Upload
others
View
22
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
ĆWICZENIEXII
ZALICZENIE "NICIENIE"
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA
STAWONOGÓW INWAZJE
KLESZCZY ŚWIERZBOWCÓW
NUŻEŃCÓW Typ Arthropoda Gromada Arachnoidea
Rząd Acarina
Rodzina Ixodidae -Ixodes ricinus -Dermacentor
reticulatus - Rhipicephalus sanguineus
Rodzina : Demodicidae - Demodex canis Demodex folliculorum Rodzina : Gamasidae - Dermanyssus gallinae
Rodzina Sarcoptidae Sarcoptes scabiei Notoedres
cati
Rodzina : Psoroptidae -Psoroptes equi -Psoroptes
ovis -Psoroptes cuniculi -Chorioptes bovis- Otodectes cynotis
Rodzina : Knemidocoptidae -Knemidocoptes
mutans -Knemidocoptes gallinae
Typ: Stawonogi – Arthropoda STAWONOGI
Gromada Arachnida PAJĘCZAKI
Podgromada Acari ROZTOCZA
Kleszcze, Obrzeżki , Ptaszyńce, Swierzbowce
Gromada Insecta OWADY
Typ: Stawonogi – Arthropoda
najliczniejszy typ świata
zwierzęcego • Szacowana liczba gatunków dane wg. Międzynarodowej
Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów IUCN na rok 2007
Ssaki 5,416 Pajęczaki 60,000
Ptaki 9,956 Owady 950,000
Gady 8,240 Mięczaki 81,000
Płazy 6,199 Skorupiaki 40,000
Ryby 30,000 Koralowce 2,175
Typ: Stawonogi – Arthropoda
Główne cechy budowy
• heteronomiczna segmentacja ciała (zespolenie
segmentów w tagmy)
• występowanie parzystych, członowanych odnóży
(przednie pary przekształcone w narządy gębowe)
Typ: Stawonogi – Arthropoda
• szkielet zewnętrzny, chitynowy pancerz, służy
jako miejsce zaczepu mięśni, utworzony z płytek
ruchomo połączonych ze sobą – sklerytów
• zróżnicowanie mięśni w zespoły (wyłącznie
mięśnie poprzecznie prążkowane)
• Hemocel, otwarty układ krążenia
Typ: Stawonogi – Arthropoda
• Zazwyczaj rozdzielnopłciowe
i jajorodne
• Występowanie larw w
rozwoju osobniczym (linienie
w czasie wzrostu)
• Rozwój z przeobrażeniem
zupełnym lub niezupełnym
Gromada pajęczaki
(Arachnida)
• Ciało zasadniczo podzielone na
głowotułów i odwłok • u pewnych grup segmentacja
ulega zatarciu
• Brak czułków i skrzydeł
• Dorosłe postacie 4 pary odnóży krocznych
• Larwy 3 pary odnóży
• Rozwój z przeobrażeniem niezupełnym
• Występowanie szczękoczułek (chelicerae) i nogogłaszczek (pedipalpi)
Gromada pajęczaki
(Arachnida) • Oddychają tchawkami lub
płucotchawkami,a niektóre nie
posiadają w ogóle układu
oddechowego.
• Są drapieżnikami, a liczne
groźnymi pasożytami
człowieka i zwierząt
Podgromada Acari - roztocze
• Należą tu drobne pajęczaki często poniżej 1mm
• Ciało na ogół bez segmentacji
• Liczne ektopasożyty, żywiciele pośredni oraz
wektory chorób zakaźnych
Podgromada Acari - roztocze
Charakterystyczny aparat gębowy –
gnathosoma (rostrum)
Podgromada Acari - roztocze
rozwój- wyznaczony kolejnymi
linkami • Jajo
• Larwa
• Nimfa( jedna lub kilka postaci)
• Imago
postać dorosła z 4 parami odnóży, larwy są
sześcionogie
Typ Arthropoda Gromada Arachnidaa
Podgromada Acari – roztocze
Rząd Ixodida --kleszcze
Rodzina Ixodidae ( kleszcze właściwe- twarde)
• Ixodes ricinus (kleszcz pospolity)
• Dermacentor reticulatus (kleszcz łąkowy)
• Rhipicephalus sanguineus (kleszcz psi)
• Ixodes hexagonus (kleszcz jeżowy)
• Dermacentor marginatus (kleszcz lasostepowy)
• Hyaloma marginatum (kleszcz wędrowny)
Rodzina Argasidae (kleszcze miękie- obrzeżki )
• Argas reflexus ( obrzeżek gołębi )
• Argas polonicus (obrzeżek polski )
• Argas persicus (obrzeżek perski)
Rodzina Ixodidae - • Stosunkowo duże roztocza Wielkość zależy od stanu nassania
• Ciało spłaszczone grzbietowo-brzusznie
• Pokryte chitynową tarczką samiec – cała powierzchnia grzbietowa
samica – mała tarczka , tylko przednią część
• Narząd gębowy w postaci potężnego ryjka –gnathosoma
• Pasożyty okresowe
• Hematofagi
Dymorfizm płciowy
samiec samica
gatunek samce samice
Ixodes ricinus do 2,6 mm do 3,5 mm
Dermacentor
reticulatus do 6 mm
do 2,5 mm,
najedzona do
16 mm
Rhipicephalus
sanguineus do 3,4 mm do 11 mm
Rodzina Ixodidae
• Zasiedlają prawie wszystkie strefy klimatyczne
• W tropikach aktywne cały rok, w palearktyce
tylko w lecie , Polska – marzec- październik
• Kleszcze tropikalne z reguły jedno lub
dwużywicielowe (jeden, lub dwa razy piją krew)
• Kleszcze strefy umiarkowanej –trójżywicielowe
Rodzina Ixodidae -
• Receptory zmysłowe
• Słuchu
• Węchu
• Narząd Hellera –
termoreceptor
• Receptory CO2
• Receptory drgań
Rodzina Ixodidae –rozwój
• Poszczególne linki
uwarunkowane są
wcześniejszym pobraniem
krwi
• W trakcie pełnego cyklu
stadia rozwojowe
trzykrotnie atakują
żywicieli
Rodzina Ixodidae – kleszczowate
Zasadnicza rola w krążeniu zarazków w ich
naturalnych ogniskach:
Arbowirusów
Riketsji
Bakterii
Krętków
pierwotniaków
Cykl rozwojowy Ixodes ricinus
Samica składa jaja po 4 – 27 dniach
od kopulacji
po 30 dniach wylęgają się 6 nożne
larwy
Ssą krew i w ciągu 4-8 tyg.
przekształcają się w 8 nożne nimfy
Ssą krew przez 4-5 dni i przechodzą
na 8-12 tyg. w stan
spoczynku,następnie przechodzą
linkę i powstają dorosłe kleszcze
Ssą krew i wchodzą w aktywność
płciową
Rodzina Ixodidae
• Czas kontaktu z żywicielem
• larwa , nimfa –2-5 dni
• imago - 5-10 dni
• Dwie fazy kontaktu z żywicielen
I faza – długa – 70-90 % czasu całego kontaktu
Powolne picie krwi , 10 x zwiększa masę ciała
pod koniec fazy –defekacja
II faza- krótka –10-30 % czasu- szybkie ssanie krwi ,
70-120 x zwiększa masę ciała , pod koniec zwraca osocze
Występowanie kleszczy
• Pasożyty kosmopolityczne w Polsce
pospolite
• Preferują tereny porośnięte
roślinnością: tereny leśne i około
leśne, parki itp. są podatne na
wysychanie i mało ruchliwe
• W ostatnich latach zauważalne staje
się powiększenie areału
występowania kleszczy i coraz
częstsza lokalizacja w miastach.
Czas i miejsce pasożytowania
• Pasożyty okresowe
• Powierzchnia skóry
często miejsca słabo
owłosione
Kleszcze patogeneza
• oddziaływanie mechaniczne
• pobierają krew,
• wprowadzają wraz ze śliną substancje
działające drażniąco i alergizująco.
• Przenoszą liczne choroby zakaźne i
inwazyjne
Rodzina Argasidae obrzeżki
Argas reflexus • Miękkie, skórzaste powłoki,
otoczone brzeżną listewką
• 4-8 mm dł
• Żywiciele głównie ptaki, oraz
ssaki z człowiekiem
• Pasożyty okresowe
Rodzina Argasidae obrzeżki
• Rozwój • Jaja składane poza żywicielem w
szczelinach pomieszczeń dla ptaków, w 4-6 skupiskach po 10-80 jaj
• Cykl podobny do cyklu kleszczy właściwych , z różnicą –występuje 2-4 stadiów nimf.
• Pełen cykl rozwojowy z 4-6 stadiami, trwa średnio 2-3 lata, maksymalnie 11 lat
Rodzina Argasidae obrzeżki
• Czas ssania krwi – larwy –1 tydzień
• Nimfy i dorosłe 20- 30 min
• Odporność na głód
Larwy-1 rok
Nimfy i dorosłe 3-5 lat
Rodzina Argasidae obrzeżki
• Rozpoznanie - Trudne - obrzeżki są aktywne nocą
• Atakują również ssaki, z człowiekiem włącznie
• Przeżywają kilka lat w pomieszczeniach opuszczonych przez gołębie
Podgromada Acari - roztocze
Rząd : Gamasidae
Rodzina Dermanyssidae
Rodzaj : Dermanyssus – ptaszyńce
Dermanyssus gallinae
- ptaszyniec ( kleszczyk ptasi )
Dermanyssus gallinae • Szare roztocza, wielkości około 0,5–0,6 mm
• hematofagi -stadia pasożytnicze - nimfy i dojrzałe roztocza.
• 4 pary długich odnóży z pazurkami i przylgami
• po nassaniu się krwi długości około 1 mm - barwy czerwonej.
• atakuje wiele gatunków ptaków
dzikich i udomowionych,
wiele gatunków ssaków,
a także ludzi.
• pasożyt okresowy-atakuje
nocą, w ciągu dnia poza
żywicielami
•Jaja składane poza żywicielem, 260-400 um
•Wyklute larwy nie odżywiają się .
•2 stadia nimf –Proto i Tritonimfa
• pełny cykl w sprzyjających warunkach
tylko 7 dni.
Dermanyssus gallinae
rozwój
• nasilony niepokój ptaków szczególnie wieczorem i w nocy.
• mechaniczne drażnienie skóry, jej nakłuwanie
• toksyczne działanie śliny, stany zapalne skóry i świąd.
• ptaki porzucają lęgi.
• anemia i wychudzenie.
• obniżona nieśność, jaja
często zdeformowane.
• duszność
• niekiedy masowe padnięcia młodych ptaków.
• ptaszyńce mogą być przenosicielami różnych patogenów :
bakterii, riketsji i wirusów.
Dermanyssus gallinae- objawy
Zwalczanie inwazji -trudne. •okresowe tylko występowanie pasożytów na ptakach
•krótki cykl rozwojowy możliwość szybkiej odbudowy populacji
•brak bezpiecznych i skutecznych środków roztoczobójczych, które
mogłyby być zastosowane w obecności ptaków w fermie
•ukrywanie się pasożytów w miejscach trudno dostępnych
dla insektycydów
Varroza
Varroa jakobsoni V. destructor
• Roztocz - pasożyt pszczoły miodnej
• Samica 1,1-1,3 mm dł. 1,3-1,6 mm dł.
• Kształt owalny
• Imago, samice, pasożytują na
pszczołach pijąc hemolimfę nimfy
pasożytują na czerwiu
Varroza -Rozwój
• Jaja składane do komórek plastra przed zasklepieniem 2-5 jaj ,
rozwój na czerwiu
• Rozwój z przeobrażeniem niezupełnym
• Brak formy larwa
1 nimfa wykluwa się z jaja Protonimfa
2 nimfa Deutonimfa –imago
Zapłodnienie na zasklepionym czerwiu
• Pasożytują tylko nimfy i samice
samce nie odżywiają się
• Pełen rozwój 8 dni
Samice żyją w lecie 2-3miesiące
w zimie 5-8 miesięcy
poza organizmem pszczoły 5 dni
Rząd : Acarina – Roztocze
Rodzina : Demodicidae
Rodzaj : Demodex - nużeniec
Demodex canis
Demodex cati
Demodex bovis
Demodex ovis
Demodex equi
Demodex cuniculi
Demodex caprae
Demodex folliculorum
Demodex canis
•Długości od 0,25 do 0,30 mm.
•Zasiedla mieszki włosowe, gruczoły
łojowe
•Pasożyt warunkowo chorobotwórczy
•Zarażenie bezpośredni kontakt
•Zarażenia w okresie oseskowym
•Objawy pojawiają się się podczas
zmiany uzębienia, szczepień, spadków
odporności
.
•Rozwój z przeobrażeniem
niezupełnym w mieszkach
wlosowych
•zapłodnienie na powierzchni
skóry
•Jaja złożone w miaszkach
•1-2 pokolenia larw
•2 pokolenia nimf
•Całkowity rozwój trwa 3 tygodnie
Rozwój
,
Rozprzestrzenienie
• Nużeńce osiedlają się początkowo w miejscach słabo owłosionych lub nieowłosionych,
• na powiekach,
• górnej wardze, nosie,
• czoło i uszy, szyja,
• boki tułowia i łopatki.
• z czasem proces uogólniony
Objawy kliniczne
1. Wypadanie włosa
2. Zapalenie mieszków włosowych
3. Rumień
4. Zgrubienie skóry
5. Brak świądu !!!!!!
Postacie choroby
• 1.Postać bezwysiękowa ( łuszcząca ) –
demodicosis squamosa
• a/ miejscowa (młode psy,)
• b/ uogólniona ( rozsiana )
• 2. Postać ropna ( krostowa ) -
pyodemodicosis
U kotów stwierdza się :
Demodex cati, Demodex gatoi
•D. cati jest morfologicznie zbliżony do
D. canis,- mieszki włosowe,
• D.gatoi ma znacznie krótszy odwłok,- w
warstwie rogowej naskórka
Demodex folliculorum – nużeniec ludzki
Małe rozmiary
0,1-0,4 mm, kosmopolityczny, stały
pasożyt skórny człowieka.
Umiejscawia się w torebkach włosów
i gruczołów łojowych, okolica nosa i ust.
Spotykany w tzw. „zaskórnikach”
i wykwitach trądziku
•powszechnośc pasożyta u ludzi
•dopiero jego większa liczebność
decyduje o patogenności.
• Jako granicę normy przyjęto 5
osobników Demodex na 1 cm2 skóry
pacjenta.
Rząd Acarina ŚWIERZBOWCE DRĄŻĄCE
Rodzina Sarcoptidae
Rodzaj : Sarcoptes – świerzbowce drążące
Sarcoptes scabiei var. hominis
- ,, - var. equi
- ,, - var. ovis
- ,, - var. caprae
- ,, - var. suis
- ,, - var. canis
- ,, - var. cuniculi
Rodzaj : Notoedres
Notoedres cati
Rodzina : Knemidocoptidae
Rodzaj : Knemidocoptes
Knemidocoptes mutans
Knemidocoptes gallinae
ŚWIERZBOWCE NASKÓRNE
Rodzina : Psoroptidae
Rodzaj : Psoroptes –
Psoroptes equi
Psoroptes ovis
Psoroptes cuniculi
Rodzina : Psoroptidae
Rodzaj : Chorioptes
Chorioptes bovis – świerzbowiec pęcinowy
Rodzaj : Otodectes
Otodectes cynotis – świerzbowiec uszny
Sarcoptes scabei
• Samiec 200 - 300 um
• Nogi z wyjątkiem trzeciej pary z przylgami na długich nieczłonowanych trzoneczkach
• Samica 300-500 um
• Przylgi tylko na dwóch pierwszych parach odnóży
Sarcoptes scabei
samica samiec
Sarcoptes scabei
• Pasożyty stałe
• Drążą korytarze w
naskórku do 1 cm dł.
• Zarażenie - głównie
kontakt bezpośredni
również przez zarażone
stanowiska i przedmioty
• Niedobory, młody wiek,
osłabienie układu
odpornościowego
predysponują do inwazji
Sarcoptes scabei -ROZWÓJ • Zapłodnienie na powierzchni naskórka, samce giną
• Zapłodnione samice drążą korytarze i czasie 2 miesięcy składają jaja
duże(1/2 dł.) samicy owalne jaja, 1-3 dziennie.
• Szybkość drążenia korytarzy do 5mm /dzień
• Jajo –larwa( 3 pary odnóży ) – 2 stadia nimf ( proto i tritionimfa)-
imago
• Wyklute larwy drążą swoje korytarze prostopadle do korytarzy
rodzicielskich
• Pełny rozwój 2 tygodnie samce-3 tygodnie samice
poza żywicielem mogą przeżyć do 3 tygodni
Rozwój Sarcoptes scabei
Sarcoptes scabei
• Na porażonej skórze pojawiają się drobne guzki
i pęcherzyki
• Silny świąt
• Skóra pokrywa się strupami traci elastyczność
• Stan zapalny i przerost naskórka -zgrubienie
• Wtórne infekcje – tworzenie się ropni
• Przebieg może być bezobjawowy
Notoedres cati
• Samiec 145-150 um
• Samica 215-230 um
• Układ stosunkowo dużych przylg
identyczny jak u Sarcoptes
• Grzbietowo położony odbyt
Notoedres cati
• Rozwój podobny do
Sarcoptes trwa ok. 3
tygodnie
• Umiejscowienie:
zewnętrzne
powierzchnie uszu
rozprzestrzenia się na
całą głowę, kark,
kończyny , resztę ciała
Knemidocoptes mutans
• Kształt prawie okrągły
• Samica 400-500 um odnóża bez przylg
• Samiec 200-250 um wszystkie odnóża z przylgami
• Lokalizacja u ptaków grzebiących pod łuskami nieopierzonych
części nóg-poniżej stawu skokowego
• Rozwój jak inne świerzbowce
Knemidokoptoza
• Choroba mało zaraźliwa
• Część ptaków choruje
• Łuszczenie skóry
• Umiarkowany świąd
• Podminowane łuski
• Żółtobiałe strupy „wapienna noga”
• Długotrwały przebieg –wyniszczenie ptaków
Rodzina Psoroptidae –
świerzbowce naskórne • Większe od świerzbowców drążących do
800 um
• Samice przylgi na 1,2i 4 parze nóg
• Samce przylgi 1,2, i 3 para 4 para
skrócona bez przylg
• Narządy gębowe długie podobnie jak i
kończyny, Trzoneczki przylg mogą być
członowane
• U samców występują przyssawki analne
Rodzina Psoroptidae –
świerzbowce naskórne
gatunek samiec samica żywiciel
Psoroptes equi
ok. 500 um 600-700 um koń
Psoroptes ovis 500-600 um 670-740 um Owca, bydło,
koń
Psoroptes
cuniculi
520-620 um 670-780 um Królik, koza,
owca, koń
Rodzina Psoroptidae –
świerzbowce naskórne
• Pasożytują głównie na powierzchni ciała ssaków
• Najczęściej w miejscach bogato owłosionych
• Odżywiają się limfą lub złuszczonym naskórkiem
• Rozwój 3 tygodnie
• Poza żywicielem przeżywają 2-3 tygodnie
Rodzina Psoroptidae –
świerzbowce naskórne
gatunek samiec samica żywiciel
Chorioptes
bovis
280 – 330
µm
360 – 390
µm
bydło, koń,
owca, koza,
królik
Otodectes
cynotis
350 – 380
µm
460 – 530
µm
pies, kot,
lis, fretka i
inne
mięsożerne
Rodzaj : Chorioptes Świerzbowiec pęcinowy
Szczękoczułki przystosowane do żucia
Szypułki, na których są osadzone
przylgi, krótkie, nieczłonowane.
Karmią się złuszczonym nabłonkiem.
Umiejscowienie – skóra dolnych części
kończyn ssaków
Lokalizacja świerzbowców
naskórnych
• końskie – okolice grzywy i nasady
ogona, następnie na boki ciała
• owcze – zwykle wokół barków,
grzbiet, okolica krzyżowa, boki ciała,
pierś
• psie i kocie – zewnętrzny przewód
słuchowy, rzadziej inne części ciała
Otodectes cynotis
świerzbowiec uszny
• Umiejscowienie – zewnętrzny przewód
słuchowy, rzadziej inne części ciała
Cheyletiella yasguri C. blakei
Pasożyt stały
Długość 400-600 um
Językowatego kształtu ryjek
Dorze rozwinięte chwytne
nogogłaszczki
Pasożyty wielu gatunków zwierząt –
króliki (70 %)psy ,koty (25 %),… i człowieka
Cheyletioza
• Umiejscowienie skóra
• Jaja składane na włosach
• Zarażenie kontakt
bezpośredni lub ze
środowiska przeżywają
poza żywicielem 10-14
do 80 dni
Rozwój
• Na żywicielu
• Jajo - larwa – 2 postacie nimf - imago
• Pełny rozwój 3 tygodnie
Cheyletioza
• Objawy –świąd, wypryski, niepokój
• Rozpoznanie –
- metoda przylepca
- wyczesywanie
Neotrombicula autumnalis
Neotrombicula desaleri
swędzik jesienny
• Roztocza wolnożyjące
• Forma pasożytnicza –larwy • Owalne , czerwonopomarańczowe,
owłosione, 225 um dł.
• 3 pary odnóży
• Larwy ssą krew ,wprowadzając do rany
drażniącą ślinę
• Pasożyt okresowy 3-4 dni , w tym
czasie zwiększa objętość 3 krotnie
Neotrombikuloza
• Inwazja występuje u wielu
różnych żywicieli w tym
człowieka.
• Zarażenie ze środowiska, przez
kontakt
• Objawy - silny świąd, guzki i
krosty na skórze, przeczosy na
skutek ocierania
• Rozpoznanie badanie zeskrobiny
ĆWICZENIE XIII
INWAZJE WSZOŁÓW, WSZY, PCHEŁ,
WPLESZCZY Gromada :
Insecta Rząd : Mallophaga Rodzina :
Trichodectidae Trichodectes canis - Felicola
subrostratus -Bovicola bovis, B. ovis, B.capre -
Werneckiella equi
Rodzina : Haematopinidae Haematopinus suis Haematopinus eurysternus Haematopinus asini Rodzina : Linognathidae Linognathus setosus Linognathus vituli
Rodzina : Pediculidae Pediculus humanus -
Pediculus humanus capitis -Pediculus humanus
humanus Phthirus pubis
Rodzina : Pulicide -Ctenocephalides canis Ctenocephalides felis- Xenopsylla cheopis
Rodzina : Leptopsyllidae - Leptopsylla segnis
Rodzina : Ceratophyllidae Ceratophyllus gallinae Rodzina : Hippoboscidae Melophagus ovinus
Typ : Arthropoda – Stawonogi
Gromada : Insecta – Owady
Rząd : Mallophaga – wszoły
Rząd : Anoplura – wszy
Rząd : Aphaniptera – pchły
Rząd : Diptera – dwuskrzydłe
Rodzaj Melophagus wpleszcze
Rozwój • Z wyjątkiem niektórych owadów
bezskrzydłych pozostałe przechodzą przeobrażenie zupełne
• Przeobrażenie zupełne
(holometabolia ) –
• Larwa różni się od postaci dojrzałej.
• Nie ma zewnętrznych zawiązków skrzydeł, ma często inną liczbę odnóży.
Jajo - gąsiennica ( larvae ) - poczwarka (pupa ) - owad dojrzały ( imago )
Rozwój
• Wszoły , wszy i
wpleszcze przechodzą
przeobrażenie niezupełne (
hemimetabolia ) –
• z jaja wykluwa się larwa
podobna w ogólnych
zarysach do postaci
dojrzałej.
• Różni się początkowym
stadium rozwoju skrzydeł,
niedorozwojem wtórnych
cech płciowych,
Wszoły
• Rodzina : Trichodectidae /pasożyty ssaków /
• Rodzaj : Trichodectes
• Trichodectes canis 1,7 -1,9 mm
• Rodzaj : Felicola
• Felicola subrostratus 1,0 -1,5 mm
• Rodzaj : Bovicola
• Bovicola bovis, B. ovis, B.capre 1,2 -1,5 mm
• Rodzaj : Werneckiella
• Werneckiella equi 1,6 -1,9 mm
Wszoły pasożyty ptaków
Rodzina : Menoponidae
Rodzaj : Menopon
Menopon gallinae 1,7 -1,8 mm
Rodzina : Philopteridae
Rodzaj : Lipeurus
Lipeurus caponis 1,2 -1,5 mm
Rodzaj : Goniocotes
Goniocotes gallinae 0,9 -1,3 mm
Wszoły
• Narządy gębowe typu gryzącego.
• Odżywiają się : piórami / piórojady/ włosami /sierściojady/ ,naskórkiem , wydzieliną skóry ,niektóre krwią
• Głowa szersza od tułowia
• Czułki trójczłonowe
• Odwłok płaski, owalny.
• Długości 1 – 11 mm, najczęściej zabarwione, koloru od jasnożółtego do ciemnobrązowego.
Wszoły
• Miejscem ich osiedlenia jest górna część
pióra, włosa lub skóra.
• Typ rozwoju – przeobrażenie niezupełne,
larwa trzykrotnie linieje.
• Rozwój od jaja do postaci dojrzałej trwa
od 3 do 4 tygodni
• Jaja przyklejone na włosach lub piórach
bliżej skóry, dł.jaj 0,5-2,5 mm z
wieczkiem
Wszoły
• Liczba składanych jaj waha się
od 10 do 30 dziennie
• Larwy wykluwają się po 5-8
dniach , są początkowo
bezbarwne
• Wszoły żyją od kilku tygodni do
kilku miesięcy
• Wszoły odznaczają się dużą
specyficznością, śmierć żywiciela
powoduje również śmierć
wszołów
Wszoły
• Wszołowica dotyczy głównie
zwierząt utrzymywanych w złych
warunkach,
• Inwazja nasila się w okresie
zimowym i wczesną wiosną
• latem ich populacja zmniejsza się z
powodu wzrostu temperatury
skóry, większość ich larw ginie w
temperaturze 37,8 0C.
Wszoły • Objawy kliniczne i zmiany
anatomopatologiczne są podobne do
wszawicy.
• Czynnikiem patogennym jest ruch
pasożytów, powodujący niepokój
zwierząt, ocieranie się o napotykane
przedmioty, ogryzanie i drapanie
swędzących części ciała.
Wywołuje zapalenie skóry,
nastroszenie i zmatowienie sierści,
wyłysienia, łuszczenie naskórka , rany
i strupy.
• Zawszołowienie wpływa
ujemnie na wagę
• obniża kondycję zwierząt
hodowlanych, powoduje
obniżenie wydajności
mlecznej
• pasożyty mogą też
przenosić choroby zakaźne
Zwalczanie
• Insektycydy
• w postaci zmywań
,oprysków ,Pour-on
• Nie sprawdzają się
makrocykliczne laktony
podawane iniekcyjnie
• Powtórzenie po 1-2
tygodniach
Wszy
Rodzina : Haematopinidae
Rodzaj : Haematopinus
Haematopinus suis – wesz świńska 4.2-5 mm
Haematopinus eurysternus – wesz bydlęca 2.2-3.2 mm
Haematopinus asini – wesz końska 2.6-3.6 mm
Rodzina : Linognathidae
Rodzaj : Linognathus
Linognathus setosus – wesz psia 1.5-1.7 mm
Linognathus vituli/bydło/, ovillus/owce/, 1.6-1.9mm
Wszy
Rodzina : Pediculidae
Rodzaj : Pediculus
Pediculus humanus – wesz ludzka 3-4 mm
Pediculus humanus capitis – wesz głowowa
Pediculus humanus humanus – wesz odzieżowa
Rodzaj : Phthirus
Phthirus pubis – wesz łonowa 1.3-2.5 mm
wszy
• Bezskrzydłe
• Spłaszczone grzbietowo-brzusznie
• Wydłużona głowa, zawsze węższa od tułowia
• Przeważnie 5-członowe czułki
• Narząd gębowy typu kłująco-ssącego
• Odżywiają się wyłącznie krwią
• Moce nogi zakończone pazurem
• Odwłok samicy posiada na końcu wcięcie samca jest zaokrąglony
Wszy
• Owady jajorodne
• Przeobrażenie niezupełne /hemimetabola/
• 3 stadia larwalne podobne do imago
• Cały cykl rozwojowy trwa optymalnie ok. 3 tyg.
wszy
• Duża specyficzność w wyborze żywiciela
• Nie występują u ptaków i kotów
• Ogromna rola w przenoszeniu patogenów
Pediculus humanus
capitis – wesz
głowowa
Phthirus pubis –
wesz łonowa
Pediculus
humanus
humanus – wesz
odzieżowa
Wszy patogeneza
• Nakłuwanie skóry
• Drażniące działanie śliny
Wszy obraz kliniczny
Objawy lub ich brak są zależne od intensywności inwazji
• Silny świąd
• Intensywne ocieranie i drapanie się zwierząt
• Mechaniczne urazy skóry:
zadrapania
zranienia
wyłysienia
rogowacenie
złuszczenie naskórka
Pchły Rodzina : Pulicide Rodzaj : Ctenocephalides
Ctenocephalides canis – pchła psia 2-3.5 mm
Ctenocephalides felis – pchła kocia 1-3 mm
Rodzaj : Xenopsylla
Xenopsylla cheopis – pchła szczurza 1.4-3 mm
Rodzina : Leptopsyllidae Rodzaj : Leptopsylla
Leptopsylla segnis – pchła mysia 1.5-2.5 mm
Rodzina : Ceratophyllidae Rodzaj : Ceratophyllus
Ceratophyllus gallinae 2-2.5 mm
Pchły
• Rodzina : Pulicide
Rodzaj : Pulex
Pulex irritans - pchła ludzka 2-3.3mm
• Rodzina : Tungidae
Rodzaj : Tunga
Tunga penetrans – pchła piaskowa 1mm
pchły
• Drobne, bezskrzydłe, bocznie
spłaszczone owady
• Przeważnie brunatne
• Narząd gębowy kłująco-ssący
• Głowa połączona z tułowiem
prawie nieruchomo
• 3 pary kończyn zakończonych
dwoma pazurkami
• Ostatnia para kończyn najlepiej
rozwinięta służy do skakania
Pchła – cykl rozwojowy
holometaboliczny
1. Jajo
2. Larwa
3. Poczwarka
4. Postać dorosła
pchły
• Bardzo ruchliwe
• luźno związane z
żywicielem
• Wykazują wybitną
polizoiczność
• Duża odporność na
głód
Problemy zdrowotne powodowane
przez pchły
• Wywołują Alergiczne Pchle Zapalenie Skóry (APZS).
• Przenoszą tasiemce psie (dipilidium) u psów, kotów i ludzi, a zwłaszcza małych dzieci.
• Doprowadzają u młodych zwierząt do znacznej utraty krwi i anemii.
• Roznoszą zarazki chorobotwórcze (dżumy, tularemii, wąglika, riketsje gorączki śródziemnomorskiej i endemicznego duru mysiego) i wirusa białaczki kociej (FeLV).
Wpleszcze
• Rodzina : Hippoboscidae /narzępikowate/
Rodzaj : Melophagus
Melophagus ovinus - wpleszcz owczy 3-5 mm
Melophagus ovinus
• Żywiciel - owca
• A także zwierzęta
mające kontakt z
owcami : bydło,
kozy
• Znajdowane
również na
ludziach
strzygących owce
Melophagus ovinus – wpleszcz owczy
• Bezskrzydły
• Rdzawożółty
• Silnie owłosiony
• Guzkowate czułki
• Długa kłujka
• Stopy z pazurkami
Melophagus ovinus- cykl
• Samica żyje 4-5
miesięcy
• W tym czasie rodzi
10-15 larw
• Przyklejane są one do
wełny
• Prawie natychmiast
przekształcają się w
poczwarki
Melophagus ovinus-
patogeneza objawy
• Hematofagi
• Niepokój zwierząt
• Skołtunienie, utrata
jakości i wypadanie
wełny
Cimex lectularius – pluskwa
domowa • Wymiary 4-5 x3 mm
• Barwa od jasno brązowej
do brunatnej
• Długa kłujka zagięta ku
tyłowi
• Szczątkowe skrzydełka w
postaci łusek
• Gruczoły wytwarzającą
charakterystyczną
nieprzyjemną woń
Cimex lectularius – pluskwa
domowa • Duża
wytrzymałość
na głód (do
roku)
• Mała rola jako
wektor chorób
zakaźnych
Cimex lectularius – pluskwa domowa
rozwój • Samica składa
kilkaset jaj w
szczelinach i
szparach ścian
• Wykluwają się po
10 dniach
• Larwy linieją
pięciokrotnie do
postaci dojrzałej
• W optymalnych
warunkach cykl
trwa 6-11 tygodni
Jaja
Larwa
Dorosłe
Cimex lectularius – pluskwa domowa
objawy
ĆWICZENIE XIV
INWAZJE MUCHÓWEK
Podrząd Brachycera - muchowate
Rodzina Oestridae -gzy Gasterophilus
intestinalis G.pecorum G.nasalis G.
haemorroidalis -Oestrus ovis -
Hypoderma bovis - H. lineatum
Podrząd Nematocera - komarowate
Rodzina Simullidae -Simulium
erythrocephalum , S. reptan, S. ornatum , S.
equinus
Typ : Arthropoda – Stawonogi
Gromada : Insecta – Owady
Rząd : Diptera - Dwuskrzydłe
Podrząd Brachycera - muchowate
Podrząd Nematocera - komarowate
Diptera
• Jedna para skrzydeł
• 6 odnóży krocznych
• Narządy gębowe typu kłująco-
ssącego, liżącego lub zupełnie
uwstecznione
• Rozwój z przeobrażeniem
zupełnym
• Larwy najczęściej robakowate
Brachycera - muchowate
• Rodzina Oestridae gzy
• Rodzaj Gasterophilus • G .intestinalis giez jelitowy
• G.pecorum giez kolcogłowy
• G.nasalis giez dwunastnicy
• G. haemorroidalis giez odbytnicy
• Rodzaj Oestrus • O. ovis giez owczy
• Rodzaj Hypoderma • H. bovis giez bydlęcy duży
• H lineatum giez bydlęcy mały
Oestridae - gzy
morfologia imago
• No ogół duże, krępe, silnie
owłosione muchówki
(przypominają trzmiele,
pszczoły)
• Duża półkolista głowa, z
wyraźnymi oczami
• Uwstecznione narządy gębowe
Gzy
• Formą pasożytniczą są larwy
• Pasożytują w jamie nosowej i zatokach,
w przewodzie pokarmowym , lub pod skórą
• Imago (mucha 8-17 mm) nie jest pasożytem , nie
odżywia się
Gzawica koni rodzaj Gasterophilus
• Żywiciel – koń osioł muł wyjątkowo pies i
człowiek (2 stadia larwalne)
• Występowanie – kosmoplityczne
• Przypadkowo stwierdzana
• Przebieg – często bezobjawowy
• Intensywna inwazja- utrata apetytu, osłabienie,
morzyska
• Czasami widoczne zmiany skórne po larwach I
Rozwój • Okres aktywności much – obloty od końca czerwca do sierpnia
• Żywotność muchy do 1 tygodnia
• Muchy reagują na zapach konia
• Liczba składanych jaj G. intestinalis G. pecorum 1000-2500 jaj inne gatunki 150-500 jaj
• Wielkość jaj 1-1,5 mm
• Inkubacja larwy w jaju kilka dni do 4 tygodni
• Larwy przeżywają w jaju do 3 miesięcy,
przy G. pecorum do 9 miesięcy
GATUNEK MIEJSCE SKŁADANIA JAJ
Pierwsza linka w
błonie śluzowej
Umiejscowienie larwy drugiego stadium
G. intestinalis kooczyny,
przedpiersie
język żołądek
G.haemorrhoidalis wargi jama gębowa żołądek
G. nasalis pod żuchwą podniebienie dziąsła
dwunastnica
G. pecorum źdzbła traw nasada języka dwunastnica
G. inermis policzki jama gębowa prostnica
G. nigricornis
nasada nosa policzki dwunastnica
Rozwój
• G. intestinalis - warunkiem wyklucia się larw z jaja, jest
jego uszkodzenie przez ślinę lub zęby konia. Larwy
zlizane językiem wnikają do jego błony śluzowej
Jaja nieuszkodzone nie wykłuwają się
• G. pecorum jaja zjadane z trawą, larwy wykłuwają się w
jamie ustnej i wnikają do śluzówki
• Pozostałe gatunki larwy wykłuwają się na włosach
okolicy jamy ustnej i wędrują w skórze okolicy jamy
ustnej do śluzówki
Rozwój
• Okres bytowania larw L1 w śluzowce jamy ustnej około
4 tygodni
• Larwy L1 - 1.1 mm
• Po 4 tygodniach linienie do L2 i wędrówka do żołądka
• Larwy L 2 do 16 mm
• Linienie do L3 - do 20 mm
• Czas bytowania larw w przewodzie pokarmowym 8-10
miesięcy
GATUNEK
G. intestinalis
G.haemorrhoidalis
G. nasalis
G. pecorum
G. inermis
G. nigricornis
Okres lotów
dorosłych osobników
Okres
poczwarki
Lipiec, sierpień 3-7 tyg.
Lipiec, sierpień 16-28 dni
czerwiec, sierpień 24 dni
lipiec 12-24 dni
Koniec czerwca
początek sierpnia
3-4 tyg.
czerwiec 30-34 dni
Patogeneza/ objawy
• Okres oblotów – panika w stadzie – samouszkodzenia
• L1 stan zapalny skóry okolicy jamy ustnej ( G.inernis
nasalis nigricornis )
• L1 zapalenie błony śluzowej jamy ustnej – niechęć
przyjmowania pokarmów
• L2 L3 faza żołądkowa zapalenie ściany żołądka i jelit –
zbliznowacenia
Objawy kliniczne i
anatomopatologiczne
Patogeneza -Larwy gzów
Gasterophilus - rozpoznawanie
• Zwykle przypadkowe
• Podczas płukania żołądka
• Podczas badania per
rectum
• Czasem larwy gza w kale
• Podczas badania
poubojowego lub sekcji
Leczenie
MAKROCYKLICZNE LAKTONY
Ivermektyna 0,2 mg/kg mc. p.o.
Moxydektyna 0,4 mg/kg.mc p.o.
ZWIĄZKI FOSFOROORGANICZNE p.o.
Skuteczne przeciwko L2 i L3
Leczenie - jesień, październik –listopad
Gzawica bydła – Rodzaj Hypoderma
H. bovis - giez bydlęcy duży 12 - 15 mm
H. lineatum - giez bydlęcy mały 11 - 13 mm
Gzawica bydła – Rodzaj Hypoderma
• Mucha gza żyje 2-8 dni
• Odnajduje bydło z odległości 5 km.
• Aktywne w temperaturze powyżej 18 O C
• Cechują się dużą płodnością (600 –800 jaj/ samica)
• Jaja 1 mm dł.
• Przyklejone do włosów
–Pojedynczo H. bovis
- tylne partie ciała
- Rzędowo H. lineatum
- przednie partie ciała
Rozwój Hypoderma bovis
• Inkubacja larw 3-7 dni
• L1 - 0,7 mm, przez mikrourazy wnikaja do skóry i wędrują wzdłuż nerwów do przestrzeni nadoponowej kanału kręgowego odcinka lędźwiowo-krzyżowego , wędrówka min 4 miesiące.
• Larwy obecne w kanale od października do kwietnia, z wahaniami w zależności od klimatu
Rozwój Hypoderma bovis
• L1 wiosną z kanału wędrują pod skórę grzbietu wzdłuż
ciągłości tkanek.
• Linienie dopiero pod skórą grzbietu.
• L3 do 3 cm dł.
• Larwy pod skórą marzec do czerwca
•
• L3 wypadają do gruntu, okres poczwarki 7-10 tygodni
min 2 tygodnie
Rozwój Hypoderma lineatum
• L1 - 0.8 mm
- wędrują do podśluzówki przełyku ,
- mogą by zlizane ,połknięte i wnikają do
przełyku, 1,5 - 17 mm dł
- Wędrówka pod skórę grzbietu przez ciągłość
tkanek od stycznia
- Pod skórą linienia do L2 i L 3 (do 3 cm dł.)
Patogeneza
• Oddziaływanie much – panika w stadzie –
samouszkodzenia
• Larwy w rdzeniu – niedowłady
• Larwy w przełyku – trudności w połykaniu
• Guzy na grzbiecie do wielkości orzecha
włoskiego
• Obumarłe larwy w skórze – stany zapalne
giez owczy- Oestrus ovis • Oestrus ovis – 10-12 mm
• Larwy do 30 mm
• Wystepowanie – kosmopolityczne
notowany w Polsce
giez owczy- Oestrus ovis
• Żywiciel – owca, koza
(Sporadycznie koń i człowiek )
• Umiejscowienie – jamy nosowe,
zatoka czołowa
• Patogeneza – stany zapalne bł.
Śluzowych miejsc bytowania
• Rozpoznanie - najczęściej
przypadkowe lub pośmiertne
giez owczy- Oestrus ovis Samica gza składa 30-40 larw do
otworów nosowych lub ich okolic
1 mm larwy migrują do miejsca
bytowania
Po 9-10 m. opuszczają żywiciela
Samica żyje kilka dni i składa w tym
czasie 600 larw
Loty odbywają się przez całe lato
giez owczy- Oestrus ovis
objawy • Wypływ z nosa
śluzowy, śluzowo-
ropny, niekiedy z
domieszką krwi
• Utrudnienia
oddychania i kaszel
• Objawy
neurologiczne
Bąkowate
rodzina Tabanidae Rodzaje
Tabanus - bąki (do 25 mm)
Chrysops – ślepaki (do 11 mm)
Haematopota – jusznice (do 12 mm)
Tabanidae
• Bąkowate to duże, krępej
budowy ciała owady osiągające
do 3 cm długości,
• charakterystyczna szeroka wypukła,
trójkątna głowa.
• Pasożytami są wyłącznie samice.
• Tnąco-ssący aparat gębowy
umożliwia im odżywianie się krwią
zwierząt i człowieka.
Tabanidae
• Rozwój z przeobrażeniem
zupełnym związany jest z
środowiskiem wilgotnym.
• Samice po nassaniu się krwi
składają jaja na roślinach
nadwodnych, lub w wilgotnej glebie.
• Rozwój ten jest bardzo długi i trwa
w zależności od klimatu od 1 roku
do 3 lat.
• Żyją krótko, zaledwie 3-4 tygodnie
Tabanidae
• Atakują zwierzęta głównie na
pastwiskach i to wielokrotnie,
jednorazowo pobierają niewielką
objętość krwi
• toksyczność śliny i bolesność
ukłuć. Atakowane zwierzęta niepokoją
się
• są transmiterem wielu chorób
bakteryjnych, wirusowych i
pierwotniaczych.
INWAZJE MUCH
• muchy domowe i pomieszczeń
gospodarczych uzależnione są w swym rozwoju
osobniczym od obecności substancji organicznej (obornik,
gnojówka, kompost) i występują w obrębie i wokół zabudowań
gospodarskich.- mucha domowa Musca domestica- aparat liżący ,
bolimuszka Stomoxys calcitrans –aparat kłujący
• muchy pastwiskowe. Składają jaja wyłącznie w
świeżo wydalonym kale. Muchy te przebywają cały czas na
zwierzętach, głównie na pastwiskach Haematobia irritans – mucha
rogów- aparat kłujący, Musca autumnalis - mucha oczna- aparat
liżący
Rozwój • Rozwój much przebiega z
przeobrażeniem zupełnym
• Z jaj składanych wykluwają się larwy,
które odżywiają się materią organiczną,
szybko rosną i kilkakrotnie linieją
• . Larwa przekształca się następnie w
nieruchomą poczwarkę nazywaną
bobówką .
• W ciągu kilku dni z poczwarki wyfruwa
dojrzały owad.
• Zwykle trwa on od 1 tygodnia, a w mniej
sprzyjających warunkach wydłuża się do
4 tygodni
• Muchy żyją zaledwie kilka
tygodni.
• W ciągu roku rozwija się
od 6 do 9 generacji.
• Formą zimującą są larwy
much, a w sprzyjających
warunkach w
pomieszczeniach,
również samice.
Patogeneza • Oddziaływanie form dojrzałych – niepokój
Transmisja patogenów bakteryjnych, wirusowych
• Oddziaływanie form larwalnych Larwy
składane są w ranach lub na błonach śluzowych
naturalnych otworów cała ludzi i zwierząt.- muszyce
Mucha plujka Calliphora vomitoria, Rodzina
Sarcophagidae, muchy ścierwice, mucha zielona -
Lucilla sericata
• Powodują tak zwane obligatoryjne muszyce.myiasis W
ich przebiegu dochodzi do licznych wybroczyn i martwicy
rozpływnej.
Nematocera - komarowate
• Rodzina Simullidae ( meszki)
• Rodzaj Simulium S. erythrocephalum
S. reptans
S. ornatum
S. equinus
Simullidae ( meszki)
• Ciało zwarte 2-6 mm dł.
• Barwy brunatnej
• Aparat gębowy gryząco -ssący
• Tułów wysklepiony, szerokie
skrzydła , krótkie odnóża,
• Opisano 1790 gatunków
• Tylko samice są krwiopijne
• Toksyczne działanie wydzieliny
gruczołów ślinowych
• Wektory chorób zakaźnych
Simullidae ( meszki)
biologia
• Meszki występują
ogniskowo na terenach
zasobnych w zbiorniki
w czystą wodę
Masowo pojawiają się
w ciepłych miesiącach
(kwiecień-maj) po
łagodnej zimie, mogą
pojawiać się kolejne
generacje w jednym
sezonie
Simullidae ( meszki)
objawy • Niepokój zwierząt
• Świąd, zmiany skórne
słabo owłosionych partii
ciała
• Objawy ogólne:
przyspieszony oddech i
tętno, obniżona
temperatura
• 100 000 meszek na
sztukę bydła uśmierca
krowę
Postępowanie
• Unikanie meszek – szczelne zamykanie
obór- nie wypasanie w okresie rojów
• Preparaty repelentne - pyretroidy -
aromatyczne olejki roślinne
• Leczenie sztuk zaatakowanych –
miejscowe
• Leki przeciwwstrząsowe
Kuczmany
• Muchówki z rodziny Ceratopogonidae,
najbardziej patogenny jest rodzaj
Culicoides . Wyglądają one jak maleńkie
komary (od 0,8 do 2,4 milimetra długości).
Wyróżniają się charakterystycznym
uwypuklonym tułowiem i
cętkowanymi skrzydłami..
Kuczmany
• Samice żywią się krwią zwierząt i
człowieka,
• Ślina kuczmanów wprowadzana
do rany w trakcie ukłucia ma
właściwości drażniące i
uczulające.
Kuczmany • rozwijają się w środowisku wodno-lądowym
z dużą zawartością materii organicznej.
Mogą to być torfowiska, bagna, dziuple
drzew, podmokła gleba lub zwierzęce
odchody a nawet gnijące grzyby
• Czas rozwoju ( 4 stadia larwalne i
poczwarka ) jest relatywnie długi - kilka
miesięcy.
• pojawiają się zwykle masowo
dopiero w lecie.
Kuczmany
• Atakują ludzi i zwierzęta,
nawet zakryte części ciała.
• Największą aktywność wykazują nocą,
wieczorem, o świcie oraz w pochmurne
dni przy dużej wilgotności i niskim
ciśnieniu.
• W przeciwieństwie do meszek atakują
stada w pobliżu siedlisk rozwojowych
Kuczmany
• Szczególną wrażliwość
u koni.
objawy uczulenia na "jad" egzema letnia, tzw.
"lipcówka".
• możliwość transmisji patogenów u przeżuwaczy
wirus Choroby niebieskiego języka (Bluetongue
Wirus - BTV).
• przenoszone przez kuczmany inwazyjne formy
nicieni z rodzaju Onchocerca.