175

บทเรยนส ำเรจรป

ตอนท 5 เรอง วฏจกรของหน

176

ค ำชแจงส ำหรบนกเรยน

บทเรยนเลมน เรยกวา บทเรยนส ำเรจรป เปนบทเรยนทสรางขนเพอใหนกเรยนสามารถเรยนรไดดวยตนเองโดยไมตองมครอธบาย นกเรยนอาจใชในการเรยนบทเรยนใหม ใชทบทวนสงทนกเรยนเรยนมาแลว หรออาจใชซอมเสรมในสงทนกเรยนบกพรองกได บทเรยนส าเรจรปจะท าหนาทเสมอนเปนผสอนประจ าตวนกเรยน ฉะนนนกเรยนจะตองปฏบตตามค าสงของบทเรยนอยางเครงครด จงจะไดผลด

รายละเอยดเกยวกบบทเรยนส าเรจรป มดงน 1. บทเรยนส าเรจรปเรองทเรยนนตรงกบสาระท 6

มำตรฐำน ว 6.1 เขาใจกระบวนการตางๆ ทเกดขนบนผวโลกและภายในโลก ความสมพนธของกระบวนการตางๆ ทมผลตอการเปลยนแปลงภมอากาศ ภมประเทศ และสณฐานของโลก มกระบวนการสบเสาะหาความรและจตวทยาศาสตร สอสารสงทเรยนรและน าความรไปใชประโยชน

ตวชวด ว 6.1 ม.2/3 ทดลองเลยนแบบเพออธบายกระบวนการเกดและลกษณะ

องคประกอบของหน ว 6.1 ม.2/4 ทดสอบและสงเกตองคประกอบและสมบตของหน เพอจ าแนก

ประเภทของหน และน าความรไปใชประโยชน ว 6.1 ม.2/5 ตรวจสอบและอธบายลกษณะทางกายภาพของแร และการ

น าไปใชประโยชน ว 6.1 ม.2/6 สบคนและอธบายกระบวนการเกด ลกษณะและสมบตของ

ปโตรเลยม ถานหน หนน ามน และการน าไปใชประโยชน 2. จดแบงเนอหาเปนตอนยอยๆ เรยกวา กรอบ เรยงล าดบตามเนอหา

177

3. ในแตละกรอบจะมความรใหนกเรยนอาน มค าถามน าใหคด มกจกรรมใหนกเรยนไดคนควาและท าแบบฝกหด นกเรยนจะไดเรยนรไปทละกรอบและสามารถทดสอบความเขาใจไปพรอมๆ กบการเรยนดวยการตอบค าถามเปนตอนๆ ไป

4. ก าหนดเนอหาเรอง หนและแร แบงเปน 8 ตอน ดงน ตอนท 1 ลกษณะทวไปของหนและการจ าแนกหน ตอนท 2 หนอคน ตอนท 3 หนตะกอน ตอนท 4 หนแปร ตอนท 5 วฏจกรของหน ตอนท 6 ลกษณะทวไปของแร ตอนท 7 ชนดและประโยชนของแร ตอนท 8 แหลงแรทส าคญในประเทศไทย

1. 5. นกเรยนสามารถตรวจสอบค าตอบไดทนทในกรอบถดไป ถานกเรยนตอบค าถามถกแสดงวานกเรยนเขาใจด สามารถผานไปอานกรอบตอไปได แตถานกเรยนตอบผด ลองกลบไปอานกรอบเดมอกครงใหเขาใจเสยกอน ตอจากนนแลวจงอานกรอบตอไป 6. ใหนกเรยนศกษาทละกรอบเรยงตามล าดบโดยไมศกษาขามกรอบ เพราะจะท าใหสบสน 7. ถานกเรยนท าแบบทดสอบหลงเรยนไดนอยกวา 8 ขอ ขอใหนกเรยนศกษา บทเรยนนซ า 8. นกเรยนตองซอสตยตอตนเอง ไมเปดดค าตอบกอน

178

วฏจกรของหน สำระส ำคญ วฏจกรของหน คอ กระบวนการเปลยนแปลงและหมนเวยนของหนอคน หนตะกอนและหนแปร โดยเรมจากหนหนดเยนตวลงกลายเปนหนอคน จากนนหนอคนจะผพงและ สกกรอนเปนเศษหนและตะกอนตางๆ ซงถกพดพาและทบถมกนเปนหนตะกอน เมอหนตะกอนไดรบความรอนและแรงกดดนสงจะกลายเปนหนแปร และเมอหนแปรไดรบความรอนสงมากจนหลอมละลายจะกลายสภาพเปนหนหนด ซงเมอเยนตวลงจะตกผลกเปนหนอคนอกครงวนเวยนเชนนเรอยไปเปน วฏจกรของหน มำตรฐำนกำรเรยนร/ตวชวด

ว 6.1 ม.2/3 ทดลองเลยนแบบเพออธบายกระบวนการเกดและลกษณะองคประกอบของหน

ว 8.1 ม.1-3/1 - ม.1-3/9 จดประสงคกำรเรยนร 1. ดำนควำมร 1.1 บอกการหมนเวยนของหนอคน หนตะกอน และหนแปรได 1.2 บอกกระบวนการเปลยนแปลงของหนได 2. ดำนทกษะและกระบวนกำร เขยนแผนผงวฏจกรของหนได 3. ดำนคณธรรม จรยธรรม คำนยม และคณลกษณะอนพงประสงค 3.1 ตระหนกถงคณคาการน าหนไปใชประโยชนโดยยดหลกเศรษฐกจพอเพยงได 3.2 มจตส านกและความรบผดชอบ

179

แบบทดสอบกอนเรยน เรอง วฏจกรของหน

ค ำสง จงเตมขอความตอไปนใหสมบรณ

1. วฏจกรของหน หมายถงอะไร..............................................................................................................................

ใชแผนภำพวฏจกรของหนตอไปน ประกอบกำรตอบค ำถำม ขอ 2 - 7

แมกมำ

หน C

หน B

ตะกอนตำงๆ

หน A

180

2. X คออะไรทมผลท าใหหน B กลายเปนหน C ได..............................................................................................................................

3. ถาจะใหวฏจกรนสมบรณ ควรเตมลกศรจากหน..........ไปยงหน............................ 4. นกเรยนคดวา ตนไมมสวนท าใหหนเกดการผพงและสกกรอนไดหรอไม อยางไร

.............................................................................................................................. 5. แมกมาทเยนตวลงกลายเปนหน A อยากทราบวาหน A หมายถงหนอะไร

.............................................................................................................................. 6. ตะกอนตางๆ จะถกพดพาและทบถมเกดเปนหน B อยากทราบวาหน B

หมายถงหนอะไร..............................................................................................................................

7. หนตะกอนไดรบความรอนและแรงกดดน กจะกลายเปนหน C อยากทราบวาหน C หมายถงหนอะไร..............................................................................................................................

8. ปจจยทมอทธพลตอการเกดวฏจกรของหน คอ..............................................................................................................................

9. การทหนอคน หนตะกอน และหนแปรสามารถเปลยนจากหนชนดหนงไปเปนหนอกชนดหนงได รวมทงยงอาจเปลยนกลบมาเปนหนชนดเดมไดอกดวย เรยกวาอะไร ..............................................................................................................................

10. วฏจกรของหนเปนการหมนเวยนเปลยนแปลงของหนใด..............................................................................................................................

181

เฉลยแบบทดสอบกอนเรยน เรอง วฏจกรของหน

1. การทหนชนดหนงเปลยนไปเปนหนอกชนดหนงโดยความรอน

แรงกดดน การผพง การพดพา และการทบถม 2. ความรอนและแรงกดดน 3. ควรเตมลกศรจากหน A ไปยงหน C 4. ได เพราะรากของตนไมจะงอกชอนไชไปในเนอหน ท าใหหนผพง

สกกรอนได 5. หนอคน 6. หนตะกอน 7. หนแปร 8. ความรอนและแรงกดดน 9. วฏจกรของหน 10. หนอคน หนตะกอน และหนแปร

182

สวสดคะนกเรยนทนำรกทกคน วนนเรำมำศกษำเรอง วฏจกรของหน กนนะคะ

จดประสงคทใหนกเรยนศกษำเรอง วฏจกรของหน เพรำะตองกำรใหนกเรยนรและเขำใจเกยวกบ กระบวนกำรเปลยนแปลงของหนและกำรหมนเวยนของหนอคน หนตะกอน และหนแปร

183

สวสดครบเพอนๆ เรำมำเรยนร เรอง วฏจกรของหนพรอมๆ กนนะครบ

วธเรยนงำยมำก ลองท ำดนะคะ เนอหำจะแบงเปนกรอบ ใหนกเรยนอำนเนอหำกอน อำนค ำถำม/ท ำกจกรรม ทดลองตอบดวยตนเองในกระดำษค ำตอบ ตรวจค ำตอบจำกเฉลยกรอบถดไป

184

เพอนๆ ทรำบไหมวำเมอเวลำผำนไป เกดอะไรกบหนบำง.......เรำมำศกษำรำยละเอยดกนนะคะ

โลกเปลยนหนเปนวฏจกร ไมวาหนจะมก าเนดอยางไร น าและลม จะกดกรอนหนเปนตะกอน เชน ทรายและโคลน น าจะพดพาไปสะสมตว ในทะเลเกดเปนหนตะกอน การเคลอนตวของแผนเปลอกโลกชวยในการเปลยนวฏจกรของหน ทงหนอคนและหนตะกอนจากทะเลถกลากลงไปในเขตมดตวบรเวณขอบแผนเปลอกโลก เศษหนจะถกความรอนและแรงกดดนท าใหเปลยนไปเปนหนแปร วฏจกรการสรางและท าลายนเกดซ าตอเนองหลายลานป

ศกษำกรอบถดไปนะครบ

กรอบท 1

185

กอนอนมำทบทวนกระบวนกำรเกด หนตะกอนกนนะคะ

ศกษำกรอบถดไปนะครบ

กรอบท 2

รป 4.1 หนตะกอนกอตวผำนกำรตกตะกอน กำรอดแนน และกำรประสำนของตะกอน ทมา : หนงสอส ารวจโลกวทยาศาสตร ภายใตโลก ป พ.ศ. 2547 หนา 155

186

กรอบท 3

รป 4.2 ควำมรอนและควำมดนมหำศำล สำมำรถเปลยนหนชนดหนงไปเปนอกชนดหนง จำกภำพ หนดนดำนกลำยเปนหนชนวน และหนทรำยกลำยเปนหนควอรตไซต

ทมา : หนงสอส ารวจโลกวทยาศาสตร ภายใตโลก ป พ.ศ. 2547 หนา 163

มำทบทวนกระบวนกำรเกดหนแปร กนนะคะ

187

กรอบท 4

รป 4.3 กำรเยนตวและแขงตวของแมกมำและลำวำทรอนจดภำยในเปลอกโลกเกดเปนหนอคน ทมา : หนงสอส ารวจโลกวทยาศาสตร ภายใตโลก ป พ.ศ. 2547 หนา 95

มำทบทวนกระบวนกำรเกดหนอคน กนนะคะ

188

วฏจกรของหน (Rock cycle) หมำยถง การเปลยนแปลงของหน ทง 3 ชนด จากหนชนดหนงไปเปนอกชนดหนงหรออาจเปลยนกลบไปเปนหนชนดเดมอกกได กลาวคอ เมอหนหนด เยนตวลงจะตกผลกไดเปน หนอคน เมอหนอคนผานกระบวนการผพงอยกบทและการกรอนจนกลายเปนตะกอน มกระแสน า ลม ธารน าแขง หรอคลนในทะเล พดพาไปสะสมตวและเกดการแขงตวกลายเปนหน อนเนองมาจากแรงบบอดหรอมสารละลายเขาไปประสานตะกอน เกดเปนหนตะกอนขน เมอหนตะกอนไดรบความรอนและแรงกดอดสงจะเกดการแปรสภาพกลายเปนหนแปร และหนแปรเมอไดรบความรอนสงมากจนหลอมละลาย กจะกลายสภาพเปนหนหนด ซงเมอเยนตวลงกจะตกผลก เปนหนอคนอกครงหนง วนเวยนเชนนเรอยไปเปน วฏจกรของหน กระบวนการเหลานอาจขามขนตอนดงกลาวได เชน จากหนอคนไปเปนหนแปร หรอจาก หนแปรไปเปนหนตะกอน

วฏจกรของหน

กรอบท 5

189

รป 4.4 วฎจกรของหน ทมา : http://www.dmr.go.th/ewtadmin/ewt/dmr_web/images/info/info2_33.jpg

กรอบท 6

190

จำกแผนภำพวฏจกรของหนนกเรยนตอบค ำถำมดนะคะ

1. เมอหนหนด เยนตวลงจะตกผลกไดเปนหนชนดใด …………………………………………………………………………………………………………

2. เมอตะกอนตางๆ ถกพดพาและทบถมจะเกดเปนหนชนดใด …………………………………………………………………………………………………………

3. สาเหตส าคญทท าใหหนเปลยนสภาพจากชนดหนงไปเปนอกชนดหนง ไดแก…………………………………………………………………………………………………

กรอบท 7

191

เฉลยกรอบท 7

1. หนอคน 2. หนตะกอน 3. ความรอนและแรงกดดน

เกงมำกคะ..........พยำยำม ตอไปนะคะ

192

เกดจาก เกดจาก เกดจาก

สรปไดวำ ทงหนอคน หนตะกอน และหนแปร สามารถเปลยนจากหน ชนดหนงไปเปนหนอกชนดหนงได รวมทงยงอาจเปลยนกลบมาเปนหนชนดเดมไดอกดวยโดยปจจยทมอทธพลตอการเกดวฎจกรของหน คอ ความรอนและแรงกดดน

หน

หนตะกอนหรอหนชน

การทบถมกนของเศษหน ซากพช ซากสตว มวตถประสาน

การเยนตวและแขงตวของลาวาและแมกมา

การทหนอคนและ หนตะกอนไดรบความรอนและแรงดนสง

- หนแกรนต - หนออบซเดยน - หนไดออไรต - หนแอนดไซต - หนไรโอไลต - หนสคอเรย - หนพมมซ - หนแกบโบร - หนบะซอลต

หนแปร หนอคน

กรอบท 8

- หนทราย - หนทรายแปง - หนกรวด - หนปน - หนโคลนและหนดนดาน - ศลาแลง

- หนชนวน - หนออน - หนชสต - หนฟลไลต - หนไนส - หนควอรตไซต

วฏจกรของหน

ควำมรอนและแรงกดดน

เรำมำทบทวนกนนะคะ

193

นกเรยนคงเขำใจ กำรเกดวฏจกร ของหนดแลว เรำมำลองท ำแบบทดสอบหลงเรยนเรอง วฏจกรของหนดนะคะ ถำยง ไมเขำใจดพอ ขอใหนกเรยนกลบไปอำนทบทวนอกครงคะ

194

แบบทดสอบหลงเรยน เรอง วฏจกรของหน

ค ำสง จงเตมขอความตอไปนใหสมบรณ

1. วฏจกรของหน หมายถงอะไร..............................................................................................................................

ใชแผนภำพวฏจกรของหนตอไปน ประกอบกำรตอบค ำถำม ขอ 2 - 7

แมกมำ

หน C

หน B

ตะกอนตำงๆ

หน A

195

2. X คออะไรทมผลท าใหหน B กลายเปนหน C ได..............................................................................................................................

3. ถาจะใหวฏจกรนสมบรณ ควรเตมลกศรจากหน..........ไปยงหน............................ 4. นกเรยนคดวา ตนไมมสวนท าใหหนเกดการผพงและสกกรอนไดหรอไม อยางไร

.............................................................................................................................. 5. แมกมาทเยนตวลงกลายเปนหน A อยากทราบวาหน A หมายถงหนอะไร

.............................................................................................................................. 6. ตะกอนตางๆ จะถกพดพาและทบถมเกดเปนหน B อยากทราบวาหน B

หมายถงหนอะไร..............................................................................................................................

7. หนตะกอนไดรบความรอนและแรงกดดน กจะกลายเปนหน C อยากทราบวาหน C หมายถงหนอะไร..............................................................................................................................

8. ปจจยทมอทธพลตอการเกดวฏจกรของหน คอ..............................................................................................................................

9. การทหนอคน หนตะกอน และหนแปร สามารถเปลยนจากหนชนดหนงไปเปนหนอกชนดหนงได รวมทงยงอาจเปลยนกลบมาเปนหนชนดเดมไดอกดวย เรยกวาอะไร ..............................................................................................................................

10. วฏจกรของหนเปนการหมนเวยนเปลยนแปลงของหนใด..............................................................................................................................

196

ถกหมดทกขอเลยใชไหม.....เกงจรงๆ

เฉลยแบบทดสอบหลงเรยน เรอง วฏจกรของหน

1. การทหนชนดหนงเปลยนไปเปนหนอกชนดหนงโดยความรอน

แรงกดดน การผพง การพดพา และการทบถม 2. ความรอนและแรงกดดน 3. ควรเตมลกศรจากหน A ไปยงหน C 4. ได เพราะรากของตนไมจะงอกชอนไชไปในเนอหน ท าใหหนผพง

สกกรอนได 5. หนอคน 6. หนตะกอน 7. หนแปร 8. ความรอนและแรงกดดน 9. วฏจกรของหน 10. หนอคน หนตะกอน และหนแปร