58/2Yûnus, 10/46Yâsîn, 36/39Talâk, 65/4Nisâ, 3/92Nûr, 24/13

Bakara, 2/282Mâide, 5/106Talâk, 65/2

Bakara, 2/228Nisâ, 3/23Talâk, 65/1

Bakara, 2/226Tahrîm, 66/1Tahrîm, 66/2

II, 389-408.

Nûr, 24/6

Nûr, 24/4Talâk, 65/6Nûr, 24/6

Bakara, 2/230Nûr, 24/8

II, 408-442.


Nisâ, 4/35 II, 442-447.

Bakara, 2/229 Bakara, 2/230 II, 447-454.

Bakara, 2/230 II, 454

Nûr, 24/33Nisâ, 4/11Nisâ, 4/12

II, 456-482.

Hicr, 15/87 Fatiha, 1/1-7. I, 199-205.

Vâkıa, 56/74A’lâ, 87/1

I, 233-238.

Âl-i İmrân, 3/128I, 241-254.I, 501-507.

En’âm, 6/145I, 468-473.IV, 203-210.

Haşr, 59/6 II, 3-14.

Bakara, 2/232 III, 7-13.

Nûr, 24/31 III, 13-16.

Ahzab, 33/50III, 16-20.III, 20-24.

Bakara, 2/223 III, 40-46.

Nisâ, 4/25 III, 134-138.

Mâide, 5/38 III, 162-168.

Bakara, 2/178 Mâide, 5/45 III, 174-179.

Nahl, 16/126 Mâide, 5/33 III, 179-185.

En’âm, 6/152 İsrâ, 17/34 III, 216-220.

Enfâl, 8/1 III, 225-233.

Haşr, 59/7Enfâl, 8/41

Bakara, 2/215Haşr, 59/6Enfâl, 8/1Enfâl, 8/5

Enfâl, 8/68Şuara, 26/214Şura, 42/23

Âl-i İmrân, 3/92Bakara, 2/245Bakara, 2/43Sad, 38/86Tevbe, 9/60Haşr, 59/8,

9, 10

III, 223-239.III, 246-251.III, 275-311.

Mümtehine, 60/10 III, 360-362.

Hac, 22/25 IV, 48-51.


Mâide, 5/4 IV, 51-59.

Bakara, 2/278 IV, 64-71.

Nisâ, 4/23 IV, 77-84.

Haşr, 59/7 IV, 89-95.

Bakara, 2/283 IV, 98-100.

Mâide, 5/67 IV, 126-129.

Mâide, 5/42Mâide, 5/49

En’âm, 6/90Nisâ, 4/15.

IV, 141-144.

Bakara, 2/282Talâk, 65/2

IV, 144-148.

Bakara, 2/280 IV, 157-158.

Nisâ, 4/11Nisâ, 4/16Mü’minûn,

23/56IV, 158-160.

Hucurât, 49/1 IV, 171-174.

Bakara, 2/267 IV, 197-203.

Kıyâme, 75/1-2

Vâkıa, 56/75Beled, 90/1Nahl, 16/38

Kalem, 68/17Yûsuf, 12/42

IV, 269-272.

Tahrîm, 66/8 Bakara, 2/54 IV, 288-291.

Necm, 53/38Fâtır, 35/18

IV, 291-295.

Nisâ, 4/29 IV, 303-315.

Nisâ, 4/119 IV, 317-318.

Bakara, 2/282 IV, 318-320.

İsrâ, 17/64Fussilet, 41/40

IV, 320-329.

Nûr, 24/31 Ahzâb, 33/53 IV, 331-335.

Âl-i İmrân, 3/186

Bakara, 2/109IV, 341-343.


Nisâ, 4/12IV, 351-354.

Nisâ, 4/23Mâide, 5/95

IV, 358-360.

Nisâ, 4/176 Nisâ, 4/11, 12 IV, 390-395.

Enfâl, 8/75 Ahzâb, 33/5 IV, 395-404.

KAYNAKÇA

Açıkgenç, Alparslan, “Tefsir Usulünde Bütünlük Sorunu (Uygulama-lı Bir Çalışma Denemesi)”, İslami Araştırmalar, III/3, (1989): 95-101.

Ağırakça, Ahmet, “İhşîdîler”, DİA, XXI, (2000): 551-553.Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî,

el-Müsned, thk. Şuayb Arnavûd, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 2001.

Akbaş, Bahattin, Ebû Ca’fer et-Tahâvî’nin Hadis Kültüründeki Yeri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniv. SBE, Ankara, 2008.

Akyüz, Ali, “İbn Yûnus, Ebû Saîd”, DİA, XX, (1999): 450.Albayrak, Halis, Kur’an’ın Bütünlüğü Üzerine: Kur’an’ın Kur’an’la Tef-

siri, Şule Yay., İstanbul, 1992.Aldemir, Halil, Kur’ân-ı Kerîm’e Göre İhtilâf, (Yayımlanmamış Dokto-

ra Tezi) Marmara Üniv. SBE, İstanbul, 2007.el-Alvânî, Tâhâ Câbir, Fıkıh Usulü, çev. Mehmet Erdoğan, Koba Ya-

yınları, İstanbul, 1992.Atmaca, Yılmaz, Müzeni ve Tahavi’nin Muhtasarlarının ‘Zekât’ Bölüm-

lerinin Kaynak, Muhteva ve Metod Açısından Karşılaştırılması, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sakarya Üniv. SBE, Sa-karya, 2006.

Aybakan, Bilal, “Sadefî, Yûnus b. Abdüla’lâ”, DİA, XXXV, (2008): 393-394.

“Za’ferânî”, DİA, XLIV, (2013): 68-69. Fıkıh İlminin Oluşum Sürecinde İcma, İz Yayıncılık, İstanbul,

2003.Aydın, Atik, İbn Cerîr et-Taberî’nin Kur’ân Anlayışı ve Te’vîl Tercihleri,

(Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniv. SBE, Ankara, 2004.

Aydın, İsmail, Kur’ân Müphemleri Olarak Zamirler, Tibyan Yayıncılık, İzmir, 2012.

Kur’ân’ın Filolojik Yorumu (Tarihsel Gelişim ve Sorunlar), Tib-yan Yayıncılık, İzmir, 2012.

Aydın, Muhammed, “Rivâyet Tefsiri’ Kavramı ve Kur’an’ın Kur’an ile Tefsiri: Eleştirel Bir Yaklaşım”, Sakarya Üniv. İlahiyat Fakül-tesi Dergisi, XX, (2009): 1-32.

Aydın, Tevfik, Ebu-Cafer et-Tahavi’nin El-Akidetu’t Tahaviyye’deki Bazı Kelami Meselelerin Değerlendirilmesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniv. SBE, Konya, 2011.

Aydınlı, Abdullah, “Muallak” DİA, XXX, (2005): 309-310.


Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ah-med, Meğâni’l-Ahyâr fî Şerhi Esâmî Ricâli Me’âni’l-Âsâr, thk. Muhammed Hasan İsmail, Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut, 2006.

Aytekin, Arif, “Fıkh-ı Ekber Risaleleri”, Cumhuriyet Üniv. İlahiyat Fa-kültesi Dergisi, XIV/1, (2010): 209-221.

Azimli, Mehmet, “Abbasiler Döneminde Türklerden Oluşturulan Ordu (Hassa Ordusu)”, Dicle Üniv. İlahiyat Fakültesi Dergisi, IV/2, (2002): 29-47.

Bardakoğlu, Ali, “Hanefî Mezhebi”, DİA, XVI, (1997): 1-21. “İstihsan”, DİA, XXIII, (2001): 339-347.el-Berâk, Abdurrahman b. Nâsır, Şerhü’l-Akîdeti’t-Tahâviyye, Dâ-

ru’t-Tedmûriyye, Riyad, 1429/2008, 2. bs.Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali, es-Sünenü’l-Kübrâ,

thk. Muhammed Abdulkadir Atâ, Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut, 1424/2003.

Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali, Ma’rifetü’s-Sünen ve’l-Âsâr, thr. Abdülmu’tî Emin Kal’acî, Câmiatü’d-Dirâsâti’l-İslâ-miyye, Karaçi, 1412/1991.

Bilmen, Ömer Nasuhi, Büyük Tefsir Tarihi (Tabakatü’l-Müfessirîn), Ravza Yay., İstanbul, 2008.

Birışık Abdülhamit, “İsrâiliyat”, DİA, XXIII, (2001): 199-202. “Tefsir İlminin Ortaya Çıkışı ve Diğer İslami İlimlerle İlişkisi”,

İslâmî İlimlerde Metodoloji/Usûl-V. Temel İslâm İlimlerinin Or-taya Çıkışı ve Birbirleriyle İlişkileri Tartışmalı İlmî İhtisas Top-lantısı18-19 Ocak 2014, Ensar Neşriyat, İstanbul, 2014.

“Kırâat”, DİA, XXV, (2002): 426-433. “Tefsir”, DİA, XL, (2001): 281-290.el-Buhârî, Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed, Keşfü’l-Es-

râr fî Şerhi Usûli’l-Pezdevî, Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, yy., ty.. Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, el-Câmiu’s-Sahîh, thk.

Muhammed Züheyr b. Nâsır, Dâru Tavki’n-Necât, Beyrut, 1422/2002.

el-Cenedî, Ebû Abdillâh Bahâüddîn Muhammed b. Yûsuf b. Ya’kub, es-Sülûk fî Tabakâti’l-Ulemâ ve’l-Mülûk, thk. Muhammed b. Ali b. el-Hüseyin el-Ekvâ el-Hivâlî, Mektebetü’l-İrşâd, San’â, 1995, 2. bs.

Cerrahoğlu, İsmail, “Muhammed İbn Cerir et-Taberî ve Tefsiri”, An-kara Üniv. İlahiyat Fakültesi Dergisi, XVI/1, (1968): 79-101.

Tefsir Tarihi, Fecr Yayınevi, İstanbul, 2009. Tefsir Usûlü, Ankara Üniv. İlâhiyat Fakültesi Yayınları, Anka-

ra, 1971.el-Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî, Âhkâmü’l Kur’ân, y.y.,

Beyrut, 2003.

Kaynakça 243

el-Fusûl fi’l-Usûl, Thk. Uceyl Câsim en-Neşemî, Mektebetü’l-İr-şâd, İstanbul, 1994, I-IV.

Çakan, İsmail L., “Dirâyetü’l-Hadis”, DİA, IX, (1994): 366-367. Çeker, Huzeyfe, “Hanefi Mezhebinin Fıkıh Silsileleri (Ebû Hanîfe’den

Hicri VI. Asrın Sonuna Kadar)” İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, XIX, (2012): 163-201.

Çelik, Taha, Tahâvî ve Beyhakî’de Hadis (Şerhu Meâni’l-Âsâr ve Ma’rifetu’s-Sünen Örneği), (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Nec-mettin Erbakan Üniv. SBE, Konya, 2017.

Çetin, Mustafa, Tefsirde Dirâyet Metodu, y.y., t.y., Çetiner, Bedrettin, “Âhkâmü’l-Kur’ân”, DİA, I, (1988): 551-552.Çiçek, Yakup, Tefsir Usûlü, Sofya Yüksek İslâm Enstitüsü, Sofya, 1995.Dârekutnî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ömer b. Ahmed, Sünenü’d-Dârekutnî,

thk. Şuayb Arnaut, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 2004.Demirci, Muhsin, “Esbâb-ı Nüzûl”, DİA, XI, (1995): 360-362. Tefsir Tarihi, Marmara Üniv. İlahiyat Fakültesi Vakfı (İFAV),

İstanbul, 2017, 48. bs.. Tefsir Terimleri Sözlüğü, Marmara Üniv. İlahiyat Fakültesi

Vakfı (İFAV), İstanbul, 2009. Tefsir Usûlü ve Tarihi, Marmara Üniv. İlahiyat Fakültesi Vakfı

(İFAV), İstanbul, 1998.Durmuş, İsmail, “Nahiv”, DİA, XXXII, (2006): 300-306.Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş’as es-Sicistânî, Sünenü Ebî Dâvûd

(el-Kütübü’s Sitte ve Şürûhuhâ, VII-XI, Haz. Bedreddin Çeti-ner), İstanbul ve Tunus, 1413/1992.

Ebû Hanîfe, “el-Fıkhu’l-Ekber: Şerhu’l-Fıkhu’l-Ekber”, el-Mağnisavî Şerhi, Dâru’n-Nîl, İzmir, 2011.

Ebû Şâme, Şehâbuddîn Abdurrahman b. İsmail el-Makdîsî, el-Mür-şidü’l-Vecîz ilâ Ulûm Teteallaku bi’l-Kitâbi’l-Azîz, thk. Tayyar Altıkulaç, Dâru Sadr, Beyrut, 1975.

Ebû Zehre, Muhammed b. Ahmed b. Mustafâ, Târîhu’l-Mezâhibi’l-İs-lâmiyye fi’s-Siyâse ve’l-Akâid, Dâru’l-Fikri’l-Arabî, Kahire, t.y.

Efendioğlu, Mehmet, “Nesih”, DİA, XXXII, (2006): 581-582.Erdoğan, Mehmet, “Mesh”, DİA, XXIX, (2004): 301-303. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, Ensar Neşriyat, İstanbul,

2005.Eren, Şadi, Kur’ân-ı Anlamada Farklı Yaklaşımlar, Nesil Basım Ya-

yın, İstanbul, 1998.Fazlur Rahman, Ana Konularıyla Kur’an, trc. Alparslan Açıkgenç,

Fecr Yay., Ankara, 1987.Görmez, Mehmet, “Ulûmü’l-Hadîs”, DİA, XLII, (2012): 130-132.Gözübenli, Beşir, “Cîzî”, DİA, VIII, (1993): 37.Gümüş, Sadrettin, Kur’ân Tefsirinin Kaynakları, Kayıhan Yayınları,

İstanbul, 1990.


Güngör, Mevlüt, Cassâs ve Ahkâmu’l-Kur’ân’ı, Elif Matbaası, Ankara 1989.

Kur’ân Tefsirinde Fıkhî Tefsir Hareketi ve İlk Fıkhî Tefsir, Kur’an Kitaplığı, İstanbul, 1996.

Hallâf, Abdulvahhâb, İslam Hukuk Felsefesi (İlmü Usuli’l-Fıkh), çev. Hüseyin Atay, Ankara Üniv. İlahiyat Fakültesi Yayınları, An-kara, 1973.

Hatiboğlu İbrahim, “İsrâiliyat”, DİA, XXIII, (2001): 195-199.el-Hayyân, Mevlâ el-Hasen b. el-Hüseyin, “Ahkâmu’l-Kur’ân İlmi: Do-

ğuşu, Gelişimi ve Eserleri Üzerine Bir Araştırma”, çev. Musta-fa Şentürk, Mine Özer ve Narin Yavuz, İslam Hukuku Araştır-maları Dergisi, XXII, (2013): 457-491.

Hudârî, Muhammed el-Hudârî Bey, İslâm Hukuku Tarihi, çev. Hay-dar Hatipoğlu, yy., İstanbul, 1974.

el-İsfahânî, Râgıb, el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân, thk. Safvan Adnan Dâvûdî, Dârü’l-Kalem, Dımaşk, 1412.

Itr, Nûreddin, “Dâvûd ez-Zâhirî”, DİA, IX, (1994): 49-50. “Giriş”, Bulûğu’l Merâm -I- içerisinde, Tahlil Yayınları, İstan-

bul, 2013: 17-41.İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Sikatüddîn Ali b. Hasan b. Hibetüllâh, Târî-

hu Dımaşk, thk. Ömer b. Garâme el-Amrî, Dârü’l-Fikr, Beyrut, 1415/1995.

İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed, el-Kitâbü’l-Mu-sannef fi’l-Ehâdîs ve’l-Âsâr, thk. Kemal Yusuf el-Hût, Mekte-betü’r-Rüşd, Riyad, 1409.

İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şehâbüddîn Ahmed, Lisâ-nü’l-Mîzân, thk. Abdülfettâh Ebû Gudde, Dâru’l-Beşâiri’l-İs-lâmiyye, Beyrut, 2002.

İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr b. Hallikân el-Bermekî el-İrbilî, Ve-feyâtü’l-A’yân ve Enbâü Ebnâi’z-Zamân, thk. İhsan Abbas, Dâru Sâdır, Beyrut, 1994.

İbn Kutluboğa, Ebü’l-Adl Zeynüddîn Kasım b. Kutluboğa b. Abdul-lah, Tâcü’t-Terâcim, thk. Muhammed Hayr Ramazan Yusuf, Dârü’l-Kalem, Dımaşk, 1992.

İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid er-Rebei el-Kazvînî, Sünenu İbn Mâce, thk. Muhammed Fuad Abdülbaki, Dâru İh-yâi’t-Türâsi’l-Arabiyye, Kahire, 1975/1395.

İbn Sa’d; et-Tabakâtü’l Kübrâ, yy., Beyrut, 1960.İbn-i Teymiyye, Takiyyuddîn Ebû’l-’Abbâs Ahmed b. ‘Abdilhalîm b.

‘Abdisselâm b. ‘Abdillâh b. Ebi’l-Kâsım b. Muhammed el-Har-rânî el-Hanbelî ed-Dimaşkî, Minhâcü’s Sünneti’n-Nebeviyye, thk. Muhammed Reşad Salim, Câmiatü’l-İmam Muhammed b. Suud el-İslâmiyye, Riyad, 1986.

Kaynakça 245

el-Mukaddime fî Usûli’t-Tefsîr, Dâru Mektebetü’l-Hayât, Bey-rut, 1980.

İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdullah, Ahkâmü’l-Kur’ân, thk. Ali Muhammed el-Becâvî, yy., Mısır, 1967.

İbnü’l-Cevzî, Cemâluddîn Ebû’l-Ferac Abdurrahmân b. Alî b. Mu-hammed, Zâdü’l-Mesîr fi ‘Îlmi’t-Tefsîr, yy., Dımeşk, 1964.

İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Muzaffer Şemseddin Yusuf b. Kızoğlu Sıbt, Mir’âtü’z-Zamân fî Târîhi’l-A’yân, thk. Muhammed Berekât, Kamil el-Harrât, Ammar Reyhavî, er-Risâletü’l-Âlemiyye, Dı-maşk, 2013/1434.

İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî, el-Lübâb fî Tehzîbi’l-Ensâb, Dâru Sâdır, Beyrut, t.y.

İbnü’n-Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya’kûb İshâk b. Mu-hammed b. İshâk en-Nedîm, el-Fihrist, thk. İbrahim Ramazan, Dâru’l-Marife, Beyrut, 1417/1997.

İltaş, Davut, “Tahâvî”, DİA, XXXIX, (2010): 385-388.İşler, Emrullah, Tahâvî (ö. 321-933) ve Ahkâmu’l-Kur’ân’ı, (Yayınlan-

mamış Doktora Tezi), Ankara Üniv. SBE, Ankara, 1993.el-Kâdî Abdülfettâh b. Abdülganî, el-Büdûrü’z-Zâhira fi’l-Kırââti’l-Aş-

ri’l-Mütevâtira min Tarîki’ş-Şâtıbiyye ve’d-Dürreti ve Yelîhi; el-Kırââtü’ş-Şâzze, Mustafa el-Bâbi el-Halebî, Kahire, 1955.

Kahraman, Ferruh, Tefsirde İhtilafların Mahiyeti Çeşitleri ve Sebep-leri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Sakarya Üniv. SBE, Sa-karya, 2010.

Kallek, Cengiz, “Yahyâ b. Âdem”, DİA, XLIII, (2013): 234-237.Kandehlevî, Muhammed Yusuf, Emâni’l-Ahbâr fi Şerhi Meâni’l-Âsâr,

yy., Pâkistan, 1394.Kandemir, Yaşar, “Hadis”, DİA, XV, (1997): 27-64.Karadut, Ahmet, “Ebu Ca’fer et-Tahâvî Hayatı ve Eserleri -II-”, Diya-

net Dergisi, XX/3, (1984): 51-64. ” “Ebu Ca’fer et-Tahâvî Hayatı ve Eserleri (H. 239-321/M.

853-933)”, Diyanet Dergisi, XIX/2, (1983): 53-64. Karagöz, Mustafa, Dilbilimsel Tefsir ve Kur’ân’ı Anlamaya Katkısı,

Ankara Okulu Yay., Ankara, 2010.Karaman Hikmet, İslâm Hukukunda İctihâd, Ensar Neşriyat, Ankara,

1974.Karaman, Hayrettin, İslam Hukuk Tarihi, İz Yayıncılık, İstanbul, 2007.Kaya, Mesut, “Dönemsel İlmî Şartların Müfessirin Donanımı Üze-

rindeki Belirleyiciliği -Klasik ve Modern Dönem Mukayese-si-”, Marife: Dini Araştırmalar Dergisi [Bilimsel Birikim], XIII/3, (2013): 9-31.

Kehhâle, Ömer Rızâ, Mu’cemü’l-Müellifîn, Mektebetü’l-Müsennâ, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, t.y.


Kevserî, Muhammed Zâhid, el-Hâvî fî Sîreti’l-İmâm Ebî Ca’fer et-Tahâvî, Matbaatü’l-Envâri’-l Muhammediyye, Kahire, t.y.

Kılıç, Hulusi, “Sarf”, DİA, XXXVI, (2009): 136-137.Kılıç, M. Şükrü, İlk Dönem Sünnî Kelamında Ulûhiyet Anlayışı-Tahâvî

ve Mâtürîdî Örneği- (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Selçuk Üniv. SBE, Konya, 2011.

Kılıçer, M. Esad, “Ehl-i Re’y”, DİA, X, (1994): 520-524.Kırca, Celal, Kur’ân’a Yönelişler, Tuğra Neşriyat, İstanbul, 1993.Koç, Mehmet Akif, İsnad Verileri Çerçevesinde Erken Dönem Tefsir

Faaliyetleri: İbn Ebî Hâtim (ö. 327/939) Tefsiri Örneğinde Bir Literatür İncelemesi, Kitâbiyât, Ankara, 2003.

Koçyiğit, Talat, “Kitap ve Sünnette Nesh Meselesi”, Ankara Üniv. İla-hiyat Fakültesi Dergisi, XI, (1963): 93-108.

Hadis Istılahları, Ankara Üniv. Basımevi, Ankara, 1980. Hadis Usûlü, Ankara Üniv. İlahiyat Fakültesi Yayınları, Anka-

ra, 1967.Köktaş, Yavuz, Anahatlarıyla Ahkâm Hadisleri, Ensar Neşriyat, İs-

tanbul, 2013.Krenkow, Fritz, “Tahâvî”, İslâm Ansiklopedisi, MEB. Yay., 1967, XII,

628-630.el-Kuraşî, Ebû Muhammed Muhyiddîn Abdülkâdir b. Muhammed

b. Muhammed el-Mısrî, el-Hâvî fî Beyâni Âsâri’t-Tahâvî, thk. es-Seyyid Yusuf Ahmed, Dârü’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut, 1999/1419.

el-Cevâhirü’l-Mudıyye fî Tabakâti’l-Hanefiyye, Mir Muham-med Kütüphanesi, Karaçi/Pakistan, t.y.

el-Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî, el-Câmiu li Ahkâmi’l-Kur’ân, thk. Ahmed Berdûni, Dâru’l-Kütübi’l-Mıs-riyye, Kahire, 1964.

Küçük, Raşit, “İsnad”, DİA, XXIII, (2001): 154-159.Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay b. Muhammed,

el-Fevâidü’l-Behiyye fî Terâcimi’l-Hanefiyye, tsh. ve tlk. Mu-hammed Bedreddin Ebû Firâs en-Na’sânî, Dâru’l-Kitâbi’l-İs-lâmî, Kahire, t.y.

el-Makdîsî, Ebû Abdullah Şemsüddîn, Ahsenü’t-Tekâsîm fî Ma’rife-ti’l-Ekâlîm, Brill, Leiden, 1906.

Ma’sûmî, Muhammad Şaghîr Hasan, “Imâm Tahâwî’s Îkhtilâf al-Fuqahâ-II”, Islamic Studies, VIII/4, (1969): 265-279.

Mahmûd, Abdulmecîd, Ebû Ca’fer et-Tahâvî ve Eseruhû fi’l-Hadîs, el-Mektebetü’l-Arabiyye, Kahire, 1975.

Mantran, Robert, İslâmın Yayılış Tarihi (VII-XI. Yüzyıllar), çev. İsmet Kayaoğlu, Ankara Üniv. İlahiyat Fakültesi Yayınları-149, An-kara, 1981.

Kaynakça 247

Mennâu’l-Kattân, Mebâhis fî Ulûmi’l-Kur’ân, Mektebetü’l-Meârif li’n-Neşr ve’t-Tevzi’, Riyad, 1421/2000.

el-Mercânî, Ebü’l-Hasen Şihâbüddîn Hârûn b. Bahâiddîn b. Sübhân el-Kazânî, Nâzûretü’l-Hak fî Farziyyeti’l-’İşâ ve in lem Yeği-bi’ş-Şafak, Kazan, 1287/1870.

el-Meydânî, Abdurrahman Hasan Habenneke el-Meydânî, Meâri-cu’t-Tefekkür ve Dekâiku’t-Tedebbür Tefsîrun Tedebburiyyun li’l-Kur’ân’il-Kerîmi bi Hasebi Tertîbi’n-Nüzûli Vifka Menheci Kitâbi “Kavâıdü’t-Tedebbüri’l-Emseli li Kitâbillâhi Azze ve Cel-le”, Dâru’l-Kalem, Şam, 2000.

el-Meydânî, Abdülganî b. Talib b. Hammâde ed-Dımaşkî el-Hanefî, Şerhü’l-Akîdeti’t-Tahâviyye, thk. Muhammed Muti’ Hâfız, Mu-hammed Riyâd el-Mâlih, Dârü’l-Fikr, Dımaşk, 1870.

Muhâsibî, Ebû Abdullah Hâris b. Esed, el-Akl ve Fehmü’l-Kur’ân; thk. Hüseyin Kuvvetli, Dârü’l-Kindî-Dârü’l-Fikr, İrbid, 1982, 3. bs..

Müsâid, Tayyâr b., et-Tefsîru’l-Lugavî li’l-Kur’âni’l-Kerîm, Dâru İb-ni’l-Cevzî, Demmâm, 1422/2001.

Müslim, Ebü’l-Hüseyin el-Kuşeyrî en-Nisâbûrî b. Haccâc, Sahîhi Müslim, thk. Muhammed Fuad Abdülbaki, Dâru İhyâi’t-Türâ-si’l-Arabî, Beyrut, 1956.

Nesaî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Ali b. Şuayb, es-Sünenü’l-Kübra, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 2001.

Önder, Muharrem, “Ebû Ca’fer et-Tahâvî (239-321/853-933) ve Şurût İlmi”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, XI, (2008): 365-397.

Özarslan, Selim, “es-Sevâdü’l-A‘zam ile el-Akîdetü’t-Tahâviyye’nin İçerik Açısından Karşılaştırmalı Bir Tahlilli”, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, III/7, (2001): 195-216.

Özcan, Ruhi, el-Hâvî fî Şurûti’t-Tahâvî, (Yayınlanmamış Yüksek Li-sans Tezi), Külliyyetü’l-Âdâb ve Heyetü’d-Dirâsâtü’l-Ulyâ fî Câmiati Bağdâd, 1972.

Özen, Şükrü, “Leys b. Sa’d”, DİA, XXVII, (2003): 164-168. “Müzenî”, DİA, XXXII, (2006): 246-250.Özkuyumcu, Nadir, “Tolunoğulları, DİA, XLI, (2012): 233-236.Öztürk, Mustafa, Kur’an ve Tefsir Kültürümüz, Ankara Okulu Yay.,

Ankara, 2008.Paksoy, Kadir, “Sahâbe’nin Sayısı, Hadislerin Sayısı ve Hadis Hafız-

larının Dehaları Hakkında Bazı Tespitler”, Harran Üniv. İlahi-yat Fakültesi Dergisi, III, (1997): 228-248.

Pezdevî, Fahru’l-İslâm Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed, Kenzu’l-Vusûl ilâ Ma’rifeti’l-Usûl, Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut, 1997.

Pişgin, Yasin, “Mütekaddim Dönemde Ulûmu’l-Kur’ân”, Süleyman Demirel Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, XXVI, (2017): 120-148.


“Son İlahi Kitabın Dili Olarak Arapçanın Seçilmesi”, İslam Hu-kuku Araştırmaları Dergisi, XXVIII, (2016): 489-518.

Sadr, Muhammed Bagır, Kur’ân Okulu, trc. Mehmed Yolcu, Fecr Ya-yınevi, Ankara, 1995, 2. bs..

es-Sâlih, Subhî, Hadis İlimleri ve Hadis Istılahları, Ter. M. Yaşar Kan-demir, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1981.

Sekkâkî, Ebû Yakub Yûsuf b. Ebubekir Muhammed b. Ali, Miftâ-hu’l-Ulûm, thk. Zarzûr Nuaym, Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Bey-rut, 1407/1987.

Serinsu, Ahmet Nedim, Kur’ân’ın Anlaşılmasında Esbâb-ı Nüzûl’un Rolü, Şule Yay., İstanbul, 1994.

Kur’ân ve Bağlam, Şule Yay., İstanbul, 2012.Seyyid, Eymen Fuâd, “Fâtımîler”, DİA, XII, (1995): 228-237.Sıcak, Ahmet Sait, “Yorum Farklılıkları Açısından Bir Tefsir Kaynağı

Olarak Kur’ân-ı Kerîm”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırma-ları Dergisi, III/3, (2014): 632-651.

Kur’an Tefsirinde Öznellik, Ankara Okulu, Ankara, 2017.Soyalan, Mehmet Yaşar, Vahiy Savunması: Kur’ân Dışı Vahyin İm-

kânsızlığı, Anka Yay., İstanbul, 2005.Soyarslan, Zeyneb, Tahâvî (ö.321/933) ve Cassâs (ö.371/981) Örnek-

liğinde İki Hanefî Ahkâm Tefsirinin Mukayesesi, (Yayınlanma-mış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniv. SBE, Ankara, 2014.

Soysaldı, H. Mehmet, Nüzülünden Günümüze Kur’ân ve Tefsir, Fecr Yay., Ankara, 2001.

Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî, Ta-bakâtü’ş-Şafiîyyeti’l-Kübrâ, thk. Mahmûd Muhammed Tanâhî, Abdülfettah Muhammed el-Hulv, Hicr li’t-Tibâ’a ve’n-Neşr ve’t-Tevzî’, yy., 1413, 2. bs.

es-Süyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr Celâlüddîn, el-İtkân fî Ulû-mi’l-Kur’ân, el-Matbaatü’l-Meymeniyye, Mısır, 1317.

es-Süyûtî, Celâluddîn Abdirrahman, Hüsnü’l-Muhâdara, yy., Mısır, 1299.

es-Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr, Ta-bakâtü’l-Huffâz, Dârü’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut, 1403.

eş-Şâfiî, Muhammed b. İdris, er-Risâle (İslâm Hukukunun Kaynakla-rı), çev. A. Şener, İ. Çalışkan, TDV Yay., Ankara, 2007.

Şener, Mehmet, “Ahkâmın Değişmesi ve Buna Tesir Eden Faktörler”, Dokuz Eylül Üniv. İlahiyat Fakültesi Dergisi, VIII, (1994): 9-23.

Şerîf, Hamza Imâd Tâhâ, el-İhtiyârâtu’l-Fıkhiyye li’l-İmâmi’t-Tahâvî ve Eseruhâ fî Takrîri Mezhebi’l-Ehnâf Usûlen ve Furû’an, (Yayın-lanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kâhire Üniv., 2006.

eş-Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf, Ta-bakâtü’l-Fukahâ, thk. İhsan Abbas, Dâru’r-Râidü’l-Arabî, Beyrut, 1970.

Kaynakça 249

Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb el-Lahmî, el-Mu’cemu’l-Kebîr, thk. Hamdi Abdülmecid Selefî, Mektebetü İbn Teymiyye, Kahire, ty.

Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr, Câmiu’l-Beyân fî Te’vî-li’l-Kur’ân Tefsîru’t-Taberî, thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Mü-essesetür-Risâle, Beyrut, 2000.

Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme b. Abdülmelik b. Seleme Ezdî Hacrî Mısrî, Ahkâmu’l-Kur’ân, çev. Mustafa Genç, Beka Yay., İstanbul, 2012.

Şerhu Meâni’l-Âsâr, thk. Muhammed Seyyid Câdilhak, Mu-hammed Zührî en-Neccâr, Âlemü’l-Kütüb, yy., 1994/1414.

Ahkâmü’l-Kur’âni’l-Kerim, thk. Sadettin Ünal, Türkiye Diya-net Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM), İstanbul, 1995-1998.

Şerhu Meâni’l-Âsâr, thk. Şuayb el-Arnavut, Müessese-tü’r-Risâle, Beyrut, 1994.

Müşkili’l-Âsâr, thk. Şuayb Arnaut, Müessesetü’r-Risâle, Bey-rut, 1994.

İslam İnancının Temelleri, çev. Süleyman Çelik, Elif Ofset, İs-tanbul, 1997.

Şerhu Meâni’l-Âsar, (Hadislerle İslâm Fıkhı), çev. M. Beşir Er-yarsoy, Kitabî, İstanbul, 2009.

Tekineş, Ayhan, “Meâni’l-Âsâr”, DİA, XXVIII, (2003): 207-208. “Tahâvî’nin Şerhu Meâni’l-Âsar’da Hadisleri Anlamada Takip

Ettiği Yöntemler”, Divan, I, (2002):161-184.Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre es-Sülemî, es-Sünen,

Mektebetu’s-Selefiyye, Kahire, 1964.Turgay, Nurettin, “Etbâu’t-Tâbiîn Döneminde Tefsir Çalışmaları/

Tefsir İlminin Tedvini”, Diyanet İlmî Dergi, XLIX/ 4, (2013): 33-48.

“Sahâbenin Tefsir İlmindeki Yeri”, Bilimname: Düşünce Plat-formu, VI/14, (2008/1): 35-58.

Arap Dili, Belâgatı ve Kur’ân, Tibyan Yay. İzmir, 2015.Uğur, Mücteba, Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü, TDV Yay., An-

kara, 1992.Yıldız, Hakkı Dursun, “Âbbasîler”, DİA, I, (1988): 31-48.Yüksel Ateş, Şule, Klasik ve Modern Dönemde Müfessirde Aranan

Şartlar ve Değişimi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ya-lova Üniv. SBE, Yalova, 2017.

Zehebî, Ebû Abdullah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman, Siyeru A’lâmu’n-Nübelâ, Dâru’l-Hadîs, Kahire, 2006.

Târîhü’l-İslâm ve Vefeyâtü’l-Meşâhîri ve’l-A’lâm, thk. Ömer Ab-düsselâm Tedmûrî, Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut, 1987.

Tezkiratü’l-Huffâz, Dârü’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut, 1419/1998.


Zehebî, Muhammed es-Seyyîd Hüseyin, et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn, Mektebetü Vehbe, Kahire, ty.

Zekiyyüddîn, Şa’bân, İslam Hukuk İlminin Esasları (Usûlü’l Fıkh), çev. İ. Kâfi Dönmez, TDV Yay., Ankara, 2009.

Zerkânî, Muhammed b. Abdilâzim, Menâhilü’l-İrfân, yy., Mısır, 1953.Zerkeşî, Muhammed b. Abdillah, el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân, yy.,

Beyrut, 1972.Ziriklî, Hayruddîn, el-A’lâm, Dârü’l-İlmi li’l-Melâyîn, Beyrut, 2002,

15. bs.Zühaylî, Muhammed Mustafa, el-Vecîz fî Usûli’l-Fıkhi’l-İslâmî: ed-

Delâlât el-İctihâd ve’t-Taklîd ve’l-Fetvâ et-Te’âruz ve’t-Tercîh, Dârü’l-Hayr, Dımaşk, 2006, 2. bs.

Zülaloğlu, Fevzi, Temel Kaynağımız Kur’ân: Kur’an Tek Kaynak mı, Temel Kaynak mı?, Ekin Yay., İstanbul, 2002.

A

Abbâs b. Abdülmuttalib 18Abbâsîler 17, 18, 19, 20, 21, 22abdest 91, 93, 144-151, 153-158,

160-162, 166, 168-171Abdullah b. Vehb 22, 84ahkâm 103 ~ âyetleri 11, 14, 44,

57, 63 ~ hadisleri 11, 12, 14, 65 ~ tefsiri 10-14, 57, 62, 63, 143, 226

Ahmed b. Ebî İmrân 22, 30Ahmed b. Hanbel 78Ahmed b. Muhammed 9, 15, 23,

64, 78Ahmed b. Salih el-Mısrî 23Ahmed b. Tolun 20, 23-25, 28, 30

~ Camisi 23akıl 27 ~ -î tefsir 36, 72, 115, 123,

128, 132, 147, 229akîde esasları 103Ali b. Ebi Talib 95Ali el-Kârî 42Alkame 97Amr Camisi 23, 27, 30Arabistan 18Arap 17, 19, 24, 35, 72, 74, 110,

115, 116, 135-140, 228 ~ edebiyatı 17

Asbağ b. Ferec 22Atâ 96, 183âyet ~ -in başka bir âyetle tefsiri 89

~ tefsiri 12, 74

B

Bağdâdî 35, 78Bağdat 32, 51, 52bâtın 70, 72, 74, 92Bedreddîn el-Aynî 32, 40Bekkâr b. Kuteybe 22, 25, 27, 80,

225beyân 138

Beyhakî 40, 41, 47, 54, 68, 69Bişr b. Velîd 30Buhârî 48Buveytî 22

C

Câbir b. Abdullah 66, 96, 108, 145, 168, 184, 186, 189, 192, 193, 201, 203, 207, 214

Cehmiyye 36Cessâs 50, 54, 55, 58, 63, 64Cevherî 31, 35, 39, 40Cizî 31-34

D

Dâmeganî 35Dâvud b. Ali ez-Zâhiri 33Dâvûdî 35delâil-i nübüvve 42Dımaşk 28Dımaşkî 32dinde müctehid 37dirâyet 14, 62, 87, 88, 115, 116,

117, 231 ~ tefsiri 115

E

Ebî İmran 26, 27, 77, 81Ebû Ca’fer 15, 16, 23, 26, 27, 30,

31, 35, 43, 52, 53, 64, 77, 81, 225

Ebû Ca’fer b. Ebî İmran 26, 27Ebû Ca’fer en-Nehhâs 23, 35Ebû Ca’fer et-Tahâvî 43, 52, 53Ebû Dâvûd 37, 47, 195Ebû Hanîfe 22, 26, 27, 30, 33, 35,

36, 39, 43, 50, 51, 53, 68, 71, 73, 80, 82, 83, 130, 132, 133, 134, 147, 161, 166, 170, 177, 179, 180, 194, 195, 201, 202, 225

DİZİN


Ebû Hâzim 28, 31Ebû Hureyre 96, 118, 120, 137,

186, 206, 214, 218Ebû İmrân 30, 31Ebû Saîd İbn Yûnus 16, 35Ebû Yûsuf 29, 30, 35, 36, 39, 43,

50, 71, 73, 82, 83, 130, 132-134, 147, 161, 166, 170, 177, 179, 180, 201, 202, 208, 210

Ehl-i sünnet 36el-Esrem 78Emevî 18, 19, 31, 64Emin 10, 19emsâr 21Endülüs 19Enes b. Mâlik 95, 102, 113, 119,

145, 149, 152, 172, 174, 176, 182

Eşheb b. Abdülaziz 22Evzâî 50, 68Eylî 31, 34Ezd b. Ğavs 16Ezdî 9, 15, 16, 31, 64Ezdişenûe 16Ezd kabilesi 16

F

Farisî 19Fas 19, 20Fâtımîler 19-21Fustat 17, 23, 32

G

Gafikî 32Gazzâlî 57Gazze 28, 31

H

hac 32, 58, 66, 114, 136, 182, 187hadis 9-13, 17, 25, 27, 30, 32, 34-

37, 41, 42, 46-49, 52, 53, 68, 72, 74, 75, 78-81, 84, 85, 87, 102, 113, 115-123, 136, 144, 151, 157, 158,

166, 171, 189, 195, 226-228 ~ usûlü 117

Hamdânîler 20Hanefî 23, 25, 37, 83, 127, 130,

133 ~ mezhebi 22, 23, 25, 26, 29, 31, 41, 50, 132, 135, 229

Harun Reşid 18, 19Hasan Basrî 97Hilâl b. Yahya er-Re’y 31Hilâlu’r-Re’y 29Horasan 18, 20Hristiyan Kıbtîler 24hukuk 11, 46, 55, 226Humâreveyh 20, 24hüküm bildiren âyetler 57Hz. Âişe 60, 95, 109, 113, 118,

164, 174, 182, 183, 184, 188, 216

Hz. Ali 93, 98, 99, 120, 144, 148, 153, 157-159, 169, 217, 218

Hz. Ebû Bekir 95Hz. İsa’nın inme vakti 61Hz. Osman 93, 95, 125, 183, 184Hz. Ömer 95, 110Hz. Peygamber 9, 11, 12, 18, 60-

62, 65-67, 70, 71, 80, 87, 91-94, 96, 100, 106-111, 114-120, 122-126, 130, 131, 133, 145-147, 149, 150, 153, 156-161, 163, 164, 166, 167, 168-182, 186, 188, 189, 191, 193, 195-198, 200-214, 217-219, 221, 223

I-İ

Irak 18ibadet 11, 46, 57, 59, 65, 226İbn Abbâs 93, 95, 99, 100, 109, 113,

118, 145, 153, 158, 163, 166-170, 174, 179, 180, 186, 188, 191-193, 202, 203, 215, 216, 218, 222

Dizin 253

İbn Cerîr 42, 43İbn Hacer 42, 70İbn Harbûye 31, 34İbn Hazm 69, 130İbn Kemal 37İbn Mâce 47İbn Mes’ud 95, 171, 184, 198, 201,

202, 214, 223İbn Ömer 79, 95, 118, 145, 149,

153, 168, 169, 179, 180, 182, 194, 195, 198, 201, 202, 204

İbn Teymiyye 41, 42İbnu’n-Nedîm 40İbnü’l-Arabî 58, 63, 64İbnü’l-Harrât 69İbnü’l-Mevvâz 22İbrahim b. Ebî Dâvûd 81İbrahim b. el-Mehdi 17İbrahim b. Merzûk 31, 32, 81İbrahim en-Nehaî 97, 145, 195icmâ 40, 71, 125, 126, 134, 147ictihad 27, 38, 59, 124, 225İdrîsîler 19İhşîdîler 20, 21ihtilaf 13, 115İkrime 86, 96, 104, 148, 153, 158İmam Leys 22, 50, 72, 73İmam Mâlik 21, 22, 33, 72, 73, 79,

83, 84, 135, 179, 180İmam Muhammed 35, 39, 43, 50,

51, 53, 83, 132, 133, 134, 161, 166, 170, 179, 180, 194, 201, 202

İmam Nevevî 29İmam Şâfiî 22, 25, 26, 29, 30, 33,

34, 72, 73, 80, 84, 85, 130, 135, 187

İmam Züfer 29, 83, 132İran 18İsfahânî 35İskenderiye 24, 44İsmâil b. Elyesa’ el-Kindî 22istihsan 53, 129, 130istinbat 57, 58, 65, 122, 124, 132,

179, 229

K

Kâbe 113, 134, 139Kaderiyye 36Kadı Bekkâr 28, 29, 30Kahire 17, 24, 49, 50Kahtânî 24Kâim Biemrillâh 21Kandehlevî 42Katâde 97Kazvînî 31Kerhî 32, 39, 129Kevserî 17, 41, 42, 47, 52Keysânî 32kırâat 25 ~ farklılıkları 35, 36 ~

ilmi 23kıyamet 65, 147 ~ -in kopma za-

manı 61kıyas 22, 48, 53, 72, 74, 126, 127,

128, 130, 140, 146, 147, 154, 161, 166, 168, 179, 193, 196, 228, 229

Kûfe ekolü 16, 76Kur’ân ~ ’ın fıkhî yorumları 15 ~

’ın Kur’ân’la neshi 103 ~ ’ın Kur’ân’la tefsiri 88, 89, 103 ~ ’ın sahâbe ve tâbiîn kav-liyle tefsir edilmesi 94 ~ ’ın sünnetle neshi 103, 106 ~ ’ın sünnetle tefsir edilmesi 91 ~ ’ın tefsiri 61 ~ yorum geleneği 10

Kuraşî 22, 40Kurtubî 35, 63, 64, 143, 155, 162,

204Kuteybe 22, 25, 27, 28, 80, 225Kuzey Afrika 18, 19

M

Makdisî 69Mâlik b. Enes 79, 83Mâliki mezhebi 22Mâtürîdî 36, 54Medine 21Mehdî 17, 20Me’mûn 17, 19


meselede müctehid 38Meymûn b. Hamza el-Ubeydilî 35mezhepte müctehid 38Mısır 12, 16, 17, 18Mısrî 9, 15, 16, 23, 25, 35, 64Midrârîler 19muâmelât 11, 57Muhammed b. Huzeyme 32, 34, 81Muhammed b. Selâme 9, 15, 17Muhammed b. Yûsuf el-Kindî 23muhkem 70, 92mukallidler 38Mukâtil b. Süleyman 63, 64Muradî 22, 32, 33, 81Mûsâ b. Îsâ 25Mu’tez 19, 20Mu’tezile 36mutlakın takyidi 67mübhemin tafsili 67Mücâhid 96, 98, 111, 112, 136,

152, 158, 222mücmelin tebyini 67Mühtedî 19Müste’în 19, 20Müşebbihe 36müşkilin tavzihi 67müteşâbih 12, 92, 98, 162, 220mütevâtir 105, 118 ~ sünnet 105Mütevekkil 19, 20, 29Müzenî 17, 22, 25-27, 29-33, 49,

50, 72, 80-85, 225

N

Nâfi 79, 114, 194naklî 60, 87, 132, 229nâsih-mensûh 40, 47, 69, 103,

228nazar 128Nesâî 32, 34, 37, 81nesh 102-108, 118, 126, 130, 131,

147, 150, 160, 161, 171-173, 176, 204, 217, 223, 228

Nil 15

R

Râzî 21, 58Râzî Billâh 21Rebî b. Süleymân 22Reddü’ş-Şems 41, 42re’y 115, 127 ~ ekolü 27rivâyet-mezhep dengesi 133rivâyet tefsiri 62, 87, 88, 115, 116Ruaynî 31Rumlar 24Rüstemîler 19

S-Ş

Sa’d b. Ebî Vakkâs 145Sadefî 22, 31-34, 212Saffârîler 20sahâbe 21, 35, 36, 50, 53, 60, 62,

66, 69, 71, 87, 97-99, 115, 120, 124, 125

sahih ~ kıraat 114 ~ sünnet 11, 115Saîd b. Cübeyr 96, 98, 180Saîd b. el-Müseyyeb 97, 104, 180Sâmânîler 20sarf ve nahiv 138, 139sebeb-i nüzûl 35, 36, 100, 101Selâme b. Abdülmelik 17Selman el-Farisi 96Sem’ânî 17semâvî kitaplar 103Sicistânî 31Sistan 20Sur’a üfleme 61Suriye 18, 20Suyûti 21Süddî 104, 148Süfyan-ı Sevrî 72, 73Süleyman b. Dâvûd er-Reşidî 23Süleyman el-Müezzin 31sünnet 91, 99 ~ ile nesh 145 ~ -in

Kur’ân’la neshi 103 ~ -in sünnet ile neshi 103

Şa’bî 97, 100, 112, 114, 120, 152, 221

Şâfiî 22, 39, 41 ~ fıkhı 25 ~ ilim meclisleri 17

Dizin 255

Şam 27, 28, 31, 32, 225şer’î delil 125, 129, 132, 229Şevkânî 70Şeybânî 36, 51, 55, 68, 72, 73, 83,

147Şîa 36Şurût 30, 39, 52, 55

T

Taberânî 35, 37Taberî 13, 14, 33, 42, 43, 61, 64,

143, 144-163, 172, 174, 177, 181-187, 190, 193-195, 197, 200, 202, 203, 206-208, 211-218, 220-224, 230-232

Taberiyye 28tâbiîn 21, 35, 36, 62, 87, 96-98,

124Tâcuddîn es-Subkî 43Tahâ köyü 16Tâvûs 96, 156tebeü’t tâbiîn 62, 96tedvin 9, 11, 13, 36, 63, 225, 230tefsir ilmi 9, 13Temîmî 23, 32, 35, 43, 167, 168Temyiz 38tenevvü’ ve tezad 110Tercih 38te’vil 75, 172 ~ ehli 76tevkîfî 127Tirmizî 47Tolunoğulları 19, 20, 24, 28, 32Tüccibî 22Türkler 19

U-Ü

Ubey b. Ka’b 111, 218Ubeyde es-Selmânî 97Udûl 28Ukbe İbn Âmir el-Cuhenî 96ukûbât 11Urve İbnü’z Zübeyr 97Ümmü Mektum 124

V

Vâsıtî 31Vedâ Haccı 66

Y

Yahya b. Maîn 80yedi kırâat 23Yemen 17Yezid b. Sinan 80, 81Yûnus b. Abdil-A’lâ 23, 31, 34, 41,

79, 80, 84

Z

Zâhid el-Kevserî 17, 41, 47, 52zâhir 70, 72-74, 201Zâhirîler 33, 35zaruret 112, 131, 132Zehebî 40zekât 58, 66, 125, 184Zeyd b. Eslem 148Zeyd b. Sabit 79, 96, 192, 213, 214Züfer b. Hüzeyl 50, 72, 73Zührî 49, 86, 163, 183Zü’l-yedeyn 86


Necm

ettin Ç

ALIŞ

KA

N • K

ur’an

’ın İk

i Fık

hî O

ku

nu

şu

Kur’an’ın İki Fıkhî Okunuşu

araştırma

araştırmaARAŞTIRMA YAYINLARI

169

Bu araştırmada Kur’ân’ın ve hadislerin beraber-ce ele alındığı, ana kaynaklarından bütüncül bir

yaklaşımla istifade etmenin otantikliği sayesinde, dinin murâd-ı ilâhîye en uygun bir şekilde yorum-lanma imkânı bulduğu ilk dönem eserlerin yöntem arayışı konu edinilmiştir. Büyük ve değerli bir mirası temsil eden bu metodoloji, Tahâvî’nin, ahkâm hadis-lerini topladığı ve birçok âyet tefsirini de ihtiva eden Şerhu Meâni’l Âsâr adlı eseri ile ahkâm tefsiri ala-nında telif ettiği Ahkâmü’l-Kur’ân adlı tefsiri özelinde mukayeseli bir çalışmayla ortaya konulmaya gayret edilmiştir.



ve Şerhu Meâni’l-Âsâr’ı Karşılaştırmalı Örneği

Documents

169 - Hatay Mustafa Kemal University · 2018. 10. 27. · tefsir, fıkıh, kelam, tarih vb. alanlarda otuz civarında eser telif etmiş olan Tahâvî, yaşadığı dönem itibarıyla