139
17

17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

  • Upload
    others

  • View
    5

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

17

Page 2: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

2

¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ ÎÍËÀÉÍ ÊÎÍÔÅÐÅÍÖÈß ÌÀÒÅÐÈÀËËÀÐÈ

ÒîøêåíòÌàé | 2020 14-³èñì

"¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ"ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ

ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ ÎÍËÀÉÍ ÊÎÍÔÅÐÅÍÖÈßÌÀÒÅÐÈÀËËÀÐÈ

14-£ÈÑÌ

ÌÀÒÅÐÈÀËÛ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀÍÑÊÎÉ16-ÌÅÆÄÈÑÖÈÏËÈÍÀÐÍÎÉ ÄÈÑÒÀÍÖÈÎÍÍÎÉÎÍËÀÉÍ ÊÎÍÔÅÐÅÍÖÈÈ ÍÀ ÒÅÌÓ "ÍÀÓ×ÍÎ-

ÏÐÀÊÒÈ×ÅÑÊÈÅ ÈÑÑËÅÄÎÂÀÍÈß Â ÓÇÁÅÊÈÑÒÀÍÅ"×ÀÑÒÜ-14

MATERIALS OF THE REPUBLICAN16-MULTIDISCIPLINARY ONLINE DISTANCE

CONFERENCE ON "SCIENTIFIC AND PRACTICALRESEARCH IN UZBEKISTAN"

PART-14

ÒÎØÊÅÍÒ-2020

9

9

9

Page 3: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

39Июнь

17

3

¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ ÎÍËÀÉÍ ÊÎÍÔÅÐÅÍÖÈß ÌÀÒÅÐÈÀËËÀÐÈ

ÒîøêåíòÌàé | 2020 14-³èñì

Ó¤Ê 001 (062)ÊÁÊ 72ÿ43

"¤çáåêèñòîíäà èëìèé-àìàëèé òàä³è³îòëàð" [Òîøêåíò; 2020]

"¤çáåêèñòîíäà èëìèé-àìàëèé òàä³è³îòëàð" ìàâçóñèäàãè ðåñïóáëèêà 16-ê´ïòàðìî³ëè èëìèé ìàñîôàâèé îíëàéí êîíôåðåíöèÿ ìàòåðèàëëàðè ò´ïëàìè, 30àïðåë 2020 éèë. - Òîøêåíò: Tadqiqot, 2020. - 58á.

Óøáó Ðåñïóáëèêà-èëìèé îíëàéí êîíôåðåíöèÿ 2017-2021 éèëëàðäà ¤çáåêèñòîíÐåñïóáëèêàñèíè ðèâîæëàíòèðèøíèíã áåøòà óñòóâîð é´íàëèøëàðè á´éè÷à¥àðàêàòëàð ñòðàòåãèÿñèäà ê´çäà òóòèëãàí âàçèôà - èëìèé èçëàíèø þòó³ëàðèíèàìàëè¸òãà æîðèé ýòèø é´ëè áèëàí ôàí ñîµàëàðèíè ðèâîæëàíòèðèøãàáà²èøëàíãàí.

Óøáó Ðåñïóáëèêà èëìèé êîíôåðåíöèÿñè òàúëèì ñîµàñèäà ìåµíàò ³èëèáêåëà¸òãàí ïðîôåññîð - ́ ³èòóâ÷è âà òàëàáà-´³óâ÷èëàð òîìîíèäàí òàé¸ðëàíãàí èëìèéòåçèñëàð êèðèòèëãàí á´ëèá, óíäà òàúëèì òèçèìèäà èë²îð çàìîíàâèé þòó³ëàð,íàòèæàëàð, ìóàììîëàð, å÷èìèíè êóòà¸òãàí âàçèôàëàð âà èëì-ôàí òàðà³³è¸òèíèíãèñòè³áîëäàãè ðåæàëàðè òàµëèë ³èëèíãàí êîíôåðåíöèÿñè.

Ìàúñóë ìóµàððèð: Ôàéçèåâ Øîõðóä Ôàðìîíîâè÷, þ.ô.ä., äîöåíò.

1.¥ó³ó³èé òàä³è³îòëàð é´íàëèøèÏðîôåññîð â.á.,þ.ô.í. Þñóâàëèåâà Ðàõèìà (Æàõîí è³òèñîäè¸òè âà äèïëîìàòèÿ

óíèâåðñèòåòè)

2.Ôàëñàôà âà µà¸ò cîµàñèäàãè ³àðàøëàðÄîöåíò Íîðìàòîâà Äèëäîðà Ýñîíàëèåâíà(Ôàð²îíà äàâëàò óíèâåðñèòåòè)

3.Òàðèõ ñàµèôàëàðèäàãè èçëàíèøëàðÈñìàèëîâ ¥óñàíáîé Ìàµàììàä³îñèì ́ ²ëè (¤çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè Âàçèðëàð

Ìàµêàìàñè µóçóðèäàãè Òàúëèì ñèôàòèíè íàçîðàò ³èëèø äàâëàò èíñïåêöèÿñè)

4.Ñîöèîëîãèÿ âà ïîëèòîëîãèÿíèíã æàìèÿòèìèçäà òóòãàí ´ðíèÄîöåíò Óðèíáîåâ Õîøèìæîí Áóíàòîâè÷ (Íàìàíãàí ìóõàíäèñëèê-³óðèëèø

èíñòèòóòè)

5.Äàâëàò áîø³àðóâèPhD Øàêèðîâà Øîõèäà Þñóïîâíà (¤çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè Âàçèðëàð

Ìàµêàìàñè µóçóðèäàãè "Îèëà" èëìèé-àìàëèé òàä³è³îò ìàðêàçè)

6.Æóðíàëèñòèêà Òîøáîåâà Áàðíîõîí Îäèëæîíîâíà(Àíäèæîí äàâëàò óíèâåðñèòåòè)

7.Ôèëîëîãèÿ ôàíëàðèíè ðèâîæëàíòèðèø é´ëèäàãè òàä³è³îòëàðÑàìèãîâà Óìèäà Õàìèäóëëàåâíà (Òîøêåíò âèëîÿò õàë³ òàúëèìè õîäèìëàðèíè

³àéòà òàé¸ðëàø âà óëàðíèíã ìàëàêàñèíè îøèðèø µóäóäèé ìàðêàçè)

- 139 б.

17

июнь

Page 4: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

49Июнь

17

4

¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ ÎÍËÀÉÍ ÊÎÍÔÅÐÅÍÖÈß ÌÀÒÅÐÈÀËËÀÐÈ

ÒîøêåíòÌàé | 2020 14-³èñì

8.Àäàáè¸òPhD Àáäóìàæèäîâà Äèëäîðà Ðàõìàòóëëàåâíà (Òîøêåíò Ìîëèÿ èíñòèòóòè)

9.ȳòèñîäè¸òäà èííîâàöèÿëàðíèíã òóòãàí ´ðíèPhd Âîõèäîâà Ìåõðè Õàñàíîâà (Òîøêåíò äàâëàò øàð³øóíîñëèê èíñòèòóòè)

10.Ïåäàãîãèêà âà ïñèõîëîãèÿ ñîµàëàðèäàãè èííîâàöèÿëàðÒóðñóííàçàðîâà Ýëüâèðà Òàõèðîâíà (Íàâîèé âèëîÿò õàë³ òàúëèìè õîäèìëàðèíè

³àéòà òàé¸ðëàø âà óëàðíèíã ìàëàêàñèíè îøèðèø µóäóäèé ìàðêàçè)

11.Æèñìîíèé òàðáèÿ âà ñïîðòÓñìîíîâà Äèëôóçàõîí Èáðîõèìîâíà (Æèñìîíèé òàðáèÿ âà ñïîðò óíèâåðñèòåòè)

12.Ìàäàíèÿò âà ñàíúàò ñîµàëàðèíè ðèâîæëàíèøèÒîøòåìèðîâ Îòàáåê Àáèäîâè÷ (Ôàð²îíà ïîëèòåõíèêà èíñòèòóòè)

13.Àðõèòåêòóðà âà äèçàéí é´íàëèøè ðèâîæëàíèøèÁîáîõîíîâ Îëòèáîé Ðàõìîíîâè÷ (Ñóðõàíäàð¸ âèëîÿòè òåõíèêà ôèëèàëè)

14.Òàñâèðèé ñàíúàò âà äèçàéíÄîöåíò ×àðèåâ Òóðñóí Õóâàåâè÷ (¤çáåêèñòîí äàâëàò êîíñåðâàòîðèÿñè)

15.Ìóñè³à âà µà¸òÄîöåíò ×àðèåâ Òóðñóí Õóâàåâè÷ (¤çáåêèñòîí äàâëàò êîíñåðâàòîðèÿñè)

16.Òåõíèêà âà òåõíîëîãèÿ ñîµàñèäàãè èííîâàöèÿëàðÄîöåíò Íîðìèðçàåâ Àáäó³àþì Ðàµèìáåðäèåâè÷ (Íàìàíãàí ìóõàíäèñëèê-

³óðèëèø èíñòèòóòè)

17.Ôèçèêà-ìàòåìàòèêà ôàíëàðè þòó³ëàðèÄîöåíò Ñîõàäàëèåâ Àáäóðàøèä Ìàìàäàëèåâè÷ (Íàìàíãàí ìóõàíäèñëèê-

òåõíîëîãèÿ èíñòèòóòè)

18.Áèîìåäèöèíà âà àìàëè¸ò ñîµàñèäàãè èëìèé èçëàíèøëàðÒ.ô.ä., äîöåíò Ìàìàòîâà Íîäèðà Ìóõòàðîâíà (Òîøêåíò äàâëàò ñòîìàòîëîãèÿ

èíñòèòóòè)

19.ÔàðìàöåâòèêàÆàëèëîâ Ôàçëèääèí Ñîäè³îâè÷, ôàðì.ô.í., äîöåíò, Òîøêåíò ôàðìàöåâòèêà

èíñòèòóòè, Äîðè âîñèòàëàðèíè ñòàíäàðòëàøòèðèø âà ñèôàò ìåíåæìåíòè êàôåäðàñèìóäèðè

20.ÂåòåðèíàðèÿÆàëèëîâ Ôàçëèääèí Ñîäè³îâè÷, ôàðì.ô.í., äîöåíò, Òîøêåíò ôàðìàöåâòèêà

èíñòèòóòè, Äîðè âîñèòàëàðèíè ñòàíäàðòëàøòèðèø âà ñèôàò ìåíåæìåíòè êàôåäðàñèìóäèðè

21.Êèì¸ ôàíëàðè þòó³ëàðèÐàõìîíîâà Äîíî £àõõîðîâíà (Íàâîèé âèëîÿòè òàáèèé ôàíëàð ìåòîäèñòè)

Page 5: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

59Июнь

17

5

¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ ÎÍËÀÉÍ ÊÎÍÔÅÐÅÍÖÈß ÌÀÒÅÐÈÀËËÀÐÈ

ÒîøêåíòÌàé | 2020 14-³èñì

Ò´ïëàìãà êèðèòèëãàí òåçèñëàðäàãè ìàúëóìîòëàðíèíã õà³³îíèéëèãè âàè³òèáîñëàðíèíã ò´²ðèëèãèãà ìóàëëèôëàð ìàñúóëäèð.

© Ìóàëëèôëàð æàìîàñè© Tadqiqot.uz

Êîíòàêò ðåäàêöèé íàó÷íûõ æóðíàëîâ. tadqiqot.uzÎÎÎ Tadqiqot, ãîðîä Òàøêåíò,óëèöà Àìèðà Òåìóðà ïð.1, äîì-2.

Web: http://www.tadqiqot.uz/; Email: [email protected]

Òåë: (+998-94) 404-0000

Editorial staff of the journals of tadqiqot.uzTadqiqot LLC The city of Tashkent,Amir Temur Street pr.1, House 2.

Web: http://www.tadqiqot.uz/; Email: [email protected]

Phone: (+998-94) 404-0000

PageMaker\Âåðñòêà\Ñàµèôàëîâ÷è: Øàõðàì Ôàéçèåâ

22.Áèîëîãèÿ âà ýêîëîãèÿ ñîµàñèäàãè èííîâàöèÿëàðÉ´ëäîøåâ Ëàçèç Òîëèáîâè÷ (Áóõîðî äàâëàò óíèâåðñèòåòè)

23.Àãðîïðîöåññèíã ðèâîæëàíèø é´íàëèøëàðèÄîöåíò Ñóâîíîâ Áîéìóðîä ¤ðàëîâè÷ (Òîøêåíò èððèãàöèÿ âà ³èøëî³

õ´æàëèãèíè ìåõàíèçàöèÿëàø ìóõàíäèñëàðè èíñòèòóòè)

24.Ãåîëîãèÿ-ìèíåðîëîãèÿ ñîµàñèäàãè èííîâàöèÿëàðPhd äîöåíò £àµµîðîâ ¤êòàì Àáäóðàõèìîâè÷ (Òîøêåíò èððèãàöèÿ âà ³èøëî³

õ´æàëèãèíè ìåõàíèçàöèÿëàø ìóõàíäèñëàðè èíñòèòóòè)

25.ÃåîãðàôèÿÉ´ëäîøåâ Ëàçèç Òîëèáîâè÷ (Áóõîðî äàâëàò óíèâåðñèòåòè)

Page 6: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

69Июнь

17

ИқтИсодИётда ИнновацИяларнИнг тутган ўрнИ

1. Iskandarov Haytboy Xasanboy o‘g‘li, Umarov Suxrob RustamovichO‘ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA INVESTORLARGA YARATILGAN IMTIYZOLAR VA HUQUQIY ASOSLARI................................................................................10

2. Азимов Саидумар СаидовичКАМЕРАЛ.СОЛИҚ.ТЕКШИРУВИ.ҲАМДА.УНИНГ.САМАРАДОРЛИГИНИ.ОШИРИЛИШИДА.ТАШҚИ.МАНБА.МАЪЛУМОТЛАРИНИНГ.ЗАРУРЛИГИ................12

3. Ёкубов Тахиржан ГаниевичРОЛЬ.ФИНАНСОВОГО.МЕНЕДЖМЕНТА.НА.ПУТИ.УСИЛЕНИЯ.ИНВЕСТИЦИЙ.АГРАРНОГО.СЕКТОРА.ЭКОНОМИКИ..................................................................................15

4. Саттаров Холмўмин КаримовичИНВЕСТИЦИОН.ЛОЙИҲАЛАР.САМАРАДОРЛИГИНИ.БАҲОЛАШ,. РИСКЛИЛИК.ДАРАЖАСИНИ.АНИҚЛАШ.УСУЛЛАРИ.....................................................18

5. Alisher Khoshimjon’s son MuydinovROLE OF INNOVATIONS IN ECONOMY–IN THE EXAMPLE OF UZBEKISTAN............20

6. Норов Акмал Рузимаматович, Мусурмонов Жалолиддин Раҳмат ўғлиТИЖОРАТ.БАНКЛАРИ.ТОМОНИДАН.ИПОТЕКАЛИ.КРЕДИТЛАШ.АМАЛИЁТИНИ.ТАКОМИЛЛАШТИРИШ..............................................................................22

7. Норов Акмал Рузимаматович, Мусурмонов Жалолиддин Раҳмат ўғлиЖИСМОНИЙ.ШАХСЛАРГА.АЖРАТИЛАДИГАН.ИПОТЕКА.КРЕДИТИНИНГ.САМАРАДОРЛИГИНИ.ОШИРИШ.ЙЎЛЛАРИ......................................................................25

8. Иминов Тўхтасин НурмаматовичСУҒОРИЛАДИГАН.ЕРЛАРДА.ИРРИГАЦИЯ.ХИЗМАТЛАРИ.ВА.МЕЛИОРАТИВ.ТАДБИРЛАРНИ.ИННОВАЦИОН.РИВОЖЛАНТИРИШ.ЙЎНАЛИШЛАРИ......................28

9. Сайфутдинова Нигина ФурқатовнаЎЗБЕКИСТОННИНГ.ЖАҲОН.МИҚЁСИДАГИ.ИННОВАЦИОН.САНОАТ.ТАРМОҒИГА.ЎТИШ.ЙЎЛЛАРИ..............................................................................................32

10. Саримсақов Дониёр ХамидовичРАҚАМЛИ.ИҚТИСОДИЁТ.ШАРОИТИДА.ИҚТИСОДИЙ.ТИЗИМЛАРНИ.ИННОВАЦИОН.РИВОЖЛАНТИРИШ.ОМИЛЛАРИ.............................................................34

11. Шамсутдинов Хусан ШербутаевичЯПОНИЯ.СИФАТНИ.БОШҚАРИШ.ТАЖРИБАСИНИНГ.ЎЗИГА.ХОС.ХУСУСИЯТЛАРИ.......................................................................................................................37

12. Hamrokulov Mirabbos OrtiqovichRAQAMLI IQTISODIYOT SHAKLLANISHIGA INSON KAPITALINING TA’SIRI ...........38

13. Kholmirzaeva MakhliyoTHE ESSENCE OF INVESTMENT AND THE IMPORTANCE OF FOREIGN CAPITAL....................................................................................................................40

14. Nosirov Nodirbek Doniyor o‘g‘liPANDEMIYA SHAROITIDA TADBIRKORLIKNI QO‘LLAB-QUVVATLASH VA RAG’BATLANTIRISH.................................................................................................................42

15. Talipova Dilfuza Nabiyevna, Toshboltayeva Yulduz Abduqodir qiziRAQAMLI IQTISODIYOTDA INNOVATSION USULLARNING QO‘LLANILISHI..........................................................................................................................44

Page 7: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

79Июнь

17

16. Xalikchayeva Sadoqat IlxomjonovnaO‘ZBEKISTON PANDEMIYA SHAROITIDA TADBIRKORLARNI QO‘LLAB-QUVVATLASH CHORALARI HAMDA SOLIQ IMTIYOZLARI............................................45

17. Xojiyeva Iroda Zokirjon qiziIT TEXNOLOGIYALARINI RIVOJLANTIRISH MASALALARI...........................................48

18. Ачилов Аброр НиятқобиловичЎЗБЕКИСТОНДА.АҲОЛИ.ТАДБИРКОРЛИГИНИ.ОШИРИШ. ИСТИҚБОЛЛАРИ........................................................................................................................50

19. Камбарова Шахнозахон МирвахитовнаИННОВАЦИОН.ФАОЛИЯТНИ.ТАДБИРКОРЛИК.СОХАСИДА.ТАДБИҚ.ҚИЛИНИШИ...............................................................................................................52

20. Маматкулова Нодира МахкамовнаРАҚАМЛИ.МАРКЕТИНГ.АФЗАЛЛИКЛАРИ........................................................................55

21. М.М.НигматовЎЗБЕКИСТОНДА.ПЕНСИЯ.ЖАМҒАРМАСИНИ.РИВОЖЛАНГАН.МАМЛАКАТЛАР.ЗАМОНАВИЙ.ПЕНСИЯ.ТИЗИМЛАРИ.ТАЖРИБАСИ.АСОСИДА.ИСЛОҲ.ҚИЛИШ....................................................................................................56

22. Ҳуррият Худойқулова БердиевнаКЎП.ОМИЛЛИ.РЕГРЕССИОН.ТАҲЛИЛ.УСУЛИДАН.ҲУДУДЛАРНИНГ.ИЖТИМОИЙ-ИҚТИСОДИЙ.РИВОЖЛАНИШИНИ.БАҲОЛАШДА.ФОЙДАЛАНИШ.........................................................................................................................58

23. Шамсутдинов Хусан ШербутаевичСИФАТНИ.БОШҚАРИШНИНГ.AҚШ.ТАЖРИБАСИ............................................................60

24. Шеннаев Хўжаёр МусурмановичЎЗБЕКИСТОНДА.ҲАЁТ.СУҒУРТАСИ.ВА.УНИ.РИВОЖЛАНТИРИШ.МАСАЛАЛАРИ............................................................................................................................61

25. О.Ю.Эсаналиев, А.Р.ОқбоевТИКУВ-ТРИКОТАЖ.КОРХОНАЛАРИ.БРЕНДИНГ.СТРАТЕГИЯСИНИ.ИШЛАБ.ЧИҚИШ.МЕТОДОЛОГИЯСИ...................................................................................65

26. Хабибулло Мирзааҳмедов Aбдуқахор ўғлиЎЗБЕКИСТОН.РЕСПУБЛИКАСИНИНГ.ОЛИЙ.МАЖЛИСИ.AХБОРОТНОМАЛАРИДА.ПЕНСИЯ.ТАМИНОТИ.ОИД.МАЪЛУМОТЛАР....................68

27. Талапова НаргизаКИЧИК.БИЗНЕС.СУБЪЕКТЛАРИДА.ИННОВАЦИОН.ФАОЛИЯТНИ.РИВОЖЛАНТИРИШ..................................................................................................................70

28. Юнусова Соҳиба АбдулмамидовнаРАҚАМЛИ.ИҚТИСОДИЁТНИ.РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ.ОБЪЕКТИВ.ЗАРУРИЯТИ.................................................................................................................................72

29. Matkarimov Davronbek Matyakubovich, Jumaniyozov Nodirbek OdilbekovichIQTISODIY TA’LIM JARAYONIDA YouTube IMKONIYATLARIDAN FOYDALANISH...........................................................................................................................74

30. Хамидова Зарифа Урол қизиБЮДЖЕТ.ТАШКИЛОТЛАРИДА.ИЧКИ.АУДИТ.ХИЗМАТИ.ФАОЛИЯТИДА.РИСКЛАРНИ.БОШҚАРИШ......................................................................................................76

31. Шуҳратбек КамоловНОТИЖОРАТ.ТАШКИЛОТЛАРИНИ.БОШҚАРИШДА.МЕҲНАТ.РЕСУРСЛАРИДАН.САМАРАЛИ.ФОЙДАЛАНИШ:.ВОЛОНТЁРЛИК.ФАОЛИЯТИ............................................78

32. Бобоқулов Джамшид НосировичТЕМИР.ЙЎЛ.ТРАНСПОРТИДА.РАҚАМЛИ.ИҚТИСОДИЁТ..............................................81

Page 8: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

89Июнь

17

33. Maxmudov Dostonbek Soyibjon o‘g‘liMAHSULOT SIFATINI BOSHQARISH JARAYONLARI VA ULARNI TUZILISH XUSUSIYATLARI........................................................................................................................83

34. Xasanov Shermamat Rahmatullayevich, Karimova Latofat SadullayevnaRAQAMLI IQTISODIYOT INNOVATSION RIVOJLANISH OMILI SIFATIDA..................84

35. Қурязов Сарвар БаҳтиёровичМИЛЛИЙ.ИКТИСОДИЁТНИ.ИННОВАЦИОН.РИВОЖЛАНТИРИШ.ЖАРАЁНЛАРИНИ.БАНК.ТОМОНИДАН.МОЛИЯЛАШТИРИШ.ВА.БАНКЛАРДА.ТРАНСФОРМАЦИЯ.МУАММОЛАРИ............................................................86

36. Содиқова Феруза РаҳимовнаИШСИЗЛИК.ТУРЛАРИНИНГ.ВУЖУДГА.КЕЛИШ.САБАБЛАРИ.ВА.УЛАРНИ.БАРТАРАФ.ЭТИШ.МАСАЛАЛАРИ.........................................................................................89

37. Усманов Шахбоз БобиржоновичОБОСНОВАНИЕ.СТРАТЕГИЧЕСКОЙ.ПРИОРИТЕТНОСТИ.ОТРАСЛЕЙ.В.СТРУКТУРЕ... . .ЭКОНОМИКИ.УЗБЕКИСТАНА..................................................................92

38. Хакимов А.С.ОСОБЕННОСТИ.ПРОВЕДЕНИЯ.АУДИТОРСКОЙ.ПРОВЕРКИ.В.КОММЕРЧЕСКИХ.БАНКАХ.В.УСЛОВИЯХ.КОРОНАВИРУСНОЙ.ПАНДЕМИИ.........96

39. Aminova MukaddasSCIENTIFIC AND PRACTICAL RESEARCH IN UZBEKISTAN SCIENTIFIC AND PRACTICAL RESEARCH IN UZBEKISTAN TODAY AND THEIR EFFECTIVE ORGNIZATION............................................................................................................................99

40. Muhammadiyev HusniddinIMPACT OF FISCAL POLICY ON AGGREGATE DEMAND AND GDP............................101

41. Jumaniyazova Sharifa RashidovnaTURIZMNING INNOVATSION RIVOJLANISH DARAJASIGA TA’SIR QILUVCHI OMILLAR...................................................................................................................................103

42. Kuldasheva ZeboTHE AFFECTING FACTORSON CONSUMERS’ ONLINE SHOPPING behAvior:.The.cAse.of.UzbekisTAn...........................................................................105

43. Маматкулов Муроджон ШукуровичКОММУНАЛ.ХИЗМАТ.КЎРСАТУВЧИ.БОШҚАРУВЧИ.ТАШКИЛОТЛАРНИНГ.ХАРАЖАТЛАРИ.БОШҚАРУВ.ҲИСОБИНИ.ТАКОМИЛЛАШТИРИШ............................111

44. Muhammadiyev HusniddinBYUDJET-SOLIQ SIYOSATINING BARQAROR IQTISODIY O‘SISHGA TA’SIRI..........117

45. Muminov FeruzTHE ROLE OF FOREIGN DIRECT INVESTMENT IN THE INNOVATIVE DEVELOPMENT OF NATIONAL ECONOMY.......................................................................119

46. Nabijonov Otabek Ganiyevich, Jalilov Arslon XoshimovichTADBIRKORLARNING INNOVATSION SALOHIYATI VA DAVLATNING INNOVATSION STRATEGIK FUNKSIYASI...........................................................................121

47. Raimova Durdona Durdibay qiziINVESTITSIYA LOYIHALARNI BAHOLASHDA TAHLIL JIHATLARI.............................123

48. Обидов Хаким Мирғози ўғлиИҚТИСОДИЙ.ИНТЕГРАЦИЯНИНГЗАМОНАВИЙ.МОДЕЛЛАРИ..................................125

49. Файзуллаева Сарвиноз Холмуратовна, Холмирзаев Шавкатжон Илҳомжон ўғлиКЎЧМАС.МУЛК.ОБЪЕКТЛАРИНИ.БАҲОЛАШДА.ИҚТИСОДИЙ.ЖИҲАТДАН.ҲУДУДИЙ.ОМИЛЛАР.КЎРСАТКИЧЛАРИНИНГ.ТАЪСИРИ...........................................128

Page 9: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

99Июнь

17

50. Холмирзаев Шавкатжон Илҳомжон ўғли, ФайзуллаеваСарвинозХолмуратовнаҲУДУДИЙ.ОМИЛЛАРНИНГ.КЎЧМАС.МУЛК.ОБЪЕКТИ.ҚИЙМАТИГА.ТАЪСИРИ.ТАҲЛИЛИ..................................................................................................................................130

51. Холмуротов Фозил СарибаевичЎЗБЕКИСТОН.РЕСПУБЛИКАСИ.ИННОВАЦИОН.СТРАТЕГИЯСИНИ.МИНТАҚАВИЙ.РИВОЖЛАНТИРИШДА.МАРКЕТИНГ.АСОСЛАРИ............................132

52. Худайберганов Дилшод Тухтабаевич, Аллоназаров Олланазар МИНТАҚАДА.ТУРИСТИК.МАРШРУТЛАРНИНГ.ХИЗМАТЛАРИДАН.ФОЙДАЛАНИШ.ИМКОНИЯТЛАРИ.....................................................................................135

53. Soipov Zafar Zuhriddin o‘g‘liO‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI IQTISODIYOTINI RIVOJLANTIRISHDA BANK TIZIMI FAOLIYATINI TAKOMILLASHTIRISH........................................................137

Page 10: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

109Июнь

17

ИқтИсодИётда ИнновацИяларнИнг тутган ўрнИ

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA INVESTORLARGA YARATILGAN IMTIYZOLAR VA HUQUQIY ASOSLARI

Iskandarov Haytboy Xasanboy o‘g‘li, talaba, TIQXMMI

[email protected]+998944575797

Umarov Suxrob Rustamovich,professor, TIQXMMI

Annotatsiya: Ushbu maqolada O‘zbekiston Respublikasida investorlarga yaratib berilayotgan imkoniyatlar hamda investitsiya siyosati doirasida amalga oshirilayotgan komleks chora-tadbirlar yuzasidan.statistic.ma’lumotlar.keltirib.o‘tilgan.

Kalit so‘zlar: investor,.investitsiyalari.milliylashtirilishi,. iqtisodiyotni.erkinlashtirish.Hozirgi kunda mamlakatimiz iqtisodiyotiga chet el investitsiyalarini jalb etish uchun qulay

shart-sharoitlar.yaratish,.ularni.huquqiy.himoya.qilishning.amaliy.mexanizmiarini.joriy.etish.va.investitsion.muhitni.yanada.yaxshilash.iqtisodiy.rivojlanish.sohasidagi.eng.muhim.vazifalardan.biri.hisoblanadi.

o‘zbekiston.respublikasi.investitsiya.siyosati.xorijiy.investitsiyalarni.jalb.qilsh.uchun.yanada.qulay.shart-sharoitlarni.ta’minlash,.xorijiy.investitsiyalarni.ishonchli.huquqiy.himoya.qilishning.amaliy.mexanizmini. barpo. etish,.mana. shu. asosda.mamlakatdagi. investitsiya.muhitini. yanada.yaxshilashda.MDh.mamlakatlari.orasida.yetakchi.hisoblanadi.

respublikada. investitsiya. faoliyatini. davlat. tomonidan. tartibga. solish. birinchi. navbatda.davlatning.iqtisodiy,.ilmiy-texnikaviy.va.ijtimoiy.siyosatini.amalga.oshirish.maqsadlarini.ko`zlaydi..respublika.qonun.hujjatlariga.muvofiq.chet.el.investitsiyalari.milliylashtirilishi,.davlat.tasarrufiga.olinishi. mumkin. emas.. chet. el. investitsiyalari. tabiy. ofatlar,. falokatlar,. epidemiyalar. hollarini.mustasno. qilganda,. rikvizitsiya. qilinmaydi.. chet. el. investorlarga. qonuniy. faoliyat. natijasida.olingan.o`z. foydasi.va.boshqa.mablag`larini.chet.el.valyutasida.chetga.o`tkazish.kafolatlanadi..Qonun hujjatlarida chet ellik investorlarga ularning davlat boshqaruvining vakolatli organlari bilan tuzadigan.kontsessiya.shartnomalari.asosida.tabiiy.resurslarni.qidirish,.foydalanishga.tayyorlash.va.foydalanish.hamda.boshqa.xo`jalik.faoliyatini.joriy.qilish.uchun.kontsessiyalar.berish.nazarda.tutilgan..respublika.qonun.hujjatlari.bilan.taqiqlanmagan.faoliyatning.hamma.sohalari.va.turlari.bo`yicha.kontsessiya.berilishi.mumkin..chet.ellik. investor.qarori.bilan. investitsiyalarga.hamda.ularning. natijalariga. egalik. qilish,. ulardan. foydalanish,. tasarruf. etish. huquqi. respublika. qonun.hujjatlari.bilan.belgilangan.tartibda.boshqa.jismoniy.va.yuridik.shaxslarga.berilishi.mumkin.

Page 11: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

119Июнь

17

Quyidagi.tahliliy.ma’lumotlardan.ham.ko‘rishimiz.mumkinki,.yurtimizda.xorijiy.investorlarga.va.milliy.investitsiyalarga,.keng.qamrovli.imkoniyatlar.ochib.berilgan.

To‘g‘ridan-to‘g‘ri.xorijiy.investitsiyalar.hisobidan.joriy.davrda.3648,9.mlrd..so‘m.o‘zlashtirilgan.bo‘lsa,.o‘zbekiston.respublikasi.kafolati.ostida.xorijiy.kreditlar.6006,1.mlrd..so‘m,.4945,2.mlrd..so‘m. boshqa. xorijiy. investitsiya. va. kafolatlanmagan. xorijiy. kreditlar. hisobidan. o‘zlashtirildi..Asosiy.kapitalga.xorijiy.investitsiya.va.kreditlarning.o‘tgan.yilning.mos.davriga.nisbatan.o‘sish.sur‘ati.117,9.%.ni.tashkil.etdi..................................................................1-rasm

Qayta.ishlash.sanoati.bo‘yicha.jami.xorijiy.investitsiya.va.kreditlarning.44,4.%.i.yoki.6481,5.mlrd.. so‘mi. xorijiy. investitsiya. va. kreditlardan. o‘zlashtirilgan. bo‘lib,. uning. tarkibida. yuqori.ko‘rsatkichlarni. boshqa. nometall. mineral. mahsulotlari. ishlab. chiqarish. –. 11,3.%. yoki. 1648,3.mlrd.. so‘m,.metallurgiya. sanoati.–.11,0.%.yoki.1610,5.mlrd.. so‘m,. to‘qimachilik.mahsulotlari.ishlab.chiqarish.–.5,7.%.i.yoki.831,0.mlrd..so‘mini.o‘zlashtirilgan.xorijiy.investitsiya.va.kreditlar.tashkil.qildi.

Xulosa va takliflarXulosa. qilib. aytganda. investitsiya. faoliyatini. amalga. oshirishni. muhim. shartlaridan. biri.

muomalada.bo`lgan.pul.birligini.qadrsizlanishini.oldini.olishdir..investitsiya.faoliyatidan.olinadigan.samarani.ko`paytirish.maqsadida.investitsiyalar.hajmini,.yo`nalishlarini.va.manbalarini.aniqlash.maqsadga.muvofiq.bo`ladi..shu.bilan.birgalikda.yangi.moliyalashtirish,.kredit.bilan.ta`minlash,.bahoni. tahlil. qilish. . soliqqa. tortitish. tizimlarini. takomillashtirishdir.. shuni. ta`kidlab. o`tish.joizki,.investitsiya.faoliyatini.tartibga.solishda.eng.muhim.va.asosiy.muammolardan.biri.chet.el.investitsiyalari.ishtirokidagi.korxonalarni.respublika.mintaqalari.bo`ylab.bir.tekis.joylashtirishdir.

Foydalanilgan adabiyotlar1. o‘zbekiston. respublikasining. . “investitsiya. . faoliyati. to‘g‘risida”gi. . qonunining. yangi.

tahriri..2..investitsiya.va.Lizing..asoslari.–.k.z..homitov,.A.n.Mahmudov.3..www.stat.uz4..www.kun.uz5..Lex.uz.

Page 12: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

129Июнь

17

КАМЕРАЛ СОЛИҚ ТЕКШИРУВИ ҲАМДА УНИНГ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИЛИШИДА ТАШҚИ МАНБА МАЪЛУМОТЛАРИНИНГ ЗАРУРЛИГИ

Азимов Саидумар СаидовичБанк молия академияси мустақил тадқиқотчи

Телефон: +998(99)074 04 [email protected]

Аннотация: Камерал. солиқ. текшируви.солиқ.назорати.механизмининг. самарали.усу-ли.ҳисобланади..Шу.сабабли,. камерал.назорат. самарадорлигини.ошириш.йўллари.ҳамда.фойдаланиш.мумкин. бўлган. ташқи.манбаларга. ҳамда. ички.манбаларга. алоҳида. эътибор.қаратилади..Тадқиқот.бўйича.назарий.асослар.таҳлил.этилиб.таклифлар.ишлаб.чиқилган.

Калит сўзлар: камерал.солиқ.текшируви,.назорат.шакли,.талабнома,.солиқ.тўловчининг.шахсий.кабинети,.молиявий-хўжалик.фаолияти,. ташқи.манба,. статистика.ҳисобот,. солиқ.(молиявий).ҳисобот,.ягона.электрон.тизим.

Мамлакатимиз.бугунги.кунда.солиқларнинг.йиғилувчанлигини.ошириш.учун.ташқи.ман-ба. маълумотларини. тўплайдиган. базанинг. такомиллашмаганлиги,. корхоналарнинг. солиқ.мажбуриятлари. самарали. усул. орқали. назорат. қилинмаётганлиги,. камерал. назорат. оддий.арифметик. амаллар. орқали. амалга. оширилиши. оқибатида. солиқ. назорати. кўпроқ. инсон.омилига.боғлиқ.бўлиб.қолмоқда..Бу.ўз.навбатида.коррупция.муҳитига.шароит.яратмоқда.

Солиқ. тўловчи. томонидан. камерал. назорат. бўйича. тафовутларнинг. асослари. ёхуд.аниқлаштирилган.солиқ.ҳисоботи.белгиланган.муддатда.тақдим.этилмаган.тақдирда,.дав-лат.солиқ.хизмати.органи.қўшимча.ҳисобланган.солиқлар.ва.бошқа.мажбурий.тўловларни.ундириш.юзасидан.судга.даъво.аризаси.билан.мурожат.қилади.

Камерал.назоратни.такомиллаштириш.орқали.солиқ.тўловчиларнинг.молиявий-хўжалик.фаолиятига. аралашмасдан. улар. томонидан. солиқ. қонунчилиги. бузилиши. ҳолатлари. ўз.вақтида.аниқланади.ҳамда.аниқланган.камчиликлар.бартараф.этилиши.таъминланади..Бу,.ўз. навбатида,. охирги. таъсир. чораси. бўлган. солиқ. текширувида. корхоналарга. қўшимча.солиқ.ҳисобланиб,.банкротлик.жараёнига.келиб.қолишини.олдини.олади.

Камерал.назорат.ўтказишда.ташқи.манба.маълумотлари.сифатида.корхоналар.томони-дан.топшириладиган.статистик.маълумотлардан.фойдаланилмаяпти..

Ўзбекистон. Республикаси. Давлат. статистика. қўмитасининг. 2017. йил. . 19. декабрдаги.“2018.йил.учун.давлат.статистика.ҳисоботи.шаклларини.тасдиқлаш.тўғрисида”ги.2956-сон-ли.қарорига.асосан.2018.йилда.топширилиши.мажбурий.бўлган.120.та.ҳисобот.шакллари.тасдиқланган.. Ушбу. ҳисобот. шакллари. корхоналарнинг. амалга. ошираётган. фаолиятига,.мулкчилик.шаклига.ва.бошқа.кўрсаткичларига.қараб.тўлдирилади..Кичик.бизнес.корхона-ларининг.ўзида.10.дан.зиёд.ҳисобот.шакли.мавжуд.бўлиб,.1КБ.ҳисоботининг.ўзида.526 та.маълумот.тўлдирилиши.талаб.этилади.

Ўзбекистон.Республикасида.статистика.органлари.ўзларининг.функционал.вазифалари-ни.қуйидаги.ваколатлар.асосида.бажариши.қайд.этилган:

-. давлат. ва. хўжалик. бошқаруви. органларидан,. фуқароларнинг. ўзини. ўзи. бошқариш.органларидан,. банклардан,. бошқа.юридик.шахслардан. давлат. статистика. ҳисоботларини.олиши;.

-.статистика.ҳисоботларидан.фақат.статистика.мақсадларида.фойдаланиши;-.кузатувлар.ўтказиши;.-.статистика.маълумотларини.экспертизадан.ўтказиши;.-. давлат. статистика. маълумотларида. қоидабузарликлар. аниқланган. тақдирда,. уларни.

бартараф. этиш. ҳақида. кўрсатмалар. бериши. ҳамда. давлат. статистика. маълумотларига.тегишли.ўзгартиришлар.киритиши;

-.давлат.статистика.ҳисоботларини.тақдим.этиш.тартибини.бузган.мансабдор.шахсларга.

Page 13: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

139Июнь

17

нисбатан.қонунга.мувофиқ.маъмурий.жазо.чоралари.қўллаш.ва.бошқа.ваколатлар.асосида.иш.олиб.бориши.қайд.этилган.

Давлат. статистикаси. тўғрисидаги. қонуннинг. 14-моддасига. асосан. ташкилотлардан.олинган. бирламчи. (аниқ.маълумот. эмас). статистика.маълумотлари.фақат.жамланма. ста-тистика.кўрсаткичларини.тайёрлашда.статистика.мақсадларида.ишлатилиши.ҳамда.жам-ланма.ҳолатда.ва. эгаси.мавҳумлаштирилган. тарзда. эълон.қилиниши.қайд. этилган..Бу.ўз.навбатида.корхоналар.томонидан.тақдим.этиладиган.маълумотлардан.бюджетга.қўшимча.манбалар.жалб.қилинишида. самарали.ишлатилмаслигига,.мавжуд.имкониятлардан. тўлиқ.фойдаланилмаслигига.салбий.таъсир.кўрсатмоқда..

1-Жадвал2018 йилда топшириладиган статистик ҳисоботларнинг йўналишлар

бўйича ҳисобот шакллари тўғрисидаМАЪЛУМОТ

№№ Статистик.кузатувлар.турлари

Топшириладиган.ҳисобот.шакллари

Сони Улуши.(фоизда)

Нарх.статистикаси 5.та 4,2Инвестиция.ва.қурилиш.статистикаси 9.та 7,5

Ташқи.иқтисодий.фаолият.ва.савдо.статистикаси 2.та 1,7Саноат.статистикаси 13.та 10,8

Қишлоқ.хўжалиги.ва.экология.статистикаси 14.та 11,7Демография.ва.мехнат.статистикаси 6.та 5,0Хизматлар.соҳаси.статистикаси 16.та 13,3Ижтимоий.соҳа.статистикаси 34.та 28,3

Ишбилармонлик.муҳити.кузатувлари,.тадбиркорликни.ривожлантириш.статистикаси 21.та 17,5

Жами 120 100

1-жадвал.маълумотларидан.кўриниб.турибдики,.2018.йилдаги.жами.120.та.ҳисоботдан.71,7.фоизи. корхоналарнинг. иқтисодий. кўрсаткичлари. билан. боғлиқ..Ушбу. ҳисоботларда.корхоналарнинг. ҳар. бир. фаолият. турлари. бўйича. товар. айланмаси,. уларнинг. барча.иқтисодий.ва.моддий.кўрсаткичлари.акс.этганлиги.сабабли,.ушбу.маълумотлардан.корхо-наларни.камерал.назоратдан.ўтказишда.фойдаланиш.мақсадга.мувофиқ..Ушбу.маълумот-ларни. солиқ. ҳисоботлари. билан. бирлаштириб,. ягона. ҳисобот. шаклига. келтириш. лозим..Шу.асосда.камерал.назорат.ўтказиш.амалга.ошириш.имкони.механизми.таклиф.этилади.

Хорижий.мамлакатлар.тажрибасидан.кўрадиган.бўлсак,.хўжалик.юритувчи.субъектлар-нинг. маълум. бир. идоралардаги. маълумотлари,. идоралараро. маълумот. алмашиш. орқали,.бошқа.идораларга.тақдим.этилиши.натижасида.тадбиркорлик.субъектларининг.маъмурий.юклари.қисқартирилмоқда..

Масалан, Эстония. Республикасида. Бухгалтерия. тўғрисидаги. қонунга. мувофиқ. корхо-налар.барча.статистик.ва.йиллик.ҳисоботларини.www.rik.ee.сайтидаги.“тижорат.портали”.орқали.электрон.кўринишда.юборади..

Барча.ҳисобот.шакллари.тизимлаштирилган.бўлиб,.ҳисобот.талаб.қилувчи.ташкилотлар.корхоналарнинг.ҳисоботларини.тижорат.портали.орқали.олиши.ва.ушбу.маълумотлар.бар-ча.давлат.идоралари.томонидан.фойдаланиши.мумкин..Тизимлаштирилган.ҳисобот.шакли.Молия. Вазирлиги. томонидан. тартибга. солинади. ҳамда. бир. маълумот. бошқа. ташкилот.томонидан.такроран.сўралишига.йўл.қўйилмайди.

Корхоналарнинг.баланс.ва.молиявий.маблағлари.тўғрисидаги.маълумотлари.очиқ.маъ-лумот. ҳисобланиб,. барча. ташкилотлар. ушбу. маълумотлардан. фойдаланиши. мумкин.. Бу,.ўз. навбатида,. инвесторлар. учун. қулай.шароит. яратади. ҳамда. ҳалол. солиқ. тўловчиларга.рағбатлантириш.беради.

Page 14: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

149Июнь

17

Россия.Федерациясида.жами.статистик.ҳисоботларнинг.сони.37.тани.ташкил.этиб,.асосий.кўрсаткичлар.бухгалтерия. (молиявий).ҳисоботида. акс. этган..Корхоналарнинг.хусусиятига.қараб.бухгалтерия.ҳисоботининг.муддатлари.белгиланган..Унда.корхонанинг.молиявий.ва.баланс.ҳисоботлари.акс.этган.ва.чуқур.ёритилган..Корхоналар.статистика.ва.солиқ.(моли-явий).ҳисоботларини.алоҳида-алоҳида.электрон.ҳамда.қоғоз.шаклида.юбориши.мумкин.

Россияда.Федерациясида.ҳам.статистик.ҳисоботлар.жамланма.ҳолда.маълум.қилиниши.ва.фақат.статистик.мақсадларда.фойдаланиб.келинган.

Ушбу. амалиёт. солиқ. тўловчиларга. ортиқча. оворагарчилик. туғдирганлиги. ҳамда.маълумотлардан.самарали.фойдаланилмаётганлиги.сабабли.статистик.ва.бошқа.ҳисоботлар.2020. йил. 1. январдан. эътиборан. электрон. равишда. “ягона. ойна”. электрон. сайти. орқали.юборилади.

Ушбу.тартибга.асосан.солиқ.органлари.корхоналарнинг.молиявий.ҳисоботларини.бюджет.ташкилотларига.текинга,.қолган.ташкилотларга.эса.пулга.тақдим.этади.

Ҳисобот. шаклларини. “ягона. ойна”. орқали. олишдан. кўзланган. асосий. мақсад,. солиқ.ва. статистика. органларининг. ҳисоботларни. йиғиш. ва. қайта. ишлашда. такрорланувчи.вазифаларни. қисқартириш. ва. бизнесни. ҳамда. ташкилотларнинг. маъмурий. юкини.камайтиришдан. иборат.. Шу. билан. бирга. бу. корхоналар. томонидан. топшириладиган.ҳисоботларнинг.ҳаққонийлигини.таъминлашга.замин.яратади..

Юқоридагилардан.келиб.чиққан.ҳолда.қуйидагилар.таклиф.этилади.• Ўзбекистон. Республикасидаги. хўжалик.юритувчи. субъектлар. учун. амалда. бўлган.

барча. ҳисобот. ва. маълумот.шаклларини. хатловдан. ўтказиб,. бир. бирига. ўхшаган. ва. бир.бирини.такрорловчи.маълумотларни.бирлаштириш;

• ўзининг. функционал. вазифалари. бўйича. назорат. қилувчи. давлат. органлари. ва.ташкилотлари.солиқ.тўловчиларни.ўрганишда.солиқ.тўловчиларнинг.сони,.иш.хақи.фонди.ва. бошқа. ишчиларга. тегишли. маълумотлар. бўйича. солиқ. органлари. билан. маълумот.алмашиш.механизмини.яратиш;

• барча. ҳисобот. шаклларини. ягона. электрон. тизим. (масалан давлат хизматлари агентлиги ёки солиқ органларининг сайти).орқали.қабул.қилиш.механизмини.жорий.этиш;

• барча.маълумотлардан.камерал.назорат.ўтказишда.қўшимча.манба.сифатида.қараш.ҳамда.корхоналарнинг.ҳисобот.шакллари.асосида.солиқ.рискини.ҳисоблашнинг.замонавий.механизмларини. жорий. этиш. ҳамда. камерал. назорат. ўтказишда. математик. моделлардан.фойдаланиш;

• жаҳон. тажрибасидан. келиб. чиқиб,. корхоналарда. рақобат. муҳитини. яратиш,.ҳалол. солиқ. тўловчиларни.рағбатлантириш.ва.чет. эллик.инвесторларни.жалб. этиш.учун.солиқ. тўловчиларнинг. ишчилари. сонини,. қарздорлик. суммаларини,. баланс. ва. молиявий.ҳисоботларини.солиқ.ошкора.маълумотлар.сифатида.баҳолаш.зарур.

Фойдаланилган.адабиётлар.рўйхати:1..Ўзбекистон.Республикасининг.Солиқ.кодекси2.. http://uza.uz/oz/society/andizhonda-kameral-nazorat-tadbirlari-natizhasida-62-milliar-31-

10-2018.сайти.31.10.2018 йилда.чоп.этилган.3.. http://jizzax.uz/740-zhizzahda-kameral-nazorat-natizhasida-shimcha-1263-mlrdsmlik-isob-

kitoblar-tadim-etildi.html.14.сентябрь.2018.йил4..Ўзбекистон.Республикасининг.2002 йил.12 декабрдаги.“Ўзбекистон.Республикасининг.

Давлат.статистикаси.тўғрисида”ги.441-ii-сонли.Қонуни5..http://stat.uz/ru/450-dlya-predprinimatelej2/2192-otchotnosti26..http://www.stat.ee/dokumendid/641727..Россия.Федерациясининг.2011 йил.6 декабрдаги.“Бухгалтерия.ҳисоби.тўғрисида”ги.

402-ФЗ-сонли.қарори8.. Россия. Федерациясининг. 2018 йил. 28 ноябрда. “Бухгалтерия. ҳисоби. тўғрисидаги.

қонунга.ўзгартиришлар.киритилганлиги.тўғрисида”ги.ФЗ-444-сонли.қарори

Page 15: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

159Июнь

17

РОЛЬ ФИНАНСОВОГО МЕНЕДЖМЕНТА НА ПУТИ УСИЛЕНИЯ ИНВЕСТИЦИЙ АГРАРНОГО СЕКТОРА ЭКОНОМИКИ.

Ёкубов Тахиржан ГаниевичСтарший преподаватель, Андижанский филиал

Ташкентского Государственного аграрного университета.тел : +998937859045

[email protected]

Аннотация. В.статье.изучены.идеи.по.организации.финансового.менеджмента.в.аграр-ном.секторе.и.внедрения.его.методологии.в.практику.в.условиях.модернизации.экономики.в.Республике.Узбекистан..Рассмотрены.основные.проблемы.финансового.менеджмента.в.аграрном..секторе..

Ключевые слова: реформы,.модернизации,.финансовый.менеджмент,.инвестиционные.решения,.финансирование,.дивидендная.политика.

С.первых.дней.Независимости.в.Республике.Узбекистан.последовательно.осуществля-ется. глубоко.продуманная. стратегия.развития. сельского.хозяйства,. направленная.на.обе-спечение.продовольственной.безопасности.страны..

Этот.подход.к.производству.плодоовощной.продукции.как.важной.составной.части.всей.системы.жизнеобеспечения.населения,.поддержания.его.здоровья,.а.также.создания.усло-вий. занятости. стал. одним.из. основных. векторов. экономической.и. социальной.политики.нашего.государства.

Благодаря.предпринимаемым.системным.мерам.неуклонно.повышается.экспортный.по-тенциал.отрасли..В.последние.годы.Узбекистан.превратился.в.крупного.экспортера.высо-кокачественной.и.конкурентоспособной.плодоовощной.продукции..Для.ее.обеспечения.в.течение.всего.года.большое.внимание.уделяется.вопросам.переработки.и.хранения.

Осуществляемые.реформы.Узбекистана.получают.достойную.оценку.международного.сообщества..В. частности,. одно. из. авторитетных. в.мире. изданий. –.журнал. «Экономист».признал.Узбекистан.страной.года,.государством,.где.реформы.в.2019.году.осуществлялись.наиболее.быстрыми.темпами.

В.сельском.хозяйстве.реализуются.меры.по.повышению.заинтересованности.фермеров.и. дехкан,. внедрению. передовых. технологий. и. переходу. на. кластерную. систему. произ-водства..

В. 2020. году.направляеться. 3. триллиона. сумов.на. развитие. плодоовощеводства,. вино-градарства,. семеноводства,.животноводства,. агрологистики,.широкое.внедрение.водосбе-регающих. технологий,. научно-исследовательскую. работу. и. подготовку. квалифицирован-ных.кадров.для.сферы.[1]

В.условиях.повышения.конкурентоспособности.в. аграрном.секторе. . на.основе. совер-шенствования.финансового.менеджмента.на.предприятиях.сельского.хозяйства..внедрение.экономического. роста. и. постоянного,. стабильного. повышения. стратегических. направле-ний.и.его.конкурентной.способности.считается.актуальной.задачей.настоящего.времени.

Развитие. рыночных. отношений. в. стране. не. только. усилило. роль. финансов. в. функ-ционировании. предприятия,. но. и. определило. направленность. коренных. преобразо-ваний. в. сфере. управления. финансами.. Переход. к. рыночной. экономике. способство-вал. рождению. новой. специальности. в. сфере. управления. -. финансового. менеджера. Финансовый. менеджер. должен. быть. высокообразованным,. творчески. мыслящим. специ-алистом.

Становление. профессиональных. менеджеров. в. Республике. Узбекистан. будут. опреде-лять. возникающие. новые. экономические. решения,. развитие. рыночной. сферы,. развитие.форм. собственности. и. бизнеса,. новый. уровень. банков,. рынков. ценных. бумаг. и. целена-правленная.подготовка.специалистов.

Page 16: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

169Июнь

17

Изучение. финансового. менеджмента. состоит. из. . механизма. управления. денежными.фондами,.денежными.отношениями,.т.е..то,.что.составляет.понятие.финансы.

Что.касается.определения.финансового.менеджмента,.то.оно.связано.с.понятием.меха-низма.управления.финансами.или.финансового.механизма..А.финансовый.механизм.пред-ставляет. собой. систему. действий. финансовых. рычагов,. выражающуюся. в. организации,.планировании,.стимулировании.использования.финансовых.ресурсов.

Финансовые.отношения.между.многочисленными.участками.хозяйствования.показыва-ются.именно.при.движении.финансовых.ресурсов,.которые.в.свою.очередь.и.выступают.объектом.управления..Выработка.цели.управления,.предвидение.положительного.действия.финансового. механизма,. принятие. финансовых. решений. . относятся. к. сфере. непосред-ственной.обязанности.финансового.менеджера.

Финансовый.менеджмент.направлен.на.увеличение.финансовых.ресурсов,.инвестиций.и.наращивание.объема.капитала.

Финансовый. менеджмент. -. неотъемлемая. часть. общей. системы. управления. предпри-ятием,. в. свою. очередь,. состоящая. из. подсистем:. объекта. управления. (управляемая. под-система).и.субъекта.управления..(управляющая.подсистема).

Объектом.управления.в.финансовом.менеджменте.является.совокупность.условий.осу-ществления.денежного.оборота,.кругооборота.стоимости,.движения.финансовых.ресурсов.и.финансовых.отношений.между.хозяйствующими.субъектами.

Субъект.управления. -. это.конкретные.профессионалы,.специальная. группа.людей,.ко-торые.посредством.различных.форм.управленческого.воздействия.осуществляют.целена-правленное. функционирование. объекта.. Воздействие. субъектов. экономических. отноше-ний.на.объект.управления.при.выработке.определенной. стратегии.и. тактики.раскрывает.содержание.финансового.менеджмента.[2.c.24.]

Цели.финансового.менеджмента.реализуются.через.функции.объекта.и.субъекта.управ-ления..Можно.сформулировать.целую.систему.целей.финансового.менеджмента,.а.именно:

-.уход.от.банкротства.и.крупных.финансовых.неудач;-.выживание.фирмы.в.условиях.конкурентной.борьбы;-.минимизация.расходов;-.обеспечение.рентабельной.деятельности;-.максимизация.прибыли.и.т.д.Согласно. этой. функции,. финансовый. менеджмент. охватывает. две. сферы. деятельно-

сти.фирмы:.приобретение.средств,.а.также.их.распределение..Независимо.от.результатов.включает.и.получение.внешних.средств..Главная.задача.финансового.менеджера.-.эффек-тивное.и.рациональное.размещение.имеющихся.средств..При.этом.необходимо.учесть:

1).как.обширно.предприятие.и.как.быстро.оно.будет.расти;2).в.какой.форме.будет.оно.владеть.активами;3).какой.будет.состав.его.обязательств.Эти.три.вопроса.являются.важными.финансовыми.проблемами.предприятия..Другими.

словами,.финансовый.менеджмент. касается. трех. важных.проблем,. связанных. с. деятель-ностью.предприятия,.т.е..инвестиции,.финансирование.и.дивидендные.решения.-.это.три.основные.функции.финансового.менеджмента.

I. Инвестиционные решения имеют.отношения.к.выбору.активов,.в.которые.средства.предприятия. будут. инвестированы.. Активы,. которые. могут. быть. приобретены,. выража-ются.в.двух.группах..

1..Долгосрочные. активы,. которые.будут.приносить. доход. через. определенный.период.времени.в.будущем.

2..Краткосрочные.или.текущие.активы,.которые.в.нормальном.ходе.бизнеса.(деятельности).обращаются.в.наличные.средства.обычно.в.пределах.одного.года.

II. Финансовые решения,. касающиеся. текущих.активов.или.краткосрочных.активов,.определяются.как.управление.оборотным.капиталом.

Первый.аспект.-.капитальный.бюджет.относится.к.выбору.нового.актива.из.имеющихся.

Page 17: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

179Июнь

17

в. распоряжении. альтернативных. или. заново. размещенных. капиталов,. когда. существую-щий.актив.оказывается.не.в.состоянии.оправдывать.вложенные.средства.

III. Третье важное решение в финансовом менеджменте -.решение.связанное.с.диви-дендной.политикой..То.есть.политика.предприятия.в.области.использования.прибыли,.по.которой.определяется,.какая.доля.прибыли.выплачивается.акционерам.в.виде.дивидендов,.а.какая.доля.остается.в.виде.нераспределенной.прибыли.и.реинвестирования..Какой.курс.следует.избрать. -. дивиденды.или.реинвестирование?.Решение.будет. зависеть.от.предпо-чтения.акционеров.и.от.инвестиционной.политики.фирмы.и.других.факторов.[3.c.39.]

Финансовый.менеджмент. является.неотделимой.частью.общего.менеджмента.и. тесно.взаимосвязан.с.такими.как.экономика,.бухгалтерский.учет,.а.также.с.различными.областя-ми.производства.и.маркетинга.

В.частности,.предприятия.и.фирмы.аграрном.секторе.работают.в. тесном.макроэконо-мическом.окружении.и.поэтому.финансовый.менеджер.должен.знать.и.хорошо.ориенти-роваться.как.в.вопросах.макроэкономики,.так.и.микроэкономики..Особенно:

1).должен.предполагать,.как.денежно-кредитная.политика.государства.воздействует.на.цены.и.наличные.средства.предприятия;.

2).быть.опытным.в.фискальной.политике.и. знать,.каким.образом.она.воздействует.на.экономику;

3).знать.различные.финансовые.институты.и.их.образ.действия,.оценивать.потенциаль-ные.инвестиции;

4). должен.предполагать. последствия. различных. способов.и. уровней. активизации.фи-нансовой. деятельности,. а. также. влияние. изменений. в. экономической. политике. на. свои.финансовые.решения;.

5).знать.взаимоотношения.спроса.и.предложения.и.стратегию.максимизации.прибыли;6). рассчитывать. результаты,. связанные. с. изменением. различных. производственных.

факторов,.«оптимальный».уровень.реализации.продукции.и.результат.ценовой.стратегии;.предпочтительные.размеры.выгодности,.риск.и.определение.стоимости.и.т.д.

Список использованной литературы:1.. Послание. Президента. Республики. Узбекистан. Ш.. Мирзиёева. палатам. Олий.

Мажлиса.24.01.2020г.2.Е.И.Шохин.Е.И.,Серёгин.Е.В..и.др..«Финансовый.менеджмент»..Учебное.пособие.М:.

ИД.ФБК-Пресс,2004.,24-с.3.. Дж.. К. Ван.Хорн,. «Основы. финансового. менеджмента»,. 12-е. издание.Москва-Санк.

Петербург-Киев,.2008.,.-.39.с.4..Кудина.М.В..Финансовый.менеджмент..Деловая.литература..Курс.лекций..2003..

Page 18: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

189Июнь

17

ИНВЕСТИЦИОН ЛОЙИҲАЛАР САМАРАДОРЛИГИНИ БАҲОЛАШ, РИСКЛИЛИК ДАРАЖАСИНИ АНИҚЛАШ УСУЛЛАРИ

Саттаров Холмўмин КаримовичЎзбекистон Республикаси БМА тингловчи

Телефон: +998(91) 172 66 [email protected]

Аннотация: Мазкур.тезида.инвестицион.лойиҳанинг.самарадорлигини.ҳммда.риск.да-ражасини.баҳолашнинг.бир.қатор.усуллари.назарий.жиҳатдан.ўрганиб.чииқлган.

Калит сўзлар: Риск, инвестиция, сезгирлик, NPV, Инвестицион лойиҳа, пул оқимлари

Инвестицион.лойиҳаларнинг.кўпчилиги.узоқ.муддатли.лойиҳалар.бўлиб,.улар.кўп.йил-лар. давомида. амалга. оширилади.. Келажакдаги. кутилган. нақд. пул. оқимлари. эса. асосан.тахминларга.таянган.ҳолда.ҳисоблаб.чиқилади,.ва.бу.тахминлар.хато.ёки.ҳақиқатдан.анча.йироқ.бўлиши.мумкин..

Бу. борада.Ўзбекистон.Республикаси.Президенти.Ш.Мирзиёевнинг. (2017).Олий.Маж-лисга.тақдим.этган.Мурожаатномасида,.“Энг.ёмони,.истиқболли.йирик.лойиҳаларни.бел-гилаш.ва.амалга.оширишда.жиддий.хатоликларга.йўл.қўйилгани,.хорижий.кредитлар.са-марасиз.ишларга.сарфлангани.иқтисодиёт.ривожига.халақит.бермоқда.

Биз,.аввало,.четдан.кредит.ва.сармоялар.олиб.келиш.бўйича.самарали.тизим.яратиши-миз,.ҳар.бир.кредитни.аниқ.ишлатишни.ўрганишимиз.лозим..Бу.масалада.етти.ўлчаб,.бир.марта. кесадиган,. оқибатини.пухта. ўйлаб. иш.олиб. борадиган. давр. келди”. деб. таъкидлаб.ўтганлари.бежиз.эмас.[1].

Нақд.пул.оқимларининг.тахмини.2.та.асосий.сабабга.кўра.нотўғри.бўлиши.мумкин.[2]:• Инвестицион.лойиҳанинг.риски.• Келажакдаги.ноаниқликларРиск. бу.лойиҳанинг.аниқ.кутилган.энтимолий.натижаларидан.бири.бўлишлигини.би-

лиш,.лекин.мана.шу.эҳтимолий.натижаларидан.қайси.бири.аниқ.лойиҳа.натижаси.бўлиши.эканлигини. башорат. қила. олмаслик.. Лекин. рискни. тахминий,. эҳтимолий. натижасини.аниқласа.бўлади.

Масалан,.6.томонига.1.дан.6.гача.рақамлар.ёзилган.қуръа. (кубик).ташланганда.унинг.қайси. натижалар. билан. тушиши. аниқ,. (1,2,3,4,5,6). лекин. ҳар. ташланганда. қайси. рақам.тушишини.аниқ.билиб.бўлмайди..Лекин.унинг.қайсидр.бир.рақамда.тушиш.эҳтимолини.билса.бўлади.. (1/6)..Шу.нуқтаи.назардан.олиб.қаралса,.рискни.энтимоллик.назарияси.ва.математикани.қўллаган.ҳолда.ўлчаса.бўлади..

Ҳозирда,. риск. билан. бир. қаторда. ноаниқликларни. ҳам. ҳисобга. олишга. ҳаракат.қилиняпти.. Гарчи,. бу. ҳисоблашларнинг. ҳақиқатга. қанчалик. даражада. яқин. келиши-нинг. ўзи. анча. ноаниқликларга. эга.. Инвестицион. лойиҳаларни. моделлаштирилаётганда,.шунинг. учун,. нафақат. кутилган. қайтим. ва. nPv. ни. ҳисоблаш,. балки. мана.шу. лойиҳада.мавжуд. бўлган. рискни. ҳам. ўлчаш.муҳим.ҳисобланади..Демак,. инвестицион. қарор. қабул.қилинаётган.wақтда.мусбат.nPv.билан.бир.қаторда.лойиҳага.салбий.таъсир.этувчи.рискни.ҳам.инобатга.олиш.керак..

Сезгирлик таҳлили (Sensitivity analysis). Сезгирлик.таҳлили.жудда.оддий.лекин.фой-дали.усул.бўлиб,.асосан.нақд.пул.оқими.билан.боғлиқ.бўлган.ноаниқликларни.таъсирини.баҳолашда.ишлатилади..

Инвестицион. лойиҳалар. учун. сезгирлик. таҳлилини. қўллашдан. мақсад. бу. нақд. пул.оқимлари. билан. боғлиқ. ноаниқликларнинг. лойиҳа. nPv. миқдорига. бўлган. таъсирини.аниқлаш..

Инвестицион. лойиҳаларда. сезгирлик. таҳлилини. ишлатишнинг. 2. та. усули. ҳақида. сўз.юритилади:

• Даромадларнинг. камайиши. ёки. харажатларнинг. ошишини. nPv. миқдорига.

Page 19: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

199Июнь

17

таъсирини.аниқлаш;• nPv.миқдорини.нолга.тенг.бўлиши.учун.башорат.қилинган.даромадлар.қанчага.

камайиши.мумкин.ёки.харажатларни.қанчагача.ошириш.мумкинлигини.аниқлаш..Масалан,. сотув. ҳажмини. 10%. га. камайиши. ёки. харажатларнинг. 5%. га. ошиши. nPv.

миқдорига.қанча.таъсир.этишини.аниқлаш.бу.биринчи.турдаги.сезгирлик.таҳлили.усулига.киради.

Ёки,.nPv.миқдорини.манфий.бўлишидан.олдин.кўзда.тутилган.сотув.ҳажмининг.қанчага.камайиши. мумкинлиги. ёки. маҳсулот. харажатларини. қанчагача. ошириш. мумкинлигиниг.ҳисоблаш.иккинчи.турдаги.сезгирлик.таҳлилига.мисол.бўлади..

Сезгирлик таҳлили афзаллик ва камчилик тарафлари. Сезгирлик.таҳлилини.ўтказиш.натижасида. лойиҳа. менежерлари. ўз. эътиборларини. лойиҳанинг. критик. ўзгарувчиларига.қарата. оладилар.. Критик. ўзгарувчилар. бу. лойиҳа. nPv. миқдорини. осонликча. манфий.тарафга.ўзгартира.оладиган.ўзгарувчилардир..

Сезгирлик.таҳлилининг.энг.катта.камчилиги.бу.бир.wақтда.фақат.битта.ўзгарувчининг.ўзгаришини.ҳисобга.олади..Ва.шу.билан.бир.қаторда.лойиҳадаги.ўзгарувчилар.бир-биридан.мустақил.деб.фараз.қилинади..

Лекин.амалиётда.эса.ўзгарувчилар.бир-бири.билан.боғлиқ.болади,.ва.бир.wақтнинг.ўзида.бир. нечта. ўзгарувчилар. ўзгариши. мумкин..Мана.шу. камчиликларни. кўзда. тутган. ҳолда.симулятсион.моделлар.рискни.баҳолашда.ишлатилади..

Фойдаланилган.адабиётлар.рўйхати1..Ўзбекистон.Республикаси.Президенти.Шавкат.Мирзиёевнинг.Олий.Мажлисга.Муро-

жаатномаси,.2020.йил.24.январь.2..Трифонов.Д.А.,.Аверьянова.Л.Л..(2016).О.факторах.риска.снижения.стабильности.от-

ечественной.банковской.системы.[Текст].//.Экономика.и.бизнес:.теория.и.практика.–.№1.

Page 20: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

209Июнь

17

ROLE OF INNOVATIONS IN ECONOMY–IN THE EXAMPLE OF UZBEKISTAN

Alisher Khoshimjon’s son MuydinovUniversity of World Economy and Diplomacy

Telephone: +99897 814 49 [email protected]

Abstract:. this. thesis. casts. light. on. role. of. innovations. generally. at. some. extent. and. in. the.continuation.of.the.paper,.some.minds.and.thoughts.of.the.author.are.presented.for.Uzbekistan.

Key words: innovations,.GDP.growth,.economic.prosperity,.welfare.of.people,. science.and.technology,. inequality,. developed,. developing,. sustainable. development,. Global. innovation.index,.nanotechnologies,.smart.cities.

Today,.the.world.is.changing.faster.than.ever.and.new.novelties.are.being.introduced.almost.every. daily. routine,. and. this.makes. any. country. change. its. way. of. developing,. competing. to.be. more. prosperous. regarding. time. they. are. living. in.. by. the. same. token,. the. economy. of.any. country. is. also. encountering. new. changes,. both. positively. and. negatively. turning. points.at.every.sphere.or.field,.as.well.as.uncovering.news.in. the.same.way..hence,. taking.them.into.consideration,.learning.importance.of.innovations.in.any.economic.subject.can.be.high.

To.put.it.more.precisely,.what.is.the.innovation.and.how.can.it.play.a.ground-breaking.role.in.economy.of.a.state?According.to.european.central.bank,.innovation.is.defined.like.below:.“in.economic.terms,.innovation.describes.the.development.and.application.of.ideas.and.technologies.that. improve.goods.and.services.or.make.their.production.more.efficient1.”.having.said.that,. it.is.clear. that. innovation. is.a.driver.of.productivity.of.economy..Generally,.humankind.has.been.making.news.and.inventions,.discoveries.for.ages..The.purpose.of.doing.that.is.simple:.always.human.wants.to.do.and.have.more.by.spending.less.energy.and.resources.than.planned,.and.this.is.the.problem.of.economics,actually.

Deriving.from.that,.one.can.realise.the.innovation.this.way:.innovation.is.such.a.production.factor. that. implies. more. output. by. using. the. same. volume. of. production. factors2.. The. more.innovation. is. made,. the. more. productivity. of. economy. grows,. such. an. idea. comes. from. the.abovementioned. thoughts..now.that.as. long.as.productivity. is.boosted,.so. the.Gross.Domestic.Product.will.go.to.enhancement.and.growing.as.well.

in.fact,. introducing.more.innovations.can.drive.a.country’s.economy.to.the.following:• Prosperity.and.welfare;• economic.growth;• Productivity;• Private.sector.development;• Apparition.of.new.economic.domains.like.digital.economy.and.nanotechnologies.as.a.re-

sult.of.research.and.development.experiments.in. the. previous. sentences,. some. positive. outcomes. of. innovation. were. remarked. by. the.

author,.hereby. it. is.noteworthy. to.pay.attention. to. that. the. level.of.provision.with. innovations.of. countries. across. the. globe,. that. is. to. say,. in. a. given. year,. Global. innovation. index. (Gii).evaluates. the.world’s.countries. innovation.introducing.level..brief.about. this. index:.The.Gii. is.a.source.of. insight. into. the.multidimensional. facets.of. innovation-driven.growth..Providing.80.detailed.metrics. for.129.economies. in.2019,. the.Gii.has.become.one.of. the. leading.references.for.measuring.an.economy’s.innovation.performance..

Uzbekistan. is. also. aspiring. to. be. one. of. the. top. 50. countries. provided.with. innovations. in.Global. index. and. the. country. has. already. begun. taking. a. few. practical. actions,. particularly,.

1. https://www.ecb.europa.eu/explainers/tell-me. more/html/growth.en.html#:~:text=one%20of%20the%20major%20benefits,other%20words%2c%20the%20economy%20grows.

2. http://www.su.lt/bylos/mokslo_leidiniai/ekonomika/7_9/abeltina.pdf

Page 21: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

219Июнь

17

Uzbek.President.shavkatMirziyoyev.approved. the.strategy. for. innovative.Development.of. the.country.for.2019-20211.

The.main.goal.of.the.strategy.is.development.of.human.capital.as.the.main.factor.determining.the.level.of.the.country’s.competitiveness.in.the.world.arena.and.its.innovative.progress.

specifically,. to. achieve. this,. international. experts. exclaim. that. a. country. trying. to. be.more.innovated. and. developed. from. developing. by. enforcing. inventions. and. know-hows. in. their.country. should. implement. educational. reforms,. because. an. innovation. is. a. result. of. research.and.investment.in.education.and.science..

Uzbekistan.also.plans.to.improve.the.quality.and.coverage.of.education.at.all.levels,.as.well.as.to.develop.a.system.of.continuing.education.

Measures.will.also.be.taken.to.strengthen.the.scientific.potential.and.effectiveness.of.scientific.research.and.development..effective.mechanisms.will.be.created.to.integrate.education,.science.and.entrepreneurship.to.widely.implement.the.results.of.research,.development.and.technologi-cal.work.

To. conclude. this,. the. author. has. come. to. some. ideas. by. learning. the. topic,. these. are:. (1).innovations. are. created.by. strong.educational.performances. and.experiments;. (2). to.have.high.level.of.innovations.supply.in.a.country,.they.should.accomplish.many.tasks.suggested.by.global.index.scholars.and.UnDP.specialists;.(3).waiting.for.positive.result.of.innovations.leads.to.fruit.of.commitments.and.even.it.may.result.in.high.development.and.creating.smart.countries,.cities..

reference.list:1..Mirziyoyev. signs.Uzbekistan’s. innovative.Development. strategy. for. 2019-2021,. https://

tashkenttimes.uz/national/2915-mirziyoyev-signs-uzbekistan-s-innovative-development-strategy-for-2019-2021#:~:text=The%20main%20goal%20of%20the,Global%20innovation%20index%20by%202030.

2..The.roLe.of.innovATions.in.econoMic.DeveLoPMenT,.AnnA.AbeLTinA,.business. school. Turiba,. riga,. Latvia,. http://www.su.lt/bylos/mokslo_leidiniai/ekonomika/7_9/abeltina.pdf

3.. Generating. broad-based. wealth,. 20/09/2018. –. by. benjamin. kumpf,. hans. Dembowski,.https://www.dandc.eu/en/article/undp-innovation-expert-assesses-pros-and-cons-new-digital-technology

4.. https://www.ecb.europa.eu/explainers/tell-me-more/html/growth.en.html#:~:text=one%20of%20the%20major%20benefits,other%20words%2c%20the%20economy%20grows.;

5..http://www.su.lt/bylos/mokslo_leidiniai/ekonomika/7_9/abeltina.pdf;6..https://www.uzdaily.uz/en/post/458327..https://www.globalinnovationindex.org/home8..https://www.ecnmy.org/learn/your-future/technology-innovation/what-is-innovation/9.. https://www.uz.undp.org/content/uzbekistan/en/home/presscenter/articles/2018/10/260/

innovative-development-drives-economic-prosperity.html

1. https://www.uzdaily.uz/en/post/45832

Page 22: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

229Июнь

17

ТИЖОРАТ БАНКЛАРИ ТОМОНИДАН ИПОТЕКАЛИ КРЕДИТЛАШ АМАЛИЁТИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

Норов Акмал РузимаматовичТДИУ “Банк иши ва инвестициялар” кафедраси и.ф.ф.д.(PhD)

Мусурмонов Жалолиддин Раҳмат ўғлиТДИУ 2-курс магистратура битирувчиси

тел: +998930045745

Аннотация: Ушбу.мақолада.уй-жой.қурилиши.ва.реконструкция.қилиш.тизими,.ундан.фойдаланишнинг. замонавий.ҳолати. ва. уни. такомиллаштириш.имкониятлари.ўрганилган..Шунингдек.мамлакатда.ипотека.кредитини.баҳолаш.ва.бошқаришнинг.ўзига.хос.хусусият-лари.ёритилган.ҳамда.уларни.келгусидаги.ривожланиши.бўйича.назарий-амалий.таклиф-лар.берилган..

Калит сўзлар: Тижорат.банки,.банк.тизими,.ипотека.кредити,.ёш.оила,.уй-жой.қурилиш,.кредит.таъминоти,.таҳлил..

Сўнгги.йилларда.аҳолини.ҳар.томонлама.шинам.ва.қулай.уй-жойлар.билан.таъминлаш,.уй-жой.массивлари.атрофидаги.инфратузилмаларни.обод.қилиш.юзасидан.олиб.борилаёт-ган.улкан.ишлар.кишиларнинг.кайфияти.ва.дунёқарашига,.уларнинг.ҳаёт.сифатига.кучли.таъсир.кўрсатмоқда..

Бу. борада. 2017. йилда. тасдиқланган. ва. бажарилишга. ўтилган. 2017. йил. 7. февралда-ги.“2017-2021.йилларда.Ўзбекистон.Республикасини.ривожлантиришнинг.бешта.устувор.йўналиши. бўйича. ҳаракатлар. стратегиясини. амалга. оширишга. доир. ташкилий. чора-тад-бирлар. тўғрисида”ги. фармонига. биноан. 2017-2021. йилларда. Ўзбекистон. Республикаси-ни. ривожлантиришнинг. бешта. устувор. йўналиши. бўйича. ҳаракатлар. стратегияси. ишлаб.чиқилгани.яққол.мисол.бўлиши.мумкин..

Хизмат. кўрсатиш. соҳаларини,. қурилиш. материаллари. ишлаб. чиқарувчи. ва. уй-жой.қурилиши. билан. шуғулланувчи. корхоналарнинг,. қолаверса,. молиявий. институтларнинг.ҳам. ривожланишига. олиб. келади.. Дарҳақиқат,. Ўзбекистон. Республикасида. ипотекали.кредитлаш. амалиётини. такомиллаштириш. учун. қулай. шарт-шароитларни. яратилганлиги.тижорат. банклари. томонидан. берилаётган. ипотека. кредитлари. ҳажмини. сўнгги. йиллар-да. сезиларли. даражада. ўсишига. сабаб. бўлмокда.. Бу. эса. ўз. навбатида. аҳолини. ижтимо-ий. қўллаб-қувватлаш. ҳамда. турмуш. фаровонлигини. оширишда. ипотека. кредитларининг.аҳамияти.ўзига.хос.ўрин.тутмоқда.

Аммо.бугунги.кун.тажрибаси.шундан.дарак.берадики.ипотека.кредитларини.чегарасиз.бериш.нафақат.тижорат.банкларини.балки,.бошқа.молиявий.институтларни.ҳам.инқирозга.олиб.келиши.мумкин..

Бугунги. кунда. ипотека. кредитлари. “Ипотека. банк”,. ТИФ. Миллий. банки,. “Қишлоқ.қурилиш. банк”,. “Асака. банк”,. “Халқ. банки”,. “Ўзсаноатқурилишбанк”. каби. кўплаб. бан-клар. томонидан.берилмоқда..Айтиш.керакки,. ҳар.бир.банкнинг.ипотека. кредити.бўйича.бир.нечта.дастурлари.мавжуд.бўлиб,.талабгор.уларнинг.ўзига.мосини.танлаб.олиши.мум-кин..Банклар.томонидан.таклиф.этилаётган.ипотека.кредити.муддатлари.10.йилдан.15.йил-гача.бўлган.даврни.қамраб.олади..Имтиёзли.даврлар.12.ойдан.36.ойгача.бўлган.муддатни.ташкил.этади..Бошланғич.тўлов.25.фоиздан.кам.бўлмаслиги.керак..Бундан.ташқари,.даст-лабки. тўловнинг.миқдорига. қараб.фоиз. ставкалари. ўзгариши.мумкин..Яъни,. бошланғич.тўлов. қанча. кўп. миқдорда. амалга. оширилса,. фоиз. миқдори. шунча. кам. бўлади.. Кредит.миқдори.эса.ЭКИҲнинг.2500-3000.бараваригача.бўлган.суммани.ташкил.этади.

Тижорат.банклари.кредит.қўйилмалари.етарли.даражада.диверсификацияланган.бўлиб,.Ўзбекистон. банк. тизимида. иқтисодиёт. тармоқлари. фаолияти. билан. боғлиқ. хатарлар.

Page 23: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

239Июнь

17

мўътадил.даражада.шаклланган..2020.йил.1.январь.ҳолатига.тижорат.банклари.кредит.қўйилмаларининг.40.%.саноат,.12.

%.транспорт.ва.коммуникация.соҳаси,.15.%.жисмоний.шахслар,.савдо.ва.умумий.хизмат.кўрсатиш.соҳаси.ҳамда. қишлоқ.хўжалиги. соҳасига. 6.%,. 4.%.қурилиш.соҳаси.ҳиссасига.тўғри. келади.. Мазкур. давр. мобайнида. кредит. қўйилмалари. йўналтирилган. тармоқлар.таркибида. саноатнинг. улуши. сезиларли. даражада. юқорилигича. қолмоқда.. Ажратилаёт-ган. кредитлар. таҳлил. қилинса. ушбу. кредитлар. ҳажми. ошиши. асосан. давлат. дастурлари.доирасидаги. маблағлар. ҳисобидан. имтиёзли. кредитлар. миқдори. ошиши. бўлса,. иккинчи.томондан. жисмоний. шахсларга. ажратилаётган. юқори. даромадлилик. даражасига. эга. ис-теъмол.кредитлари.ҳажми.ошиши.сифатида.кўриш.мумкин.(1-жадвал).

1-жадвалТижорат.банклари.кредит.қўйилмаларининг.тақсимланиши

Йиллар 2015 й. 2016 й. 2017 й. 2018 й. 2019 й.Миқдорлари бўйича,.трлн..сўм

Ажратилган.кредитлар 42,7 53,4 110,6 167,4 211,5Тармоқлар бўйича,.фоизда

Саноат 44 36 35 41 40Қишлоқ.хўжалиги 6 4 6 4 6

Транспорт.ва.коммуникация 12 18 14 15 12Қурилиш.соҳаси 3 3 4 3 4

Савдо.ва.умумий.хизмат 7 6 8 5 6Моддий.ва.техник.таъминот 1 1 1 - 2

Уй-жой.коммунал. 1 1 1 1 1Бошқа.соҳалар 26 31 31 31 29

Жами: 100 100 100 100 100

Яна. бир. нарсани. ёддан. чиқармаслик. керакки,. ҳар. қандай. молия-кредит. ташкило-ти. сингари. банк. ҳам. тижорат. ташкилотидир.. У. биринчи. навбатда. турли. мақсадларга.йўналтирилган.кредитлар.орқали.даромад.олишни.кўзлайди..

Шуни. таъкидлаш. зарурки. айни. вақтда. Ўзбекистон. ҳукумати. томонидан. ипотека. кре-дити. тизимига. аҳолининг. турар-жой.биноларига. бўлган. талабини. кондириш,. ҳудудларда.қурилиш.ишларини.жадаллаштиришнинг.муҳим.воситаси.сифатида.қаралмокда.

Олиб. борилган. илмий. тадқиқот. жараёнида. амалга. оширилган. тадқиқотларнинг. нати-жалари.шуни.кўрсатдики,.мамлакатда.ипотекали.кредитлаш.амалиётининг.такомиллашти-риш.борасида. бир. қатор. долзарб,. ечимини. кутаётган.муаммолар.мавжуд. бўлиб,. улардан.асосийлари.фикримизча,.ипотекали.кредитлаш.амалиётининг.мол-мулк.гарови.ва.уни.ти-жорат.банклари.томонидан.олиб-сотиш.бўйича.айрим.ҳуқуқий.асосларининг.тўлиқ.тугал-ланмаганлигидир.

Ипотека.кредитларини.суғурталаш.амалиёти.мавжуд,.лекин.уларни.бугунги.кунда.яна-да. такомиллаштириш. зарур. деб. ҳисоблаймиз,. яъни.мижоз. тури. ҳамда. уларнинг. ҳудудий.жойлашувини.ҳисобга.олган.ҳолда.

Халқаро. тажрибани. кузатадиган. бўлсак,. ипотека. кредити. ривожланишида. давлатнинг.ҳуқуқий.ва.бошқа.таъсир.омиллари.орқали.кўмаги.ҳал.килувчи.аҳамият.касб.этади..Шун-дан.келиб.чиққан.ҳолда.давлат.органларининг.ушбу.тизимни.қўллаб-қувватлаши.қуйидаги.шаклларда.бўлиши.мақсадга.мувофиқ.деб.ҳисоблаймиз:.

-. таркибий. тузулмага. харажатлар. ва. бошқа. имтиёзларни. камайтириш. ҳисобига. тизим.иштироқчиларининг.молиявий.юклари.миқдорини.йўқотиш.ёки.камайтириш;.

-.тизимда.рақобат.муҳитини.шакллантириш.мақсадида.Республика.ёки.маҳаллий.бюд-жетлардан.қурилиш.ёки.уй-жой.сотиб.олиш.учун.қайтарилмайдиган.субсидиялар.бериш.

Ипотекавий. кредитлаш. тизимига. ресурсларни. жалб. қилишнинг. асосий. манбаларидан.бири.сифатида.ипотека.қимматли.қоғозларини.чиқариш.ва.уларни.жойлаштиришни.яъни.ипотека.уй-жой.кредитлаштириш.бозорини.секъюритизациялашни.кўрсатиш.мумкин..

Page 24: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

249Июнь

17

Булар. эса. ўз. навбатида. Республикада. аҳолини. уй-жойга. бўлган. талабини. тўлиқ.қондиришга,.шаҳар.билан.қишлоқ.жойлардаги.маълум.бир.тафовутларни.йўқолишига.асос.бўлиб.хизмат.қилади.деган.умиддамиз.

Фойдаланилган.адабиётлар.рўйхати1..Ўзбекистон.Республикасининг.“Ипотека.тўғрисида”ги.қонуни,.2006.11.09..2..Ўзбекистон.Республикаси.Президентининг. “2017.—.2021.йилларда.Ўзбекистон.Ре-

спубликасини.ривожлантиришнинг.бешта.устувор.йўналиши.бўйича.ҳаракатлар.стратеги-ясини.амалга.оширишга.доир.ташкилий.чора-тадбирлар.тўғрисида”ги.фармони..ПФ-4947-сонли.фармони..2017.07.02..

3..Ўзбекистон.Республикаси.Марказий.банки.йиллик.ҳисоботи..

Page 25: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

259Июнь

17

ЖИСМОНИЙ ШАХСЛАРГА АЖРАТИЛАДИГАН ИПОТЕКА КРЕДИТИНИНГ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ ЙЎЛЛАРИ

Норов Акмал РузимаматовичТДИУ “Банк иши ва инвестициялар” кафедраси и.ф.ф.д.(PhD)

Мусурмонов Жалолиддин Раҳмат ўғлиТДИУ 2-курс магистратура битирувчиси

тел: +998930045745

Аннотация: Мақолада.жисмоний.шахсларни.кредитлаш.моҳияти.ва.турлари,.шунинг-дек,.Ўзбекистон.Республикасида.жисмоний.шахсларни.кредитлаш.тартиби.ёритилган.

Калит сўзлар: ипотека,. истеъмолкредити,. ЯИМ,. кредит. мониторинги,. микрокредит,.кредитгаталаб..

Бугунги.кунда.тижорат.банклари.томонидан.жисмоний.шахсларга.хизматлар.кўрсатиш,.турли. мақсадлар. бўйича. кредитлаш. тижорат. банклари. даромадларини. шакллантиришда.муҳим. манба. бўлиб. хизмат. қилмоқда.. Бу. эса. банк. хизматларини. кенгайтириш. ва. кенг.жорий.қилишга.замин.яратмоқда..

Ўзбекистон.Республикаси.Президентининг.2017.йил.7.февралдаги.“Ўзбекистон.Республи-касини.янада.ривожлантириш.бўйича.ҳаракатлар.стратегияси.тўғрисида”ги.ПФ-4947-сонли.фармонида. айнан. аҳолини.уй-жой.билан. таъминлаш.учун.ипотека. кредитларини. ажратиш.масалаларига.алоҳида.эътибор.қаратилди..Хусусан.мамлакатимиз.аҳолиси.учун.ҳаракатлар.стратегиясининг.4-бўлимида. “Арзон.уй-жойлар.барпо. этиш.бўйича.мақсадли.дастурларни.амалга. ошириш,. аҳолининг. ҳаёт.шароитлари. яхшиланишини. таъминловчи. йўл-транспорт,.муҳандислик-коммуникация. ва. ижтимоий. инфратузилмани. ривожлантириш. ҳамда. модер-низация. қилиш”. ва. “Аҳолига. муайян. вақт. давомида. белгиланган. лимит. доирасида. банк.маблағлари.ҳисобидан. товар. ва. хизматлар. учун. тўловларни. амалга. ошириш.имконини.бе-рувчи.кредит.карталарини.муомалага.киритиш”.каби.муҳим.вазифаларининг.қўйилиши.бу-гунги.кунда.жисмоний.шахсларни.кредитлаш.ҳажмини.ошириш.зарурлигини.белгилайди..

Тижорат банклари томонидан жисмоний шахсларни кредитлаш, хусусан ипотекали кре-дитлаш амалиётида ҳам салбий ҳолатларнинг юзага келганлигини кўриш мумкин. Ипо-тека кредитлаш амалиёти мавжуд бўлган банклар сони ҳисҳариши ва мавжуд вазиятда ипотека кредитлашни ҳисҳартириш ҳисобига жисмоний шахсларни ипотекали кредитлаш ҳажмининг ҳисҳариши юзага келди.

Аммо,. Ўзбекистон. ҳукумати. томонидан. амалга. оширилган. ислоҳотлар. натижасида.аҳолининг. уй-жойга. бўлган. эҳтиёжини. қондириш,. уларнинг. замонавий. уй-жойлар. билан.таъминланди..Айниқса,. қишлоқ.жойларида. аҳолини.уй-жойга.билан. таъминлаш,.намунавий.лойиҳалар. асосида. уй-жой. қурилишини. ривожлантириш. учун. “Ғаллабанк”. АТБ. ни. қайта.реструктуризация.қилиб,.фаолият.йўналиши.қишлоқ.жойларида.намунавий.лойиҳалар.асосида.уй-жой.қурилишига.қаратилган.“Қишлоқ.қурилиш.банк”.АТБ.ни.ташкил.этилиши.Ўзбекистонда.ипотекали.кредитлаш.ва.ипотека.кредитлари.бозорини.фаоллашувига.замин.яратди.

Жисмоний.шахсларни.кредитлашнинг.хорижий.амалиёт.кўрсаткичлари.таҳлили.асоси-да.ушбу.омилнинг.муҳим.аҳамият.касб.этишини.кўришимиз.мумкин.

1-расм.маълумотларидан.кўришимиз.мумкинки,.жисмоний.шахсларга.ажратилган.кре-дитларнинг.мамлакат.ЯИМ.даги.улуши.ривожланган.давлатларда.юқори.бўлиб.100.фоиз-гача.етганлигини.кўришимиз.мумкин..Қолган.давлатларда.аҳолига.ажратилган.кредитлар.ЯИМ.нинг.чорак.ва.ундан.ортиқ.қисмини.ташкил.этмоқда..Ушбу.кўрсаткич.нима.мазмунга.ва.аҳамиятга.эга?.

Page 26: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

269Июнь

17

1-расм. Жаҳоннинг турли мамлакатларида жисмоний шахсларга ажратилган кре-дитларнинг ЯИМ даги улуши1 2018 йил, фоизда

Фикримизча.ушбу.давлатларда.аҳолини.кредитлаш.орқали.уларни.турли.эҳтиёжларини.қондириш.ва. энг. асосийси.ишлаб. чиқарувчи. ва. хизмат. кўрсатувчи. ташкилотларнинг. ре-ализациясини. оширишга. хизмат. қилади.. Асосий. мақсад. аҳолининг. эҳтиёжларини. банк.кредитлари. орқали. талабга. айлантирилади. ва. натижада. мамлакатда. ишлаб. чиқариш. ва.қурилиш. ишларининг. ҳажмини. ошишига. олиб. келади.. Ривожланаётган. давлатлар. банк.тизимида.ушбу.кўрсаткич.даражаси.нисбатан.паст.бўлиши.мумкин..Сабаби.ушбу.давлат-ларнинг.банк.тизими.ривожланишининг,.кредит.тизими.қамрови.жиҳатлари.билан.кескин.фарқ.қилади..

Шу. ўринда,. Ўзбекистонда,. иқтисодиётнинг. ривожланиши.юзасидан. амалга. оширила-ётган. иқтисодий. ислоҳотларни. таҳлил. қиладиган. бўлсак.. 2019. йилда. Ўзбекистон. ялпи.ички. маҳсулоти. 511,8. трлн.. сўмни. ташкил. қилди. ва. 2018. йил. билан. қиёслаганда. 25,8.фоиз.ўсишга.эришган..2014-2019.йилларда,.мамлакатнинг.ялпи.ички.маҳсулоти.ва.тижорат.банклари. кредитларининг. ҳажми. ўсиш. тенденциясига. эга. бўлган.. Иқтисодиётнинг. реал.секторига. йўналтирилган. кредит. қўйилмалари. ҳажми. ўтган. йилга. нисбатан. 2019. йилда.26,3. фоизга. ошиб,. 2020. йил. 1. январь. ҳолатига. 211,5. трлн.. сўмга. етди2,. кредитларнинг.ЯИМ.нисбатан.даражаси.41,3.фоизни.ташкил.этди..Бундан.қуйидаги.хулосаларни.қилиш.мумкин,. мамлакатимизда. ҳақиқатдан. бунёдкорлик. ишлари. кенг. қулоч. ёйиб,. пулга. талаб.ошмоқда.ва.бу.кредит.билан.таъминланиш.даражаси.ошиб.бораётганлигидан.далолат.бе-ради..Аммо.кредитларнинг.ЯИМ.нисбатан.даражаси.олдинги.йилга.нисбатан.бор.йўғи.0,1.фоизга.деярли.ошмаганлиги.бу.мамлакатда.реал.секторга.ажратилаётган.кредитлар.етарли.даражада.эмаслигини.кўрсатиб.турибди.(2-жадвал).

2-жадвалМамлакатда ялпи ички махсулот ва тижорат банклари кредит қўйилмаларининг

миқдори ва улушиКўрсаткичлар 2014.й 2015.й 2016.й 2017.й 2018.й 2019.й

Ялпи.ички.маҳсулот.(трлн.сўм) 177,1, 210,1 242,4 302,5 406,6 511,8Кредит.қўйилмалари.(трлн.сўм) 34,5 42,7 53,4 110,6 167,4 211,5Ўзгариши.(фоизда)

19,5 20,3 22,0 36,6 41,2 41,3

1. retail.banker.international.зарубежныеСМИ.2. Манба:.https://stat.uz/uz/.ва.http://cbu.uz/oz/.сайтлари.маълумотлари.асосида.муаллиф.томонидан.тайёр-

ланди.

Page 27: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

279Июнь

17

ЎзбекистонРеспубликасидатижоратбанкларининг. кредит. сиёсатида. кредит. турлари.ва. шартлари. баён. қилиниши. “Тижоратбанклари. кредит. сиёсатига. белгиланган. талаблар.тўғрисида”. ги. низом. талабларида. белгиланган.. Шундан. келиб. чиқиб,. тижорат. банкла-ри. кредит. сиёсатида. жисмоний. шахсларга. тақдим. этиладиган. кредит. турларини. аниқ.кўрсатиши.лозим..Жисмоний.шахсларга.объекти.ва.фойдаланиш.мақсадидан.келиб.чиқиб,.қуйидаги.турларда.кредитларни.тақдим.этилишини.қайд.этиши.мумкин:.

1. Кредит карталари. 2. Истеъмол кредити. 3. Ипотека кредити. 4. Микрокредит (тадбиркорлик фаолияти учун). Юқоридаги. таҳлиллардан. келиб. чиқиб,. тижорат. банклари. томонидан. қуйидаги. умум-

лаштирилган.босқисларни.жорий.қилиниши.лозим.деб.ҳисоблаймиз:1-босқич.банк.томонидан.кредит.турлари.жисмоний.шахсларнинг.эҳтиёжи.ва.кредитдан.

фойдаланиш.йўналишидан.келиб.чиқиб.танлананиши.ва.кредитлашни.амалга.ошириш;.2-босқич.кредит.турлари.бўйича.кредитлаш.шартларини.белгилаш.бўлиб,.унда.тижорат.

банки. томонидан.юқорида. келтирилган. 4. та. кредит. тури. бўйича. кредитлаш.шартларини.кўрсатиб.ўтиш;.

3-босқич.тижорат.банкларида.кредит.турлари.бўйича.кредитга.лаёқатлиликни.баҳолаш.усулларини. жорий. этиш. бўлиб,. унда. тижорат. банки. томонидан. кредитга. лаёқатлилик.кўрсаткичлари.таҳлили.амалга.ошириш;.

4-босқич.тижорат.банкларида.кредит.таъминоти.манбаларини.аниқлаш.ва.гаров.турла-рини.аниқлаш;.

5-босқичда. тижорат. банклари. жисмоний. шахсларга. берилган. кредитлар. ва. уларнинг.ҳолати.бўйича.доимий.мониторинг.ўтказиб.бориш;.

6-босқичда.банк.томонидан.муаммоли.кредитлар.билан.ишлаш.ва.уларни.камайтириш.чоралари.ишлаб.чиқиш.лозим..

Ушбу.тавсияларнинг.банк.амалиётида.қўллаш,.мамлакатимизда.аҳолига.кўрсататиладиган.кредитлар. ҳажмининг. ошишига,. бунинг. натижасида. аҳолининг. турмуш. фаровонлигини.юксалтириш.ҳамда.ЯИМнинг.барқарор.ўсишига.эришилади.

Фойдаланилган.адабиётлар.рўйхати1..retail.banker.international.зарубежные.СМИ..2013.г..2..http://www.helgilibrary.com/indicators/consumer-loans-as-of-gdp/

Page 28: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

289Июнь

17

СУҒОРИЛАДИГАН ЕРЛАРДА ИРРИГАЦИЯ ХИЗМАТЛАРИ ВА МЕЛИОРАТИВ ТАДБИРЛАРНИ ИННОВАЦИОН РИВОЖЛАНТИРИШ ЙЎНАЛИШЛАРИ

Иминов Тўхтасин Нурмаматовичи.ф.ф.д.(PhD), Тошкент давлат аграр университети Андижон филиали

E-mail: [email protected], тел: +99890 210 81 68 Аннотация:. Мақолада. суғориладиган. ерларда. ирригация. хизматлари. ва. мелиорация.

тадбирларини. ривожлантиришда. қишлоқ. хўжалик. ишлаб. чиқаришига. ресурс. (айниқса.сувни).тежайдиган.техника-технологияларни.изчиллик.билан.жорий.этиш.йўналишларига.алоҳида.эътибор.берилган.

Калит сўзлар: ирригация. хизматлари,. мелиоратив. тадбирлар,. глобал. иқлим.ўзгаришлари,.анъанавий.суғориш,.инновацион.ўзгаришлар,.

Мамлакатимизда.сўнгги.йилларда.қишлоқ.хўжалик.ишлаб.чиқаришини.ривожлантириш.мақсадида.ирригация.хизматлари.соҳасида.ва.мелиоратив.тадбирларни.амалга.оширишда.инновацион.ўзгаришларни.амалга.ошириш.йўлидан.борилмоқда..Жумладан,.сув.ресурсла-рини.бошқариш.тизими.такомиллаштирилмоқда,.суғориш.тармоқларининг.техник.ҳолати.яхшиланмоқда,.суғориладиган.ерларнинг.мелиоратив.ҳолатини.яхшилаш.ва.уларнинг.сув.таъминотини.ошириш.борасида.кенг.кўламдаги.ишлар.олиб.борилмоқда,.замонавий.сувни.тежайдиган.технологияларни.жорий.қилиш,.автоматлашган.бошқарув.ва.кузатув.тизимини.ўрнатиш,. қишлоқ. хўжалиги. маҳсулотларини. ишлаб. чиқаришни. диверсификация. қилиш.ишларига.кенг. эътибор.берилмоқда..Пахта,.шоли.каби. сувни.кўп. талаб.қилувчи.қишлоқ.хўжалик.экинлари.қисқартирилиб,.ўрнига.бошоқли.дон,.сабзавот-полиз.экинлари.ва.боғ-узумзорлар.майдони.кенгайтирилмоқда.

Ўзбекистон. Республикаси. Президентининг. 2018. йил. 28. декабрдаги. Олий. Мажлисга.Мурожаатномасида.қишлоқ.хўжалиги.соҳасини.бошқариш.тизимини.ислоҳ.қилиш,.ер.ва.сув.ресурсларидан.оқилона.фойдаланиш.борасидаги.илғор.технологияларни.жорий.этиш.тармоқни.ривожлантириш.ва.озиқ-овқат.хавфсизлигини. таъминлашдаги. энг.муҳим.вази-фалардан.бири.қилиб.белгиланиши.баробарида.сувни.тежайдиган.суғориш.технологияла-рини.кенг.қўллашга.алоҳида.эътибор.берилиши.лозимлиги.таъкидланади.[5]..

Мамлакатимиз. ҳукумати. томонидан. ирригация. ва. мелиорация. иншоотларини. ишла-тиш.ҳамда.замонавийлаштиришга.давлат.бюджетидан.жуда.катта.маблағларни.ажратили-ши.юқоридаги.вазифаларни.ижобий.ҳал.қилишда.муҳим.бўлиб.ҳисобланади..Жумладан,.Ўзбекистон.Республикаси.Президентининг.2013.йил.19.апрелдаги.“2013-2017.йиллар.дав-рида. суғориладиган. ерларнинг. мелиоратив. ҳолатини. янада. яхшилаш. ва. сув. ресурслари-дан. самарали. фойдаланиш. бўйича. чора-тадбирлар. тўғрисида”ги. ПҚ-1958-сонли. қарори.ва. мазкур. қарор. асосида. Вазирлар. Махкамасининг. 39-сонли. қарори. қабул. қилинди..Ушбу. қарорлар. билан. 2013-2017. йиллар. давомида. суғориладиган. ерларнинг. мелиоратив.ҳолатини. яхшилаш. ва. сув. ресурсларидан. самарали. фойдаланиш. дастури. қабул. қилинди.ва. дастурни. бажариш. доирасида. муҳим. вазифалар. белгиланди.. Юқоридагилар. асосида.ирригация. хизматлари. соҳасини. ва. мелиоратив. тадбирларини. инновацион. ривожланти-риш.ҳам.муҳим.ўринни.эгаллайди..Шунингдек,.суғориладиган.деҳқончиликка.асосланган.Ўзбекистон. қишлоқ. хўжалик. ишлаб. чиқаришини. ривожлантириш. учун,. 80. фоиз. транс-чегара.сувларига.боғлиқлиги.учун.ҳам.ушбу.вазифалар.долзарбликка.дахлдордир.[2,9].

Бутунжаҳон. банкининг. 2018. йил. май. ойида. эълон. қилинган. ҳисоботига. кўра,. бугун-ги. кунда.дунё. аҳолисининг.1/4. қисми. ёки.1,6.миллиардга. яқин.киши.сув. етишмайдиган.ҳудудларда.истиқомат.қилмоқда.ва.бу.кўрсаткич.кейинги.20.йил.давомида.икки.мартага.ортиши. кутилмоқда.. Яна. бир. маълумотига. асосан,. жаҳоннинг. 2/3. қисми. ёки. Хитой. ва.Ҳиндистон.аҳолисининг.ярмига.яқин.аҳоли.бир.йилда.энг.камида.бир.ой.давомида.жид-дий. сув. етишмовчилигига.дуч.келмоқда. [10]..Бундай.шароитда,. ер. ва. сув.ресурсларини,.сув.хўжалик.объектларини.самарали.ишлатишга.қаратилган.ирригация.хизматлари.ва.ме-

Page 29: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

299Июнь

17

лиоратив. тадбирларини. ўзаро. боғлиқликда. фойдаланишга. алоҳида. эътибор. қаратилиши.лозим.бўлади.

Глобал. иқлим. ўзгаришлари.шароитида. тежамкор. суғориш. тизимларидан.фойдаланиш.кўламларини. кенгайтириш. ўта. муҳим. ҳисобланади.. Дунё. суғориладиган. ерларининг. 14.фоизи.(39.млн..га).тежамкор.суғориш.усулларига.мувофиқ.жиҳозланган.бўлиб,.уларнинг.12.фоизи.(33.млн..га).ёмғирлатиш.ва.фақат.2.фоизи.(6.млн..га).микро-суғориш.ускунала-ридан. иборат.. Тежамкор. суғориш. тизимлари. билан.жиҳозланган. энг. кўп.майдон.Европа.ва. Америкада. жойлашган.. Осиё. суғориладиган. ерлар. бўйича. энг. катта. ўлчам. (193. млн..га,. дунё. суғориладиган. майдонларининг. 69. фоизи). ни. эгаллашига. қарамай,. фақатгина.8,75.млн..гектар.(4,5.фоиз).майдон.тежамкор.суғориш.тизимлари.билан.жиҳозланган.[11]..Дунё. бўйича. анъанавий. суғориш. усуллари. қўлланилаётган. майдонларнинг. юқорилиги.истиқболда.сув.тежайдиган.технологияларни.жорий.этиш.кўламларини.ошириш.билан.бир-галикда.катта.майдонларни.эгатлаб.суғоришдаги.сув.исрофгарчиликлари.ва.йўқотишлари.натижасида.ерларнинг.мелиоратив.ҳолатини.ёмонлашишининг.олдини.олиш.чораларини.кўришни.талаб.қилади..

Ҳозирги. вақтда. мамлакатимизда. ирригация. хизматларини. кўрсатиш. жараёнида. ме-лиоратив. тадбирларга. асос. бўладиган. ташкилий,. иқтисодий,. техник,. молиявий. муаммо.ва. камчиликларни. мавжудлиги. ҳамда. уларни. ортиб. бориши. ер. ости. сувлари. сатҳининг.кўтарилиши,. тупроқларнинг.шўрланишига. олиб. келмоқда,. ер-сув. ресурсларидан. фойда-ланиш.самарадорлик.кўрсаткичларини.ўсишига. тўсқинлик.қилмоқда. Ушбу.масалаларни.ижобий.ҳал.этишда.эса,.суғориладиган.ерларда.сув.истеъмолини.режалаштириш.ва.ташкил.этишни. такомиллаштириш,. тармоқнинг. тупроқ-мелиоратив. шароитларидан. фойдаланиш.даражасини. яхшилаш,. ирригация. хизматларини. ташкил. этиш. ҳамда. бошқаришни. мала-кали.соҳа.мутахассислари.билан.таъминлаш,.Сув.истеъмолчилари.уюшма.(СИУ)ларнинг.техник. ва. молиявий. таъминотини. ривожлантириш. муҳим. аҳамиятга. эгадир.. Жумладан,.2017-2021. йилларга. мўлжалланган. Ўзбекистон. Республикасини. янада. ривожлантириш.бўйича.Ҳаракатлар.стратегиясида.“...суғориладиган.ерларнинг.мелиоратив.ҳолатини.яна-да.яхшилаш,.мелиорация.ва.ирригация.объектлари.тармоқларини.ривожлантириш,.қишлоқ.хўжалиги. ишлаб. чиқариш. соҳасига. интенсив. усулларни,. энг. аввало,. сув. ва. ресурсларни.тежайдиган.замонавий.агротехнологияларни.жорий.этиш...”..масалалари.тармоқда.амалга.ошириладиган.алоҳида.вазифалар.сифатида.қўйилди.[3]..

Қишлоқ.хўжалиги.ишлаб.чиқаришини.янада.барқарор.ривожлантириш,.суғориладиган.ерларнинг.мелиоратив.ҳолатини.яхшилаш.ва.ирригацияни.ривожлантириш.чора-тадбирла-ри.комплексини.ўз.вақтида.ва.сифатли.амалга.оширишни.таъминлаш.ҳамда.сув.ва.ер.ре-сурсларидан. оқилона.фойдаланиш.мақсадида.Ўзбекистон.Республикаси.Президентининг.2017.йил.27.ноябрда.“2018-2019.йилларда.ирригацияни.ривожлантириш.ва.суғориладиган.ерларнинг.мелиоратив. ҳолатини. яхшилаш.Давлат. дастури. тўғрисида”. ги.ПҚ-3405-сонли.қарори.қабул.қилинди.[4]..

Ушбу.дастурни.амалга.оширишда.қуйидагилар.асосий.йўналишлари.қилиб.белгиланди:. суғориладиган.ерларнинг.сув.билан.таъминланганлик.ва.мелиоратив.ҳолатини.

баҳолашнинг. норматив-ҳуқуқий. базасини. такомиллаштириш,. ирригация-мелиорация.тадбирларининг.ўз.вақтида.ва.сифатли.амалга.оширилишини.таъминлаш;. суғориладиган. ерларнинг. сув. билан. таъминланганлик. ва. мелиоратив. ҳолати.

даражасининг.жорий.кўрсаткичларини.комплекс.баҳолаш.асосида.ирригация-мелиорация.тадбирлари.сифати.ва.самарадорлигини.ошириш;. мелиоратив. ва. бошқа. сув. хўжалиги. ишларини. бажаришга. ихтисослашган.

қурилиш.ташкилотларининг,.сув.хўжалиги.эксплуатация.ташкилотлари,.сув.истеъмолчилари.уюшмалари.ва.фермер.хўжаликлари,.шунингдек,.бошқа.ташкилотларнинг.моддий-техника.базасини.мустаҳкамлаш,.замонавий.сервис.хизматлари.сифатини.ҳамда.мелиоратив.ва.бошқа.техникадан,.машиналар,.ускуналар.ҳамда.бошқа.механизация.воситаларидан.фойдаланиш.самарадорлигини.ошириш;. cув. хўжалиги. раҳбарлари. ва. мутахассисларининг. ҳамда. Давлат. дастурининг.

Page 30: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

309Июнь

17

бошқа.қатнашчилари.малакасини.ошириш.масалалари.киритилди.2019.йилда.суғориладиган.ерларнинг.мелиоратив.ҳолатини.яхшилаш.мақсадида.Давлат.

бюджетидан.қарийб.1,7.триллион.сўм,.халқаро.молия.институтларининг.84.миллион.доллар.миқдоридаги.маблағини. йўналтирилди..Шунингдек,. сув. омборлари. тармоғини. кенгайти-риш.ҳисобидан.лалми.ерларни.ўзлаштириш.масаласига.алоҳида.эътибор.қаратилади..Ана.шу.мақсадда.Тошкент.вилоятида.жами.45.миллион.куб.метр.сув.йиғиладиган.“Паркентсой”,.“Қизилсой”,.“Тоштепа”,.Жиззах.вилоятининг.Фориш.туманида.“Караман”,.Қашқадарё.ви-лоятида. “Гулдара”,. “Аяқчисой”,. Самарқанд. вилоятида. “Булунғур”. сув. омборлари. барпо.этилиши.кўзда.тутилмоқда..2019-2020.йилларда.эса,.1.миллион.200.минг.гектар.ернинг.сув.таъминоти.барқарорлаштирилиши,.йилига.1.миллиард.700.миллион.куб.метр.сув.тежалиши.ва.600.минг.гектар.ернинг.мелиоратив.ҳолати.яхшиланиши.режалаштирилиб,.ҳозирги.кун-да.амалга.оширилмоқда.[6].

. Қишлоқ.хўжалик.ишлаб.чиқариш.инфратузилмасини.ривожлантиришнинг.таркибий.қисмига.кирадиган.ирригация.хизматлари.соҳаси.ва.мелиорация.тадбирларини.инновацион.ривожлантиришнинг.асосий.йўналишларига.бизнингча,.қуйидагиларни.киритиш.мақсадга.мувофиқ.бўларди:қишлоқ.хўжалик.ишлаб.чиқаришига.ресурс. (айниқса. сувни). тежайдиган. техника-

технологияларни.изчиллик.билан.жорий.этиш;.қишлоқ. хўжалик. экинларининг. кам. сув. талаб. қиладиган. турлари. ва. навларидан.

фойдаланишни.тезлаштириш;ресурс. (айниқса.сувни).тежайдиган.техника-технологияларни.жорий.этишга.инве-

стицияларни.жалб.этишга.имтиёзлар.бериш;ресурс.(айниқса.сувни).тежайдиган.техника-технологияларни.жорий.этишга.эриша-

ётган.сув.истеъмолчиларини.рағбатлантириш;иррригация.хизматлари.ва.мелиорация.тадбирларини.амалга.оширувчи.мутахассис-

ларининг,.сув.истеъмолчиларининг..ресурс.(айниқса.сувни).тежайдиган.техника-техноло-гиялар.бўйича.малакаларини.ошириш.ва.шу.кабилар.

Қишлоқ.хўжалик.ишлаб.чиқаришига.ресурс. (айниқса. сувни). тежайдиган.техника-тех-нологияларни.изчиллик.билан.жорий.этиш.йўналиши.бўйича.мамлакатимиз.миқёсида.том-чилатиб.суғориш,.эгатга.плёнка.тўшаб.ҳамда.ўқ.ариқлар.ўрнига.эгилувчан.кўчма.қувурлар.ёрдамида. суғоришни. кенг.жорий. этишга. алоҳида. эътибор. берилмоқда..Сўнгги. йилларда.8,0. минг. гектарга. яқин. майдонда. томчилатиб. суғориш. тизими. қурилиб,. муваффақиятли.тарзда. ишлатилмоқда.. Ўзбекистон. Республикаси. Президентининг. 2013. йил. 21. апрелда-ги. “2013-2017. йиллар. даврида. суғориладиган. ерларнинг. мелиоратив. ҳолатини. яхшилаш.ва. сув. ресурсларидан. оқилона. фойдаланишни. янада. такомиллаштириш. чора-тадбирлари.тўғрисида»ги.ПҚ-1958-сонли.Қарорига.асосан.2013-2017.йиллар.давомида.жами.25.минг.гектар. майдонда. томчилатиб. суғориш. тизими,. 45,6. минг. гектар. майдонда. эгатга. плёнка.тўшаб. суғориш.усули.ҳамда.34.минг. гектар.майдонда. эса.ўқ. ариқлар.ўрнига. кўчма. эги-лувчан.қувурлар.ёрдамида.суғориш.усуллари.жорий.этилди.[2].

Ресурс. (айниқса. сувни). тежайдиган. техника-технологияларни.жорий. этишга. инвести-цияларни.жалб.этишда.имтиёзларни.қўллаш.йўналиши.бўйича.2013-2014.йиллар.даврида.Ўзбекистон.Республикаси.Молия.вазирлиги.ҳузуридаги.Суғориладиган.ерларнинг.мелио-ратив.ҳолатини.яхшилаш.жамғармасининг.кредит.линияси.ҳисобига.тажриба.тариқасида.томчилатиб. суғориш. тизимини. жорий. этиш. учун. тижорат. банклари. томонидан. қишлоқ.хўжалиги. товар. ишлаб. чиқарувчиларига. кредитлар. бериш. тартиби. тўғрисидаги.Низомга.кўра,.уларга.кредит.бериш,.қоидага.кўра,.энг.кам.ойлик.иш.ҳақининг.1000.бараваригача.миқдорда,.6.ойлик.имтиёзли.давр.билан,.камида.3.йил.муддатга,.имтиёзли.фоиз.ставкаси.йиллик.6%,.шу.жумладан.банк.маржаси.—.3%.миқдорида.белгиланди.

Ресурс. (айниқса. сувни). тежайдиган. техника-технологияларни.жорий. этишга. эришаёт-ган. сув. истеъмолчиларини. рағбатлантириш. йўналиши. бўйича. Ўзбекистон. Республикаси.Вазирлар.Маҳкамасининг.2013.йил.21.июндаги.176-сонли.“Томчилатиб.суғориш.тизими-ни. ва. сувни. тежайдиган. бошқа. суғориш. технологияларини.жорий. этиш. ва.молиялашти-

Page 31: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

319Июнь

17

ришни.самарали.ташкил.этиш.чора-тадбирлари.тўғрисида”.ги.қарори.билан.тасдиқланди.[8]..Шу.билан.бирга,.Ўзбекистон.Республикаси.Президентининг.2012.йил.22.октябрдаги.“Ўзбекистонда.фермерлик.фаолиятини.ташкил.қилишни.янада.такомиллаштириш.ва.уни.ривожлантириш. чора-тадбирлари. тўғрисида”. ги. . ПФ-4478-сонли.Фармони. асосида. том-чилатиб. суғориш. технологиясини. жорий. қилган. сув. истеъмолчиларини,. ушбу. техноло-гия.жорий. қилинган. ер.майдони. бўйича. 5. йил.муддатга. ягона. ер. солиғи. тўлашдан. озод.этиш.юзасидан. Солиқ. кодексига. ўзгартиришлар. киритилди. [1]..Шунингдек,. томчилатиб.суғориш. тизимини. ва. сувни. тежайдиган. бошқа. суғориш. технологияларини.жорий. этган.қишлоқ.хўжалиги.товар.ишлаб.чиқарувчиларига.тежалган.сув.ресурсларидан.бошоқли.дон.экинларидан. бўшаган. майдонларда. қишлоқ. хўжалиги. экинлари. ўстириш. учун. фойдала-ниш.ҳуқуқи.берилди.ва.шу.кабилар.

Фойдаланилган.адабиётлар1.. Ўзбекистон. Республикаси. Президентининг. 2012. йил. 22. октябрдаги. “Ўзбекистонда.

фермерлик.фаолиятини.ташкил.қилишни.янада.такомиллаштириш.ва.уни.ривожлантириш.чора-тадбирлари.тўғрисида”.ги..ПФ-4478-сонли.Фармони.

2..Ўзбекистон.Республикаси.Президентининг.2013.йил.21.апрелдаги.“2013-2017.йиллар.даврида. суғориладиган. ерларнинг. мелиоратив. ҳолатини. яхшилаш. ва. сув. ресурсларидан.оқилона.фойдаланишни.янада.такомиллаштириш.чора-тадбирлари.тўғрисида»ги.ПҚ-1958-сонли.Қарори..

3..Ўзбекистон.Республикаси.Президентининг.2017.йил.7.февралдаги. “Ўзбекистон.Ре-спубликасини.янада.ривожлантириш.бўйича.Ҳаракатлар.стратегияси.тўғрисида”.ПФ-4947-сон.Фармони..Ўзбекистон.Республикаси.қонун.ҳужжатлари.тўплами,.2017..№6.(766)..–.Б..223-248.

4..Ўзбекистон.Республикаси.Президентининг.2017.йил.27.ноябрда.“2018-2019.йилларда.ирригацияни.ривожлантириш.ва.суғориладиган.ерларнинг.мелиоратив.ҳолатини.яхшилаш.Давлат.дастури.тўғрисида”.ги.ПҚ-3405-сонли.қарори.

5.. Ўзбекистон. Республикаси. Президентининг. Олий. Мажлисга. Мурожаатномаси..28.12.2018.й..https://president.uz/uz/2228.

6.. Ўзбекистон. Республикаси. Президентининг. қишлоқ. хўжалик. ходимлари. кунига.йўллаган.табриги..Халқ.сўзи,.9.12.2018.й.

7.. Ўзбекистон. Республикаси. Президентининг. 2013. йил. 19. апрелдаги. “2013. —. 2017.йиллар. даврида. суғориладиган. ерларнинг. мелиоратив. ҳолатини. янада. яхшилаш. ва. сув.ресурсларидан.оқилона.фойдаланиш.чора-тадбирлари.тўғрисида”ги.ПҚ-1958-сон.қарори.

8..Ўзбекистон.Республикаси.Вазирлар.Маҳкамасининг.2013.йил.21.июндаги.176-сонли.“Томчилатиб. суғориш. тизимини. ва. сувни. тежайдиган. бошқа. суғориш. технологияларини.жорий.этиш.ва.молиялаштиришни.самарали.ташкил.этиш.чора-тадбирлари.тўғрисида”.ги.қарори.

9..Ўзбекистон.Республикаси.Вазирлар.Маҳкамасининг. 2014. йил. 24.февралдаги. “2013.—.2017.йиллар.даврида.суғориладиган.ерларнинг.мелиоратив.ҳолатини.яхшилаш.ва. сув.ресурсларидан. оқилона. фойдаланиш. бўйича. давлат. дастурининг. сўзсиз. бажарилишини.таъминлашга.доир.қўшимча.чора-тадбирлар.тўғрисида”ги.39-сон.қарори.

10..Joshua.b..Water.and.U.s..national.security..January,.2017..p.3..11.. Гопалакришна.М.. Площади. дождевания. и. микро-орошения. в. некоторых. странах-

членах.МКИД..http://www.cawater-info.net/int_org/icid/publications.html

Page 32: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

329Июнь

17

ЎЗБЕКИСТОННИНГ ЖАҲОН МИҚЁСИДАГИ ИННОВАЦИОН САНОАТ ТАРМОҒИГА ЎТИШ ЙЎЛЛАРИ

Сайфутдинова Нигина Фурқатовна, ТДТУ докторанти+99894 634 83 00, [email protected]

Аннотация.. Саноат. республикамиз. иқтисодиётининг. асосий. тармоқларидан. бири.ҳисобланади..Мақолада.Жаҳонда.саноат.намуналари.ва.талабномаларни.рўйхатдан.ўтказиш.динамикасининг.тахлили.келтирилган.

Калит сўзлар:.саноат,.саноат.намунаси,.талабнома,.интеллектуал.мулк.

Саноат. ўзининг. қўшимча. қиймат. яратиши,. аҳоли. эҳтиёжини. қондиришдаги. ўрни. ва.юқори.даражага.эга.бўлган.ишлаб.чиқариш.локомотиви.билан.бошқа.соҳа.ва.тармоқлардан.тубдан.фарқ.қилади..Саноат.тармоғининг.ривожланиши.миллий.иқтисодиётнинг.барқарор.суръатлар. билан. ривожланишига. олиб. келади.. Саноат. соҳасида. қазиб. олинган,. экиб.ўстирилган. барча. ресурсларни. қайта. ишлаш,. улардан. янгидан-янги. маҳсулотлар. ишлаб.чиқариш,. ассортимент. ва. номенклатуранинг. кўпайиши. ҳисобига. диверсификациялашув.жараёнлари.такомиллашади.

Саноатни.ривожлантиришнинг.долзарблиги.ва.иқтисодиётни.такомиллаштиришда.тут-ган.ўрнининг.ниҳоят.даражада.кенглиги.билан.доимий.равишда.тадқиқотчи.олимларнинг.диққат.марказида. бўлган..Хусусан,.А.Ортиқов. “Ўзбекистонда. саноатни. ривожлантириш-нинг. қатор. имкониятлари,. географик. ва. иқтисодий. омиллари”га[1],. М.Нарзиқулов. “Са-ноатни. ривожланиш. стратегиясини. ишлаб. чиқиш. жараёнида. асосий. эътибор. таркибий.ўзгаришларга.қаратилганлиги”га[2],.боғлиқликларига.алоҳида.тўхталиб.ўтишган.

Саноат.маҳсулотлари.ишлаб.чиқариш.тузилмасига.эътиборни.қаратсак,.мустақилликнинг.ўтган.даврида.ёқилғи-энергетика,.металлургия,.машинасозлик.ва.металлни.қайта.ишлаш.тармоқлари.юқори.суръатлар.билан.ўсаётганини.кўришимиз.мумкин[3]..

Ҳисоб-китобларга.кўра,.2018.йилда.бутун.дунё.бўйлаб.саноат.намуналарини.рўйхатдан.ўтказиш.учун.1.миллионта.талабнома.топширилган.бўлиб,.уларда.1,3.миллионта.намуна.дизайни.мавжуд.бўлиб,.бу.рақам.ўтган.йилга.нисбатан.5,7.фоизга.кўп.демакдир..

1-расм. Жаҳонда саноат намуналарини рўйхатдан ўтказиш динамикаси[4]

2018.йилда.Хитой.идорасига.708.799.намунани.рўйхатдан.ўтказиш.учун.аризалар.келиб.тушди,.улар.бутун.дунё.бўйича.рўйхатдан.ўтиш.учун.топширилган.намуналар.умумий.со-нининг.54.фоизига.тўғри.келади.

Рўйхатдан.кетма-кетликда.Европа.Иттифоқининг.Интеллектуал.мулк.идораси.(108.174.намуна),.Корея.Республикаси.(68.054.намуна),.АҚШ.(47.137.намуна).ва.Германия.(44.460.намуна).идоралари.ўрин.олишди..Рўйхатга.олиш.учун.тақдим.этилган.йигирматта.етакчи.идоралар.орасида.Буюк.Британия.(+.42,4.фоиз),.Россия.Федератсияси.(+.21.фоиз),.Италия.

Page 33: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

339Июнь

17

(+.16,6.фоиз),.Ҳиндистон.(+.13,6.фоиз).ва.Хитойда.(+.12,7.фоиз).кўпайиб,.талабномаларни.рўйхатдан.ўтказишга.сўров.икки.карра.ошди.

1-жадвалДунё бўйлаб талабномаларни рўйхатдан ўтказиш динамикаси

2018. йилда.Осиёда. жойлашган. идоралар. ҳиссаси. бутун. дунё. бўйлаб. талабномаларни.рўйхатдан.ўтказиш.учун.берилган.намуналарнинг.учдан.икки.қисмидан.кўпроғини. (69,7.фоиз).ташкил.этди..Ундан.кейинги.ўринларни.Европа.(23.фоиз).ва.Шимолий.Америка.(4,1.фоиз).идораси.эгаллади..2018.йилда.Африка,.Лотин.Америкаси,.Кариб.денгизи.ва.Океания-нинг.умумий.улуши.эса.3,2.фоизни.ташкил.этди.

Саноатдаги. таркибий. ўзгаришлар. қуйидаги. йўналишларни. босқичма-босқич. амалга.оширишни.талаб.этади:

–.давлат.тасарруфидан.чиқариш.ва.хусусийлаштириш.орқали.чинакам.мулкдорлар.син-фини.янада.кўпайтириш;

–.моддий.(ер,.капитал).ва.шахсий.инсоний.(меҳнат,.тадбиркорлик).ресурслардан.сама-рали.фойдаланиш,.шу.орқали.ишлаб.чиқаришни.инновацион.йўл.билан.ривожлантириш;

–. ишлаб. чиқариш.фаолиятини. кенгайтириш. учун. молиявий. қўллаб-қувватлаш.манба-лари.томонидан.имтиёзлар.яратиш,.молиявий.маблағларни.мақсадли.йўналишларга.жалб.этиш.

Ўзбекистон. саноат. мажмуида. қайта. ишлаш. тармоқларини. ривожлантириш.мақсадида.кичик. ва. хусусий. тадбиркорликнинг. иқтисодиётдаги. улушини. ошириш. учун. ишлаб.чиқилган. дастурлар. самараси. ҳамда. жаҳон. бозорида. саноат. маҳсулотларига,. жумладан,.озиқ-овқат,. енгил.ва.машинасозлик.саноатлари.маҳсулотларига.бўлган.талабнинг.ошиши.пировард.–.натижада.саноат.ишлаб.чиқаришининг.қўшимча.ўсишига.олиб.келди.

Фойдаланилган.адабиётлар.рўйхати1.. А.Ортиқов..Саноат.иқтисоди..Дарслик..Тошкент,.ТДИУ,.2009..236-б.2.. Стратегия. дальнейшего. повышения. конкурентоспособности. национальной. эконо-

мики:.материалы.1-го.Форума.экономистов./.отв.ред..М.П..Нарзикулов..Ташкент..2012..с..8.3.. И.Т.Абдукаримов. ва. бошқалар.. Корхона. иқтисодий. салоҳияти. таҳлили.. –Т.:.

Иқтисодиёт.ва.ҳудуд.дунёси,.2003,.-.256-б.4.. Бутунжаҳон.интеллектуал.мулк.ашкилотининг.”Жаҳон.интеллектуал.мулк.фаолия-

тининг.кўрсаткичлари”.йиллик.ҳисоботи

Page 34: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

349Июнь

17

РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТ ШАРОИТИДА ИҚТИСОДИЙ ТИЗИМЛАРНИ ИННОВАЦИОН РИВОЖЛАНТИРИШ ОМИЛЛАРИ

Саримсақов Дониёр ХамидовичАндижон давлат университетининг

Стажер тадқиқодчисиЭлектрон почта:

Asiqtisod @ gmail.comТел : +998 99 005 32 56

Аннотация:.Ушбу.мақолада.рақамли.иқтисодиёт.шароитида.инновацион.ривожланти-риш. омиллари. курсатилиб,. унинг. тахлил. қилган. ҳолда.жамиятимизнинг. барча.жабхала-рига.изчил.кириб.келиши,.шунингдек.жамиятга.ўз.таъсири.хакида.фикрлар.билдирилган.

Аннотация:.В.данной.статье.показаны.факторы.инновационного.развития.в.условиях.цифровой.экономики,.последовательного.вхождения.во.все.грани.нашего.общества.путем.его.анализа,.а.также.выражено.их.влияние.на.общество.

Annotation:This.article.shows.the.factors.of.innovative.development.in.the.digital.economy,.consistent. entry. into. all. facets. of. our. society. through. its. analysis,as. well. as. their. impact. on.society.

Калит сўзлар:. инновацион,. модернизация,. интеграциялаш,. диверсификация,.рақамлаштириш,.иқтисодий.зоналар.

Ключевые слова:.инновации,.модернизация,.интеграция,.диверсификация,.оцифровка,.экономические.зоны.

Keywords:. innovation,. modernization,. integration,. diversification,. digitization,. economic.zones.

Бугунги.кунда.миллий.иқтисодиётимиз.олдида.турган.долзарб.масалалардан.бири.қисқа.муддатда. мамлакатнинг. инновацион. ривожланишига. эришишдир.. Иқтисодиётни. модер-низациялаш.шароитида. халқаро. иқтисодий.муносабатларда. давлатлар. ўртасида. инвести-циявий. ҳамкорлик. қилишнинг. роли. ортиб. бормоқда.. Жаҳон. мамлакатларида. барқарор.иқтисодий. ўсишни. таъминлашда. хорижий. инвестицияларни.жалб. қилиш. ва. улардан. са-марали.фойдаланиш.муҳим.аҳамият.касб.этмоқда.

Бу. борада. мамлакатимиз. Президенти. Ш.Мирзиёевнинг. таъбири. билан. айтганда,.Ўзбекистонни.ривожланган.мамлакатга.айлантиришни.мақсад.қилиб.қўйган.эканмиз,.бун-га.фақат.жадал.ислоҳотлар,.илм-маърифат.ва.инновация.билан.эриша.оламиз.[1]..

Ўзбекистонда.инновацион.жараёнларни.ривожлантиришга.бўлган.эҳтиёжнинг.кучайи-ши,.мамлакатнинг.жаҳон. хўжалигига. интеграциялашуви,.модернизация. ва. диверсифика-циялашув.жараёнлари.ҳамда.иқтисодий.тараққиётнинг.жадаллашишида.республикада.“...инновацион. жараёнларни. рағбатлантириш,. тармоқ. ва. ҳудудлар. даражасида. инновацион.фаоллик.ва.инновацион.ривожланишнинг.комплекс.дастурларини.амалга.ошириш,.инно-вацион. -. фаол. тадбиркорлик. субъектларини. қўллаб-қувватлаш.механизмларининг. ишлаб.чиқилмаганлиги. [2]. миллий. иқтисодиёт. инновацион. салоҳиятини. оширишга. тўсқинлик.қилаётган. энг. асосий. омиллардан. саналади..Шунинг. учун. ҳам. Ўзбекистон. Республика-сининг. келажакда. мамлакатни. янада. ривожлантиришга. мўлжалланган. стратегик. вазифа-ларида. “...илмий-тадқиқот. ва. инновация.фаолиятини. рағбатлантириш,. илмий. ва. иннова-ция. ютуқларини. амалиётга. жорий. этишнинг. самарали. механизмларини. яратиш”. [3]. ва.“...Ўзбекистон.Республикасининг.2030.йилга.бориб,.Глобал.инновацион.индекс.рейтинги.бўйича. жаҳоннинг. 50. та. илғор. мамлакати. қаторига. киришига. эришиш”. [4]. вазифалари-нинг.белгилаб.қўйилиши.республикада.инновацион.фаолиятни.ривожлантириш.ва.ундан.самарали.фойдаланишда.муҳим.масалалардан.ҳисобланади..

Барча. мамлакатлар,. шу. жумладан. Ўзбекистон. учун. ҳам. замонанинг. энг. долзарб.иқтисодий. таълимотларидан. бири. ҳисобланган. инновацияларнинг. иқтисодий. назарияси.

Page 35: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

359Июнь

17

ҳозирда.ўзининг.шаклланиш.босқичида..Шу.боис.замонавий.инновация.назарияларининг.асосий.мазмунини.бир.тизимга.келтириш.муаммолари.долзарб.бўлиб.қолмоқда.

Бугун.ҳар.бир.мамлакат.илғор.иқтисодиёт.назариясига.асосланган.ўз.миллий.инновация.тизимини.яратишга.интилмоқда..Шундай.экан.мамлакатда.инновацион.фаолиятни.ривож-лантиришга.таъсир.этувчи.омилларни.аниқлаш.ва.таҳлил.қилиш.ижобий.натижа.беради.

Иқтисодиётни.рақамлаштириш.шароитида.иқтисодий.тизимнинг.ривожланиши.иннова-цияларни.ҳар. томонлама.ривожлантирмасдан.иложи.йўқ,. бу. эса. ўз. навбатида,. бир. қатор.омиллар.таъсирида.бўлади.

Бизнинг. назаримизда,. ҳозирги. замон. иқтисодий. тизимининг. ривожланишига.рақамлаштириш.жараёни.катта.таъсир.кўрсатади,.бу.эса.тизимнинг.барча.элементларида.ўзгаришларни.тақозо.этади.

.Инновацион.ривожланишга.таъсир.этувчи.омиллар.таъсир.объектига.қараб.қуйидагича.тизимлаштирилиши.мумкин:

-.иқтисодий.тизимнинг.ижтимоий-иқтисодий.ривожланишига.таъсир.этувчи;-.иқтисодий.тизимнинг.инновацион.салоҳиятига.таъсир.этувчи;-.иқтисодий.тизимнинг.инновацион.фаолияти.натижаларига.таъсир.кўрсатиши.Иқтисодий. тизимнинг. ижтимоий-иқтисодий. ривожланишига. таъсир. этувчи. омилларга.

қуйидагилар.киради:-.иқтисодий.омиллар,.таъсирини.аҳоли.жон.бошига.ялпи.ҳудудий.маҳсулот.ҳажми.каби.

кўрсаткичлар.ёрдамида.баҳолаш.мумкин;.асосий.фондларга.инвестициялар.ҳажми;..ҳар.бир.10.000.кишига.тўғри.келадиган.кичик.бизнес.субъектлари.сони.

-. Ижтимоий. омиллар. ишсизлик. даражаси. билан. тавсифланади;. аҳоли. . даромадлари.ўртачаси;. умумий. аҳолининг. иқтисодий.фаол. аҳолининг. улушидаги. нисбати;. аҳоли.жон.бошига. тўғри. келадиган. пуллик. хизматлар. ҳажми;. аҳоли. жон. бошига. тўғри. келадиган.истеъмол. харажатларини. . ўртачаси;. ҳар. 1000. киши.бошига. тўғри. келадиган. хусусий. ав-томобиллар.сони.

-. инфратузилма. омиллари. (саноат. ва. ижтимоий):. қаттиқ. қопламали. умумий.фойдала-нишдаги. йўлларни. умумий. узунлигидаги. . автомобил. йўллари. улуши;. ҳар. 10. 000. киши.бошига.тўғри.келадиган.шифохонадаги.ётоқлар.сони;..ҳар.1000.киши.бошига.тўғри.кела-диган..маданий.ва.дам.олиш.муассасалари.сони;.ҳар.1000.киши.бошига.тўғри.келадиган..тиббий.ва.доялар.станциялари;.мактабгача.таълим.муассасалари.сони;.умумий.таълим.му-ассасалари.сони;.турар-жой.бинолари.умумий.майдони,.ўртача.1.киши.истиқомати.учун;.бошланғич,. асосий. ва. ўрта. умумий. таълим. ўқув. дастурларида. ўқув. фаолиятини. амалга.оширувчи.ташкилотлар.сони;

-.ижтимоий-иқтисодий.ривожланишнинг.институционал.муҳити.омиллари.(солиқ.имти-ёзлари.бериш,.махсус.иқтисодий.зоналар,.илғор.ривожланиш.ҳудудларини.яратиш;.бизнес.соҳасини.молиявий.қўллаб-қувватлаш.воситаларидан.фойдаланиш;.Давлат.дастурлари);

Инновацион.имкониятларга.таъсир.этувчи.омилларга.қуйидагилар.киради:-.илм-фан.ва.технологияларни.ривожлантиришга.таъсир.қилувчи.омиллар:.-. тадқиқот.ва.ривожланишни.амалга.оширувчи.ташкилотлар.сони;.илмий.тадқиқотлар.

ва.ривожланишга.жалб.қилинган.ходимлар.сони;.тадқиқот.ва.ривожланиш.учун.ички.ха-ражатлар;.сўровда.иштирок.этган.ташкилотларнинг.умумий.сонида.технологик,.маркетинг.ва. ташкилий. инновациялар. билан. шуғулланувчи. ташкилотлар. улуши;. сўровда. иштирок.этган. ташкилотларнинг.умумий.сонида. технологик.янгиликларни.амалга.оширувчи.таш-килотлар.нисбати;.технологик.инновациялар.бўйича.харажатлар;

-.рақамлаштиришни.ривожлантириш.омиллари:.аҳолининг.ҳар.100.киши.бошига.тўғри.келадиган.мобил. алоқаларига. ва.интернет. тармоғига. уланишига.жалб. этилган.фаол. або-нентлари. сони;. аҳолининг. ҳар. . 1000. киши. бошига. уланган. мобил. . абонент. қурилмалар.сони;.ташкилотлар.ўзаро.ўз.ва.ташқи.ахборот.тизимлари.ўртасида.электрон.маълумотлар.алмашиши;.иқтисодий.тизимнинг.ялпи.ҳудудий.маҳсулот.ҳажмида.ахборот-коммуникация.технологиялари.харажатлари;.Ахборот.коммуникацион.техналогиялар.ёрдамида.кенг.фой-даланилаётган.ташкилотлар.сони;. .ташкилотларда.шахсий.компютерлардан.фойдаланиш;.

Page 36: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

369Июнь

17

махсус.дастурий.воситалар.ёрдамида.фойдаланилаётган.ташкилотлар;-. инновацион. инфратузилманинг. омиллари:. бизнес. инкубаторлар,. технопарклар,. фан.

шаҳарчалари. сони;. Олий. уқув. юртларда. яратилган. кичик. инновацион. корхоналар. сони;.технологик. платформалар. мавжудлиги,. инновацион. ривожланиш. ҳудудлари. (махсус.иқтисодий.зоналар);.сертификатлаш.ташкилотлари.ва.синов.лабораториялари;.муҳандислик.марказлари;.маҳсус.жамғармалар.

-. инновацион. ривожланишнинг. институционал. муҳити. омиллари:. Олий. ўқув. юртла-рида. ташкил. этилган. кичик. инновацион. корхоналарга. субсидиялар. ажратиш;. тизимни.шакллантирувчи. инновацион. лойиҳалар;. грантлар;. таълим. хизматлари. кўрсатиш;. давлат.жамғармалари.

Иқтисодий. тизимнинг. инновацион. фаолияти. натижаларига. таъсир. этувчи. омилларга.қуйидагилар.киради:

-. инновацион. фаолият. (жўнатилган. товарлар,. ишлар,. хизматлар. умумий. ҳажмида. ин-новацион. товарлар. улуши,. технологик. янгиликлар. учун. харажатлар. улуши,. инновацион.маҳсулотлар,.ишлар,.хизматлар.ва.ички.тадқиқот.харажатлари.ҳажми);

-.ихтирочилик.фаолияти:.ишлаб.чиқилган.илғор.ишлаб.чиқариш.технологиялари.сони,.ихтиролар.учун.бериладиган.патентлар.сони,.фойдали.моделлар.учун.бериладиган.патент-лар.сони,.ихтирочилик.фаолияти.коеффициенти;

-.ташкилотларни.жалб.қилиш.(технологик.инновацияларни.амалга.оширувчи.кичик.кор-хоналар.улуши,.юқори. самарали.иш.ўринларининг.ўсиши,.жўнатилган. товарлар.умумий.ҳажмида. инновацион. товарлар. улуши,. кичик. корхоналар. томонидан. бажарилган. ишлар,.хизматлар,.кичик.корхоналар.технологик.янгиликларининг.қиймати.ва.бошқалар);

-. инновацион. сезувчанлик:. юқори. технологияли. ва. билимга. чанқоқ. тармоқларнинг.(ЯИМ).даги.улуши,.меҳнат.унумдорлиги.индекси.

Шундай. қилиб,. иқтисодий. тизимнинг. инновацион. ривожланиш. омилларини. ўрганиш.олимлар.орасида.омилларни.аниқлашга.ягона.ёндашув.йўқлигини.кўрсатади,.бу.эса.биз-га. омилларни. таъсир.билан. таснифлашга.имкон.беради:.фан.ва. технологияларни.ривож-лантириш,. рақамлаштириш,. инновацион. инфратузилма. ва. инновацион. ривожланишнинг.институционал. муҳити.. Келтирилган. тасниф. асосида. иқтисодий. тизимнинг. инновацион.ривожланишига.таъсир.этувчи.кўрсаткичлар.таркибини.аниқлаш.мумкин.

Фойдаланилган.адабиётлар.1.. .Ўзбекистон.Республикаси.Президенти.Шавкат.Мирзиёевнинг.Олий.Мажлисга.Му-

рожаатномаси.Интернет.манба.«prezident.uz»..2020.йил.24.январь..2.. . Ўзбекистон. Республикаси. Президентининг. ПҚ-3698-сонли. 2018. йил. 7. майдаги.

“Иқтисодиётнинг. соҳа. ва. тармоқларига. инновацияларни. жорий. қилиш. механизмларини.такомиллаштириш.бўйича.қўшимча.чора-тадбирлари.тўғрисида”ги.Қарори..

3.. 2017-2021. йилларда.Ўзбекистон. Республикасини. ривожлан-тиришнинг. бешта. усту-вор.йўналиши.бўйича.ҳаракатлар.стратегияси.http://strategy.gov.uz/uz/pages/action_strategy..

4..Ўзбекистон.Республикаси.Президентининг.2018.йил.21.сентябрдаги.“2019-2021.йил-ларда.Ўзбекистон.Республикасини.инновацион.ривожлантириш.стратегиясини.тасдиқлаш.тўғрисида”ги.ПФ-5544-сонли.Фармони.

Page 37: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

379Июнь

17

ЯПОНИЯ СИФАТНИ БОШҚАРИШ ТАЖРИБАСИНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

Шамсутдинов Хусан Шербутаевич, ассистент, +998 97 4247407,

Тошкент архитектура-қурилиш институти

Аннотация:.Ушбу.мақолада.Япониянинг.сифатни.бошқариш.тажрибасининг.ўзига.хос.хусусиятлари.илмий-назарий.жиҳатлари.тадқиқ.қилинган.

Калит сўзлар:.сифат.тизими,.сифатни.тизимли.бошқаришнинг.тамойиллари,.сифатга.комплекс.ёндашув,.«Япон.мўжизаси»,.сифат.тўгараклари.

Япониянинг.сифатни.бошқариш.тажрибаси.ишнинг.сифатини.ошириш.ҳеч.қачон.туга-маслигини.кўрсатади..1945-йилда.Япония.вайрон.бўлган,.саноати.тўлиқ.ишдан.чиққан.эди..Шунингдек,. ўша. даврда.Япониянинг. техникаси. қолоқ. ҳолатда. бўлган..АҚШ.мутахассис-ларидан. сифатни. бошқариш. тажрибасини. ўрганган. япон. мутахассислари. ўз. мамлакатла-рига.сифатни.бошқариш.тизимини.ўзига.хос.қилиб.мослаштириб.қўллай.бошлашди..1951.йилдан.Япониянинг.илғор.фирмаларида.сифатни.тизимли.бошқаришнинг.тамойиллари.ва.комплекс.ёндашуви.босқичма-босқич.тадбиқ.қилинган..Сифатни.бошқаришга.Япония.ёнда-шувининг.ўзига.хос.хусусиятлари:.-барча.бўлинмаларда.меҳнат.жараёнлари.ва.натижалари-ни.доимий.такомиллаштириш;.-.маҳсулотнинг.сифатини.эмас,.балки.жараёнларнинг.сифа-тини.назорат.қилиш;. -.нуқсонларга.йўл.қўйилиш.эҳтимолини.бартараф.қилиш;. -.олдинги.операциядан.кейингисига.ўтишда.юзага.келадиган.муаммоларни.тадқиқ.ва.таҳлил.қилиш;.-«Сенинг.истеъмолчинг.-.кейинги.ишлаб.чиқариш.операциясини.бажарувчи».тамойилини.илгари.суриш;.-.бевосита.ижрочининг.зиммасига.меҳнат.натижаларининг.сифати.учун.жа-вобгарликни. юклаш;. -. инсон. омилидан. фаол. фойдаланиш,. ишчилар. ва. хизматчиларнинг.ижодий.салоҳиятини.ошириш,.«Яхши.одамга.ёмон.ишлаш.уят».мақолига.риоя.қилиш.

«Япон. мўжизаси». нинг. асосий. ғояси. —. ҳар. қандай. соҳада. илғор. технологиялар-ни. қўллаш.. Фирмаларда. ҳисоблаш. ва. микропроцессор. техникаси,. янги. материаллар,.лойиҳалашнинг. автоматлаштирилган. тизимлари,. тўлиқ. компьютерлаштирилган. стати-стик.усуллар.кенг.татбиқ.қилинди..Сифатни.навбатдаги.ошириш.муаммосини.ҳал.қилиш.йўлларини.фирмаларнинг. раҳбарлари. таъминотчилар,. ишлаб. чиқарувчилар. ва. истеъмол-чиларнинг.бир-бирига.ишончи.ва.ҳамкорлигида.кўрадилар..Бунда.хоҳ.таъминотчи.ёки.ис-теъмолчи,.хоҳ.ишлаб.чиқарувчида.юзага.келган.камчиликларни.аниқлаш.ва.уларни.қисқа.вақтда.бартараф.қилишга.ўзларини.масъул.деб.биладилар.

Япония. мутахассисларининг. фикрига. кўра,. ишни. мажбуриятлар. мантиғини. ҳимоя.қилишдан.эмас,.балки.маълумотларни.тўплаш.ва.таҳлил.қилишдан.бошлаш,.ҳамкорликдаги.изланишлар,.жамоанинг.қарорларига.таяниш.керак..Ходимларни.ўқитиш.ва.тайёрлаш.си-фат.бўйича.муваффақиятли.иш.юритишни.кафолатлайди..Японлар.сифат.одамларнинг.ўз.ишига.шахсий.муносабатларини. яхши. томонга. ўзгартиради. ҳамда. сифатнинг. 90%и. тар-бия,.англанганлик.билан.ва.фақат.10%и.билимлар.билан.тавсифланади,.деб.ўйлашади...

Сифат.тўгаракларига.катта.эътибор.берилади..Тўгараклар.ихтиёрий.шакллантирилади..Сифат.тўгаракларининг.шиорлари:.

-. .«Сифат.корхонанинг.тақдирини.ҳал.қилади»,.-. .«Бугун.чиройли.кўринган.нарса.эртага.эскиради»;.-. .«Ҳар.дақиқада.сифат.ҳақида.ўйла».Шу. тарзда,. Японияда. сифатни. самарали. бошқариш. учун. ижодий. фаолиятни.

рағбатлантириш. (сифат. тўгараклари),. ўзининг. фирмасига. содиқлик. руҳида. тарбиялаш,.ходимларни.тизимли.ва.ҳар.томонлама.ўқитиш.чоралари.кўрилади.

Фойдаланилган.манбалар:1..www.google.com2..www.wikipedia.org

Page 38: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

389Июнь

17

RAQAMLI IQTISODIYOT SHAKLLANISHIGA INSON KAPITALINING TA’SIRI

Hamrokulov Mirabbos Ortiqovich TDIU, 1- kurs tayanch doktoranti

Telefon:+998(90) 946 99 [email protected]

Annotatsiya. Ushbu.maqolada.inson.kapitali.va.raqamli.iqtisodiyot.tushunchalari.va.mohiyati,.ularning.hozirgi.rivojlanish.bosqichidagi.holati.muhokama.qilinadi..raqamli.iqtisodiyotda.inson.kapitalining.namoyon.bo‘lishi.shakli.ochib.berilgan..shuningdek,.bir.necha.olimlarning.fikrlari.ham.ifodalangan.

Kalit so‘zlar:.iqtisodiyot,.raqamli.iqtisodiyot,.inson.kapitali,.innovatsiya,.menejment,.kapital,.yalpi.ichki.mahsulot.

Albatta,.dunyo.va.odamlarning.hayoti.kundan-kunga.o‘zgarib.bormoqda.va.ma’lumki,.yaxshi.tomonga..Agar.biz.so‘nggi.o‘n.yillikni. tahlil.qilsak,.ularni.rossiya.va.xorijiy.mamlakatlarning.iqtisodiy. tizimining. tarkibiy. ijtimoiy-iqtisodiy. o‘zgarishi. sifatida. tavsiflash. mumkin.. va. nima.uchun?. -. chunki. bu. davrda. sanoat. iqtisodiyoti. post-industrial. iqtisodiyotga. almashtirildi..bugungi. kunda. inson. kapitali. mamlakat. iqtisodiyotida. muhim. o‘rinni. egallaydi,. chunki. aniq.inson.kapitalini.jalb.qilish.innovatsion.yo‘lga.o‘tishga.yordam.beradi..

Axborot. iqtisodiyoti.uzluksiz. rivojlanmoqda..Uning.rivojlanishi. iqtisodiyotning.yangi. turida.insonning. o‘rni. va. roli. o‘zgarishiga. yordam. beradi.. va. bu. insonning. qobiliyatlari. ijtimoiy.ishlab. chiqarishda. hal. qiluvchi. omilga. aylanganida. namoyon. bo‘ladi..Muhokama. qilinayotgan.masalani.to‘liqroq.tushunish.uchun.inson.kapitali.tushunchasi.va.mohiyatini,.shuningdek.ushbu.kontseptsiyaning.asosiy.qoidalarini.tushunish.kerak.

“inson. kapitali”. tushunchasini. aniqlab. bo‘lmaydi,. chunki. bu. atama. belgilanmagan:. har.bir. olim,. iqtisodchi,. mutaxassis. bu. tushunchani. boshqacha. qabul. qiladi.. Amerikalik. olimlar.va. iqtisodchilar. Gari. becker. va. Teodor. shulsning. ta’rifi. sifatida. inson. kapitalini. yaxshiroq.aniqlash.mumkin..Ular.ushbu.kontseptsiyani.bilimning.tashuvchisi.sifatida.shaxs.bilan.bevosita.bog‘ladilar. va. jamiyat. va. umuman. iqtisodiyot. rivojlanishining. asosiy. omili. sifatida. ta’limga.alohida.ahamiyat.berdilar.

s.. A.. Dyatlov. “inson. kapitali. bu. shaxs. tomonidan. sarmoyalar. natijasida. to‘plangan,.ular tomonidan ijtimoiy qayta ishlab chiqarishning muayyan sohasida maqsadli ravishda foydalaniladigan. va. uning. daromadlari. o‘sishiga,. mehnat. unumdorligi. va. ishlab. chiqarish.samaradorligini. oshirishga. yordam. beradigan. ma’lum. bir. sog‘liqni. saqlash,. bilim,. ko‘nikma,.qobiliyat.va.motivatsiyalar.to‘plami.tushuniladi.”.[2.,.309]

odamlarga. investitsiyalarning. eng. muhim. turlari. sifatida. xodimning. bilim. darajasi. va.korxonada. inson. kapitali. miqdorini. oshirishga. hissa. qo‘shadigan. ish. joyida. o‘qitish. va. bilim.olish. xarajatlarini. ko‘rib. chiqilishi.mumkin.. [1,. 93]. shunday. qilib,. biz. ushbu. toifani. ham. tor,.ham. keng. miqyosda. ko‘rib. chiqamiz.. inson. kapitali. tushunchasini. tavsiflovchi. uchta. sohani.ajratish.mumkin:

1).kasbiy.(kasbiy.bilim,.ko‘nikma,.mehnat.ko‘nikmalari);2).madaniyat.kapitali.(umumiy.madaniyat,.motivatsiya,.axloq,.qonun.va.ijtimoiy.o‘zaro.ta’sir.

doirasidagi.odamning.xulq-atvori);3).sog‘lik.kapitali.(insonning.umumiy.salomatligi,.jismoniy.va.ruhiy.holati).shunday. qilib,. aytish. mumkinki,. insonda. intellektual. qobiliyat,. shuningdek,. odamning.

o‘qitish,.bilim.olish.va.amaliy.faoliyat. jarayonida.olingan.bilim.va.amaliy.ko‘nikmalar.asosida.daromad.olish.imkoniyatlari.bilan.ifodalanadishiga.inson.kapitali.deb.qaralishi.mumkin..va.endi.biz.“raqamli.iqtisodiyot”.tushunchasini.va.uning.mohiyatini.ko‘rib.chiqamiz.

raqamli. iqtisodiyot. mexanik. va. analog. elektron. texnologiyalardan. raqamli. elektronikaga.o‘tishni. aks. ettiruvchi. raqamli. inqilobdan. boshlandi.. ko‘pgina. olimlar. va. iqtisodchilar. ushbu.kontseptsiyani. turlicha. tavsiflaydilar:. ba’zilari. uni. yangi. iqtisodiyot,. boshqalari. uni. internet.

Page 39: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

399Июнь

17

iqtisodiyoti. deb. atashadi.. Jahon. bankining. hisobotlaridan. biri. shuni. ko‘rsatadiki,. “raqamli.iqtisodiyot”. tushunchasi. keng. ma’noda. taqdim. etilgan. bo‘lib,. raqamli. texnologiyalardan.foydalanishga.asoslangan.ulkan.iqtisodiy,.ijtimoiy.va.madaniy.aloqalar.tizimini.anglatadi..Ammo.yanada. aniqroq. tushuncha. berilishi. mumkinki,. raqamli. iqtisodiyot. innovatsiyalar. iqtisodiyoti.bo‘lib,.u.o‘z.rivojlanishini.yangi.texnologiyalarni.joriy.etish.orqali.amalga.oshiradi..

iqtisodiyotning. har. qanday. sohasi. singari,. raqamli. iqtisodiyotning. ham. ijobiy,. ham. salbiy.tomonlari.bor..Yangi.iqtisodiyotning.ijobiy.tomonini.uning.inson.hayotiga.ijobiy.ta’sir.ko‘rsatishi.bilan.izohlash.mumkin..buning.sababi,.inson.raqamli.texnologiyalarning.rivojlanishi.tufayli.o‘zi.kerak.bo‘lgan.xizmatlarni. tezroq.olishga.qodir..shuningdek,.u,.masalan,.har.qanday.narsalarni.yoki. tovarlarni. internet-do‘konlardan. arzonroq. narxlarda. sotib. olishi. mumkin,. bu. esa. o‘z.byudjetini.tejashga.imkon.beradi.

shuningdek,.raqamli.iqtisodiyotning.afzalliklari.quyidagilardan.iborat:-.erkin.bozor;-.ishlab.chiqarish.tannarxini.pasaytirish;-.to‘lovlarni.soddalashtirish;-.yangi.ish.o‘rinlari.yaratish;-.ishlab.chiqarish.tannarxini.pasaytirish;-.mehnat.unumdorligining.o‘sishi.va.boshqalar.Raqamli iqtisodiyotning salbiy tomonini bizning hayotimizdagi ko‘plab raqamlar mehnat

bozorida.ishsizlikning.ko‘payishi.bilan.bog‘liq.bo‘lishi.mumkin,.chunki.olimlarning.fikriga.ko‘ra.ko‘plab.kasblar.yo‘q.bo‘lib.ketishi.mumkin..Misol.sifatida.bank.tizimini.ko‘rib.chiqing..kelgusi.10.yil.ichida.bunday.tizim.yo‘q.qilinishini.taxmin.qilish.mumkin..bu.axborot.texnologiyalarining.tez.va.keng. tarqalishi.bilan.bog‘liq,.ya’ni,.masalan,.har.yili. tobora.ko‘proq.do‘konlar. elektron.kassalarning.“kuchi”.yoki.maslahatchilar.o‘rniga.mijozlarga.xizmat.qiladigan.botlarning.paydo.bo‘lishi.bilan.bog‘liq.

raqamli. iqtisodiyot. yana. bir. kamchilikni. keltirib. chiqaradi. -. bu. shaxsiy. ma’lumotlarni.himoya.qilish.muammosi.bilan.bog‘liq.bo‘lgan.kiberhavflar..shunisi.e’tiborga.loyiqki,.firibgarlik.muammosi.qisman,.masalan,.raqamli.savodxonlikni.joriy.qilish.orqali.hal.qilinishi.mumkin.

Ma’lumki,. inson. kapitali. globallashuv. sharoitida.mamlakat. va. davlat. iqtisodiyotining. jahon.bozoridagi. raqobatbardoshligini. ta’minlash. uchun. zaruriy. shartdir.. [3,. 126]. shuningdek,. inson.kapitali. mamlakatdagi. qonun. chiqaruvchi. va. ijro. etuvchi. hokimiyat. organlari. faoliyatining.muhim. belgilaridan. biridir.. inson. kapitali. sifatini. baholash. uchun. aholining. turmush. darajasi,.ma’lumoti.va.uzoq.umr.ko‘rish.darajasi,.shuningdek,.tibbiy.yordam.va.aholi.jon.boshiga.YaiM.ishlab.chiqarilishini.o‘lchash.kerak.

. endi. raqamli. iqtisodiyot. va. inson. kapitali. o‘rtasidagi. bog‘liqlikni. ko‘rib. chiqaylik..Ma’lumki,. raqamli. texnologiyalar. har. birimiz. hayotimizga. har. yili. katta. tezlik. bilan. kirib.kelmoqda.. 3D.bosib. chiqarish. uskunasi,.bigData. kabi. innovatsiyalar. nafaqat. bizning. kundalik.hayotimizni,.balki.ko‘pgina.iqtisodiy.aloqalarni.ham.tez.o‘zgartiradi..raqamli.texnologiyalarning.rivojlanishi.inson.kapitalini.o‘qitish.tizimiga.yangi.talablarni.qo‘yadi..

ekspertlarning. fikricha,. birinchi. navbatda,. ta’lim,. sog‘liqni. saqlash,. fan. va. sanoatni.raqamlashtirishni.boshlasak,.yanada.to‘g‘ri.bo‘ladi.degan.fikrga.kelishdi..shuni.ta’kidlash.kerakki,.ushbu.jarayon.mutlaqo.barcha.sohalarda.amalga.oshirilishi.kerak..shu.munosabat.bilan.haqiqatga.aylantirish. va. onlayn. o‘qitish,. uchuvchisiz. transport. vositalari,. teletibbiyot. va. boshqa. ko‘plab.g‘oyalarni.takomillashtirish.mumkin.bo‘ladi..Agar.biz.ta’lim.sohasida.raqamli.texnologiyalarning.rivojlanishini.ko‘rib.chiqsak,.unda.siz.ta’limga.alohida.e’tibor.berishingiz.kerak.

foydalanilgan.adabiyotlar.ro‘yxati1.. Быченко.Ю.. Г.. Важнейший. показатель. человеческого. капитала. //. Человеческие. ре-

сурсы..—.2001..—.№.3..—.С..93-952.. Добрынин. А.. Н.,. Дятлов. С.. А.. Человеческий. капитал. в. транзитивной. экономике:.

формирование,.оценка,.эффективность.использования..—.СПб.:.«Наука»,.2006..—.309.с.3..Критский.М..М..Человеческий.капитал..—.Л.:.Изд..Ленгоста,.1991..-126.с

Page 40: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

409Июнь

17

THE ESSENCE OF INVESTMENT AND THE IMPORTANCE OF FOREIGN CAPITAL

Kholmirzaeva MakhliyoKholmirzaeva Shakhzoda

Students of National Univeristy of Uzbekistannamed after Mirzo Ulugbek

Phone number: +998901125007E-mail: [email protected]

Abstract: in. the. context. of. modernization. of. the. economy,. investment. activity. plays. an.important. role.. . in.many.ways. the. level.of.economic.growth,.development.and.prosperity.of.a.country.depend.on.the.investment.climate,.the.volume.of.investments.and.their.proper.direction...Therefore,. strong.attention. is.paid. to.attracting. investments. to. the.national.production.process,.increasing.their.potential.

Key words:. national. economy,. investment. environment,. market. economy,. gross. domestic.product,.economic.growth,.investor.

“Without foreign investment, the country will not develop” Shavkat Mirziyoev

Derived. from. the.word. investment. (German.investition,. latin. investio),.which. is. interpreted.as.the.cost.of.long-term.investments.in.production...it.is.the.mobilization.of.funds.by.investors.to. make. a. profit,. to. achieve. economic. efficiency.. . in. economic. dictionaries. it. is. defined. that..“investment. as. the. sum. of. expenditures. of. capital. as. a. long-term. investment. in. industry,.agriculture,.transport.and.other.sectors.

When.we.talk.about. the.prospects.for. the.development.of.our.national.economy.based.on.a.market.economy,.we.see.that.there.are.a.number.of.factors.for.its.development.and.renewal...The.main.factor.that.serves.to.modernize.them.is.a.well-directed.investment.policy.in.many.respect..investments.play.an.important.role.in.the.modernization.of.the.national.production.process,.the.introduction.of.various. foreign. technologies,. the.use.of.modern. foreign. technologies. and. their.widespread.application.in.the.production.process,.as.well.as.high.efficiency...Due.to.this,.much.attention.is.paid.to. the.development.of. investment.activity. in. the.economic.reforms,.which.are.a.priority.in.improving.the.volume.and.quality.of.national.production.in.our.country.

in. particular,. the. proclamation. of. 2019. as. the. Year. of. Active. investment. and. social.Development. in. our. country. and. the. establishment. of. the.Ministry. of. investment. and.foreign.Trade.of. the.republic.of.Uzbekistan. to. increase. the. efficiency.of.work. in. this. area. serve. as. a.clear.basis.for.this..

establishment. of. joint. ventures. with. foreign. investors,. development. of. exports,. expansion.and.liberalization.of.foreign.trade.relations.and.the.implementation.of.government.incentives.for.investors,.the.creation.of.relevant.state.institutions.in.this.area.and.an.improved.legal.framework.are.effective.ways.to.attract.foreign.capital.and.strategic.direction.in.investment..Also,.improving.infrastructure,.improving.the.environment.for.working.with.investors.and.increasing.the.number.of.investment.staff.will.lead.to.an.increase.in.investment.costs.of.foreign.investors.

it. should. be. noted. that. the. share. of. investments. in.Uzbekistan. has. been. growing. in. recent.years.. .The.main. reason. for. this. is. the. reforms.and. the.measures. taken. in. this. area.. .As.noted.above,. the. necessary. conditions. are. being. created. for. investors,.which. is. an. important. task. of.attracting.investment..increased.attention.to.the.transport.sector.and.the.high.level.of.development.of.social.infrastructure,.especially.the.training.of.qualified.personnel,.increases.the.confidence.of.foreign.investors.in.our.country...

The.importance.of.foreign.investment.in.the.development.of.the.national.economy.is.explained.by:

Page 41: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

419Июнь

17

-.increase.the.volume.of.world-class.export-oriented.goods.by.introducing.modern.technologies.into.the.production.process.through.foreign.investment;

-.improving.the.living.standards.of.the.population.as.a.result.of.attracting.foreign.investment.in.various.sectors.of.the.economy.and.increasing.the.volume.of.import-substituting.goods.using.modern.techniques;

-.renewal.of.obsolete.material.and.technical.base.at.enterprises;-. introduction. of. foreign. experience. in. production. and. service. sectors. and. increase. labor.

productivity;-.creation.of.new.jobs.and.employment.in.conclusion,.investment.plays.an.important.role.in.achieving.economic.stability...Therefore,.

it. is. necessary. to. encourage. the. attraction. of.modern. technologies. in. the. country,. to. create. a.favorable.investment.climate.for.foreign.investors.and.to.strengthen.the.guaranteed.legal.system.

references:1..https://enc.for.uz/w/index.php?title=investitsiya&variant=uz2..https://www.xabar.uz/uz/iqtisodiyot/shavkat-mirziyoyev-tashqaridan-investiciya.3.. https://review.uz/uz/post/uzbekiston-respublikasi-prezidenti-savkat-mirzieevning-olij-

mazlisga-murozaatnomasi4.. https://uzreport.news/politics/shavkat-mirziyoyev-toshkent-xalqaro-investitsiya-forumi-

yuqori-saviyada-tashkil-etish-masa

Page 42: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

429Июнь

17

PANDEMIYA SHAROITIDA TADBIRKORLIKNI QO‘LLAB-QUVVATLASH VA RAG’BATLANTIRISH

Nosirov Nodirbek Doniyor o‘g‘liToshkent davlat iqtisodiyot universiteti,

magistratura bo‘limi, MPM-01 guruhi talabasiTelefon: +998(97)[email protected]

Annotatsiya: Mazkur maqolada koronavirus pandemiyasi sharoitida mamlakatimizda kichik.biznes.va.xususiy. tadbirkorlikni.qo‘llab-quvvatlash.hamda.rag‘batlantirish.borasida.olib.borilayotgan. chora-tadbirlar. o‘rganilgan.. Dunyo. tajribasiga. nazar. tashlagan. holda. . takliflar.berilgan.

Kalit so‘zlar: xususiy. tadbirkorlik,. iqtisodiy. inqiroz,. pandemiya. sharoiti,. kichik. biznesni.qo‘llab-quvvatlash,. ekotizim,. raqamli. texnologiyalar,. dunyo. tajribasi,.moliyaviy. yordam,. soliq.imtiyozlari.

“coviD-19”. koronavirusi. keng. tarqalishi. dunyo,. jumladan,. mamlakatimiz. . iqtisodiyotiga.ham. katta. ta’sir. ko‘rsatmoqda.. ijtimoiy. uzoqlashish,. karantin. va. boshqa. choralar. talabning.pasayishiga,. korxona. va. tashkilotlarning. majburiy. yopilishiga,. ishchi. kuchi. yetishmasligiga,.ta’minot. tarmog‘idagi. uzilishlarga. va. boshqa. muammolarga. olib. keldi.. o‘zbekistonga. ham.kirib. kelgan. koronavirus. pahdemiyasi. har. bir. soha. kabi. kichik. biznes. va. xususiy. tadbirkorlik.sub’yektlarini.ham.ishini.to`xtashiga.va.ularni.davlat.himoyasiga.muhtojlikka.olib.keldi..bugungi.kunda. tadbirkorlar. bilan. bog‘lanishning. texnologik. usullarini. tezda. aniqlash. juda. muhimdir..Allaqachon.mavjud.bo‘lgan.va.ishlatilayotgan.vositalarni.qidirib.topish.lozim,.chunki.barchasini.boshidan. boshlab,. yechimni. topishga. yoki. sinov. va. o‘zgartirishni. talab. qiladigan. murakkab.yondashuvlarni.amalga.oshirishga.vaqt.yo‘q..bunday.sharoitda.mamlakatlarda.tezkor.yechimlar.topildi.. Masalan,. chili. va. nikaraguada. yo‘l. to‘siqlari. va. boshqa. to‘siqlar. maslahatchilarning.tadbirkorlarga.tashrif.buyurishiga.to‘sqinlik.qildi,.shuning.uchun.ular.sessiyalarni.skype.va.boshqa.videokonferentsiyalar. platformalariga. o‘tkazdilar,. hamda. WhatsApp. va. telefon. qo‘ng‘iroqlari.orqali.aloqada.bo‘lishdi.

kichik. biznes. va. xususiy. tadbirkorlik. -. iqtisodiyotni. rivojlantirish,. aholi. bandligi. va.daromadlarini. oshirishda. muhim. omildir.. . o‘zbekiston. respublikasi. Prezidentining. 2020. yil.24. yanvardagi. oliy. Majlisga. Murojaatnomasida. ta’kidlanganidek:. “...islohotlarimiz. natijasida.93 mingta yoki 2018 yilga nisbatan qariyb 2 barobar ko‘p yangi tadbirkorlik sub’ektlari tashkil etildi.. Tadbirkorlikni. keng. rivojlantirish. va. bu. soha. uchun. yangi. sharoitlar. yaratishga. barcha.imkoniyatlarimizni.safarbar.etyapmiz..“har.bir.oila. -. tadbirkor”.dasturi.doirasida.o‘z.biznesini.boshlayotgan.oilalarga.5,9.trillion.so‘m.kreditlar.ajratildi...”.[1]

shuni. aytish. lozimki,. pandemiya. sharotida. Davlatimiz. rahbari. tomonidan. kichik. biznes. va.xususiy.tadbirkorlikka.alohida.e’tibor.qaratildi..2020.yil.3.aprel.kuni.“koronavirus.pandemiyasi.davrida. aholi,. iqtisodiyot. tarmoqlari. va. tadbirkorlik. sub’ektlarini. qo‘llab-quvvatlashga. doir.qo‘shimcha. chora-tadbirlar. to‘g‘risida”gi. Pf-5978. sonli. farmonni. qabul. qilinishi. bunga.misol.bo‘la.oladi..

Tadbirkorlar. shu. yil. yakuniga. qadar. yer. va. mol-mulk. soliqlarini. to‘lashdan. ozod. etildi,.ularga. ijtimoiy. soliq. stavkasi. hozirgi. 12. foizdan. 1. foizga. tushirildi..Ushbu. imtiyozdan. sohada.xizmat. ko‘rsatayotgan.mingdan. ortiq. sub’ektlar. foydalanish. imkoniyatiga. ega. bo‘ldi..karantin.davrida. o‘z. faoliyatini. to‘xtatishga. majbur. bo‘lgan. yakka. tartibdagi. tadbirkorlarga. daromad.solig‘i.va.ijtimoiy.soliqni.hisoblash.to‘xtatildi..Ushbu.imtiyoz.qariyb.150.ming.yakka.tartibdagi.tadbirkorga.katta.ko‘mak.bo‘ldi..Tushumi.o‘tgan.oydagiga.nisbatan.50.foizga.kamaygan.kichik.biznes.sub’ektlariga.aylanmadan.olinadigan.soliq,.yer.solig‘i,.mulk.solig‘i,.ijtimoiy.soliq.va.suv.solig‘ini. to‘lash.muddati.shu.yil.1.oktyabrga.qadar.kechiktirildi..Tadbirkorlar.bu. imtiyozlardan.soliq. idorasini. uydan. turib. xabardor. qilishlari. mumkin.. shu. bilan. birga. joriy. yil. 1. apreldan.

Page 43: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

439Июнь

17

boshlab.yuridik. shaxslarning. tabiiy.gaz.va.elektr. energiyasi.uchun.oldindan. to‘lov.majburiyati.amaldagi.100.foizdan.30.foizga.tushirildi..Tadbirkorlik.faoliyatini.qo‘llab-quvvatlash.jamg‘armasi.tomonidan.yordam.berish.ko‘lami.yanada.kengaytirilishi.kabi.boshqa.bir.qator.imtiyozlar.berildi.[2]

Dunyo. miqyosida. kichik. korxonalar. barcha. firmalarning. 95%. dan. ortig‘ini,. rasmiy. va.norasmiy. biznesni. hisobga. olganda. qo‘shilgan. qiymatning. taxminan. 50%.va. jami. bandlikning.65%.ni.tashkil.etadi..Mikro,.kichik.va.o‘rta.korxonalarning.keng.qulashi.milliy.iqtisodiyotga.va.global.o‘sish.istiqbollariga.jiddiy.ta’sir.ko‘rsatishini.hisobga.olish.lozim..cheklangan.mablag‘lar.va. moliyalashtirish. imkoniyatiga. ega. bo‘lgan. mikro. va. kichik. korxonalar. ko‘pincha. bugungi.holatlarda.eng.zaif.firmalar.hisoblanadi..Masalan,.Xitoyda.o‘tkazilgan.tadqiqot.shuni.ko‘rsatdiki,.kichik.va.o‘rta.korxonalarning.20.foizi.bir.oylik.karantindan.omon.qololmadilar.va.agar.choralar.uch.oy.davom.etadigan.bo‘lsa,.korxonalarning.deyarli.uchdan.ikki.qismi.qulashi.mumkinligi.qayd.etilgan.[3].bunday.firmalarning.muvaffaqiyatga.erishishiga.yordam.berish,.ularning.o‘sishidagi.to‘siqlarni,.masalan,. raqobatga.qarshi.madaniyatni,. kichik.firmalarga.nisbatan.adolatsiz. soliqni.to‘lash,.keraksiz.“qizil.tasma”.yoki.bozorlarga,.malakali.ishchilarga.yoki.investitsiya.kapitaliga.ega.bo‘lmaslik.kabi.muammolarni.bartaraf.etishdan.iborat..

Dunyo. tajribasiga. suyangan. holda. aytish. mumkinki,. mamlakatimizdagi. tadbirkorlarni.qo‘llab-quvvatlash.uchun.ularning.salohiyatini.rivojlantirish,.jumladan,.ekotizimni.rivojlantirish.bugungi. inqirozga. qarshi. kurashayotgan. korxonalar. uchun. muhim. saboqlar. beradi.. Davlat.siyosatining. vazifasi. ishlaydigan. siyosatni. ishlab. chiqishdir,. lekin. to‘g‘ridan-to‘g‘ri. aralashuv.orqali. o‘zgarishlarni. amalga. oshirishdan. qochish. lozim.. Xulosa. qilib. aytish. mumkinki,. eng.avvalo,. boshlang‘ich. tadbirkorlarning. motivatsiyasini. oshirish,. hukumatning. korxona. va.innovatsiyalarni. rivojlantirishda. muhim. rol. o‘ynashini. ta’minlash. lozim.. Davlat. idoralarining.vazifasi.tadbirkorlarning.muammolarini.hal.qilishga,.ularni.rivojlantirishga.va.samarali.siyosatni.ishlab. chiqishga. yo‘naltirilgan. bo‘lishi. lozim.. bugungi. vaziyat. tadbirkorlarga. ekotizim. nima.ekanligini,. ularning. shakllarini. va. bunda. davlat. siyosatining. roli. va. cheklanishlarini. yaxshi.tushunadigan.davlat.xizmatchilari.bilan. faol. ish.olib.borishni. talab.etadi..bu.esa,.o‘z.avbatida,.samarali.natijalarga.erishishni.ta’minlaydi..

Adabiyotlar:1..o‘zbekiston.respublikasi.Prezidenti.shavkat.Mirziyoevning.oliy.Majlisga.Murojaatnomasi..

Toshkent.oqshomi,.2020.yil,.25.yanvar,. ,.№.13.(14064).2..o‘zbekiston.respublikasi.Prezidentining.2020.yil. 3. apreldagi. “koronavirus. pandemiyasi.

davrida. aholi,. iqtisodiyot. tarmoqlari. va. tadbirkorlik. sub’ektlarini. qo‘llab-quvvatlashga. doir.qo‘shimcha.chora-tadbirlar.to‘g‘risida”gi.Pf-5978.sonli.farmoni.

3..https://economictimes.indiatimes.com

Page 44: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

449Июнь

17

RAQAMLI IQTISODIYOTDA INNOVATSION USULLARNING QO‘LLANILISHI

Talipova Dilfuza Nabiyevna TIQXMMI kata o‘qituvchisi

telefon: +998(93)567 08 87Toshboltayeva Yulduz Abduqodir qizi

TIQXMMI talabasitelefon: +998(97)745 13 15

Annotatsiya: Tadqiqotning..maqsadi.-.keng.ko‘lamli.bo‘lib,.mamlakatning.jahon.maydonidagi.raqobatbardoshligini va innovatsion taraqqiyoti darajasini belgilab beradigan inson kapitalini rivojlantirishdan.iboratdir.

Kalit so‘zlar: innovatsion.model,.jahon.iqtisodiyoti,.axborot-kommunikatsiya.texnologiyalari,.innovatsion.erkin.bozor,.institutsional.rivojlanish.

bugun.rivojlanishning.innovatsion.modellari.va.“aqlli”.texnologiyalar.amalga.oshirilayotgan.mamlakatlar. eng. muvaffaqiyatli. va. barqaror. hisoblanadi.. bunday. mamlakatlarning. barqaror.taraqqiyoti,. ularning. jahon. bozorlarida. raqobatbardoshligi. tabiiy. resurslarni. eksport. qilish. va.jismoniy.mehnatdan.foydalanishga.emas,.balki.innovatsion.g‘oyalar.va.ishlanmalarga.asoslanadi.

Jahon iqtisodiyotining istiqboldagi innovatsion rivojlanish yo‘nalishlarini belgilovchi asosiy. omillar. hisoblangan. fan. -. texnologiya. taraqqiyoti,. inson. intelektual. salohiyati. va. uning.bilim. darajasi. asosiy. iqtisodiy. foyda. keltirish. omili. sifatida. o‘rtaga. chiqmoqda,. ilm. -. fanning.rivoji. raqamli. axborot. texnologiyalarini. yanada. takomillashtirmoqda. va. texnika. taraqqiyotini.yuksaltirmoqda,. axborot. -. kommunikatsiya. texnologiyalari. (AkT). va. ilm. -. fanni. yanada. eng.yangi.cho‘qqilarga.olib.chiqishga.zamin.yaratmoqda.

innovatsion. jarayonlarni. rag‘batlantirish. uchun. kapital. mablag‘larni. faol. jalb. etishi. uzoq.muddatdagi. jahon. iqtisodiyotining. barqaror. rivojlanishini. ta’minlashga. xizmat. qilmoqda..iqtisodiyotida. erkin. bozor. kuchi. va. mexanizmlarining. ustunligi,. institutsional. rivojlanishning.takomillashganligi.(davlat.boshqaruvi.va.qonunchilik.sifatining.yuqoriligi.va.shaffofligi,.ularning.uzoq.muddatga.mo‘ljallangan.maqsadining. ishonchliligi. va. aniqligi),. biznes. va. sarmoyachilar.uchun qulay innovatsion ish raqobat muhiti yaratilganligi hamda raqamli iqtisodiyot va zamonaviy internet-infratuzilma.sifati.yuqoriligi.(innovatsion.g‘oya.va.ishlanmalarni.amaliyotga.tatbiq.etishga.ajratilgan.mablag‘larning.hajmi.mamlakat. yalpi. ichki.mahsulotining.3-4. foizini. tashkil. etishi),.shuningdek,. ijtimoiy.yo‘nalishli. innovatsion.erkin.bozor. iqtisodiyoti.poydevori. shakllanganligi.(bola.parvarishi.uchun.samarali.nafaqa.tizimini.joriy.etish,.aholining.barcha.tabaqalarini.qamrab.oluvchi.majburiy.maktabgacha.tarbiya.muassasalari.va.sifatli.sog‘liqni.saqlash.tizimi.bilan.to‘liq.ta’minlash.evaziga.o‘rta.va.o‘rta.maxsus.ta’lim.tizimida.hamda.oliy.ta’lim.muassasalarida.aniq.fanlar.bo‘yicha.yuqori. sifatli.o‘qitish.darajasiga.erishilganligi). sababli.bir.qator.mamlakatlarda.raqamli iqtisodiyot taraqqiyoti yuqori darajada o‘smoqda va yangi iqtisodiy ko‘tarilish salohiyati oshmoqda.

o‘zbekiston.pozitsiyalarini.o‘rganish.asosida.takomillashtirish.zarur.bo‘lgan.sohalar.aniqlandi..Ularning orasidan ta’lim tizimini takomillashtirish va inson kapitalini moliyalashtirish tizimini takomillashtirish;. raqobatni. rivojlantirish. va. ma’muriy. to‘siqlarni. qisqartirish;. infratuzilma. va.axborot-kommunikatsiya.texnologiyalarini.rivojlantirish.kabiyo‘nalishlar.joy.olgan.

foydalanilgan.adabiyotlar.ro‘yxati:1.. “. Jahon. iqtisodiyoti. tarkibiy. innovatsion. islohotlarga. yuz. tutmoqda”. –.ravshan. soliyev,.

Toshkent.-.2017.2..“zamonaviy. rivojlanish.omili”..nurislom.To‘xliyev,. iqtisodiyot. fanlari.doktori,.professor,.

Toshkent.-.2018.3..kun.uz.rasmiy.kanali.

Page 45: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

459Июнь

17

O‘ZBEKISTON PANDEMIYA SHAROITIDA TADBIRKORLARNI QO‘LLAB-QUVVATLASH CHORALARI HAMDA SOLIQ IMTIYOZLARI

Xalikchayeva Sadoqat Ilxomjonovna Toshkent Davlat Iqtisodiyot Universiteti “Moliya va soliqlar”

kafedrasi asissentitel:(93)5445632

[email protected]

Maqolada koronavirus pandemiyasi oqibatida bugungi kunda jahon iqtisodiyotida va mamlakatimda.yuz.berayotgan.ijtimoiy-iqtisodiy.inqiroz,.bu.global.inqirozning.salbiy.oqibatlarini.hamda. uni. o‘zbekiston. sharoitida. bartaraf. etish. bo‘yicha. olib. borilayotgan. sa’yi. harakatlar,.iqtisodiyot yuragi hisoblangan tadbirkorlarni qo‘llab-quvvatlash maqsadida soliq sohasida berilayotgan.imtiyozlar.haqida.so‘z.yuritiladi.

Статья.посвящена.текущему.социально-экономическому.кризису.в.мировой.экономике.и. в. нашей. стране. в. результате. пандемии. коронавируса,. негативным. последствиям. этого.глобального.кризиса.и.усилиям.по.его.преодолению.в.Узбекистане,.поддержке.предприни-мателей,.являющихся.сердцем.экономики..налоговые.льготы.для.вспомогательных.целей.

The. article. focuses. on. the. current. socio-economic. crisis. in. the.world. economy. and. in. our.country.as.a.result.of.the.coronavirus.pandemic,.the.negative.consequences.of.this.global.crisis.and.the.efforts.to.overcome.it.in.Uzbekistan,.supporting.entrepreneurs.who.are.the.heart.of.the.economy..tax.incentives.for.support.purposes.

Tayanch so‘zlar: soliq imtiyozlari,. koronavirus,. Jahon. sog‘liqni. saqlash. tashkiloti. (JssT),.Xalqaro.valyuta.jamg‘armasi.(XvJ),.Prezident.farmoni,.tadbirkorlar,.korxona,.jismoniy.shaxslar,.daromad.

Ключевые слова:. налоговые. льготы,. коронавирус,. Всемирная. организация. здравоох-ранения.(ВОЗ),.Международный.валютный.фонд.(МВФ),.Указ.Президента,.предпринима-тели,.предприятия,.частные.лица,.доходы.

Keywords: tax.breaks,.coronavirus,.World.health.organization.(Who),.international.Monetary.fund.(iMf),.Presidential.Decree,.entrepreneurs,.businesses,.individuals,.income.

Koronavirus pandimiyasi oqibatida bugungi kunda jahon iqtisodiyotining barcha real tarmoqlarida,. jumladan. sanoat,. qishloq. xo‘jaligi,. savdo,. qurilish,. turizim,. transport. va. boshqa.xizmat.ko‘rsatish.sohalarida.ko‘zga.ko‘rinar.darajada.pasayish.va.ishsizlik.muammolari.vujudga.kelayotgani.barchamizga.ma’lum.

insoniyat. o‘z.o‘tmishida. juda.ko‘p. falokatlarni. boshdan.o‘tkazgan,. turli. xil. ko‘rinishlardagi.chuqur.inqirozlarga.duch.kelgan.bo‘lsada,.bunday.ijtimoiy-iqtisodiy.jihatdan.teng.ko‘rinishdagi.inqiroz. . yuz. bermagan. edi. deya. ta’kidlamoqda. Jahon. sog‘liqni. saqlash. tashkiloti. (JssT). va.Xalqaro.valyuta.jamg‘armasi.(XvJ).

Joriy.yilda.dunyo.iqtisodiy.ko‘rsatkichlari.5,2.foizga.pasaydi..bu.jahon.urushidan.buyon.eng.katta. iqtisodiy. inqiroz.bo‘ldi..Ayni. sharoitda.dunyo.so‘ngi.ellik.yilda.oziq-ovqat. tanqisligining.eng.og‘ir.darajasini.hozir.boshdan.kechirmoqda.

Jahonda sodir bo‘layotgan bunday vaziyatlar O‘zbekiston iqtisodiyotiga ham o‘z ta’sirini o‘tkazmasdan.qolmayapti,. albatta.. Joriy.yilning.birinchi. choragida.mamlakatimizdagi. iqtisodiy.o‘sish. sur’atini. o‘tgan. yilning. mos. davriga. qiyoslaydigan. bo‘lsak,. 1,6. foizga. pasayishi.kuzatilmoqda.. Qolaversa,. bundan. tashqi. investitsiyalar. o‘zlashtirish. hajmi. sezilarli. darajada.qisqargan.. bu. haqida. iqtisodiy. tarmoqlar. va. kambag‘allikni. qisqartirish. vazirligi. tomonidan.O‘zbekiston iqtisodiyotining joriy holati va kutilayotgan tendensiyalar bo‘yicha ma’lumotida qayd.etilgan.

Mana shunday dolzarb bir vaziyatda “Koronavirus pandemiyasi va global inqirozli hodisalarning iqtisodiyot tarmoqlariga salbiy ta’sirini yumshatish bo‘yicha birinchi navbatdagi

Page 46: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

469Июнь

17

chora-tadbirlar. to‘g‘risida”gi.Pf-5969-sonli. .prezident. farmoni.qabul.qilindi..farmonga.asosan.quyidagilar.2020.yilning.1-aprelidan.1-oktyabriga.qadar:

- yakka tartibdagi tadbirkorlar uchun ijtimoiy soliqning eng kam miqdori oyiga BHMning 50 foiziga.kamaytiriladi;

-. alkogol. mahsulotlari. bilan. ulgurji. savdo. qiluvchi. korxonalarning. ajratmalari. 5. foizdan. 3.foizga.kamaytiriladi;

- alkogol mahsulotlari bilan chakana savdo qilish huquqi uchun umumiy ovqatlanish tashkilotlarining.yig‘im.miqdori.belgilangan.miqdordan.25.foizga.kamaytiriladi.

2020.yilning.1-aprelidan.1-iyuliga.qadar.turistik.(mehmonxona).yig‘im.hisoblash.va.undirish.to‘xtatiladi.

Qishloq. xo‘jaligida. foydalaniladigan. yerlarni. sug‘orishda. foydalanilgan. suv. resurslaridan.foydalanganlik.uchun.hajmlar.bo‘yicha.soliq.stavkalari.2020.yilda.belgilangan.stavkalarning.50.foiziga.kamaytiriladi.

Jismoniy. shaxslarning.2019.yil. uchun.yillik.daromadlari. to‘g‘risidagi. deklaratsiyani. taqdim.etish muddati 2020 yil 1-avgustgacha uzaytiriladi.

Jismoniy. shaxslarning. mol-mulk. va. yer. soliqlarini. to‘lash. muddati. 2020. yil.15-oktyabrgacha.uzaytiriladi.

2020.yil.1-apreldan.jismoniy.shaxslarning.xayriya.tashkilotlaridan.moddiy.manfaat.ko‘rinishida.oladigan.daromadlari.soliqqa.tortishdan.ozod.etiladi.

Tumanlar.va.shaharlar.xalq.deputatlari.kengashlariga.faoliyati.turizm.sohasiga.bevosita.yoki.bilvosita.bog‘liq.bo‘lgan.yakka.tartibdagi.tadbirkorlar.uchun.jismoniy.shaxslar.daromad.solig‘iga.belgilangan.stavkani.30.foizga.kamaytirish.tavsiya.qilindi..

Mahalliy.hokimiyat.organlari.tadbirkorlik.sub’yektlariga.mol-mulk.solig‘i,.yer.solig‘i.va.suv.resurslaridan.foydalanganlik.uchun.soliq.to‘lash.muddatini.foizlarsiz.6.oyga.kechiktirish.(bo‘lib-bo‘lib. to‘lash). imkoniyatini. taqdim. etadi.. bunda,. ushbu. soliqlarni. kechiktirish. (bo‘lib-bo‘lib.to‘lash).soliq.to‘lovchining.arizasi.va.iqtisodiyot.va.sanoat.vazirligi.hamda.Moliya.vazirligining.hududiy. boshqarmalari. rahbarlarining. xulosalari. asosida. boshqa. hujjatlarni. talab. qilmasdan.taqdim.etiladi.

.farmonda.belgilanishicha,.2020.yil.1-oktyabrgacha:-. xo‘jalik. yurituvchi. sub’yektlarga. tashqi. savdo. operatsiyalari. bo‘yicha. muddati. o‘tgan.

debitorlik.qarzdorliklari.uchun.jarimalar.qo‘llash.to‘xtatiladi;-. soliq. organlari. vaqtincha. qiyinchiliklarni. boshdan. kechirayotgan. xo‘jalik. yurituvchi.

sub’yektlarga.mol-mulk,. yer. solig‘i. va. suv. resurslaridan. foydalanganlik. uchun. soliq. to‘lovlari.bo‘yicha.penya.hisoblanishini.to‘xtatib.turadi.hamda.soliq.qarzlarini.majburiy.undirish.choralarini.ko‘rmaydi.

Tadbirkorlik. sub’yektlari. faoliyatining. soliq. tekshiruvi. 2021. yil. 1-. yanvargacha. to‘xtatib.turiladi,.jinoyat.ish.doirasida.yoki.yuridik.shaxs.tugatilganligi.munosabati.bilan.o‘tkazilayotgan.soliq.tekshiruvlari.bundan.mustasno.

Yuqoridagilardan. tashqari. mamlakatimizda. koronavirus. infeksiyasi. tarqalishiga. qarshi.kurashish.davrida.aholining.ijtimoiy.himoyasini.kuchaytirish.va.iqtisodiyot.tarmoqlarida.faoliyat.olib borayotgan tadbirkorlik sub’ektlari barqarorligini ta’minlash maqsadida Prezidentimizning 2020 yil 27-apreldagi “Koronavirus pandemiya davrida aholi va tadbirkorlik sub’ektlarini qo‘llab-quvvatlash.bo‘yicha.qo‘shimcha.chora-tadbirlari.to‘g‘risida”gi.Pf-5986-sonli.farmoni.imzolandi..bu. kabi. farmonlar. ijrosini. yanada. jadallashtirish. hamda. qo‘llab-quvvatlashni. . davom. ettirilish.maqsadida 13-mayda Shavkat Mirziyoyev raisligida o‘tgan yig‘ilish selektrda mamlakatimizda karantin. talablarini. hushyorlikni. oshirgan. holda. yana-da. yumshatish,. iqtisodiyot. tarmoqlarini.bosqichma-bosqich. ishlatish,. aholi. bandligi. va. daromadlarini. oshirish. chora-tadbirlariga.bag‘ishlandi..Ushbu.yig‘ilishda.quyidagilar.qo‘shimcha.tadbir.sifatida.amalga.kiritiladian.bo‘ldi:

-.kichik.biznes.va.fermer.xo‘jaliklariga. ijtimoiy.soliq.stavkasi.may-iyul.oylarida.12.foizdan.1.foizga.tushiriladi;

-.kichik.biznes.vakillari,.yakka. tartibdagi. tadbirkorlar.kelgusi.uch.oy.davomida.yer.va.mol-mulk.solig‘idan.ozod.etiladi;

Page 47: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

479Июнь

17

-.tadbirkorlarga.bojxona.to‘lovlarini.120.kungacha.kechiktirib.to‘lashga.ruxsat.beriladi;-. ilgari. stavkasi. 22. foizgacha. bo‘lgan. investitsiya. kreditlari. bo‘yicha. foizlar. qisman. davlat.

tomonidan.qoplab.berilgan.bo‘lsa,.endi.stavkasi.26.foizgacha.bo‘lgan.kreditlarning.foizlari.ham.qisman.qoplab.beriladi;

-.shuningdek,.tadbirkorlarga.aylanma.mablag‘larini.to‘ldirish.uchun.500.milliard.so‘mgacha.berilgan.kreditlar.bo‘yicha.kompensatsiya.miqdori.5.foizdan.10.foizga.oshiriladi;

-. mahalliy. korxonalarning. mahsulotiga. nisbatan. ichki. talabni. oshirish. va. shu. orqali. ularni.qo‘llab-quvvatlash. maqsadida. davlat. tashkilotlariga. iii-iv. chorakdagi. xaridlarini. ii. chorakda.amalga.oshirish.huquqi.beriladi.

Albatta.ushbu.farmonlar,.berilayotgan.imtiyozlar,.yaratilayotgan.yengilliklar..va.olib.borilayotgan.iqtisodiy.choralar.kelajakda.o‘z.natijasini.berishi.hamda. inqiroz.oqibatlarini.yetarlicha.bartaraf.etishga.mustahkam.poydevor.vazifasini.o‘taydi..

Koronavirus pandemiyasi sharoitida byudjet-soliq siyosati barqarorligini bundanda mustahkamlash,. aholi. va. tadbirkorlik. sub’ektlari. faoliyatini. yanada. rag‘batlantirish.maqsadida.quyidagi.takliflarni.keltirishimiz..mumkin:

- mamlakatimizdagi tadbirkorlarga ishlab chiqarishni yanada rag‘batlantirish maqsadida berilgan.soliq.imtiyozlaridan.tashqari.imtiyozli.kriditlar.ham.ajratish;

-. o‘zbekiston. respublikasi. soliq. kodeksiga. pandemiya. sharoitida. tadbirkorlar. faoliyatini.rag‘batlantirish.va.ularga.beriladigan.imtiyozlarga.oid.band.kiritish.lozim;

-.Davlat.budjetiga.tushim.hajmini.oshirish.maqsadida.ekspartiyor.korxona,.ishlab.chiqaruvchi.tadbirkorlar. uchun. o‘z. faoliyatini. yanda. rivojlantirish. va. eksport. hajmini. oshirishi. uchun.vaqtinchalik yagona ijtimoiy to‘lov solig‘ini yanada pasaytirish yohud umuman voz kechish kerak.

foydalanilgan.adabiyotlar.ro‘yxati1.. @koronavirus.info.uz2.. @kun.uz3.. @Lex.uz4.. PF-5969-sonli Prezident Farmoni5.. PF-5986-sonli Prezident Farmoni 6.. @soliq.info.uz7.. https://uzbektourism.uz

Page 48: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

489Июнь

17

IT TEXNOLOGIYALARINI RIVOJLANTIRISH MASALALARI

Xojiyeva Iroda Zokirjon qizi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat

O‘zbek tili va adabiyoti universiteti talabasiTelefon: +99894 424-06-59

[email protected]

Annotatsiya: mazkur. maqolada. iT-texnologiyalari,. bugungi. kundagi. zamonaviy. dasturlar,.saytlar,. o‘quvchilarni. davr. talabiga. mos. yetakchi. kadrlar. bo‘lib. yetishishlarida. iTning. o‘rni.va. ahamiyati,. mamlakatimizda. raqamli. iqtisodiyotning. rivojlanish. jarayonlari. haqida. fikrlar.bildirilgan.

Kalit so‘zlar: iT-texnologiyalari,. raqamli. iqtisodiyot,. Autodesk. 3ds. max,. Unity,. Unreal,.Marvelous.Designer,.Adobe.Photoshop,.Adobe.illustrator..

Ma’lumki,.bugungi.kunda.raqamli.iqtisodiyotni.rivojlantirish,.yangi.ish.o‘rinlarini.yaratish.va.ularda.aholi,.ayniqsa.yoshlarni.davr.talabiga.mos,.daromadli,.shu.bilan.birga.insonning.ma’naviy.yuksalishiga.xizmat.qiluvchi.sohalarni.shakllantirish.asosiy.vazifalardan.biri.etib.belgilangan..Ana.shunday.sohalardan.biri. sifatida. iT. texnologiyalari,.ularni.qo‘llash,.yaratish,.amaliyotga. tadbiq.etishni.ko‘rsatishimiz.mumkin..iT.(ing..information.Technology),.AT.(Axborot.texnologiyalari).yoki.AkT.(Axborot-kommunikatsiya.texnologiyalari).sohasi.deb.ham.yuritiladi..“Ma’lumotlarni.boshqarish,. turli. axborotni. ehM. va. komputer. tarmoqlari. orqali. yig‘ish,. saqlash,. himoyalash,.qayta. ishlash,. uzatish. kabi. amallar. ustida. ishlar. olib. boradi”. [3]..Mazkur. soha. bugungi. kunda.jadal.rivojlanib.ketganligining.sabablaridan.biri.sifatida.barcha.mavjud.yangi.texnologiyalarning.ichida. yetakchi. o‘rinni. egallaganini. qayd. etish. joiz,. chunki. tarixga. nazar. solsak,. iTlarning.rivojlanishi. dastlabki. pochta. xizmatlari,. yetkazib. berish. vositalariga. borib. taqaladi.. shundan.buyon.qisqa.fursat.ichida.bir.nechta.xizmatlar,.tarmoqlarni.o‘z.ichiga.olgan.yo‘nalishlar.vujudga.keldi.. bularga. quyidagilarni. kiritib. o‘tish. lozim. va. ular. jamiyatni. axborotlashtirishning. asosiy.yo‘nalishlarini.belgilaydi:.mehnat,.texnologik.va.ishlab.chiqarish.jarayoni.vositalarini.kompleks.avtomatlashtirish;.ilmiy.tadqiqotlar,.loyihalash.va.ishlab.chiqarishni.axborotlashtirish;.tashkiliy-iqtisodiy. boshqarishni. avtomatlashtirish,. aholiga. xizmat. ko‘rsatish. sohasini. axborotlashtirish,.ta’lim.va.kadrlar. tayyorlash. jarayonini. axborotlashtirish..bularning. ichida. iT. sohasini. ta’limga.yo‘naltirish. alohida. ahamiyat. kasb. etadi.. zero,. dars. jarayonida.AkTni. qo‘llash. o‘qituvchi. va.o‘quvchilar. uchun. qator. qulayliklar. bilan. birga. yoshlarni. iTga. qiziqtirish,. bu. orqali. yangidan.yangi. ish. o‘rinlari,. innovatsiyalarni. yaratish. imkonini. beradi..Aynan. shu. sohada. faoliyat. olib.boruvchi. mutaxassislarning. fikricha,. iT. nafaqat. yangi. bilimlar,. balki. yuqori. natijali. biznes.hamdir.. raqamlarni. kuzatadigan. bo‘lsak,. “Dunyodagi. eng. boy. odamlarning. 30. foizini. iT-sohasi.vakillari.tashkil.etadi..har.yili.iT.sohasi.bo‘yicha.olingan.daromadlar.miqdori.bu.sohani.chuqurroq.o‘rganishga.undashi.bilan.birga.yangi.bilimlarni.yaratish. imkonini.beradi,.zero,.eng.yaxshi. investitsiya.bu.o‘zimizga.kiritilgan. investitsiya.hisoblanadi”. [3]..Ta’lim.sohasida.aynan.iTni.rivojlantirish,.o‘quvchilarni.bu.sohaga.qiziqtirishda.dastlabki.bilimlar,.asosan,.maktablarda.informatika.fani.orqali.egallanadi,.ya’ni.kompyuter.texnologiyalari,.uning.imkoniyatlari.haqida.ma’lumotlar.beriladi.va.shu.o‘rinda.iT.sohasiga.qiziqishi.yuqori.o‘quvchilar.bilan.alohida.ishlash,.ularni. zamonaviy. ilmlarni. o‘rganishga. yo‘naltirish,. mazkur. fan. o‘qituvchisining. mas’uliyatli.vazifalaridan.biri.sanaladi,.sababi.hamma.o‘quvchilarda.bu.sohaga.intilish.bo‘lmasligi.mumkin,.aynan. shu. narsa. kadrlar. tayyorlash. masalasi. bilan. ham. bog‘lanadi.. o‘quvchilarni. yoshlikdan.kasbga. yo‘naltirish.masalasi. qo‘yilgan. ekan,. bunda. ularni. zamon. talabiga.mos. kadrlar. qilish,.zamon. talab. qilayotgan. dasturlarni. o‘rganishlariga. yo‘naltirish. lozim,. ya’ni. jamiyatda.ma’lum.soha.uchun.kadrlar.yetarli.bo‘lsa-da,.yana.o‘sha.sohani.o‘rganishga.emas,.aksincha.yangi,.talab.kuchli,.lekin.mutaxassis.yetishmaydigan.yo‘nalishlarda.faoliyat.ko‘rsatishini.ta’minlash.maqsadga.muvofiq.. iT-texnologiyalarini. biznesga. yo‘naltirishda. dastlab. o‘rganuvchilar. bugungi. kunda.qaysi.dasturlarga.talab.katta.ekanligi.haqida.bilishlari.lozim:.Autodesk.3ds.max,.Unity,.Unreal,.

Page 49: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

499Июнь

17

Marvelous.Designer,.Adobe.Photoshop,.Adobe. illustrator. ana. shunday. dasturlar. sirasiga. kirib,.bularni. o‘rganib. olish. shu. sohaga. qo‘yigan. dastlabki. asosiy. qadam. hisoblanadi. [4]..Autodesk.3ds.max.grafikli,.multfilm.va.animatsion. roliklar,.final.cut.Pro.X.–.video,. shablonlar,.montaj.uchun. kerakli. element. va. effektlar,.Marvelous.Designer. –. liboslar,. parda. va. yumshoq. jihozlar.dizayni. bilan. shug‘. ullanuvchi. dasturlar. hisoblanadi..Mazkur. soha.mutaxassislari. eng. birinchi.vazifani.kerakli.bo‘lgan,.o‘zingiz.qiziqqan.yuqoridagi,.yoki.yana.boshqa.dasturlarni.mukammal.o‘rganishni.boshlash,.deb.belgilashadi..Undan.so‘ng,.mana.shu.dastur.bo‘ycha.ishlovchi.saylarga.murojaat.qilish,.haqiqatdan.mahortaga.ega.ekanligingizni.ko‘rsatuvchi.o‘zingiz.yasagan,. ishlab.chiqqan.mahsulotlarni.reklama.shaklida.joylash.va..buyurtmalar.olishni.maslahat.berishadi..bir.dasturni.mukammal.o‘rganib.olish.keyingilarini.o‘rganishni.osonlashtiradi..

Xulosa.qilib.qayd.etish.joizki,.axborot.texnologiyalari.sohasida.inson.kapitalini..rivojlantirish,.kadrlar. tayyorlash. va. ular.malakasini. oshirish. . tizimini. takomillashtirish,. qolaversa,. .mahalliy.iT. texnologiyalar. bozori. salohiyatini. oshirish. yo‘nalishida:. salohiyati. mavjud. oliy. ta’lim.muassasalarida. axborot. texnologiyalari. va. dasturiy. mahsulotlarni. ishlab. chiqish. sohasida.laboratoriyalar,.jumladan.xalqaro.tan.olingan.ilg‘or.iT.kompaniyalarini.jalb.qilgan.holda.tashkil.etish.[1,.b.23]..bugungi.kundagi.ustuvor.vazifa.sanaladi..zamonaviy.va.dunyo.talabidagi.dasturlar.asosida,. internet.orqali. .biznes.yuritadigan.mashhur.va.serdaromad.kasb.egalari. sifatida.dastur.muhandisi. (software.engineer),.veb.yoki.Game.dizayner. (Web/Game.Designer),.3D.dizayneri.(3D. designer),. alohida. ko‘rsatishimiz. mumkin..Asosiysi,. yoshlar. qimmatli. vaqtini. kompyuter.o‘yinlarini. o‘ynashga. emas,. ana. o‘sha. o‘yinlar. qanday,. qaysi. dastur. orqali. yasalgani. va. buni.o‘rganish.qanday.foyda.keltirishini.o‘ylagan.holda.harakat.qilsalar.va.o‘zimiz.ham.shunga.intilsak,..oilamizni.ham.moddiy.ham.ma’naviy.ta’minlashga.erishgan.bo‘lamiz..zero,.bugungi.kunda.iT.texnologiyalari.har.qanday.yangi.texnologiyalardan.yetakchi.o‘rinni.egallamoqda.

foydalanilgan.adabiyotlar.ro‘yxati1..Pf-5953-son.“ilm-ma’rifat.va.raqamli.iqtisodiyotni.rivojlantirish.yili”da.amalga.oshirishga.

oid.Davlat.dasturi..2020-yil.. /.https://lex.uz2.. Qirg‘izboyev. M.. va. boshqalar.. o‘zbekistonda. demokratik. jamiyat. qurish. nazariyasi. va.

asoslari..–.Toshkent:.navro‘z,.2014..–.287.b.3..https://searchdatecenter.techtarget.com4..t.me/iTbusiness_school.

Page 50: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

509Июнь

17

ЎЗБЕКИСТОНДА АҲОЛИ ТАДБИРКОРЛИГИНИ ОШИРИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ

Ачилов Аброр НиятқобиловичФарғона политехника институти,

Менежмент кафедраси, иқтисодиёт фанлари бўйича фалсафа доктори.

+998905619205 [email protected]

Аннотация:.Ушбу.мақолада. аҳолини. тадбиркорликка. кенг.жалб. этиш,. аҳоли. бандли-гини.таъминлаш.орқали.барқарор.иқтисодий.ўсишни.ва.аҳоли.турмуш.даражасини.оши-ришни.таъминловчи.ислоҳотларнинг.аҳамияти.ёритилган.

Калит сўзлар:. оилавий. тадбиркорлик,. тадбиркорлик. лойиҳалари,. аҳоли. бандлиги,.жамғарма.маблағлари,.Давлат.дастури.

Мамлакатимизда.тадбиркорларни.қўллаб-қувватлаш.долзарблиги.бутун.жаҳонда.кетаёт-ган.“cовид-19”.туфайли.карантин.шароитида.бир.неча.баробар.кучайди.ва.давлатимизда.айнан. тадбиркорларга. унинг. таъсирини. камайтириш. учун. кўплаб. чоралари. кўрилмоқда..Хусусан,. уларга. солиқ. ставкаларини. пасайтириш,. кредитларни. қайтаришда. “Тадбиркор-ларни. қўллаб-қувватлаш. давлат. жамғармаси”. ҳисобидан. молиявий. кўмаклашиш,. кредит.мажбуриятлари.муддатларини.узайтириш,.ўз.фаолиятини.тўхтатишга.мажбур.бўлган.кор-хоналарга.даромад.ва.ижтимоий.солиқни.ҳисоблашни.тўхтатиш.каби.қўллаб-қувватловчи.тадбирлар.изчил.давом.эттирилмоқда.

Ўзбекистонда. аҳоли. тадбиркорлигини. ошириш. масалалари. ва. чора-тадбирлар. бир.қатор. қонун. ҳужжатларида:. Ўзбекистон. Республикаси. Президентининг. “Ҳудудларда.аҳолини.тадбиркорликка.кенг.жалб.қилиш.ва.оилавий.тадбиркорликни.ривожлантиришга.доир.қўшимча.чора-тадбирлар.тўғрисида”ги,. “Аҳоли.бандлигини.таъминлаш.борасидаги.ишларни.такомиллаштириш.ва.самарадорлигини.ошириш.чора-тадбирлари.тўғрисида”ги,.“Оилавий. тадбиркорликни. ривожлантириш. давлат. дастурлари. доирасида. амалга. ошири-лаётган.лойиҳаларни.кредитлаш.тартибини.такомиллаштиришнинг.қўшимча.чора-тадбир-лари.тўғрисида”ги.Қарорлари,

“2017-2021.йилларда.Ўзбекистон.Республикасини.ривожлантиришнинг.бешта.устувор.йўналиши. бўйича. Ҳаракатлар. Стратегиясини. “Илм,. маърифат. ва. рақамли. иқтисодиётни.ривожлантириш. . йили”да. амалга. оширишга. оид. Давлат. дастури. тўғрисида”ги.Фармони.билан.мустаҳкамланди.

Ўзбекистон. Республики. Президентининг. 2020. йил. 26. мартда. ПФ-5975-сонли.“Иқтисодиётни. ривожлантириш. ва. камбағалликни. қисқартиришга. оид. давлат. сиёсати-ни. тубдан. янгилаш. чора-тадбирлари. тўғрисида”ги. Фармони. қабул. қилинди.. Фармонда.аҳолини.тадбиркорликка.ўқитиш.ва.касбга.ўргатиш.ишларини.тизимлаштириш,.шу.жум-ладан.барча.дастурлар.ҳисобидан.ажратилаётган.маблағларнинг.сарфланиш.самарадорли-гини.баҳолаш.ишларини.ташкил.этишда.мавжуд.муаммоларни.тезкорлик.бартараф.этишга.асосланган.инклюзив.институционал.тизимни.жорий.этиш.кераклиги.такидлаб.ўтилган.

Мамлакатимизда.иқтисодиётни.эркинлаштириш,.тадбиркорликни.қўллаб-қувватлаш.ва.молиявий.жиҳатдан.кўмак.бериш.мақсадида.қуйидагиларни.изчил.давом.эттириш.мақсадга.мувофиқ:

-. Солиқ.юкларини.тизимли.камайтириш;-. Тадбиркорликка. ўқитиш,. ва. ташкилий,. иқтисодий,. маркетинг,. молиявий,. солиқ,.

божхона.масалалари.бўйича.курслар.ташкил.этиш;-.Тадбиркорларга.рақамли.технологиялар.ва.улардан.фойдаланиш.йўлларини.очиб.бе-

рувчи.чора-тадбирлар.тизимини.шакллантириш;-. Бизнесни.имтиёзли.молиялаштириш,.бу.айниқса,.янги.бизнес.лойиҳаларни.бошлаш.

учун.муҳимдир;

Page 51: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

519Июнь

17

-. Қулай. ишбилармонлик. муҳитини. яратиш,. бу. нафақат. республика. даражасидаги.қўллаб-қувватловчи.сиёсат,.балки,.минтақавий.ва.ҳокимликлар.томонидан.амалга.ошири-ладиган.тадбирларга.ҳам.боғлиқдир...

Фойдаланилган.адабиётлар.рўйхати:1..Ўзбекистон.Республикаси.Президентининг.2020.йил.2.март,.ПФ-5953. сонли.“2017-

2021.йилларда.Ўзбекистон.Республикасини.ривожлантиришнинг.бешта.устувор.йўналиши.бўйича.Ҳаракатлар.Стратегиясини.“Илм,.маърифат.ва.рақамли.иқтисодиётни.ривожланти-риш.йили”да.амалга.оширишга.оид.Давлат.дастури.тўғрисида”ги.Фармони

Page 52: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

529Июнь

17

ИННОВАЦИОН ФАОЛИЯТНИ ТАДБИРКОРЛИК СОХАСИДА ТАДБИҚ ҚИЛИНИШИ.

Камбарова Шахнозахон МирвахитовнаТДИУ ҳузуридаги ИТМ таянч докторанти

[email protected]+99897 727 1650

Ушбу мақолада тадбиркорлик сохасида инновациянинг йўлга қўйилиши, инновацион ғоя ва технологияларнинг жорий қилиш, янги техника ва технологиялардан фойдаланган хол-да рақобатбардош маҳсулот ишлаб чиқариш масалалари ёритилган.

Калит сўзлар: Инновация, новаторлик, инновацион ғоя, илғор технология, рақобатбардош маҳсулот, инновацион тадбиркорлик.

Жахон. цивилизацияси. тарихи. тасдиқлашича,. иқтисодиётни. ривожлантиришнинг. бош.кучи.бўлиб.тадбиркорлик.хизмат.қилади..Тадбиркор.хар.қандай.имкониятни.бой.бермас-дан,. ўз.манфаатида. ўзи. учун.иложи.борича.максимал.ютуқ.мақсадида,. хеч. қандай. тало-фотлардан.қўрқмай.ташаббусни.қўлга.олувчи,.кучли.ва.харакатчан.инсондир..А..Смитни.кўзга.кўринмас.қўл.қоидасига.биноан,.тадбиркор.хар.қандай.имкониятни.нафақат.ўзи.учун.балки.жамият.келажаги.учун.ишлатувчидир..Тадбиркор.бўлиш,.демак,.янги.ишни.амалга.ошириш.қарорини.қабул.қилишдир..

Тадбиркорлик,.истеъмолчиларни.турли.товар.ва.хизматлар.билан.таъминлаш.йўли.би-лан,.даромадни.оширишга.қаратилган.турли.фаолиятдир..Тадбиркорлик.фаолияти.доимий.равишда.ўз.мулкий.масъуллигидан,.ўз.қўрқув.ва.таваккаллигидан.келиб.чиқиб.юритила-диган. фаолият. хисобланади.. Хақиқий. тадбиркор. фақат. ўз. ғоясига. эга. бўлган. инсонлар-дир,.олимларни.фикрига.кўра,.дунёдаги.инсонларни.фақат.15-20..фоизигина.тадбиркордек.фикр.юритиш.ва.ҳаракат.қилиш.қобилиятига.эгадирлар..

Тадбиркорлик.тараққиёти.новаторликдадир,.яъни.эскини.ижодий.ёндашув.асосида.бу-зиб,. янгисини. ижод. этишдадир.. Таниқли. немис. иқтисодчиси.Д.А..Шумпетерни.фикрига.кўра,.технология.тараққиёти.иқтисодий.юксалишни.бошқаради,.новаторлик.яъни.доимий.ижодий.ёндашув.ва.яратувчанлик.ривожланишини.таъминлайди..Инноваторликни.амалга.оширувчиси. бўлиб. тадбиркор. хизмат. қилади,. молиявий.маблағлар. эса. уни. таъминотини.ташкил. этади.. Демак,. тадбиркорлик. ўз. мазмун. моҳиятига. кўра. ижодкорлик,. яратувчан-лик,.янгиликни.тадбиқ.этмоқлик,.ташаббускорлик.негизида.тадбиркорлик,.уддабуронлик,.интилувчанлик. ва. доимий. ривожланмоқликни. англатади.. Ушбу. жиҳатдан. тадбиркорлик.фаолияти. инновация. фаолиятидан. бошқа. нарса. эмасдир.. Ҳақиқий. тадбиркорлик. неги-зида. новаторлик,. янгиликни. киритиш,. ҳаётга. тадбиқ. этиш. йўли. билан. ривожланишни.таъминлаш. ётади.. Тадбиркорликни. инновацион. фаолиятсиз. тасаввур. қилиб. бўлмайди,.ушбу. жиҳатдан. тадбиркорлик. фаолияти. оддий. бизнесдан. фарқ. қилади.. Тадбиркорлик.тараққиёти. новаторликдан,. эркин. бозор. талабларини. билмоқликда,. уларни. истиқболини.ҳис. этмоқликда,. уларга. мос. товар. ва. хизматларни. етказмоқликда. ва. шу. йўл. билан. ўз.мақсадларига. эришмоқликдадир.. Фақат. инновацияларга. таянган. холда. тадбиркорликни.юритиш. тадбиркорлик. фаолияти. мақсадига. хос. бўлган. ютуқларни. ва. юқори. даромадни.таъминлайди.. Бунда. тадбиркорлик. фаолияти. эркин. рақобат. муҳитида. синмайди,. у. фаол.ривожланади,.тараққиётга.эришади,.юксалади.[1].

. Ўз. навбатида,. Ўзбекистон. Республикаси. Президенти. томонидан. 2018. йилни.Ўзбекистонда. “Фаол. тадбиркорлик,. инновацион. ғоялар. ва. технологияларни. қўллаб-қувватлаш. йили”. деб. . эълон. қилиниши. мамлакатимизнинг. инновацион. ривожланиши.йўлида.қўйилган.муҳим.қадам.бўлди.десак.муболаға.бўлмайди..Мамлакатда.ҳудудларнинг.ижтимоий-иқтисодий. салоҳиятини. ошириш. ҳамда. аҳоли. ҳаёт. даражаси. ва. фаровонли-гининг. барқарор. ўсишига. имкон. берувчи. фаол. тадбиркорликни. ҳар. томонлама. қўллаб-қувватлаш.ва.рағбатлантиришга,.инновацион.ғоя.ва.технологияларни.жорий.этишга,.фан.

Page 53: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

539Июнь

17

ва. инновацион. фаолият. жадал. ривожланиши. учун. зарур. шарт-шароитларни. яратишга.алоҳида. эътибор. қаратилмоқда.. Таҳлил. натижаларига. кўра. мамлакатда. фаол. тадбиркор-лик.ва.инновацион.фаолиятни.ривожлантириш.учун.шарт-шароитларни.янада.яхшилашга,..инновацион.ғоя.ва.технологияларни.жорий.этишга,.ишлаб.чиқаришга.иқтидорли.тадбир-корларни.жалб.қилиниши.ва.бошқа.масалалар.шулар.жумласидандир.[2].

Маълумки,.фаол.тадбиркорлик.деган.тушунчанинг.мазмунига.Президентимиз.2017.йил.22. декабрдаги.Олий.Мажлисга.Мурожаатномасида. алоҳида. изоҳ. бериб. ўтган. эди..Жум-ладан,.“Фаол.тадбиркорлик.бизнес.фаолиятини.инновацион,.яъни.замонавий.ёндашувлар,.илғор.технология.ва.бошқарув.усуллари.асосида.ташкил.этадиган.иқтисодий.йўналишдир”..

Инновацион.тадбиркорлик.–.бу.янгилик.яратиш.мақсадида.иқтисодиётдаги.хали.маълум.бўлмаган. ёки. кенг. тарқалмаган. омиллардан.фойдаланиш.ёки.уларни. анъанавий.омиллар.билан. янгича. тарзда. уйғунлаштириш. орқали. янгича. ёндашув. асосида. олиб. бориладиган.тадбиркорлик. фаолиятидир.. Инновацион. тадбиркорлик. тадбиркорларнинг. олдига. ўзига.хос.талаблар.қўяди,.уларнинг.доимий.равишда.ижод.қилиши.ва.изланиши,.янги.билимлар-ни.ўзлаштириши.ва.амалиётга.жорий.этиши,.янги.технологияларни.қидириши.ва.улардан.самарали.фойдаланишини.тақозо.этади.[3].

Шу.муносабат.билан,..мамлакат.иқтисодиёти.ривожланиши.ёки.хўжалик.фаолияти.са-марадорлиги. инновацион.фаолият. орқали. амалга. оширилади..Унда. янги. ғоялар.шаклла-нади,. ишлаб. чиқариш. эса. янги. техника. ва. технологиялар. билан. қуролланади,. натижада.рақобатдош.маҳсулотлар.яратилади.

Мамлакатимизда. 2017. йилда. 1083. та. корхона. ва. ташкилотлар. томонидан. 2216. турда-ги.технологик.инновация.жорий.этилган..Жорий.қилинган.технологик.инновацияларнинг.975. таси. яъни. 44. фоизи. кичик. корхона. ва. микрофирмалар. хиссасига. тўғри. келади.. Бу.кўрсаткичлардан.яққол.кўриниб.турибдики,.инновацияларни.жорий.қилишнинг.салмоқли.қисми.кичик.корхоналар.ҳисобига.тўғри.келади.[4]

Республикамизда.2016.йилда.жами.933.та.корхона.ва.ташкилотларда.инновациялар.жо-рий.қилинган.бўлиб,.уларнинг.асосий.қисми,.яъни.893.нафари.(жами.ташкилотларнинг.96.%.и).ўзларининг.фаолиятига.технологик.инновацияларни,.қолган.40.нафари.эса.маркетинг.ва.ташкилий.инновацияларни.жорий.қилинган.

2016 йилда ташкилотлар томонидан инновацияларни жорий қилиниши, %

Манба:. Ўзбекистон. Республикаси. давлат. статистика. қўмитаси. маълумотлари. асосида.муаллиф.томонидан.тузилган...

2016. йил. давомида. Ўзбекистон. Республикасида. тўққиз. юздан. ортиқ. ташкилотлар.томонидан. 2. мингга. яқин. инновациялар. жорий. қилинган.. Бунда. жорий. қилинган.инновацияларнинг. аксарияти,. яъни. 1816. таси. корхоналар. фаолиятига. янги,. самарали.технологияларни.жалб.қилиш.орқали.модернизация.қилишга.қаратилганлигини.кўришимиз.мумкин..Бу.эса.республикамизда.инновацияларни.тадбиқ.этиш.асосан.хориждан.машина.ва.ускуналарни.импорт.қилиш.ҳисобига.амалга.оширилаётганлигини.англатади.[5]

Хулоса. қилиб. айтишимиз. мумкинки,. тадбиркорлик. соҳасида. инновацион. фаолиятни.йўлга. қўйиш. ва. бундан. оқилона. фойдаланиш. мухим. вазифалардан. биридир.. Хар. бир.

Page 54: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

549Июнь

17

тадбиркор.ўз.устида.ишлаши,.янгиликка.интилиши,.хорижий.техника.ва.технологиялардан.фойдаланган.холда.иш.фаолиятини.юритиши.лозим..

Фойдаланилган.адабиётлар.рўйхати:1..http://hozir.org/reja-innovatsiya-tushunchasi-va-ularga.html.Инновация..тушунчаси.2.. ЎзА. -. Фаол. тадбиркорлик. ва. инновацион. фаолиятни. ривожлантириш. учун. шарт-

шароитларни.яратиш.бўйича.қўшимча.чора-тадбирлар.тўғрисида..27.03.2020.3..Ўзбекистон.Республикаси.Президенти.мурожаатномасига.асосланган.илмий.оммабоп.

қўлланма..2019.й.4.. Ўзбекистонда. инновацион. менежмент. стратегияларини. амалга. ошириш. тажрибаси.

илмий.амалий.конференция.материаллари..2018.й..106.б..5..Ўзбекистон.Республикаси.давлат.статистика.қўмитаси.маълумотлари..stat.uz

Page 55: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

559Июнь

17

РАҚАМЛИ МАРКЕТИНГ АФЗАЛЛИКЛАРИ

Маматкулова Нодира Махкамовна, катта ўқитувчи,e-mail: [email protected],

(+99890) 994-79-82, Тошкент архитектура-қурилиш институти

Аннотация:.Ушбу.мақолада.рақамли.маркетингнинг.мазмун-моҳияти.ва.афзалликлар-нинг.илмий-назарий.жиҳатлари.тадқиқ.қилинган.

Калит сўзлар:. рақамли.маркетинг,.рақамли.технологиялар,.рақамлашган.иқтисодиёт,.рақамли.платформалар,.рақамли.маҳсулотлар.ва.хизматлар,.технологик.инновациялар.

Рақамли. маркетинг. ўз. моҳиятига. кўра,. иқтисодиётнинг. асосан. рақамли. технология-лар. билан. ишлайдиган. ҳамда. бизнес. модели. рақамли. маҳсулотлар. ва. хизматларга. асос-ланган. компаниялардан. иборат. қисми. ҳисобланиб,. жами. истиқболли. рақамли. платфор-мали. хизматларга. эга. рақамли. сектордан. ташкил. топган.. Рақамли. маркетинг. кўламини.аниқлашда. вужудга. келувчи. қийинчиликлар. таҳлил. қилиниб,. рақамли. маркетингнинг.жаҳон.хўжалигидаги.улуши.тахминий.баҳоланади:.у.ҳозирги.пайтда.дунё.ЯИМнинг.тах-минан.5.фоизини.ташкил.этади.ва.жаҳон.меҳнат.бозорининг.3.фоизини.қамраб.олади.

“Рақамли.маркетинг”.атамаси.фақатгина.компьютер.технологиялари.ёрдамида.ахборот-ни.рақамлаштириш.туфайли.барча.иқтисодиёт.соҳаларининг.ҳозирги.вақтда.рўй.бераётган.ва.ҳали.тугалланмаган.трансформациясига.тааллуқлидир..

Роб.Клинг.ва.Роберта.Лемб.рақамли.маркетингнинг.тўртта.асосий.унсурларини.ажра-тиб.кўрсатадилар:

1.. Рақамли. маҳсулотлар. ва. хизматлар.. Бу. компонентга. рақамли. технологиялар. ёрда-мида. етказиб. бериладиган. маҳсулотлар,. шунингдек,. асосан. рақамли. кўринишда. етказиб.бериладиган.хизматлар.туркуми.(яъни,.онлайн.режимидаги.ахборот.сервислари,.дастурий.таъминотни.сотиш,.электрон.таълим.ва.ҳоказолар).киради.

2..Aралаш.рақамли.маҳсулотлар.ва.хизматлар..Ушбу.тоифага.моддий.товарларни.(кито-блар,. гуллар,.меҳмонхона.номерлари,.шунингдек,.йўлдош.сотувлар.ва.маркетинг).чакана.сотиш.киради.

3..Ахборот..технологияларга.қарам.товарларни.ишлаб.чиқариш.ёки.хизматлар..Мазкур.гуруҳнинг.тақдим.этилиши.ахборот.технологияларига.кескин.қарамликда.бўлган.хизмат-ларни. (жумладан,. . бухгалтерлик. хизматлари. ёки. мураккаб. техник. лойиҳалар),. ахборот.технологиялари.қўлланиши.ҳал.қилувчи.аҳамиятга.эга.бўлган.жараёнлардан.иборат.мод-дий. товарлар. ишлаб. чиқаришни. (рақамли. дастурий. бошқарувни. қўллаш. асосида.юқори.аниқликдаги.механик.ишлов. зарур. бўлган. ёки. компьютерлар. билан. бошқариладиган. ки-мёвий.заводларни).ўз.ичига.олади.

4..Рақамли.маркетингнинг.кўриб.чиқилаётган.учта.сегментига.хизмат.кўрсатувчи.ахбо-рот.технологиялари.саноат.сегменти..Бу.ерда.ахборот.технологиялари.сектори.маҳсулотлари.ва. хизматлари. ўрганилади.. Улар. эса. асосан. рақамли. маркетингнинг. юқорида. айтилган.учта.компонентига.хизмат.кўрсатишга.мўлжалланган..

Рақамли. маркетинг. бандликни. таъминлашга. кўмаклашади.. Бу. борадаги. ўсиш.кўрсаткичлари. рақамли. сектор. ривожланаётган. мамлакатларда. тахминан. 1. фоиз,. ривож-ланган.мамлакатларда.қарийб.4.фоиз.атрофида..Рақамли.маркетингда.меҳнат.унумдорлиги,.одатда,. умуман.иқтисодиёт. бўйича. олинган. кўрсаткичдан. бирмунча.юқоридир..Техноло-гик.инновацияларга.асосланган.рақамли.маркетинг.ривожланаётган.мамлакатларда.яққол.кўзга. ташланади.. Рақамли. маркетингни. ривожлантириш. стратегияси. . хусусий. бизнес.манфаатларига.жавоб. бериши,. ҳукумат. унинг. ўсишини. йўналтириб. туриши,. . фуқаролик.ҳамжамият.эса,.рақамли.маркетинг.ривожланишини.таҳлил.қилиб.бориши.керак.

Фойдаланилган.манбалар:1..https://ru.wikipedia.org2..https://elit-web.ru

Page 56: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

569Июнь

17

ЎЗБЕКИСТОНДА ПЕНСИЯ ЖАМҒАРМАСИНИ РИВОЖЛАНГАН МАМЛАКАТЛАР ЗАМОНАВИЙ ПЕНСИЯ ТИЗИМЛАРИ ТАЖРИБАСИ

АСОСИДА ИСЛОҲ ҚИЛИШ

М.М.НигматовЎзбекистон Республикаси

Банк-молия академияси тингловчиси Телефон:+998(90) 162 55 58

[email protected]

Анотация:.Мамлакатимиз. пенсия. таъминоти. тизимини. такомиллаштириш,. ривожлан-ган. мамлакатлар. замонавий. пенсия. таъминоти. тизимлари. босиб. ўтган. йуллари,. уларда.амалга.оширилган.ислоҳотларни.ўрганиш.ва.ушбу.тажрибалар.асосида.пенсия.таъминоти.тизимимизда.институционал.ўзгаришларни.амалга.ошириш.ҳозирги.кундаги.долзарб.ма-салалардан.бири.бўлиб.қолмоқда..Ушбу.тезисда.замонавий.пенсия.тизимлари.тажрибала-рини.мамлакатимиз. пенсия. тизимига. қай. тартибда. қўллаш,. янги.пенсия.институтларини.яратиш.имкониятлари.кўриб.чиқилган.

Калит сўзлар: пенсия. тизими,. институционализация,. тaқсимлaнувчи. пенсия,. хусусий.пенсия.фoнди,.ижтимоий.институт,.пенсия.таъминоти.

Мамлакатда. пенсия. тизими. соҳасининг. самарадорлик. даражаси,. нафақат. ижтимоий.таъминотга.муҳтож.фуқароларнинг.фаровонлиги.даражасини.билдиради,.шу.билан.бирга.жамиятнинг.қай.даражада.ривожланганлигини.хам.намоён.қилади.

Мамлакатимизда. кучли. ва. самарали. пенсия. таъминоти. тизимини. шакллантирилиши.бу. борада. қатор. муаммоларни. бартараф. қилиш. имконини. беради.. Ўзбекистонда. пенсия.муассасаларини. шаклланиш. жараёнларини. ўрганиш. ва. шу. билан. бирга. замонавий. пен-сия.тизимлари.тажрибаларини.мамлакатимиз.пенсия.тизимига.қай.тартибда.қўллаш,.янги.пенсия. институтларини. яратиш. имкониятларини. ўрганиш. бугинги. куннинг. энг. долзарб.муаммоларидан.бири.ҳисобланади.

Ҳозирги. вақтда.дунёда.кучли.ижтимоий. сиёсат. олиб.борилаётган.барча.давлатлар. са-марали. миллий. пенсия. моделларини. изламоқда.. Турли. мамлакатларда. пенсия. институт-ларини. ўзгартириш. зарурияти. шу. давлатдаги. демографик. ва. макроиқтисодий. омиллар.сабаблидир.

Сўнгги.йилларда.дунёнинг.кўплаб.мамлакатларида.пенсия.тизимидаги.ислоҳотлар,.энг.аввало,. демографик. омиллар,. жумладан,. аҳоли. сони,. аҳолининг. ёш. жиҳатдан. таркибий.тузилиши,. демографик. ва. пенсия. юки. коэффициентлари,. туғилиш. ва. ўлиш. даражаси,.пенсионерлар.сони,.аҳолининг.ўртача.умр.кўриш.давомийлиги.шунингдек,.мамлакатнинг.ижтимоий-иқтисодий.ҳолатидан.келиб.чиқиб.амалга.оширилмоқда.

Халқаро.меҳнат.ташкилотининг.тадқиқотига.асосан,.2010-2016.йилларда.169.та.мамла-катда.бир.қатор.муҳим.йўналишларда.пенсия.таъминоти.ислоҳотлари.амалга.оширилган..Эътибoрли.жиҳaти.шундaки,.ислoҳoтлaрнинг.aсoсий.қисми.яъни.72.ҳoлaтдa.пенсия.ёшини.oширишгa.қaрaтилгaн.

Пенсионерлар.улушининг.кўпайиши.пенсия.тизимларига.юкни.оширади,.ИҲТТ.мамла-катлари.томонидан.амалга.оширилган.ислоҳотлар.асосан.пенсия.харажатларини.камайти-ришга.йўналтирилган.чора-тадбирлардан.иборат.бўлиб.қолмоқда.

Масалан,. Чехия. ва. Финляндия. индексацияни. пасайтирди,. Франсия. унинг. тартибини.ўзгартирди,.Греция.ва.Белгия.уни.музлатиб.қўйди..2017.йилдан.бери.Словакия.индекса-цияни.инфляция.билан.боғлади.(илгари.инфляция.даражаси.ва.иш.ҳақининг.ўсиш.суръати.билан),.худди.шу.қоидалар.Швеция,.Финляндия,.Португалия.ва.Германияда.қўлланилади..Туркияда.индексация.ялпи.ички.маҳсулотнинг.суръатига.боғлиқ..Люксембург.пенсия.да-ромадлари.харажатлардан.ошган.тақдирдагина.пенсияларни.индексация.қилади.

Шу.билан.бирга.пенсия.ёши.оммавий.равишда.оширилди..Буни.34.та.ИҲТТ.мамлакат-ларидан.30.таси.амалга.оширди. (2015.йилда;.2016.йилда.Латвия.ИҲТТнинг.35-аъзосига.

Page 57: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

579Июнь

17

айланди):.Чехияда. 2014.йилда.иш.бошлаган. 20. ёшли.фуқаролар. 64. ёшдан.олдин.пенси-яга.чиқа.олмайди,.Ирландия.ва.Буюк.Британия.эса.-.68.ёшда..Ўтган.асрнинг.90-йиллари.ўрталарида.пенсия.ёши.эркаклар.учун.60.ёш.ва.аёллар.учун.55.ёшни.ташкил.этган.ўтиш.даври.иқтисодиёти.мамлакатларда.ҳозир.ўртача.65.ва.63.ёшни.ташкил.этади..

2014-2015. йиллар. ичида. Канада,. Белгия,. Испания. пенсия. ёшини. босқичма-босқич.ошириб. 67. ёшга. етказди,. Германия. бу. пайтда. пенсия. ёши. йилига. бир. ойдан. 65. ёшдан.67.ёшга.еткунгача.кўтарилишини.эълон.қилди,.Нидерландияда.бу.кўрсаткич.2021.йилда,.Австралияда.эса.2023.йилда.67.ёшга.етади..Венгрия.пенсия.ёшни.62.ёшдан.65.ёшга.узай-тирди,.Португалияда. эса. пенсия. ёшини. 65. дан. 66. ёшга. кўтариш.мамлакатда. умр. кўриш.давомийлиги.ошса. амалга. оширилиши. эълон. қилинди..Словенияда.пенсия. ёши. энг.паст.кўрсаткичлардан.бири.-.58.ёш.-.бу.40.йил.давомида.бадалларни.тўлаганлар.учун.60.ёшга,.камроқ.вақт.бўлса.-.65.ёшга.кўтарилади.

Охирги. икки. йилда. ИҲТТ. давлатлари. пенсия. тизимларидаги. ислоҳотлар. иқтисодий.вазиятнинг. яхшиланиши. ва. баъзи. мамлакатларда. илгари. қабул. қилинган. чора-тадбир-ларни. амалга. ошира. олмаганликлари. сабабли. сиёсий. босимнинг. кучайиши. натижасида.камая. бошлади.. Сўнгги. икки. йил. ичида. кўплаб. пенсия. ислоҳотлари. пенсия. таъминоти.учун.ёшга.оид.талабларни.енгиллаштиришга,.пенсия.тўловларини,.шу.жумладан.биринчи.даражали. пенсияларни. кўпайтиришга,. пенсия. таъминотини. кенгайтиришга. ёки. шахсий.жамғармаларни.рағбатлантиришга.қаратилган.

Сўнги. икки. йил. ичида. ИҲТТ. мамлакатларидаги. пенсия. сиёсатини. . ислоҳ. қилиш.йўналишлари:

• пенсия. ёшини.ошириш.чекланди. ва. эрта. пенсия. олиш.имкониятларини. кенгайти-ришди.(Италия,.Нидерландия.ва.Словакия);

• пенсия.ёши.оширилди.(Эстония);• меҳнатни.рағбатлантириш.кучайтирилди.(Белгия,.Канада.ва.Дания);• биринчи.даражали.пенсия.таъминоти.қамрови.кенгайтирилди. (Австрия,.Франция,.

Италия,.Мексика.ва.Словения);• кам.таъминланганлар.учун.бадаллар.камайтирилди.ва.пенсиялар.оширилди.(Герма-

ния);• демографик.ўзгаришлар.даврида.пенсия.ва.нафақаларини.ошириш.тўхтатилди.(Ис-

пания);• давлат. пенсия. таъминотини. хусусий. сектор. имтиёзларига. кўпроқ.мослаштирилди.

(Норвегия);• бадал.ставкалари.ўзгартирилди.(Венгрия,.Исландия.ва.Литва).ёки.бадаллар.тўлаш.

бўйича.имкониятлар.кўпайтирилди.(Янги.Зеландия);• пенсиялар.учун.мажбурий.бадаллар.қамрови.оширилди.(Чили);• пенсионерлар.учун.солиқ.тартибини.ўзгартирилди.(Швеция).Юқоридагилардан.келиб.чиқиб.шуни.айтиш.лозимки.пенсия.тизимларини.ислоҳ.қилиш,.

кекса.инсонларни.ижтимоий.химоя.қилиш.бутун.дунё.мамлакатларини.бирламчи.галдаги.вазифаларидан.бўлиб.қолмоқда.ва.бу.вазифа.мамлакатимизнинг.пенсия.таъминоти.тизими.олдида. энг. асосий. вазифалардан. биридир.. Шундай. экан. малакатимизда. пенсия. таъми-ноти. тизимида. ислоҳотлар. ўтказиш. ва. бу. келажакда. ижтимоий. химояга. муҳтож. қатлам.ҳисобланган.ёши.улуғ.инсонларнинг.муносиб.таъминланишига.замин.яратмоғи.лозим.

Фойдаланилган.адабиётлар.рўйхати:1..Ш.З.Давронов..Ўзбекистонда.давлат.пенсия.таъминоти.тизимини.такомиллаштириш..

Тошкент:.20192..Пудовкин.А.В. Мировой.опыт.формирования.пенсионных.систем.и.возможности.его.

использования.в России..Москва:.20173..Pensions.at.a.Glance.(2017).oecD.and.G20.indicators.20174..Pensions.at.a.Glance.(2017).oecD.and.G20.indicators.2019

Page 58: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

589Июнь

17

КЎП ОМИЛЛИ РЕГРЕССИОН ТАҲЛИЛ УСУЛИДАН ҲУДУДЛАРНИНГ ИЖТИМОИЙ-ИҚТИСОДИЙ РИВОЖЛАНИШИНИ БАҲОЛАШДА

ФОЙДАЛАНИШ

Ҳуррият Худойқулова Бердиевна,Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика

қўмитаси бош мутахассиси,ТДИУ мустақил изланувчиси(PhD)

[email protected]

Аннотация..Ушбу.таҳлилий.материалда.ҳудудларнинг.кўп.сонли.ижтимоий-иқтисодий.ривожланиш.кўрсаткичлари.орасидаги.ўзаро.боғланишларни.статистик.жиҳатдан.моҳиятли.моделини. аниқлаш. учун. кўп. омилли. регрессион. таҳлилнинг. босқичли. амалга. ошириш.усули.афзалликлари.ёритиб.берилган.

Калит сўзлар:.ижтимоий. -.иқтисодий.ривожланиш,.мультиколлинеарлик,.кўп.омилли.регрессион.таҳлил

Ҳудудларнинг. ижтимоий. -. иқтисодий. ривожланиш. ҳолати. бўйича. кўплаб. кўрсаткичлар.мавжуд. бўлиб,. уларни. алоҳида. таҳлил. қилиш. ҳудудларнинг. ривожланиш. имкониятини.тез. ва. оптимал. баҳолаш. учун. муносиб. усул. ҳисобланмайди.. Чунки. кўплаб. кўрсаткичлар.бўйича. йўналишни. аниқлаш. мураккаб. ва. таҳлилнинг. аниқлик. даражаси. паст. бўлади.. Бундан.ташқари,.алоҳида.кўрсаткичлар.бўйича.таҳлил.қилиш.натижаларида.ўзаро.муносабат-лар.ва.боғликликлар.ифодаланмайди..Қисқача.қилиб.айтганда,.бир.қатор.кўрсаткичлар.алоҳида.таҳлил.қилинган.ҳолда,.ҳақиқатнинг.интеграциялашган.ва.яққол.ифодасини.бермайди..

Кўп. сонли. ҳудудларнинг. ижтимоий-иқтисодий. ривожланиш. кўрсаткичлари. орасидаги.ўзаро. боғланишларни. статистик. ўрганиш. учун. корреляцион-регрессион. таҳлиллардан.фойдаланиш. жараёнида. эса. бир. неча. жиддий. муаммолар. юзага. келади.. Шулардан. энг.аҳамиятлиси,.ўрганилаётган.объектнинг.илмий.асосланган.ва.статистик.жиҳатдан.моҳиятли.моделини.тузиш.имконини.бермайдиган.мультиколлинеарлик.муаммосидир..

Кўрсаткичлар. сони. кўп,. шу. билан. биргаликда. уларни. ўзаро. боғлиқликда. ўрганиш.масалаларида. (мисол. учун,. ҳудудларнинг. ижтимоий-иқтисодий. ривожланиш. ҳолатини.таҳлил.қилишда).мультиколлинеарлик.муаммосини.бартараф.этиш.айниқса.қийин.кечади.

1-расм. Кўп омилли регрессион таҳлилнинг босқичли амалга ошириш кетма-кетлиги

Page 59: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

599Июнь

17

Юқоридаги.муаммоларни.ҳисобга.олган.ҳолда,.ҳудудларнинг.ижтимоий-иқтисодий.ри-вожланиш.кўрсаткичлари.орасидаги.ўзаро.боғланишларни.статистик.ўрганиш.учун.корре-ляцион-регрессион.таҳлиллардан.фойдаланишни.босқичли.амалга.ошириш.усули.таклиф.этилади..Шуни.таъкидлаш.жоизки,.бу.ҳолатда.омил.ва.натижавий.кўрсаткичлар.тушунча-си.нисбий.ҳисобланади,. яъни.таҳлил.масалаларидан.келиб.чиқиб,.бу.кўрсаткичлар.омил.ёки.натижавий.кўрсаткич.сифатида.намоён.бўлади.

Бунинг. учун. дастлаб,. ўрганилаётган. объектнинг(. Ҳудудларнинг. ижтимоий-иқтисодий.ривожланиши).энг.муҳим.кўрсаткичларидан.бири.натижавий.омил.сифатида.ўрганилади,.унга. энг.юқори.таъсир.этувчи.коллинеар.бўлмаган.омиллар.аниқланади;.кўп.омилли.ре-грессия. моделидан. фойдаланилган. ҳолда,. омилларнинг. натижавий. омил. билан. адекват.функционал.боғлиқлиги.аниқланади.

Кейинги. босқичда,. моделдаги. натижавий. омилга. таъсир. этувчи. омилларнинг. алоҳида.таъсир. этувчи.коллинеар.бўлмаган.омиллар. субгуруҳлари.аниқланади.ва. адекват.регрес-сия.тенгламалари.тузилади.ва.ҳокозо(1-расм).

ХулосаКўп. омилли. регрессион. таҳлилнинг. босқичли. амалга. оширишнинг. афзалликлари.

қуйидагича:. Таҳлилнинг. кенгроқ. ва. аниқроқ. бўлиши;.Мултиколленеарлик. мавжуд. эмас-лиги;. Моделнинг. ишончлиги. ва. адекватлилиги;. Кўрсаткичлар. орасида. ўзвий. муносабат.мавжудлиги.

Фойдаланилган.адабиётлар:1.. Jamal. i.Daoud. (2017). Multicollinearity. and. regression. analysis,. Journal. of.

Physics:conference.series2.. Johnson,.A..r..and.W..D..Wichern,.1992,.Applied Multivariate Statistical Analysis,.3rd.

ed.,.new.York,.Upper.saddle.river:.Prentice.hall3.. Lampertné.Akócsi.ildikó,.Measuring.the.relationship.between.human.capital.and.competi-

tiveness.in.the.regions.of.visegrad-countries,.theses.of.doctoral.(PhD).dissertation,.Gödöllő,.2013,.28

4.. seber,.G.A.f,.Linear.regression.analysis,.hoboken,.n.J.:.Wiley-interscience,.2003,.557p

Page 60: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

609Июнь

17

СИФАТНИ БОШҚАРИШНИНГ AҚШ ТАЖРИБАСИ

Шамсутдинов Хусан Шербутаевич, ассистент, +998 97 4247407,

Тошкент архитектура-қурилиш институти

Аннотация:.Ушбу.мақолада.сифатни.бошқариш.эволюциясининг.АҚШ.тажрибаси.ил-мий-назарий.жиҳатлари.тадқиқ.қилинган.

Калит сўзлар:.Ҳунармандчилик,.ишлаб.чиқариш,.фабрика,.сифат,.меҳнат.унумдорлиги,.маҳсулот.рақобатбардошлиги,.ишчиларни.мотивациялаш.

.ХiХ.аср.бошларида.Aмерикада.саноат.инқилоби.ҳунармандчиликка.нуқта.қўйди..Ил-гари.ҳунарманд.ишлаб.чиқаришни.бошидан.охиригача.назорат.қилар.эди..У.сифатни.тек-ширган,.хомашёни.сотиб.олган,.савдо.қилган.ва.бошқарув.функцияларини.бажарган..Бун-дан.ташқари,.тайёр.маҳсулотни.ҳам.назорат.қилган..ХiХ.асрда.серияли.ишлаб.чиқаришга.ўтиш.натижасида.янги.турдаги.ишчига.эҳтиёж.пайдо.бўлди..Фабрикаларда.доимий.такрор-ланувчи.операцияларнинг.муайян.кетма-кетлигини.бажарадиган.ишчиларга.зарурат.юзага.келган.. Бундай. ишчилардан. юқори. тайёргарлик. даражаси. ва. касбий. кўникмалар. талаб.қилинмаган.. Бошқариш. услуби. ишчининг.жиҳозлар,. иш. кўникмаларига. эга. бўлмаслиги,.мулоқот.қилишга.интилмаслиги.ва.меҳнатга.қизиқмаслигига.асосланган.эди..Бу.эса.ишчи-лар.ва.раҳбарлар.жамоаси.ўртасида.келишмовчиликларни.келтириб.чиқарган..Ишчи.фақат.ўзига.берилган.буйруқларни.бажарган..Aгар.у.ёмон.ишчи.бўлса,.уни.ишдан.бўшатишган.

ХiХ. асрда. Aмериканинг. етакчи. компанияларида. сифатга. истеъмолчиларнинг.эҳтиёжларини. қондириш. йўли. эмас,. балки. ишлаб. чиқариш. харажатларини. камайтириш.воситаси. сифатида. қаралган. ва. бу. иш. бермагач.AҚШ. фирмаларининг. бошқарувчилари.Aмерика.маҳсулотларининг.сифатини.ошириш.зарурлигини.англаб.етдилар..Бунинг.учун.қуйидагиларни. ривожлантиришга. қарор. қилинган:. 1)ишчиларни. мотивациялаш;. 2)сифат.тўгараклари;.3)статистик.назорат.қилиш.усуллари;.4)..хизматчилар.ва.бошқарувчиларнинг.тафаккурини.юксалтириш;.5)сифат.харажатларини.ҳисобга.олиш;.6)сифатни.ошириш.да-стурлари;.7).моддий.рағбатлантириш.

AҚШда. ХiХ. аср. 80-йилларнинг. бошида. сифатни. бошқариш. сифатни. режалаштириш.билан. биргаликда. олиб. борилди.. Бу. сифат. хизматининг.муҳим.ютуғи. бўлди.. Бунда. иш-лаб.чиқаришнинг.ички.истеъмолчисига.етарли.даражада.эътибор.берилмаган.-.фирманинг.ички.эҳтиёжларини.ҳисобга.олмаган.ҳолда.сифатни.ошириш.режалари.тузилган..

AҚШ.Конгресси.маҳсулотнинг.сифатини.ошириш.соҳасида.эришилган.алоҳида.ютуқлар.учун.Малколм. Болдридж. номли.миллий.мукофотни. таъсис. этади.. Бу. мукофот. ҳар. йили.учта.энг.яхши.фирмага.топширилади..Умумжаҳон.сифат.куни.деб.белгиланган.ноябрнинг.иккинчи.қисмида.AҚШ.Президенти.мукофотни.тақдим.қилади...

Сифат.соҳасида.Aмерика.тажрибасини.таҳлил.қилган.ҳолда.унинг.қуйидаги.ўзига.хос.хусусиятларини.айтиб.ўтиш.мумкин:..

• математик.статистика.усуллари.орқали.маҳсулот.ишлаб.чиқариш.сифатини.қаттиқ.назорат.қилиш;..

• миқдор.ва.сифат.кўрсаткичлари.бўйича.ишлаб.чиқаришни.режалаштириш.жараёни-га.эътибор.бериш,.режалар.бажарилишининг.маъмурий.назорати;

• фирмани.бошқаришни.такомиллаштириш.Маҳсулотнинг.сифатини.мунтазам.оширишга.қаратилган.чоралар.AҚШнинг..Япониядан.

катта.фарқлар.билан.ортда.қолишини.бартараф.этди..Бу,.ўз.навбатида,.ягона,.глобал.бозорга.айланаётган.жаҳон.бозорида.рақобат.курашини.кучайтириб.юборди...

Фойдаланилган.манбалар:1..https://helpiks.org2..https://www.docsity.com

Page 61: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

619Июнь

17

ЎЗБЕКИСТОНДА ҲАЁТ СУҒУРТАСИ ВА УНИ РИВОЖЛАНТИРИШ МАСАЛАЛАРИ

Шеннаев Хўжаёр МусурмановичТошкент молия институти доценти,

иқтисод фанлари номзодиТелефон: +998 (90) 996 16 37

[email protected]

Аннотация..Ушбу.тезисда.ҳаёт.суғуртаси.ва.уни.мамлакатимизда.ривожланиш.жараёни.тадқиқ.этилган..Ҳаёт.суғуртаси.тушунчасига.илмий.жамоатчилик.томонидан.билдирилган.фикр-мулоҳазалар. таҳлил. этилган,.шунингдек,. мамлакатимизда. ҳаёт. суғуртасини. амалга.ошириш.билан. боғлиқ. статистик.маълумотлар. ўрганилган..Ўзбекистонда. ҳаётни. суғурта.қилишни. амалга. оширишда. муаммо. бўлиб. турган. масалалар. ва. уларнинг. ечими. бўйича.таклифлар.келтирилган.

Калит сўзлар.. Суғурта,. ҳаёт. суғуртаси,. суғурта. ташкилотлари,. суғурта. хизматлари,.умумий. суғурта,. суғурта. класслари,. суғурта.шартномаси,. суғурта.маҳсулоти,. зарарлилик.кўрсаткичи,.суғурта.турлари,.суғурта.полиси,.суғурта.қилдирувчилар,.суғурта.ҳимояси.

Ўзбекистон. Республикасининг. ижтимоий-иқтисодий. ҳаётида. рўй. бераётган. туб.ўзгаришлар. мамлакат. молия. сектори,. унинг. ажралмас. қисми. бўлган. суғурта. соҳаси.тараққиётига. катта. таъсир. кўрсатмоқда.. Республика. иқтисодиётини. модернизациялаш.ва. ислоҳ. қилиш,. макроиқтисодий. барқарорликни. таъминлаш,. аҳоли. даромадларини.ошириш. йўлида. эришилган. ютуқлар,. шубҳасиз,. суғурта. соҳасини. жадал. ривожлани-ши.учун.қулай.шарт-шароитлар.яратмоқда..Ўзбекистон.Республикаси.Президентининг.2019.йил. 2. августдаги. “Ўзбекистон.Республикасининг. суғурта. бозорини.ислоҳ. қилиш.ва. унинг. жадал. ривожланишини. таъминлаш. чора-тадбирлари. тўғрисида”ги. ПҚ-4412-сон. қарорида. қайд. этилган. қуйидаги. жумлалар. фикримизни. яққол. тасдиқлайди:. “Ре-спубликада. молия. бозорини. янада. ривожлантириш,. аҳолини. сифатли. молиявий. хиз-матлар.билан.қамраб.олиш.кўламини.кенгайтириш,.суғурта.ташкилотлари.фаолиятини.қўллаб-қувватлаш,.шунингдек,.ушбу.соҳада.истеъмолчиларнинг.ҳуқуқлари.ва.қонуний.манфаатларини.ҳимоя.қилиш.учун.қулай.шарт-шароитлар.яратиш.чора-тадбирлари.из-чил.амалга.оширилмоқда”.

Ўтган.асрнинг.90-йилларидан.бошлаб.суғурта.соҳасини.ислоҳ.қилиниши,тармоқда.мав-жуд.бўлган.давлат.монополиясига.барҳам.берилиши.ва.соҳада.рақобат.муҳитининг.шак-лланиши.республикада.бозор.муносабатларига.асосланган.суғурта.хизматларини.кўрсатиш.учун. тамал. тошини. қўйди.. Давлат. суғурта. ташкилотларига. рақобатбардош. хусусий. сек-торда.мустақил.суғурта.компаниялари.вужудга.кела.бошлади.

Шуни. алоҳида. таъкидлаш. лозимки,. мамлакатимизда. 2002. йилга. қадар. суғурта.ташкилотларининг. фаолияти. кўп. қиррали. йўналишга. эга. бўлиб,. бир. пайтнинг. ўзида.умумий. ва. ҳаётни. суғурта. қилиш. билан. шуғулланган.. Ҳолбуки,. 1752. йилда. АҚШ.Президенти. Бенжамин. Франклинҳаётни. суғурталашга. ихтисослашган. “Philadelphia.contributionship”компаниясига.асос.солган..1820.йилда.АҚШда.17.та.ҳаётни.суғурталовчи.компаниялар. фаолият. кўрсатган.1979. йил. 5. мартда. қабул. қилинган. Европа. Кенгаши-нинг. (ҳозирги. номи-. Европа. Иттифоқи). “Тўғридан. тўғри. ҳаётни. суғурталаш. бўйича.фаолиятни. ташкил. этиш. ва. амалга. оширишда. қонунчилик,. норматив. ва. маъмурий.ҳужжатларни. мувофиқлаштириш. тўғрисида”ги. ЕЕС/79/267-сон. директивасида. Европа.Кенгашига. аъзо.давлатлар.худудида.бир.вақтнинг.ўзида.ҳаёт. суғуртаси. (Life. insurance).ва.ҳаёт.суғуртасидан.бошқа.суғуртани.(non-Life.insurance).амалга.ошириш.бўйича.тур-ли. норматив. ҳужжатлар. ва. амалиёт. қўлланилиши. ҳамда. янгидан. ташкил. этилаётган.суғурта.ташкилотлари.бир.пайтнинг.ўзида.суғуртанинг.иккала.тармоғи.(ҳаёт.суғуртаси.

Page 62: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

629Июнь

17

ва. ҳаёт. суғуртасидан. бошқа. суғурта. турлари-таъкид. бизники)да. фаолият. кўрсатиши.таъқиқланиши.кўрсатиб.ўтилган..

Фақат,.2002.йилга.келиб,.аниқроқ.қилиб.айтганда,.2002.йил..5.апрелда.“Суғурта.фаолияти.тўғрисида”ги.358-ii-сон.Қонунининг.қабул.қилиниши.муносабати.билан.суғурта.қуйидаги..иккита.йирик.тармоққа.ажратилди.

ҳаётни. суғурта. қилиш. (жисмоний. шахсларнинг. ҳаёти,. соғлиғи,. меҳнат. қобилияти.ва. пул. таъминоти. билан. боғлиқ.манфаатларини. суғурта. қилиш,. бунда.шартнома. бўйича.суғуртанинг.энг.кам.муддати.бир.йилни.ташкил.этади.ҳамда.суғурта.пулларининг.суғурта.шартномасида. кўрсатиб. ўтилган. оширилган. фоизни. ўз. ичига. олувчи. бир. марталик. ёки.даврий.тўловларини.(аннуитетларни).қамраб.олади);

умумий.суғурта.(шахсий,.мулкий.суғурта,.жавобгарликни.суғурта.қилиш.ҳамда.ҳаётни.суғурта.қилиш.соҳасига.тааллуқли.бўлмаган.бошқа.суғурта.турлари).

Ўзбекистон. Республикасининг. Фуқаролик. кодексида. ҳаётни. суғурта. қилиш. алоҳида.тармоқ.сифатида.келтирилмаган..Кодексда.ҳаётни.суғурта.қилиш.тармоғи.шахсий.суғурта.таркибига.киритилган.

Баъзи. манбаларда. ҳаётни. суғурта. қилиш. деганда,. суғурталанган. шахсларнинг. ҳаёти.ва. ўлими. билан. боғлиқ. мулкий. манфаатларини. ҳимоялашни. назарда. тутувчи. суғурта.тушунилади,. деб. қайд. этилган.. Одатда,. ҳаётни. суғурта. қилиш. турлари. узоқ. муддатга.мўлжалланган.суғурта.турлари.ҳисобланади..Дунёнинг.тараққий.этган.давлатларида.ҳаётни.суғурта. қилиш. бозори. умумий. суғурта. хизматлари. бозорига. қараганда. юксак. даражада.ривожланган.. 2014.йилда.чоп. этилган. “Суғурта.иши”.ўқув.қўлланмасида.ҳаёт. суғуртаси.шахсий.суғуртанинг.кичик.тармоғи.сифатида.қаралган..

Афсуски,.мамлакатимиз.илмий.доиралари.томонидан.ҳаётни.суғурта.қилиш.тармоғининг.чуқур.ўрганилмаганлиги.бу.борада.илмий.ёндашувлар.таҳлилини.талаб.даражасида.амалга.ошириш.имконини.бермайди..

Мамлакатимизда. ҳаёт. суғуртасининг. ривожланишида. Ўзбекистон. Республикаси.Вазирлар. Маҳкамасининг. 2002. йил. 27. ноябрдаги. “Суғурта. хизматлари. бозорини. янада.ривожлантириш.чора-тадбирлари.тўғрисида”ги.413-сон.қарорининг.аҳамияти.катта..Чунки,.ушбу.қарор.билан.умумий.суғурта.ва.ҳаёт.суғуртасида.фаолият.кўрсатишга.ихтисослашган.суғурта. ташкилотлари. учун. суғурта. класслари. ҳамда. улар. фаолиятини. лицензиялаш.тартиби. тасдиқланган.. Ушбу. қарорга. мувофиқ. тасдиқланган. “Суғурта. фаолияти.классификатори”нинг.ҳаётни.суғурта.қилиш.тармоғи.жами.тўртта.классдан.иборат.бўлиб,.бугунги.кунда.Ўзбекистонда.фаолият.юритаётган.ҳаётни.суғурта.қилишга.ихтисослашган.барча.суғурталовчилар.мазкур.суғурта.класслари.доирасида.аҳолига.суғурта.хизматларини.кўрсатиб.келмоқда.

2020.йилнинг.10.январь.ҳолатига.мамлакатимизда.жами.36.та.суғурта.компанияси.фаолият.кўрсатган. бўлиб,. уларнинг. 8. таси. (22,2%). ҳаётни. суғурталашга. ихтисослашган.. Ҳаётни.суғурталовчи.компанияларнинг.6.таси.сўнги.уч.йилда.ташкил.этилганлиги.мамлакатимизда.суғуртанинг. ушбу. тармоғига. қизиқиш. катта. эканлигини. кўрсатиши. билан. бир. қаторда.рақобат.муҳитини.кенгайишига.хизмат.қилади.

Ўзбекистон.Республикаси.Молия.вазирлигининг.маълумотларига.кўра,.2019.йил.якунлари.бўйича. барча. суғурта. компаниялари. томонидан. 2. 313,9. млрд.сўм. миқдорида. суғурта.мукофотлари.келиб.тушган..Келиб.тушган.суғурта.мукофотларининг.586,4.млрд.сўми.ёки.республика.бўйича.келиб.тушган.суғурта.мукофотларининг.25,3.фоизи.ҳаётни.суғурталовчи.компаниялар.улушига.тўғри.келади..Эътиборли.жиҳати.шундаки,.мамлакатимизда.ҳаётни.суғурта.қилиш.бўйича.тўпланган.жами.суғурта.мукофотларининг.214,4.млрд.сўми.ёки36,6.фоизи.“new.Life.insurance”суғурта.компанияси.ҳиссасига.тўғри.келган..

Ҳаётни. суғурта. қилишга. оид. мавжуд. статистик. маълумотларнинг. таҳлили. 2019.йил. якунлари. бўйича. суғуртанинг. мазкур. тармоғида. фаолият. кўрсатаётган. барча.суғурта.компаниялари.томонидан.529,4.млрд.сўм.миқдорида.суғурта.тўловлари.амалга.оширилган.. Бу. ерда. ҳаётни. суғурталашга. ихтисослашган. суғурта. компанияларининг.2019.йил.бўйича.зарарлилик.кўрсаткичи.90,3.фоизни.ташкил.этган..Қизиғи.шундаки,.

Page 63: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

639Июнь

17

зарарлилик. кўрсаткичи. умумий. суғурта. тармоғида. фаолият. кўрсатаётган. суғурта.компанияларида. ўртача. 35,3. фоизни. ташкил. этган.. Зарарлилик. кўрсаткичи. бўйича.бундай. катта. фарқнинг. юзага. келишига. асосий. сабаб. ҳаётни. суғурта. қилишга.ихтисослашган.компаниялар.томонидан.суғурта.маҳсулоти.истеъмолчиларига.тақдим.этиладиган. асосий. суғурта. маҳсулоти. –. жамғариб. борувчи. ҳаётни. суғурта. қилиш.бўйича. жисмоний. шахслар. томонидан. тўланган. суғурта. мукофотларининг. даромад.солиғидан.озод.этилганлигидир..К.Абдурахимовнинг.фикрича,.ислоҳотларнинг.амалга.оширилиши,. масалан,. узоқ. муддатли. ҳаёт. суғуртаси. бўйича. солиқ. имтиёзларининг.берилиши.натижасида.суғурта.қилдирувчилар.суғурта.ҳимояси.билан.таъминланиши.билан.бир.қаторда.жисмоний.шахслар.даромадини.солиққа.тортишдан.иқтисод.қилинган.пул.маблағлари.ҳисобига.қўшимча.пул.жамғармаларини.шакллантириш.имкониятига.эга.бўлдилар.

Шу.билан.бирга,.Ўзбекистонда.ҳаётни.суғурта.қилиш.секторини.тадқиқ.этиш.натижалари.мамлакатимизда. ушбу. суғурта. турларини. ривожлантиришга. тўсқинлиқ. қилаётган. айрим.муаммолар.мавжудлигини.кўрсатди.

Биринчидан,. ҳаётни. суғурта. қилиш. турларининг. фойдали. ва. афзаллик. тарафлари.хусусида.аксарият.фуқаролар.яхши.хабардор.эмас,.яъни.суғурта.саводхонлиги.паст;

Иккинчидан,.ҳаётни.суғурта.қилишга.ихтисослашган.суғурта.компаниялари.тўғрисидаги.маълумотлар. оммавий. ахборот. воситалари,. ижтимоий. тармоқларда. етарли. даражада.ёритилмайди;

Учинчидан,. ҳаётни. суғурта. қилиш,. асосан,. узоқ. муддатга. мўлжалланганлиги. боис.аҳолининг.суғурта.компанияларига.ишончи.талаб.даражасида.эмас;

Тўртинчидан,.ҳаёт.суғуртаси.бўйича.суғурта.полисларини.харид.қилиш.учун.аксарият.фуқароларда.пул.маблағлари.етарли.эмас.

Ҳаётни.суғурта.қилиш.соҳасида.илмий.изланишлар.олиб.бораётган.С.Абдимўминованинг.фикрича,.миллий. суғурта.бозори. ёш.бўлишига. қарамай.давлат. томонидан.ҳаёт. суғуртасини.ривожлантиришга.ҳам.етарлича.аҳамият.берилмоқда..Бироқ,.миллий.менталитетга.хос.жиҳатлар.ҳаёт.суғуртасининг.аҳоли.орасида.оммабоп.бўлмаслиги.сабабларидан.бири.бўлиб.қолмоқда.

Республикамизда. ҳаётни. суғурта. қилиш. тармоғини. ривожлантириш. учун. қуйида.шакллантирилган. таклифларни. амалиётга. татбиқ. этилишини. мақсадга. мувофиқ. деб.ҳисоблаймиз.

Ҳаётни.суғурталовчи.компанияларнинг.фаолиятини.тарғиб.қилувчи.реклама.ва.маркетинг.ишларини.тизимли.амалга.ошириш;

Ҳаёт. суғуртаси. бўйича. Ўзбекистон. Республикаси. Солиқ. кодексида. келтирилган.имтиёзларни.халқ.оммасига.содда.ва.оддий.тилда.етказиш;

Ҳаётни. суғурта. қилишга. ихтисослашган. суғурта. компаниялари. томонидан. онлайн.суғурта.хизматлари.сотилишини.йўлга.қўйиш;

Ҳаётни.суғурта.қилувчи.компаниялар.фаолияти.тўғрисида.ижтимоий.тармоқлар.орқали.мунтазам..маълумотлар.бериб.бориш.

Бизнинг.фикримизча,.юқорида. кўрсатиб. ўтилган. таклифларни. амалиётга.жорий. этиш.мамлакатимизда. ҳаёт. суғурта. тармоғини. ривожлантиришда. муҳим. омил. бўлиб. хизмат.қилади.

Фойдаланилган.адабиётлар.рўйхати:1..Ўзбекистон.Республикасининг.Фуқаролик.кодекси)//https://www.Lex.uz.2.. Ўзбекистон. Республикасининг. “Суғурта. фаолияти. тўғрисида”ги. Қонуни. (2020. йил.

15. июнь. ҳолатига. киритилган. қўшимча. ва. ўзгаришлар. билан. бирга)//https://www.Lex.uz/docs/40253.

3.. Ўзбекистон. Республикаси. Президентининг. 2019. йил. 2. августдаги. “Ўзбекистон.Республикасининг. суғурта. бозорини. ислоҳ. қилиш. ва. унинг. жадал. ривожланишини.таъминлаш.чора-тадбирлари.тўғрисида”ги.ПҚ-4412-сон.қарори.//www.Lex.uz.

4..Ўзбекистон.Республикаси.Вазирлар.Маҳкамасининг.2002.йил.27.ноябрдаги.“Суғурта.

Page 64: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

649Июнь

17

хизматлари.бозорини.янада.ривожлантириш.чора-тадбирлари.тўғрисида”ги.413-сон.қарори//.https://www.Lex.uz/docs/342368.

5..Абдимўминова.С..Т.,.Исмаилов.Д.А.,.Иминова.Д.Ф..Ўзбекистонда.ҳаёт.суғуртасининг.ривожларниш.йўллари//”Иқтисодиёт.ва.инновацион.технологиялар”.илмий.электрон.жур-нали..№3,.май-июнь,.2015.йил.-.www.iqtisodiyot.uz.

6..Абдурахимов.К..Развитие.страхования.жизни.в.Узбекистане:.защита.на.перспективу//https://Uzreport.news/insurance/razvitie-straxovaniya-zhizni-v-uzbekistane-zashita-na-perspe-ktivu

7..historical.Development. of. insurance.//https//www.britannica.com/topic/insurance/histori-cal-development-of-insurance

8..first.council.Directive.of.5.march.1979..on.The.coordination.of.Laws,.regulations.and.Ad-ministrative.Provisions.relating.To.The.Taking.UP.and.Pursuit.of.The.business.of.direct.life.assur-ance.(79/267/eec)//https://evr-Lex.evropa.eu/Legal-content/en/ALL/?uri=celex:31979L0267

9..Страхование.жизни//https://www.ru.wikipedia.org/wiki/Страхование.жизни.10.. Ўзбекистон. Республикаси. Молия. вазирлиги. маълумотлари//https://www.mf.uz.11..

shennayev.X..o‘zbekiston.sug‘urta.bozori.o‘q’uv.qo‘llanma.o‘zbekiston.respublikasi.oliy.va.o‘rta.maxsus.ta’lim.vazirligi.tavsiya.etgan//T.:.“iQTisoD.vA.MoLiYA”.nashriyoti,.2013..–.18-bet.

12.. shennayev. X.. o‘zbekiston. sug‘urta. bozori.o‘q’uv. qo‘llanma.o‘zbekiston. respublikasi.oliy.va.o‘rta.maxsus.ta’lim.vazirligi//T.:.“iQTisoD.vA.MoLiYA”.nashriyoti,.2013..–.12-bet..

Page 65: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

659Июнь

17

ТИКУВ-ТРИКОТАЖ КОРХОНАЛАРИ БРЕНДИНГ СТРАТЕГИЯСИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШ МЕТОДОЛОГИЯСИ

О.Ю.Эсаналиев Поп кон металлургия ва сервис

касб-хунар коллежи ўқитувчиси.А.Р.Оқбоев

Наманган мухандислик-технология институти тадқиқотчиси.

Аннотация: Ушбу. мақолада. тикув-трикотаж. корхоналари. рақобатбардошлигини.бошқаришда. тикув-трикотаж. корхоналари. брендинг. стратегиясини. ишлаб. чиқиш.методологияси.келтирилган..

Аннотация: В.данной.статье.представлена...методология.разработки.стратегии.брендинга.для.швейных-трикотажных.предприятий.в.управлении.конкурентоспособностью.швейных-трикотажных.предприятий.

Annotation: This.article.presents.a.methodology.for.developing.a.branding.strategy.for.garment.enterprises.in.managing.the.competitiveness.of.garment.enterprises.

Брендинг.стратегиясини.ишлаб.чиқиш.-.бу.менежерлар,.маркетологлар,.Pr.бўйича.му-тахассислар,.дизайнерлар.ва.реклама.берувчилар.ишлайдиган.мураккаб.босқичма-босқич.жараёндир.. Уларнинг. самарали. ўзаро. таъсири. натижаси. корхона. ўз. имиджини. ривож-лантиришга,. шунингдек. истеъмолчиларда. ижобий. тасаввурни.шакллантириша. эришила-ди.. Товар. стратегияси,. биринчи. навбатда,. брендни. бозорда.жойлаштириш. стратегиясига.асосланади..Бренд.стратегиясининг.ҳар.бир.элементи.умумий.позициялаш.стратегиясини.акс. эттириши. учун. ушбу. брендга. тегишли. маҳсулотлар. бозорда. ўзининг. энг. ноёб. хусу-сиятларини.кўрсата.олиши.лозим..Шунинг.учун.аввало.брендни.жойлаштиришга.бўлган.ёндашувни.аниқлаш,.сўнгра.бозорда.пазициялашни.аниқлаш.консепциясини.ишлаб.чиқиш.лозим,.бунинг.асосида.брендни.ривожлантириш.стратегияси.амалга.оширилади.

Товар.менежменти.бўйича.стратегик.бошқарувнинг.асосий.йўналишини..маркетинг.ка-питалини.яратиш,.ўлчаш.ва.бошқариш.учун.дастурлари.ва.тадбирларини.ишлаб.чиқиш.ва.амалга.оширишни.ўз.ичига.олади..Брендни.стратегик.бошқариш.тўртта.асосий.босқичдан.иборат.бўлган.жараёндан.иборат.бўлади:

1..Бренд.режасини.ишлаб.чиқиш.ва.жойлашувини.белгилаш2..Бренд.маркетинг.дастурларини.ишлаб.чиқиш.ва.амалга.ошириш3..Брендинг.фаолиятини.ўлчаш.ва.изоҳлаш4..Бренд.капиталини.ўстириш..ва.химояланишиБрендни. бошқаришнинг. стратегик. жараёни. бренд. нимани. англатишини. ва. уни.

рақобатчиларга.нисбатан.қандай.жойлашиш.кераклигини.аниқ.тушунишдан.бошланади[1]..Брендни.режалаштириш.бир-бирига.боғланган.учта.моделдан.фойдаланади:

-.брендни.ривожланиш модели.рақобатда.устунликларни.максимал.даражада.ошириш.учун.интеграциялашган.маркетингга.қандай.фойдаланиш.кераклигини.тавсифлайди.

-.бренднинг.резонанс модели.мижозлар.билан.фаол.ва. содиқ.муносабатларни.қандай.яратишга.қаратилган.харакатларни.ўз.ичига.олади.

-. бренднинг. қиймат яратиш. модели. бренд. самарадорлигини. оширишга. қаратилган.маркетинг. харажатлари. ва. инвестицияларининг. иқтисодий. самарадорлигини. аниқлашга.қаратилган.харакатларни.ўз.ичига.олиди.

Брендни. бошқариш. дастурини. ишлаб. чиқиш. ва. амалга. оширишдаги. асосий. йўналиш.бренднинг.ўзига.хос.хусусиятларини.мижозлар.онгида.тўғри.жойлаштириш.ва.иложи.бо-рича. резонансга. эришишни. талаб. қилади.. Умуман. олганда,. бренд. бошқариш. дастурини.шакллантириш.жараёни.учта.омилга.боғлиқ.бўлади:

Page 66: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

669Июнь

17

-.брендни.ташкил.этувчи.барча.элементларининг.дастлабки.танловлари.ва.улар.қандай.қилиб.бирлаштирилиши;.

-.маркетинг.фаолияти.ва.қўллаб-қувватловчи.маркетинг.дастурлари.ва.бренднинг.уларга.қўшилиш.усули;..

-. бошқа. бирлашмалар. брендни. бошқа. бирон. бир. корхона. (масалан,. компания,. келиб.чиққан. мамлакат,. тарқатиш. канали. ёки. бошқа. товар. белгиси). билан. боғлаш. натижасида.ишлатилган.воситаларга.

Бренднинг. фаолиятини. ўлчаш. . менежерлар. томонидан. бренд. капиталини. бахолашни.назарда.тутувчи.фаолиятни.ўз.ичига.олади...Бренд.капиталини.ўлчаш.тизими.-.бу.қисқа.вақт.ичида.энг.яхши.тактик.қарорлар.ва.узоқ.муддатли.истиқболда.энг.яхши.стратегик.қарорларни.қабул.қилишлари.учун.маркетологлар..ўз.вақтида,.аниқ.ва.таъсирли.маълумотларни.тақдим.этиш.учун.мўлжалланган.тадқиқот.усуллари.тўплами.ўз.ичига.олади..

Бренднинг.позициясини.аниқлаш.ёки.баҳолашда.бренд.аудитидан.фойда.олади..Бренд.аудити. -. бу.бренднинг.холатини.баҳолаш,. унинг. капитал.манбаларини. аниқлаш.ва.ушбу.капитални. такомиллаштириш.ва. ундан.фойдаланиш.усулларини. таклиф.қилиш.учун.ҳар.амалга.ошириладиган.назоратдир..Бренд.капитали.аудити.корхона.ва.истеъмолчи.нуқтаи.назаридан.бохоланиши.лозимлигини.назарда.тутиш.лозим..

Маркетологлар. брендни. аниқлаш. стратегиясини. ишлаб. чиққанларидан. сўнг,. улар. шу.брендга.тегишли.товар.намуналарини.яратиш,.мустаҳкамлаш.ёки.қўллаб-қувватлаш.учун.ҳақиқий.маркетинг.дастурини.амалга.киритади..Брендни.кузатиш.бўйича..мунтазам.равишда.истеъмолчилар.ўртасида.маркетинг.тадқиқотларини.олиб.бориш.талаб.этилади.

Бренд.капиталини.бошқариш.тизими.-.бу.корхонанинг.доирасидаги.бренд.капиталининг.концепциясини. тушунишни. ва. ундан. фойдаланишни. яхшилашга. қаратилган. ташкилий.жараёнлар. тўпламини. акс. эттиради.. Бренд. капиталини. бошқариш. тизимини. амалга.оширишда. учта. асосий. қадам. ёрдам. беради:. бренд. капиталининг. низомларини. яратиш,.бренд.капиталининг.ҳисоботини.йиғиш.ва.бренднинг.капитал.мажбуриятларини.белгилаш.

1-расм. Бренд капиталини замонавий бошқарув модели.

Page 67: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

679Июнь

17

. Бренд. капиталини. ўстириш. ва. химояланиши. энг. мураккаб. жараёндир.. Бренд. . капи-талини. бошқариш. фаолияти. . . кенгроқ. ва. хилма-хил. томонларини. ўз. ичига. олади,. яъни.брендни. ривожлантириш. бўйича. корпоратив. стратегиялар. қандай. акс. эттириши,.маълум.вақт. ўтиши. билан. бренлнинг. географик. чегараларнинг. ўзгариши,. бир. нечта. бозор. сег-ментлари.бўйича.тузатилиши.мумкунлигини.эътиборга.олиш.мақсадга.мувофиқ.

. Брендларни. бошқаришнинг. замонавий. концепциялари. бўйича. кўплаб. илмий.тадқиқотлар. олиб. борилмоқда.. Брендшунос. олимларнинг. фикрича,. . брендни. актив. си-фатида. кўриш. ва. бошқариш. билан. бира. қаторда. ҳар. қандай. стратегик. ва. инвестиция-вий.қарорларни.қабул.қилиш.учун.қўллаб-қувватлаш.жахон.амалиётида.тобора.кучайиб.бормоқда.[2]..Бугунги.кунда.бренд.стратегиясининг.энг.муҳим.учта.стратегияси.мавжуд.бўлиб,. улар. мижозларнинг. садоқатини. ошириш,. рақобатдан. ажралиб. чиқиш. ва. бозор-да.етакчиликни.ўрнатиш.ҳисобланади..Ушбу.нуқтаи.назарни.қабул.қилиш.учун.корхона.ўзининг.брендинг.стратегияси.асосида.ривожлантириш.учун..бренд.менежменти.тизими-ни.корхонанинг..хар.қандай..функционал.вазифаларини..ўз.ичига.олиши.лозим.. .

.Aнъанавий.бренд.менежментини.замонавий.моделга.ўтишда.брендингни.ташкил.этиш-нинг.функцияларини.ҳам.ўзгаритириш.талаб.этилади..1-расмда.кўрсатилгандек,.товар.ак-тивларини.бошқариш.жараёни.тўрт.фазани.ва.ўн.бир.босқични.ўз.ичига.олади[3].

Биринчи.фаза.-.бу.бир.босқичдан.иборат.бўлган.брендни..ривожлантириш,.яъни.брендни.бошқаришга. ёндашувларни. ривожлантиришдир..Ушбу. қадамнинг. асосий.мақсади. стрта-геик..мақсадларга.эришиш.учун.бренднинг.саъй-ҳаракатлари.аниқ.кўрсатиб.беришдир.

Иккинчи. фаза. -. бу. “брендни. ташкил. этувчилар”ни. истеъмолчилар. рақобатчилардан.брендни.ажрата.олиш.имконини.берувчи. . ташкилий.эламентларни.яратишни.назарда.ту-тувчи. босқичдир.. Ушбу. фаза. уч. босқичдан. иборат. харакатларни. ўз. ичига. олади:. бренд.имиджини. яратиш,. бренд. шартномасини. тузиш. (мижозда. бренд. ваъда. қилаётган. барча.хусусиятлар. ва. воситалар. ҳақидаги. тасаввурлари. рўйхати). ва. брендига. асосланган. ми-жозлар.моделини.яратиш.(истеъмолчилар.қандай.ҳаракат.қилишлари.ва.фикрлашлари..ва.нима.учун.улар.сотиб.олиш.тўғрисида.қарор.қабул.қилишини.назарда.тутувчи.эламентни.танлаш)..

Учинчи.фаза.-.бренд.қарашларига.мувофиқ.мақсадларга.эришиш.учун.тўғри.стратеги-яларни. аниқлаш. ва. брендни. бошқариш. стратегиясини. ишлаб. чиқиш. босқичидир.. Ушбу.босқич.беш.босқичдан.иборат.бўлиб,.улар.қуйидагилар:.бренд.вазияти,.брендни.кенгайти-риш,.бренднинг.вазияти.бўйича.алоқалар,.бренддан.фойдаланиш.ва.бренднинг.қийматини.белгилаш..

Ва.ниҳоят,.тўртинчи.фаза.–.брендни. .бошқариш.маданиятини.қўллаб-қувватлаш..Яку-ний.фаза.икки.босқичдан.иборат:.брендни.инвестициявий.қайтимини.баҳолаш.ва.брендга.асосланган.маданиятни.шакллантиришдир.

Адабиётлар.рўйхати1.. strategic.brand.Management,.4th.edition..kevin.Lane.keller,.Tuck.school.of.business,.

Dartmouth.college..©2013.P-60.2.. DAvis,.scoTT.M..AnD.MichAeL.DUnn.(2002),.building.the.brand-Driven.business:.

operationalize.Your.brand.to.Drive.Profitable.Growth,.san.francisco,.Josey.bass.3.. Abrand.building.literature.reviewbyfrancisco.Guzmán.(esade).

Page 68: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

689Июнь

17

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ ОЛИЙ МАЖЛИСИ AХБОРОТНОМАЛАРИДА ПЕНСИЯ ТАМИНОТИ ОИД МАЪЛУМОТЛАР

Хабибулло Мирзааҳмедов Aбдуқахор ўғлиМирзо Улуғбек номидаги

Ўзбекистон Миллий Унверситети 1-курс магистиранти+998999052812

[email protected]

Aннотация: Ижтимоий. соха,пенсия. сиёсати. оид. қону. ва. фармонларни. ўрганиш. зару..Ўзбекистон. республикасида. ижтимоий. соха. ривожин. расмий. манбаларда. акс. етириш.,ўрганиш.мақсад.қилиб.бергиланган.

Калит сўлари: пенсия,ижтимойи,ҳимоя,қонун,Фармон..

Ўзбекистонда. бу. тизими. ХХ. асрнинг. 20. йилларидан. бошлаб. шакллана. бошлади.. 90.йилларга.келиб,.бозор.иқтисодиётига.ўтиш.асосида.амалдаги.ислоҳотларга.мос.равишда.янгидан.шаклланди..

Олий.кенгашнинг.1993.йил.3.сентябрдаги.938-ХИИ-сонли.қарори.билан.қабул.қилинган.«Фуқароларнинг. давлат. пенсия. таъминоти. тўғрисида». ги. Ўзбекистон. Республикаси.Қонунига.мувофиқ.қуйидаги.давлат.пенсиялари.турлари.белгиланади:.ёши.бўйича;.ноги-ронлик.бўйича;.боқувчисини.йўқотганлик.бўйич.пенсиялар.тайинланди..

Ўзбекистон. Республикаси. Президентининг. 1994. йил. 23. август. «Кам. таъминланган.оилаларни. ижтимоий. ҳимоя. қилишни. кучайтиришга. оид. чора-тадбирлар. тўғрисида»ги.фармонига. 1994. йил.. 23. август.. кўра,. вояга. йетмаган. фарзандлари. бўлган. кўп. болали.оилалар,. кам. пенсия. олаётганларнинг. оилалари,. ногиронларнинг. оилалари,. ишсизлар. ва.боқувчисини. йўқотганларнинг. оилалари,. ёлғиз. пенсионерлар. ва. кам. даромад. олаётган.муҳтож. оилаларга. моддий. ёрдам. берилмоқда.1991. йилдан. 2017. йилгача. бўлган. даврда.пенсия.олувчиларнинг.нисбатан.кўпроқ.қисмини.яъни.60-70.фоизи,.айрим.ҳолларда.ундан.кўпроғини. ёши. бўйича. ва. кўп. йиллик. хизматлари. учун. (ҳарбий. хизматчилар. учун). пен-сия.олувчилар,.кейинги.10-18.фоиз.ва.ундан.кўпроқ.қисмини.ногиронлик.бўйича.пенсия.олувчилар,.17,1.фоиздан.(1991.йилда).7,1.фоизгача.(2017.йилда).қисмини.доимий.пасайиш.тенденциясидаги.боқувчисини.йўқотганлик.бўйича.пенсия.олувчи.оилалар.ташкил.етади..Ўзбекистон. Республикасининг. биринчи.Президентининг. 1996. йил. 10. декабрдаги. “Бола-лий.оилаларнинг.давлат.тамонидан.қўллаб-қуватланишни.янада.кучайтириш.тўғрисидаъги.фармони.билан.16.ёшгача.фарзанди.бўлган.кам.таъминланган.оилалар.давлатнинг.алоҳида.оталиғига.олинди,2002.йил.25.январдаги.фармонга.биноан.ижтимоий.ёрдам.кўрсатиладиган.фарзандли.оилалар.доираси.умумтаълим.мактабларида,.академик.лицейларда.ва.касбҳунар.коллежларида.ўқиётган.18.ёшгача.фарзанди.бўлган.оилалар.ҳисобига.кенгайтирилди.

Бундан.ташқари.Республикада.1995.йилдан.бюджет.ҳаражатларининг.21,8%,.2000.йил-да.29,6%.ижтимоий.соҳага. ажратилди.. 1999.йилдан.бошлаб.ЙAИМ.ўсиши.аҳоли.ўсиши.суръатидан. устун. бўлишига. еришилди.. Бу. турмуш. даражаси. ўсишининг. ва. ижтимоий.ҳимоя.ривожининг.заминидир..Умр.узунлиги.70,3.ёшни.(1999.йил).ташкил.етди.

Ўзбекистон. Республикаси. Президентининг. 2007. . йил. 19. мартда. қабул. қилинган.“Aҳолини.ижтимоий.ҳимоя.қилиш.тизимини.янада.такомиллаштириш.ва.мустаҳкамлашга.оид.чора-тадбирлар.тўғрисида”.ги.Фармони.бу.йўналишдаги.муҳим.қадам.бўлди..Ушуб.Фармонга.мувофиқ.болали.еҳтиёжманд.оилаларга.нафақалар,.ишламаётган.оналарга.икки.ёшга. тўлмаган. болаларни.парваришлаш.учун.нафақалар. ҳамда. кам. таъминланган. оила-ларга.моддий.ёрдам.тайинлаш.ва.тўлаш.фуқароларнинг.ўзини.ўзи.бошқариш.органлари.томонидан. ижтимоий. адолат,. холислик. ва. ошкоралик. принсипларига,. шуниндек. бу. ёр-дамни. оиланинг. мулкий. аҳволини. ҳисобга. олган. ҳолда. ҳақиқатан. ҳам. еҳтиёжманд. ои-лаларга.бериш.принсипларига.оғишмай.риоя.етиш.асосида.амалга.оширилиши.белгилаб.қўйилган.

Page 69: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

699Июнь

17

“Ўзбекистон. Республикаси. аҳолисини. 2010. йилгача. бўлган. даврга. мўлжалланган. иж-тимоий.ҳимоя.тизимининг.ягона.консепсияси”.ишлаб.чиқилган..Унда.Республикада.мав-жуд. бўлган. ижтимоий. ҳимоя.. ва. ижтимоий. ёрдам,. пенсия. таъминоти,. болаларга. нафақа.тўлаш,. ёлғиз. кексаларга. хизмат. кўрсатиш,. ногиронларни. протез-ортопедия. буюмлари,.ҳаракатланиш. воситалари. билан. таъминлаш,. шунингдек,. тиббий,. меҳнат. ва. ижтимоий.жиҳатдан. тиклаш,. тиббий. хизмат,. ишсизларни. ишга.жойлаштириш. ва.моддий. ёрдам. бе-риш,.бир.йўла.(номунтазам).ёрдам.тизимлари.асосларида.амалга.оширилиши.белгиланган.

. Давлат. қонунлар. ва. қонуности. ҳужжатлар. тизими. орқали. аҳолини. ижтимоий. ҳимоя.қилиш.даражасини.тартибга.солади,. енг.кам.яшаш.минимумини.аниқлайди.ва.ундан.ке-либ.чиққан.ҳолда,. енг. кам.ойлик.иш.ҳақи,. ижтимоий. тўловлар,. суғурта.мукофотлари. ва.ижтимоий.ёрдам.(имтиёзлар).турларини.белгилайди,.ижтимоий.ҳимоя.қилишда.иштирок.етувчи.хизмат.(идора).ларнинг.фаолиятини.мувофиқлаштиради..Шу.билан.бирга,.аҳолини.ижтимоий. ҳимоя. қилиш. даражасини. тартибга. солиш. бўйича. давлатнинг. енг. самарали.роли. аҳолини. касбий. тайёргарликка,. қайта. тайёрлаш. ва. малака. даражасини. оширишга.кўмаклашиш. учун. аҳолига,. шу. жумладан. ногиронлиги. бўлган. шахсларга. қўшимча. иш.ўринлари.яратишни.рағбатлантиришдан.иборат.

Aдабиётла1.. ЎзМЕ..Биринчи.жилд..Тошкент,.2000-йил2.. Ўзбекистон. Республикаси. Олий. Кенгашининг. Aхборотномаси,. 1992-й.,. 2-сон,.

79-модда)3.. Ўзбекистон. Республикаси. Олий. Кенгашининг. Aхборотномаси,. 1994-й.,. 8-9-сон,.

237-модда)4.. Ўзбекистон. Республикаси. Олий. Кенгашининг. Aхборотномаси,. 1997-й.,. 1-сон,.

7-модда:. Ўзбекистон. Республикаси. Олий. Кенгашининг.Aхборотномаси,. 2007-й.,. 12-сон,.105-..модда:2012й52-.сон,586-модда)

Page 70: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

709Июнь

17

КИЧИК БИЗНЕС СУБЪЕКТЛАРИДА ИННОВАЦИОН ФАОЛИЯТНИ РИВОЖЛАНТИРИШ

Талапова НаргизаНамДУ “Иқтисодиёт” кафедраси ўқитувчиси

+998973718911

Аннотация. Мақолада.кичик.бизнес.ва.тадбиркорликни.ривожлантиришда.инновацион.фаолиятнинг ўрни.ва.аҳамияти.ёритилган..Кичик.бизнес.субъектларида.инновацион.фао-лиятни. ривожлантиришнинг. ўзига. хос. хусусиятлари. ва. объектив. зарурияти. кўрсатилган..Шунингдек,. кичик. бизнес. корхоналарида. инновацион. фаолиятни. ривожлантириш.йўналишлари.келтирилган.

Калит сўзлар: инновация,.кичик.бизнес,. тадбиркорлик,.инновацион.фаолият,.иннова-цион.маҳсулот,.инновацион.тадбиркорлик.

Иқтисодиётни. инновацион. ривожлантириш. шароитида. кичик. бизнес. ва. xусусий. тад-биркорлик. фаолиятини. қўллаб-қувватлаш. масалалари. бугунги. куннинг. долзарб. вазифа-ларидан. бирига. айланди..Мамлакатда. кичик. бизнес. ва. xусусий. тадбиркорлик.фаолияти-ни. ривожлантириш. иқтисодий. фаолликни. ва. миллий. иқтисодиёт. рақобатбардошлигини.ошириш.ҳамда.аҳолининг.самарали.бандлигини.таъминлашда.асос.бўлиб.xизмат.қилади..Чунки. кичик. бизнес. ва. xусусий. тадбиркорлик. таркибий. ўзгаришларни. амалга. ошириш.даврида. бозор. конъюнктурасининг. ўзгаришларига. ва. истеъмолчилар. эҳтиёжларига. тезда.мослаша.олиши.ва.ҳаракатчанлиги.билан.ўзига.xос.аҳамият.касб.этади.

Ўзбекистонда. кичик. бизнес. ва. xусусий. тадбиркорликни. ривожлантириш,. унинг. фа-олиятига. қулай. шарт-шароитлар. яратиш. мақсадидаги. чора-тадбирлар. йил. сайин. кенг.миқёсда. амалга. оширилмоқда..Мулкдорларнинг. ўрта. синфини. шакллантириш,. ички. бо-зорни.рақобатбардош.ва.сифатли.маҳсулотлар.билан.тўлдириш,.янги.иш.ўринлари.яратиш.ва.шу. асосда. аҳоли. даромадларини. кўпайтириш. ва. фаровонлигини. оширишнинг. муҳим.омили,.мамлакат.тараққиёти.йўлидаги.фаол.ҳаракатлантирувчи.куч.сифатида.кичик.бизнес.ва.xусусий.тадбиркорлик.давлат.томонидан.қўллаб-қувватланмоқда.

Зеро,. Ўзбекистон. Республикаси. Президенти. Ш.Мирзиёев. таъкидлаганларидек:. “Биз-нинг.бош.вазифамиз.-.тадбиркорликни.ривожлантиришни.рағбатлантириш.учун.энг.қулай.шарт-шароитларни. яратишни. таъминлашдир.. Бизнес. билан. шуғулланаётган. ҳар. кишида.давлат.томонидан.қўллаб-қувватланишига.астойдил.ишонч.бўлиши.шарт..Одамлар.бизнес.билан.шуғулланишдан.манфаатдор.бўлиши.зарур..Тадбиркор.ва.xалқ.бой.бўлса.–.мамлакат.ҳам.бой.бўлади”.[1].

Жаҳон.иқтисодиётининг. глобаллашуви. ҳамда. “билимларга. асосланган.иқтисодиёт”. га.ўтиш. шароитида. замонавий. иқтисодий. жараёнларнинг. инновацион. йўналтирилганлиги.кичик. бизнес. субъектларининг. инновацион. фаолиятини. ривожлантиришни. ҳам. талаб.этмоқда.. Мамлакатимизда. кичик. бизнес. корхоналари. фаолияти. эркинликлари. ва. қулай.ишбилармонлик. муҳитининг. мавжуд. эканлиги. ҳамда. юқори. иқтисодий. манфаатдорлик-ка. эришиш. имкониятлари. тадбиркорларнинг. ўз. фаолиятини. ташкил. этиш,. кенгайтириш.ва. ўзгартиришларда. инновацион. лойиҳаларни. жорий. этишга. бўлган. интилишларини.кучайтирмоқда.

Кичик. бизнес. корхоналари. илм-фан. ва. ишлаб. чиқаришни. интеграциялаштиришда.муҳим.ўринга.эгадир..Зеро,.хориж.тажрибасининг.гувоҳлик.беришича,.дунё.мамлакатла-рида.яратиладиган.инновация.ва.инновацион.маҳсулотларнинг.асосий.қисми.айнан.кичик.бизнес.субъектлари.ҳиссасига.тўғри.келмоқда.[2].

Кўплаб.нашрларда.қайд.этилишича,.дунёдаги.ривожланган.мамлакатлар.бугунги.юксак.тараққиёт.даражасига.илм-фан.ва.теxника.соҳасидаги.энг.сўнгги.инновацияларни.ишлаб.чиқариш.жараёнига.тез.суръатларда.жорий.этиш.ҳисобига.эришмоқдалар.

Кичик.бизнес.корxоналарининг.инновацион.фаолиятини.ривожлантиришдан.мақсад.бу-

Page 71: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

719Июнь

17

тун.ишлаб.чиқариш.тизимини.янгилаш.ҳисобига.ишлаб.чиқариш.самарадорлигини.оши-риш,. илмий-теxник,. интеллектуал. ва. иқтисодий. салоҳиятдан. самаралироқ. фойдаланиш.асосида.соҳа.рақобатбардошлигини.оширишдан.иборатдир.

Дунёга. машҳур. иқтисодчи. олимлардан. бири. П.. Друкер. инновацияларнинг. айнан.иқтисодий. асосини. таъкидлаб,. “тадбиркорлар. инновация. ёрдамида. янги. xизматлар. ёки.бизнес.турини.амалга.оширади”,.деган.ғояни.илгари.сурган..“Тадбиркорлик.инновацияни.бошқариш.жараёни. бўлиб,. тадбиркор. эса. ҳар. бир. имкониятдан. максимал. фойдаланувчи.шаxс”,.деб.тушунтиради.[3].

Кичик.бизнес.ва.тадбиркорлик.субъектларида.инновацион.фаолликни.ривожлантириш.ҳамда. тармоқ. корxоналарида. замонавий. инновацион. теxнологияларни. кенг. жорий. этиш.қуйидагилар.ҳисобига.мухимдир:

- Кичик.бизнес.корxоналарининг.бозор.ўзгаришларига. тезда.мослашувчанлиги. . са-бабли.инновацияларни.жорий.этишда.таваккалчилик.даражасининг.паст.бўлиши;

- Корxоналарда. . замонавий. илм-фан. ютуқларидан. фойдаланиш. улар. фаолиятидаги.xаражатларни.камайтиради.ва.самарадорликни.оширади;

- Кичик.бизнес.корxоналарининг.янгиликни.тезда.ўзлаштира.олиш.қобилияти.уларга.инновацияларни.тижоратлаштиришдан.юқори.даромад.олиш.имкониятини.бера.олиши.ва.бошқалар.

Фойдаланилган.адабиётлар.рўйxати1.. Мирзиёев. Ш.М.. Буюк. келажагимизни. мард. ва. олижаноб. xалқимиз. билан. бирга.

қурамиз..Т.:.Ўзбекистон..2017..453-б.2.. Қодиров.А.,.Ўроқова.Д..Кичик.бизнесда.инновацион.фаолият.ва.уни.ривожланти-

риш.масалалари..“Бизнес-Эксперт”.илмий.журнали..2020.й..№1.3.. Друкер.П..Рынок:.как.выйти.в.лидеры..Практика.и.принципы..–.М.:2004.

Page 72: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

729Июнь

17

РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ОБЪЕКТИВ ЗАРУРИЯТИ

Юнусова Соҳиба АбдулмамидовнаНаманган давлат университети ўқитувчиси

+998973718911

Аннотация. Иқтисодий. ривожланишнинг. ҳозирги. босқичида. рақамли. технология-лар. иқтисодиётни. ривожлантириш. ва. рақобатбардошлигини. ошириш. мезонига. айлан-ди.. Мақолада. рақамли. иқтисодиётни. ривожлантиришнинг. объектив. зарурияти. ҳамда.иқтисодий.ўсишни.таъминлашдаги.ўрни.ёритилган.

Калит сўзлар: инновация,. рақамли. иқтисодиёт,. рақобатбардошлик,. рақамли. техноло-гиялар,.рақамли.маҳсулот,.интернет,.электрон.тижорат..

Глобаллашув.ҳамда.интеграциялашув.жараёнларининг.шиддат.билан.ривожланиб.бора-ётганлиги.иқтисодиётда.рақамли.технологиялардан.фойдаланишни.тақозо.этмоқда..Чунки.иқтисодиётда.рақамли.технологиялардан.фаол.равишда.фойдаланиш.барқарор.иқтисодий.ўсишни.таъминлаш,.рақобатбардош.иқтисодиётни.шакллантириш.ҳамда.интеграцион.му-носабатларни.янада.чуқурлаштириш.мезони.бўлиб.хизмат.қилади.

Рақамли.иқтисодиёт.–.бу.ахборот,.жумладан,.шахсий.ахборотдан.фойдаланиш.ҳисобига.барча.қатнашчиларнинг.еҳтиёжларини.максимал.даражада.қондириш.унинг.ўзига.хос.ху-сусияти.бўлган.иқтисодиётдир.[2].

Бугунги.кунда.рақамли.иқтисодиётни.жорий.қилиш.ва.ривожлантириш.масалалари.ҳар.бир.ривожланиб.бораётган.давлатнинг.устувор.вазифаларидан.бирига.айланиб.бормоқда.

Мамлакатимизда.жорий.йилнинг.“Илм,.маърифат.ва.рақамли.иқтисодиётни.ривожлан-тириш.йили”.деб.эълон.қилинганлиги.ҳам.иқтисодиётда.рақамли.технологиялардан.фой-даланишни.ривожлантиришда.дастуруламал.бўлиб.хизмат.қилмоқда.

Зеро,. Ўзбекистон. Республикаси. Президенти. Ш.Мирзиёев. таъкидлаганларидек:.“Тараққиётга. эришиш. учун. рақамли. билимлар. ва. замонавий. ахборот. технологияларини.эгаллашимиз. зарур. ва. шарт.. Бу. бизга. юксалишнинг. энг. қисқа. йўлидан. бориш. имкони-ятини. беради.. Зеро,. бугун. дунёда. барча. соҳаларга. ахборот. технологиялари. чуқур. кириб.бормоқда”.[1].

“Билимларга. асосланган. иқтисодиёт”. нинг. ривожланиб. бораётганлиги. шароитида.рақамлаштириш.жараёни.миллий.иқтисодиётда.ҳам.тобора.кучайиб.боради,.иқтисодиётнинг.рақамли.сегменти.эса.мамлакат.иқтисодиёти.ва.жамиятда.рўй.берган.сифат.ўзгаришлари.туфайли. объектив. аҳамият. касб. этади.. Иқтисодиётда. янги. рақамли. технологиялар. ва.платформалардан.фойдаланиш.хўжалик.юритувчи.субъектлар.менежментига.транзакцион.ҳаражатларининг.қисқаришига.ҳамда.давлат.тузилмалари.ва.корхоналар.билан.ўзаро.яқин.алоқаларни.амалга.оширишга.имконият.яратади.

Қолаверса,. рақамли. иқтисодиёт. аҳоли. даражаси. ва. турмуш. фаровонлигини. оширади..Рақамли.технологияларнинг.ҳамма.нарсани.хотирада.сақлаши,.муҳрлаши.ва.керак.пайтда.маълумотларни. тез. тақдим. эта. олиши. яширин. иқтисодиёт. ва. коррупциянинг. кушандаси.эканлигидан.далолат.беради.

Бугунги.кунда.мамлакатимизда.рақамли.иқтисодиётнинг.айрим.элементлари.аллақачон.муваффақиятли.ишламоқда..Жумладан,.ҳужжатлар.ва.коммуникацияларнинг.оммавий.ра-вишда.рақамли.воситаларга.ўтказилиши.ҳамда.давлат.билан.мулоқот.қилиш.ҳам.электрон.платформаларга.ўтказилмоқда..Ўзбекистонда.Давлат.бошқаруви.соҳасида.замонавий.ахбо-рот.технологияларидан.фойдаланишнинг.мисоли.сифатида.“Электрон.ҳукумат”.тизимини.кўрсатиш.мумкин.

Рақамли.иқтисодиёт.ва.унинг.афзалликлари.қуйидагилар.билан.ифодаланади:- замонавий. товарлар.ишлаб. чиқариш.ва. хизматлар. кўрсатиш,.шунингдек. қўшимча.

қийматга.эга.билимлар.ва.ахборот.аҳамияти.нинг.ошиши;.

Page 73: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

739Июнь

17

- ишлаб. чиқариш. харажатларининг. камайиши. ҳисобига. “рақамли. маҳсулот”. нинг.иқтисодий.самарадорлиги.ва.унумдорликнинг.ортиб.бориши;.

- корхона.ва.ташкилотлар,.ихтисослашган.минтақавий.“рақамли.кластер”.лар.инфра-тузилмалари. доирасида. битта. меҳнат. ва. бошқа. ресурслардан. фойдаланиш. доирасининг.кенглиги;

- .Интернетда.савдо.майдончаларининг.чегараланмаганлиги.туфайли.электрон.тижо-рат.ва.молиявий.биржаларнинг.ривожланиши.ва.бошқалар.

Хулоса. қилиб. айтганда,. иқтисодиётда. рақамли. технологиялардан.фойдаланиш.меҳнат.унумдорлигини.ошириб,.иқтисодиёт.тармоқларида.янги.иш.ўринлари.сони.ошишига.олиб.келади,. ишлаб.чиқариш.харажатларини.камайтириб,. кичик.бизнес. ва. тадбиркорлик.фао-лияти.ривожини.таъминлайди,.ижтимоий.тенгсизликка.барҳам.бериб,.таълим,.тиббиёт.ва.бошқа.ижтимоий.хизматларни.сифат.жиҳатдан.яхшилайди.

Фойдаланилган.адабиётлар.рўйхати1..Ўзбекистон.Республикаси.Президенти.Шавкат.Мирзиёевнинг.Олий.Мажлисга.Муро-

жаатномаси...https://president.uz/uz/lists/view/33242.. Ғуломов. С.С.. ва. бошқалар.. Рақамли. иқтисодиётда. блокчейн. технологиялар.. Ўқув.

қўлланма..Т.:.Иқтисод.ва.молия..2019..447.б.3..Ташходжаев.М.М..“Рақамли.иқтисодиёт”.–.тараққиётнинг.муҳим.омили..Ўзбекистон.

Республикасини.ривожлантириш.стратегиясининг.янги.босқичида.инсон.омили.ва.манфа-атлари:. халқаро. амалиёт. ва.Ўзбекистон. тажрибаси..Илмий-амалий. конференция.матери-аллари.тўплами..Т.:.2019..Б.53.

Page 74: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

749Июнь

17

IQTISODIY TA’LIM JARAYONIDA YOUTUBE IMKONIYATLARIDAN FOYDALANISH

Matkarimov Davronbek MatyakubovichUrganch davlat universiteti kafedrasi katta o`qituvchisi, PhD

[email protected], +998977001248Jumaniyozov Nodirbek Odilbekovich

Urganch davlat universiteti 171-KT(Iqtisodiyot) guruhi [email protected], +998932851098

Annotatsiya: Ushbu. maqolada. o`quvchilarning. bilimlarini. oshirish. uchun. YouTube.videolardan.foydalanish.imkoniyatlari.haqida.fikr.yuritiladi.

Kalit so`zlar:.YouTube,.iqtisodiy.ta’lim,.mediata’lim,.videodars,.onlayn.ta’lim.

o`qitish. va. o`qishni. takomillashtirish. uchun. ommaviy. axborot. vositalaridan. foydalanish.ta’limga. an’anaviy. yondashuvlarni. to`ldiradi.. samarali. o`qitish. talabalar. bilimlari. va. kursning.o`quv. maqsadlari. o`rtasida. ko`prik. yaratadi.. Mediadan. foydalanish. o`quvchilarni. jalb. qiladi,.talabalarga. bilimlarni. saqlashga. yordam. beradi,. mavzuga. qiziqishni. uyg`otadi. va. ko`plab.tushunchalarning.ahamiyatini.namoyish.etadi..

Ta’limning.muhim.qismi.talabalarni.o`qitishdir..sifatli.ta’lim.asosan.talabaning.bilimlarni.qay.darajada.egallashiga.asoslanadi..bunga.erishishning.bir.usuli.–. tarkibni. soddalashtirish.va. iloji.boricha. intuitiv. qilish..o`quvchilar. ko`rganlarida,. eshitganlarida. va. qilayotganlarida. yaxshiroq.eslaydilar. va. tushunadilar.. o`qish. paytida. materiallarni. ko`rgan,. eshitgan. va. ishlab. chiqargan.o`quvchilarni. mavzuni. tushunish. darajasi. (75%). faqat. dars. davomida. ko`rgan. (20%). va. faqat.ko`rish. va. eshitish. (40%). talabalarga. nisbatan. yuqori.. videolar. kabi. multimediya. elementlari.bilan. o`rganish. o`quv. faoliyati. uchun. samarali. ekanligi. isbotlangan.. YouTubening asosiy afzalliklaridan.biri.bu.bepul.internetga.asoslangan.xizmat.bo`lib,.unda.maktablarda.o`qitiladigan.aniq. tushunchalar. haqida.qisqa.ma’lumotlar.mavjud..o`qituvchilar.ma’lum.bir. tushuncha.yoki.bilimga.tegishli.videolarni.osongina.qidirishlari.va.ko`rib.chiqishlari.mumkin,.so`ngra.talabalarga.havolani.taqdim.etishlari.mumkin..videolar.ulashilganida.va.saytda.sharhlar.va.o`zaro.ta’sirning.boshqa.shakllari.paydo.bo`lganda,.YouTube. ijtimoiy.mediaga.aylanadi..

Penn. shtat. Universitetining. akademigi. Dirk. Mateer,. YouTubeda. “Teaching. economics”.darsini YouTube. foydalanuvchilariga. taqdim.etgan..o`qituvchilar.YouTube videolarini boshqa sohalarda,. masalan,. iqtisodiy. soha. ishlarida. ishlatdilar. va. o`quvchilarning. bilim. va. faolligini.oshirish.uchun.samarali.vosita.ekanliklarini.isbotladilar..

koronavirusning. cheklovlari. dunyoning. ba’zi. joylarida. yumshatilganiga. qaramay,. ko`plab.universitetlar.va.o`quv.markazlari.yopiqligicha.qolmoqda.va.ular.bir.muncha.vaqt.shunday.tarzda.qolishi. mumkin.. bu. esa. ta’limda. bo`shliqni. yuzaga. keltitradi..Yaqin kelajakda onlayn ta’lim bo`shliqni.to`ldiradi.va.odatiy.o`quv.vositasiga.aylanadi..Agar.siz.Zoom, Whereby, Skypeni hali unchalik.yaxshi.bilmasangiz,.ularni.hoziroq.yuklab.olishingizni.maslahat.beramiz!.Ushbu.virtual.olamga. o`tayotgan. qiyinchiliklarni. inobatga. olgan. holda,. INOMICS. veb-sayti. o`quvchilarga.oldinga. siljishga. va. onlayn. manbalardan. ko`proq. foydalanishga. yordam. beradigan. turli. xil.ma’lumotlarni. ishlab. chiqdi.. shu. paytgacha. eng. ommabop. bo`lganlari. orasida. ekonometrika,.matematika.va.statistika.darslari.va.bepul.onlayn.kurslar.hamda.eng.yaxshi.iqtisodiy.podkastlar.ro`yxati.mavjud.. Jonli. yozilgan.ma’ruzalarning. hammasi. ham. eng. yaxshi. fazilat. emas,. ammo.shunga.qaramay.ular.sizga.sinfda.jismoniy.bo`lish.hissini.beradi,.bu.onlayn.o`rganish.asrida.juda.kam.uchraydigan.imkoniyatdir.

bundan. tashqari. iqtisodiy. ta’lim. uchun. mo`ljallangan. inglizcha. resurslar. sifatida. Mark.Thoma’s. YouTube. channel,. Uc. berkley,. YouTube. channel. of. MiT,. Duke. economics,. ben.Lambert,.econ.Girl,.The.economics.Detective,.Math.for.economists,.The.snarr.institute,.v.for.voluntary.library,.Mathew.khan.kabi.YouTube kanallarini tavsiya qilishimiz mumkin

Shuningdek bugungu kunda YouTube.tarmog`ida.o`zbek.tilidagi.resurslar.ham.ko`payib.bor-

Page 75: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

759Июнь

17

moqda..Jumladan.buxgalteriya.hisobini.o`rganish.uchun.mo`ljallangan.YouTubedagi Intellectual Accounting System kanalida (https://www.youtube.com/channel/UcfYLj4mlssc5tUvUphw-gH3w).1Uz.buxgalteriya.dasturi.bo`yicha.hamda.Microsoft.excel.dasturini.o`rganish.bo`yicha.videodarslar.joylangan..e’tiborli.jihati.shundaki.excel.dasturini.o`rganish.bo`yicha.darslar.sub-titrlar.orqali.–.o`zbek,.rus.va.ingliz. tillarida.berilgan..bu.o`z.navbatida.ushbu.kanalni.auditori-yasini.kengaytirishga.xizmat.qiladi.

Foydalanilgan adabiyotlar1..American.economic.review:.Papers.and.Proceedings,.vol..91,.pp..446–51.2..communication.and.Technology,.vol..32,.pp..131–44.3..economic.education,.vol..36(2),.pp..160–70.4..economics’,.Journal.of.economic.education,.vol..39(1),.p..107.5..economic.review:.Papers.and.Proceedings,.vol..92(2),.pp..473–77.6..inoMics.-.youtube.com/channel/Uco8TGwbaPzkqkWTnW2XidqA7..Mark.Thoma’s.-.http://www.youtube.com/user/markthoma.?featu.re=watch8..Uc.berkley.kanali.-.https://www.youtube.com/user/Ucberkeley/videos9..YouTube.channel.of.MiT.kanali.-.https://www.youtube.com/user/MiT10..ben.Lambert.-.http://www.youtube.com/user/spartacanUsuals/ videos11..econ.Girl.kanali.-.https://www.youtube.com/user/jodiecongirl12..The.economics.Detective.-.youtube.com/user/GarrettPetersen/videos13..Math.for.economists.-.www.youtube.com/watch?v=a20oW3hl1ow14..The.snarr.institute..-.https://www.youtube.com/user/snarrinstitute15..v.for.voluntary.library.-.www.youtube.com/user/nielsio?feature=watch16..Mathew.khan.kanali.-.https://www.youtube.com/user/mek1966/videos17.. intellectual. Accounting. system. Youtube. kanali. -. https://www.youtube.com/channel/

UcfYLj4mlssc5tUvUphwgh3w

Page 76: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

769Июнь

17

БЮДЖЕТ ТАШКИЛОТЛАРИДА ИЧКИ АУДИТ ХИЗМАТИ ФАОЛИЯТИДА РИСКЛАРНИ БОШҚАРИШ

Хамидова Зарифа Урол қизиТМИ таянч докторанти

Телефон: [email protected]

Аннотация:.Ушбу.тезисда.бюджет.ташкилотларида.ташкил.этилган.ички.аудит.хизма-ти.фаолиятида.юзага.келиши.мумкин.бўлган.рискларни.баҳолаш,.баҳолаш.йўналишлари,.риск.билан.боғлиқ.бўлган.эҳтимолликларни.камайтиришга.қаратилган.масалалр.хусусида.маълумот.берилган.

Калит сўзлар:. харажат,. бюджет. ташкилотлари,. риск,. рискларни. баҳолаш,. рискларни.омилли.баҳолаш,.давлат.бюджети,.ижтимоий.соҳа.

Бугунги. кунда. 2017-2021. йилларда. Ўзбекистон. Республикасини. ривожлантириш-нинг. .бешта. .устувор.йўналиши.бўйича.Ҳаракатлар.стратегиясини. iii-устувор.йўналиши.«Иқтисодиётни.ривожлантириш.ва.либераллаштиришнинг.устувор.йўналишлари»нинг.3.1..Макроиқтисодий.барқарорликни.янада.мустаҳкамлаш.ва.юқори.иқтисодий.ўсиш.суръатла-рини. сақлаб. қолиш».бўлимида. «. –. харажатларнинг. ижтимоий.йўналтирилганини. сақлаб.қолган. ҳолда,. давлат. бюджетининг. барча. даражаларида. мутаносибликни. . таъминлаш,..маҳаллий..бюджетларнинг..даромад..қисмини.мустаҳкамлашга.қаратилган.бюджетлараро.муносабатларни.такомиллаштириш».масаласи.асосий.вазифа.қилиб.белгилаб.олинди.

Бюджет. маблағлари. мамлакатнинг. макроиқтисодий. барқарорликка. эришиш. йўлида.Ҳукумат. томонидан. яқин. ва. узоқ. даврларга. мўлжалланган. давлат. дастурларини. амалга.оширишда.муҳим.аҳамият.касб.этади.

Иқтисодий.ва.ижтимоий.соҳаларни.ривожлантиришга.йўналтирилган.давлат.стратеги-яси. доирасидаги. идоравий. ислоҳотларни. муваффақиятли. амалга. ошириш,. хусусан. таъ-лим,. соғлиқни. сақлаш,. маданият,. спорт. ва. ижтимоий. соҳанинг. бошқа. йўналишларини.ривожлантириш. учун. давлат. бюджетидан. вазирликлар. ва. идораларга. ажратиладиган.маблағлар.ҳисобидан.уларнинг.келгусидаги.самарали.ривожланишига.йўналтирилган,.дав-лат.бошқарувининг.таъсирчан.тармоқ.тизимларини.яратиш.зарур.

Шуни.қайд.этиш.зарурки,.иқтисодиётнинг.ўрта.ва.узоқ.муддатларда.ривожланиши.учун.асос. ҳисобланган. ҳамда. давлат. бюджети. харажатларининг. салмоқли. қисми. тўғри. кела-диган. ижтимоий. соҳага. эга. Ўзбекистон. учун. ушбу. масалаларни. муваффақиятли. ечими.муҳимдир.

Бюджет. ташкилотларида. рискларни. самарали. бошқариш. учун. қуйидагиларни. ўз.ичига. олувчи,. рискларни. бошқаришнинг. уч. босқичли. тизимини. жорий. этиш. мақсадга.мувофиқдир:

1..биринчи.босқич.–.қарор.қабул.қилиш.босқичи;2..иккинчи.босқич.–мониторинг.босқичи,.рискларни.бошқариш.устидан.назорат.ва.ри-

скларни.баҳолаш;3..Учинчи.босқич.–.ижро.этиш.босқичи.Молиявий.рискларни.бошқариш.тизимини.ташкилот.тузилмаси.ва.бошқарув.тажриба-

сидан.келиб.чиқиб.шакллантириш.таклиф.этилади.Рискларни. бошқариш. жараёнида. риск. билан. боғлиқ. ходисаларни. юзага. келиш.

эҳтимоллигини.камайтиришга.йўналтирилган.амалиётларни.амалга.ошириш.орқали.турли.хил.ички.имкониятлардан.фойдаланиш.мумкин:

-. регламент,. услубиёт. ва. нормативларнинг. ишлаб. чиқилиши. ва. такомиллаштирилиши.(масалан.ташкилот.стандартлари.“бошқа.дебиторлик.ва.кредиторлик.қарзлар.билан.боғлиқ.ишларни.ташкил.этиш”,.“Режалаштириш.тартиби.ва.инвестицион.фаолиятни.амалга.оши-риш”.ва.бошқалар.);

Page 77: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

779Июнь

17

-.узоқ.муддатли.стратегияларни.ишлаб.чиқиш.ва.рўёбга.чиқариш;-.функциялар.бажарилишини.назорат.қилиш.(электрон.ҳужжатлар.айланиши.тизимини.

жорий.этиш,.текширувлар.ва.мониторинг.ўтказиш);-. ходимларни. танлаш. ва\ёки. ўқитиш,. ходимларни. рағбатлантириш. (мақсадларга. кўра.

мукофотлаш);-.автоматлаштириш.ва.дастурий.мажмуаларни.ишлаб.чиқиш.(сотиб.олиш).(операторла-

раро.ҳисоблар,.мониторинг.тизими.ва.бошқаларга.кўра).Рискларни.баҳолаш.рискларнинг.хилма-хиллиги.ва.омилларини.кузатиш.ҳамда.уларнинг.

миқдорий.баҳоланиши.бўйича.тизимли.иш.фаолиятидир.яъни,.рискларни.баҳолаш.тамой-или.иккита.кўрсаткичнинг,.миқдор.ва.сифат.кўрсаткичлари.ўртасидаги.ўзаро.боғлиқликни.назарда.тутади.

Назорат. муҳитининг. ишончлилигини. баҳолаш,. рискнинг. кўламини. аниқлашда.қўлланилиши. зарур.бўлган. асосий.омиллардан.бири.ҳисобланади..У.хўжалик.фаолияти-даги.рискка.ва.назорат.тизими.рискларига,.шунингдек,.текширув.жараёнида.ички.аудитор.томонидан.бажариладиган.у.ёки.бу.амалиётларга.таъсир.кўрсатиши.мумкин.

Рискларни.баҳолашда.қуйидаги.асосий.маълумотлардан.фойдаланилади:-.молиявий.ҳисобдорлик.ва.бирламчи.ҳисоб.ҳужжатлари;-.ташкилот.штат.жадвали.ва.тузилмаси;-.технологик.оқимларнинг.харитаси.(ишлаб.чиқариш.рискларини.таҳлили.учун);-.шартномалар.(ҳуқуқий.рискларни.таҳлили);.-.маҳсулотлар.таннархи.(кўрсатиладиган.иш.ва.хизматлар);-.молиявий.ишлаб.чиқариш.режалари.ва.сметалари.Ички. аудит. хизмати. ишчи. хужжатларида. бюджет. қонунчилиги. бузилиши. рискини.

аниқлаш.ва.баҳолаш.мажбурий.тарзда.акс.эттирилиши.керак..Бунда.қуйидагилардан.фой-даланиш.мақсадга.мувофиқ:

а).махсус.ишлаб.чиқилган.тест.тартиботлари;б).бошқарув.ва.бухгалтерия.ходимларининг.фикрини.ўрганиш.учун.намунавий.савол-

лар.тўплами;в).махсус.бланкалар.ва.текширув.вароқлари;г).эътирозлар.рўйхати,.протоколлар.ва.буйруқлар.Рисклар.ҳар.қандай.фаолиятда.мавжуддир..Худди.шунингдек.бюджет.жараёнида.бюд-

жет.қонунчилиги.бузилиши.ёки.вазирлик.ўзининг.олдига.қўйган.мақсад.ва.вазифаларига.тўлиқ. эришмаслик. рискининг. эҳтимоллиги. бор.. Улар. манбаси,. муддати. ва.юзага. келиш.шароити.шу.билан.бирга.баҳоланиш.методига.кўра.турлича.бўлиши.мумкин.

Рискни.баҳолашнинг.кенг.тарқалган.услубларидан.бири.аудит.объектларининг.қўшимча.рискларга.мойиллигини.белгиловчи.Риск-омилли.таҳлили.ҳисобланади..Рискларни.аниқлаш.ва.баҳолаш.тизимини.янада.ривожлантириш.ва.такомиллаштириш.бюджетни.молиялашти-ришнинг.асосий.жараёнларини.дастурлаштиришга.ўтказмасдан.амалга.ошириб.бўлмайди.

Фойдаланилган.адабиётлар.рўйхати1.. Ўзбекистон. Республикаси. Президентининг. «Ўзбекистон. Республикасини. янада. ри-

вожлантириш.бўйича.Ҳаракатлар.стратегияси.тўғрисида»ги.Фармони.2017.йил.7.февраль,.ПФ-4947-сон.

2..А.Гусеев.Статъя:.“Положение.о.внутреннем.финансовим.контроле”.Журнал:.“Сило-вые.министерства.и.ведомства:.бухгалтерский.учёт.и.налогообложения».№.1/.2017.г.www.taxpravo.ru/analitika/statya.

3..Даниленко.Н.И..Статья:.Методика.проведения.внешнего.аудита.бюджетного.учреж-дения.(«Бухгалтерский.учет.в.бюджетных.и.некоммерческих.организациях»,.2010,.n.4

Page 78: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

789Июнь

17

НОТИЖОРАТ ТАШКИЛОТЛАРИНИ БОШҚАРИШДА МЕҲНАТ РЕСУРСЛАРИДАН САМАРАЛИ ФОЙДАЛАНИШ: ВОЛОНТЁРЛИК ФАОЛИЯТИ

Шуҳратбек КамоловАндижон давлат университети,

таянч (PhD) докторанти[email protected], (+998 90) 217-91-52

Аннотация..Ушбу.мақолада.нотижорат.ташкилотларини.амал.қилишининг.ўзига.хосли-ги,.меҳнат.ресурсларини.бошқаришнинг.алоҳида.жиҳатлари,.муҳим.меҳнат.ресурси.ҳамда.бошқарув.объекти.сифатида.намоён.бўлувчи.волонтёрлик.фаолияти,.унинг.мамлакатимиз.нотижорат.ташкилотлари.фаолиятидаги.ўрни.тўғрисида.сўз.боради..

Калит сўзлар. Нотижорат.ташкилотлари,.меҳнат.ресурсларии.бошқариш,.волонтёрлик.фаолияти.

Нотижорат.ташкилотларини.амал.қилиши.айниқса.меҳнат.ресурсларини.бошқаришдаги.ўзига.хосликда.намоён.бўлади..Нотижорат.ташкилотлари.фаолиятининг.ижтимоий-фой-дали. мақсадлари,. муассаса. ичида. даромадларнинг. тақсимланишидаги. чекловлар. таш-килотда. банд. бўлган. ходимларга. алоҳида. талабларни. қўяди.. Энг. аввало,. бу. ташкилот.фаолиятидаги. нотижорий. мақсадларига. содиқлик,. меҳнатни. рағбатлантиришда. нафақат.моддий,.балки.маънавий.нуқтаи-назардан.баҳолашдир.

Хар. қандай. ташкилот. каби. нотижорат. ташкилотларининг. фаолиятини. самарали.юри-тиш.маълум.ресурсларнинг.мавжудлигини.талаб.этади..Ресурсларга.бўлган.талаблар.таш-килотларнинг.мақсад.ва.вазифалари,.қайси.соҳага.алоқадорлиги,.бозорнинг.хусусиятлари.ва. бошқалар. билан. белгиланади.. Нотижорат. ташкилотларининг. хилма-хил. ресурслари.орасидан. икки. асосий. гуруҳни. ажратиш.мумкин. –. бу. мулкий. ва. меҳнат. ресурсларидир..(1-расм)..

1-расм. Нотижорат ташкилотларида ресурсларнинг турлари.

Америкалик.олимлар.У.Баумол.ва.У.Боуэнларнинг.фикрига.кўра,.нотижорат.ташкилот-ларида.меҳнат.маънавий.қониқиш.даражаси.бўйича.бошқа.тармоқлардан.ажралиб.туради..Улар.буни.“руҳий.даромад”.(psychic.income).деб.атайдилар..Бу.нарса.асосан.ижод.эркин-лиги,.шахсий.ғояларни.амалга.ошириш,.тиғиз.иш.графиги,.қисман.бандлик,.жамиятдаги.юқори.нуфуз.ва.шу.каби.омиллар.таъсиридан.шаклланади...

Нотижорат. ташкилотларида. нотижорат. мақсадларининг. устиворлиги. тижорат. кор-хоналари. билан. таққослаганда. меҳнатга. хақ. тўлашнинг. анча. пастлигида. акс. этади..Олимларнинг. фикрича,. “Нотижорат. ташкилотларидаги. иш. ҳақи. қисқа. муддатли. давр-даги. иқтисодиётдаги. иш. хақининг. умумий. ўзгаришига. реакция. билдирмайди,. ва. хат-

Page 79: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

799Июнь

17

токи.узоқ.муддатли.даврда.ҳам.ишлаб.чиқариш.соҳасидан.кўра.анча.паст.суръатларда.ўсади”.[1]..

Бундан. ташқари,. нотижорат. ташкилотларида. иш. хақининг. паст. даражаси. билан. бир-га,. тадбиркорлик. тузилмаларида. алоҳида. ўрин. тутадиган. карьера. билан. боғлиқ. аниқ.истиқболлар. мавжуд. эмас.. Бу,. ўз. навбатида,. нотижорат. ташкилотларидаги. малакали. хо-димларни.ёллашдаги.қийинчиликларда.намоён.бўлувчи.ходимларни.бошқариш.муаммола-рини.келтириб.чиқаради..Бундай.ҳолатда.нотижорат.ташкилотларидаги.юқори.номоддий.даромадни.паст.даражадаги.иш.хақи.ва.хизмат.мартабасининг.ўрнига.ўзига.хос.товон.пули.сифатида.кўриб.чиқиш.мумкин..

Одатий. тўлиқ. иш. кунида. ишловчи. ходимлардан. ташқари. нотижорат. ташкилотлари.кўнгилли-волонтёрларни.ҳам.ишга.ишга.жалб. этади..Йилдан.йилга.кўнгиллилар. ёки.во-лонтёрларнинг. меҳнати.жаҳон. иқтисодиётининг. ривожланишида. борган. сари. муҳим. ре-сурсга. айланиб. бормоқда..Волонтёрликнинг. илк. кўринишлари.XiX. асрда.АҚШда.пайдо.бўлиб,.кўнгиллилик.харакатлари.турли.нотижорат.ташкилотларининг.амал.қилишида.се-зиларли.роль.ўйнай.бошлаган..

Волонтёрлик. (кўнгиллилик). –. бу. номоддий. рағбатлантириш. механизмига. қурилган.ҳамда.ижтимоий,.хайрия.ва.бошқа.ижтимоий-фойдали.мақсадларни.кўзловчи.меҳнат.му-носабатлари.тизимидир.[2]..

2019.йил.2.декабрда.қабул.қилинган.ЎРҚ-585-сонли.“Волонтёрлик.фаолияти.тўғрисида”ги.Ўзбекистон.Республикаси.Қонунида,.“волонтёрлик фаолияти - жисмоний ва (ёки) юри-дик шахсларнинг манфаатларини кўзлаб бепул асосда амалга ошириладиган, эркин хоҳиш-иродага кўра бажариладиган, ижтимоий жиҳатдан йўналтирилган, жамоат учун фойдали бўлган ихтиёрий фаолият”.деб.таъриф.берилган.[3].

Волонтёрлик.фаолияти.иш.ҳақи. талаб. этмайдиган,. кўнгиллиликка. асосланади..Шунга.кўра,. волонтёрликни. амалга. оширишнинг. мотивлари. сифатида. моддий. рағбатлантириш.эмас,. балки.ижтимоий,. хайрия. ва.маънавий.манфаатдорлик.майдонга. чиқади..Волонтёр-ларнинг. меҳнати. одатда. турли. жамоатчилик. ишлари. (йўллар. қуриш,. худудларни. тоза-лаш),. ижтимоий-фойдали. тадбирлар. (хайрия.концертлари,. ёрдамга.муҳтожларни.қўллаб-қувватлаш.учун.маблағлар.йиғиш)ни.ташкиллаштириш,.алоҳида.шаслар.ва.ташкилотлари.(ногиронлар,.етим.болалар,.уруш.ветеранлари,.нотижорат.ташкилотлари,.хайрия.фондла-ри)га.якка.тартибдаги.номоддий.ёрдам.кўрсатиш.ва.шу.кабиларда.кўринади..Қоидага.кўра,.кўнгиллилар.ва.уларни.ёлловчи.ташкилотлар.ўртасидаги.муносабатлар.шартномавий.маж-буриятлар. билан. тартибга. солинадики,. уларда. бажариладиган. ишларнинг. ҳажми. қатъий.белгилаб.қўйилади..

Бундан. ташқари,. волонтёрликнинг. кўнгиллиликка. асосланишига. қарамай,. ушбу. фа-олият. муайян. даражадаги. масъулиятга. таянади.. Масалан,. волонтёрлар. иш-фаолиятдаги.меъёр.ва. талабларнинг.бажарилишга,.моддий.бойликларнинг.хавфсизлигига,.шунингдек,.ташкилотнинг. шаънига. таъсир. кўрсатадиган. фаолиятга. жавобгар. бўлишади.. Буларнинг.ҳаммаси.волонтёрликка.меҳнат.муносабатларининг.ўзига.хос.тизими.сифатида.ёндашишга.ундайди..

Хар.қандай.меҳнат.муносабатлари.тизими.рағбатлантиришнинг.муайян.меҳанизмлари.устига.қурилади..Волонтёрликда.моддий.рағбатлантиришнинг.мавжуд.эмаслиги.шароити-да.бошқа.турдаги.рағбатлантириш.методлари.тўғрисидаги.саволнинг.долзарблиги.ортади..АҚШда.волонтёрлик.асосида.амалга.оширилган.меҳнат.ҳам.худди.хақ.тўланадиган.меҳнат.каби.ходимнинг.меҳнат.стажини.аниқлашда.ҳисобга.олинади..

АҚШдаги.кўнгиллиликка.асосланган.меҳнат.муносабатларини.тадқиқ.этиш.мобайнида.волонтёрларни.номоддий.рағбатлантиришнинг.бир.қатор.методлари.(амалий,.информаци-он.ва.имтиёзли)ни.кузатиш.имконияти.юзага.келади:

Биринчи гуруҳ.методларига.волонтёрларга.турли.йўналишларда.иш.тажрибасини,.шу-нингдек,.қўшимча.билим,.малака,.кўникмаларни.қўлга.киритиш.имкониятларининг.тақдим.этилишини.киритиш.мумкин..

Рағбатлантиришнинг. иккинчи гуруҳи. янги. технологиялар,. илмий-тадқиқот. ишланма-

Page 80: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

809Июнь

17

лар. ва.шу. каби.материаллар. ҳамда. ахборот.манбааларини. қўлга. киритиш.имкониятидан.иборат.

Учинчи гуруҳ. методлари. волонтёрларга. бир. қатор.шахсий. имтиёзларни,. масалан,. но-тижорат.ташкилотининг.хизматларидан.бепул.фойдаланиш.хуқуқи,.тантанали.ва.юбилей.тадбирларида.иштирок.этиш,.давлат.хокимияти.органлари.ва.нотижорат.ташкилотлари.ва.бошқалар.томонидан.навбатсиз.қўллаб-қувватланиш.хуқуқини.қўлга.киритиш.имконияти-ни.тақдим.этади.

Ўзбекистонда. нотижорат. ташкилотларининг. фаолиятининг. ўзи. каби,. улардаги. волон-тёрлик.фаолиятининг.ривожланиш.даражаси.ҳам.ўта.паст.даражада.қолмоқда..Жамоатчи-лик.ишларини.бажарилишида.ёки.алоҳида.олинган.нотижорат.ташкилотларининг.қўллаб-қувватланишида. волонтёрлар. меҳнатидан. фойдаланиш. деярли. мавжуд. эмас.. Натижада,.амалиётда. тез-тез. мажбурий. меҳнатдан. фойдаланиш. ва. унинг. салбий. оқибатлар. кўзга.ташланиб.турибди...

Ўзбекистонда.кам.учраб.турадиган.волонтёрлик.фаолиятида.асосан.аҳолининг.алоҳида.категориялари. –. мактаб. ўқувчилари,. талабалардан. иборат. Ёшлар. Иттифоқи. аъзолари,.ўқитувчилар. ва. тиббиёт. ходимларидан. иборат. бюджет. ташкилоти. ходимларининг. ишти-рокини.кўриш.мумкин..Иқтисодиёти.ва.фуқаролик.жамияти.ривожланган.мамлакатларда.эса.волонтёрликка.аҳолининг.турли.қатламлари.жалб.этилади..

Фойдаланилган.адабиётлар.рўйхати.1.. baumol.W..W..bowen.. /. Performing.Arts. –.The.economic.Dilemma. /. –.n.Y..The.20th

century.fund,.1966.–.p..169.2.. Шекова. Е.Л.. Экономика. и. менеджмент. некоммерческих. организаций.. Учебное.

пособие./.-.Санкт-Петербург,.2003.-стр..48.3.. Қаранг:. Қонун. ҳужжатлари. маълумотлари. миллий. базаси,. 03.12.2019. й.,.

03/19/585/4096-сон.

Page 81: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

819Июнь

17

ТЕМИР ЙЎЛ ТРАНСПОРТИДА РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТ

Бобоқулов Джамшид НосировичМустақил тадқиқотчи

Телефон:+998(99)[email protected]

Аннотация. Ушбу. тезис. темир.йўл. транспортида. рақамли.иқтисодиётни. ривожланти-ришнинг.истиқболлари.ҳақида.

Калит сўзлар: рақамли.иқтисодиёт,.махсус.дастурлар,.темир.йўл.транспорти,.рақамли.темир.йўл.

“Ўзбекистон.темир.йўллари”.АЖ.темир.йўл.транспортини.инновацион.ривожлантириш.соҳасида.жуда.катта.хажмдаги.ишларни.ташкиллаштириб,.“рақамли.иқтисодиётнинг.локо-мативи”.сифтида.ўзига.хос.йўналишдан.бормоқда..

Бугунги. кунда. “Ўзбекистон. темир. йўллари”. АЖда. юк. ва. йўловчи. ташиш. соҳасида.хизмат. кўрсатиш.сифатини.оширишга.йўналтирилган.лойиҳалар.ишлаб.чиқилган.бўлиб,.«Ягона.дарча».тамойили.асосида.юк.эгаларига.юк.ташиш.хизматларини.электрон.тарзда.тақдим. этишга. қаратилган. автоматлаштирилган. ахборот. тизимини. яратиш. ишлари. олиб.борилмоқда..

“Ўзбекистон.темир.йўллари”.АЖнинг.юк.ва.тижорат.бошқармаси.қошида.“Ягона.дар-ча”.тамойили.асосида.юк.эгалагига.юк.ташиш.хизматларини.электрон.тарзда.тақдим.этиш.мумкин.

1-расм. “Ягона дарча” тамойили асосида ишни ташкил этиш схемаси.

Ушбу. расмда. юк. жўнатувчи. “Ўзбекистон. темир. йўллари”. АЖнинг. юк. ва. тижорат.бошқармаси.қошида.яратилган.“Ягона.дарча”.платформасига.мурожаат.қилади.ва.тегишли.тартибда. хужжатларни. расмийлаштиради.. Ушбу. келиб. тушган. буюртма. асосида,. юк.жўнатувчига. Экспедиторлик. хизматларини. кўрсатувчи. корхоналар. хизматлари. таклиф.этилади. ва. юк. жўнатувчи. ўзига. мақбул. бўлган. йўналиш. ва. нархларни. таклиф. этган.экспедиторлик. корхонаси. хизматини. танлаганидан. сўнг,. улар. ўртасида. онлайн.шартнома.имзоланиб,. шартномада. кўрсатилган. пул. маблағи. тўлови. амалга. оширилганидан. сўнг,.Юк. ва. тижорат. бошқармаси. ҳудудий. бўлинмалари. томонидан.юкни. ташиш. ва.юк. қабул.қилиб.олувчига.етказиб.бериш.ишлари.ташкил.қилинади..Бу.юк.жўнатувчилар.учун.жуда.қулай.бўлиб,.ортиқча.сарсонгарчиликлар.ва.қоғозбозликларни.олдини.олиш,.темир.йўлдан.фойдаланувчиларга.масофадан.туриб.тез.ва.сифатли.хизмат.кўрсатиш.имконини.яратади.

. “Ақилли”. темир. йўл. тизимини. яратишнинг. зарур. йўналишлари. темир. йўл. инфра-тузилмаси. ва. ташиш. ишларини. бошқаришнинг. интеллектуал. тизимини. жорий. этишга.қаратилган. бўлиб,. ушбу. тизим.ишга. тушириш.катта. вақтни. талаб. этади.. Бугунга. кунда-ги.“Ўзбекистон.темир.йўллари”.АЖда.мавжуд.темир.йўлни.бошқаришдаги.маълумотлар.билан. ишлаш. тизими. харакат. таркибларининг. харакатланаётган. жойи. ва. жорий. ҳолати,.ташиш.жараёнининг.барча.иштирокчилари.талаблари,.инфратузилманинг.юк.ўтказиш.им-

Page 82: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

829Июнь

17

кониятларини. баҳолашга. имкон. беради.. Бу. эса,. рақамли. моделлар. ишлаб. чиқиш. ва. уни.онлайн.кўринишда.ишга.тушириш,.тезкор.ва.муҳим.маълумотлар.билан.таъминлаш,.тез-кор.қарорлар.қабул.қилиш.имкониятини.яратади.

Фойдаланилган.адабиётлар.рўйхати.1.. Ўзбекистон. Республикаси. Президентининг. 2020. йил. 28-апрелдаги. “Рақамли.

иқтисодиёт.ва.электрон.ҳукуматни.кенг.жорий.этиш.чора-тадбирлари.тўғрисида.”ги.ПҚ-4699.сонли.қарори.

Page 83: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

839Июнь

17

MAHSULOT SIFATINI BOSHQARISH JARAYONLARI VA ULARNI TUZILISH XUSUSIYATLARI

Maxmudov Dostonbek Soyibjon o‘g‘liAndijon mashinasozlik instituti

Avtomobilsozlik yo‘nalishi talabasi+998 914880303

[email protected]

Annotatsiya: ushbu. maqolada. mahsulot. sifatini. boshqarish. jarayonlarini. va. ularni. tuzilish.xususiyatlari. haqida.bo‘lib,. unda. sifat. haqida,. raqobat. haqida.fikrlar.mavjud..bundan. tashqari,.mahsulot. sifatini. joriy. qilish. ta’minlash. va. saqlab. turishning. asosiy. bosqichlarini. tavsiflovchi.kuchlar.haqida.qarashlar.mavjud.

Kalit so‘zlar: sifat,.mahsulot.sifati,. texnologiya,.boshqaruv.usullari,. iqtisodiyot.

birinchidan. mahsulot. sifatini. boshqarish. jarayonlarini. va. ularni. tuzilish. xususiyatlarini.o‘rganishdan.oldin.sifat.tushunchasi.haqida.bilib.olishimiz.lozim..sifat.–.bu.qo‘shilgan.va.kutilgan.talablarni.mahsulotning.yig‘ilgan.tavsiflari.orqali.qoniqtirishdir..sifat.tushunchasini.anglab.yetish.va. uni. ishlab. chiqarishda. ta’minlab. berish. har. bir. tashabbuskor. uchun. asosiy. vazifadir..bozor.iqtisodiyoti.rivojlanayotgan.davlatlarda.ko‘rinib.turibdiki,.asosiy.vosita.sifat.orqali:

- .hamma.ko‘rinishdagi..resurslar.harajatini.muvofiqlashtirish;- ishlab.chiqarishdagi.sarf-.harajatlarni.kamaytirish,.ishlab.chiqarishni.oshirish;- Mahsulotga.qo‘yilgan.barcha.talablarni.bajarish;- iste’molchining.kutayotgan.talabini.qondirish.Mahsulot. sifati. uning. xizmatga. yaroqliligi,. ishonchliligi,. foydalanish. tavsifi,. ishlatishdagi.

qulayliligi,.sotuv.oldi.va.keyingi.xizmat.ko‘rsatish.jarayonlari.bilan.belgilanadi..sifatni.boshqarish.zamonaviy. nazariyasi. shundan. kelib. chiqadiki,. sifatni. boshqarish. bo‘yicha. faoliyat. mahsulot.ishlab.chiqarilgandan.keyin.samarali.bo‘lishi.mumkin.emas..bu.faoliyat.mahsulot.ishlab.chiqarish.jarayonida.amalga.oshirilishi.kerak..Mahsulot.sifatini.boshqarish.quyidagilardan.iborat:

1.. sifatni. boshqarishga.oid. qarorlar. qabul. qilish. ob’ektga. qilinadigan.boshqaruvchi. ta’sirini.tayyorlash;

2..sifatni.boshqarish.dasturini.ishlab.chiqarish.va.uni.amalga.oshirishni.rejalashtirish;3..Mahsulot.sifatiga.ta’sir.etuvchi.har.qanday.boshqarilayotgan.jarayon.holati.haqida.axborot.

olish.va.uni.tahlil.etish;4..boshqaruvchi.ta’sirlarni.chiqarish.Mahsulot. sifatini. boshqarish. tizimi. bilan. bir. qatorda. sifatni. o‘rganish. va. amalga. oshirish.

dasturi. asosida. sifat. to‘garagi.katta. rol. o‘ynaydi..sifatni. boshqarishning.majmuiy. tizimlari.bu-gungi.kunga.kelib.o‘zbekistonda.55. taga.yaqin.korxona. iso.9001.bo‘yicha.sertifikat.oldi..bu.esa. ushbu. yo‘nalishdagi. ishlar. ancha. faollashib. borayotganligini. ko‘rsatadi..Ammo,. bu. borada.qo‘shni. mamlakatlardagi. kabi. darajaga. erishganimiz. yo‘q.. Misol. uchun,. rossiyada. –. 1500,.Ukrainada-.1000ga.yaqin.va.Qozog‘istonda.qariyb.500ta.korxona.iso.9001.sertifikatini.qo‘lga.kiritdi..sifatni.boshqarish.masalasidan.kelib.chiqib,.zaruriy.xususiyatlarni.boshqarish.mezonla-ridek.qabul. qilish.mumkin..Masalan,.materiallar. sarflanishini. kamaytirish.kerak.bo‘lsa,.mezon.sifatida.mashinaning.massasi.qabul.qilinadi..ishonchlilikni.oshirish.kerak.bo‘lsa,.mezon.sifatida.mashinani.to‘xtab.qolmasligi.va.boshqalar.qabul.qilinadi..

Xulosa.qilib.aytganda,.korxonalar.bozorda.talablarni.o‘rgangan.holda.iste’molchilar.ehtiyojlarini.qondirib.foydalanishda.zaruriy.samarani.ta’minlaydigan.mahsulotlar.ishlab.chiqarishi.lozim.

foydalanilgan.adabiyotlar:1.. ismatullayev.P..r,.Axmedov.b,.Matyakubova.P,.Xamraqulov.G’,.Turayev.sh..sifat.menej-

ment.tizimi.va.uni.sertifikatlashtirish..Toshkent-.2014.

Page 84: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

849Июнь

17

RAQAMLI IQTISODIYOT INNOVATSION RIVOJLANISH OMILI SIFATIDA

Xasanov Shermamat Rahmatullayevichkatta o‘qituvchi NavDPI

Karimova Latofat Sadullayevnaassistent TDIU

Annotatsiya: Iqtisodiyotni modernizatsiyalash va raqamli iqtisodiyotga o‘tish jarayonida davlatning.ilmiy-texnik.siyosati.muhim.ahamiyat.kasb.etadi...raqamli.iqtisodiyot..hozirgi.kunda.ko‘zlangan maqsadga erishish uchun kadrlar tomonidan o‘zlashtirilishi lozim bo‘lgan dolzarb soha.hisoblanadi..Ushbu.tezisda.milliy.iqtisodiyotni.rivojlantirishda.raqamli.iqtisodiyoting.tutgan.o‘rni.yoritilgan.

Kalit so‘zlar: raqamli. iqtisodiyot,. elektron. pul,. hisob. faktura,. elektron. hukumat,. iT. park,.optik.tolali.tizim,.investitsiya.

.“raqamli.iqtisodiyot”.atamasi.1995.yilda.amerikalik.dasturchi.nikolas.negroponte.tomonidan.amaliyotga. tadbiq. etilgan. bo‘lib,. jamiyat. rivoji. uchun. salmoqli. hissa. qo‘shib. kelayotgan. tizim.hisoblanadi.. buni. sodda. iqtisodiy. tilda. ifodalaydigan. bo‘lsak,. ishlab. chiqarishda. jonli. qo‘l.mehnatdan. voz. kechib,. texnika. imkoniyatlaridan. foydalanishga. o‘xshatish. mumkin.. Qadimda.ma’lum. bir. xabarni. olisdagi. insonlarga. yetkazish. uchun. choparlar. xizmatidan. yoki. pochta.xizmatidan. foydalanilgan.. bunga. birinchidan. iqtisodiy. xarajatlar. ko‘p. sarflangan. bo‘lsa,.ikkinchidan. uzoq. vaqt. talab. etgan.. hozirgi. kunda. esa. bunday. xabarlarni. telefon. qo‘ng‘irog‘i,.sms.xabar,.faks.orqali.yoki.ijtimoiy.tarmoqlar.orqali.osonlik.bilan.bir.necha.daqiqa.va.minimal.darajadagi.xarajat.asosida.yetkazish.mumkin..

raqamli. iqtisodiyot. Mamlakat. barqaror. rivojlanishi. uchun. eng. qisqa. yo‘l. sifatida. muhim.o‘rin. tutadi.. o‘zbekistonda. keying. yillarda. iqtisodiy. yuksalishga. erishish. maqsadida. keng.ko‘lamli. islohotlar. amalga. oshirilmoqda.. 2020. yil. “ilm. ma’rifat. va. raqamli. iqtisodiyot. yili”.deb nomlanishi va ushbu yil uchun ishlab chiqilgan dastur asosida amalga oshirilayotgan ishlar bugungi. pandemiya. sharoitida. o‘zini. oqladi.. MDh. davlatlari. orasida. birinchilardan. bo‘lib.o‘zbekistonda. oily. ta’lim,. Xalq. ta’limi. va. Maktabgacha. ta’lim. sohalarida. masofaviy. ta’lim.joriy. etildi.. Prezidentimiz. sh.. Mirziyoyev. raqamli. iqtisodiyot. kelgusidagi. iqtisodiyotimizni.rivojlantirish. lokomativi. bo‘lib.xizmat.qilishini,.Agar. raqamli. iqtisodiyotni. joriy. etish. jarayoni.1.yilga.ortga.surilsa.iqtisodiy..rivojlanishimiz.10.yil.orqada.qolishini..alohida.takidlaganlar.

Raqamli iqtisodiyotni jadal rivojlantirish maqsadida 2020-yil 28 aprel kuni O‘zbekiston Pespublikasi prezidentining “Raqamli iqtisodiyot va elektron hukumatni keng joriy etish chora. tadbirlari. to‘g‘risida”. qarori. qabul. qilindi.. .Qarorga.muvofiq.Axborot. texnologiyalari. va.kommunikatsiyalarni.rivoshlantirish.vazirligida.raqamli.iqtisodiyot.bilan.shugullanadigan.yaxlit.tizim.joriy.etildi.. .bu. tizim.orqali.vazirlik.vakolatiga.elektron.hukumat,. iqtisodiyot. tarmoqlari.va.qishloq.xo‘jaligini.raqamlashtirish,.iT–parklarni.tashkil.etish,.boshqarish.bazifalari.o‘tkazildi..Ushbu. vazifalarni. bajarish. uchun. 268. ta. loyiha. doirasida. jami. 1. milliard. 600million. dollar.miqdorida. sarflanadigan. umumiy. pul.miqdori. belgilanib,.moliyalashtirish.manbalari. aniqlandi..Joriy.2020.yil.davomida.esa.700million.dollar.hisobiga,.eng.zarur.bo‘lgan.sohalarni,.oliy.Ta’lim,.Maktabgacha.ta’lim,.sog‘liqni.saqlash.tizimini.100%.optik.tolali.tizimga.ulanishi.ko‘zda.tutilgan.

Hozirgi kunda mamlakatimizda raqamlashtirish holatini qoniqarli emas deb baholashimiz mumkin..chunki.davlat.idoralarida.mavjud.700dan.ortiq.axborot.tizimlarining.30%.qismi.elektron.hukumatga.ulangan..olis.hududlarda.internet.aloqalari.bilan.bog‘liq.muammolar.mavjud...Xalq.ta’limi,. sog‘liqni. saqlash. tizimi,.oliy. ta’lim. . va.maktabgacha. ta’lim. tizimlarining. optik. tolali.tizim. bilan. bog‘langanligi. o‘rtacha. 40%. ni. tashkil. etib. turgan. bo‘lsa. joriy. 2020. yil. davomida.ushbu.ko‘rsatgichni.100%.ga.chiqarish.rejalashtirilgan..

raqamli.iqtisodiyotni.har.bir.sohaga.kiritish.orqali.iqtisodiyotni.jadal.rivojlantirish.mumkin..Jahon.bankining. tadqiqotlari. natijasida.10%. raqamli. iqtisodiyotni. joriy. etilishi.mamlakat.yalpi.ichki.mahsulotini.1%.ga.oshirilishiga.sabab.bo‘lishi.aniqlangan..ekspertlarning.xulosalari.shuni.

Page 85: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

859Июнь

17

ko‘rsatmoqdaki,.kelgusi.3.yil.davomida.raqamli.iqtisodiyotni.jadal.tadbiq.qilish.orqali.dunyodagi.22%. ish. o‘rinlari. internet. texnologiyalari. orqali. band. bo‘ladi.. Agarda. qishloq. xo‘jaligini.raqamlashtirish. orqali. samaradorlikni. 25-30%. gacha. oshirish. imkoni. mavjud. bo‘lsa,. sanoat.korxonalari. raqamlashtirilsa. korxona. ishlab. chiqarayotgan. mahsulotning. tannarxi. 10-15%. ga.pasayishiga.erishish.mumkin..iT.parklari.orqali.masofaviy.tarzda.loyihalarni.amalga.oshiriladi..iT.parklarning.asosiy.vazifasi.eksport.hajmini.ko‘paytirishga.qaratilgan...

Raqamli iqtisodiyotni keng qo‘llash uchun avvalambor ta’lim tizimiga ko‘proq investitsiya kiritilishini.ta’minlash.kerak..oliy.ta’lim.tizimidagi.har.bir.oliy..o‘quv.yurtida.shu.ta’lim.muassasasi.mutaxassisligini.qamrab.oluvchi.soha...bo‘yicha.raqamli.iqtisodiyotni.joriy.etuvchi.kadrlar.yetishib.chiqishini. ta’minlash. kerak..Masalan. sogliqni. saqlash. tizimini. raqamlashtirish. uchun.Toshkent.tibbiyot.akademiyasida.so‘nggi.texnologiyalar.orqali.bemorlarga.masofaviy,.sifatli.tibbiy.yordam.ko‘rsatilishini ta’minlanishiga erishish uchun mazkur oliy ta’lim dargohida bu kabi jarayonlarni tashkil.etuvchi.mutaxassis.kadrlarni.yetishtirish.kerak..oliy.ta’limda.shu.tariqa.yangi.yo‘nalishlar.paydo.bo‘ladi..Ular.:

• Tibbiyotda raqamli iqtisodiyot• Geologiyada raqamli iqtisodiyot• Ta’lim tizimida raqamli iqtisodiyot• Biznesda raqamli iqtisodiyot• Sanoatda raqamli iqtisodiyotAgrar.sohada.raqamli.iqtisodiyot.va.boshqalar. Shu tariqa yosh kadrlarda raqamli iqtisodiyot haqidagi bilim va ko‘nikmalarni hosil qilish bilan

bir. qatorda,. ularni. o‘z.mutaxassisligining.yetuk,. raqobatbardosh.kadrlar. sifatida. shakllanishiga.zamin.yaratiladi.

Adabiyotlar:1.. .Xodiyev.b..Y.,.shodmonov.sh.sh.,.iqtisodiyot.nazariyasi..2017.2..sof.uz3..Xabar.uz

Page 86: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

869Июнь

17

МИЛЛИЙ ИКТИСОДИЁТНИ ИННОВАЦИОН РИВОЖЛАНТИРИШ ЖАРАЁНЛАРИНИ БАНК ТОМОНИДАН МОЛИЯЛАШТИРИШ ВА БАНКЛАРДА

ТРАНСФОРМАЦИЯ МУАММОЛАРИ

Қурязов Сарвар Баҳтиёрович Банк-молия академияси тингловчиси

[email protected]

АННОТАЦИЯ:.Мақолада.миллий.иктисодиётни.инноватсион.ривожлантириш.жараён-лари.ахамияти.ва.ушбу.жараёнларнинг.банк.томонидан.молиялаштирилиши.муаммолари,.банкларда.трансформациянинг.амалга.оширилиши.,.инновация.жараёнларида.инвестиция.киритилиши.каби.масалалар.ёритилган..

Калит сўзлар:. инвестиция.лойиҳаси,. инновация,. инновацион.корхоналар,. инвестици-он,.трансформация.жараёни,.қайта..молиялаштириш,.инновацион.менежмент

Ҳозирги.давр.ривожланишида.инновациялар.иқтисодиётни.модернизациялаш.ва.дивер-сификациялаш,. унинг. жадал. суръатлар. билан. ривожланишини. ва. рақобатбардошлигини.таъминлаш,.мамлакатнинг.жаҳон.ҳамжамиятидаги.ўрни.ва.нуфузини.янада.оширишнинг.энг.муҳим. омилларидан. ҳисобланади..Шу. сабабли. бугунги. кунда.Ўзбекистон.Республи-каси.ўз.иқтисодиёти.барқарорлигини.таъминлаш,.аҳоли.фаровонлигини.оширишда.инно-вация.имкониятларидан.кенг.фойдаланишга.катта.эътибор.қаратмоқда..Ўзбекистон.Респу-бликаси.Президенти.Ш.Мирзиёев. таъкидлаганидек,. “Инновация. бу. келажак. дегани.. Биз.буюк.келажагимизни.барпо.этишни.бугундан.бошлайдиган.бўлсак,.уни.айнан.инновацион.ғоялар,.инновацион.ёндашув.асосида.бошлашимиз.керак”1.

2017-2021. йилларда. Ўзбекистонни. ривожлантиришнинг. бешта. устувор. йўналиши.бўйича.ҳаракатлар.стратегиясининг.учинчи.бўлимида.иқтисодиётни.ривожлантириш.ва.ли-бераллаштиришнинг.устувор.йўналишларида.таркибий.ўзгартиришларни.чуқурлаштириш,.миллий. иқтисодиётнинг. етакчи. тармоқларини. модернизация. ва. диверсификация. қилиш.ҳисобига.унинг.рақобатбардошлигини.оширишга.алоҳида.эътибор.қаратилган.2.Иқтисодий.тизимларни. ривожлантиришнинг. ҳозирги. босқичи. капитални. реализация. қилиш. самара-дорлигини,.иқтисодиётнинг.реал.ва.молиявий.секторлари.салоҳиятини.ошириш,.хўжалик.юритувчи. субъектлар. мослашувчанлигини. ва. барқарорлигини. таъминлашга. имкон. бера-диган. инновацион.шаклларни.фаоллаштириш.билан. тавсифланади..Шунинг. учун. респу-бликамизда.инвестиция.жараёнларини.фаоллаштириш.ва.улар.асосида.инновацион.ривож-ланиш. стратегиясини. амалга. оширишга. катта. аҳамият. берилмоқда.. Бунда.махсус. давлат.дастурлари.доирасида.мамлакат.миқёсида.инновацияларни.ишлаб.чиқаришга.кенг.татбиқ.этиш,. инновацияларни. ҳар. томонлама. қўллаб-қувватлаш,. улар. ривожланишининг. барча.босқичларида.молиявий.таъминлаш.масалалари.инобатга.олинган.

Бугунги. кунда. . трансформация. сўзи. кўп. тилга. олинаётган. тушунчалардан. бирига. ай-ланган..Хўш.нега?.Бу.саволга.мазкур.тушунчанинг.мазмун-моҳиятидан.жавоб.топиш.мум-кин..Трансформация.бу.—.дунё.бизнесининг.янги.шароитларга,.жамиятнинг.имтиёзларга.мослаша. оладиган.муқаррар.жараёнидир..Хусусан,. банкларда. бундай. ўзгариш.—. транс-формация.нима.учун.керак.ва.у.қандай.амалга.оширилади?

Хозирда. банк. тизимидаги. . асосий. муаммолардан. бири. . мамлакатимиз. иқтисодиётига.жалб. қилинаётган.жами. . кредитларнинг. . 90.фоизи. банклар. ҳиссасига. тўғри. келиши.би-

1. Ўзбекистон.Республикаси.Президенти.Шавкат.Мирзиёевнинг.Олий.Мажлисга.Мурожаатномаси..//.Халқ.сўзи..2017.йил.23.декабрь..№258(6952)..1-5.б

2. Ўзбекистон.Республикаси.Президентининг.2019.йил.28.янвapдaги.ПФ-5308-coнли.“2017-2021.йилларда.Ўзбекистон.Республикасини.ривожлантиришнинг.бешта.устувор.йўналиши.бўйича.Ҳаракатлар.стратегияси-ни.“Фаол.инвестициялар.ва.ижтимоий.ривожланиш.йили”да.амалга.оширишга.оид.Давлат.дастури.тўғрисида”.Фapмoни

Page 87: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

879Июнь

17

лан.изоҳланади..Ўзбекистон. банк. соҳаси.юқори.марказлашганлиги. билан. ажралиб. тура-ди,. яъни. .барча.банк.активларининг.86.фоизи. .ҳамон.давлатга,. 70.фоизи. эса.5. та.йирик.банк.—.Ташқи.иқтисодий.фаолият.миллий.банки,.“Асака.банк”,.“Ўзсаноатқурилишбанк”,.“Ипотекабанк”.ва.“Агробанк”ка.қарашли..Шунингдек,.кредитларга.нисбатан.давлат.улуши.мавжуд.бўлган.банк.омонатларининг.ҳиссаси.31,5.фоизни.ташкил.этади,..хусусий.банклар-да.бу.кўрсаткич.100.фоизга.тенг1.

Шу. каби. талай. омиллар. ҳисобга. олиниб,. ҳозир. Марказий. банк. ва. Молия. вазирлиги.томонидан.Жаҳон.банки.билан.биргаликда.ушбу.секторни.ривожлантиришнинг.узоқ.муд-датляи.стратегияси.ишлаб.чиқилмоқда..Бундан.ташқари,.Молия.вазирлиги.ҳузурида.дав-лат.иштирокидаги. . тижорат. банкларини.ислоҳ. қилишни.мувофиқлаштириш.бошқармаси.тузилди..Шунингдек,. республикамиздаги. бир. қатор. . тижорат. банкларининг. 2020. йилда.трансформация.жараёнидан.ўтиши.тавсия.этилган.

Инсон. цивилизациясининг. иқтисодиётни. модернизациялаш. шароитида. миллий.иқтисодиётнинг.инновацион.ривожини.инвестициялар.билан.таъминлаш.имкониятлари.ва.шарт-шароитларини. таҳлил. қилиш. ва. мавжуд. муаммоларни. аниқлаш. асосида. инвести-цияларни. фан. сиғимкорлиги. юқори. бўлган. устувор. соҳаларни. ривожлантиришга. жалб.этишнинг.истиқболли.йўналишларини.белгилашга.қаратилган.илмий-амалий.тавсияларни.ишлаб.чиқиш.долзарб.аҳамият.касб.етади.2.Инновацияларни.жорий.қилиш.инвестициялар.киритиш. билан. бевосита. боғлиқдир..Шу. сабабли. мамлакатимизда. инновация. сиёсатини.олиб. боришда. инвестицияларнинг. самарали. иштирокини. таъминлашга. жиддий. эътибор.қаратиб.келинмоқда..Бунинг.натижасида.миллий.иқтисодиётга.жалб.этилаётган.инвести-циялар. ҳажми,. улар. ёрдамида. ишлаб. чиқаришга. жорий. этилаётган. замонавий. ва. илғор.технологияларга.асосланган.лойиҳаларнинг.сонининг.йил.сайин.ортиб.боришини.таъмин-лаш,.бунда.тижорат.банклари.узоқ.муддатли.инвестицион.кредитларини.кенг.кўламда.аж-ратиш.устувор.вазифа.қилиб.белгиланган..Шу.билан.бирга,.банклар.томонидан.инновация.фаолияти.билан.шуғулланидиган.корхоналар.инновация.лойиҳаларинининг.риск.даражаси.жуда.юқори,.ликвидлилиги.паст.деган.баҳо.берилмоқда..Бу.ушбу.корхоналарга.банк.кре-дитларини.ажратишда.муаммоларни.юзага.келтириб.чиқармоқда..Ушбу.ҳолат.банкларнинг.инвестицион.фаоллигини. чеклаб. улар. ресурсларининг. деярли. барчасини. одатий. кредит-ларга.йўналтирилишига.ва.банк.активлари.тузилмасида.узоқ.муддатли.инвестициялар.улу-шининг.кичик.бўлиб.қолаётганига.сабаб.бўлмоқда..Бундай.ҳолатни.республиканинг.йирик.тижорат.банкларидан.бири.бўлган.“Агробанк”.АТБ.мисолида.ҳам.кўришимиз.мумкин.

Бугунги.кунда.банк.томонидан.нафақат.аҳоли.ва.мижозларга.тезкор,.ишончли,.замонавий.банк.хизматлари.кўрсатилмоқда,.балки.йирик.тадбиркорлик.субъектларининг.истиқболли,.инвестицион.ва.экспортбоп.маҳсулотлар.тайёрлашга.йўналтирилган.лойиҳаларини.моли-ялаштиришга. ҳам. алоҳида. эътибор. қаратилмоқда.. Хусусан,. банк. томонидан. инвестиция.лойиҳаларини. молиялаштириш. ҳамда. хорижий. кредит. линияларни. жалб. етиш. борасида.2019.йилнинг.ўтган.даврида.республикамиз.ҳудудларидаги.тадбиркорлик.субъектларининг.истиқболли.лойиҳаларини.молиялаштириш.учун.жами.3,9.триллион.сўм.миқдорида.инве-стиция.кредитлари.ажратилиб,.бугунги.кунда.инвестиция.мақсадлари.учун.йўнатирилган.кредит. қўйилмасининг. қолдиғи.6,9. триллион. сўмни. ташкил.қилмоқда.3. “Агробанк”.АТБ.асосий.молиявий.кўрсаткичлари.йилдан-йилга.ошиб.борувчи.банк.сифатида.ривожланиб.бормоқда..Бироқ,.активлар.тузилмасидаги.инвестициялар.ҳажми.деярли.ўзгаришсиз.ҳолда.жуда. паст. ҳажмда. сақланиб. келмоқда.. Кредит. фаолиятидан. орттириладиган. соф. маржа.гарчи.барқарор.даромад.келтирсада,.унинг.ҳозирги.конъюнктурадаги.даромадлилиги.жуда.паст. (қайта. молиялаштириш. ставкасига. нисбатан).. Инвестиция. фаолиятидан. деярли. воз.кечиш.ушбу.банкни.риск.даражаси.юқори.бўлсада.сезиларли.даромад.манбаидан.маҳрум.

1. Ўзбекистон.Республикаси.Марказий.Банк.матбуот.хизмати.2. Ўзбекистон.Республикаси.банк.тизими./.Муаллиф:.Ф.М.Муллажонов.(ва.бошқ.).Ф.М.Муллажоновнинг.

умумий.таҳрири.остида.3 “Агробанк”.АТБ.Матбуот.хизмати.

Page 88: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

889Июнь

17

қилмоқда..Бу.ҳолат.эса.банкнинг.рентабеллик.кўрсаткичларининг.пасайиб.кетишига.сабаб.бўлмоқда.

Фойдаланган.адабиётлар1.. Ўзбекистон. Республикаси. Президентининг. 2019. йил. 28. янвapдaги. ПФ-5308-coнли.

“2017-2021. йилларда. Ўзбекистон. Республикасини. ривожлантиришнинг. бешта. устувор.йўналиши. бўйича.Ҳаракатлар. стратегиясини. “Фаол. инвестициялар. ва. ижтимоий. ривож-ланиш.йили”да.амалга.оширишга.оид.Давлат.дастури.тўғрисида”.Фapмoни.

2..Ўзбекистон.Республикаси.Президенти.Шавкат.Мирзиёевнинг.Олий.Мажлисга.Муро-жаатномаси..//.Халқ.сўзи..2017.йил.23.декабрь..№258(6952)..1-5.б.

3.Ўзбекистон. Республикаси. банк. тизими. /. Муаллиф:. Ф.М.Муллажонов. (ва. бошқ.).Ф.М.Муллажоновнинг.умумий.таҳрири.остида.

4..Ўзбекистон.Республикаси.Марказий.Банк.матбуот.хизмати5..“Агробанк”.АТБ.Матбуот.хизмати.6..“Агробанк”.АТБ.нинг..йиллик.хисоботлари,.2016-2019.йиллар.

Page 89: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

899Июнь

17

ИШСИЗЛИК ТУРЛАРИНИНГ ВУЖУДГА КЕЛИШ САБАБЛАРИ ВА УЛАРНИ БАРТАРАФ ЭТИШ МАСАЛАЛАРИ

Содиқова Феруза Раҳимовна Қўқон давлат педагогика институти

Тел:. +998912039616

Аннотация:.Ўзбекистоннинг. бугунги. ривожланишининг. асосий.ижтимоий-иқтисодий.муаммоларидан.бири.ишсизлик.муаммосидир..Ишсизлик.даражаси.иқтисодиётнинг.уму-мий. ҳолатини. аниқлаш,. самарадорлигини. баҳолаш. учун. асосий. кўрсаткичлардан. бири.ҳисобланади..Ушбу.мақолада.ишсизлик.турларининг.вужудга.келиш.сабаблари.ва.уларни.бартараф.этиш.масалалари.хусусида.мулоҳазалар.юритилган.

Калит сўзлар:.ишсизлик,.фрикцион.ишсизлик,.таркибий.ишсизлик,.табиий.ишсизлик,.ишсизликнинг.ижтимоий-иқтисодий.оқибатлари.

Ишсизлик. муаммоси. нафақат. иқтисодий,. балки. умумижтимоий. муаммолардан. бири-дир.. Ишсизлик. баъзи. омиллар. таъсирида. ўсиб. борса,. айнан. ишсизлик. муаммосининг.ўзи..жамиятдаги.бошқа.муаммоларнинг.вужудга.келиши.учун.омил.бўлиб.хизмат.қилади..Ўзбекистоннинг.бугунги.ривожланишининг.асосий.ижтимоий-иқтисодий.муаммоларидан.бири.ишсизлик.муаммосидир..

Бу.муаммони.чуқур.илмий-тадқиқот,.кенг.қамровли.назарий.таҳлил.қилиш.ва.шу.асосда.мамлакатнинг.меҳнатга.лаёқатли.аҳолини.бандлигини.таъминлаш,.ишсизликни.даражасини.минимал.даражага.яъни.ижтимоий.жиҳатдан.мақбул.даражага.камайтириш.бўйича.амалий.тавсиялар. ишлаб. чиқишни. талаб. этади.. .Шунинг. учун. ишсизлик.муаммосини. ўрганиш,.таҳлил. қилиш. ва. уларни. бартараф. этиш. йўллари,. Ўзбекистон. меҳнат. бозорида. бандлик.даражасини.ошириш.имкониятларини.аниқлаш.ушбу.ишнинг.мақсади.ҳисобланади..

Ишсизлик. жамиятнинг. асосий. ишлаб. чиқариш. кучи. –. меҳнатни. бир. қисмини.йўқотилишига. олиб. келади,. бу. эса. мамлакатнинг. ялпи. маҳсулотини. ва. миллий. да-ромадини. сезиларли. даражада. камайтиради.. Кўриниб. турибдики,. мавжуд. меҳнат.ресурсларини. тўлиқ. ишлатмасдан,. ишлаб. чиқариш. имкониятлари. чегарасига. етма-ган. ҳолда. ишлайди.. Шундай. қилиб,. ишсизлик. даражаси. иқтисодиётнинг. умумий.ҳолатини.аниқлашда,.унинг.самарадорлигини.аниқлашда.асосий.кўрсаткичлардан.бири.ҳисобланади..Шунинг. учун.Ўзбекистон. Республикасида. ишсизлик.масаласи. ўрганиш.жуда.муҳим.аҳамиятга.эга..

Ишсизлар.—.ўн.олти.ёшдан.то.пенсия.билан.таъминланиш.ҳуқуқини.олишгача.бўлган.ёшдаги,. ҳақ. тўланадиган. ишга. ёки. даромад. келтирадиган. машғулотга. эга. бўлмаган,. иш.қидираётган.ва.иш.таклиф.этилса,.унга.киришишга.тайёр.бўлган.ёхуд.касбга.тайёрлашдан,.қайта. тайёрлашдан. ўтишга. ёки. малакасини. оширишга. тайёр. бўлган. меҳнатга. лаёқатли.шахслар.(бундан.таълим.муассасаларида.таълим.олаётганлар.мустасно).[1].

Ушбу.модданинг. биринчи. қисмида. кўрсатилган,. ишга.жойлашишда. кўмак. олиш.учун.маҳаллий.меҳнат.органларига.мурожаат.қилган.ва.улар.томонидан.иш.қидирувчи.сифати-да.рўйхатга.олинган.шахслар.ишсиз.деб.эътироф.этилади.

Шахсларни.ишсиз.деб.эътироф.этиш.тўғрисидаги.қарор.маҳаллий.меҳнат.органи.томо-нидан.улар.иш.қидираётган.шахс.сифатида.рўйхатга.олинган.кундан.эътиборан.ўн.бирин-чи.кундан.кечиктирмай.қабул.қилинади.

Қуйидагилар.ишсиз.деб.эътироф.этилмайди:1..меҳнат.органларида.рўйхатга.олинган.кундан.бошлаб.ўн.кун.ичида.таклиф.этилган.

мақбул.келадиган.ишни.икки.марта.рад.этган.шахслар;2.. рўйхатга. олинган. кундан. бошлаб. ўн. кун. ичида. мақбул. келадиган. ишни. қидириш.

мақсадида.узрсиз.сабабларга.кўра.меҳнат.органига.келмаган.шахслар.Таклиф. этилган. ишдан. бош. тортган. кундан. ёки. мақбул. келадиган. ишни. қидириш.

мақсадида.узрсиз.сабабларга.кўра.меҳнат.органига.келмаган.кундан.бошлаб.ўттиз.кален-

Page 90: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

909Июнь

17

дарь. кун. ўтганидан. кейингина. шахс. иш. қидираётган. сифатида. қайта. рўйхатдан. ўтишга.ҳақли.бўлади.

Фуқароларни. ишсиз. сифатида. рўйхатга. олиш. тартиби. қонун. ҳужжатлари. билан.белгиланади.

Ишсизлик.–.меҳнатга.қобилиятли.ёшга.етган,.ишсиз.ва.қонун.билан.белгиланган.маълум.бир.муддатга.иш.излаётган.шахслардан.иборат.бўлган.мамлакат.аҳолиси.таркибига.киради..

Ўзбекистон.қонунларига.биноан,.ишсизлар.деб.иш.ва.иш.ҳақи.бўлмаган.кишилар.тан.олинади..Иш.топишга,.иш.топиш.учун.ишга.жойлашиш.ва.ишга.тушишга.тайёр.инсонни.ишсиз.деб.тан.олиш.меъзонлари.одатда.қонун.ёки.ҳукумат.ҳужжатлари.билан.белгиланади.ва.мамлакатлар.бўйича.бир.оз.фарқ.қилиши.мумкин..Лекин,.одатда,.барча.таърифларда.бир.нечта.белгилар.мавжуд..Булар:

-. меҳнатга. лаёқатли. ёш. (аёллар. учун. 16. ёшдан. 55. ёшгача. ва. эркакларда. 16. ёшдан. 60.ёшгача);

-.шахснинг.доимий.даромад.манбаи.бўлиши.(масалан,.бир.ой).Ишсизликни.миқдорий.баҳолаш.учун.2.та.кўрсаткичдан.фойдаланилади:-.Ишсизлик.даражаси.(U);-.Ҳақиқий.ишсизлик.даражаси.(u),.қуйида.келтирилган.(формула.1):

u=U/nLбу.ерда.nL мамлакатда.банд.ва.ишсизларнинг.умумий.миқдори..Шу.билан.бирга,.ишсизлар.тегишли.органлар.ва.институтлар.томонидан.тақдим.этилган.

маълумотлар. асосида. ҳисоблаб. чиқилади. ва. ишчи. кучининг. мамлакат. аҳолиси. ва. аҳоли.гуруҳлари.ўртасидаги.фарқ.қуйидагича.ҳисобланади:.

1).меҳнатга.лаёқатли.ёшга.етмаган.шахслар;2).махсус.муассасаларда.бўлган.шахслар.(ушлаб.туриш.жойлари,.психиатрия.клиникалари.

ва.бошқалар);3).ишчи.кучидан.истеъфодаги.шахслар:-.ихтиёрий.равишда.ишлашни.истамайдиганлар;-.иш.топишга.умидсиз.бўлганлар.ва.иш.қидиришни.тўхтатганлар.[2].Замонавий.иқтисодчилар.ишсизликни.бозор.иқтисодиётининг.табиий.ва.ажралмас.қисми.

деб.биладилар..Ишсизлик.турларини.бир-биридан.ажратиш.мезонлари,.қоида.тариқасида,.унинг.пайдо.бўлишига.сабаб.бўлади..

Фрикцион.ишсизлик.(“friction”.сўзидан.олинган.бўлиб,.ишқаланиш.маъносини.билдиради).иш.жойини.ўзгартириш.жараёни.билан.боғлиқ..Фрикцион.ишсизликка.қуйидагилар.киради:

1).маъмурият.буйруғи.билан.ишдан.бўшатилган;2).ўз.хоҳишига.кўра.бўшаганлар;3).олдинги.ишига.тикланишни.кутаётганлар;4).иш.топиб,.ҳали.бошламаганлар;5).мавсумий.ишсизлар.(мавсумдан.ташқари);6). меҳнат. бозорида. илк. пайдо. бўлган. ва. иқтисодиётда. талаб. этилган. керакли. касбий.

билим.ва.кўникмага.эга.бўлган.ёшлар.[2].Фрикцион.ишсизлик.нафақат.муқаррар,.балки.айни.пайтда.керакли.бўлган.ходисадир..

Чунки.у.янада.одилона.меҳнат.тақсимоти.ва.юқори.меҳнат.унумдорлигини.таъминлайди..Ишсизликнинг. яна. бир. тури. структуравий. ишсизлик. иқтисодиётдаги. таркибий.

ўзгаришлар.билан.боғлиқ:.-.турли.тармоқлардаги.маҳсулотларга.бўлган.талаб.структураси.ўзгариши.билан;-. иқтисодиётнинг. тармоқ. тузилмасида. ўзгаришларга. олиб. келадиган. илмий. ва. техник.

тараққиёт.Таркибий.ишсизликнинг.сабаби.ишчи.кучи.тузилиши.ва.иш.жойлари.тузилиши.ўртасидаги.

фарқдир..Бу.дегани,.бугунги.кунда.замонавий.талаблар.ва.замонавий.тармоқ.тузилмасига.мос.келмайдиган.касб.ва.маҳорат.даражаси.бўлган.одамлар.ишдан.бўшатилганидан.сўнг.ўзига.мос.иш.топа.олмайдилар..Таркибий..ишсизликка.яна.турли.тармоқ.маҳсулотларига.бўлган. талаб. таркибининг. ўзгариши. натижасида. ўз. ишларидан. айрилган. кишиларни.

Page 91: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

919Июнь

17

киритиш.мумкин..Фрикцион. ва. таркибий. ишсизликнинг. умумий. миқдори. табиий. ишсизликни. ташкил.

этади,.бу.эса.тўлиқ.иш.билан.таъминланган.ҳолатга.мос.келади.ва.бу.ҳолатда.ҳақиқий.ишлаб.чиқариш.салоҳиятга.тенг..

Ишсизлик. жиддий. макроиқтисодий. муаммодир,. бу. макроиқтисодий. беқарорлик.кўрсаткичидир,.давлат.унга.қарши.кураш.учун.турли.чора-тадбирлар.кўрмоқда..Ишсизлик.турларининг.келиб.чиқиш.сабаблари.турлича.бўлганлиги.сабабли,.уларнинг.ҳар.бири.учун.алоҳида.чора-тадбирлар.қўлланилади.[3].

Ишсизликнинг.барча.турларига.нисбатана.қуйидагилар.қўлланилади:-.ишсизлик.нафақасини.тўлаш;.-.бандлик.хизматларини.ташкил.этиш.Фрикцион.ишсизликка.қарши.кураш.бўйича.аниқ.чора-тадбирлар.амалга.ошириш:.1).бўш.иш.ўринлари.тўғрисида.маълумотлар.йиғиш.ва.бериш.тизимини.такомиллаштириш.

(бу.фақатгина.шу.шаҳарда.эмас,.балки.бошқа.шаҳар.ва.ҳудудлар.бўйича);2).ушбу.мақсадлар.учун.махсус.хизматларни.ташкил.этиш.Структуравий.ишсизликка.қарши.курашиш.учун.қуйидагилар.қўлланилади:.1).қайта.тайёрлаш.ва.малакасини.ошириш.бўйича.давлат.хизматларини.ва.қайта.тайёрлаш.

муассасаларини.ташқил.этиш;2).ушбу.турдаги.хусусий.хизматларга.ёрдам.кўрсатиш.[4]..Ўзбекистонда..меҳнатга..лаёқатли..аҳолининг..бандлигини.таъминлаш.мақсадида.қатор.

чора-тадбирлар.кўрилаяпти..Хусусан:.-. .аввало,.меҳнат.қонунчилиги.тобора.такомиллаштирилиб,.бандликка.кўмаклашиш.ва.

аҳолини.ижтимоий.муҳофаза.қилиш.марказлари.фаолияти.кучайтирилмокда;.-..аҳолини.иш.билан.таъминлашнинг.энг.самарали.воситалари.бўлган.кичик.бизнес.ва.

хусусий..тадбиркорлик.янада.жадал.суръатларда.ривожлантирилмоқда;.-. . давлат. ва. маҳаллий. бюджет.маблағлари. ҳисобидан. вақтинчалик. ва.жамоат. ишлари.

ташкил.этилмоқда...-. . янги. иш. ўринлари. яратаётган. тадбиркорларга. солиқ,. кредит. ва. бошқа. имтиёзлар.

берилмоқда;.-. . меҳнат. бозорида. иш. кучи. сифати. ва. рақобатбардошлигини. ошириш. учун. меҳнат.

ресурсларини.касбга.тайёрлаш.ва.қайта.тайёрлаш.тизими.янада.такомиллаштирилмоқда;.-.ташқи.ва.ички.миграцияни.тартибга.солишга.эътибор.кучайтирилмокда...Хулоса..қилиб..айтиш..мумкинки,..сўнгги.икки.йил.давомида.ҳукумат.томонидан.қабул.

қилинган.қарорларнинг.ижтимоий..ҳаётга..татбиқ..этилиши,..ўз.навбатида,.кичик.бизнес.ва.хусусий.тадбиркорликнинг..аҳолини.иш.билан.банд.қилиш.ва.даромадларини.ошириш.билан. бирга. юртимиз. иқтисодиётидаги. улуши. янада. кўпайиши,. қулай. ишбилармонлик.муҳитини.шакллантириш,.тадбиркорлик.фаолияти..эркинлиги..ва..кўламини..янада..ошириш,..мамлакатимизда. янги. иш. ўринларининг. пайдо. бўлишига. ва. ишсизлик. даражасининг.пасайишига.йўл.очади..

Фойдаланилган.адабиётлар1.. “Аҳолини. иш. билан. таъминлаш. тўғрисида”ги. Ўзбекистон. Республикаси. қонуни..

616-i-сон..Тошкент,.1998.йил.1.май.2.. Бункина,..М.К...Макроэкономика:..учебник../..М.К...Бункина...–..М.:.ДИС,.2002..–.с..

320..3.. Грязнова,..А.Г...Макроэкономика../..А.Г...Грязнова...–..М.:..КНОРУС,.2008..–.с..688..4.. Ишкин,..В.В...Рынок..труда,..занятость..населения,..экономика.ресурсов.для.труда./.

В.В..Ишкин..–.М.:.ЮНИТИ,.2003..–.с..328.

Page 92: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

929Июнь

17

ОБОСНОВАНИЕ СТРАТЕГИЧЕСКОЙ ПРИОРИТЕТНОСТИ ОТРАСЛЕЙ В СТРУКТУРЕ ЭКОНОМИКИ УЗБЕКИСТАНА

Усманов Шахбоз БобиржоновичМагистратура, 1-курс

УМЭД, направление «внешнеэкономической деятельности»Тел:937803377

усманов@mail.ru

Аннотация: Рассматриваются.основные.факторы.обеспечения.конкурентоспособности.и. стабильного. развития. приоритетных. отраслей. национальной. экономики. Узбекистана..В. частности,. исследованы. вопросы. обоснования. приоритетности. отраслей. в. структуре.национальной. экономики,. совершенствования. механизмов. привлечения. в. них. прямых.иностранных.инвестиций..Автор.приходит.к.выводу,.что.основной.стратегической.целью.промышленного. развития. Узбекистана. должно. являться. не. только. достижение. высоких.темпов.роста. в.данном.секторе. экономики,.но.и.реализация.комплекса.мер.по.развитию.прежде. всего. приоритетных. отраслей. путем. рационального. использования. богатого. по-тенциала.природных.ресурсов.страны,.формирования.его.современной.структуры,.а.также.повышению.конкурентоспособности.обрабатывающей.промышленности.страны.на.внеш-них.рынках.

Ключевые слова:. стратегия,.стратегические.приоритеты,.конкурентоспособность,.об-рабатывающая. промышленность,. внешняя. торговля,. прямые. иностранные. инвестиции,.эффективность,.инвестиционная.емкость,.Узбекистан.

В.данной.статье. стратегия.понимается.как.интегрированная.модель.обоснования.при-оритетов.и.целей.долгосрочного.развития.и.последующих.действий,.предназначенных.для.достижения.обоснованных.ориентиров.–.идеального.конечного.результата,.планируемого.с.учетом.влияния.различных.факторов.на.перспективы.долговременного.развития..

На.практике.разработка.стратегии.осуществляется.в.разных.направлениях.и.уровнях.с.учетом.специфики.заданных.целевых.и.временных.ориентиров..Стратегия.развития.при-оритетных.отраслей.экономики.имеет.свои.особенности..Определение.приоритетных.от-раслей.национальной.экономики.и.их.стратегическое.развитие.относятся.к.важным.вопро-сам.настоящего.этапа.развития.Республики.Узбекистан.

В.свою.очередь,.одной.из.важных.задач,.поставленных.в.центр.внимания.проводимых.в. стране. рыночных. реформ. в. рамках. активно. реализуемой. Стратегии. действий. по. пяти.приоритетным. направлениям. развития. Республики. Узбекистан. в. 2017–2021. годах,. явля-ется.модернизация. страны,. углубление. структурных.преобразований. в. экономике,. повы-шение.ее.конкурентоспособности.за.счет.инновационного.развития.отраслей..Среди.этих.задач:.«.... увеличение.доли.промышленности.в. структуре.национальной.экономики,.опе-режающее. развитие. высокотехнологичных. промышленных. и. обрабатывающих. отраслей,.дальнейшая.модернизация.и.диверсификация.промышленности,.обеспечение.комплексно-го.и.эффективного.использования.промышленного.потенциала.каждого.региона,.создание.новых.промышленных.предприятий.и.малых.индустриальных.зон»[1]..

Решение.этих.задач.предполагает.разработку.и.реализацию.стратегии.развития.приори-тетных.отраслей.экономики.страны..В.связи.с.этим.проблемы.определения.отраслей,.име-ющих.конкурентное.преимущество.в.нынешних.условиях.глобализации.и.либерализации.национальной. экономики,. и. их. ускоренное. развитие. на. основе.мобилизации.потенциала.прямых. иностранных. инвестиций. и. внешней. торговли,. являются. весьма. актуальными. и.составляют.предмет.настоящей.научной.статьи.

Рост. экономики. непосредственно. связан. с. развитием. приоритетных. отраслей,. и. для.того,.чтобы.они.проявили.свою.максимальную.эффективность.в.качестве.базовых.отрас-лей.национальной.и.региональной.экономик,.требуется.тщательно.подойти.к.вопросу.их.отбора.и.осуществить.все.необходимые.меры.стратегического.характера..Отрасли.отлича-ются. сложившимися. экономическими,. региональными,. инфраструктурными,. научно-тех-

Page 93: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

939Июнь

17

ническими.особенностями,.степенью.инновационности,.потенциалом,.условиями.и.уров-нем. развития,. и. при. разработке. и. реализации. стратегий. необходимо. учитывать. именно.эти.особенности.

Базовой.отраслью.экономики.является.ее.основная.и.ведущая.отрасль..Это.означает,.что.отрасли,.играющие.основную.роль.и.имеющие.приоритеты.в.развитии.экономики,.называ-ются.приоритетными.отраслями..В.свою.очередь,.сегодня.перерабатывающая.промышлен-ность.занимает.центральное.место.в.полном.выражении.этой.особенности.приоритетных.отраслей..Приоритетное.значение.таких.отраслей.основывается.на.экономико-географиче-ском.положении.страны,.климатических.условиях,.специализации.труда.и.распределении.природных.ресурсов.

В. Республике. Узбекистан. в. качестве. приоритетных. отраслей. можно. выделить. такие.отрасли,. как. нефтехимическая,. пищевая,. текстильная,. кожевенно-обувная,. производство.строительных.материалов.и.др..Они.относятся.к.числу.наиболее.быстрорастущих.отрас-лей. с. высокой. добавленной. стоимостью.. И. ускоренную. модернизацию. и. развитие. этих.отраслей.за.счет.внедрения.энергосберегающих,.конкурентоспособных.технологий.можно.рассматривать. как. ключевой.фактор. экономического. роста.. Реализация. стратегии. опере-жающего. развития. приоритетных. отраслей,. обеспеченных. различными. конкурентными.преимуществами,. подразумевает. проведение. соответствующей. промышленной. политики.с.оценкой.этих.отраслей.на.основе.критериев.международной.конкурентоспособности,. а.также.коммерческой,.социальной.и.бюджетной.эффективности.

Международная.конкурентоспособность..Приоритетность.отраслей.должна.определять-ся. их. конкурентоспособностью. на. международном. уровне,. т.к.. внутренний. спрос. часто.бывает.ограниченным..В.этом.контексте.особую.актуальность.приобретает.вопрос.повы-шения. экспортного. потенциала. приоритетных. направлений. экономики. в. результате. реа-лизации.обоснованной.стратегии,.так.как.конкурентоспособность.отдельной.отрасли.или.экономики. в. целом. отражается. в. их. экспортном. потенциале,. внешнеторговом. сальдо. и.других.показателях.

Коммерческая. эффективность. –. это. соотношение. затрат. на. инвестиционный.проект. и.результатов,.обеспечивающих.определенную.норму.его.доходности..Коммерческая.эффек-тивность.важна.не.только.для.инвесторов,.вкладывающих.свои.финансовые.средства.для.реализации. определенного. проекта. или. развития. отрасли,. но. и. для. других. заинтересо-ванных.сторон,.включая.государства.и.общества..В.результате.обеспечения.коммерческой.эффективности. также. можно. достичь. социальной. и. бюджетной. эффективности.. Подоб-ной.эффективности.проекта.можно.добиться.путем.внедрения. энергосберегающих.и.ин-новационных. технологий;. применения. современных. и. эффективных. систем. управления,.проведения. продвинутого. маркетинга. в. проектах;. эффективного. использования. возмож-ностей. ИКТ;. инвестирования. в. инновационные. идеи. и. исследования,. включая. развитие.сотрудничества.с.технопарками;.постоянного.вознаграждения.и.предоставления.стимулов.персоналу,.организации.его.своевременного.обучения.и.повышения.квалификации;.предо-ставления.каждому.члену.персонала.достойных.рабочих.мест,.условий.и.зарплаты,.соот-ветствующих.его.опыту,.возможностям.и.интересам;.управления.и.мониторинга.качества,.усиления.ориентации.на.внешний.рынок.и.свободную.конкуренцию[2].

В. рамках. данной. научной. статьи. в. целях. выявления. приоритетных. отраслей. с. точки.зрения.их.коммерческой.эффективности.используется.показатель.инвестиционной.емкости.отраслей.промышленности.

В.настоящее.время.Республика.Узбекистан.поставляет.товары.и.услуги.почти.2000.наи-менований.в.более.чем.168.стран.мира.(рис..4)..Среди.них.основными.партнерами.явля-ются.Россия.и.Китай..Так,.за.10.месяцев.2018.г..внешнеторговый.оборот.между.Китаем.и.Узбекистаном.составил.5.млрд.долл..США,.из.них.2,2.млрд.долл..США.пришлось.на.экс-порт.и.2,8.млрд.долл..США.–.на.импорт..Следующие.позиции.занимают.Россия.(4,5.млрд.долл.:. 1,6.млрд.долл.. –. экспорт.и. 2,9.млрд.долл. –. импорт). и.Казахстан. (2,3.млрд.долл.:.1,1.млрд.долл..–.экспорт.и.1,2.млрд.долл..–.импорт)..Большая.часть.доходов.от.экспорта.сформирована. за. счет.поступлений.от. реализации. энергоносителей.и.нефтепродуктов. (2.млрд.долл..США),.услуг. (2,5.млрд.долл..США).и.драгоценных.металлов.(1,5.млрд.долл..

Page 94: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

949Июнь

17

США).. В. частности,. следует. отметить,. что. экспорт. природного. газа. за. этот. период. по.сравнению.с.этим.же.периодом.прошлого.года.увеличился.на.58.%[3].

Снижение.объема.экспорта,.несмотря.на.проводимые.государством.масштабные.рефор-мы.по.стимулированию.предпринимательства.и.экспорта,.можно.объяснить.наличием.ряда.нерешенных.проблем.

В.этой.связи.необходимо.отметить.важность.начатых.руководством.Республики.Узбеки-стан.серьезных.реформ.в.сфере.налоговой.политики..С.1.января.2019.г..в.стране.вступил.в.силу.Налоговый.кодекс.в.новой.редакции,.где.предусмотрен.ряд.принципиальных.ново-введений. и. кардинальных. изменений..В. целом.налоговая. реформа. нацелена. на. решение.существовавших. до. сих. пор. проблем. высоких. налогов. на. фонд. оплаты. труда,. неравно-мерного.распределения.налоговой.нагрузки,.широкого.использования.налогов.с.выручки..Нововведения. будут. способствовать. росту. занятости,. ликвидации. теневого. сектора. эко-номики,. позволят. создать. длинные. цепочки. добавленной. стоимости. в. экономике. и. по-высить.конкурентоспособность.национальных.производителей..Налоговая.реформа.также.улучшит.и.инвестиционную.привлекательность.страны.в.целом.

Ретроспективный.анализ.динамики.показателей.внутренних.и.иностранных.инвестиций,.привлеченных. в. различные. отрасли. национальной. экономики,. свидетельствует. о. сниже-нии.их.объемов.в.2017.г..Данное.обстоятельство.большей.частью.также.непосредственно.связано. с. вышеперечисленными. проблемами,. и. требует. проведения. реформ. по. дальней-шему. увеличению.объемов. привлекаемых.иностранных. инвестиций. и. эффективной. реа-лизации.задач,.определенных.в.Стратегии.действий.по.пяти.приоритетным.направлениям.развития. Республики. Узбекистан. в. 2017–2021. годах.. При. этом. сохраняет. свою. остроту.вопрос.достижения.более.высокого.уровня.участия.иностранных.партнеров.в.инвестиро-вании.национальной.экономики.

В.период.2008–2018.гг..при.финансировании.инвестиций.в.основной.капитал.доля.ино-странных.инвестиций.и.кредитов.достигла.максимума.в.2009.г..и.составила.28,2.%..А.за.2017.г..данный.показатель.составил.соответственно.18,6.%..Кроме.того,.анализ.структуры.источников. финансирования. показывает,. что. в. 2008. г.. самую. большую. долю. составили.средства.предприятий.(53,9.%),.а.в.2017.г..их.удельный[4].

С.другой.стороны,.в.процессе.разработки.стратегии.развития.промышленности.основ-ное. внимание. должно. быть. уделено.макроэкономическим. трендам. и. структурным. сдви-гам..С.учетом.того,.что.стратегическая.цель.развития.обрабатывающей.промышленности.предусматривает.увеличение.ее.доли.с.33,5.%.в.2017.г..до.40.%.от.ВВП.в.2030.г.,. в.Уз-бекистане. давно. начаты. работы. для. достижения. этой. масштабной. цели.. Разработка. же.стратегически. обоснованных. адресных. программ. развития. каждой. отрасли. обрабатыва-ющей. промышленности,. рассчитанных. до. 2030. г.,. по. глубокой. переработке. имеющихся.природных.ресурсов.и.производству.на.их.основе.различных.видов.продукции.с.высокой.добавленной. стоимостью,. а. также. форсирование. их. реализации,. остаются. важными. за-дачами.индустриального.развития.национальной.экономики[5]

Проведенное. исследование. показало,. что. к. приоритетным. отраслям.промышленности.Узбекистана.можно.отнести.такие.отрасли,.как.текстильная,.кожевенно-обувная,.пищевая,.нефтехимическая,.промышленность.стройматериалов.и.др..Таким.образом,.промышленная.политика,.поощряющая.дальнейшую.диверсификацию.и.углубление.переработки.местного.сырья. при. производстве. и. экспорте. товаров. приоритетных. отраслей,. послужит. дальней-шему.инклюзивному.росту.в.экономике.

Вместе. с. тем,. изучение. динамики. развития. выявленных. приоритетных. отраслей. со.стратегической.точки.зрения.позволило.сделать.следующие.выводы:

1.. инвестиции,.привлеченные.из.внутренних.и.внешних.источников,.в.первую.очередь.направлены.на.техническую.и.технологическую.модернизацию,.перевооружение.и.разви-тие.приоритетных.отраслей.экономики;

2.. инвестиции,.привлеченные.в.приоритетные.отрасли.экономики,.служат.для.увеличе-ния.мощности.и.капитализации.основного.капитала,.но.их.нынешнее.состояние.оказывает.негативное.влияние.на.полное.использование.потенциала.развития.этих.секторов;

3.. сохраняющаяся.высокая.доля.сырья.и.материалов.в.структуре.экспорта.страны.акту-

Page 95: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

959Июнь

17

ализирует.проблему.развития.обрабатывающих.отраслей.экономики.и.привлечения.крупно-масштабных.инвестиций.к.их.развитию;

4.. следует.рассматривать.как.проблему.низкую.эффективность.20.свободных.экономи-ческих.зон.и.137.малых.промышленных.зон,.созданных.в.стране,.их.слабую.вовлеченность.в. развитие. обрабатывающих.отраслей.промышленности,. несмотря.на.имеющуюся. в. них.благоприятную.инвестиционную.среду;

5.. основным. фактором. повышения. конкурентоспособности. приоритетных. секторов.экономики.является.их.экспортный.потенциал,.но.поддержка.деятельности.предприятий,.ориентированных.на.экспорт,. требует.проведения.более.системных.и.стратегически.обо-снованных.реформ.

Для.решения.имеющихся.актуальных.проблем,.а.также.увеличения.доли.и.потенциала.приоритетных.отраслей. экономики. требуется.реализация. глубоко.продуманной.промыш-ленной.стратегии,.которая,.в.частности,.подразумевает.осуществление.следующих.мер:

6.. постепенно.снижать.процентные.ставки.(ставки.рефинансирования.и.коммерческих.кредитов).в.экономике,.чтобы.создать.добавленную.стоимость.и.стимулировать.ее.рост;

7.. для.продолжения.реформ.на.пути.снижения.этих.ставок:.снизить.инфляцию.в.эконо-мике;.поощрять.финансирование.частным.сектором.инвестиций,.создающих.новые.производ-ственные.мощности;.создавать.налоговые.и.иные.стимулы.для.сокращения.теневого.сектора.экономики;.предотвращение.второго.и.последующего.налогообложения.прибыли;.финансо-вое.стимулирование.роста.потребления.на.основе.снижения.налоговых.ставок;.создание.ме-ханизмов.стимулирования.экспортоориентированных.тенденций.роста.в.производстве;

8.. постепенно. увеличивать. объемы. экспорта. путем. обеспечения. диверсификации. ее.товарной.и. географической.структуры;. активнее.развивать.сотрудничество.с.посольства-ми.Узбекистана.в.продвижении.торговли,.инвестиций,.инноваций,.образования,.научных.исследований;. создавать. дополнительные. стимулы. для. предпринимателей. и. инвесторов,.занимающихся. реализацией. экспортоориентированных. проектов,. расширение. географии.экспорта.через.новые.рынки;.оказать.финансовое.и.иное.содействие.начинающим.предпри-нимателям,.создающим.новые.виды.экспортных.товаров.за.счет.местного.сырья;

9.. создать.такие.же.льготные.условия,.как.в.свободных.экономических.зонах,.субъек-там.бизнеса,.создающим.конкурентные.технологии,.для.финансирования.инновационных.идей.и.увеличения.их.венчурного.капитала;

10.. привести.в.соответствие.с.мировыми.стандартами.процедуры.и.сроки.выдачи.раз-решений.на.строительство.объектов.по.инвестиционным.проектам;

11.. развивать.конкурентные.рынки.страховых.и.банковских.услуг,.вторичный.фондовый.рынок;

12.. устранить.излишние.затраты.времени.и.денег.на.таможенный.контроль.и.оформле-ние,.а.также.ввоз.товаров;

13.. повысить.ответственность.руководителей.местных.органов.власти.в.деле.расшире-ния.и.развития.приоритетных.секторов.в.соответствующих.регионах.и.поощрять.их.дея-тельность.на.этой.основе;

14.. создать. действенный.механизм.предотвращения.прямых.и. косвенных.искусствен-ных.барьеров.для.предпринимательской.деятельности;

15.. внедрить.систему.полной.конвертации.валюты.

Список.литуратуры1..Указ.Президента.Республики.Узбекистан.№.УП-4947.от.7.февраля.2017.года.«О.стра-

тегии. действий. по. дальнейшему. развитию. Республики.Узбекистан»..UrL:. http://strategy.gov.uz.(дата.обра-.щения:.13.06.2018).

2..Трещевский.Ю.И..Методология.и.методика.экономического.анализа.конкурентоспо-собности.региона.//.Экономический.анализ:.теория.и.практи-.ка..2009..№.18..С..35–46.

3..Статистический.сборник.Государственного.комитета.статистики.Республики.Узбеки-стан.за.2008–2018.годы..UrL:.http://www.stat.uz.(дата.обра-.щения:.18.01.2019).

4..https://mineconomy.uz/5..https://cbu.uz/ru/

Page 96: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

969Июнь

17

ОСОБЕННОСТИ ПРОВЕДЕНИЯ АУДИТОРСКОЙ ПРОВЕРКИ В КОММЕРЧЕСКИХ БАНКАХ В УСЛОВИЯХ КОРОНАВИРУСНОЙ ПАНДЕМИИ

Хакимов А.С.Магистр в ТГЭУ

специалист в АКИБ «Ипотека-банк»эл.почта: [email protected]

Аннотация:. .В. этом. тезисе. рассматриваются. особенности. организации.и. проведения.аудиторских.услуг.в.условиях.пандемии,.влияние.пандемии.на.аудиторскую.деятельность,.вопросы,.которые.необходимо.изучить.в.процессе.аудита.в.условиях.пандемии,.рекомен-дации.по.организации.и.внедрению.служб.удаленного.аудита.в.период.сложной.пандемии.

Ключевые слова:.Аудиторские.услуги,.коммерческие.банки,.удаленный.аудит,.вопро-сы. приоритета. пандемии,. электронная. цифровая. подпись,. письмо-согласие. аудиторской.организации,.рабочие.документы.аудита.

Нам.стало.известно,.что.пандемия.коронавируса.посредством.представления.серьезной.угрозы.для.здоровья.наших.граждан.–.серьезно.испытывает.эффективность.государствен-ного.управления,.стабильность.нашей.экономики.и.уровня.зрелости.нашего.общества.

Сегодня. под. руководством. президента.Ш.М.Мирзиёева. государство. проводит. эффек-тивную.работу.по.оказанию.всесторонней.поддержки.субъектам.хозяйствования.в.борьбе.с.пандемией,.и.они.дают.положительные.результаты..В.целях.усиления.социальной.защи-ты.населения.и.обеспечения.устойчивости.отраслей.экономики.в.борьбе.с.распростране-нием.коронавирусной.инфекции.в.стране,.а.также.для.поддержки.некоторых.предприятий:

В.соответствии.с.Указом.Президента.РУз.№.УП-5969.от.19.марта.2020.года.«О.перво-очередных.мерах. по. смягчению. негативного. воздействия. пандемии. коронавируса. и. гло-бального. кризиса. на. экономику». обеспечение. устойчивого. функционирования. отраслей.экономики.посредством.предоставления.дополнительных.мер.поддержки.отраслей.и.сфер.экономики,.наиболее.подверженных.негативному.влиянию.распространения.коронавирус-ной. инфекции,. а. также. коммерческих. банков,. в. случае. ухудшения. качества. кредитного.портфеля.. Определить. источниками. Антикризисного. фонда. средства. Государственного.бюджета. Республики. Узбекистан,. в. том. числе. за. счет. оптимизации. расходов,. льготные.кредиты. международных. финансовых. институтов. и. другие. источники,. не. запрещенные.законодательством..Принять.меры.по. привлечению. в. 2020. году. для. поддержки. бюджета.внешних.заимствований.в.объеме.до.1.млрд.долл..США.за.счет.льготных.кредитов.между-народных.финансовых.институтов.и.иных.источников.с.целью.обеспечения.финансирова-ния.Государственного.бюджета.Республики.Узбекистан.и.Антикризисного.фонда,.а.также.дополнительных. средств. для.финансирования.мер.по.поддержке.предприятий.реального.сектора.экономики,.экспортеров.и.коммерческих.банков.

Согласиться.с.предложениями.ЦБ.РУз.о:а).принятии.мер.по.обеспечению.непрерывного.и.стабильного.функционирования.бан-

ковской. и. платежной. системы,. в. том. числе. путем:. предоставления. на. денежном. рынке.ликвидности.на.общую.сумму.до.1.трлн.сумов.в.месяц.за.счет.активного.использования.инструментов. кредитно-денежной. политики;. бесперебойного. снабжения. банкоматов. до-статочным.объемом.наличных.денежных.средств,.а.также.стимулирования.развития.дис-танционных.банковских.услуг;

б).предоставлении.коммерческими.банками:.на.срок.до.1.октября.2020.года.на.общую.сумму. 5. трлн. сумов. отсрочек. по. выплате. задолженности. по. кредитам. (без. начисления.штрафных.санкций),.выданным.туристическим.операторам,.субъектам.гостиничного.биз-неса,. транспортно-логистическим. компаниям. и. другим. предприятиям. туристической. от-расли,. а. также. хозяйствующим. субъектам,. столкнувшимся. с. финансовыми. трудностями.из-за. введения. ограничений.по. внешнеторговым.операциям;. возобновляемых. револьвер-

Page 97: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

979Июнь

17

ных. кредитов. для. пополнения. оборотных. средств,. предоставляемых. субъектам. частного.предпринимательства,.в.том.числе.для.насыщения.потребительского.рынка.товарами.пер-вой.необходимости;.в.срок.до.1.июня.2020.года.результатов.стресс-тестирования.кредит-ного.портфеля,. а. также. оценки. качества. активов. банков,. в. которых.имеется. риск. увели-чения.проблемных.кредитов.

Также.в. соответствии.с.Указом.Президента.№.УП-5978.от.3. апреля.2020. года.«О.до-полнительных.мерах.поддержки.населения,.отраслей.экономики.и.субъектов.предприни-мательства.в.период.коронавирусной.пандемии»:

Одобрены.принимаемые.Центральным.банком.РУз.меры.по.обеспечению.коммерческих.банков.дополнительными.ликвидными.ресурсами.в.объеме.2,6.трлн.сумов.за.счет.облег-чения.требований.по.обязательным.резервам;.внедрению.специального.механизма.предо-ставления.ликвидности.коммерческим.банкам.со.сроком.до.3.лет.в.сумме.до.2.трлн.сумов.

В.рамках.исполнения.Указа.Президента.РУз.от.19.марта.2020.года.№.УП-5969.отсроче-на.задолженность.по.кредитам.юридических.лиц.в.объеме.7,9.трлн.сумов;..объем.допол-нительно.реструктуризуемых.платежей.по.кредитам.организаций,.столкнувшихся.с.финан-совыми.трудностями.в.связи.с.принимаемыми.в.Узбекистане.и.в.других.странах.мерами.по. борьбе. с. коронавирусом. и. резким. снижением. экономической. активности,. составляет.дополнительно.7. трлн. сумов;. объем.пролонгируемых.платежей.по.кредитам.физических.лиц.и.индивидуальных.предпринимателей,.подлежащих.погашению.в.последующие.6.ме-сяцев.2020.года,.составляет.4,7.трлн.сумов..

Не.смотря.на.возникшие.трудности.в.последствии.пандемии.аудиторы.должны.соблю-дать.МСА.200.«Основные.цели.независимого.аудитора.и.проведение.аудита.в.соответствии.с.международными.стандартами.аудита».и.требования.других.международных.стандартов.аудита..Аудиторы.не.вправе.давать.аудиторское.заключение.при.отсутвии.соблюдения.тре-бований.международных.стандартов.аудита.Оценка.достоверности.финансовой.отчетности,.ее.составление.и.представление.статус.выполнения.требованийОценить.легитимность.деятельности.предприятия

Предоставление.инвентаря.и.созданных.для.них.резервный.статус

Анализ.фактического.состояния.финансовых.и.основных.средств.предприятия

Анализ.просроченных.налогов.и.других.обязательствИспользование.и.амортизация.основных.средств.и.нематериальных.активов.анализ.состоянияАнализ.состояния.пассивов.аудируемого.лица.и.факторов,.влияющих.на.их.изменение

Анализ.состояния.соответствия.принципам.преемственности.субъекта

Оценка.событий,.произошедших.после.даты.составления.финансовой.отчетностиЭкономика.в.соответствии.с.требованиями.Постановления.Кабинетом.Министеров.№.207.от.28.июля.2015.года.определение.эффективности.хозяйствующего.субъекта.и.анализ.показателей.рентабельностиОценка.состояния.резерва.предприятия.по.сомнительным.долгам

таблица 1. Вопросы для изучения в первую очередь в процессе аудита в условиях пандемии 1

Стоит. подчеркнуть. что,. в. любой. ситуации. есть. факторы. которые. аудиторы. должны.изучить.внимательно,.касательно.проверяемого.субьекта.в.процессе.проверки,.а.остальные.факторы.проверки.приходить.к.заключению.основываясь.системе.внутренного.контроля.или.

1. Подготовлено.автором.на.основе.http://www.journal.bfa.uz.–.статья.Phd.Мелиев.И.И.,.Дагаров.Б.М..“Коро-навирус.пандемияси.шароитида.аудиторлик.хизматларини.ташкил.этиш.хусусиятлари”.

Page 98: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

989Июнь

17

результатам.ранних.проверок. Кроме.того.учитывая.выше.указанное,.аудиторам.предстоит.разрешить.ряд.вопросов.с.которыми.они.могут.столкнутся.в.процессе.проверки.

рис. 2. Особенности осуществления и проведения аудиторской проверки в дистанци-онном режиме в условиях пандемии1

По. нашему. мнению,. одним. из. важнейших. вопросов. при. проведении. проверок. дис-танционно. является. изучения.фактического. наличие. документов. проверяемого. субъекта,.и.были.ли.они.оформлены.правильно,.полностью.и.своевременно..Обычно.этому.добива-ются.путем.изучения.наличие.оригиналов.определенных.документов,. заверенные.ли.они.печатями.и.подписями,.и.надлежащим.образом.оформленные..Тем.не.менее,.аудитор.мо-жет.воспользоваться.в.качестве.доказательства.видеоизображением.и.электронной.формы.сканера. в. процессе. дистанционной. проверки. в. условиях. пандемии..Но,. аудитору. нужно.указать.какими.формами.документов.он.пользовался.и.указать.что.воспользовался.ими.в.качестве.достоверных.фактов.в.составляемых.отчетах.и.заключениях.в.конце.проверки.

В.заключении.хотим.предложить,.одним.из.способов.избавления.аудиторской.деятель-ности.от.последствий.пандемии.является.регулирование.деятельности.аудиторских.фирм.и. аудиторов,. предоставление. им. методологических. и. юридических. консультаций. и. на-учное. изучение. организации. и. проведения. инспекций.. Прежде. всего,. это. требует. пере-смотра. нормативной,. методологической. и. практической. базы. для. организации. и. реали-зации. аудиторских. услуг. в. условиях. пандемии. и. их. совершенствования. в. соответствии.с. требованиями. пандемии..Для. этого,. целесообразно. издать. официальные. инструкции. и.методические.рекомендации.компетентных.органов,.регулирующих.аудит. (Министерство.финансов,.Палата.аудиторов,.Национальная.ассоциация.бухгалтеров.и.аудиторов,.Федера-ция.бухгалтеров)..По.нашему.мнению,.опыт.соседних.стран.СНГ.может.быть.использован.в.этом.отношении...

Список.литературы:1..МСА. 200. «Основные. цели. независимого. аудитора. и. проведение. аудита. в. соответ-

ствии.с.международными.стандартами.аудита»;2..Указ.Президента.РУз.№.УП-5969.от.19.марта.2020. г.. “О.первоочередных.мерах.по.

смягчению. негативного. воздействия. на. отрасли. экономики. коронавирусной. пандемии. и.глобальных.кризисных.явлений”;

3.. Указ. Президента. РУз. №. УП-5978. от. 3. апреля. 2020. г.. “О. дополнительных. мерах.поддержки. населения,. отраслей. экономики. и. субъектов. предпринимательства. в. период.коронавирусной.пандемии”.

1. Подготовлено.автором

Page 99: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

999Июнь

17

SCIENTIFIC AND PRACTICAL RESEARCH IN UZBEKISTAN SCIENTIFIC AND PRACTICAL RESEARCH IN UZBEKISTAN TODAY AND THEIR EFFECTIVE

ORGNIZATION

Aminova Mukaddas the daughter of Murad A student of Urgench State University

[email protected]

Annotation:. further. intensification. of. research. processes. in. higher. and. secondary. special.education. institutions. of. the. republic. of. Uzbekistan,. expansion. of. the. scope. of. scientific.developments. and. strengthening. of. economic. efficiency. by. improving. the. quality. of. their.normative-methodological. and. information-resource. provision,. as. well. as. organization. of.prospective.research..

Keywords:. innovation-corporate. cooperation,. innovation,. innovative. ideas,. research,.education,.economic.development.

scientific.research.is.the.process.of.developing.new.knowledge,.one.of.the.types.of.cognitive.activities..it.is.characterized.by.objectivity,.reliability,.accuracy..scientific.research.must.always.prove.that.the.problem.in.question.is.the.same.when.it.is.repeated.under.all.conditions..scientific.research.consists.of.interconnected.experiments.and.theories..The.main.components.of.scientific.research.are:.definition.of.the.topic,.pre-analysis.of.existing.information,.conditions.and.methods.of.research,.scientific.hypotheses,.experiments,.analysis.and.generalization.of.results,.verification.of.hypotheses,.presentation.of.new.facts.and.laws,.scientific.prediction..it. is.common.to.divide.scientific.research.into.fundamental.and.applied,.quantitative.and.qualitative,.unique.and.complex.research.

The.methods.and.experiments.of.scientific.research.are.widely.used.not.only.in.science.itself,.but.also.in.solving.many.economic.and.social.problems.(see.science).[1]..new.research.is.being.conducted,.and.new.opportunities.are.opening.their.doors.to.us..This.is.evidenced.by.the.work.plans.in.the.field.of.science.in.the.perspective.development.program.of.Gulistan.University.for.2017-2030..To.implement.this.plan,.the.university.has.put.forward.a.number.of.advanced.ideas.and.plans..They.are.as.follows:

ii..further.development.of. innovative-corporate.cooperation.with.sectors.of. the.economy.in.the.field.of.researc.

2.1.. systematic. improvement. of. the. research. priorities. of. the. university. on. the. basis. of.scientific.achievements,.advanced.foreign.experience.and.the.specificity.of.the.departments..on.the.basis.of.promising.priorities.for. the.development.of.science.and.technology.in. the.country,.the. general. strategy. for. the. development. of. research. work. of. universities. and. departments. is.developed.and.approved.

2.2..Annual. improvement. of. research. priorities. based. on. scientific. achievements,. advanced.foreign.experience.and.the.specificity.of.the.department..2017-2030.yy..vice-rector.for.scientific.work.and.innovations,.scientific.department,.deans.of.faculties,.heads.of.departments..Priorities.for. research. at. universities. and. departments. are. identified,. and. researchers. are. given. research.topics.in.these.areas..The.unique.image.of.universities.and.departments.was.formed..

2.3..Through. the. effective. use. of. the. existing. scientific. potential. of. the.University. and. the.rich. practical. experience. of. enterprises. (organizations,. educational. institutions),. a. wide. range.of. innovative. and. corporate. cooperation. activities. aimed. at. modern. economic. development,.enterprises,. education. to. ensure. high. performance. of. production. and. service. increase. the.volume. of. research. work. within. the. innovative. groups. of. the. university. on. current. scientific.and. practical. issues. related. to. the. technical. and. technological. modernization. of. institutions,.investment.attraction..An.action.plan.will.be.developed.to.expand.the.cooperation.of.university.departments.with.enterprises.and.educational.institutions.

Page 100: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

1009Июнь

17

2.4.. Agreements. are. signed. within. the. framework. of. innovation-corporate. cooperation. in.order to ensure that enterprises and educational institutions achieve high production and service potential..2.5..According.to.the.agreements,.the.activities.of.innovation.groups.will.be.organized.and.will.involve.professors,.researchers,.masters.and.students..2017-2030.y.The.vice-rector.for.research.and.innovation,.the.scientific.department,.the.deans.of.the.faculties,.and.the.heads.of.the.departments.will.work.together.to.ensure.that.the.production.and.service.potential.of.enterprises.and. educational. institutions.will. reach.high. levels..Qualification. internships.will. be.organized,.the.quality.of.master’s.and.doctoral.dissertations.and.graduation.theses.will.be.further.improved..2.6..To.increase.the.scientific.potential.of.the.university.to.35-40%.by.supporting.and.providing.practical.assistance.to.professors,.basic.doctoral,.doctoral.and.independent.researchers..An.action.plan. will. be. developed. for. the. gradual. defense. of. basic. doctoral,. doctoral. and. independent.dissertations.. in. accordance.with. the. action. plan,. the. defense. of. the. dissertation. is. carried. out.in.a.timely.manner.

2.14.. ensuring. the. active. participation. of. departments. in. the. competition. of. fundamental,.practical,.innovative,.youth.projects.and.international.grants.in.the.framework.of.state.scientific.and.technical.programs..in.order.to.ensure.the.active.participation.of.teachers.of.the.department.in.projects.under.the.state.scientific.and.technical.programs,.an.action.plan.is.developed..Measures.will.be.taken.to.increase.the.number.of.projects.by.1.5-2.times.

3..Development.of.international.relations.in.the.field.of.education.and.research..3.1.. institutional. cooperation. (Membership. in. international. scientific. organizations). -.

expanding. the. scope. of. cooperation.with. foreign. countries,. further. development. of. exchange.programs.for.bachelors,.masters,.researchers,.professors.(UsA,.Uk,.france,.italy,.spain,.Japan,.republic. of.korea,.russia. ,. china. and. other. countries).. international. agreements,. agreements.and.treaties.on.cooperation.with.foreign.countries.in.the.field.of.higher.education.are.signed.and.their.implementation.is.ensured..

3.2..Within. the. framework.of. the.european.Union.and.other. foreign.projects,. the. exchange.of.professors.and.staff.of.the.university.is.provided,.as.a.result.of.which.seminars.and.trainings.are.organized.for.students.and.professors.of.the.university.

3.3.. socio-cultural. cooperation,. through. educational. services. to. enhance. the. prestige. of. the.university’s. national. economic. education. and. strengthen. its. competitive. position. in. the.world,.as.well. as. to. expand. socio-cultural. cooperation.. in. conclusion,. through. the. implementation. of.this.plan,.all.vice-rectors,.deans,.heads.of.departments,.the.department.of.international.relations.will.further.develop.their.activities.through.foreign.experience..in.addition,.not.only.educational,.but.also.cultural.and.educational.activities.at.the.University.are.carried.out.jointly.with.foreign.partners.and.ties.are.strengthened[2].

references1..o‘zMe..birinchijild..Toshkent,.2000-yil.2..Guldu.uz.

Page 101: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

1019Июнь

17

IMPACT OF FISCAL POLICY ON AGGREGATE DEMAND AND GDP

Muhammadiyev HusniddinTashkent State Economic University

Annotation:.Throughout. the.modern.world,. a. feature.of. cyclical. development. is. the. active.intervention.of.the.state.in.the.course.of.the.economic.cycle,.in.order.to.achieve.greater.stability.of.economic.growth..As.can.be.seen.from.the.history.of.economic.power.development,.sometimes.it.is.necessary.to.restrain.economic.growth.through.fiscal.or.monetary.policy.in.Uzbekistan..but.we. are. of. the. opinion. that. government. intervention. is. appropriate. during. a. downturn. in. the.economic.cycle.

Keywords: total.expenditures,.investment.and.government.spending,.actual.tax.payments

Government.spending.and.taxes.are.actively.used.by.the.authorities.to.influence.the.economic.environment.. by. manipulating. them,. the. state. can. influence. aggregate. demand. and. GDP. to.achieve. the. planned. values. of. national. economic. development..When. considering. government.expenditures,.it.should.be.noted.that.they.increase.the.amount.of.total.expenditures.in.the.market.and.stimulate.the.growth.of.aggregate.demand,.hence.the.increase.in.GDP..As.a.result.of.public.procurement,.aggregate.demand.will. increase.by. the.amount.of.public.spending..conversely,.a.reduction in government spending means a reduction in total spending and a reduction in GDP production.

consequently,.government.spending.has.a.direct.impact.on.national.output.and.employment.now.let’s.look.at.how.taxes.-.another.component.of.fiscal.policy-affect.aggregate.demand..An.

increase.in.taxes.leads.to.a.decrease.in.real.net.income,.and.therefore.to.a.reduction.in.consumer.spending.of. the.population,.which.will. affect. the. total. amount.of. total. spending.. if. the. size.of.investment. and. government. spending. is. the. same,. then. a. decrease. in. consumer. spending.will.cause.a.reduction.in.GDP.and.employment.[2,.p..204].

high.taxes.reduce.incentives.to.work,.produce,.invest,.and.save,.thereby.reducing.economic.growth..At.the.same.time,.it.is.often.noted.that.the.complexity.of.accounting.and.tax.reporting,.the. complexity. and. ambiguity. of. legislation,. and. the. cumbersome. procedures. related. to. the.calculation.and.payment.of. taxes,.as.well.as. the. reimbursement.of. taxes,.can.be.equated. to.an.additional.tax.burden..high.taxes.increase.incentives.for.tax.evasion,.which.reduces.the.quality.of.tax.administration,.all.other.things.being.equal..here.it.is.appropriate.to.present.the.results.of.the.analysis.of.the.tax.burden.on.the.economy.of.Tajikistan.as.a.share.of.tax.revenues.in.the.value.of.GDP.

We.will. translate. the.data.from.the. table. to. the.corresponding.charts. to.compare. the.growth.rates.of. three.interrelated.indicators. in. the.analysis.of. the. tax.burden,.namely:. the.dynamics.of.GDP,.actual.tax.payments.to.the.budget.and.the.share.of.taxes.in.GDP..Thus,.it.is.easy.to.see.that.GDP.in.monetary.terms.for. the.analyzed.period,. i.e..from.2000.to.2012,.maintained.a.constant.growth.trend.(figure.1)..Almost.the.same.trend,.but.with.only.a.slight.difference,.has.continued.in.the.dynamics.of.the.share.of.taxes.in.GDP,.that.is,.in.the.tax.burden.

it. would. seem. that. here. we. can. formulate. initial. conclusions. based. on. the. share. of. taxes.in.GDP,. the. level. and. quality. of. the. tax. burden,. interpreting. the. correspondence. of. the. trend.dynamics. of. all. three. indicators.. it. is. even. possible. to. draw. initial. conclusions. that. the. share.of.taxes.in.GDP.is.not.so.great.and.has.not.reached.its.critical.value..however,.we.had.to.take.into.account.some.characteristics.of.the.national.economy.in.order.to.have.a.more.correct.view.of. the.situation.related. to. the. tax.burden,. in.order. to.provide.answers.regarding.the.overall. tax.collection.rate..

it.should.be.noted.that.the.dynamics.of.GDP,.GDP.per.capita.and.GDP.per.person.employed.here. are. taken. into. account. by. us. not. accidentally,. but. specifically..We. decided. to. note. that.the. functioning. of. any. macroeconomic. agent. is. closely. linked. to. the. overall. picture. of. the.functioning.of.the.national.economy..This.is.due.to.the.fact.that.the.effective.functioning.of.the.

Page 102: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

1029Июнь

17

national. economy. is. closely. intertwined.with. the. functioning.of. its. individual. subjects. (in. our.case,.taxpayers).

it.should.be.noted.that.taxes.generally.lead.to.a.decrease.in.the.income.of.the.population,.but.it.should.be.noted.that.not.all.income.is.directed.to.consumption..some.of.it.goes.into.savings..if. this. did. not. happen,. then. the. entire. amount. of. taxes. would. only. mean. a. deduction. from.consumption..but.since.disposable.income.is.divided.into.two.parts.-.consumption.and.saving,.then.a.decrease.in.income.will.cause.a.reduction.in.both.consumption.and.saving.

it. should.also.be.noted. that. “firms.view. taxes.as. costs,. so. tax. increases. lead. to. a. reduction.in.aggregate.supply,.and.tax.cuts.lead.to.an.increase.in.business.activity.and.output”.[2,.p.411].

Thus,. taxes. are. not. only. the. main. source. of. state. revenue,. but. also. an. important. tool. for.stabilizing.the.economy..it.can.be.noted.that.the.increase.in.taxes.causes.a.decrease.in.disposable.income,. and. this. leads. to. a. reduction. in. consumption. and. savings.. in. addition,. tax. cuts,. by.stimulating. an. increase. in. aggregate. supply,. affect. investment. activity. and. contribute. to. the.growth.of.economic.potential,. i.e.. they.affect. the.economy.not.only. in. the.short. term,.but.also.in.the.long.term,.ensuring.economic.growth.

Literatures:1..Matveyeva.T.no,. it’s. not.. introduction. into.Macroeconomics:.manual/. -the. 5-th. edition,.

revised..-.M..GUvshepublishing-house,.2007..-411.pp.2..Mashokirov.sh.he.Market.foundations.of.household.Development.in.the.Period.of.Transitive.

economy. (by. Tajikistan. republic. example).. Dissertation. aspiring. for. candidate’s. degree. in.economy:.08.00.01./.khudjand,.2012,.P.83.

3.. khidedza,. inaba.. Transmission. from. regulated. economy. of. post-War. Period. to. that. of.Market.one./.“Japanese.Miracle”.and.soviet.economy.reform./.under.the.editorial.of.khidedzo.inabo,.seydzi.Tsutsumi..-.M.:.The.Great.silk.road,.1991..-pp..21-23.

Page 103: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

1039Июнь

17

TURIZMNING INNOVATSION RIVOJLANISH DARAJASIGA TA’SIR QILUVCHI OMILLAR

Jumaniyazova Sharifa RashidovnaUrganch davlat universiteti Turizm va Iqtisodiyot fakulteti o‘qituvchisi

Telefon:+998(97)[email protected]

Annotatsiya.. Turizm. industriyasi. korxonalarining. innovatsion. rivojlanishi. bu. murakkab.jarayon.bo‘lib,.unda..xizmatlardan.foydalanuvchi.iste’molchilar.ham,.davlat.organlari,.sayyohlik.agentliklari. va. faoliyati. tegishli. me’yoriy-huquqiy. hujjatlar. bilan. tartibga. solinadigan. turistik.sanoat.korxonalari. .ham.ishtirok.etadilar..

Kalit so‘zlar:.innovatsiya,.innovatsion.tizim,.innovatsion.strategiya,.turistik.xizmatlar.bozori,.turizm.

Mamlakatimizda.o‘tkazilayotgan.demokratik.bozor.islohotlarining.va.o`zbekistonni.ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning 2017-2021 yillarga mo‘ljallangan Harakatlar strategiyasining diqqat. markazida. turgan. eng. muhim. ustuvor. vazifalardan. biri. –. milliy. iqtisodiyotda. tarkibiy.o`zgartirishlarni.chuqurlashtirish,.milliy.iqtisodiyotning.yetakchi.tarmoqlarini.modernizatsiya.va.diversifikatsiya.qilish.hisobiga.uning.raqobatbardoshligini.oshirish.sanaladi.1

bugungi. kunda. bozor. iqtisodiyoti. sharoitida. barcha. rivojlangan. mamlakatlar. o`zlarining.yuksak. taraqqiyot. darajasiga. fan. va. texnika. sohasida. qo`lga. kiritilayotgan. ilmiy-texnikaviy.yutuqlar. va. ularni. hayotga. keng. tadbiq. qilish,. ayniqsa. ishlab. chiqarishga. samarali. joriy. etish.natijasida.erishayotganligi.yaqqol.namoyon.bo`lmoqda.

Ma’lumki,. . shiddat. bilan. rivojlanayotgan. turizm. sanoati. turistik. mahsulotlar. va. xizmatlar.sohasini.takomillashtirishning.ustuvor.yo`nalishlarini.yanada.chuqurlashtirishga,.raqobat.kurashida.o‘z.pozitsiyalarini.yaxshilash.uchun.zamonaviy.innovatsion.yechimlarni.joriy.etishga.qaratilgan.

Turizm. xizmat. ko`rsatishning. eng. muhim. tarmoqlaridan. biri. bo‘lib,. bu. mijozlarga. xizmat.ko‘rsatishning. zamonaviy. usullari. va.mexanizmlarini. talab. qiladi..biroq,. barcha. kompaniyalar.innovatsiyalarni. amalda. qo‘llashmaydi.. Darhaqiqat,. innovatsion. faoliyat. yuqori. darajadagi.noaniqlik. va. xavflilik,. yakuniy. natijalarni. bashorat. qilish. qiyinligi. bilan. tavsiflanadi.. biroq,.innovatsiyalarni.yaratish.va.amalga.oshirishga.yondashuv..katta.daromad..keltirishi.mumkin..

Turizm. sohasidagi. innovatsiyalar. asosan. yangi. turistik. mahsulotni. shakllantirishga,.marketing.faoliyatida.yangi.yondashuvlar,.shuningdek,.iT.texnologiyalaridan.foydalangan.holda.boshqaruvning. yangi. usullarini. qo‘llashga. qaratilgan.. innovatsiyalarning. joriy. etilishi. turistik.tashkilotlar.va.umuman.sohaning.raqobatdoshligini.oshiradi..Turizmning.yangi.turlarini.yaratish.va. istiqbolli. turlarini. rivojlantirish. turistik. xizmatlar. bozorida. iste’mol. talabining. o‘sishini.kuchaytiradi.

bugun. yurtimizga. tashrif. buyurishni. xohlagan. . sayyoh. internet. orqali. o‘z. sayohatini.rejalashtirishi,. mehmonxona. va. aviakompaniyalar. online. xizmatlaridan. foydalanishi. mumkin..Mamlakat.hududida.smartfonlardagi.maxsus.mobil.ilovalar.orqali.taksi.chaqirtirish,.ovqat.buyurtma.qilish,.restoranda.joy.band.qilish.yoki.borayotgan.manzillari.haqida.internetdan.ma’lumot.olish.imkoniyati. . bor..Axborot. texnologiyalari. shu. tariqa. sayohat. industriyasida. rivojlanishni.davom.ettirmoqda.

O‘zbekistonda turizm sohasida mavjud ulkan iqtisodiy salohiyatni ro‘yobga chiqarish muammosini. xal. etishning. asosiy. yo‘nalishlaridan. biri. tarmoqda. innovatsion. jarayonlarni.jadallashtirishdan. iborat.. chunki. jamiyat. taraqqiyotining. hozirgi. bosqichida. iqtisodiy. o‘sish,.ijtimoiy. taraqqiyot,. ko‘p. va. sifatli. tovar. va. xizmat. ishlab. chiqarish. milliy. iqtisodiyotning.

1. o`zbekiston. respublikasi. Prezidenti. sh.Mirziyoevning. «o`zbekiston. respublikasini. yanada. rivojlantirish.bo`yicha.harakatlar.strategiyasi.to`g‘risida»gi.2017.yil.7.fevraldagi.Pf-4947-sonli.farmoni..//.Xalq.so`zi,.2017.yil.8.fevral,.28.(6722)-son.

Page 104: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

1049Июнь

17

jahon. bozoridagi. raqobatbardoshligi,. avvalambor. innovatsiya. va. innovatsion. faoliyat. bilan.bog‘lik.. nazariy. tadqiqotlar. natijalarini. umumlashtirish. asosida. “innovatsiya”. tushunchasining.mazmunining.xususiyatini.o‘zgarishlar.tashkil.etadi..

Turizmning innovatsion rivojlanish darajasini belgilaydigan quyidagi omillarni ajratib ko‘rsatish.kerak:

-.bozor.va.raqobat.sharoitlari.(ichki.va.tashqi.bozorlarda);-.tashqi.muhit.(fan.va.texnologiyalarning.rivojlanish.darajasi,.qonunchilik.va.huquqiy.bazani.

takomillashtirish,.siyosiy.va.iqtisodiy.barqarorlik);-.xodimlar.(olimlar,.mutaxassislar,.tadbirkorlar,.menejerlar,.siyosatchilar,.davlat.xizmatchilari);-.manbalar.(tabiiy,.sanoat,.moliyaviy,.ilmiy,.texnik,.texnologik,.infratuzilma);Ammo ushbu sohani rivojlantirishning aynan innovatsiyalar bilan bog‘lik bir qancha

imkoniyatlari.ro‘yobga.chiqmasdan,.foydalanilmasdan.qolib.ketmoqda..Ushbu.holatlarni.nazariy.jihatdan.asoslash.va.amaliy. takliflarni. ishlab.chiqish.mazkur.mavzuning.o‘ta.dolzarbligidan.va.unga.qaratilgan.chuqur.tadqiqotlarni.amalga.oshirish.zarurligidan.dalolat.beradi.

Mavjud. muammolarni. hal. qilish,. shuningdek,. innovatsion. faoliyatni. qo‘llab-quvvatlash,.innovatsion.g‘oyalar,.ishlanmalar.va.texnologiyalar,.ilmiy.yutuqlarni.joriy.qilishni.rag‘batlantirishning.institutsional hamda tashkiliy-huquqiy asoslarini tubdan takomillashtirish O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. sh.M.Mirziyoyev. . tomonidan. 2017-yilning. 29-noyabrda. «o‘zbekiston. respublikasi.innovatsion.rivojlanish.vazirligini.tashkil.etish.to‘g‘risida»gi.farmon.qabul.qilindi.1

Yuqorida. aytib. o‘tganimizdek,. bu. kabi.muammolarni. bartaraf. etish. borasida. ko‘plab. chora-tadbirlar. amalga. oshirilmoqda.. biroq. bunday. muammolarni. biz. kes-kin. tarzda. bartaraf. qila.olmaymiz.. Yurtimizning. boy. tarix. va. madaniyatga. ega. ekanligi,. turistik. imkoniyatlarning.yuqori. ekanligi. jahon. hamjamiyatining. e’tibor. markazida. ekanligi. hech. birimizga. sir. emas..Mintaqamizning turistik innovatsion imkoniyatlarini yanada takomillashtirish uchun quyidagilarni amalga.oshirish.maq-sadga.muvofiqdir:

• turizm.salohiyati.va.infratuzilmasini.yanada.rivojlantirish.uchun.davlatimiz.tomonidan.in-novatsiyalarni.qo‘llab-quvvatlovchi.dastur.va.loyihalarni.ko‘proq.ish-lab.chiqish;

• transport.xizmati.faoliyatini.rivojlantirish.bo‘yicha.zamonaviy.turizm.toifa-sidagi.innovat-sion.transport.vositalaridan.foydalanish;

• gastronomik turizmni rivojlantirish bo‘yicha har tomonlama qulaylikka ega innovatsion restoranlar.va.umumiy.ovqatlanish.korxonalarini.tashkil.qilish;

• joylashtirish.vositalarini.faoliyatini.rivojlantirish.bo‘yicha.zamonaviy.inno-vatsion.mehm-onxonalar,.kempinglar.va.oilaviy.mehmon.uylarini.tashkil.qilish;

shuningdek,.innovatsion.rivojlanishning.samarali.metodologiyasini.yaratish.uchun,.ma’lum.bir.sayyohlik.yo‘nalishini.rivojlantirish.uchun.tarixiy.va.mahalliy.sharoitlarni.hisobga.olgan.holda,.xizmat. ko‘rsatish. sohasi. bilan. bog‘liq. bo‘lgan. barcha. ko‘rsatkichlarni. baholash. va. sayyohlik.resurslarining.holati.har.tomonlama.tahlil.qilinishi.lozim.

foydalanilgan.adabiyotlar.ro‘yxati.1.. “O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi

to‘g‘risida”gi.o‘zbekiston. respublikasi. Prezidentining. Pf-4947-sonli. farmoni,. //. “Xalq. so‘zi”.gazetasi,.2017-yil.7-fevral.

2.. o‘zbekiston. respublikasi. Prezidenti. sh.M.Mirziyoyevning. «o‘zbekiston. respublikasi.innovatsion.rivojlanish.vazirligini.tashkil.etish.to‘g‘risida»gi.farmoniga.sharh,.Toshkent.shahri,.2017-yil.

3.. baltabayev.M.r.,.Tuxliyev.i.s.,.safarov.b.sh.,.Abduhamidov.s.A..«Turizm:.nazariya.va.amaliyot»..Darslik,.Toshkent,.2018

4.. .Новиков.В.С..«Инновации.в.Туризме».-М.:.ИЦ.«Академия».,.2007.5.. www.uzbektourism.uz.

1. o‘zbekiston.respublikasi.Prezidenti.sh.M.Mirziyoyevning.«o‘zbekiston.respublikasi.innovatsion.rivojlanish.vazirligini.tashkil.etish.to‘g‘risida»gi.farmoniga.sharh,.Toshkent.shahri,.2017-yil.

Page 105: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

1059Июнь

17

THE AFFECTING FACTORSON CONSUMERS’ ONLINE SHOPPING BEHAVIOR: THE CASE OF UZBEKISTAN

Kuldasheva ZeboPhD student in Wuhan university

430072, Wuhan city, Hubei province, [email protected]

Abstract: The.purpose.of.this.study.is.to.analyze.factors.affecting.consumer’.online.shopping.behavior. that. might. beone. of. the. most. important. issues. of. e-commerce. and. marketing. field..initially,. relevant. literature.was. integrated.and.clarified.which.variables.play. important. role.on.consumers’. decision.. six. hypotheses.were. formulated. influencing. consumers’. online. shopping.behavior..Data.gathering.was.carried.out.by.the.survey.which.was.sent.online.to.150.randomly.selected. citizens. of. Uzbekistan.. Data. results. defined. the. essential. factors. affecting. on. online.shopping.behavior.and.the.main.point.of.the.study.was.achieved.successfully.

Keywords: online. shopping,. consumer. behavior,. b2c. e-commerce,. motivation,. online.shopping.factors.

IntroductionThis. paper. has. been. allocated. into. 5. parts:Introduction. which. gives. brief. information. of.

the. study,. purpose,. research. objectives. and. hypothesis.. Literature reviewpart which gives evidence. of. what. other. think. and. compose. approximately. the. online. shopping. behavior. of.customers..Methodology section.where.used.method.and.collected.data. explained..Results and Discussion.will. represent. the. data. that.was. achieved. from. survey. and.final. part. is.Conclusion and Recommendation.

background.of.the.studyin.his.Address.to.the.oliy.Majlis.on.January.24,.2020,.President.of.the.republic.of.Uzbekistan.

shavkat.Mirziyoyev.noted.that.digital.technologies.not.only.improve.the.quality.of.products.and.services,.reduce.costs,.but.also.an.effective.way.fighting.corruption..in.order.to.develop.science.in. the. country,. to.move. a. competitive. economy. and. raise. it. to. a. new,.modern. level,. the. head.of.our.state.declared.2020.the.«Year.of.science,.education.and.Digital.economy.»(Mirziyoyev,.25.01.2020).This.in.turn,.shows.how.urgent.it.is.to.develop.the.digital.economy.in.the.country..

heng. and. shen(2003). mentioned. in. their. research,. that. e-commerce. dates. for. 40. years,.and. it. is. growing. with. new. innovations. and. many. businesses. are. preferring. online. markets..online. shopping. can. be. clarified. as. an. action. that. bargain. with. offering. of. merchandise. and.services. through. internet,. also. for. businesses. is. vital. to. be. aware. of. how. customers. perceive.online.purchases..Modern.age. is.predicting. that. in.a.soon.period.e-commerce.could. take.place.instead.of.traditional.business..by.the.year.2021,.worldwide.retail.e-commerce.sales.will.reach.$4.9. trillion.(ecommerce. statistics,. 2019). in. 2018. b2c. e-commerce. accounted. for. 1.99%. of.china’s. GDP,. 1.71%. in. russia. and. 0.8%. in. the. United. states.(statistics,. 2020).According. to.(invesp,. 2019),. the. countries.with. the. leading. average. e-commerce. revenue. per. shoppers. are:.UsA. ($1,804),. Uk. ($1,629),. sweden. ($1,446),. france. ($1,228),. Japan. ($968),. china. ($396).and.brazil.($350)..These.numbers.are.last.year’s.statistics,.but.the.demand.for.online.shopping.has.increased.even.more.during.the.current.pandemic.situation.around.the.world..in.some.other.countries,. such. as. Uzbekistan. however. business-to-consumer. electronic. commerce. has. been.much.below.than.estimated.percentage.of.total.trade.business.due.to.its.certain.limitations..The.purpose.of.the.study.is.to.identify.and.set.out.the.main.factors.which.increase.customers’.online.shopping.behavior.and.motivate.them.to.purchase.in.the.upcoming.

Literature reviewThere.are.many.definitions.of.e-commerce.and. they.all. similar. to.each.other..“E-commerce

is the platform where can be bought and sold different goods and services, simply an electronic network”(reynolds,. 2000). fromstewart’s(2010)research. electronic. commerce. represents. not.

Page 106: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

1069Июнь

17

onlythe. business. of. goods. and. services,. but. also. provide. atmosphere. to. keep. buyers,. create.relationships.with. customersand.make. businesses.with. them.e-commerce. has. evolved. over. its.40-year.history.and.is.divided.into.2.types:.business-to-business.(b2b).and.business-to-consumer.(b2c).. According. to. Gröblinghoff(2002). business. to. business. e-commerce. is. an. electronic.system.where.companies.do.transactions,.share.data.with.customers.and.offer.many.applications.for.distributors,.resellers,.supplier..This.communication.symbolizes.the.larger.segment.of.entire.business.activity(2014)..business. to.consumer.e-commerce,.depending.on.khiabani. (2006). the.type. of. commerce. which. businesses. sell. products. and. services. directly. to. consumers.. based.on. his. study,.b2c. can. be. simplified. as. a. transmission. of. goods. or. services. from. the. seller. to.the. end. consumer.. in. this. type. of. e-commerce,. consumers. use. internet. in. different. purposes.like.penetrating.the.productcharacteristics,.over.viewing.the.price.charges,.choosing.the.product.or. service,. selecting. the.way. ofpaying,. deciding. upon. delivery. options. and. at. the. end. sale. of.product.or.service. is.done.As.stated.by.zheng(2006)online.shopping.provides.high.facilities. to.consumers. which. bring. advantages. of. ordering. products.. such. type. of. shopping. may. reduce.all. costs. like. service,. distribution. in. direction. to. get.more. consumers. and. to. keep. them. loyal..each. and. every. single. business.mission. is. to. satisfy. consumer. demands. and. customer. always.wants. to.get.high.quality.good.with. less.quantity.money.. .chung.(2008).confirmsthat. the.only.differentiation.of.the.internet.stores.from.traditional.stores.is.their.price.differences..

Online shopping behavior was studied by several researchers with applying some known theories..Those.researches.has.shown.that. there.are.many.factors. influence.consumer.behavior,.but. coverage. of. all. factors. in. one. research. and. analyzing. is. almost. impossible.. exploratory.factor. analysis. identified. four. factors:. anxiety,. usefulness. and. price,. ease. of. use,. service. (free.delivery,. return. policy)(2012)..Anxiety. is. very. essential. primary. factor. in. e-commerce.. ease.of.use. factor.gives.more.convenience. to.customer.and.motivate. to.purchase.more.goods..next.important. factor. is. pricewhich. plays. huge. role. on. consumer. decision. (Panda. r.,. 2014).. free.delivery. in. short. period. and. return.policy.highly.keep. customers. to. purchase.plenty.of. goods..it. is.defined.that,.gender,.occupation,.sector.of.employment.are.not. important.factors.of.online.shopping(Malik.G.,.2013)..

Research objectives and hypothesesobjectives. of. this. study. are:. analyze. the. online. shopping. behavior. in. Uzbekistan,. identify.

main.factors.which.influence.online.shopping,.classify.the.factors.which.motivate.customers.to.purchase.more.goods,.develop.the.b2c.e-commerce.based.on.the.analyses.studied..

hypotheses:H1:.consumers.are.generally.satisfied.with.online.purchasing;H2:Availability.of.product.info.on.websites,.diversity.of.goods.motivates.consumers;H3:.Price.of.goods.positively.influence.the.consumers’.online.shopping.decision;H4:.There. is.a.positive. impact.of.customer.service.(free.delivery,. return.policy,.high.quality.

internet,.discounts,.24/7.online).on.consumers’.online.purchasing.behavior;H5:Delivery.of.goods.among.all.regions.of.Uzbekistan.will.increase.the.number.of.customers;H6:.consumers’.future.buying.behavior.is.affected.by.their.quality.of.ordered.good,.satisfaction.

and.convenience.MethodologyThis. study.used.a.descriptive. survey.design..The.main.aim. to.use.descriptive. surveywas. to.

collect. detailed. and. factual. information. that. describes. actual. phenomena(saunders. M,. 2007)..Primary.data.collected.to.accomplish.the.study..According.blaxter(2001).to.primary.sources.can.be.gather. through.achieved. information,.especially. the.results.of.questionnaires.and. interviews.and. case. study.which. by. researcher. created..The. target. population. includes.Uzbekistan. online.shoppers.who.have.or. have. not. purchased.products. on. the. internet,. and.mission. is. to. analyze.their. experience. about. e-commerce.. one. hundred. fifty. respondents. were. targeted. within. this.survey..The.sample.size.of.more.than.100.respondents.will.be.sufficient.for.analyzing.and.giv-ing. solutions,. as.noted.by. Jackson,. et. al(1997).. investigation.consisted.of.25.questions,.which.structured. from. previous. literatures. and. was. designed. by. application.. The. questionnaire. con-

Page 107: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

1079Июнь

17

sisted.of.demographic. information.about. respondents,. factors.which. influence.online. shopping.behavior,. background. questions. about. e-commerce.. before. answering. questions,. it. was. asked.to.read.carefully.each.question.and.to.be.honest..The.results.analyzed.and.converted.into.tables.andpercentages..The.statistical.summaries.of.the.result.were.interpreted.in.the.form.ofpercentage.and.tables.using.computer.data.analysis.package,.such.as.sPss.and.PAsW.statistics..secondary.data.were.collected.from.literature.sources.

Results and DiscussionThe. current. research. study. has. been. designed. to. explore. essential. factors. that. motivate.

customers’. online. shopping. behavior. inUzbekistan.. The. rest. of. this. section. brieflydescribes.the. response. rate. of. the. survey. and. following. page. defines. the. demographic. characteristics.ofrespondents.

Table 4.1: Gender of respondents

Frequency P e r c e n t V a l i dPercent

CumulativePercent

Valid Female Male Total

6 981150

4 654100

4 654100

4 6100

source:.field.survey,.2020Table 4.2: Age of respondents

Frequency P e r c e n t V a l i dPercent

CumulativePercent

Valid Under 20 21-30 31-40

Over 41 Total

4596819150

2 . 639.445.312.7100

2 . 639.445.312.7100

2 . 64287.3100

source:.field.survey,.2020Table 4.3: Educational level of respondents

Frequency P e r c e n t V a l i dPercent

CumulativePercent

Valid High school College Bachelor Master Total

1 0296546150

6 . 619.443.330.7100

6 . 619.443.330.7100

6 . 62369.3100

source:.field.survey,.2020

Above.tables.show.demographic.features.of.150.respondents,.both.females.and.males..There.were.69.female.respondents.(46%).and.81.male.respondents.(54%).used.in.the.sample..second.table.investigate.age.of.respondents,.as.we.can.see,.4.of.them.under.20,.59.respondents.between.21-30,. 68. of. them. from. 31. to. 40,. and. rest. of. respondents.were. over. 41..Table. 4.3. represents.educational. qualifications,. over. 74%.of. the. respondents. are. university. graduates,. about. 19.4%.of.them.hold.diplomas.in.various.disciplines,.and.the.rest.part.(6.6%).high.school.graduates..

H1: Consumers are generally satisfied with online purchasingTable 4.4: Satisfaction of consumers

F r e q u e n c y P e r c e n t Valid Percent Cumulative PercentValid Yes No Total

MissingTotal

1 0 7381455

150

7 1 . 425.396.73.3100

7 228100

7 2100

source:.field.survey,.2020

Page 108: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

1089Июнь

17

frequency.was.used. to. analyze. this. hypothesis.. it. is. clear. from. table,. that. generally.71.4%.of. consumers. are. satisfied. from. online. shopping,. while. 25.3%. are. not. satisfied. and. the. rest.respondents.missed.this.question..conferring.the.results,.we.can.accept.h1,.and.admit.“consumers.are.generally.satisfied.with.online.purchasing”...

H2: Availability of product info on websites, diversity of goods motivates consumersTable 4.6: Availability of product info on websites, different goods

ANOVAs u m . o f

squared f Mean square F s i g .

Av.product........between.group..........................Within.group

Total

. 7 3 5128.496129.231

29092

. 3 7 51.385

. 2 5 8 . 6 4 9

Diversitygoods Between group..........................Within.group

Total

2 . 5 9 630.25532.851

29193

1 . 3 9 9.298

4.005 . 0 1 2

source:.field.survey,.2020To.analyze.this.hypotheses.Anova.test. is.used..After.analyzing,.results.show.that.p-value.of.

availability. product. is. 0.759.which. is. bigger. that. significance. value. (0.05),.means. availability.of.product.does.not.motivate.consumers’.behavior..but.p-value.for.diversity.of.goods.is.0.012,.which.is.smaller.than.0.05,.so.we.can.say.it.motivates.consumers’.online.shopping.behavior.

H3: Price of goods does not positively influence the consumers’ online shopping decisionTable 4.6: Price of goods affecting consumers. Chi-Square Tests

V a l u e d f Asymp.sig.(2-sided)P e a r s o n C h i - S q u a r e

Likelihood Ratio Linear-by-Linear Association

n.of.valid.cases

2 0 . 3 8 6 a

22.56318.850

100

331

. 0 0 0.000.000

source:.field.survey,.2020chi-square.was.used. to. test. this.hypothesis..According. to. the.results.p-value. is.equal.0.000.

which.means.smaller. than.0.05,. it. shows.we.will. reject. this.hypothesis.. it.proves. that.price.of.products.and.services.positively.affects.to.consumers.online.shopping.behavior..

H4: There is a positive impact of customer service (free delivery, return policy, high quality internet, discounts) on consumers’ online purchasing behavior

Table 4.7: There is positive impact of customer serviceFrequency P e r c e n t Valid percent Cumulative p

Strongly disagree Disagree Uncertain

Agree Strongly Agree

Total

5756073150

3 . 34.73.34048.7100

3 . 34.73.34048.7100

3 . 38

11.351.3100

source:.field.survey,.2020Above.table.shows.clear.data.about.impact.of.customer.service.on.consumers’.online.behavior..

Almost.88%.of.respondents.agreed.that.customer.service.plays.important.role.while.purchasing.online. products.. Delivering. of. goods. without. extra. taxes. and. returning. them. while. customer.dislikes,. give.huge. confidence. to. consumers. to. shop.without. anxiety..This.hypothesis. strongly.accepted. because. there. is. positive. impact. of. customer. service. on. consumers’. online. shopping.decision..

H5: Delivery of goods among all regions of Uzbekistan will increase the number of customers

Page 109: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

1099Июнь

17

Table 4.8: Delivering the good among country will increase customersFrequency P e r c e n t Valid percent Cumulative p

Strongly disagree Disagree Uncertain Agree Strongly Agree Total

5109

5670

150

3 . 36.76.037.346.7100

3 . 36.76.037.346.7100

3 . 31016

53.3100

source:.field.survey,.2020from.Table. 4.8. we. can. conclude. that,. nearly. 85%. of. respondents. confirmed. delivering. of.

goods. among. all. regions. of.Uzbekistan.will. highly. increase. the. number. of. customers..During.the.interview.it.was.also.recommended.to.develop.the.infrastructure.system.of.delivering..This.hypothesis.is.also.accepted.

H6: Consumers’ future buying behavior is affected by their quality of ordered good, satisfaction and convenience

Table 4.9: Future buying behavior of consumer

Model

Unstandardized coefficients

standard.coefficient

t sig.

95,0%confidenceinterval.for.b

B s t d .Error Beta Lower

BoundUpperBound

(constant)OnlineShop Convinient

Quality.of.Good

2.284-1.649

-.108

. 1 7 4.089

.026

-.268

-.310

10.375-2.987

-3.345

.000

.001

.002

1.247-.269

-.187

2.095-.034

-.048

• Dependent.variable:.satisfactionsource:.field.survey,.2020Through.regression.this.hypothesis.was.analyzed..Due.to.the.above.table,.p-value.of.convenience.

and.quality. is. 0.001. and.0.002. respectively,.which.means.both. significant. at. 5.%..so,.we. can.conclude.that,.consumers’.future.buying.is.affected.by.their.quality.of.ordered.good,.satisfaction.and.convenience..

· Conclusion in. summary,. the. research’s.findings.have.achieved. its.objectives..The.scientific.approach. to.

online.shopping.is.related.to.the.characteristics.ofconsumers,.their.decision.to.buy.and.affecting.factors.for.shopping.online(2005)..current.study.defines,.that.there.is.a.high.level.of.interest.in.online.shopping.among. the.population..online.demand.for.primary.products.has.become.high,.especially. in. the.current.global.pandemic.. in. this. regard,. the.pandemic.situation. in.Uzbekistan.has.also.led.to.the.further.development.of.the.online.market..Above.we.analyzed.factors.which.influence.consumers.online.shopping.behavior..The. results. show. that.affordable.prices,.quality.of.products,delivery.service,.and.the.condition.of.return.policy.will.affect.consumers’.decision.to.purchase.more.product.with.confidence.in.the.future..in.turn,.if.the.availability.of.a.product.does.not. affect. consumer.decision,. its. diversity. increases.purchasing.power.. it. is. known,. that.many.goods.have.a.delivery.service.only.in.the.capital,.and.the.delivery.of.products.across.all.regions.shows.a.sharp.increase.in.demand..As.a.result.of.the.interviews,.the.following.recommendations.are.listed:

- creating.an.online.store.that.includes.all.products;- establishing.delivery.service.in.all.regions.of.the.country;- Providing.high.quality.internet.to.consumers.for.convenience.during.shopping;- increasing.competitive,.different.products.to.expand.competitiveness;- Enlarging online discounts on various holidays

Page 110: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

1109Июнь

17

- Making.an.online.security.system.to.guarantee.a.safe.online.shopping.every.research.has.limitations..Limitations.of.this.study.are:1.. it.is.clear.from.literatures,.there.are.many.factors.affecting.on.online.shopping.behavior..in.

this.studybecause.of.time.constraints.we.didn’t.examined.all.factor..2.. in.this.study.we.focused.only.shopping.behavior.of.consumers.in.Uzbekistan..it.is.obvi-

ous,.other.countries.people.has.different.characteristics.and.result.of.this.study.may.have.lack.of.generalizability.to.other.countries.

3.. Questionnaire.was.used.to.gather.the.date.and.respondents.might.not.be.answered.exactly.what.they.think.inside.and.behave.

4.. Methodology.which.used.to.analyze.the.data,.may.not.completely.asses.the.factors.which.affect.online.shopping.behavior..

The.results.of.study.might.confidently.improve.the.general.knowledge.about.e-commerce.and.might.become.an.orientation.for.some.futurestudies..

references1..blaxter..(2001)..how.to.search...buckingham:.open.University.Press.2.. ecommerce. statistics.. (2019).. retrieved. from. shopify. Plus:. https://shopifyplus.

ecommercestatistics.com3.. Gröblinghoff,. b.. (2002).. b2b. e-commerce.. The. future. of. business. Transactions. &.

relations..Matr.-nr.:.158241.4.. hana. Uzun,. M.. P.. (2014).. factors.Affecting. online. shopping. behavior. of. consumers..

european.Journal.of.social.and.human.sciences,.vol.(3),.№.3.5.. heng,. M.. s.. (2003).. Understanding. electronic. commerce. from. a. historical. perspective..

commun..Assoc..inf..syst..vol.12,.102,.118.6..invesp..(2019)..retrieved.from.invespro.com:.htpp://www.invespro.com7.. Jackson. c,. chow. s. and. Leith. rA.. (1997).. Toward. an. understanding. of. the. behavioral.

intention.to.use.an.information.system..Decision.sciences,.vol.28.8..khiabani,.b..(2006)..b2b.e-commerce:.attributes.and.adoption.9..Malik.G.,.G..A..(2013)..An.empirical.study.on.behavioral.intent.of.consumers.in.online.

shopping....business.Perspect.rrospectives.and.research,.July-December,.p..13-28.10.. Mirziyoyev,. P.. s.. (25.01.2020).. President. shavkat. Mirziyoyev’s. Address. to. the. oliy.

Majlis..(pp..2-4)..Tashkent:.UzA.11..Mohammad.h,.hossein.r,.Mojtaba.n..(2012)..An.Analysis.of.factors.Affecting.on.online.

shopping.behavior.of.consumers..international.Journal.of.Marketing.studies;.vol..4,.no..5.12..Panda.r.,.s..b..(2014)..online.shopping:.An.exploratory.study.to.identify.the.Determinants.

of.shopper.buying.behaviour..iJbiT,.vol..7,.issue.1,. ,.p..52-59.13..reynolds,.J..(2000)..The.complete.e-commerce.book..London:.Taylor&francis.Group.14..saunders.M,.L..P..(2007)..research.methosd.for.business.students..edinburg.Gate,.harlow:.

financial.Times.Prentice.hall.15.. sh,.c.. (2008)..A. critical. appraisal. of. customer. satisfaction. and. e-commerce.. Journal. of.

management.and.audit,.202-212.16..statistics..(2020)..retrieved.from.statista.:.https://www.statista.com17.. Tian. stewart.. (2010).. e-commerce. history.. international. Journal. of. Digital. Technology.

and.economy,.56.18.. zheng,. f.. (2006).. internet. shopping. and. its. impact. on. consumer. behaviour.. .. The.

university.of.nottingham.19..Živilė.baubonienė,.Gintarė.Gulevičiūtė.. (2005).. e-commerce. factors. influencing. online.

shopping.behavior..social.technologies,.issn.2029-7564.(online),.2015,.5(1),.p..74–81.

Page 111: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

1119Июнь

17

КОММУНАЛ ХИЗМАТ КЎРСАТУВЧИ БОШҚАРУВЧИ ТАШКИЛОТЛАРНИНГ ХАРАЖАТЛАРИ БОШҚАРУВ ҲИСОБИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

Маматкулов Муроджон Шукуровичи.ф.н., доцент,мустақил тадқиқотчиТИҚХММИ

[email protected], +998946001732

Аннотация:.мақолада.кўп.квартирали.уйларга.коммунал.хизмат.кўрсатувчи.бошқарувчи.ташкилотларда. бошқарув. ҳисобини. самарали. ташкил. этиш. ва. уларнинг. коммунал. хиз-мат. кўрсатиш.харажатлари.бошқарув. ҳисоби.ҳамда. амалдаги.бошқарув. ҳисоби. счётлари.режасига.ўзгартириш.ва.қўшимчалар.киритиш,.бошқарувчи.ташкилотларнинг.молиявий-хўжалик.фаолиятига. баҳо. бериш.юзасидан. тизимли. таҳлил. ўтказиш. услубини. қўллашга.оид.илмий.таклиф.ва.амалий.тавсиялар.ёритиб.берилган.

Калит сўзлар:. бошқарув.ҳисоби,.коммунал.хизмат.кўрсатувчи.бошқарувчи.ташкилот,.бошқарувчи.ташкилотларда.бошқарув.ҳисобини.ташкил.этиш,.бошқарувчи.ташкилотлар-нинг.асосий.ишлаб.чиқариш.харажатлари.

Кўп.квартирали.уйларни.бошқарувчи.ташкилот.томонидан.хизматларни.тақдим.этишда.воситачилик. эвазига.мулкдорларга. (ижарачиларга). тўловларни. ҳисоблаш. иш. бажарувчи-дан.уй-жой-коммунал.хизматлари.тўлови.учун.хужжатлар.тақдим.қилингандан.кейин,.ўша.хужжатларда.кўрсатилган.суммада.амалга.оширилади.

Кўп.квартирали.уйларда.мулкдорлар.ва.уларнинг.бинолари.ижарачиларига.бошқарувчи.ташкилот.томонидан.коммунал.хизматлар.тақдим.этиш.мақсадида.кўп.квартирали.жойлар-нинг.мулкдорлари.умумий.мулки.таркибига.кирувчи.жиҳозлардан.фойдаланиш.билан.бир-га.сарфлаш.учун.ресурс.билан.таъминловчи.корхоналар.ўртасида.сотиб.олиш.шартнома-сини.тузиш.ва.уни.тегишли.равишда.бажариш.орқали.таъминланиши.зарур..Бошқарувчи.ташкилот.УЖМШдан.фарқли.ўлароқ.ўз.ҳисобидан.ресурслар.сотиб.олади.ва.унга.қўшимча.равишда.жойларнинг. умумий.мулкидан. ҳам.фойдаланиш. орқали. коммунал. хизматларни.амалга.оширади.

Бошқарувчи. ташкилот. кўп. квартирали. уйларга. коммунал. хизматлар. кўрсатиш. учун.тўловлар.ҳажмини.ҳисоб-китоб.қилишда.сотиб.олинган.ресурсларнинг.қиймати.ва.ҳажми.етказиб.берилган.ресурснинг.қиймати.ва.ҳажмига.мос.келмаслиги.ҳолатлари.ҳам.юз.бе-риши. мумкин.Бундай. ҳолларда,. бухгалтерия. ҳисоби. счётларида. акс. эттирилиши. зарур.бўлган.фарқлар.юзага. келади.. Бу.фарқларни. ҳисобга. олиш.усуллари. бевосита. кўп. квар-тирали. уйларнинг. мулкдорлари. ва. бошқарувчи. ташкилот. ўртасида. тузилган. бошқариш.шартномаси.шартларига.боғлиқ.бўлади.

Бугунги. кунда. сотиб. олинган. ва. сарфланган. ресурсларнинг. ҳоҳ. ижобий,. ҳоҳ. сал-бий. фарқларнинг. қиймати. ва. ҳажмини. тақсимлашнинг. ягона. усули. ишлаб. чиқилмаган..Бошқарувчи. ташкилотлар. одатда,. юзага. келаётган. фарқларни. кўп. квартирали. уйларни.бошқариш.бўйича.асосий.фаолиятдан.олинган.даромадга.киритиб.юборишади.ва.шу.ту-файли.молиявий.натижани.нотўғри.шаклантиришади.

Уй-жой-коммунал. хизматлар. учун. ҳисобланган. тўловларнинг. барча. суммасини. даро-мад. (тушум). сифатида. ҳисоблаш. усулидан. фойдаланишда. бошқарувчи. ташкилотлар. со-тиб. олинган. коммунал. ресурслар. қийматини. бухгалтерия. ҳисобида. миқдорий. ҳисобни.қўлламаган.ҳолда.2000-“Асосий.ишлаб.чиқариш”.счётида.ҳисобга.олинади.

Тадқиқотимиз.давомида.Ўзбекистон.Республикаси.уй-жой.коммунал.хизмат.кўрсатиш.вазирлигининг. кўп. квартирали. уйларга. хизматлар. кўрсатиш. билан. боғлиқ. бўлган. меъё-рий.хужжатлари.ўрганилди..Ва.шу.нарса. аён.бўлдики,. вазирлик. томонидан.уй-жой.ком-мунал. хўжалиги. ва. кўп. квартирали. уйларни. бошқарувчилар. учун. умумий. бухгалтерия.ҳисоби,.хусусан.бошқарув.ҳисобини.самарали.олиб.бориш.ҳамда.меъёрий.хужжатлар.ва.йўриқномалар,.шунингдек.Низомлар.чиқарилмаган.

Ушбу. камчиликни. бартараф. этиш. мақсадда,. бошқарувчи. ташкилотларда. бошқарув.

Page 112: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

1129Июнь

17

ҳисобини. юритиш. бўйича. қуйидаги. махсус. счётларни. амалиётга. киритиш. лозим. деб.ҳисоблаймиз.

Кўп. квартирали. уйларни. бошқарувчи. ташкилотлар. томонидан. бошқаришда. харажат-ларни.ҳисобга.олиш.мақсадида.2000-“Асосий.ишлаб.чиқариш”.счёти.таркибида.қуйидаги.бошқарув.ҳисоби.счётларини.юритиб.боришни.тавсия.этамиз:

1). 2010-“Жойларнинг. мулкдорларига. ишлар. бажариш. ва. хизматлар. кўрсатиш.харажатлари”,.уларнинг.таркиби:

-.20101-“Жойларнинг.мулкдорларига.электр.энергияси,.иссиқ.сув.ва.иссиқлик,.ичимлик.суви.ва.газ.таъминоти.қурилмаларини.сақлаш,.жорий.таъмирлаш.харажатлари”;

-.20102-“Жойларнинг.мулкдорларига.электр.энергияси,.иссиқ.сув.ва.иссиқлик,.ичимлик.суви.ва.газ.таъминоти.қурилмаларини.сақлаш,.капитал.таъмирлаш.харажатлари”;

-. 20103-“Жойларнинг. мулкдорларига. канализация. хизмати. (чиқиндини. олиб. чиқиб.кетиш).харажатлари”;

-. 90314-“Жойларнинг. мулкдорларига. кўп. квартирали. уйларнинг. тутуш. ҳудудларини.тозалаш,.ободонлаштириш.ва.кўкаламзорлаштиришдан.даромад”;

-.20105-“Жойларнинг.мулкдорларига.лифт.ва.уларни.сақлаш.хизматлари.харажатлари”;-. 20106-“Жойларнинг. мулкдорларига. уйларга. тутуш. ҳудудлар,. уйларнинг. атрофи,.

уйларнинг.ертўлалари.ва.уйларнинг.ичини.жорий.таъмирлаш.харажатлари”;-. 20107-“Жойларнинг. мулкдорларига. уйларга. тутуш. ҳудудлар,. уйларнинг. атрофи,.

уйларнинг.ертўлалари.ва.уйларнинг.ичини.капитал.таъмирлаш.харажатлари”;-. 20108-“Жойларнинг. мулкдорларига. уйларнинг. ичида,. ертўлаларида. ва. томида.

жойлашган. электр. энергия,. ичимлик. суви,. иссиқ. сув. ва. иссиқлик. ва. газ. таъминоти,.канализация,. коммуникация. ва. бошқа. тармоқ. қурилмалари. ва. ускуна. ҳамда. уларга.бириктирилган.қувурларни.жорий.ва.капитал.таъмирлаш.ёки.монтаж.қилиш.харажатлари”.

2). 2020-“Нотурар.жойларнинг.мулкдорларига. ишлар. бажариш.ва. хизматлар. кўрсатиш.харажатлари”,.уларнинг.таркиби:

-.20201-“Нотурар.жойларнинг.мулкдорларига.электр.энергияси,.иссиқ.сув.ва.иссиқлик,.ичимлик.суви.ва.газ.таъминоти.қурилмаларини.сақлаш,.жорий.таъмирлаш.харажатлари”;

-.20202-“Нотурар.жойларнинг.мулкдорларига.электр.энергияси,.иссиқ.сув.ва.иссиқлик,.ичимлик.суви.ва.газ.таъминоти.қурилмаларини.сақлаш,.капитал.таъмирлаш.харажатлари”;

-. 20203-“Нотурар. жойларнинг. мулкдорларига. канализация. хизмати. (чиқиндини. олиб.чиқиб.кетиш).харажатлари”;

-. 20204-“Нотурар. жойларнинг. мулкдорларига. кўп. квартирали. уйларнинг. тутуш.ҳудудларини.тозалаш,.ободонлаштириш.ва.кўкаламзорлаштириш.харажатлари”;

-. 20205-“Нотурар. жойларнинг. мулкдорларига. лифт. ва. уларни. сақлаш. хизматлари.харажатлари”;

-.20206-“Нотурар.жойларга.тутуш.ҳудудлар,.уйларнинг.атрофи,.уйларнинг.ертўлалари.ва.уйларнинг.ичини.жорий.таъмирлаш.харажатлари”;

-.20207-“Нотурар.жойларга.тутуш.ҳудудлар,.уйларнинг.атрофи,.уйларнинг.ертўлалари.ва.уйларнинг.ичини.капитал.таъмирлаш.харажатлари;

-. 20208-“Нотурар. жойларнинг. мулкдорларига. уйларнинг. ичида,. ертўлаларида. ва.томида.жойлашган.электр.энергия,.ичимлик.суви,.иссиқ.сув.ва.иссиқлик.ва.газ.таъминоти,.канализация,. коммуникация. ва. бошқа. тармоқ. қурилмалари. ва. ускуна. ҳамда. уларга.бириктирилган.қувурларни.жорий.ва.капитал.таъмирлаш.ёки.монтаж.қилиш.харажатлари.

3). 2030-“Жойларнинг. мулкдорларига. хонадон. ичида. ишлар. бажариш. ва. хизматлар.кўрсатишдан.асосий.фаолият.даромадлари”,.уларнинг.таркиби:

-.20301-“Хонадон.ичини.таъмирлаш.ва.тиклаш.хизматлари.харажатлари;-.20302-“Хонадон.ичидаги.электр.энергия,.ичимлик.суви,.иссиқ.сув.ва.иссиқлик.ва.газ.

таъминоти,. канализация,. коммуникация. ва. бошқа. тармоқ.қурилма. ва. ускуналари,. уларга.бириктирилган.қувурларни.алмаштириш.ва.таъмирлаш.харажатлари”;

-.20303-“Хонадон.ичида.авария.ҳолатларини.бартараф.этиш.харажатлари;-.20304-“Хонадон.ичини.дезинфекция.ва.дератизация.қилиш.харажатлари.

Page 113: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

1139Июнь

17

4). 2040-“Нотурар. жойларнинг. мулкдорларига. жойнинг. ичида. ишлар. бажариш. ва.хизматлар.кўрсатиш.харажатлари”,.уларнинг.таркиби:

-. 20401-“Нотурар. жойларнинг. мулкдорларига. жойнинг. ичини. таъмирлаш. ва. тиклаш.хизматлари.харажатлари”;

-.20402-“Нотурар.жойларнинг.мулкдорларига.жойнинг.ичидаги.электр.энергия,.ичимлик.суви,.иссиқ.сув.ва.иссиқлик.ва.газ.таъминоти,.канализация,.коммуникация.ва.бошқа.тармоқ.қурилма. ва. ускуналари,. уларга. бириктирилган. қувурларни. алмаштириш. ва. таъмирлаш.харажатлари”;

-. 20403-“Нотурар. жойларнинг. мулкдорларига. жойнинг. ичидаги. авария. ҳолатларини.бартараф.этиш.харажатлари”;

-.20404-“Нотурар.жойларнинг.мулкдорларига.жойнинг.ичини.дезинфекция.ва.дератизация.қилиш.харажатлари”.

5).2050-“Жойларнинг.мулкдорларига.қўшимча.ишлар.бажариш.ва.хизматлар.кўрсатиш.харажатлари”,.уларнинг.таркиби:

-. 20501-“Кўп. квартирали. уйлари. атрофи. ерости. сувларини. чиқариб. ташлаш. (дренаж.хизматлари).харажатлари”;

-.20502-“Уйларга.тутуш.ҳудудлар,.уйларнинг.атрофи,.уйларнинг.ертўлалари.ва.уйларнинг.ичини.дезинфекция.ва.дератизация.қилиш.харажатлари”;

-.20503-“Қўриқлаш.ва.автотураргоҳ.хизматлари.харажатлари”;-. 20504-“Қурилиш. моллари. ва. таъмирлаш. эҳтиёт. қисмлари. савдоси. ва. бошқалар.

харажатлари”.6).2060-“Жойларнинг.мулкдорларига.қурилиш-монтаж.ишларни.бажариш.харажатлари”,.

уларнинг.таркиби:-.20601-“Уйларнинг.атрофи.ва.туташ.худудлари.ҳамда.уйларнинг.ичида.мавжуд.бўлмаган.

янги. қурилмаларни. қуриш.харажатлари. (лифт,. видео. кузатув,. электрон. эшик,. замонавий.ёритгич.қурилмалари)”;

-.20602-“Уйларга.тутуш.ҳудудларда.болалар.спорт.майдончалари,.ирригация.тармоқлари,.йўлаклар. ва. йўлакчалар,. девор. ва. тўсиқлар,. соябонлар. ва. дам. олиш. жойлари. ва. бошқа.қурилмалар.қуриш.харажатлари”.

7). 2070-“Жойларнинг. мулкдорларига. транспорт. хизматлари. харажатлари”,. уларнинг.таркиби:

-.20701-“Жойларнинг.мулкдорларига.қурилиш.молларини.ташиш.харажатлари”;-.20702-“Жойларнинг.мулкдорларига.эҳтиёт.қисмларини.ташиш.харажатлари”.8).2090-“Ишлар.бажариш.ва.хизматлар.кўрсатишнинг.бошқа.харажатлари”,.унинг.тар-

кибига.юқоридаги.таркибга.мос.келмайдиган.бошқа.харажатларни.киритишимиз.мумкин.Кўп. квартирали. уйларни. бошқарувчи. ташкилот. томонидан. бошқаришда. бошқарув.

ҳисобини. юритиш. мақсадларида. харажатларнинг. аналитик. ҳисобини. 2000-“Асосий. иш-лаб. чиқариш”. счёти. бўйича,. даромадларни. эса,. 9030-“. Ишлар. бажариш. ва. хизматлар.кўрсатишдан.даромадлар”.счёти.бўйича.даромадлар.ва.харажатлар.сметаларини.шакллан-тириш. учун. бирламчи. ҳисоб. хужжатларини. қайта. кўриб. чиқиш. (уларга. ишлов. бериш).вақтини.қисқартириш.мақсадида.шаклллантирилган.ҳисоб.ва.ҳисоботларнинг.тўлиқлиги,.шаффофлиги,.аниқлиги.ва.ишончлилигига.тўлиқ.эришиш.зарур.

Бошқарувчи.ташкилотлар.томонидан.тақдим.этилаётган.хизматлар.қаторига.буюртмалар.бўйича.ва.истемолчилар.маблағлари.ҳисобидан.амалга.оширилаётган.қўшимча.ишлар.ва.хизматларни.киритиш.ҳам.мақсадга.мувофиқдир.

Кўп.квартирали.уйларда.ижарачилар.ва.жойларнинг.мулкдорлари.уй-жойларни.таъмир-ланиши.бўйича.ўз.маблағлари.ҳисобидан.тўланувчи.қўшимча.ишлар.ва.хизматларни.якка.тартибдаги.буюртма.қилиши.ҳуқуқини.таъминлаши.зарур..Бундай.ҳизматлар.учун.алоҳида.шартномалар. тузилгандагина. бошқарувчи. ташкилотлар. истеъмолчиларга. кўп. квартира-ли.уйларни.сақланиши.ва.таъмирланиши.бўйича.қўшимча.хизматлар.кўрсатиш.ҳуқуқини.тақдим.этишга.мажбур.бўладилар.

Бошқарувчи.ташкилотнинг.мулкдорлар.умумий.мулкидан.фойдаланиш.орқали.даромад-

Page 114: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

1149Июнь

17

лар.ва.харажатларнинг.пайдо.бўлиши.мулкдорлар.томонидан.бошқарувчи.ташкилотларга.ўз.мулкини.учинчи.шахсларга.ижарага.бериш.ҳуқуқи.билан.ўтказилганда.ёки.бошқарувчи.ташкилотга.умумий.мулкни.учинчи.шахсларга.фойдаланиши.учун.бериш.вақтида.мукофот.сифатида.тақдим.этиш.ҳуқуқи.берилганда.юзага.келади.

1-жадвалда.тадқиқот.объекти.сифатида.танлаб.олинган.бошқарувчи.ташкилотларининг.молиявий-хўжалик.фаолияти.кўрсаткичлари.таҳлили.келтирилган.

Таҳлилларимизга.кўра,.тадқиқот.объекти.бўлиб.ҳисобланган.бошқарувчи.ташкилотлар-дан.“Grand-Greate.silk.road.service”.МЧЖ.ва.“Uchtepa.farovon”.МЧЖ.бошқарувчи.ташки-лотларнинг.ҳуқуқий.мақоми.бошқарувчи. ташкилот.деб.номлансада,. уларнинг.молиявий-хўжалик.фаолиятини.олиб.бориши.тартиби.УЖМШлардан.умуман.фарқ.қилмайди.

Тошкент.шаҳар,.Юнусобод.туманида.жойлашган.кўп.квартирали.уйларга.коммунал.хиз-мат.кўрсатувчи.“Mumtoz.servis”.МЧЖ.бошқарувчи.ташкилотида.ушбу.муаммо.мавжуд.эмас,.лекин.“Mumtoz.servis”.МЧЖ.бошқарувчи.ташкилоти.ташкил.этилишида.унга.бириктирил-ган.УЖМШлар.фаолиятини.қонуний.тугатиб,.уларнинг.барча.дебиторлик.ва.кредиторлик.қарздорликларини. ўз. зиммасига. олганлиги. натижасида. унинг. жорий. йилда. молиявий-хўжалик.фаолияти.ижобий.кўринишда.эмас.

Шундай.қилиб,.бошқарувчи.ташкилотнинг.фаолиятини.аниқлаш.бухгалтерия.ҳисобининг.бутун.тизими,.шунингдек.синтетик.ва.аналитик.ҳисоб.тизимлари.юритилишига.таъсир.эта-ди.ва.бошқарув.ҳисобининг.счётларида.коммунал.хизматларни.акс.эттириш.ички.фойдала-нувчилар.учун.асосий.маълумотларни.шакллантириш.жараёнида.муҳим.ахамият.касб.этади.

Page 115: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

1159Июнь

17

1-ж

адва

лБо

шқа

рувч

и та

шки

лотл

арин

инг

мол

ияви

й-хў

жал

ик ф

аоли

яти

таҳл

или1 (

2019

йил

бўй

ича)

Ширкат номи

Таркибдаги ширкатлар сони

Бошқариладигануйлар сони

Бошқарув компаниясинингмоддий техника

базаси

Йиғилиширежалаштирилганмажбурийбадал

суммаси

Бугунгикундаҳақиқатдайиғилганжамимажбурийбадалсуммаси (млн. сўм)

Уй-жоймулкдорларинингмажбурийбадалбўйичажамиқарздорлиги (млн. сўм)

Компаниянингўзининг дебиторқарздорлиги (млн. сўм)

Компаниянингўзининг кредитор қарздорлиги (млн. сўм)

Банк кредитиданқарздорлик (млн. сўм)

Иш ҳақиданқарздорлик (млн. сўм)

Коммуналтўловларданқарзимлн. сўм)

Бошқаташкилотвакорхоналарданқарздорликмлн. сўм)

Бошқақарзлармлн. сўм)

Жамикредиторликқарздорликмлн. сўм)

Жамидебиторликқарздорлик (млн. сўм)

Режанибажарилиши (% да)

Дебиторликқарздорликнингнечайилдақопланиши (йилда)

Кредитор қарздор-ликниқопланиши (йилда)

Балл

Фаолиятига берилган баҳо

мавжуд (млн. сўм)

мавжудэмасмлн. сўм)

биройда (млн. сўм)

бирйилда (млн. сўм)

12

34

56

78

910

1112

1314

1516

1718

1920

2122

“Mum

toz..servis”.МЧЖ

-78

1 00

0-

232,3

2.788,0

1.788,01.000,0

-1.648,012.000,0

130,7

--

-13.778,7

1.000,0

64,1

0,6

7,7

они-

қарс

из

“Uchtepa.

farovon”.

МЧЖ

2054

203,1

-183,0

2.196,5

1.897,3

299,3

37,2

-4.498,0

30,7

23,5

37,5

33,0

4.622,7

336,4

86,4

0,2

2,4

они-

қарл

и

“Gra

nd-G

reat

e si

lk r

oad

service”МЧЖ

47

10,9

-24,2

290,6

242,2

48,4

--

500,0

--

--

500,0

48,4

83,3

0,2

2,1

они-

қарл

и

1 .Бошқарувчи.ташкилотларнинг.2020.йил.1-январ.ҳолатига.молиявий.ҳисоботлар.кўрсаткичлари.асосида.муаллиф

.томонидан.тузилган

Page 116: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

1169Июнь

17

Таклиф. этилган. услубиётимиз. бошқарувчи. ташкилотлар. томонидан. коммунал. хизмат-лар.учун.тўлов.ҳажмини.ҳисоб.турлари,.объектлари.ва.бошқа.унсурлари.бўйича.тўлиқ.ва.тўғри.ҳисобланиши.устидан.назоратни.ташкил.этишига.имконият.яратади..Ушбу.услубиёт.бошқарувчи.ташкилот.хизматларининг.турлари.бўйича.молиявий.натижаларнинг.ишончли-лигини,.бошқарув.ҳисобини.юритиш.мақсадларида.тузилган.ҳисоботларнинг.тўлиқлиги.ва.шаффофлигини,.кўп.квартирали.уйларнинг.мулкдорлари.учун.аниқ.ҳисоботларни.шакллан-тириш.ва.унга.сарфланадиган.вақтни.қисқаришини.таъминлайди..

Хулоса. шуки,. бошқарувчи. ташкилотларда. синтетик. ва. аналитик. ҳисобларнинг.аниқлиги.раҳбарлар,.менежерлар.ва.ахборотнинг.ички.фойдаланувчилари.учун.бошқарув.ҳисоботларини.шакллантириш.учун.асос.вазифасини.ўтайди.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати1..Ўзбекистон.Республикаси.Уй-жой.Кодекси..Ўзбекистон.Республикаси.Олий.Мажли-

сининг.Ахборотномаси,.05.04.2019.й.,.03/19/533/2885-сон.2.. Вахрушина.М.А.. Бухгалтерский. управленческий. учет:. учебник. для. вузов.. 3-е. изд.,.

доп..и.пер..–.М.:.Омега-Л,.2004..–.576.с.3..Друри.К..В.ведение.в.управленческий.и.производственный.учет:.пер..с.англ..под.ред..

С.А.Табалиной..–.М.:.Аудит,.ЮНИТИ,.1997..–.560.с.4..Карпова.Т.П..Управленческий.учет:.учебник.для.вузов..2-е.изд.,.перер..И.доп..–.М.:.

ЮНИТИ-ДАНА,.2004..–.351.с.5..Кондраков.Н.П.,.Иванова.М.А.. Бухгалтерский. управленческий. учет:. учеб.. пос.. для.

вузов..–.М.:.Инфра-М,.2003..-.368.с6..Лаптева.О.В..Работа.службы.заказчика.с.населением.//Журнал.руководителя.и.глав-

ного.бухгалтера.ЖКХ..-2004..№2.ч..i..-.С..15-21.7..ПалийВ.Ф.Организацияуправленческогоучета.–М.:Бера-тор-Пресс,2003.–224с.8..Управленческий.учет:.Учебное.пособие..Под.ред..А.Д.Шеремета.. -2-е.изд.,.и.спр..–.

М.:.ИД.ФБК-ПРЕСС,.2002..–.512.с.9..www.lex.uz/docs/4586282

Page 117: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

1179Июнь

17

BYUDJET-SOLIQ SIYOSATINING BARQAROR IQTISODIY O‘SISHGA TA’SIRI

Muhammadiyev HusniddinToshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Annotatsiya: Respublika iqtisodiyotining barqaror o‘sishi ko‘p jihatdan mamlakatda amal qilayotgan.soliq.tizimining.samaradorligi.bilan.bog‘liq...iqtisodiy.modernizatsiya.sharoitida.soliqqa.tortish. mexanizmi. xo‘jalik. yurituvchi. subyektlar. faoliyatiga. katta. ta’sir. ko‘rsatmoqda.. Davlat.soliq.mexanizmi.orqali.ularning.faoliyatini.cheklab.qo‘yishi.yoki.aksincha.ularni.rag‘batlantirishi.mumkin.. soliqlar. oqilona,. ..barqaror,. moslashuvchan. bo‘lishi. kerak,. ishlab. chiqaruvchilarning.qo‘llarini. bog‘lamasliklari. kerak,. aksincha. ularni. rag‘batlantirishi. kerakiqtisodiy. o‘sish. ko‘p.jihatdan.barqaror.va.soliq.yukini.kamaytirish.siyosati.bilan.bog‘liq.[2].

Kalit so‘zlar:.byudjet.va.soliq.sohalarini.erkinlashtirish,.ishbilarmonlik.faolligi.oshishi,.soliq.islohotlari

Darhaqiqat,.davlat.ham,.soliq.to‘lovchi.ham.soliq.qonunchiligini.kamaytirish.va.maqbul.soliq.yukini. belgilashdan. o‘zaro.manfaatdordir,. chunki. bu. bir. tomondan. korxonalarning.moliyaviy-iqtisodiy.faoliyatini.rag‘batlantiradi,.boshqa.tomondan.esa.bu.davlat.byudjetiga.mablag‘larning.barqaror. oqishini. ta’minlaydi.. soliqlarning. xo‘jalik. yurituvchi. sub’ektlar. faoliyatiga. ta’siri.darajasi. bevosita. davlatning. soliq. siyosati. bilan. bog‘liq.. soliqqa. tortishning. amaldagi. tartibi.tadbirkorlik.sub’ektlari.faoliyatiga.bevosita.ta’sir.qiladi..o‘zbekiston.respublikasida.boshqaruv.qarorlarini.qabul.qilishda.soliqqa.tortish.vositalari.katta.ahamiyatga.ega.

Mustaqillikning. dastlabki. yillaridan. boshlab. soliq. siyosati. ishlab. chiqarishni. rivojlantirish,.aholining. real. daromadlarini. oshirish. va. iqtisodiyotni. yanada. mustahkamlashga. qaratilgan..O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan byudjet va soliq sohalarini erkinlashtirish jarayoni iqtisodiyotni.barqaror.rivojlanishida,.iqtisodiy.faollik.va.yangi.tadbirkorlik.turlarini.rag‘batlantirish.muhim. omil. hisoblanadi.. iqtisodiyotni. tarkibiy. o‘zgartirishlari,. ishbilarmonlik. faolligi. oshishi.va.xo‘jalik.yurituvchi.sub’ektlarining.moliyaviy.barqarorligi.asosan.soliq.yukini.kamaytirishga.qaratilgan.oqilona.soliq.siyosati.yordam.berdi.

shunday. qilib,. 2011. yilda. yalpi. soliq. yuki. 1991. yilga. nisbatan. qariyb. 2. baravar. kamaydi.-. YaiMning. 41,2. foizidan. 22. foizigacha,. bugungi. kunda. o‘zbekiston. o‘z. xalqiga. munosib.sharoitlarni. ta’minlash.uchun.o‘zining.uzoq.muddatli.maqsadi. tomon.qat’iy.harakat. qilmoqda..soliq.siyosatini.izchil.takomillashtirish.har.bir.sub’ekt.soliqlardan.qochmasligi,.o‘z.daromadini.yashirmasligi,. aksincha. ishlab. chiqarishni. rivojlantirish. va. daromadini. oshirishga. barcha.sharoitlarni.yaratadi.

Ta’kidlash.joizki,.o‘zbekiston.respublikasida.keng.miqyosda.soliq.islohoti.o‘tkazildi,.uning.natijasi.bozor.iqtisodiyoti.talablariga.javob.beradigan.zamonaviy.soliq.tizimini.yaratish,.Davlat.byudjetini. to‘ldirishni. va. zarur. davlat. xarajatlarini. moliyalashtirishni. ta’minlaydi,. shuningdek.aholining. real. daromadlari. o‘sishi,. modernizatsiyalash,. rivojlanishda. rag‘batlantiruvchi. rol.o‘ynaydi..

Amalga oshirilayotgan soliq islohotlarining muhim natijasi soliq yukini bosqichma-bosqich pasayishi. bo‘lib,. bu. yuqori. iqtisodiy. o‘sish. sur’atlarini. saqlashning.muhim. omillaridan. biriga.aylandi.. shunday. qilib,. agar. 1994. yilda. yuridik. shaxslardan. olinadigan. foyda. solig‘i. stavkasi.45.foizni.tashkil.etgan.bo‘lsa,.2014.yilga.kelib.u.8.foizga.tushdi..2012.yil.1.yanvardan.boshlab.sanoat. ishlab. chiqaruvchilari. uchun. bir. necha. yil. oldin. 13. foiz.miqdorida. belgilangan. yagona.soliq.stavkasi.5.foizga. tushirildi..so‘nggi.yillarda.stavkalar.va.boshqa.barcha.soliqlar.bo‘yicha.pasayish. tendentsiyasi.kuzatilmoqda..Masalan,.shaxsiy.daromad.solig‘i.bo‘yicha.minimal.soliq.stavkasi.2008.yildagi.13.foizdan.2014.yilda.7,5.foizga.tushirildi.

soliq. islohotlari. yillarida. soliq. yukining. kamayishiga. qaramay,. soliq. va. boshqa. majburiy.to‘lovlar. bo‘yicha. tushumlar. hajmining. barqaror. o‘sishini. ta’minlash.mumkin. bo‘ldi..bu. soliq.tizimining. yanada. ochiqligini. va. uni. birlashtirilishini,. shuningdek. korxonalarning. soliq. yukini.sezilarli.darajada.pasayishini.ta’minlaydi..Mustaqillik.yillarida.soliq.tizimini.isloh.qilish.bo‘yicha.

Page 118: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

1189Июнь

17

ko‘rilgan.chora-tadbirlar.natijasida.to‘langan.soliqlarning.tarkibida.ijobiy.o‘zgarishlar.ro‘y.berdi.Ta’kidlash. kerakki,. amalga. oshirilayotgan. islohotlar. natijasida. mamlakat. iqtisodiyoti. jahon.

mamlakatlari. orasida. dinamik. o‘sib. bormoqda.. 2000. yildan. 2014. yilgacha. ro‘yxatdan. o‘tgan.MbiP.sub’ektlari.soni.qariyb.3.baravar.ko‘paydi..2013.yilda.16,2.MbiP.sub’ektlari.1000.kishini.tashkil.etadi..bu.ko‘rsatkich.Moldovada.-.12,3,.rossiyada.-.11,3,.Ukrainada.-.7,5,.belarusiyada.-.7,3.va.ozarbayjonda.-.1,6.

ko‘rib. turganingizdek,. ushbu. ko‘rsatkichda. o‘zbekiston. respublikasi. yetakchi. o‘rinni.egallaydi.[3]..o‘zbekistonda.sub’ektlarining.faoliyati.mamlakatning.barqaror.iqtisodiy.o‘sishini.ta’minlovchi.asosiy.omil.bo‘lib,.so‘nggi.o‘n.yilliklarda.barqaror.o‘sish.tendentsiyasini.namoyish.etdi.. shunday. qilib,. MbiPP. sub’ektlarining. mamlakat. yalpi. ichki. mahsulotidagi. ulushi. 2000.yildagi.31.foizdan.2013.yilda.55,8.foizga.o‘sdi..bu.davrda.MbiPPda.ish.bilan.band.bo‘lganlarning.ulushi.49,7.foizdan.76.foizgacha.o‘sdi,.sanoat.ishlab.chiqarishidagi.ulushi.esa.o‘sdi..2013.yilda.12,9%.dan.22,1%.gacha.va.Mb.va.b.sub’ektlarining.respublika.eksportidagi.ulushi.10,2%.dan.18%.gacha.o‘sdi.

soliq. kodeksining. soddalashtirilgan. soliqqa. tortish. tartibi. yagona. soliq. to‘lovini,.yagona yer solig‘ini va qat’iy belgilangan soliqni hisoblab chiqarish va to‘lash bo‘yicha. alohida. qoidalarni. qo‘llashni,. shuningdek. tadbirkorlik. faoliyatining. ayrim.turlari. bo‘yicha. soliq. hisobotini. taqdim. etishni. nazarda. tutadi.. so‘nggi. yillarda.favqulodda. vaziyatlar. subyektlarini. qo‘llab-quvvatlashga. qaratilgan. davlat. siyosati.davom. ettirilmoqda,. bu. esa. ushbu. sektorning. YaiMdagi. ulushini. 60. foizga. yetkazadi.. soliq. mexanizmlari. orqali. YaiMning. qayta. taqsimlanishi. darajasining. pasayishi. va. davlat.byudjetida. mablag‘larning. to‘planishi. darajasining. pasayishi. ishsizlikning. qisqarishini,. davlat.xarajatlarining.pasayishini.va. soliq.yukining.mutanosib.qisqarishini. ta’minlashi.kerak..bu,.o‘z.navbatida,.barqaror.iqtisodiy.o‘sishni.rag‘batlantiradi.

Adabiyotlar:1.. .o‘zbekiston.respublikasining.mustaqillik. yillarida. (1990–2010. yillar). ijtimoiy-iqtisodiy.

rivojlanishining asosiy yo‘nalishlari va ko‘rsatkichlari hamda 2011–2015 yillarga mo‘ljallangan prognoz..-.Toshkent:.o‘zbekiston,.2013..--.b.350..

2..o‘zbekiston.moliyasi..statistik.kitob..-.Toshkent:.o‘zr.Davlat.statistika.qo‘mitasi,.2013..-.136.b.

Page 119: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

1199Июнь

17

THE ROLE OF FOREIGN DIRECT INVESTMENT IN THE INNOVATIVE DEVELOPMENT OF NATIONAL ECONOMY

Muminov FeruzMaster degree of the UWED

Email: [email protected]

Annotation:. The. question. of. Uzbekistan’s. place. and. role. in. the. world. foreign. investment.market.is.of.paramount.and.pre-determining.importance.for.the.further.sustainable.and.balanced.growth.of.the.national.economy,.for.the.recovery.of.which.it.is.important.to.determine.the.level,.conditions,. forms. and.methods. of. integration. of. the. country. into. the.world. economy. and. the.international.capital.market..it.is.generally.recognized.that.only.high.growth.rates.of.the.state’s.economy. and. per. capita. income. can. ensure. the. preservation. of. socio-political. stability. in. the.country.

Keywords: foreign.investment,.industrial.and.labor.resources,.economy.

The.growth.of.gross.domestic.product.and.per.capita. income.can.be.achieved.by.attracting.foreign.direct.investment.in.the.structural.adjustment.of.the.country’s.economy..To.this.end,.the.government. has. adopted. and. is. implementing. appropriate. investment. and. industry. programs..in.his.message. to. the.Parliament.of. the.republic.of.Uzbekistan,.President.Mirziyoyev.sh..M..noted.“The.country.is.hampered.by.an.outdated.management.system.in.the.economy,.the.inactive.implementation.of.innovative.ideas”.

The. purpose. of. the. final. qualification. work. is. to. develop. theoretical,. methodological. and.practical.aspects.of.improving.the.mechanism.for.attracting.foreign.investment.in.the.economy.of.the.republic.of.Uzbekistan..To.achieve.this.goal.it.is.necessary.to.solve.a.number.of.problems.related.issues:

-study.the.nature.and.role.of.foreign.investment.in.the.development.of.the.national.economy;-.study.the.types.and.forms.of.foreign.investment;-study.benefits.and.preferences.for.foreign.direct.investments.in.the.republic.of.Uzbekistan;-research.the.role.of.foreign.investment.in.the.development.of.the.economy.of.Uzbekistan;Together.with.national.natural,.industrial.and.labor.resources,.foreign.investment.creates.a.high.

cumulative.effect.when.implementing.advanced.technologies,.modern.methods.of.organizing.and.managing.production..This.makes.it.possible.to.raise.their.production.and.financial.and.economic.activities.to.world.standards.

in.General,.investors.are.interested.in.creating.enterprises.with.foreign.investment,.since.such.enterprises.are.provided.with.tax.incentives.

Attracting.foreign.investment.to.the.economy.of.the.republic.in.the.form.of.joint.ventures.is.one.of. the.most.modern.forms.of.production.organization.. investments.made. in. the.process.of.privatization. in. the.form.of. import.of.spare.parts.and.components. for. technological.equipment.for.the.account.of.investment.obligations.are.exempt.from.customs.payments.(except.for.customs.clearance.fees).[3].

During. the. transition. period,. investment. becomes. the. most. important. factor. not. only. for.renewal,.but.also.for.the.creation.of.new.production.facilities.and.enterprises..Attracting.foreign.investment. should.be.based.on. the.principles.of. socio-economic.efficiency,. environmental. and.economic.security,.and.maintaining. the.priority.of.state.structural.and.reproductive.policies.[4,.P-12]..based.on.these.principles,.the.criteria.for.choosing.the.optimal.forms.of.investment.activity,.the.scope.and.type.of.product,.the.scale.of.the.project,.and.the.strategic.goal.are.determined.

foreign.investment.has.played.a.significant.role.in.the.economic.development.of.the.republic.of.Uzbekistan.over.the.past.15.years..During.this.period,.measures.were.taken.to.liberalize.the.economy.and.create.favorable.regulatory.conditions.for.investors.

Today.in.our.republic.we.are.witnessing.very.intensive.processes.of.economic.liberalization,.which.are.aimed.not.only.to.attract.foreign.investors,.but.also.in.General.to.improve.the.business.climate,. and. at. the. same. time,. questions. of. the. effectiveness. of. the. regulatory. framework. for.investors.are.being.raised.to.a.new.level..it.is.no.coincidence.that.in.his.speech,.the.President.of.

Page 120: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

1209Июнь

17

our.country.sh.M..Mirziyoyev.noted.that.“the.key.factor.is.to.further.increase.the.competitiveness.of. the.country’s.economy. in. the.world.market,.modernize.and.diversify.sectors.and. industries,.expand.export.potential,.and.strengthen.investment.activity”[1].

Thus,.much.attention.has.recently.been.paid.to.creating.a.favorable.investment.environment.in.our.country.and.attracting.foreign.investment.in.various.sectors.of.the.economy..This.means.that.the.solution.of.this.issue.depends.not.only.on.the.development.of.the.economy,.but.also.on.improving.the.welfare.of.our.people..The.implementation.of.a.number.of.reforms.in.recent.years.has.led.to.the.formation.of.an.investment.climate,.attracting.foreign.investors.not.only.to.special.economic.zones,.but.also.to.rural.areas.

in.many.developed.countries.of.the.world.(france,.Germany,.UsA,.etc.),.regulation.of.foreign.investment,.i.e..the.development,.implementation.of.investment.policy.and.its.promotion.is.carried.out.by.local.government.bodies..in.the.case.of.Uzbekistan,.such.a.process.is.strictly.controlled.by.regulators,.who.determine.investment.policy,.while.local.government.agencies.are.left.to.perform.tax.issues,.provide.guarantees.and.protection.for.fair.investment.

The.Ministry.of.foreign.economic.relations,.investment.and.trade.of.the.republic.of.Uzbekistan,.in. turn,.performs.a.number.of. tasks. in. the.field.of.regulating.foreign.economic.and.investment.policy:

-.Legal.regulation;-.examination.and.accounting.of.agreements,.contracts.and.agreements;.registration.of.foreign.

and.international.organizations.and.their.accreditation;-.Determining.the.procedure.for.issuing.licenses.for.export.and.import.of.goods;-.creation.of.organizations.for.insurance.of.export.programs.and.foreign.investments,.etc.in. practice,. this. means. that. enterprises. with. foreign. capital. must. register. with. the. authorized.

bodies.of.the.republic.and.obtain.a.permit.to.carry.out.their.activities..According.to.the.Law.of.the.republic.of.Uzbekistan.“on.foreign.investments”,.foreign.investors.can.create.enterprises.with.foreign.investments.in.the.territory.of.the.republic.of.Uzbekistan,.in.which.foreign.investments.make.up.at.least.thirty.percent.of.shares.(shares,.units).or.the.authorized.fund..They.operate.in.any.organizational.and.legal.forms.(limited.liability.companies,.partnerships,.joint-stock.companies,.subsidiaries,.unitary.enterprises,.joint.ventures).that.do.not.contradict.the.legislation.of.the.republic.of.Uzbekistan.

in.our.opinion,.it.is.necessary.to.decentralize.the.powers.of.authorized.state.bodies.for.investment.activity..state.regulation.of.foreign.investment.should.be.carried.out.at.the.regional.or.territorial.level,.while.monitoring.and.control.should.be.carried.out.by.the.central.government..These.powers.should.be.granted.to.local.government.bodies,.reflected.in.relevant.legal.acts,.and.supported.by.a.resource.base.

simplify.administrative.barriers,.in.particular.in.attracting.qualified.foreign.labor.in.individual.regions,.where.the.level.of.attracting.foreign.investment.is.very.low.compared.to.other.regions.of.the.republic.

Make.amendments. to. the. legal. acts. concerning. the. registration.of. foreign.direct. investment.entities.. in. our. view,. it.would. be. advisable. to. reduce. the. number. of. state. bodies. that. register.business.entities.

references:1..Decree.of.the.President.of.the.republic.of.Uzbekistan.dated.January.12,.2017.n..up-4931.

“on. the. creation.of. free. economic. zones. “Urgut”,. “Gijduvan”,. “kokand”.and.“khazarasp”.. /. /.collection.of.legislation.of.the.republic.of.Uzbekistan,.2017,.n.3,.article.40.

2..speech.of.the.President.of.the.republic.of.Uzbekistansh.Mirziyoyev.in.his.address.to.the.Parliament.of.the.republic.of.Uzbekistan.on.December.22,.2017.http://uza.uz/ru/politics/poslanie.- prezidenta-respubliki-uzbekistan-shavkata-mirziyeev-23-12-2017

3..Appendix.1.to.the.resolution.of.the.cabinet.of.Ministers.of.the.republic.of.Uzbekistan.dated.20.08.2003.n..357.“regulations.on.the.procedure.for.state.registration,.registration.of.business.entities.and.registration.of.permits”.

4..Glushko.v..o.,.shamardina.o..v..Prospects.for.the.development.of.a.favorable.investment.climate..//.№2.(3)..access.Mode:.http://scienceproblems.ru/perspektivy.-razvitija-blagoprijatnogo/2.html.(.27.05.2015).

Page 121: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

1219Июнь

17

TADBIRKORLARNING INNOVATSION SALOHIYATI VA DAVLATNING INNOVATSION STRATEGIK FUNKSIYASI

Nabijonov Otabek GaniyevichToshkent davlat transport universiteti

Iqtisodiyot fakulteti Iqtisod yo‘nalishi 2-bosqich talabasiTel: +99891 2442250

[email protected] Arslon Xoshimovich

Toshkent davlat transport universiteti Iqtisodiyot va menejment kafedrasi katta o‘qituvchisi

Tel: +99890 908 82 46

Annotatsiya: innovatsion. faoliyatni. har. tomonlama. qo‘llab-quvvatlash,. milliy. innovatsiya.tizimini.rivojlantirish,.yuqori.samarali.texnologiyalarni.joriy.etishning.yangi.mexanizmlarini.ishlab.chiqish,. ilm-fan.hamda. texnikaning.ustuvor.yo‘nalishlarini. jadal. rivojlantirish.mamlakatimizda.hayotga.tatbiq.etilayotgan.keng.ko‘lamli.iqtisodiy.islohotlarning.muhim.yo‘nalishlaridandir.

Kalit so‘zlar: mikroinnovatsiyalar,.innovatsion.faollik,.olimlar,.konstruktorlar,.muhandislar,.samarali.foydalanish,.innovatsiyalar,.risk,.tadbirkor.

Agar. mikroinnovatsiyalar. va. yaxshilovchi. innovatsiyalar. tadbirkorning. tashabbusi. bilan. va.uning.mablag‘lari.hisobiga.o‘ylab.chiqilishi.va.ijro.etilishi.mumkin.bo‘lsa,.iqtisodiyotda.chuqur.o‘zgarishlarga. sabab. bo‘ladigan. asosiy. va.muhim. . innovatsiyalar. to‘rtta. asosiy. kuch. -. davlat,.fan,.tadbirkorlar.va.jamiyatning.o‘zaro.aloqa.qilishi,.hamkorligini.ko‘zda.tutadi..bu.kuchlarning.har. biri. o‘z. manfaatlariga. ega. bo‘lib,. bu. hamkorlikda. o‘ziga. xos. funksiyalarni. bajaradi. va.innovatsiyalardan. olinadigan. qo‘shimcha. foydadan,. innovatsiyalar. mahsulidan. foydalanishda.o‘z.ulushiga.ega.bo‘lishi.lozim..innovatsion.faollik.tadbirkorlik.faoliyatining.asosi.hisoblanadi..Tadbirkor. oliy. unvoniga. bozor. iqtisodiyotida. faoliyat. yuritayotgan. tashkilot. yoki. korxonaning.raqobat. kurashida. muvaffaqiyatga. erishish. uchun. doimiy. ravishda. yangiliklar. izlash. va.qo‘llashga.moyil.bo‘lgan.rahbargina.munosib..bu.tadbirkorlarga.yuqoridan.berilgan.qismat.ham,.ma’naviy.burch.ham.emas..bu.qattiq.raqobat.kurashida.jon.saqlash.ehtiyoji.amr.qiladigan.jiddiy.hayotiyzaruratdir.. innovatsionlik.bu. -. raqobat.qonuni,.bozor. iqtisodiyotining.zaruriy.xususiyati.bo‘lib,. u. yoki. bu. bozor. tizimi. usiz. turg‘unlikka,. boshqalar. tomonidan. siqib. chiqarilishga. va.halokatga.mahkumdir.. istalgan.mulkchilik. shaklidagi. tadbirkorlarning. innovatsion. salohiyatini.baholashda.quyidagilarni.aniq.farqlay.olish.zarur:.

• tadbirkorlarni.innovatsiyalar.riskli.yo‘liga.turishga.undaydigan.stimullar;.• tadbirkorlar.uchun.innovatsiyalarni.amalga.oshirish.imkoniyatlari;• tadbirkorlarning.innovatsion.faolligini.to‘xtatib.turadigan.cheklovlar.odatda. tadbirkorlarni. innovatsiyalarga. undaydigan. stimullar. ularning. bozorda. sifatliroq,.

raqobatbardoshligi balandroq va tamomila yangi mahsulot sotish yoki samaraliroq yangi yoki modifikatsiyalangan.texno.29.haqiqatning.hammasi.emas..Muvaffaqiyatli.innovatsiyalar.haqiqatda.foyda.va.hatto.qo‘shimcha. foyda. (innovatsion.kvazirenta).ham.keltiradi..biroq.bu.qo‘shimcha.foyda.innovatsion.bo‘sag‘a.yo‘lida.yotadi,.uni.bosib.o‘tish.hammaning.ham.qo‘lidan.kelavermaydi:.yangi.mahsulot.va.texnologiyani.o‘zlashtirish.davrida.yuqori.xarajatlar.(tamomila.yangi.mahsulot.yoki. texnologiya. bo‘yicha. ayniqsa. yuqori. bo‘lgan. muqarrar. o‘zlashtirish. xarajatlari).. bundan.tashqari,.yangi.yoki.yaxshilangan.mahsulot.(tovar.yoki.xizmat).xaridorlari.o‘zini.qanday.tutishi,.bozor. uni. qanchalik. qabul. qilishi,. xarajatlarning. o‘zini. qoplashi. va. sotuv. hajmidan. umidlar.o‘zini. oqlashi. ma’lum. emas.. buning. ustiga,. yangi. mahsulot. oxiriga. yetkazilmagan,. doim. har.bartaraf. etib. bo‘lmaydigan. jiddiy. kamchiliklarga. ega. bo‘lishi. va. kutilgan. samara. chiroyli. bir.orzu,. xomxayol. bo‘lib. chiqishi. mumkin.. shu. sababli. tadbirkor. yetti. o‘lchab. bir. kesishiga,.ya’ni. bironta. yangi. ishni. boshlashdan. oldin. yaxshilab. o‘ylab. ko‘rishiga. to‘g‘ri. keladi.. biroq.tadbirkorni. baribir. innovatsion. risk. tomon. yurishga. undaydigan. kuch. bor.. bu. bozor. raqobati.

Page 122: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

1229Июнь

17

kuchidir..raqobat. qonuni. tadbirkorlarni. foydaning. pasayishi,. raqobatbardoshlikni. yo‘qotish. va.bankrot.xavfi.ostida.riskli.innovatsion.yo‘l.tutishga.majbur.qiladi..«Men.bo‘lmasam,.boshqasi».qoidasi.amal.qiladi..bozor.nafaqat.bozor.«nisha»lari.uchun,.balki.xaridorlar.talabi.va.moyilligi.uchun.ham.kurashadigan.tovar.va.xizmatlar. ishlab.chiqaruvchilarga.to‘la..kim.xotirjam.bo‘lib,.tortishuvlarda.charchab.qoladigan,.bu.musobaqada.ortda.qoladigan.bo‘lsa,.ertami-kech.bozordagi.o‘z.o‘rnini.yo‘qotadi.va.xonavayron.bo‘ladi..bu.xavf.har.bir.tadbirkorga.-.xoh.kichik,.xoh.yirik.tadbirkor. bo‘lsin. -. tahdid. solib. turadi. (jumladan,. yaqinda. xonavayron. bo‘lgan,. yo‘qotishlari.milliardlab. dollarni. tashkil. qilgan. yirik. amerika. yoki. italyan. korporatsiyalari. kabi. TMklar)..Davlat. byudjeti. mablag‘lari. hisobiga. olingan. ilmiy-texnik. faoliyat. natijalariga. egalik. qilish.huquqini taqsimlashda bunday natijalarga egalik qilish alohida huquqlarini davlatga biriktirib qo‘yish,.ularning.taqdirini.amaldorlar.ko‘rib.chiqishi.uchun.berish.maqsadga.muvofiq.emas..bu.huquqlarni.ijrochilarga.(mamlakat.xavsizligi.va.mudofaasiga.tegishli.bo‘lgan.ixtirolardan.tashqari).bepul. berish. 30. xaqidagi. taklif. asosliroq. ko‘rinadi.. bu. ixtirolar. va. ilmiy-texnik. faoliyatning.boshqa. natijalaridan. innovatsion. foydalanishda. tadbirkorlarning. tashabbuslari. va. mas’uliyati.o‘sishiga. xizmat. qiladi.. biroq. yangi. tartibni. joriy. qilishda. uchinchi. va. asosiy. hamkorni. -. o‘z.g‘oyalarini. ixtirolar. va. ilmiy-texnik. faoliyatning. boshqa. natijalarida. mujassam. etgan. ijodkor.shaxsni. esdan. chiqarmaslik. kerak..olimlar,. konstruktorlar,.muhandislar,. yangi. samarali. texnik.g‘oyalarning. boshqa. mualliflari. va. ularni. amalga. oshirishga. ko‘maklashuvchi. shaxslar. bunda.vujudga. keladigan. foyda. va. qo‘shimcha. foydadan. kafolatlangan. ulush. olishlari. lozim.. Davlat.mahalliy. intellektual.mulklarni. xorijda. himoya. qilishda. ham. faol. rol. o‘ynashi. lozim.. hozirda.uning. sezilarli. ulushi. xorija. TMk. va. firmalariga. deyarli. bepul. berib. yuborilmoqda. va. ularga.ko‘plab.daromad.keltirmoqda..Dasturlar.va.boshqa. intellektual.mahsulotlar.eksportidan,.ofshor.dasturlashni rivojlantirishdan ko‘p milliardli daromad olayotgan Hindiston tajribasini hisobga olish.lozim:.axborot.texnologiyalari.ulushiga.hindiston.eksporti.umumiy.hajmining.20%ga.yaqini.to‘g‘ri.keladi..bu.yerda.gap.tabiati.bo‘yicha.innovatsion.xarakterga.ega.bo‘lgan.bilimlar.jamiyati,.gumanistik-noosfera. postindustrial. sivilizatsiyasi. shakllanishi. davrida. jamiyat. rivojlanishi. va.iqtisodiyotda.davlatning.rolini.qayta.ko‘rib.chiqish.xaqida.boradi..bunday.jamiyatda.o‘tmishda.qolib. ketayotgan. industrial. sivilizatsiyaga. xos. bo‘lgan. davlatning. iqtisodiyotdagi. roliga.bo‘lgan. ikkala. yondashuvi. umuman. maqbul. emas.. Jamiyatdagi. asosiy. boyliklar. mulkdori. va.boshqaruvchisi,.asosiy.investor.va.innovator.sifatida.davlatning.cheksiz.hukmronlik.konsepsiyasi.iqtisodiyotning.osoyishta.rivojlanish,.davr.chaqiriqlariga.to‘g‘ri.javob.berishga.qodir.bo‘lmagan.byurokrat-.amaldorlar.apparati.zo‘ravonligi.sharoitlarida.o‘zining.samarasiz.ekanligini.ko‘rsatdi..intellektual.mahsulot. (ixtirolar,. foydali.modellar,. sanoat.namunalari,. seleksiya.yutuqlari,.ehM.uchun.dasturlar,. integral.mikrosxema. topologiyalari,.ma’lumotlar.31. to‘plami.va.h.k.).kimning.tashabbusi bilan va qaysi mablag‘lar hisobiga yaratilganligidan qat’i nazar mamlakat boyligining eng.muhim.qismidan. samarali. foydalanish.haqida.ketmoqda.. ixtirolarga. arizanlarni.baholar.va.ekspertizadan.o‘tkazar.ekan,.davlat.patent.idorasi.ularning.orasidan.eng.istiqbolli.va.samaralilarini.tanlab. olishi. hamda. ulardan. mulkchilikning. barcha. shaklidagi. korxonalar. yangi. mahsulot. va.texnologiyalar.yaratishda.foydalanishiga.ko‘maklashishi.zarur.

Foydalanilgan adabiyotlar:1). iqtisodiyot.nazariyasi..sh.sh..shodmonov,.U.v..G‘afurov.2). iqtisodiyot.nazariyasi..b.Y.Xodiyev,.sh.sh..shodmonov;.Toshkent-2017.3). Jahon. iqtisodiyoti. va. xalqaro. iqtisodiy.munosabatlar..A.v..vaxabov,.D.A..Tadjibayeva,.

sh.X..Xajibakiyev;.Toshkent-2015.

Page 123: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

1239Июнь

17

INVESTITSIYA LOYIHALARNI BAHOLASHDA TAHLIL JIHATLARI

Raimova Durdona Durdibay qiziToshkentdavlat transport [email protected]

Annotatsiya:. Maqolada. investitsiya. loyihalarini. samaradorligini. baholash,. tahlil. usullari.ko‘rib.chiqilgan.

Kalitso‘zlar:investitsiya,.investitsionloyiha,.investitsiyaloyihalarinibaholash.

invetitsiyaloyihalarinisamaradorliginibaholash. –. bu. muayyan. maqsadni. ko‘zlagan,. korxona.faoliyatini. o‘zgartirish. to‘g‘risidagi. maxsus. tarzda. rasmiylashtirilgan. taklifdir.. . investitsiya.loyihalarni. baholashda. bir. qator. umumiy. belgilarga. ega:. ular. muayyan. va. aniq. belgilangan.maqsadga.erishish.uchun.yo‘naltirilgan.bo‘lishi.kerak;.bir.qator.o‘zaro.bog‘liq.hatti-harakatlarni.amalga. oshirishni. nazarda. tutadi;. . boshlanish. va. tugallanish. vaqti. aniq. belgilangan. bo‘lashi;.kerak;. resurslarning. cheklanganligi. va. tashqi. sharoitlarning. mavjudligi. bilan. (institutsional,.iqtisodiy,. hududiy. va. boshqalar). tavsiflanadi;. . resurslarni. kiritish. va. natija. olish. jarayonlari.o‘zaro.bog‘langan,.bunda.bir.martalik.qo‘yilmalar.(vaqtning.cheklanganligi).uzoq.vaqt.davomida.natijalarga.o‘z. ta’sirini.ko‘rsatadi;.har.biri. takrorlanmas.sharoitlarga.ega.va.o‘ziga.xos.. .sanab.o‘tilgan. belgilar. loyihalarni. baholashda. loyihaning. samarali. yoki. samarasizligini. farqlash.imkonini. beradi;. quyidagi. belgilar. asosida. loyiha. . sifatida. e’tirof. etilishiga. imkon. beradi.. 1.– rasmdainvestitsiya loyihalarni samaradorligini baholashda amalga oshiriladigan bosqichlarni ko‘rishimiz.mumkin.

1 – rasm. Investitsiya loyihalarnisamaradorliginibaholashbosqichlariInvestitsiya loyihalarini boshqarishda va uni samaradorligini oshirishda har qanday qabul

qilinayotgan.investitsiya.loyihalarini.quyidagi.ketma.ketlikda.tahlil.qilinadi...

2 – rasm. Investitsiya loyihalarini tizimlashtirishkorxonada.qo‘llanilayotgan.boshqaruv.uslublari,.boshqaruv.xodimlarining.texnik.qurollangan-

ligi.loyihani.amalga.oshirish.jarayoniga,.hamda.uning.joriy.va.so‘nggi.natijalariga.samarali.ta’sir.ko‘rsatish.imkoniyatlari.nuqtai.nazaridan.muhim.ahamiyat.kasb.etadi..

korxona. tashkiliy. va. boshqaruv. tuzilmalari,. ularning. loyiha. sharoitlariga.mos. kelishi. tahlil.

Page 124: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

1249Июнь

17

qilinishi. lozim.. Misol. uchun,. korxonada. loyihani. boshqarish. bilan. shug‘ullanadigan. maxsus.bo‘lim.tuzilganmi,.yoki.bu.funksiyalar.mavjud.tuzilmaviy.bo‘limga.berilganmi..Agarda.bu.funk-siyalar.mavjud.bo‘limga.berilgan.bo‘lsa,.ushbu.bo‘limning.imkoniyatlari.va.boshqa.bo‘limlar.bi-lan.o‘zaro.munosabatlari,.hamda.uning.boshqaruv.qarorlarini.qabul.qilish. tizimidagi. roli. tahlil.qilinishi.lozim.

foydalanilganadabiyotlarro‘yxati1..ДееваА.И..Инвестиции..Учебное.пособие..-.М.:.Экзамен,.2005.2..Игонина.Л.Л..“Инвестиции”..Учебник.2-е.изд..Москва:Магистр-2008г.3..imomov.h.h..“investitsiyalarnitashkiletishvamoliyalashtirish”/o‘quvqo‘llanma..T.:iqtisod-moliya,.2005,.188.bet.

Page 125: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

1259Июнь

17

ИҚТИСОДИЙ ИНТЕГРАЦИЯНИНГЗАМОНАВИЙ МОДЕЛЛАРИ

Обидов Хаким Мирғози ўғлимустақил тадқиқотчи

тел: (90) [email protected]

Аннотация: Мақолада.иқтисодий.интеграция.жараёнларининг.мазмун-моҳияти,.инте-грациявий.модел.тузилмаси,.интеграция.жараёнида.иштирок.этувчи.субъектларҳамда.ин-теграциявий.жараёнлар.моделлари.турлари.келтириб.ўтилган.

Калит сўзлар: интеграция,.интеграциявий.тузилма,.интеграция.моделлари,.интеграция.субъектлари,.институционал.механизмлар.

Ўзбекистоннинг. хорижий. мамлакатлар. билан. иқтисодий. алоқаларининг. кенгайи-ши. ижтимоий-иқтисодий. ривожланиш,. соғлом. рақобат,. ишбилармонлик. ва. инвестиция.муҳитини. тубдан. яхшилаш,. хусусий. секторни. жадал. ривожлантириш. орқали. янги. иш.ўринларини. кўпайтириш,. саноат. ишлаб. чиқаришни. модернизация. ва. диверсификация.қилиш.учун.қўшимча.имкониятлар.яратади..

Бу.борада.Ўзбекистон.Республикаси.Президенти.Ш.М.Мирзиёев. -.“иқтисодиётимизни.жаҳон.бозорига.интеграция.қилиш.ва.экспортни.қўллаб-қувватлаш.устувор.вазифадир”1 – деб.таъкидлаб.ўтган.

“Интеграция”. тушунчаси.лотин. тилидан.олинган.бўлиб,. integratio. –.бирикиш,. кенгай-иш,. integer.–.яхлит,.ягона,.маъноларини.ангатади,.ҳамда.қисмларнинг.ўз.хусусиятларини.сақлаб.қолган.ҳолда.бир.бутунга.бирлашишларини.назарда.тутади.2

Иқтисодий. интеграция. мамлакатлар. миллий. манфаатларидан. келиб. чиқиб,. ихтиёрий-лик.асосида,.мавжуд.ресурслардан.оқилона.фойдаланган.ҳолда.иқтисодий.ривожланишни.ва.ишлаб.чиқариш.рақобатбардошлигини.таъминлаш.мақсадида.ўзаро.чуқур.ва.барқарор.ҳамкорликни.йўлга.қўйишни.назарда.тутади.

Интеграциявий.бирлашмалар.мақсади.ва.вазифалари,.уларни.амалга.ошириш.усуллари,.бирлашма.доирасида.қабул.қилинган.қарорларни.амал.қилиш.даражаси,.учинчи.давлатлар.билан. савдо-иқтисодий. муносабатларга. таъсири. нуқтаи. назаридан. бир. қанча. шаклларга.эга.бўлиши.мумкин.

Интеграциялашаётган. давлатлар. ўз. мақсад. ва. имкониятларидан. келиб. чиққан. ҳолда,.аниқ.бир.интеграциялашув.моделини.танлашлари.лозим..

Интеграциявий.модел.–интеграция. субъектларининг.ўз.мақсадларини.рўёбга.чиқариш.учун. ўзаро. яқин. алоқаларни. шакллантиришни. назарда. тутувчи. муносабатлар. тизими.тўғрисидаги.умумий.қарашлар.мажмуидир.3

Интеграциявий.модел.интеграциялашаётган.субъектлар.ўртасидаги.ўзаро.алоқаларнинг.механизмлари. ва. институционал. ташкил. этилишини. белгилаб. беради..Шу. ўринда. инте-грациявий. моделнинг. иқтисодий. самарадорлиги,. биринчи. навбатда,. асосий. иқтисодий.акторларнинг. (бизнес,. давлат. корпорациялари. ва. трансмиллий. компаниялар). интеграция.доирасида.ҳамкорлик.қилаётган.давлатлар.бозорларига.қай.даражада.кириб.боришларига.боғлиқ.бўлади.

Бозор.иқтисодиёти.шароитида.тегишли.ташкилий.механизмлар.ва.тузилмаларнинг.шак-ллантирилиши.ҳар.доим.ҳам.хўжалик.юритувчи.субъектларининг.интеграциявий.тузилма.доирасида.ўз.тадбиркорлик.фаолиятларини.юритишларига.олиб.келмайди,.бу.борада.улар.

1. Ўзбекистон.Республикаси.Президенти.Шавкат.Мирзиёевнинг.Олий.Мажлисга.мурожаатномаси,.28де-кабрь.2018йил.//.Халқ.сўзи.газетаси271-272-сон.29.12.2018й.

2. Шерьязданова.К..Г..Современные.интеграционные.процессы:.учебное.пособие..–.Астана:.Академия.гос..упр..при.Президенте.РК,.2010..-.С..107.

3. Багдасарян.К..М..Анализ.модели.экономической.интеграции.//.Журнал.экономической.теории..-.2019. -.Т..16..-.№.3..-.С..352

Page 126: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

1269Июнь

17

биринчи.навбатда.ўз.иқтисодий.манфаатларидан.келиб.чиқиб.ҳаракат.қиладилар.Шу.билан.бирга,.иқтисодий.тузилма.субъектлари.ўз.манфаатларидан.келиб.чиққан.ҳолда,.умумий.

мақсадларга. етиш. бўйича. зиммаларига. олган. мажбуриятларни. бажармаслиги. оқибатида. бошқа.ҳамкорларига.зарар.келтиришлари.мумкин..

Интеграциявий.моделни.тадқиқ.этишда.биринчи.навбатда.унинг.таркибий.тузилишини.ўрганиш.лозим.

1-расм.Интеграциявий модел тузилмаси1

Иқтисодий. интеграция. жараёнлари. даражаларидан. келиб. чиққан. ҳолда. интеграция.субъектлари.давлатлар.(расмий.даража).ва.бизнес-тузилмалар.(корпоратив.даража).бўлиши.мумкин..

Шу. ўринда. расмий. институционал. механизмлар. фақат. давлатлараро. иқтисодий. инте-грация.шароитида. шакллантирилади.. Институционал. механизмларни. танлашда. интегра-ция. субъектларининг. иқтисодий. алоқаларининг. чуқурлигива. ҳамкорликнинг. шакллари.асосий.омиллар.ҳисобланади.

Интеграция. жараёнида. иштирок. этувчи. бизнес-тузилмалар. ўз. навбатида. миллий. тад-биркорлик.субъектлари.ва.трансмиллий.компаниялардан.(ТМК)иборат.

Юқоридаги. субъектларининг. интеграция. жараёнларида. иштирок. этиш. мақсадларини.шартли.равишда.қуйидагича.ифодалаш.мумкин:

- миллий. тадбиркорлик. субъектлари:. савдо. тармоқларини. кенгайтириш. ва. ишлаб.чиқариш.ҳажмини.ошириш;

- ТМК:.монопол.мавқеига. эришиш.орқали. арзон.меҳнат. ва. табиий.ресурсларга. эга.бўлиш.ҳамда.фойда.даражасини.кўтариш;

- давлатлар:. ижтимоий-иқтисодий. ривожланишни. таъминлаш,. геоиқтисодий. ва.геосиёсий.манфаатларни.қондириш.

Иқтисодий.интеграция.жараёнларини.тадқиқ.этишда.олимлар.қуйидаги.моделларни.таклиф.этишган:2

1.. “Умумий. марказ. модели”. –. давлатдан. юқори. турувчи. махсус. орган. интеграциялашув.жараёнларини.ҳаракатлантирувчи.асосий.куч.ҳисобланади;

2.. “Давлатлараро. келишув. модели”. –. иқтисодий. ҳамкорлик. бўйича. тўсиқлар. давлатлар.ўртасида.консенсус.асосидаги.келишувлар.ёрдамида.бартараф.этилади;

3..“Етакчи.иштирокчи.модели”–интеграциялашувга.тўсқинлик.қилувчи.тўсиқларни.бартараф.этиш.бўйича.чора.тадбирлар.тузилмадаги.етакчи.давлат.томонидан.ишлаб.чиқилади.ва.илгари.сурилади;

4..“Корпоратив.ҳамкорлик.модели”.–.минтақадаги.асосий.савдо.-.ишлаб.чиқариш.тармоқларини.назорат.қилувчи.йирик.корпорациялар.асосий.“интегратор”.сифатида.майдонга.чиқади;

5..“Норасмий.савдо.модели”.–минтақа.давлатларида.савдо.ва.ишлаб.чиқариш.соҳасида.фаолият.кўрсатувчи. тадбиркорларнинг. ҳамкорлиги,. шу. жумладан. норасмий. шерикчилиги,. иқтисодий.интеграциялашувнинг.асосий.омили.бўлиб.хизмат.қилади;

6..“Нодавлат.хуқуқ.модели”.–.нодавлат.ташкилотлари.(шу.жумладан.халқаро.ташкилотлар).томонидан.ишлаб.чиқилган.қоидалар.мамлакатлар.ўртасидаги.интеграциялашув.жараёнларига.

1. Багдасарян.К..М..Анализ.модели.экономической.интеграции.//.Журнал.экономической.теории..-.2019.. -.Т..16..-.№.3..-.С..354

2. Либман.А.М..Модели.экономической.интеграции:.мировой.и.постсоветский.опыт:.Дисс…док.экон.наук.. –М.:ИЭРАН.2010..//.dislib.ru

Page 127: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

1279Июнь

17

асос.бўлиб.хизмат.қилади.Юқоридакелтирилганлардан.келиб.чиқиб,.қуйидагихулосаларни.чиқариш.мумкин:-.иқтисодий.интеграция.жараёнлари.мамлакатлар.ижтимоий-иқтисодий.ривожланишида.

ва.сиёсий.ҳаётида.муҳим.аҳамият.касб.этгани.ҳолда,.минтақавий.иқтисодий.интеграцион.тузилмаларда. иштирок. этиш.масаласи,. биринчи. навбатда,. давлатлар. миллий.манфаатла-ридан.келиб.чиққан.ҳолда.ҳал.этилиши.лозим;

-.иқтисодий.интеграция.моделининг.самарадорлиги,.биринчи.навбатда.субъектларнинг.ўзаро.манфаатларининг.уйғунлигига.боғлиқ.бўлади;.

-.Ўзбекистоннинг.хорижий.давлатлар.билан,.биринчи.навбатда,.қўшни.мамлакатлар.билан.савдо-иқтисодий. алоқаларни. янада. ривожлантиришга. йўналтирилган. саъи-ҳаракатлари. кун. тартибига.минтақа.доирасидаги.иқтисодий.интеграциявий.тузилмалар.билан.ҳамкорликни.йўлга.қўйишнинг.чуқур.ўйланган.тамойиллари.ва.моделларини.ишлаб.чиқиш.масаласини.қўймоқда..Бу.эса.муаммо-нинг.назарий.жиҳатларини.батафсил.ўрганиш.заруратини.келтириб.чиқаради.

Фойдаланилган.адабиётлар.рўйхати1..Ўзбекистон.Республикаси.Президенти.Шавкат.Мирзиёевнинг.Олий.Мажлисга.муро-

жаатномаси,.28.декабрь.2018.йил.//.Халқ.сўзи.газетаси.271-272-сон.29.12.2018.й.2..Багдасарян.К.М..Анализ.модели.экономической.интеграции.//Журнал.экономической.

теории..-.2019..-.Т..16..-.№.3..-.С..352-361.3.. Либман. А.М..Модели. экономической. интеграции:. мировой. и. постсоветский. опыт:.

Дисс…док.экон.наук..–М.:ИЭРАН.2010..//.dislib.ru4.. Шерьязданова. К.Г.. Современные. интеграционные. процессы:. учебное. пособие.. –.

Астана:.Академия.гос..упр..при.Президенте.РК,.2010..–107.с.

Page 128: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

1289Июнь

17

КЎЧМАС МУЛК ОБЪЕКТЛАРИНИ БАҲОЛАШДА ИҚТИСОДИЙ ЖИҲАТДАН ҲУДУДИЙ ОМИЛЛАР КЎРСАТКИЧЛАРИНИНГ ТАЪСИРИ

Файзуллаева Сарвиноз Холмуратовна Тошкент архитектура қурилиш институти магистранти

Телефон: +998 90 123 56 23 [email protected]

Холмирзаев Шавкатжон Илҳомжон ўғли Тошкент архитектура қурилиш институти магистранти

Телефон: +998 93 778 62 83 [email protected]

Аннотация.. Мақолада. иқтисодиётни. модернизациялаш. шароитида. кўчмас. мулк. объ-ектларини.баҳолаш.усулларининг.услубий.асосларини.тадқиқ.қилиш,.ҳамда.кўчмас.мулк.объектларини.аниқ.ва.реал.баҳолаш.амалиётида.ҳудудий.омиллар.очиб.берилган.

Калит сўзлар:.бaҳoлaш.фaoлияти,.кўчмас.мулк.бозори,.кўчмас.мулк.қиймати,.эколо-гик.экспертиза,.бозор.рақобат.бардошлиги,.аналог.объектлар,.иқтисодий.зонада..

Мaмлaкaтимиздa. бaҳoлaш. фaoлияти. иқтисoдиётнинг. мустaқил. сoҳaсигa. aйлaнди..Ўзбекистон.Республикаси.“Бaҳoлaш.фaoлияти.тўғрисидa”ги.қoнунигa.aсoслaнгaн.бaҳoлaш.фaoлиятини. дaвлaт. тoмoнидaн. тaртибгa. сoлиш. тизими. шaкллaнди.. Мaзкур. тизим. юри-дик. шaxслaргa. лицeнзиялaр. бeриш,. жисмoний. шaxслaргa. сeртификaтлaр. тaқдим. этиш,.лицeнзиягa.oид.тaлaблaр.вa.шaртлaргa.риoя.этилишини.нaзoрaт.қилиш.кaби.вaзифaлaрни.ўз.ичигa.oлaди.

Бaҳoлaш.фaoлиятини.дaвлaт. тoмoнидaн. тaртибгa. сoлиш.тизимини. тaкoмиллaштириш,.ҳaмдa.иқтисoдиётни.ислoҳ. этишнинг. тaркибий. қисми.бўлгaн. кўчмас.мулкни.бaҳoлaшни.ривoжлaнтириш.ишлaри.изчил.дaвoм.этмoқдa..Ўзбекистон.Республикаси.Президентининг.2008.йил.24.aпрeлдa.қaбул.қилингaн.ПҚ-843-.сон.қaрoри.бу.бoрaдa.муҳим.дaстурилaмaл.бўлaётир.[1]

Бугунги. кунда. республикамизда. 194. та. бaҳoлaш. тaшкилoти. вa. 984. нaфaр. бaҳoлoвчи.фaoлият.юритмoқдa..Бу.aввaлги.йиллaргa.нисбaтaн.10.фoиз.кўп.дeмaкдир..[2]

Республикамизда. эндигина.шаклланиб. келаётган. кўчмас.мулк. бозорида. ҳамда. кўчмас.мулк. объектлари. иштирок. этадиган. барча. иқтисодий.жараёнларда. объектларни. баҳолаш.билан. боғлиқ. фаолиятни. ташкил. этиш. ва. уни. республикамизда. иқтисодиётнинг. турли.соҳалари.хусусиятидан.келиб.чиққан.ҳолда. такомиллаштириш.ҳозирги.куннинг.ўта.дол-зарб.масалаларидан.бирига.айланмоқда.

Баҳоловчи.кўчмас.мулк.қийматини.баҳолаш.учун,.ушбу.кўчмас.мулк.баҳосига.таъсир.қилувчи.турли.хил.омиллар.йиғиндиси.ёки.алоҳида.омиллар.таъсири.тўғрисида.тасаввурга.эга.бўлиши.лозим..Албатта,.шу.ўринда.кўчмас.мулк.объектларини.баҳолашга.таъсир.этув-чи.асосий.омиллар.ҳақида.айтиб.ўтиш.лозим..Кўчмас.мулк.объектларининг.баҳолаш.жа-раёни.ва.якуний.баҳосига.таъсир.этувчи.асосий.омилларни.тўртта.гуруҳга.бўлиш.мумкин.

Булар:·.ижтимоий.омиллар;·.иқтисодий.омиллар;·.табиий.омиллар;·.сиёсий.омиллар.Баҳоловчи. якуний. баҳога. ушбу. омиллар. ва. кўрсаткичлардан. қайси. бири. қай. дара-

жада. таъсир. қилишини,. умуман. берилган. қийматни. таҳлил. қилишда. ўзини. бино. эгаси.ёки.фойдаланувчи. ўрнига. қўйиб. кўриб. якуний. хулосани. текшириб. кўриши. керак..Ушбу.кўрсаткичлардан. хар. бирининг. таъсирини. миқдорий. жиҳатдан. баҳолаган. бўлишига.қарамай,.баҳоловчи.уларнинг.барчасини.биргаликдаги.таъсирини.ўрганиши.ва.кейин.ке-ракли.асосларга.эга.бўлган.тасдиқлар.билан.умумий.хулоса.қилиши.керак..

Page 129: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

1299Июнь

17

Турар.жой.кўчмас.мулк.объектларини.баҳолаётганда.у.жойлашган.жой.инфраструкту-раси. хам. аҳамиятга.молик.шаҳар. ҳудудий. кўрсаткичи. сифатида.майдонга. чиқади..Турар.жой. кўчмас.мулк. объектларининг. ривожланган.иқтисодий. зонада,. инфраструктураси. ри-вожланган.ҳудудда.жойлашиши.ўз.–.ўзидан.унинг.қиймати.ошишига.сабаб.бўлади.

Баҳолаш.ишларини.такомиллаштириш.ва.улар.қийматининг.аниқлигини.ошириш.бўйича.қуйидаги.таклиф.ва.тавсияларни.келтириш.мумкин:

‒. доимо. янгиланиб. турувчи,. сотувларнинг. қийматини. қамраб. олувчи,. объектларнинг.иқтисодий. тавсифлари. бўйича.маълумотлар. базасини.шакллантириш.. Бу. турдаги.маълу-мотлар.базаси.кўчмас.мулк.объектларини.баҳолаш.жараёнининг.ва.ундан.олинадиган.на-тижалар. сифатининг. сезиларли. даражада. яхшиланишига. ҳамда. объектлар. қийматининг.аниқлигини.оширишга.асос.бўлади;

‒. ҳаражатларга. оид. ёндашувда. қурилиш. баҳосини. шартномавий. жорий. нархда.аниқлашнинг.методик.усулларидан,.яъни.рерсурс.ва.йириклаштирилган.усуллардан.фой-даланиш.кўчмас.мулк.қийматининг.ишончлилик.ва.аниқлик.даражасини.сезиларли.дара-жада.оширади;

‒. ҳажмий-режалаштириш. ва. конструктив. ечимларга. боғлиқ. равишда. ўхшаш. объект-ларни. танлашда. қувват. бирлиги. учун. сарфланган. капитал. маблағларнинг. солиштирма.миқдорини.ҳисобга.олиш.зарур.

Фойдаланилган.адабиётлар.рўйхати:1.. Ўзбекистон. Республикаси. Президентининг. 2008. йил. 24. aпрeлдaги. ПҚ843. сон-

ли. “Бaҳoлoвчи. тaшкилoтлaр. фaoлиятини. янaдa. тaкoмиллaштириш. вa. кўрсaтилaётгaн.xизмaтлaр.сифaти.учун.улaрнинг.мaсъулиятини.oшириш.тўғрисидa”ги.Қaрoри..Ўзбекистон.Республикаси.қонун.ҳужжатлари.тўплами,.2008.й.,.18-сон,.145-модда.

2..Ўзбeкистoн.Рeспубликaси.Дaвлaт.мулки.қўмитaси.мaълумоти..UrL:.www.gki.uz3..Матмуродов.Ф.М..Баҳолаш.иши..Ўқув.қўлланма..Т.:.“Фан.ва.технология”.нашриёти,.

2012..132.б.4..Абдурахманов.И.Ю..Оценка.недвижимости:.введение.в.практику.оценки.стоимости.

зданий.и.сооружений..Ташкент:.«norma»,.2011..448.c.

Page 130: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

1309Июнь

17

ҲУДУДИЙ ОМИЛЛАРНИНГ КЎЧМАС МУЛК ОБЪЕКТИ ҚИЙМАТИГА ТАЪСИРИ ТАҲЛИЛИ

Холмирзаев Шавкатжон Илҳомжон ўғлиТошкент архитектура қурилишинститутимагистранти

Телефон: +998 93 778 62 83 [email protected]

ФайзуллаеваСарвинозХолмуратовнаТошкент архитектура қурилишинститутимагистранти

Телефон: +998 90 123 56 23 [email protected]

Анотация:. Ушбу. мақоладаЎзбекистонРеспубликасида. Баҳолаш. фаолияти. соҳасида.амалга.оширилаётган.ишлар.борасидаги.қарорлар.ўрганилган..

Таянч сўзлар: баҳолаш.фаолияти,.лицензиялаш,.сертификатлаш,.кўчмас.мулк.қиймати,.ҳудудий.омиллар..

Ўзбекистон.Республикаси.иқтисодиётини.босқичма-босқич.ислоҳ.килиш,.уни.хужалик.юритишнинг. бозор. механизмларига. ўтказиш. бахолаш. фаолиятининг. вужудга. келиши. ва.ривожланиши.билан.кузатилмокда..Давлат.унинг.меъёрий-хуқуқий.асосини.яратиш.чора-тадбирларини. изчил. амалга. оширмоқда.. Республикада. баҳолаш. фаолияти. деярли. барча.иқтисодий. ўзгаришларнинг,. шу. жумладан. унга. хос. бўлган. иқтисодий. муносабатларни.шакллантиришнинг. зарур. белгиси. бўлиб. қолди.. Баҳолаш. фаолияти. тўғрисидаги. қонун.хужжатларига.мувофиқ.давлат.баҳолаш.ишларини.лицензиялаш,.сертификатлаш,.умумий.бошқариш.ва.мувофиқлаштиришни.амалга.оширади,.бу.ишларни.бажариш.эса.мустақил.баҳолаш. тузилмаларининг. зиммасига. юклатилган.. Баҳолаш. фаолияти. тадбиркорлик.фаолиятининг.бир.турига.айланди.

Баҳолаш.жараёнини.бошлашдан.аввал.баҳоловчидан.объектга.тегишли.бўлган.маълумот-ларни.тўплаш.талаб.этилади..Маълумотларнинг.тўлалиги.ва.аниқлиги.объект.баҳосининг.аниқлигини.оширишга.хизмат.қилади.

Баҳоловчи. кўчмас. мулк. қийматини. баҳолаш. учун,. ушбу. кўчмас. мулк. баҳосига. таъ-сир.қилувчи.омиллар.йиғиндиси. ёки. алоҳида.омиллар. таъсири. тўғрисида. тасаввурга. эга.бўлиши.лозимлиги.таъкидлаб.ўтилди..Шу.нуқтаи.назардан.юқорида.баҳолаш.жараёнида.кўчмас. мулкнинг. якуний. қийматига. таъсир. қилувчи. бир. қатор. асосий. омиллар. таҳлил.қилиниб,. кўриб. чиқилди.. Уларга. объектнинг. жойлашган. жойининг. нуфузи,. транспорт.қулайлиги,. ижтимоий. инфраструктура,. сейсмик. омиллар,. ҳудуднинг. (атроф-муҳитнинг).ифлосланганлиги,.табиий.муҳит,.бинонинг.конструктив.ечими.унинг.таъмирланганлик.да-ражаси.каби.омилларни.мисол.қилиш.мумкин.

Ҳозирги. кунда. Республикамизда. . кўчмас.мулк. объектларини. баҳолаш.жараёнида. . со-тувларни.қиёсий.таҳлил.этиш.усулларини..тез.ва.сифатли.ўтказиш.учун..баҳоловчиларга.қўл. келадиган. маълумотлар. базасини. яратиш. лозим.. Баҳоланаётган. мулкнинг. қиймати.баҳолаш.санасидаги.қийматга.бевосита.тўғри.келиши.керак,.шу.сабабли.баҳоловчиларни.қизиқтираётган.аналог.объектлар.ҳақидаги.тўлиқ.маълумотлар.ва.ўз.навбатида.доимо.ян-гиланиб.турувчи,.сотувларнинг.қийматини.қамраб.олувчи.маълумотлар.базасини.шакллан-тириш.мақсадга.мувофиқ.бўлади..Бундан.ташқари.объек.жойлашган.иқтисодий.зонанинг.ноқулай. тақсимлнганлиги.бир.қатор. тушунмовчиликларни.келтириб.чиқариши.ҳам.мум-кин..Бир.хил.муҳитда.жойлашган.биноларнинг.турли.зоналарга.тушиб.қолиши.бунга.бир.мисолдир.

Турар.жой.биноларини.баҳолашни.такомиллаштириш.ва.уларнинг.сифатини.ошириш-нинг.асосий.йўналишлари.қуйидагиларни.ўз.ичига.олиши.керак:

-. турар.жой..кўчмас.мулкини.баҳолаш.жараёнида.асосий.ҳудудий.омиллар.қаторига..бино. жойлашган. ҳудуднинг. нуфузи,. ҳудуддаги. ижтимоий. инфраструктура,. транспорт.

Page 131: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

1319Июнь

17

қулайлиги,. табиий. муҳит. омили,. ҳамда. экологик. омилни. киритган. ҳолда,. объектларни.баҳолаш.жараёнида.уларнинг.таъсирини.ҳисобга.олиш;

-. истеъмолчилар. талабларига. тўғридан-тўғри. таъсир. кўрсатмайдиган. омиллар.қаторига. аналог. объектлар. топишнинг. қийинлиги,. бозор. рақобатбардошлиги,. сиёсий.омиллар,.демографик.ҳолат.омилларини.киритган.ҳолда,.турар.жойларни.баҳолашда.уларни.ҳисобга.олмаслик;

-.Бир.хил.муҳитда.жойлашган.биноларнинг.турли.зоналарга.тушиб.қолишин.олиш.лозим.Амалий. ечимини. топиши. лозим. бўлган. муаммолар. кенг. доираси. кўчмас. мулк.

объектларини. баҳолаш. жараёнининг. сифати. оширилишини. талаб. қилади.. Кўчмас. мулк.объектларини.баҳолаш.жараёнини.қуйидаги.чора-тадбирларлар.мажмуини.амалга.ошириш.орқали..такомиллаштириш.тавсия.этилади:

-. қиёсий. ёндашув. усуллари. ҳисоб-китобларини. осонлаштириш. мақсадида.баҳоловчилар.учун.маълум.бир.маълумотлар.базасини.яратиш;

-. аналог.объектлар.ҳақида.етарлича.кўп.даражада.маълумотларнинг.мавжуд..бўлган.шароитда,. статистика. усулларини. танлаш,. баҳолашнинг. моделларини. яратиш. ва. улар.орқали.асосланган.хулоса.башоратларни..олиш;.

-. андозалар.ва.намуналар.сифатида.баҳолаш.ҳужжатларининг.турли.хилларини.тай-ёрлаш.ва.тасдиқлаш;

-. баҳолаш.ишларининг.дастурий.таъминотини.ишлаб.чиқиш.

Фойдаланилган.адабиётлар.рўйхати:1.. Ўзбекистон. Республикасининг. Баҳолаш. фаолияти. тўғрисида. Қонуни.. 1999. йил. 19.

август,.811-i-сон2..Ўзбекистон.Республикаси.Вазирлар.Маҳкамасининг.Баҳолаш.Фаолиятини.Лицензия-

лаш.Тўғрисидаги.Қарори..Вазирлар.Маҳкамасининг.2003.йил.8.майдаги.210-сон.қарорига.ИЛОВА.

3.. o‘zbekiston. respublikasi. Prezidenti. huzuridagi. Loyiha. boshqaruvi. milliy. agentligining.2018-yil. 11-iyuldagi. 215-son. buyrug‘iga. . iLovA. “baholovchilarga. toifalar. berish. tartibi.to‘g‘risidagi.nizoM”.

4..Ўзбекистон.Республикаси.Президенти.Ш..МИРЗИЁЕВнинг.Баҳолаш.хизматлари.бо-зорини.янада.ривожлантириш.чора-тадбирлари.тўғрисидаги.қарори..2018.йил.1.июнь,.ПҚ-3764-сон.

Page 132: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

1329Июнь

17

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ИННОВАЦИОН СТРАТЕГИЯСИНИ МИНТАҚАВИЙ РИВОЖЛАНТИРИШДА МАРКЕТИНГ АСОСЛАРИ

Холмуротов Фозил СарибаевичУрДУ “Иқтисодиёт” кафедраси ўқитувчиси

[email protected]

Аннотация: Ушбу. мақолада. Ўзбекистон. Республикасини. инновацион. ривожланти-риш. стратегиясини. минтақавий. ривожлантиришда. маркетингнинг. хусусиятлари. таҳлил.қилинган.ва.улар.бўйича..фикрлар.баён.қилинган.

Калит сўзлар: Минтақа,. маркетинг,. инновация,. стратегия,. илмий-тадқиқот,. инфрату-зилма,.ахборот-коммуникация.технологиялари,.маркетинг.тадқиқотлари.

Ўзбекистон.Республикаси.ҳудудларида.инновацион.тадбиркорликни.ривожлантиришнинг.энг. муҳим. воситаси. -. бу. минтақада. ва. ундан. ташқарида. амалга. ошириладиган. қулай. иш-билармонлик.муҳитини.яратишга.йўналтирилган.минтақавий.маркетинг.ва.тадбиркорликни.ривожлантириш.учун.ташқи.инвестицияларни.жалб.қилиш.учун.минтақанинг.ижобий.имид-жини.яратишдир..Бунинг.учун.албатта.минтақавий.маркетингга.эътибор.бериш.керак.ва.шу.мақсадда.қонунчиликда.хам.қишлоқ.хўжалик.махсулотларини.экспорт.қилиш.масаласи.бўйича.кўп. ишлар. қилинмоқда. ҳусусан. Ўзбекистон. Республикаси. Президентининг. 2019. йил.14. мартдаги. ПҚ.–4239-сон. “Мева-сабзавотчилик. соҳасида. қишлоқ. хўжалиги. коопе-рациясини. ривожлантириш. чора-тадбирлар. тўғрисида”ги. қарорини. айтишимиз. мум-кин..Унга.мувофиқ.мева-сабзавот.маҳсулотлари.экспортёрларининг.қишлоқ.хўжалиги.бирлашмалари. аъзоларини. мева-сабзавот. маҳсулотларини. ишлаб. чиқаришнинг. янги.технологияларига. ўргатиш,. қишлоқ. хўжалиги. бирлашмалари. аъзоларининг. ерларида.агротехник.тадбирлар.мониторингини.ўтказиш,.қишлоқ.хўжалиги.бирлашмалари.аъзо-лари.томонидан.ишлаб.чиқариладиган.мева-сабзавот.маҳсулотларининг.ташқи.бозор-ларида.маркетинг.тадқиқотларини.ўтказиш.билан.боғлиқ.харажатларининг.50.фоизини.қоплаш.учун.субсидиялар.тақдим.этиш.тартибини.тўғрисида.белгилаб.қўйилган..

Экспортёрнинг. қишлоқ. хўжалиги. бирлашмаси. аъзоларини. мева-сабзавот.маҳсулотлари.етиштиришнинг.янги.технологияларига.ўргатиш,.уларнинг.ерларида.аг-ротехник.тадбирларни.ўз.вақтида.амалга.оширилиши.юзасидан.мониторинг.ўтказиш.ва.қишлоқ.хўжалиги.бирлашмалари.аъзолари.томонидан.ишлаб.чиқарилган.мева-саб-завот. маҳсулотлари. бўйича. ташқи. бозорларда. маркетинг. тадқиқотлари. олиб. бориш.харажатларининг. 50. фоизи. Ўзбекистон. Республикасининг. Давлат. бюджети. ҳамда.Ўзбекистон.Республикаси.Инвестициялар.ва.ташқи.савдо.вазирлиги.ҳузуридаги.Экс-портни.рағбатлантириш.агентлиги.маблағлари.ҳисобидан,.шунингдек,.жалб.этилади-ган.халқаро.молиявий.институтлар.маблағлари,.шу.жумладан.Жаҳон.банки.маблағлари.ҳисобидан.қоплаб.берилиши.кўрсатиб.ўтилган..Экспортни.ривожлантиришимиз.учун.минтақада. маркетингга. катта. эътибор. беришимиз. кераклиги. таъкидлаб. ўтилган.За-монавий. ёндошувларга.мувофиқ.минтақанинг.маркетингини. турли. хил. бозор. субъектла-ри. билан. бундай. муносабатларни. ўрнатиш,. яратиш. ва. қўллаб-қувватлаш. йўли. сифатида.белгилаш.мумкин.Бу.ресурслар.ва.мақсадли.бозорларга.нисбатан.минтақанинг.қулай.по-зициясини. таъминлайди.. Бозор. муносабатларини. тартибга. солиш. ва. минтақанинг. ўзига.хос. хусусиятларини. акс. эттириш. воситаси. бўлиб,. минтақавий. маркетинг. ҳисобланади..Минтақавий. маркетинг. минтақани. минтақалараро. даражада. аниқлаш. ва. илгари. суриш-га.қаратилган..Ўзбекистонлик.тадбиркорларнинг.инновацион.иқтисодиётга.ўтиш.даврида.дуч.келадиган.муаммолари.муваффақиятли.бозор.рақобати.қоидаларини.белгиловчи.мар-кетинг.омилларининг.роли,.беқарор.муҳит.шароитида.ва.истеъмолчилар.устуворликлари.ўзгарганда. инновацион.фаолиятнинг. устувор. йўналишлари. ва. уларни. ўзгартиришга. тад-биркорларнинг. мослашувчанлиги. ва. тайёрлигини. аниқ. кўрсатиб. берди.. Ҳозирги. шаро-

Page 133: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

1339Июнь

17

итда. инновацион. тадбиркорликни. ривожлантиришнинг. замонавий. ва. самарали. воситаси.сифатида. маркетингнинг. роли. ўсиб. бормоқда. ва. минтақавий. маркетинг. минтақага. янги.иқтисодий.агентларни.жалб.қилиш.чоралари.тизими.сифатида.белгиланиши.керак.

Замонавий. шароитда. давлат. ва. минтақавий. бошқарувнинг. маркетинг. имкониятлари.Ўзбекистон.ҳудудларида.инновацион.йўналтирилган.тадбиркорлик.хусусиятларига.мослаш-тирилган. маркетинг. комплексининг. элементларидан. фойдаланган. ҳолда. иқтисодиётнинг.инновацион.ривожланишини.бошқариш.орқали.амалга.оширилади..Шу.билан.бирга,.яхши.тасдиқланган. маркетинг. воситаларидан. амалий. фойдаланиш. инновацион. тадбиркорлик.маҳсулотларанинг. рақобатбардошлигини. ва. тан. олинишини. ошириш,. инновацион. инве-сторларнинг. жозибадорлигини. ошириш,. инновацион. тадбиркорликни. ривожлантириш.учун.қулай.шароит.яратиш.каби.муҳим.вазифаларни.ҳал.қилишга.имкон.беради..

Минтақа. инновацион. сиёсатининг. маркетинг. жиҳатлари. асосан. янги. технологиялар-ни.жорий. етишда. хўжалик.юритувчи. субъектларнинг. иқтисодий. қизиқишини. аниқлашга.қодир..Минтақавий.маркетинг.доирасида.минтақалараро.бозорда.жойлашиш.натижалари-га,.инновацион.жараён.натижаларига.-.инновацион.хусусиятларга.ега.товарлар.ва.хизмат-лар,. ҳудудий. инновацион. маҳсулотга. талаб. даражасини,. унинг. рақобатбардошлигини. ва.бозор.мавқеини.аниқлашга.имкон.беради.

Ўзбекистондаги. мавжуд. вазиятнинг. ўзига. хос. хусусияти. шундаки,. инновацион.ўзгаришларнинг. умумий. йўналиши. ҳали. тўлиқ. аниқланмаган,. шунинг. учун. шиддатли.минтақавий. ва. халқаро. рақобат. шароитида. минтақавий. инновацион. комплекснинг. ижо-бий. имиджини.шакллантириш. учун. зарур.шартлардан. бири. бу. мақсадлар,. вазифалар. ва.маркетинг.стратегияларини.тўғри.танлашдир.

Маркетинг. технологиялари,.шу.жумладан. ҳудудларнинг. имиджини. тарғиб. қилиш. во-ситалари,. уларнинг. ҳудудларида. ишлаб. чиқарилган. маҳсулотлар. ва. хизматлар. бутун. за-монавий. иқтисодиёт. ва. бизнес. соҳасига. кириб. боради.. Бозор. иқтисодиёти.шароитидаги.ўзгаришларга,.рақобатдош.муҳитга.ва.бошқаларга.айниқса.сезгир.бўлган.кичик.бизнеснинг.ижодий.ва.инновацион.потенциалини.рўёбга.чиқариш.учун,.яратилиш,.рағбатлантириш.ва.оқилона. йўналишини. таъминлайдиган. маркетинг. шароитлари. ва. ташкилий. тузилмалар-нинг.комбинацияси.сифатида.тушуниладиган.қулай.минтақавий.маркетинг.муҳити.зарур..

Минтақа. иқтисодиётини. бошқаришда. маркетинг. ёндашувини. шакллантириш.минтақанинг. ижобий. имиджини. яратишга,. унинг. хорижий. ва. маҳаллий. сармоядорлар.учун.инвестицион.жозибадорлигини.таъминлашга.имкон.беради..Шундай.қилиб,.иннова-цион. тадбиркорликни. самарали. ривожлантиришга. фақат. хўжалик.юритувчи. субъектлар-нинг.инновацион.фаоллигини.оширишга.ёрдам.берадиган.маркетинг.воситалари.тўплами.шаклида.етарли.маркетинг.ёрдами.мавжуд.бўлганда.эришиш.мумкин..

Минтақавий. даражада. маркетинг. воситаларидан. фойдаланиш.маркетинг. таҳлилининг.асосий.усулларини.минтақанинг.ижтимоий-иқтисодий,.иқлими,.маданий.ва.саноат-техно-логик. ривожланиш. хусусиятларига.мослаштиришни. ўз. ичига. олади..Минтақавий.марке-тинг.сизга.бозорнинг.ҳозирги.ҳолатини.баҳолаш,.минтақавий.инновацион.маҳсулотларни.илгари.суриш.истиқболларини.аниқлаш.ва.минтақанинг.обрўсини.ошириш.ва.рақобатдош.устунликларини.мустаҳкамлаш.бўйича.тадбирларни.амалга.оширишга.имкон.беради..Шу.сабабли,. инновацион. тадбиркорликни. рағбатлантириш. учун. маркетинг. воситаларини.минтақавий.миқёсда.қўллаш.кераклигини.таъкидлаш.муҳимдир,.чунки.улар:.минтақанинг.инновацион.потенциалини.англаш,.йирик.инновацион.компаниялар.учун.минтақанинг.жо-зибадорлигини. ошириш,. талаб. қилинадиган. инновацион. маҳсулотларни. яратиш. орқали.мақсадли.бозорларнинг.эҳтиёжларини.қондириш,.тадқиқот.ташкилотлари.ва.минтақавий.ҳокимиятлар.билан.инновацион.бизнес.алоқаларини.ривожлантиришга.имкон.беради.

Фойдаланилган.адабиётлар.рўйхати:1.. Ўзбекистон. Республикаси. Президентининг. 2008. йил. 16. июлдаги. «Инновацион.

лойиҳалар.ва.технологияларни.ишлаб.чиқаришга.татбиқ.этишни.рағбатлантириш.бораси-даги.қўшимча.чора-тадбирлар.тўғрисида»ги.Қарори..

2.. “Фаолтадбиркорлик,. инновационғояларватехнологияларниқўллаб-қувватлашйили”.

Page 134: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

1349Июнь

17

Давлатдастури..–.Т.,.2018.3..Ўзбекистон.Республикаси.Президенти.Ш.М.Мирзиёевнинг.Олий.Мажлисга.Мурожа-

атномаси..2018.йил.28.декабрь..//.Халқ.сўзи.газетаси..2019.йил.29.декабрь..4..Друкер.П.Ф..Инновации.и.предпринимательство..М.,.1992..–.234.с.5..Инновационный.менеджмент./.Под.ред..С.Д.Ильенковой..–.М.:.Банки.и.биржи;.ЮНИ-

ТИ,.1997..–.327.с.6..Гимуш.Р.И.,.Матмуротов.Ф.М..Инновационменежмент..Ўқувқўлланма..-.Т.Ўзбекисто

нфайласуфлармиллийжамияти.нашриёти,2008..–11б.7.. Пардаев. М.Қ.,. Мамасоатов. Т.Х.,. Пардаев. О.М.. Модернизация,. диверсификация. ва.

инновация.–.иқтисодийўсишнингмуҳимомиллари..Т.Наврўз,.2014..–.39.б..8..Тарахтиева.Г.К..Инновационменежмент..Ўқувқўлланма..-.Т.:.Фан.ва.технология,.2012..

–.12.б.9..Гапоненко.А.Л..Социально-экономическая.стратегия.развития:.страна,.регион,.город:.

учебник..пенсия..-.М..:.Издательство.РАГС..-.2001..--.С.10.. Ергунова. О.Т.. Роль. региональной. маркетинговой. системы. в. инновационном.

развитии.региона.//.Сб..Мат.Второй.инт..научно-практический.класс.«Проблемы.развития.инновационной.и.креативной.экономики»..-.М..Креативная.экономика,.2011

11..Корчагин.А.А..Маркетинг.регионального.развития.

Page 135: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

1359Июнь

17

МИНТАҚАДА ТУРИСТИК МАРШРУТЛАРНИНГ ХИЗМАТЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ ИМКОНИЯТЛАРИ

Худайберганов Дилшод ТухтабаевичУрганч Давлат университети

“Туризм” кафедраси мудири, и.ф.н., доцентТелефон: +998975138337

[email protected]Аллоназаров Олланазар

Норбек ўғли, Урганч Давлат университети “Туризм” мутахассислиги II курс магистранти

Аннотация:Ушбу. мақолада. минтақада. туристик. маршрутлар. ва. улар. орқали.кўрсатиладиган.хизматлардан.фойдаланиш.имкониятлари.ёритилган.ва.туристик.маршрут.асосида.туристларнинг.ташриф.буюришлари.ўзаро.таҳлил.қилинган.

Калит сўзлар:Туризм,.маршрут,.туристик.маршрут,туризм.бозори,.тур,.турфирма,.хиз-мат.

Маълумки,. жаҳон. мамлакатларида. кескин. ривожланиб. бораётган. туризм. мамлакат.иқтисодиётида. энг. сердаромад. соҳа. ҳисобланади..Шу. боис,. Ўзбекистонда. туризмни. ри-вожлантириш.давлат.аҳамиятига.эга.бўлган.масала.бўлиб,.унда.туризм.бозорининг.риво-жини.таъминловчи.туристик.маршрутларнинг.ўрни.ўзига.хос.хусусиятларга.эга..Бу.борада.миллий. туризмни. ривожлантиришасоси. сифатида. туристик.маршрутларни.ишлаб. чиқиш.ва. улар. асосида. туристларни. кенг. жалб. қилиб,. саёҳатларни. ташкил. этиш. муҳим. маса-ла. бўлиб. ҳисобланади..Яъни,. янги. кўринишдаги.пухта. ва. қизиқарли.ишланган. туристик.маршрут.туристларни.кўплаб.ўзига.кенг.жалб.қилади..

Янги. яратилган. туристик. маршрутлар. . орқали. кўплаб. хизматлар. кўрсатилади. ва. бир.қатор.фойдаланиш.имкониятларига.эга..Чунки,.туристлар.учун.турларни.сотиш.индивиду-ал.ёки.гуруҳли.тарзда.амалга.оширилади.ҳамда.бу.маршрут.асосида.тўла.таъминланади..Маршрут.туризм.соҳасида.инсонларнинг.туризм.билан.боғлиқ.бўлмаган.доимий,.мунтазам.равишда.маълум. томонга,. аниқроғи. ўзига.маълум. географик.манзилга. ҳаракатланишини.англатади..Шунга. асосан,. туристик.маршрутлар. турлича. таснифланиб,у. орқали. саёҳатни.амалга.ошириш.имкониятлари.яратилади..

Туристик.фирмалар.томонидан.туристларга.саёҳатлар.ташкил.этилиб,.турли.хил.тури-стик.маршрутлар.таклиф.қилинади..Турфирмалар.томонидан.таклиф.қилинаётган.туристик.маршрутларга. хорижий. туристик. ташкилотлар. томонидан. энг. катта. қизиқиш. уйғонган..Буларга. “Тошкент. -. Самарқанд. -. Бухоро. -. Урганч. -. Тошкент”. экскурсия-танишув. марш-рутини. киритиш. мумкин.. Маршрут. доирасида. туристларга. асосий. ва. қўшимча. хизмат-лар.кўрсатилади..Ҳамда.туристик.маршрутлардан.фойдаланишдатовар,.иш.ва.хизматлар-ни.амалга.ошириш.муҳим.масала.ҳисобланиб,.бу.борада.хизматлар.қуйидаги.гуруҳларга.бўлинади:№ Хизматтурлари Хизматларкўрсатишшарт-шароитлари1.. Транспорт.хизматлари Транспорт.воситаси,.юришқоидаси,.чегаралангантезлик,.

юришхавфсизлиги,.тўхташдагиталаб,.ўрин,.кўчмавосита,.экологикомиллар

2 Жойлаштириш.хизматлари

Жойлаштиришвоситаларинингманзиллари,.даражалари,.шароитлари,.хизматкўрсатишдаражалари.ваэкологикомиллартутиш

3 Овқатлантириш.хизматлари

Овқатлантиришкорхоналари.хили,.манзили,.даражаси,.хизматқилишдаври,.вақти,.овқатлантириш.хилива.экологикомиллар

Page 136: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

1369Июнь

17

4 Экскурсия.хизматлари Экскурсия.сони,.мавзуси,.мазмуниўтказишшаклиэкскурсияда.дам.олиш,.овқатлантиришмасаласи.ваэкологикомиллар

5 Туристик.маршрут.ҳужжатлари

Маршрут.мавзуси,.мазмуни,.технологикхаритаси,.ахборот,.қатнашчиларгакўрсатмалар,.маршрут.схемаси,.униамалгаоширишрухсатномаси,.хизматниамалгаоширувчиҳужжатлари

Мазкур. жадвалга. асосан,. туристик. маршрутларни. амалга. ошириш. учун. транспорт,.жойлаштириш,.овқатлантириш,.экскурсия.хизматлари.билан.бирга.тегишли.ҳужжатларнинг.бўлиши.тақозо.этилади..Бу.орқали.туризм.фаолияти.шаклланиб,.ривожланади.ва.натижада.фойда.олиш.имконияти.пайдо.бўлади..Шу.боис,.туристик.маршрутларнинг.мавжуд.бўлиши.уни.ишлаб.чиқишни.тақозо.қилади.

Тузилган. туристик. маршрутлар. асосида. туристларнинг. минтақага. ташриф. буюриши.таъминланади..Жумладан,.Хоразм.вилояти.минтақаси.учун.тузилган.туристик.маршрутлар.асосида. туристларнинг.мазмунли. саёҳатлари. ташкил. қилиниб,. 2019. йилдажами. 2622776.нафар.сайёҳлар.ташриф.буюриб,.шундан.154.та.хорижий.давлатлардан.397008.нафар,.яъни.ўртача.ҳисобда.хорижий.сайёҳлар.ташриф.буюрган..Бу.ҳолат.ўтган.йилнинг.шу.мос.даврига.нисбатан. 3,2. баробарга. ўсганлигини. кўрсатади.. Шунингдек,. вилоятга. ташриф. буюрган.маҳаллий.сайёҳларнинг.сони.2225769.нафар.бўлиб,.улар.ўртача.ҳисобда.ташриф.буюрган..2019.йил.давомида.жами.87.та.жойлаштириш.воситалари.ишга.туширилиб,.улар.874.хона.ва.2034.ўринга.тенг.бўлган..Яъни,.бу.28.та.меҳмонхона.ёки.унинг.683.хонаси.ва.1496.ўрни,.59.та.оилавий.меҳмонхона.унинг.191.хонаси.ва.538.ўрнидан.иборат.бўлган...

Умуман.олганда,.минтақада.туристик.маршрутлар.асосида.кўрсатиладиган.хизматлардан.фойдаланиш. келажакда. туристик. фаолиятни. самарали. амалга. оширилиши. ва. замонавий.истиқболли.туризм.турларини.ривожлантиришга.имкон.беради..Буларга.маданий-тарихий,.археологик,.экологик,.зиёрат,.гастрономик,.ёшлар,.маданий-кўнгилочар,.спорт,.бизнес,.са-фар,.агротуризм.ва.санъат.туризм.турларини.киритиш.мумкин.Натижада,.мавжуд.туристик.ресурслардан.самарали.фойдаланишга.ҳам.эришилади.

Фойдаланилган.адабиётлар.рўйхати:1.. Ҳайитбоев. Р.,. Саттаров. . А.. Туризм. маршрутларини. ишлаб. чиқиш. технологияси..

Маърузалар.матни..–.Самарқанд,.2009..2.. Камилова.Ф.К.,.Рўзиев.С.С..Туризм.маркетинги..Ўқув.қўлланма.–.Т.:.ТДИУ,..2007.3.. Хоразм.вилояти.туризмни.ривожлантириш.департаменти.маълумотлари

Page 137: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

1379Июнь

17

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI IQTISODIYOTINI RIVOJLANTIRISHDA BANK TIZIMI FAOLIYATINI TAKOMILLASHTIRISH

Soipov Zafar Zuhriddin o‘g‘liToshkent davlat iqtisodiyot universiteti magistranti

+998977033331 [email protected]

Anotatsiya: Mazkur maqolada O‘zR iqtisodiyotini rivojlantirishda banklarning muhim ahamiyati.eksport.va.import.shartnomalarining.banklar.orqali.to‘lov.amaliyotlarini.o‘rni.

Kalit so‘zlar:.Moilyaviy. hisobotlarning. xalqaro. standartlari,. sWifT,.nosTro,.vosTro,.bank.kriditlari,. investitsiyalar,.ishlab.chiqarish.va.boshqalar.

o‘zbekiston. .respublikasi.Мarkaziy.banki.va. tijоrat.banklaridan. tashkil. tоpgan.bank. tizimi..hоzirgi.davrda.respublikamizning. iqtisodiy,. ijtimoiy. rivojida.o‘z.ma’vqeyga.ega. asosiy. tizim-lardan.biri.sifatida.faoliyatini.amalga.oshirib.kelmoqda..banklarning.barcha.оperatsiyalari.jahоn.tajribasidan. fоydalangan. hоlda. amalga. oshiriladi.. shu. sababli. Тijоrat. banklarida. mоliyaviy.hisоbоt.va.buxgalteriya.hisоbini.Моliyaviy.hisоbоtlarning.xalqarо.standartlariga.(МhХs).to‘liq.mоslashtirishni.inоbatga.оlgan.hоlda.yanada.takоmillashtirish,.oxirgi.yillarda.bank.infratuzilmasi.kengayib.bоrib,.banklar.soni.32.ta,.filiallari.901.ta.minibanklari.sоni.оrtib.bоrmоqda.

o‘zbekiston.respublikasi.Prezidentining.Qarori.3620-sonli.23.03.2018.yildagi.“bank.xizmatlari.ommabopligini.oshirish.bo‘yicha.qo‘shimcha.chora-tadbirlar”.to‘g‘risidagi.qarori.asosida.hozirgi.davrda.amalga.oshirilayotgan.islohotlar.natijasida.bank.tizimida.xizmatlar.ko‘rsatishning.bozor.mexanizmlari. joriy. etilmoqda,. ularning. turlari. kengaytirilmoqda,. tadbirkorlar. va. aholi. uchun.moliyaviy.ochiqlik.oshib.bormoqda.

Aholi uchun valyuta ayirboshlash amaliyotlarini amalga oshirishni yengillashtiruvchi yangi bank. xizmatlari. joriy. etildi,. yakka. tartibdagi. tadbirkorlar. tomonidan. chet. el. valyutasini. sotib.olish.uchun.imkoniyatlar.yaratildi.

Mazkur.muammolarni.bartaraf.etish,.bank.xizmatlari.iste’molchilarining.huquqlarini.himoya.qilishni. ta’minlash. mexanizmlarini. yanada. takomillashtirish. va. innovatsion. rivojlanishning.tendensiyalarini. inobatga. olgan. holda. moliyaviy. ochiqlik. darajasini. oshirish,. shuningdek,.2017.—. 2021-yillarda.o‘zbekiston. respublikasini. rivojlantirishning. beshta. ustuvor. yo‘nalishi.bo‘yicha.harakatlar.strategiyasida.belgilangan.vazifalarni.amalga.oshirish.maqsadida:

bank.xizmatlari.ommabopligining.oshirilishini.va.bank.xizmatlari.iste’molchilari.huquqlarining.himoya.qilinishini.ta’minlash.o‘zbekiston.respublikasi.Markaziy.bankining.asosiy.vazifalaridan.biri. ekanligi. belgilab. qo‘yilishi,. o‘zbekiston. respublikasi. Markaziy. banki. bank. xizmatlari.iste’molchilarining. huquqlarini. himoya. qilish,. moliyaviy. ochiqlik. darajasini. oshirish. va. bank.xizmatlari. yuqori. saviyada. amalga. oshirishni. taminlash. asosiy. vazifalardan. biridir..Masofaviy.bank.xizmatlari.ko‘rsatishni.rivojlantirish.bo‘yicha.zamonaviy.va.ilg‘or.bank.xizmatlari.turlarini.amaliyotda. joriy. etish. tashabbuslarini. ilgari. surish,. yangi. axborot. texnologiyalarini. joriy. etish,.bank.xizmatlarining.yangi.turlari.va.mahsulotlarini.aniqlash.hamda.ularni.keyinchalik.respublika.banklarida.joriy.etish.maqsadida.ilg‘or.chet.el.bank.faoliyatini.o‘rganish,.bank.xodimlarini.jahon.standartlariga.mos.xizmatlar.taqdim.etishlari.uchun.doimiy.ravishda.chet.el.banklari.bilan.uzviy.hamkorlikni.yo‘lga.qo‘yish.va.malaka.oshirishlari.uchun.imkoniyatlar.yaratish.zarurdir.

Iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirishning ustuvor yo‘nalishlariMakroiqtisodiy barqarorlikni yanada mustahkamlash va yuqori iqtisodiy o‘sishni ta’minlash

makroiqtisodiy.mutanosiblikni. saqlash,.qabul.qilingan.o‘rta.muddatli.dasturlar.asosida. tarkibiy.va institustional o‘zgarishlarni chuqurlashtirish hisobiga yalpi ichki mahsulotning barqaror yuqori.o‘sish.sur’atlarini.ta’minlash;

xarajatlarning. ijtimoiy. yo‘naltirilganini. saqlab. qolgan. holda. Davlat. byudjetining. barcha.darajalarida.mutanosiblikni.ta’minlash,.mahalliy.byudjetlarning.daromad.qismini.mustahkamlashga.qaratilgan.byudjetlararo.munosabatlarni.takomillashtirish,.soliq.yukini.kamaytirish.va.soliqqa.tortish.

Page 138: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

1389Июнь

17

tizimini.soddalashtirish.siyosatini.davom.ettirish,.soliq.ma’muriyatchiligini.takomillashtirish.va.tegishli. rag`batlantiruvchi. choralarni. amalga. oshirish,. ilg`or. xalqaro. tajribada. qo‘llaniladigan.instrumentlardan. foydalangan. holda. pul-kredit. siyosatini. yanada. takomillashtirish,. shuningdek.valyutani. tartibga. solishda. zamonaviy. bozor. mexanizmlarini. bosqichma-bosqich. joriy. etish,.milliy. valyutaning. barqarorligini. ta’minlash,. bank. tizimini. isloh. qilishni. chuqurlashtirish. va.barqarorligini.ta’minlash,.banklarning.kapitalashuv.darajasi.va.depozit.bazasini.oshirish,.ularning.moliyaviy.barqarorligi.va.ishonchliligini.mustahkamlash,.istiqbolli.investistiya.loyihalari.hamda.kichik. biznes. va. xususiy. tadbirkorlik. sub’ektlarini. kreditlashni. yanada. kengaytirish,. sug`urta,.lizing.va.boshqa.moliyaviy.xizmatlarning.xajmini.ularning.yangi.turlarini.joriy.qilish.va.sifatini.oshirish. hisobiga. kengaytirish,. shuningdek. kapitalni. jalb. qilish. hamda. korxona,. moliyaviy.institutlar.va.aholining.erkin.resurslarini.joylashtirishdagi.muqobil.manba.sifatida.fond.bozorini.rivojlantirish;

xalqaro. iqtisodiy. hamkorlikni. yanada. rivojlantirish,. jumladan,. etakchi. xalqaro. va. xorijiy.moliyaviy. institutlar. bilan. aloqalarni. kengaytirish,. puxta. o‘ylangan. tashqi. qarzlar. siyosatini.amalga. oshirishni. davom. ettirish,. jalb. qilingan. xorijiy. investistiya. va. kreditlardan. samarali.foydalanish.

iqtisodiyotning. barqaror. rivojlanishida. ishlab. chiqaruvchilar. va. xizmat. ko‘rsatuvchilarga.eksport-import. shartnomalari. asosida. xalqaro. valyuta. hisob-kitoblarni. tez. va. ishonchli. amalga.oshirish. iqtisodiy. jarayonlarni. uzluksizligini. ta’minlash. uchun. dunyoning. tovar. va. xom-ashyo.yetkazib.beruvchi.davlatlarining.banklari.bilan.xalqaro.valyutalarda.sWifT.tizimi.orqali.amalga.oshiriladigan banklararo to‘lovlarni to‘g‘ridan to‘g‘ri amalga oshirish banklarning NOSTRO va VOSTRO vakillik hisobvaraqlarini ochish va logistik amaliyotlarini uzviy amalga oshirishga bog‘liqdir.

foydalanilgan.adabiyotlar.1.. o‘zbekiston.respublikasi.Prezidentining.Qarori.3620-sonli.23.03.2018.yildagi.“bank.xiz-

matlari.ommabopligini.oshirish.bo‘yicha.qo‘shimcha.chora-tadbirlar”.to‘g‘risidagi.qarori.2.. k.n.navro‘zova,.n.G’..karimov,.U.D.ortiqov.banklarda.buxgalteriya.hisobi.2016.y.3.. https://cbu.uz/oz/credit-organizations/banks/atm/

Page 139: 17 · 3 B x g v9 17 3 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ

58

¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ ÎÍËÀÉÍ ÊÎÍÔÅÐÅÍÖÈß ÌÀÒÅÐÈÀËËÀÐÈ

ÒîøêåíòÌàé | 2020 14-³èñì

TADQIQOT.UZÒÎÌÎÍÈÄÀÍ ÒÀØÊÈË ÝÒÈËÃÀÍ

"¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀģȣÎÒËÀÐ"ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌΣËÈ

ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ ÎÍËÀÉÍ ÊÎÍÔÅÐÅÍÖÈßÌÀÒÅÐÈÀËËÀÐÈ

(14-³èñì)

Ìàúñóë ìóµàððèð: Ôàéçèåâ Øîõðóä Ôàðìîíîâè÷Ìóñ൵èµ: Ôàéçèåâ Ôàððóõ Ôàðìîíîâè÷

Ñàµèôàëîâ÷è: Øàõðàì Ôàéçèåâ

Ýúëîí ³èëèø ìóääàòè: 30.05.2020

Êîíòàêò ðåäàêöèé íàó÷íûõ æóðíàëîâ. tadqiqot.uzÎÎÎ Tadqiqot, ãîðîä Òàøêåíò,óëèöà Àìèðà Òåìóðà ïð.1, äîì-2.

Web: http://www.tadqiqot.uz/; Email: [email protected]

Òåë: (+998-94) 404-0000

Editorial staff of the journals of tadqiqot.uzTadqiqot LLC The city of Tashkent,Amir Temur Street pr.1, House 2.

Web: http://www.tadqiqot.uz/; Email: [email protected]: (+998-94) 404-0000

30.06.2020

(9-қисм)