T.C.KLTRBAKANLIGI ve Mzeler Genel 17. SONULARI-TOPLANTISII.CILT24-28 MAYIS 1999ANKARAT.C. KLTR BAKANLIGI No: 2345/1 veMuzeler Genel No: 73-1YAYINA Koray FahriyeBAYRAMAdil ZMEKemalettin KEPENEKDr. Haydar DNMEZCeyhan MeryemUYANIKERISBN: 975-17-2318-3975-17-2319-1 u.cuoISSN: 1017-7663Not: Bildiriler, sahiplerindenve gre KLTR BAKANLIGI KTPHANE ANKARA-2000 MehmetTOPHakkari ve evresindekiSanat Eserleri Yzey 1998 1Kadir BitlisMezar (1998) 15Sema ALPASLANAntalya ve Likya Blgesinde Bizans Dnemine AitMimari Plastik Eserler 29Metin AHUNBAY, Turgut SANERBinbirkilise ve Ayatekla'da (Meryemlik)1998 39Gabriele MIETKEUntersuchungen Zur Baugeschichte von Basilika 3in 1998 49Mehmet TUNAYAkkale Yzey 1998 ,. 55DANIK Harput Yzey 1998 Y 67M. Z. KARACA, T. YAZARoruh Vadisi GrcMimarisi 1998 Yzey 81Osman Artvin ve evresindeki Eserleri Yzey 95MariaANDALOROKk 1998 Report.. 109Robert OUSTERHOUT, Winfried HELDImbros/ Gkeada 1998 123KB. RECCHI FRANCESCHINITheSeventh Survey of the Great Palace Areaand The Third StudyMissionFor The Boukoleon Restoration Project (1998) 137Erendiz ZBAYOGLU ve Sivriada Yzey 147Lucienne The Architectural Surveyof the Ottoman Fortressof Seddlbahir (1997-1998) 155Levent Egemen VARDAR, Nalan AKYREK-VARDARGalatia Blgesi Yzey Ankara 1998 163Karl STROBEL, Christoph GERBERFeldforschungen in Tavium1998 Vorbericht 169Wulf SCHIRMER 177R. ERGE, A. SCHUTTE-MAISCHATZ, E. WINTERDoliche 185Elmar SCHWERTHEIMArbeiten in Alexandria Troas 1998 195B. G. ve Pisidia Epigrafik- Tarihi Yzey (1991-1998 199Thomas DREW-BEARPisidia Antiokheia Tiyatrosunun : 209Thomas CORSTEN, Candan NALBANTOGLUKibyra 215Frank KOLB, Andreas THOMSEN1998 Kyaneai Yzey 217Ender Karia'da 1998 235Mustafa Hamdi SAYARKilikya'da Epigrafi ve Tarihi 1998 237Mustafa Hamdi SAYARTrakya'da Epigrafi ve 1998 245Wolfgan BLMELEpigraphische Forschungen im Westen Kariens1998 251Helmut BRCKNERPalaeogeographic Studies in the Byk Menderes Deltaplain, 1998........ 255Paul KESSENER, Susanna PIRASThe1998 Campaign of the Aspendos Aqueduct Research Project 263Ina EICHNERFrhbyzantinische Wohnhauser in Kilikien Arbaitsberichtber DieKampagne1998 275Charles BrianROSEPost-Bronze Age Troy 283Bakiye YKMEN .1998 Gaziantep, Hatay, KarsYzey 293- ~ ~ - - ~ ~ ~ -HAKKARi VE EVRESiNDEKiSANAT ESERLERi YZEY 1998Mehmet TOP*Hakkari'deki ve ait sanat veeserlerine ynelik ve incelemelerin ilki 1998 ierisinde Hakkarl'de. biri yrtlen I.U. Edebiyat Faklte-si'ndenProf Dr. Vali Sevin ve ekibi Van Mzesiile arkeolojik Byleceyreninhem hemde Or- ortayabulgular ve eserler Hakkari ileYzncniversitesiFonu'-nun2maddi destekleriyle, temsilcisi Afyon Mzesi'ndenArkeolog Halil Ar-a'nms 20-30 Temmuz 1998 tarihleri Anadolu'nun yeralanHakkari, iran'a, g-neydenIrak'a Van ve illeri ile evrili serhat illerimizdenbirisidir. Merkezile Yksekova, ve ukurca ilelerinden (Harita:1). Ula- Van zerinden200 km.likkarayoluile Trkiye'ninenyre-lerindenbirini etmektedir. Bu nedenle kenti" olarak bir nitelemeyesahiptir. Smbl Mor Amos Cilo en nlle-ridir. Ilesi'nden Zap Suyu ve vadisi bu ilin ierisindenge-erek, KuzeyIrak'a lnmektedir-.Hakkari'nin tarihi tarihncesi devirlere kadarinmektedir. Bunu, ilin Sat Gevaruk Vadisi ile bulunankaya resimleri belgelemek-tedir",Daha sonraki dnemlerde zellikleErkenDemir itibaren ol- il merkezinde arkeolojik ve elde edilen veriler gs- Bu 1998'de kalenineteklerinde bulunansteller, Hakkari blgesininDe-mir yeni bulgular olarakdikkat veilgi Blge yineDemir ierisinde Asur veUrartu devletleri el yanUrartu orduyolu blgedengeerek Yrd. Do. Dr.Mehmet TOP, Yzncniversitesi, FenEdebiyat Fakltesi, Sanat Tarihi Blm, VanrrRKiYE Hakkari Valisi Nihat Canpolat'a, Vall zamandabir kltr Kurt'a, Kl-trMdrEminOzatak'a, Emniyetve ii Jandarma grevlilerine, Evi vePolis Evi na ve ilgilerini tmHakkarilllere 2 Y. Y. .Fonu ederim.3 Arkeolog Halil Ara, zverili ve bir bykve Bun-dankendisine ediyorum.4 H. Anadolu Blgesi, ist., 1989,s. 103-130; Hakkari 98, Ankara, 1998,s.38-46; Yurt Ans., "Hakkari"mad., C.v., ist. 1982, s. 3291-3296.5 FrehW. M. "HakkariSat GevarukVadisi iindeBulunanKayaResimleri Bel/e-ten, S. 84, Ankara, 1957, S. 81;M. "Van - Hakkari Bulunan Kaya Resimleri Hak- Kollegium"Bel/etenS.,125, Ank., 1968, s. 97-103.6 V. Sevin - A. "Anadolu'daYeni Bir HakkariStelleri Prensieri" Arkeoloji ve Sanat, S. 87,ist.,1998,s. 6-9. .7. O. Belli, "Urartular"AnadoluAns. C.ii. 1986, S, 181-182.1UrartuDevleti'nin M.. 6. takiben blge Pers, lsken-der, Seleukid, Roma, Part, Sasani veBizans idaresindesesareDnemindeV. itibaren ZapVadisi'ne Nesturiler DahasonraBizans hakimiyetiKk Albak idari blgesindeki Culernerk (leme-rik) ZapVadisi dahilinde yer Hz. mer mslman

olan blge, bu dnemde Ha-kartyye(Hekkanyye)olarak Bugn olanilin nceleri le-merik'tir. Hakkari dahaok veengebeli olanblgenin nitelendlrmektedir.lemerik,SryaniGGlarmak, kaynaklarda ise Culamerg yada Ju-lamark qernektedlru.lemerlk olmakzere Hakkari 'yresi;BykSeluklu(1054),Musul Atabekleri (1127), Zengiler(1142-43), Hhanh(1259), Karakoyunlu(1349-1405),Timurlu..(1387), Akkoyunlu(1468) veSafevi (1504) Trkdevletlerininidaresindekal- OzellikleSelukluileIIhanll dnemlerinde blgedeYezidl Krtler

XiV. itibarenHakkari beylerininyredehakim bilin-mektedir. Ozeiliklebudnemde lernettkVastenve ynetimielinde AncakbunlarKarakoyunlu, Tlmurlu, Akkoyonlu, Safevi vedahasonra hakimiyetierini Hakkari ve evresinde Blge 1534'ten sonra, Kanuni Sultan Sleyman Devleti'ninhakimiyetine Hakkari, Devleti ynetimi"hkmet" stats Hakkari beylerinin idaresine Van eyaletine Hkme-ti", 1847 kadarbubeylerin idaresinde Tanzimartanson-ra idarisonucunda ErzurumVllayeti'ne sancakdu-rumuna 18651e tekrar VanVilayeti'neHakkari, 1876-1888 vilayete 1888tarihindetekrarVanVilayetl'ne san-cakmerkezi Bu 1915 Rus kadar Bu dnemda, V. Cuinet ile 1315tarihli Van Salnamesl'nde bilgi 1918 Rusve vilayetolaraktek-rar Cumhuriyet Trkiye'si kurulduktan sonra. nce vilayet olan Hakkari, 1926'daVan'a iledurumuna 1936yenidenil statesne Gnmzdebudurumunu devam ettlrmektedir'".1998 Merkez(lernertk) ve BayKalesi, lemerilcKalesi, Zeynel BeyMedresesi. MeydanMedresesi, Kmbet Zavivesi, Halll Kiliseve Derav Kilisesi ileKmbet Kale Me- ve Melik Esed Bu seneki bildiri me- ve mezar mimari eserler Bunlar Dne-mindenkalmamedrese vezaviye gibi Nesturilerden kalmakiliselerden 8916""16Yurt Ans. a.g.m., s. 3307-3309.8. "Nesturller'' mad., i. Ans., c. 9., lst., 1988, s. 208.E,Bizans Devletinin Istanbul, 1970, s 168.M."Hakkari" mad, DJAns.. C15, 1997, s. 206: 8.Darkol "lemerik" mad.,i.Ans., C. iii., ist, 1963,s44'O.AnadoluTrk Tarihi, 1993, s. 228. (M. Bozarslan)1998, s.79-91; i. ztuna. Devletler ve CII, Ank., 1989,s. 510511.- .0, Kr, XVi. ve XVII. Van,1997, s. 135; 8. Kodaman DevrindeAnadolu'nunidariDurumu" BelgelerleTrkTarihi Dergisi, S95, Mart 1987, s. 33-35; T. Baykara. Tarihi Gi 1988,s. 118. . .B. Darkof "Hakkari" mad.,i. Ans..C'1.\j., Istanbul, 1997, s. 99.V. La Turquie Administrative, CIL, Paris 1892. s. 728-731, 1315tarihli Van Satnamesi, s-/iiahliilri s:'36.1. BAY KALESigney merkeze7-8km. Kaledeniz-den2025m. ykseklikte, sarpvedikbir tepezerinde yer (Harita:2). Kaleyehemkuzey, hemdegney taraftan mmkndr. Gn-mzdekuzey kadar arabaiin yol olupbundan mayoludur. Bukesimdebasamaklar merdivenlerBunlar Kaledemimari dokubyk lde tahrip tamolarak ortayakoymakmmkn (Resim: 1). Ancaken stkesimde damolozveHorasan duvar izlerine Etrafa da- seramik Demir itibaren sonunakadarburada izlenebilmektedir. ve seramikler zerindehavess-lemeler olanbir kayazerine terslalemotifler kale-nin etmektedir.Tarihi kaynaklardaHakkari beylerindenMalikBey'inBayKalesi'nde hkmsr- belirtilmesi, Hakkaritarihindenemini ortaya koyrnaktaotrts.2. LEMERiK (HAKKARi) KALESiHakkari'nin merkezinde kuzey-gney uzanan, 100-200 m.bir tepezerine (Harita: 2;Resim: 2).Kaledengnmzehibir Bunedenle, mimari dokusuhak- bir fikirileri srmek mmkn Ancakgerek Evliyaelebi'den ve gerek-se tarihi kaynaklardan"lemerikKalesilininmevcudiyeti belirlenebilmektedlrts.3. ZEYNEL BEYMEDRESESiMedrese Hakkari'nin BabaMahallesi'nde bahelerve dereke- yer Bugnbyklde olanmedreseHakkari beylerindenKanuni SultanSleymanve iL. Selimmazhariyetinenail Zeynel Bey Zeynel Bey 1560-1578tarihleri Hakkari. Muhtemelenmedreseyi butarihler bir da .1585 tarihindeMarend'de Zeynel Bey'in 1587'delemerik'enakledilerek kendi medresenin avlusunaMedresekuzey-gney 22.20 x17.20m. llerindedikdrtgenbir alana Bugnbyklde vetemizlikyapmadan tamolarak ortaya koymakmmkn Ancakortada bir avluve bunun medrese (izim: 1). Kuzeycepheninorta- avluya girilmekte, blmnniki yerinde birer odayeralmakta- (Resim: 3). BunlardanZeynel Bey'eait odaola-bilir.Avlununve gney ise oda Odalar karevedikdrtgenzerleri k tonoz rtldr. Medresenin tama- moloz ve kabayonu medresenin sslemeli mimari paralarile mezar Medresenin ve restorasyonu Hakkarinemli bir daha 4. MEYDAN MEDRESESiHakkari merkezinde BierMahallesi'nde Genel Mdrl- 1984'te ve Medresenin, 18 a.g.e., s. 84.19 Evliya elebi Seyahatnamesi (Sad. T. Temelkuran-N. C. Istanbul, s. 514, 550.20 e.q.e.,s. 89. -,3 zerindeki kitabesindenHicri 1112, Miladi 1700-1701 tarihinde anla- Kitabede kim belirtrnernekle beraber, Hakkari Hk-met o yneticisi olanIzzeddin Bey yap- olabilir21.Medrese23.40x18.25m. lleresahipkareye dikdrtgen (Resim: 4). Avlulu, iki ve iki medreseler grubuna girmektedir. gneycepheninbir ile girilmektedir(Resim: 5).Avlunun drt iki kat halinderevaklar Alt kat vekaideleri olanstunlara, ikincikattakilerisepayelereoturmak- Revak gzleri sivri kemerli, blmleri ise apraz tonozrtldr (Resim: 6).Avlununve asimetrik olarak medrese yer al-hem alt hem st katta birbirine llerde zerleri to-nozrtldrder oda Oda dikdrtgenbiimindeveoldukakkoluprevaklara Bu birermazgal pencere da dolap ve ocak (izim:2, 3). ise altta , stte iki oda yer Bu odalardan rine gredahabyk kuzey mescit ve dershaneolarakdzen- Her ikibugney birer mihrapbulunmak- Alt kat mescit daire stise stten di-limlikemerle yandanstkattaki mescidinbyk geriye kalan bir oda, alt kata ise iki oda Bu odalarada do-lap ocakve mazgal pencereleri Kk tutulan dzlentoluveavluya Dzgn kesmegney cephe di- cepheleri olduka Gney cepheyi hareketlendirenta sivri kemerli birgirinti (Resim: 5). helozonik yivli bir kaval silmeve onu takipeden bir bordrle Bununolduka kkstte ve yanlarda yekpare blok kabartmavazo ve iek-lerle yandan dolananbir bordrle Gerek vegerekseiteki bubordr kahverengi cepheyi hare-ketlendirmektedir. st kesiminedikdrtgenkitabe Kitabemermer zerine cepheleralt vestkatlara pencereler oldukahare-ketsizdir.Meydan Medresesi dzgnkesme iteki avlusu, sslemeleri ve iki ile Hakkari'ningnmze olarakgel- tekve en nemli Bunun uygunrestorasyonu ri-lerekmzeolarak ve ziyaretilere Hakkari'yekltrel 5. KIRMIZI KMBET Baba Mahallesi'nde gneyyer al- Gnmzde oldukaharap ve vaziyettedir. Kalan duvar belirlemek mmkn(izim: 4). dikdrtgen olup16.50 x 11.80 m. lle-re sahiptir. cephesininkuzey bir ile girilmektedir. Buradan bir hole geilmektedir. Bundan haledo-ve gneydrt oda yer Bu odalarkare ve dikdrtgen birzellik firuzerenkli ini Bunun da halinde tam olarakortaya cektir(Resim:7).21 O.. 18. Osmanli Dev/eli'nin Eya/et ve Sancak 1997,S.193.46. HALiL Hakkari'ye 10 km. mesafede ana yolHalil mevkiinde Nesturilere ait olan zerinde kitabe ve ssleme mevcut hangi ta-rihtevekim Kilise, 6.70x13.70m. llere sahip, uzanandik-drtgen veiki blmden birinci blmdahabyktutul- Buraya gneycephedeki birgirilmektedir (Resim: 8). Bu bl-mnzeri uzanan tonazia Duvarlara dal ap (izim: 5).ikinci blmedahabyk olan birinci blmden ikige-ilmektedir. biri ortaya yerde sivri kemerli bir girinti ierisinde,sivrike-merli bir ise gneysivri kemerli biimindedir.Odakuzey-gneyistikametinde dikdrtgen ve tonozrtldr. Bu blmn do- eksenine gelecek sivri kemerli bir Yan du-varlarda dolap , malzeme olup cephelerdedzgnkabayonugrlmektedir. olduka dz toprak damrtldr.7. DERAV Zap Vadisi'nde, zmc Ky'nn BerisindeDerav mevkiindeZapSuyu'nun bir arazideNesturilereait kabul edilenzerindekitabeveyassleme olma- tarihive dnemi belli Olduka kk olan 6.85x 10.00 m, lleresahip, sundauzanan dikdrtgen(izim: 6). Iki odadanmeydana gelen daki blmdaha byk olup gney taraftanbirgirilmektedir. dikdrtgen zeri tonazia rtldr. ta- mazgal pencerelerle (Resim:9).ikinci odaya buradansivri kemerli bir girintiierisinde, yine sivrikemer-li birgirilmektedir. Ortayabiryerdeki bu gneyikinci bir Ortadaki iten ve sivrikemerli bir gi-rinti ile 2.10x4.30m. llerindeeninedikdrtgen kayayaoturan tonozrtyesahiptir.Tonazunku-zeyvegney olupbununalt kesimlerine duvara dolap molozvekabayon zeri dztoprakdamrtldr. yer yer olmaklaberaber, gnmze olarak 56Harita 2:Hakkari il merkezinin topografikh a r i t a s (1125.000.000)7-------:,,,,,,_(;, ;:,'_,8-----;..., ,, :,

- K:'7. r1l\.

,,.. .''':,,.,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,., ..!!!Q.

IIIl!!'tlE

=]

QjS.

.;.:!,---------------'-------------'

, , ,, , ,: , 1 :

'h, r !- i i A::C::r---------irr-------- cr- --- - --- -- ---t-- HA---1--O,- --- -----i i' 'I j' i i i, i' ! i i j , 1 ti:,: :::>---:-:-'.... ---1 --"'\ -----, : i i n(1: i 1 .." r -ii LL -.1

9M. TOP-1998izim3:MeydanMedresesi birinci kat plamM. TOP-1998(j)Ko 1h d !.ii-L..- . . . . . -Lizim4: K r m z Kmbet Zaviyesi plam10 ~/,irii\\\\\,.',...,D,. ........,./' "/,o 1 2k U!3m.iM. TP-1998Kizim 5: HalilKilisesi plam[:::.-.,.....~,,""././/iir\\\\,,........... ~o 1kjte;;J2!JrniM. TOP-1998Kizim6:Derav Kilisesi plam1112Resim3: Zeynel Bey Medre-sesi, genelResim 5: Meydan MedresesFninResim4: Meydan Medresesi, genel13Resim6: MeydanMedresesi avlu ve revaklan14Resim7: K z l Kmbet Zaviye-sl'ninkuzeydenge-nel g r n Resim9: Derav Kilisesi, genelsrrusMEZAR (1998)Kadir Bitlisil merkezindeki vemezar konusunda1997'de 1998 da devam buse-neSaidiyeTrbesi Haziresi, Hoca Hasan Zaviyesi veHaziresi, ii Kltr bahesis, Seyid Bitlis ve Zeydan SaidiyeTrbesi HaziresiTarihe ve mimarizellikleri zerinde geen Saidiye Trbesi'ninkuzeydengneye alalan birarazi zerindeki haziresi dzgnbirplanla-magstermektedir. Bu Saidiye Trbesi Haziresi daha olup, da- vaziyettekitmmezar ve (izim:1). Bu-nagreXViii. veXiX. kalaneski hazireninkuzey veortab-lmlerinde tespit okbulunanve ilk sadece hidesi ile dikkat ekenbir mezar bu 1.45 x0.45 x0.14m.llerindeki yznde, palmetlerinii-ne sls sekiz kitabe yer Ya HahrnanEI-mevtuke'sunkllnasl Hezemerkadu' emiru'l-adil sulale-i ZiyaeddinHan - devran.el-ma'deni'l-hayri ve'l-ihsanMenba'i'l -fadl-i ve'l lmtinan, el-merhOm, el-mebrOr, El-muhtac ilaRahmeti'illahi te'alaVe Muhammed Han Adil HanTevefta fi seneisnavemieteveelf.Trkesi: YaRahman! lmbirkadehtir, tminsanlar ondaniecektir. Bume-zar adil emir, ZiyaeddinHanslalesinden, devrin en cesuru,ve gzelliklerinma-deni, veihsan merhum, mebrur,rahmetinevemuhta Adil Han Muhammed 1102 (1690-1691)ld. bir blmtoprakkalan 72cm. drtpara halinde gnmze (izim:2). sivri olarak dzenlenen san-Yrd.Do. Dr. KadirYznc niversitesi, FenEdebiyat Fakltesi. Sanat Tarihi Blm, ZeveKamp-s 65080VanITRKiYE1998 grevalanGr. Glsen vetemsilcisi, ErzurumMzesi'ndenFatma Gler Gr. B. Nuri KulaguzveGr. Mehmet Kulaz'a,ilgisi nedeniyleBitlisKltr MdrHsn ve maddi destekY. Y.U.Fonu krederim.2 Bitlis Kltrbahesinde,geici olarakkorumaya tarihi eserleriindebirok mezar ve ka 15duka,kenarlardan kabartma olarak palmetlerle ereve iine Altb-lmde dilimli daireselmadalyon, lotus-palmet dizisiyle vesekizgen-le st palmetlesimetrik damlakompozisyonualttaniki yaprakzerine Damlakompozisyonuyaprak,papatya,palmet ve lalelerden Alt iki de damla motifinden ola-rakbirerpapatya motifine yerTrbenin ve kuzey olanvetahrip oksa- mezar Bunlardan birmezar kitabesinden kada- Hanlar ailesinin bir aittir. Trbenin du-rumdabulunan 95x 35x8cm. llerindedir. Uzeridurumda olanssle-mesizmezar sls harflerle Arapa kitabe drt Hze merkadu, el-merhum el-rnuhtac narahmeti Rabbi Ahlat MuhammedBinSeyyidHasan, teveffa fi sene veelf vemiete veisna Trkesi: Bumezarsaid, merhum, rahmetine muh-taSeyyidHasan Ahlat Muhammed'indir. 1112 (1700-1719)ld. . olan birmezar kitabesi ssleme-leriyle ilgintir. 1.30 x 0.40 x 0.13 m. ikikitabenin bir-biri iine geen, sekizgen vedrtgenlerle sslenenbirbordr;altblmdegl veelips dallardanmeydanagelensslemekompo-zisyonugrlmektedir. st vealt iki kitabe st-teki kitabeArapa olupslsharflerle st kitabe:EI-fatiha: Halifezade Abdrrahimnev-civan,itdi rahmet ruhunaolsunrevan, sene1233 (1817-1819).Alt kitabe: Bumezar said, merhum, rahmetineve muhtaPerviz 1214 Cemaziyelevvel (Ekim, 1799) ld. buhazirede Davud Abdlvahhab (H.1119/M.1707-1708). MuhammedHalife OsmanHalife (H.1150/M. 1738), Rabia (H. 1192/M.1778), Muhammed Han Yusuf Bey(H. 1204/M.1789-1790), Muhammed Han MustafaBey(H. 1211/M. 1796-1797)ve lbrahlmHan SleymanBey'e (H. 1256/M. 1840-1841) ait mezarlar tespit HocaHasan Zaviyesincekimimari zellikleri konusunda bilgiye sahipHocaHasanZaviyesi'ndesbuhazireleriilebirlikte velleri mezar zerindeki kitabelergney ynndeki biryamata, Ttn yeralanza-viyenin ilk defa kim vehangi tarihtekesin olarak bilinmemekte-dir. blmndekitabebulunmaktaolupbunlardanbirinintarihi okuna-mamakta, digerleri ise zaviyenin1238'de (1822-1823) Selim ve1248(1832-1833)Cevahir tamirbildirmektedir.haziredekimezar nceye eden bir tarihe rastlanmamak- BunedenleHocaHasanZaviyesi'ninXViii. ikinci ileXiX. yzylll'lsyleyebiliriz.Kalanizlerden zamanlardaeklenen meydana lanzaviye, gneyde trbe ilekuzey ynde dikdrtgen mekan vebunlar kalanhollerden (izim: 3,4).apraz tonozla rtlen 3.70 m. tr-3 O. Bitlis SelukluAnkara, 1971,5. 58-60.4 a.g.e., 5.60.16bedekitabesizbirsandukaile dahakkllerde, ta-mir ettiren, Emin annesi Cevahirait mezar Basit birsanduka ile ve ayak meydana gelenbu 80x30x10 cm. lleri n-deki kitabede lmtarihi 1261(1845) olarakverilmektedir.Zaviyeningney veynlerindeki iki hazirede(Resim: 1,2), arazinintopografik kaynaklanannedenlerledzgnbir planlamagrlmemektedir.Genellikle veayak vesslemesi bulunmayanmezar kitabeyeGneyhazireninortablmnde, veayak bulunan me- yedi kitabesi nesih Hezemerkades-said es-seyyid Ali Baba kuddisesirruhu'l-af HalifesiErzurum'da... Es-seyyid....Sene1219Trkesi: Bu mezar mutlu, merhum, seyyidAli Baba -Allah takdisetsin- halifesi, Erzurum'da... seyyid ...1219(1804-1805). hazirede, yineiki bir mezar 1.17x 0.43x0.12m.llerindeki dz Arapa kitabe:EI FatihaHeze merkadu es-said el-merhumEs-seyyid AbdrrezzakBabaBines-seyyid Ali Baba Sene1257Trkesi: EI-fatiha. Bu mezar, said, merhum, seyyid, Ali BabaEI- Abdrrezzak 1257(1841-1842). yndeki hazireninortablmndebugnbirsandukailededenmeydana gelenmezar, buradaki rneklerdegibi koyurenkli Bitlis olupsslemesizdir. 85 x 38 x 8 cm.llerindeki zerinde yeralan kitabenin, byk tarihveisimverenalt blm toprakda EI - Fatihaizzetle nazardaimalbrahlrn-i Adembulunmazaceb ...Haziredeki mezar tespit burada AbdlazizHo-ca (H. 1252/ M. 1836-1837), SeyyidAli Baba Glperi, lbrahirn (H. 1280/ M. 1863-1864), Efendi ve Harra(tarihleriait mezarlar zelllkle gney haziredeki mezar ki-tabelerinde geen Iakaplardan vedzensiz durumda bulunan mezarst kavukzaviyede grev ve lnce buraya ki- mensubu KltrBahesiBurayakoruma getirilenmezar birokisimvetarihe,formlardaki sandukalar zerinde de sslemelere Sandukalardan zel-liklebiri sslemeleriyle dikkat ekmektedir (izim: 5). 1.46x 0.35x 0.27m. llerindedikdrtgen prizmazerin, ileri dzenlenen izgilerle dol-gulanan eyrek, ortalardadaireler, aralarda glevekar-17 sekizgenlerinsekiz kollu veilerindeglelerdenmeydanagelengeometrikkompozisyonayerzerinde herhangi bir isim veyatarihe 1.38xO.38x0.25m. bir zerinde yoluyla birmotifi Bununda zerinde tarihve isim belirten biryok-tur.Burada yer alan1.24x 0.31x 0.38m. tabanllerinesahipiki kademe lisan- st blmgenprizma uzun ince-uzun bir ssleme Bunlardan olarakbir durumda veyatarihleri vekimeait okunamayacakderecede tahrip mezar mdrlkbahesindekorun- ii merkezindeki getirilenmezar zerindeki kita-belerden advetarih dkm mer Davud

(H.1194/M.1780) Ahmed .. (2)(H. 1230/M. 1814-1815)ve Mermutluzade... Efendi ...(H. 1316/M.1898-1899) ve zeriH.ii00(M.1688-1689)tarihli mezar Seyid ibrahimve Bitlis ynndeki innMahallesi'ndeHalk Merkezi'nin bykbir Ortadan geeneski hapishane yoluvebasamaklar-la dar bir yol ile duvarlana blmden me- Seyid Bitlis olarakbilinmektedir.Kuzey-gneyynnde 110 metreyi bulanSeyid do- alalanegimli bir arazi zerinde ynndeki bir ait lankoyurenkli sanduka tespit (Resim: 3). 11 x 0.40m. tabanllerindeve 60 cm. tepesi genprizma sa iki, uzunkenarlarint adet sivri kemerli kk sslemektedir.zerinde bulunan yoluyla slskitabenin sadece doguyzn-deki blm okunabilmektedir.Hezlhi merkadatues-satdetu el -merhmetuel-muhtacetuilarah-metl'illahite'ala ..Trkesi: Bu mezar, saide, merhume, rahmetinemuhta... kuzeyynndeki yamata, iki vebir blmtoprak sandukadan mezar, kitabeleri ilenem Koyurenkli 12.20x 0.50m. llerindeve 20 cm. yznde, sat-hi bir iinekandil motifi sttetutulantepe-lik ve gvdeden n yznde slskitabeyer (Resim:4).El-mevtuke'sunklinesi Hezekabrues-saldel-merhumEl-kasurul-mr el-kestrul el-muhtacila. rahmetl' lllahi te'alave Hoca...izzeddin teveftafi cmazil-Ahir, seneisnave tts'a mie,Trkesi: lmbirkadehtir tminsanlariecektir. Bumezar said, mer- kYaii'mrl, ok(iyi) olan, rahmetineve muhtaHoca...lz-zeddin'in"illfOO2:'VIll:Cemazivelahir ld.5 yerde bi'r Davud ge-mektedir. Bu kabenlnazbir mezar oluc bi-nernerrektedrr. . .-,18 gvdevetepelik blmleri, izgilerleevrelenenince-uzunni ebirbirinden Yan durumdaki ayak yinekandil motifi, nyzndeki-tabeyer Alt toprakkalan 50x18cm. llerindeki nyznde stile gvde, yinetek halindeki yivlerle Ustteki kita-be alt toprakkalan gvdedeki kitabe EI-kabrubab'unkllnasl dahiiuh (Mezar tminsanlar oraya girecek-tir).Her ki ebedrese (?)te-men ez..Gr rahmet-i can el-hamd(?)Yine kuzeyynnde, yanyanaiki sancuka dikkat ekmektedir.Sslerne ve bulunmayan1.40xO.40 m. llerinde ve 50 cm. san- yanince silmelerin kademelerhalinde dikdrtgen pa-no olup ibkeydairelerle Bunlardan kitabelerindenXViii ve beyaz mermer mezar ynndeyer alan Bitlis YusufiyeMedresesi'nin ve kuzeybasit ikigirilmektedir. En-gebeli arazi kurulan gneyynndeiki bir me-zar, zelliklesslemeleriyledikkat ekmektedir(Resim: 5). 1.32x 0.57x 0.22lle-rindeki tften bakanyzeyinde hilaJmotifleri, sivri iz-gilerin uzun ve yoluyla sekiz Arapakitabeyer Yakub.lntekaleilacevvadl rahmetiAllahute'alaveel-merhumEl-e'azzu'l-ekremYa'kublbn-i EbuBekir teveftaFi Rebi'ul-ahir, seneSitte vesittlnVe semanemie.(Makbul) genYakub.Merhum, ok, 'ke!l'!1ve cesur Ebubekir Ya-kub, cmert olan rahmetine ve866 (OcaI'. Blgeninnemli biri ve nede-niyle ok mimariplastik hemin situ, hemde durumda In situ rnekler gney ek silme vekonsollarda ajur veka-bartma antikmotiflerle birarada sergilenir25(Resim: 1).23 Kaynaklarda 530 Myra (Demre) kentinde bir afet burada ok in- belirtilir; E.Ozansoy, lustinlanos Dnemi Ada/ya 1(1996), 53-59.24 Harrison, a.g.e. 1963,131-136, res.11, lev.XXXVIII-XLlI; a.y., a.g.e.1972, 192-195, res.24; Jacobek, a.g.e. 1994,886-891, res.13.25 Blgeiinde Alakilise'de teknikve motifler grlr; ait benzer rnekler iin bkz. B.Brenk, Spe-etentike undFrhes Berlin1977, res. 92b, 15d.31Devekuyusu'ndaki kilisenin yoncavesadeceapsis Burada da evresindemimari plastik sapta-narak Blgededikkatimizi ekenbir unsur ok kuyu bilezikleridir.BunlardanDemre'ye bir rnek,blgenin olankareprizmabiimli ve genelinde yzleri kabartmaha motifi ile (Resim: 2). Benzer-leri Alakilise, Alacahisar, Karabel ve Grses'te bu tipinblgedebiim-selolarak gnmzdede devametmesi ilgintir.OrtaLikya'dabir blgede Arneai kentinde A veB kiliselerindenB kilisesi nartekssiz, apsisli, kuzey nefi kayadan Buradaki inceleme-lerdekiliseninneflerini in situstylobat A kilisesiise bugn rt sistemi tamamen ve dikenliile iine girmekmmkn Arneai'nin ErnezMahallesi'n-deantik eserlerinsevilerek izlenir. BunlardanEski cephesinde 3 para halinde,ok veteknikteki templonpayeleri, sahibinden izin veAntalya Arkeoloji Mzesi'ne teslim(Resim: 3). Ajur acanthus yap- ile topuzlutipteki payelerin benzerini blgeiindeDemreAzizNiko-laos Kilisesi'nde 6. tarihli paye ve levhalarda grmekteyiz28. kydeki evIer-den birinde bir friz, 6.motif ve slup zelliklerini Di- bir rnekise kompozisyonuile 9.-10. BizansDnemi-ne ait bir templon nemli limankentlerinden Aperlai'deki incelememizde ve kiliselerde ve durumda liturjik bir templona aitdelikli levhalar, blgeninyerel biimveslubunu (Resim: 4). BenzerleriniDemre AzizNikolaosKilisesi'nde, ve Akdeniz is-tanbul bu tip levhalar6. tarihlenir32. Likya'daki antik kentlerden biri de BuradaBizansDnemineait 3nefli bazilikada, naosun tam merkezinde in situ, ancak merdivenleri du-rumda bulunan ambon, Anadolu'dagnmze nik bir rnektir33(Resim: 5). 8idyma'daki kilise, naos, apsisvenarteks kuzeyindeki Balbura ve Bubon ile zt bu iin sona erdirdik35.Likya'da gelenekselolarak kire malzemeve grlmektedir. Geantik dnemdeblgeninde yerel malzemesi nedeniyle ucuz ve mesi kolaybirmalzemedir. 6. edilenma- de gz nne yerel malzemenin tercihedilmesi Malzemenin yredeki eserlerdemotif, kompozis-yon, slup ve sslemetekniklerinde grlenbtnlk yerel retimin sonucunu26 Harrison, a.g.e. 1963, 137, res. 10; a.y., a.g.e. 1972, 192-195; Jacobek, a.g.e. 1994,891.27 Harrison a.g.e.1963, 138, res.17,lev. XLVb.28 Y.tken, "Demre Aziz Nikolaos Kilisesi (S.Alpaslan, bulun-tular)", 85-102,biL. 93, res.6.29 Alakilise'de motifi ieren in situ lento, blgesel sergiler.30 Benzer rnekleriin bkz. XanthosBazilika, Sodini,a.g.e.1980; Oemre AzizNikolaosKilisesi, S.Alpaslan, An- Demreilesi'ndeki H.Nikolaos Kilisesi'nde Dini Ayinleilgili PlastikEserler, Ankara1996 (Hacettepeniver-sitesi, doktora tezi), 336-337.31 Aperlai antik kentinde halen srdrlen kent burada srdrlen lar iin bkz.R.L.Hohlfelder-R.L.Vann, "Uncovering the Maritime Secrets of Aperlae, A Coastal Settlementof AncientLycia", NearEastemArchaeology61:1 (1998),26-37.32 Delikli levhalar iin bkz. U.Peschlow, Architectural sculpture, (ed.I.Striker-D.Kuban, Kalenderhane inMainz1998,101-111,bi1.107.33 Bean kentin topografik kilisenin sadece yerini a.g.e.1978, 73-78, res.8.34 Sidyma'daki kilise ile ilgili bilgi yoktur. Kent genel bilgi iin bkz.Bean,a.g.e.1978,78-81.35 Balbura ve Bubon kentleri genel bilgi iin bkz. Bean, a.g.e. 1978, 164-170.32ortayakoyar ki zaten kaynaklardada blgedeki atlyelerdensz edilmektedir; bunlar-danbiri Arneai'dedir'". Likya zg slubunun siz izlerini rneklerde 36 The Lifeof St. Nicholas of Sion, Massachusetls 1984, 69.33General MapofLYCIAfAntienlsiln ------- PoorlOlds__ 500metreconlou/JHarita1: Likya (Bean1978)34 PL!\TE1Harita 2:Likya hari- (Morganstern1993)oieewi5r . . . . 10,Harita3: Orta Likyah a r i t a s (Morganstern1993)35Harita4: B a t Likyah a r i t a s (Morganstern1993)36Resim1: Karabel Kilisesi, gneyek situsilmeResim2: kuyu 37Resim3: ErneztemplonpayeleriResim4: Kilise, delikli /evha/arResim5: Pmara,bazilika, ambon38BiNBiRKiLisE VE AYATEKLA'DA (MERYEMLiK)1998 Metin AHUNBAY*Turgut SANERBinbirkilise'de 1998 ren yerinin mevkiinde devam tir. Bu mevsimindede sit yeralankonutblgesinde (izim: 1). 1996 ve 1997 tespitineKo-nut Mahallesi sert bir yamazerinde Yama- alt az fakatiyi plan tespiti ev-ler yer (izim: 2). mimari elemanlara ve du-var yanikonut bu blmnndebir dnemde bir dokuya sahip orta ise evler veyaevlerden birkonut 1998 bir bu konut kalan son meskenlerin tespitinehasre- Kuzeydeki dahayksekise duvarlar ile teraslar vearala- tek tek evlerle (izim: 2; Resim: 1).1997 gzlemlenen ve kuzey-gney uzananbirsokakvebuna cepheverenbir konut 1/200lekli plana 1998 bu sokakve evlerin dokuiinde gene yamaca dik bir sokakbulun-ima eden kavranabilmekte,fakatkesinelde edilememek-tedir (izim: 2). bualandaki bir blm, dahamoderndnemlerde zgnmekan dzenini Bu sebeplerden1/200 plandayer alan yeni tespitler ok net plan dzeni sunamamak- (izim: 3). ren yeriningney ucunda, evresinden tepezerin-den yama taraftaki kamu hakimalandankopuk izlenimi edinilmektedir (izim: 1). Ko-nut kuzey -gney bir Olmlerini 1998 konut grubu ucuna KonutMahallesi'nin buburnu ters da ok gzkmektedir. Nitekimbu duvar ve rastlanmakta bu izlenimi glendirmektedir. P3 poligon evresindeki ve Mu-sa evinin vebahesininiindeki duvar izleri bu (Resim: 2). sz edilenst teraslarve tektekmeskenler, stseviyelerindedaha seyrekbir ifadeetmektedir (izim: 2). Orenyerininiin-de, enkuzeyderastlanabilen bylebir grubutemsil etmektedir(Resim:1). Orenyerinin yer alanve tek duraniki. ev bu anlamdabir konumu 19981/1000 Ilgili Prof.Dr, Metin AHUNBAY, iT. Fakltesi 80191 istanbulITRKiYE39 bu konuttan sz lm U taraftanykseltilerin merkez b-yk kilise, byk iki kompleksi gibi bir kamu ala- (izim: 1). U'yu yaratan i yama- kompleksierinin venihayet mnferitevlerle (izim: 1 ve 1997 Bu blgede gzlem tek-yeni tespiti arka- ve 300 m. bir byk (Resim: 3; bukomplekse1/1000yerDrtgen bir avlu do- Binbirkilise'derastlanan nefli kiliselerdenbirinin Dzgn avlu tambir drtgendirve gneyhcrele-rinsezilebilmektedir. Kompleksinrlvesi Bir yamaevlerinin 200 m. kuzeyinde,arazide ba- duran bir kk ve evresindeki mekan grubudur. glkle ve olarakelde(izim:1, 4). renyeri evresinde incelemelerde, ana iyice uzakta iki Bunlardan birincisi yerel "Da-vud'unIni" Toprak seviyesi zerinde belirgin bir bu- Fakat biimde ve kmenin dik mimari paralar, yer yer duvar burada ren yerinden bir kuvvetle etmektedir. grubuise,ka- daha bir arazi zerinde olan temsiletmektedir. Bi-rincisininmevkii, olarak ren yerinin ikincisi ve modernUkuyu Ky'nn gneyindekiAYATEKLA(MERYEMLiK)1998 Meryemlik nceliklerenyerininenkuzeykesimi ze-rinde Herzfeld- Guyer'intespitlerindebualandabykbir bazilikadansz edilmekteve iyi durumda bir belirtilmektedir.Bugn ise ancakbirkaduvar bu yerinin imkan vermektedir (izim: 5, 6; Resim:4). Bunlar nartheks veya avlu kuzey vegney az ok bellidir. Apsis ve stun hi gzkmemektedir. B-yk atrium bir fragmanyerindedir, yerde yatan iki stunkuzey Arkeolojiksit gnmzde olansitelere uzanan yeni bir yol, "Kuzey Bazilika" ren yerininesas rarak Kilise apsisininhemen kayazemin gzeveya Kuzey atriumununhemen duvar yer Bunlar zamanda antik yolu Silifke'yekaya geidinin (izim: 6; Resim: 5). Kaya geidinindadabenzerduvar iki grubu kutsal yreye denetimi gibi. Bu duvar l- fakatherhangi bir mekansal dzenlemeelde Ayatekla'dabundansonraki kontrol, tekrarve detaylmlerin-de "KuzeyNekropol" evresindeki Ayatekla teme-nos temenosun gibi (izim: 7;Resim: 6). zemin bu lmler 1l98 BinbirkiliseveMeryemlik iT Serta Oztrk, KarerMurat ve zveriligerekle- BurdurMzesi'ndenArkeologMustafaSamur'unalan tecrbesi ve bilgi birikimi ok nemli bir yol gsterici 40..-iwci)-i~a::-w0)-1z>CJ-wmOooorsOOlOI41,:.:i1998141-000+1...,+1- __ o 10 20 ..om

izim 2: Binbirkilise, kesimi, konut grubu1/20042i2!Jr-.-....., bu malzemeye daha nce 2. yeralansurveburta da iii No.lumekana kuzey sur byklde tahripol-vekaplama malzemesi dnemlendirmede sorunlar olsada,kuzey cephedeki sur olduka ve sonular vermektedir.Alt dzeyde olaraksur1/3'nekadarykselengenpa-yandaile, stnde devamedeniki kademeli kuzey altta yer alan1. kademesi2 Ara Altun, Bu hibirve vermedenNizameddinibrahlmDnemi olan1203'ler ona- ile dneme veolarak nitelendlrir (Altun, 1978:236, 281).3 Benzer malzemeyedaha nce 2. yer alan ilk bur ve buradangneyedevam eden surda (Bilgi iin bkz.1998a:169;1998b:103).68GeBizansDnemine (X-XL. aitiken, hemenstnde yer alan birblmGeArtuklu(XIII. veonunstndeyer alan teknikleduvarlarDulkadirli Dnemine aittir. Ugenblmnyer alanaraduvarGe Artuklu ve daire payanda Erken ArtukluDnemine (XII. aitken; genblmn bitimindeutayer alan"BykBur" ise, ErkenArtukluDnemine aittir (Resim: 1).Bu dnemmalzemesiyeryergenucundada Byk Bur'tan ynelensur Ge ArtukluDnemineait olupbu yer alan ve ancakkalest platformda farkedilebilen ar-ka1. ise, BizansDnemineaittir.Btnbuverilergstermektedir ki; kuzeysur yer yer Bizansmalze-mesi korunurken,gerek bunne ve gerekse stne yeniduvarveeklemeleryeni formlar TiLEK KALESiHarput'un bugnk kent merkezinin Kuzova blgede, karayolunun18. km.sindePoyraznahiye merkezindenBe-giden yolun2. km.sinde,hemen 50m.10m. bir hykstnekurulubulunan kale; kaynaklarda PoyrazKa-lesi4ve BuryazKalesi> olarak da, arazi olarak Sn-ky'de kaleninhyk"Tilek Tepesi"olarak TilekKalesi olarak Bukaleyi Sayf 938 sefer ancakyeri bugne kadarsaptanamayan At-Tali Kalesi ile dirmekteyiz. Bu nedeniyle yine kaynaklarda yeralanPoyrazHyk da"Tilek Tepe Hyk" ya da "At-Tali Hyk" olarak dzeltilmesi gerekir. Ancak,1/25.000'likharitalardabelirtilen Tepe" isezleme-KaleninkuruluhykterastlananRoma ve seramikleri ileVeli Sevin, HasanBaharveIlk TunveErkenDemir seramik-lerl", iskarum kale nceye gtrmektedir. malzemesi ve tek-ile GeRoma Dnemine kalenin, garnizon olarak Bi-zansve TrkDneminde de gerekir.Kklekli bir hykstne, topografik uygunolarak lanveDadimKalesi'ndegibi dairesel bir formgsterenkaleninkulevesurdu-tamamentahrip olup, temel dzeyindeve hyketeklerinde1-1.5m. ykseklikte izlenebilmektedir(Resim: 5). Mevcut izler kale kesme- dolgu ile gstermekte olup durangneydo-bir surgrlen, bir bir dz rqnn (Resim: 6) tmsur en belirli bir kadar dairesel kaleile ilgili olarak rlveve restitsyonplan- (izim: 3), kalenin12 kule/payanda ile desteklenen sur ve iki kule/payanda ile desteklenen bir(Resim: 5) ya- Kale sur tahripkale iindeki ola- belirlenebilmesiniengellemekte olupbilimsel ka- ile durum oAoiM KALESiHarput ve kentmerkezinin13 km. gneyinde, Uluova olarakveverimli bulunanbugnk

Ky'nn merkezin-4 1989a:533, 1989b:76; nal 1989:565 Unal 1989:566 Honigman 1970:707 1989a:533; 1989:76; Bahar1989:504; Sevin 1989:4558Ky, Xiii. ilk tahrirlerinde de isimle olupolarakgsterilmektedir (UnaI1989:83)69de, 70-80m. 20-25m. birhykstnekurulubulu-nankale(Resim: 7); kaynaklarda Tademt, Dadlrnan veDadirnantz ola-rakda,S.Mitchel ve Honigman'da da gibi13 Dadimolarak eleKaleninzerindekuruluhykteErkenDemir, ilk veseramik 938Sayf sefer kaleler-denbiri 01mas115, kaleninilk X. ncesinegtrmektedir. Bi-zansDnemindekale, ve dnemlerinde de aske-ri garnizonolarak Ortaboy bir eteklerine kurulu olankale gneyindeki bir b-lmhari blmleri yok Mevcut kule ve iki kulealak se-viyeli duvarlardaki izler(Resim: 7), kaleninkesme molozdolgu ol-duka yksek sur ile evrili gstermektedir Temel dzeyinde kalanana malzemesi (Resim: 8)ile harizleri, GeRoma/ErkenBizansDnemi-ni verirken; in situ olmayankule ve yerleri, ka-lenin kulevekuleler sur ileevrili gstermektedir. rlveverestitsyon (izim: 4) sonucundaortaya vezerindekurulu topografik uyankale, dairesel bir formgsterirken, kulelerinsilindirik formdagrlr. tepe kale-ninkuzeyinde yeralanve dikdrtgenbir izlenimini verentemellerin zle-mezken, kalenin yeride HULVENK KiLiSESi karayolunun 6. km.sinde bulunanHulvenk (bugnklaKy'nn"? 1 km. kurulu kaynaklardaSupkevork St. George Manastmtsolarakda, daha okHulvenk ya da Hulvenk Kilisesi (Resim: 9) olarak bi-linir. Gerek ait tescil gerekse T.A.Sinclair'in toplulu-ait resimlerindekiliseniniki ve ait birimlerin grlmekteyken; gnmzde sadecekilise olup, yer yergrlentemellerinrlveleri ve iin temizlikve sondaj gerekmektedir. dikdrtgen venefli mevcut durumda blmvekuzeydeki pastophoriumhcresinde yer alan girilebilmekte olup, gney duvarda eksende ve ekseni n hemen ile apsismerkezinde yer alan pencere nefe stun eksende iki paye yer (Resim: 10). iftmer-kezli apsisin nndeyer alanblm, yksek bir kubbeile ya ile yer alan drt blmtekne tonaz, ile tr. Ortada tutulanananefinikiyer alanneflerdeki blmlerise, tonozlarla rtldr (izim: 5).Prothesis ve diakonikonun hemen beden yeralanmerdiven-lerle blmler ile,yeralanvesonradan henz 9 1985:48, 1989a:533; 1989b:7710 Honigman 1970:7011 1989:10712 1989a:53313 Mitchell 1980:250; Honigman 1970:6814 Honigman 1970:6815 Bahar 1989:50516 Ancak, bu konuda kale belirtmekteyse de. ne bir kaynakne de ya- rlve ve restitsyon(Bkz. 1989a:533; 1989b:77, 159). ..17 Ky XVi. Holvenk gsterilerek ky olarak(Una11989:80)18 5.10.1983 tarihli Tescil (KTVK Genel Md. 19 Sinclair 1989: 10570Naosu destekleyen paye ana duvarlarda yeralan ve ka-deme ile ykseklik blmnikinci bir dnemde rrken, apsisinikiyer alankitabelerdeki 967ve1061tarihleri, kiliseninilkya- tarihini X. kadar gtrrken, gerekanlamda tarihlendirme, zerinde sonrabelli Bunedenleola-rak gelecek da devam edilecektir. ite yer alan ve henz okunamayan kitabeler ile,yine e- yerlerine ssleme ve ha iinde kuzey duvarda ek-senin bir panoiindeyer alanve olduka tahrip olanfresko St. George aitki21yredeetkin olan St. George klt, bu kemerlerdeki kimi zaman kimi zamansiyah-beyazboyama ile renkli Benzerbir renk anaduvarlardaki kemerlerde HARPUT ULU CAMii daha nceki Ulu Camii'de1998 minare istifleri, mimari plastikve avlu vergi kitabesinin1/1'lik belge-leme ilebirlikte, avlukuzeypayelerinde bol rastla- malzeme ve izilen 1997 I Kaleiinde malzeme ve ile 01mas122, son HarputUluCamiitarihi sorununa yeni bir Prof. Dr. AynurDurukan nerilen ve bu erevede Dnemine tarihlendirilen, Dnemindeise veeklemelerile bugnk sahipbelirtilenUlu Cami'yebu neri23, a- ile destekki,I Kaleiin XIII. 1. Ulu Cami avlu dzenlemesi/eklemesi ni XIII. ilk eyre-gtrmektedir. Bu durumda avlukuzey paye kemeri stndebulunanvergi kitabe-si, budzenleme/ekleme yere olarak ol- Bu neri ile birlikteHarput Ulu Camii minaresine zmne kat- Buminarenin1. dnem bir minareoldu- 2. dnemekleme/dzenleme avlu iine ta- nerilmektedir.SONU1998 veUluovablgeleri, Harputkent merkezinekuzeyharitmeksenlerdengelengeit ve ve yeri olup; Dadimve Tilek kaleleri buKemah, Malatya, Bin-gl gJbihatlardan gelebilecek Harput'tan nce son kaleler-dir.Ozelliklebiralandahykstnekurulubulunanve nagre buiki kale, blgesindekuruluHarput vePalukentkaleleri kalanen nemli iki garnizonkaledir.yeni deva- belgelenecek olan kaleler ilebirlikte, blgesininsavunma ve yolsistemleri nemli verilere 20 ile ilgili tarihlendirmelerinde en erken olarak Vi. glrse de (1989:105), mevcut izlerden yo-la en erken blmlerin Xv. ail ancak 1300/1 bir restorasyon ek-lemesi ilekilisesi dzenlemesinin1882 kilisenin blmnnise XVii. syler (1989:106). Ancak,bu ait belirtmez.21 Freskoyu tahrip olmadangren Sinclair, bu resmin St. George'a ait ve ejderha ile mcadele sahnesini tas-vir belirtmektedir(1989:106).22 ve malzemeler iin bkz.1998.23 Durukan1999:316, 317.71KAYNAKAALTUN Ara,Anadolu'da Artuklu DevriTrkMimarisinin istanbul, 1978. Muhammet ve Tunceli llleri Yzey 1987", Vi.So-nulanAnkara, 1989a,s.529-554. Muhammet ve Bngl illerindeTrkiskanizleri Ankara, 1989BAHARHasan, Bingl ve Tunceli illerinde Prehistorik 1987", II.Sonulan Ankara, 1989,s.501-527.DANIK "OrtaHarput Yzey 1996 XV SonulanTop- I, Ankara, 1998a,s.157-181.DANIK "1995-1997 Gre Harput Kalesi", VII. Milli Seluklu Kltr ve Me-deniyeti Semineri (ii. veTrkDnemi Sempozyumu Bildinlen), Konya,1998b, s.89-136.DANIKHarputYzey 1997 XVi.SonulanTop- Ankara, 1999,s.161-181.DURUKANAynur, "Harput UluCamii'nin Dn veBugnyleHarput i, 1999,s.305-337.HONIGMANErnst, Bizans Devletinin (ev: F. Ankara, 1970.MITCHELLStephan.KebanRescueExcavationsEastem Anatolia, Oxford, 1980.SEviN Veli, Yzey 1987"Vi.SonulanAnkara, 1989, s.451-500.SINCLAIRThomasAlain, EastemTurkey: AnArchitectural and Archaelogical Survey III, London, 1989.SUNGUROGLUishak, Harput Yollarmdai. istanbul, 1958.NAL Mehmet Ali,XVi. Harput (1518-1566) Ankara, 1989.7273,.., Harput iKale!II No'lu MekanRlveE (1958)izim 2: Harput I Kale//i No.lu (Artuklu rlveizim3: TilekKa/esi rlveve restitsyon74oto Tadtm KOyuDlodim izim4: Dadim Kalesi rlveve restitsyon plami r / ;'- ," i i . , i i i i J i i i f\ \. r-, . \.-i \. ,--1 "- .....-i-:. .J':-: i i / \ i i ' / iI',I' / i i , __;ILI \1 ,----/ i -- i '-__ ./ i i, i i i i i i i i i ii i 'L_( i i -I - i i - ..C-i i i. 1 i i i i i i i i i / .. _-J... i _ i i -L---l.. i i,\ i / ".... ......, J i /..... -...... ,i i " //1 / "\ i I" ',I / '" 1/ ,- - -.-....-.- -=:.. - _.' 1,,- - - -. - - - -++1 -..... ----o' -- ,. - -- -"1'"\" - -: - - ---'--,O: - - - - - - - - - 71,- - - 1. - - 7M- - - -,/ i i /} / i ,--4--l- - i t- -i i 1-1 ' l- -l ,'.. i " \. ' ..... 1 i '....o 1 2 3 4 5nn Me>r1cR SahiN