UNIVERZITET U TUZLI

FILOZOFSKI FAKULTET

POLITIČKA SITUACIJA U ALBANIJI OD KRAJA

I SVJETSKOG RATA DO 1928. GODINE

SEMINARSKI RAD

Predmet: Historija Zemalja Jugoistočne Evrope savremenog doba I

Mentor: Doc. dr. sc. Denis Becirović

Student: Alen Avdić

Indeks : br. VII-373/06

Odsjek: Historija

Tuzla, oktobar 2013. godine

SAŽETAK

Glavna tematika i zanimanje ovog seminarskog rada jesu poitičke prilike u Albaniji poslije prvog

svjetskog rata, zatim borba za predsjednika, kao I odnosi Albanije I Italije do 1928. godine.

UVOD

Ovaj seminarski rad bavi se periodom od 1918. do 1928. godine u Albaniji, u kojem joj se potvrĎuje

nezavisnost i granice iz 1913. godine, a kasnije je proglašena Republikom zaslugom Ahmeda Zogua

kao vazne ličnosti tog vremena.

U seminarskom radu se tvrdi da je pojavljivanje nove ličnosti Ahmeda bega Zogulija kao 16-godišnjaka

u prvom svjetskom ratu, a kasnije i stupanjem na političku scenu bilo od velikog značaja za Albaniju u

periodu izmeĎu dva svjetska rata. TakoĎer se govori i o velikom prisustvu I miješanju Italije kada je

riječ o uspostavi Albanije.

Da bi smo pokazali opravdanost navedenih zaključaka učinit ćemo sljedeće: najprije u prvom dijelu

ćemo govoriti o situaciji u prvim godinama posle Prvog svjetskog rata kada je dolazilo do ustanaka

domaćeg stanovništva, potom u drugom dijelu govorimo o periodu od 1921. do 1924. godine kada je

voĎena politička borba izmeĎu Ahmeda Zogua i Fan Nolija, iz koje je 1924 godine Ahmed Zogu izašao

kao pobijednik. i konačno o uspostavi republike Albanije i postavljanju Zogua za predsjednika sa

širokim ovlašćenjima. Na kraju ovog mog rada govorit cemo i o dva Tiranska pakta izmeĎu Albanije I

Italije.

1. Političke prilke u Albaniji do Ambasadorske konferencije 1921. godine

Krajem Prvog svjetskog rata u Albaniji su se nalazile Italijanske, Francuske, Grčke i Srpske jedinice,

protiv kojih se Albanci diţu na oruţje.1 Italija je podrţavala Kongres koji se odrţao u Draču 19.

decembra 1919. godine, na kojem je stvorena privremena vlada.

U meĎuvremenu je na Mirovnoj konferenciji u Francuskoj 1918. godine dogovorena okvirna podjela

Albanije izmedju Grčke i Italije s tim da se u Italiji potvrdi protektorat nad Albanijom.2 Britanci i

Francuzi su bili spremni da prihvate podjelu ako i Kraljevstvo SHS dobije dio, ali američki predsjednik

Vudrov Vilson nije htio to da podrţi. Posljedica je bila rasplamsavanje albanskog nacionalističkog

pokreta.3

Grupa prvaka suprostavljen Italijanaskom tutorstvu odrţala je januara 1920. godine protivkongres u

Lušnji, na kojem je uspostavljeno četveročlano Namjesničko vijeće, sastavljeno od po jednog

predstavnika sve četiri vjerske zajednice (bektašijski i sunitski muslimani, pravoslavni i katolički

hrišćani) te je stvorena jos jedna Vlada. Jak čovjek ove druge vlade bio je Ahmed Zoguli, koji se vratio

u Albaniju, bio je na poloţaju ministra unutrašnjih poslova u toj Vladi. Vlada je hitno premještena u

Tiranu u blizini Zoguove plemenske teritorije, podstrekujući napade na Italijanske trupe. Vlast se iz

Tirane postepeno širila, Maja 1920. godine oko 7000 ustanika spriječilo je Grke da poslije odlaska

Francuza zauzmu Korču i Đirokastru.4

O pojavljivanju nove ličnosti Ahmed-bega Zogulija moţemo reći da vrativši se iz Istanbula kao 16-

godišnjak 1915. godine primio je vodstvo nad plemenom Mati, pošto je njegov otac zavladao nad

čitavom oblašću od Kroje do Miridita. On je svoju Privremenu vladu uspostavio u srednjealbanskom

Elbasenu, koji se nalazio pod bugarskom okupacijom. Austro-Ugarska preuzima od bugara taj teritorij,

a Ahmeda Zogulija poziva u Beč radi pregovora i tamo je ostao u svojstvu gosta do kraja Prvog

svjetskog rata.

Sa druge strane Albanija je imala problema sa uspostavljanjem vlasti oko grada Valone, kojeg su

italijanske okupacione vlasti odbile predati albanskim vlastima. Ipak nakon jačih sukoba kod Valone

juna 1920. godine potisnuti Italijani primorani su da se odreknu cijele teritorije osim ostrva Saznanija.

“Italijasnki premijer Đoliti smjesta je pokušao da se nagodi, al nije uspio te se sloţio da Italijani

napuste Albaniju sto su i učinili 2. augusta 1920. godine.”

U toku ljeta ustanici su napali trupe Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca koje su se zatekle u Albaniji.

1Vojna enciklopedija, drugo izdanje, Beograd, 1970, 85.

2Dţon Roberts, Evopa 1880-1945, Clio, Beograd, 2002, 375.

3Dţ. Roberts, Evropa 1880-1945, 375.

4Vojna enciklopedija, 85.

Vlada Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca je 1921. godine mobilisala 7 armiju koja je na više mjesta

upala u Albaniju. Pod pritiskom velikih sila vojska Kraljevine SHS je zaustavila svoj prodor i pitanje

razgraničavanja izmeĎu Albanije i Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca trebalo je riješiti na

Ambasadorskoj konferenciji u Londonu.

Ambasadorsku konferenciju u Londonu 1921. godine predvodile su velike sile koje su odlučile da se

Kraljevina SHS mora da povuce na granici iz 1913. godine. Albaniji su priznate granice iz 1913.

godine.

Odlukama Ambasadorske konferencije priznato je prvenstvo rimskog interesa, tako što je zvanično

preporučeno da Kraljevini Italiji bude povjerena cjelovitost i samostalnost Albanije ako bude ugroţena.

S nestankom neposredne prijetnje nekoliko narednih godina bilo je vrijeme zamršene borbe za vlast

izmeĎu velikoposjedničkih begova, plemenskih glavara i obrazovnih pripadnika mlaĎeg graĎanskog

sloja.

2. Albanija 1921-1928

Albanija je dvadesetih godina 20. stoljeca bila idealna polazna tačka za Musolinijeve avanture na

Balkanu. Bila je nadohvat ruke,a italijanska vojska poznavala je teren.5 Lokalno stanovništvo bilo je

podijeljeno a njihove mnogobrojne frakcije lahko potkupljive. Musolini je oducio da kupi Albaniju

zajedno sa njenim rudnim bogastvima, rezervama nafte, prije nego što protjera albanske seljake iz

plodnih područja i na njihovo mjesto dovede italijanske koloniste.

Prvi izabrani parlament Albanije sazvan je 1921. godine. Konzervativce je predvodio bogati

zemljposjednik Šefket Verlaći (1880.- 1946.). Iako su se nazivali Naprednom strankom oni su ţeljeli da

bude zadrţano Osmansko zakonodavstvo. Reformisti su se pouzdali u Ahmeda Zogulija i Fan Nolija.

Ovaj drugi bio je albanski klirik grčkog obrazovanja iz Trakije koji je radio u Atini i Egiptu prije nego

sto je otišao u Sjedinjene Drţave. Prvi put je došao u Albaniju 1920. godine kao poslanik američkih

albanaca na kongres u Lušnji, Fan Noli je više svojim zapadnim idejama uticao na juţnjačku

burţoaziju.

Ahmed Zoguli je na drugoj strani bio autokrata ţeljan da uspostavi djelotvornij drţavni aparat. Obično

je uspijevao da bude ministar unutrašnjih poslova ili rata, svrstavajući se uz neku od političkih grupa ili

krivudajući izmeĎu njih.

Katolici iz sjevernog plemena Miridita su ljeta 1921. godine pokušali da osnuju posebnu Republiku uz

pomoć nekadašnjih pristalica Esada Topatanija i podršku Kraljevine SHS. Pod pritiskom velikih sila

Kraljevina SHS je morala prestati podrţavati pobunu Miridita na sjeveru tako da je pobuna postepeno

ugušena.

Ahmed Zogui djelovao je pomoću slabih vlada u kojima su većinu činili zemljoposjednici, potajno

saraĎujuci sa glavarima sjevernih plemena “intelektualcima” juţnjačkih gradova. Vjerovao je da

Albanija treba prvo da bude uspostavljena kao drţava i prije nego li bi se počela baviti irendističkim

ciljevima. Kada se pripremao da započne djelimičnu akciju razoruţavanja Zogulijevu vadu je u

februaru 1922. godine, jedan vojni prevrat podrţan od strane irendista naizgled, osamio u Tirani. Taj

vojni prevrat su vodili Fan Noli, Avri Rustem, Bajram Curi I LuiĎi Gurakući.6 No, on ne smo da je

uspio da se odrţi, već mu je pošlo za rukom da ugrozi svoje protivnike, jačajući tako lični ugled.

Povrativši vlast u decembru on je prihvatio ostavku diskreditovanih regenata, imenujući na njihova

mjesta nove. Preuzevši poloţaj predsjednika vlade, Zoguli je promijenio svoje ime u Zogu.7

5Miša Gleni, Balkan 1804-1999, Drugi dio, Beograd, 2001, 117.

6Vojna enciklopedija, 85.

7M. Gleni, Balkan 1804-1999, 117.

Demokratska stranka8 je bila protivnik Zoguovog rezima. Od tada Ahmed Zogu se odvajao od svojih,

nekada reformama naklonjenih, saveznika okupljenih oko Fan Nolija, i u znak veze sa konzervativcima

vjerio se kćerkom njihovog voĎe Šefketa Verlaćija.

Vlada je po prvi puta skoro svuda uvazavana u Albaniji. Zogu se do septembra 1923. godine osjetio

dovoljno snaznim da raspusti ostatak parlamenta i sprovede izbore za ustavotvornu skupštinu. Tada nije

uspio da obezbjedi vecinu za tip drzave koji je ţelio da uspostavi.9

Nezadovoljstvo njegovim metodama je raslo. Organizovana opozicija u Parlamentu stvarana je oko Fan

Nolija. Zogua su u februaru 1924. godine pokušali da ubiju stoga je premijer morao da podnese

ostavku, a stanje u zemlji se naglo pogoršavalo, pošto je povrh poziva irendista i zahtjeva za obećanom

zemljišnom reformom nastala i glad u zemlji. Kada je u maju 1924, godine jedan od zamjenika Fan

Nolija ubijen, Noli se zajedno sa svojim pristalicama povukao iz ustavotvorne skupštine.10

Izbijali su

ustanci, a i namjesništvo je bilo raspušteno. Ustaničke odrede su predvodili Bajram Curi i Hasan-beg

Priština. Ustaničke čete su oslobodile Skadar, Peškopijju I Tiranu, a juna 1924. godine oslobodile su

Berat, Valonu i druga mjesta.

Ahmed Zogu nije mogao da podje putem preĎenim 1922. godine tako da je bio primoran da se povuce

preko granice u Kraljevinu Srba, Hrvata I Slovenaca.

Fan Noli je uspostavio novu upravu. Obrazovana je burţoasko- demokratska vlada. Ipak zemlja još

uvijek nije bila ujedinjena, jer je malo njenih stanovnika prevashodno se smatralo Albancima. U

Albaniji je 90% stanovništva bilo nepismeno. Nisu postojali budţetski izvori, finansije su bile

iscrpljivane, a korupcija ogromna. Fan Noli se domogao vlasti uz italijansku podršku, predvodeći

raznoliku koaliciju sastavljenu samo radi uništenja Zogoua.

Novi predsjednik je najavio ambiciozan program uspostavljanje demokratije, iskorjevanje feudalizma,

osiguranje ekonomske samostalnosti seljaštva, organizovanje obrazovanja i zdravstvene zaštite I

podsticanje stranog kapitala. Bezazlen i neiskusan, Fan Noli je zatraţio meĎunarodni zajam pod

pokroviteljstvom Drustva naroda i pored toga što je tu organizaciju smatrao da je orudje u rukama

velikih sila. Odbijanje Nolijevog zahtjeva da dobije zajam pogoršalo je situaciju.

Predsjednik Fan Noli je zastrašio zemljoposjednike, a istovremo je razočarao seljake. Ponistivsi izbore

iz 1923. godine on nije raspisivao nove, pri tome je progonio svoje političke protivnike. Prisiljen da

odbaci iredentizam, Fan Noli je izgubio podršku nacionalista, ali nije uspio zadobiti meĎunarodno

priznanje. Beograd nije bio voljan da ga prizna zbog podrške koju je pruţao kosovskom iredentizmu i

8Osnivač i voĎa Demokratske stranke bio je Fan Noli I druge istaknute ličnosti djelovale su u Demokratskoj stranci poput:

Bajrama Curija, Avrija Rustema, LuiĎija Gurakućija, Hasan bega Prištine. Vojna enciklopedija, 85. 9Stevan Pavlović, Istorija Balkana, Clio, Beograd, 2002, 341.

10S. Pavlović, Istorija Balkana, 341.

zbog uvjerenja da je oruĎe u rukama Italije. Rim nije više bio sklon da prizna njegovu vladu. Italija se

ponovo sporazumila s Kraljevinom SHS, a Musolini je trebalo tek da učvrsti svoju vlast.11

Fan Noli je razmatrao mogućnost priznavanja Sovjetskog reţima tako je zaplašio sve doţivjevši pravu

neugodnost kada je krajem 1924. godine Sovjetska delegacija i stvarno doputovala u Albaniju. Do tada

Noli je uzbunio toliko svijeta da je izgubio najveći dio nekadašnje podrške.

U izgnanstvu Ahmed Zogu je djelovao kao samoimeni predstavnik posljednje zakonite vlade. Lijepo ga

je primio zvanični Beograd, koji se nadao pomaţući mu, proširiti sopstveni uticaj u Albaniji, jer je

Musolini bio zauzet unutrašnjim problemima. Zogu se obavezao prema Kraljevini Srba, Hrvata i

Slovenca i Italijanima. Uz finansijsku i vojnu pomoć Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, regrutovao

je pravu vojsku sačinjenu od svojih albanskih pristalica. Decembra 1924. godine prešao je albansku

granicu. Nolijeva vlada izbjegla je u Kraljevini Italiju, jer su je vojnici napustili. Po ulasku u Tiranu

Zogu je preuzeo vlast i zaveo rate zakonike, sve dok nije bilo moguće obnoviti ustavnu vlast. Po

povratku Zogua na vlast izmeĎu njega i kosovskih Albanaca nastavilo se neprijateljstvo. MeĎutim

predsjednikova politička motivacija za suprostavljanje kosovskim Albancima se promijenila. Na

zaprepašćenje Kraljevinje Srba, Hrvata I Slovenaca Zogu je počeo da flertuje sa Rimom.12

Zogu je odbacio kosovske Albance jer je već dovoljno bilo teško da uspostavi stabilnu drţavu unutar

granica Albanije, dok je ideju o irendističkoj borbi na Kosovu u Crnoj Gori, Makedoniji ili Sjevernoj

Grčkoj, jednostavno nije bilo moguće braniti.13

Predsjednik jedva da je imao dovoljno sredstava da

izdrţava Albaniju a kamoli da jos pokušava da prosiri vlast na račun drţava sa mnogo jačim vojskama.

Umjesto toga Zogu je svoje susjede huškao jedne protiv drugih kako god mu se za to ukazala prilika.

Predsjednik Zogu je imao ambiciozan cilj i ţelio je da stvori ujedinjenu i stabilnu Albansku drţavu, to

je bio put skopčan s opasnošću kako za zemlju tako i za samog Zogua, ali i potpuno nedostiţno od

samog početka. “Zogu je patio od paranoje, njegovo ponašanje je bilo nepredvidivo i pakosno,

nerazumno je birao savjetnike, procjenjuje se da je bio meta atentata bar 55 puta.”14

Zogu je igrao

uspješnu i lukavu igru koja zaista izaziva divljenje, Za Albaniju se jedva moglo reci da je bila drţava

početkom dvadesetih godina 20. stoljeća. Njene granice nisu bile regulisane do 1924. godine.

Kraljevina SHS kovala je planove da ovu zemlju podijeli sa Grčkom I Italijom. Albanija je prije svega

imala najstiniju socijalnu strukturu u Evropi.

11

Musolinijeva Fašistička partija je na vlast došla 1922. godine I nije u tom periodu u potpunosti uspostavila vlast u Itlaiji

jer je bilo otpora prema novom reţimu. Dţ. Roberts, Evropa 1880-1945, 375. 12

M. Gleni, Balkan 1804-1999, 112. 13

M. Gleni, Balkan 1804-1999, 112. 14

A. Logoreci, Albanija 1913-1945, Oxford, London, 1980, 115.

2.1 Uspostava Republike Albanije

Albanija je 21 januara 1925. godine postala Republika sa posredno izabranom dvodomnom

Skupštinom, Zogu je izabran za predsjednika sa širokim ovlašćenjima i sa sedmogodišnjim mandatom.

Tirani je potvrĎen status glavnog grada, mada je sa svojih 14000 stanovnika izgledala i osjećala se

daleko manje glavnim gradom od suparničkog Skadra sa njegovih 22000 ţitelja.15

Zoguovi protivnici koji nisu pobjegli u inostranstvo pohvatani su i poslani u prognanstvo, osuĎeni ili

ućutkani strahom. Da bi iskoristio iskustvo u vlasti konzervativnih zemljposjednika, Ahmed Zogu im je

dozvolio da zadrţe svoja imanja ali ih je pod prijetnjom agrarnih reformi natjerao da se odreknu

političkih ambicija. Većinu plemenskih glavara pridobio je počastima, novcem, uz pomoć oruţja i

amnestijom.

Ahmed Zogu je shvatio da Albanija ako ţeli ekonomski da preţivi mora da se obrati stranim silama.

Kosovsko pitanje odvojilo je Albaniju od Kraljevine SHS koja ionko nije bila dovoljno ekonomski

snaţna. Kraljevina Italija je bila jedina sila voljna da pruţi pomoć uz male izgrede za ekonomski

dobitak. U Kraljevini Italiji postojala je velika albanska zajednica. Okrenuti se Italiji bilo je manje

nepopularno nego obratiti se Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca. Ahmed Zogu je osigurao podršku

italijanske vlade,iskoristivši pregovore sa Britanijom kako bi sto je moguce u većoj mjeri utvrdio pazar

s Rimom. Sporazumom u maju 1925. godine u Rimu je osnovano Društvo za ekonomski razvoj

Albanije.16

Ono je postalo Albanska banka za uzimanje gotovog novca u kojoj je Albanska vlada trebala da ima

većinski paket akcija, a kako Tirana nije imala dovoljno količina sredstava, Italijani su unijeli potrebnu

količinu početnog kapitala i stekli kontrolu nad 53% akcija banke.17

Banka je bila locirana u Rimu i na

čelu joj je bio odbor u kome su bila tri Italijana i dva Albanca. Sve zlatne rezerve prenijete su u

italijansku prijestolnicu. Društvo za ekonomski razvoj Albanije je davalo zajmove za infrastrkturne

projekte u Albaniji, a znatne sume su davane za graĎenje mostova i puteva, za melioracione radove

(odnosno za navodnjavanje zemljišta).

Na prvi pogled ti projekti su ukazivali da su Italijani sa svojim novcem mozda učinili neko dobro, ali

kad se njihova ulaganja pobliţe ispitaju postaje jasno da su prioriteti Albanije rijetko uzmani u obzir.

Putevi nisu pravljeni u skladu s potrebama albanskog transporta i komunikacija. Isti je slučaj bio i sa

15

S. Pavlović, Istorija Balkana, 344. 16

M. Gleni, Balkan 1804-1999, 119. 17

M. Gleni, Balkan 1804-1999, 119.

mostovima koji su graĎeni radi italijanskih vojnih ciljeva i vodili su prevashodno u pravcu granica sa

Kraljevinom Grčkom i Kraljevinom Srba, Hrvata i Slovenaca.

Pomaţući Ahmedu Zogu, vlada Kraljevine SHS je očekivala da će njen uticaj biti povećan. MeĎutim,

Ahmed Zogu nije učinio ništa više nego da u julu 1925. godine dovrši granični sporazum, predajući

Krajevini SHS sporni manastir na Ohridskom jezeru.

U avgustu 1925. godine je tajnom razmjenom pisama Albanija povezana sa Kraljevinom Italija vojnim

savezom, u slučaju rata s nekom balkanskom drţavaom. Do 1925. godine Albanija nije imala vojsku.18

Savez je trebalo da ostane tajan sve dok se obje strane nebi sloţile o njegovom objelodavanju. Ahmed

Zogu je dobio garanciju protiv moguće vojne intervencije od strane Kraljevine Srba, Hrvata i

Slovenaca. Pri tome je smatrao prijetnju objavljivanja dovoljnom da spriječi svaku pomisao na

dogovore o podjeli Albanije izmedju Kraljevine Italije i Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.

Drugi ustanak sjevernih katoličkih plemena, iako je ubrzo slomljen, dodatno je pribliţio Ahmeda

Zogua Kraljevini Italiji.19

Musolini je postao zahtjevniji. Ţelio je da predsjednik Ahmed Zogu i

zvanično odobri preporuku Ambasadorske konferencije iz 1921. godine i povjeri Kraljevini Italiji

odbranu albanske nezavisnosti. Predsjednik Ahmed Zogu je odugovlačio pokušavajući da obezbjedi

svoj poloţaj u saradnji sa Beogradom i Londonom ali je našavši se diplomatskim izolovanim bio

primoran da učini veće ustupke nego sto je namjeravao.

O Albaniji su vodili razgovore i britanski ministar vanjskih poslova Ostin Čemberlen i italijanski voĎa

Benito Musolini. Baš je septembar 1926. godine Ostina Čemberlena dok je krstario Sredozemljem

Benito Musolini pozvao kao gosta.20

Oni su u toskanskoj luci Livorno poveli nove razgovore o Albaniji. Čemberlen se nadao da će njih

dovjica pretresti razne diplomatske probleme, uključujući i Musolinijevu zabrinutost zbog činjenice da

britanski konzul u Tirani Ser Heri Erz ima neprikladan uticaj na predsjednika Zogua i da podrţava

prvenstvo Italije u Albaniji. Čemberlen je u stvari nesto ranije priznao da mu je tajna razmjena

telegrama sa njegovim sluţbenikom u Tirani bila zamorna jer je upozoravala na sve veće vojno

prisustvo Italije u Albaniji. Sada je Čemberlen mogao da smiri strasti, uvjerio je Musolinija da Britanija

ima ekonomske interese u Albaniji i da su oni konkretno regulisani sporazumom o nafti.

Ako bude bilo potrebe da se ponovo raspravlja o drugim pitanjima o Albaniji, napisao je Čemberlen

otvoreno prekoravajući konzula Erza neposredno prije svog susreta s Musolinijem: “onda ja ţelim da

18

Vojna enciklopedija. 85. 19

S. Pavlović, Istorija Balkana, 345. 20

A. Logoreci, Albanija 1913-1945, 121.

razgovaram sa Rimom, bez obaveze da to prvo učinim sa Dračem.”21

Čemberlenovi savjetnici su

očigledno zaboravili da obavjeste da je albanska prijestolnica prebačena iz Drača u Tiranu. Ali u svjetlu

odluke britanskog ministra inostranih poslova da dozvoli Rimu da predstavlja interese Albanije (ne

pitajući naravno Albance za mišljenje), ova greška je bila beznačajna.22

Čemberlen je lijepo slagao sa

svojim domaćinom u Livornu.

Musolini je u dnevniku zapisao: “U dubini duše, Čemberlen je simpatizer fašista.”23

Musolini je tako

stekao utjecajne prijatelje, a britanci su mu dali odriješene ruke u Albaniji. Vojna akcija u Albaniji nije

bila neophodna. Slaba tačka predsjednika Albanije bila je novac. Stvaranje drţave se pokazao kao skup

posao, narocito pošto je predsjednik Zogu usmjerio 50% beznačajnog drţavnog prihoda na vojsku I

policiju.

Bilo je i drugih troškova jer lojalnost Zoguovog okruţenja dobijala se samo mitom. Tokom tri godine

od 1924-1927. godine dok je širio svoju vlast predsjednik Ahmed Zogu je ostvario zavidna dostignuća.

Da bi uspostavio policijsku vlast on je od seljaka skupio na desetine hiljada pušaka, što je izuzetna

stvar u društvu u kome je oruţje suštinski element svakodnevnog ţivota.

Jedna od karakteristika albanskog društva jeste i krvna osveta. Ona je mogla biti lična, odnosno kada su

odreĎene porodice rješavale svoje nesuglasice, ali je mogla biti i politička. Jedna od najdramantičnijih

političkih krvnih osveta, jeste i ubistvo Cena-bega Zoguovog zeta.24

Radilo se o uvredi časti jedne

ugledne porodice koja je ujedno bila i Zoguov politički oponent. Smatra se da je u tu intrigu i ubistvo

bila umiješana i sama Kraljevina Italija. Oktobra 1927. godine predsjednik Zogu je poslao Cena-bega u

Prag kao prvog ambasadora u Čehoslovačkoj. Cena-beg je ubijen samo nekoliko dana po dolasku, a

tokom suĎena ubijen je i njegov ubica. Cenu-beg je bio izuzetni simpatizer Beograda i Zogu je

pretpostavio da iza toga ubistva stoje Italijani.

Italijani su u to vrijeme vršili pritisak na predsjednika Ahmeda Zogua ne bi ga primorali da se prikloni

njihovim zahtjevima za dobijanje još veće kontrole nad albanskom armijom. Predsjednik Ahmed Zogu

je sumnjao da je Rim podsticao najnoviji krug krvne osvete, u saradnji sa voĎom klana iz okoline

Erbasana jugoistočno od Tirane, Šefket-begom Verlaćijem.25

Verlaći je bio bivši uticajni Predsjednik

Vlade, on je takoĎer bio budući Zoguov tast. Uprkos tome predsjednik Zogu je bio ubijedjen da on ţeli

da ga ubije. Predsjednik je zbog toga odlučio da preduprijedi čitavu stvar tako što će poslati jednu

pješadijsku jedinicu da ukloni Verlaćija, tako da bi Cenovo ubistvo bilo osječeno. Italijani bi tako

21

A. Logoreci, Albanija: Evropska zaboravljena drţava, Viktor Golenc, London, 1977, 104. 22

A. Logoreci, Albanija 1913-1945, 121. 23

M. Gleni, Balkan 1804-1999, 118. 24

A. Logoreci, Albanija: Evropska zaboravljena drţava, 105. 25

A. Logoreci, Albanija: Evropska zaboravljena drţava, 105.

izgubili svog čovjeka. Vjenčanje je otkazano kao što je i sam Zog u i ţelio. Iako su dva Verlaćijeva

pratioca poginula. Sam Šefket-beg Verlaći je preţivio, I tako je Zogu dodao jos jedno ime na dugačak

spisak ljudi koji su ţeljeli njegvu smrt.

3. Prvi i drugi Tiranski pakt

S obzirom da je Kraljevina Italija imala čvrstu kontrolu nad albanskim novčanim resursima, Musolini

je novembra 1926. godine iskoristio Zoguove neprilike i preuzeo kontrolu nad spoljnom politikom

Republike Albanije. 26

Početna cijena Zoguovog potcinjavanja Kraljevini Italiji bila je 20 miliona lira,

od kojih su ¾ otisle u predsjednikov dţep. Itlija je ubijedila predsjednika Zogua, da potpiše ugovor,

odnosno petogodišnji Pakt prijateljstva, poznat kao Prvi Tiranski Pakt, koji je potpisan u novembru

1926. godine.

U članu 1. (bilo je utvrĎeno da je “Svaki izgred protiv političkog, sudskog, teritorijalnog statusa qua

Albanije u suprotnosti sa njihovim političkim interesima”). U članu 2. Tirana se praktično odriče svih

prava na voĎenje nezavisne spoljne politike: Da bi se obezbjedili gore navedeni interesi, visoki

predstavnici, strane koje zaključuju ugovor, obavezuju se na uzajamnu saradnju i meĎusobnu podršku.

Oni se isto tako obavezuju da sa drugim silama ne zaključuju političke i vojne sporazume, koji bi mogli

da ugroze interese, kao što je definisano u paktu.27

Predsjednik Ahmed Zogu je izgubio i ono malo diplomatske nezavisnosti kojom je ranije raspolagao.

Musolini je uglavnom dobio potvrdu italijanskih prava sadrţanih u preporukama iz 1921. godine. Prvi

Tiranski Pakt prouzrokovao je dodatne napetosti sa Kraljevinom Srba, Hrvata i Slovenaca, krizu vlade

u Beogradu i pogoršanje odnosa izmedju Rima i Beograda. Musolini je bio zadovoljan jer mu je član 2.

davao apsolutno pravo da uloţi veto na sve akcije koje Albanija preduzme na svjetskoj sceni, Albanija

je tako praktično poslata protektorat.28

Novembra 1927. godine tačno godinu dana poslije potpisivanja prvog pakta iz Tirane, Musolini je

iskoristio nove Zoguove finansijske teškoće insistirajući na potpisivanju Drugog Pakta iz Tirane. Drugi

Tiranski Pakt iz novembra 1927. godine pretvorio je prethodni sporazum u 20-godišnji odbrambeni

ugovor. Dodatnim tajnim pismima Kraljevina Italija izbrisala je sve sto je preostalo od albanske vojne

samostalnosti. Italija je potom nastavila da finansira, obučava i oprema albansku vojsku, koja je uskoro

26

M. Gleni, Balkan 1804-1999, 119. 27

S. Pavlović Istorija Balkana, 345. 28

M. Gleni, Balkan 1804-1999, 120.

došla pod njenu punu vlast.29

Italijanski oficiri i vojna oprema počeli su da pristiţu u Albaniju i velikom broju. Tada je u Albaniju

stiglo 80 oficira na čelu sa jednim generalom radi organizovanja vojske. Broj italijanskih činovnika

rapidno se uvećavao. U svakoj albanskoj četi nalazio se italijnski instruktor.30

U to vrijeme uvezeno je

u Albaniju nekoliko poljskih baterija i vise hiljada pušaka s municijom. Vojni pitomci su slani na

školovanje u Italiju. Sve ključne jedinice sada su bile pod komandom italijanske vosjke. Kancelarije

Generalštaba postale su samo generalni glavni štab i italijanske vojske dok je lbanska vojska ubijeĎena

da kupi velike količine oruţja.

Predsjednik Ahmed Zogu je bez obzira na sve pokušao da očuva unutar svojih ovlaščenja civilnu vlast,

policiju i ţandarmeriju. Ţandarmerija koja je stvarana iz početka stavljena je pod komandu

penzionisanih britanskih oficira, koje je placala albanska vlada. Ahmed Zogu je odlozio isplatu kamata

na zajmove kako bi donekle izvršio pritisak na Kraljevinu Italiju, pošto su mu bila potrebna jemstva za

sprječavanje djelovanja emigranata. Izbjeglice rasute sirom Evrope uvijek su mogle da računaju na

finansijsku pomoć neke vlade.

29

S. Pavlović, Istorija Balkana, 346. 30

Vojna enciklopedija, 85.

ZAKLJUČAK

Albanija u ovom periodu nije uspjela da izgradi stabilan politički sistem niti da se dovoljno ekonomski

razvije. Postoji više razloga za to. Svakako jedan od tih razloga je zadrţavanje osmanskog nasljeĎa.

Veliki zemljoposjednici su više brinuli za svoje interese, nego za interese drzave. Političko nejedinstvo

je još jedan bitan faktor.

Albansku historiju ovog perioda obiljeţio je Ahmed Zogu. On je još za vrijeme Prvog svjetskog rata

pokazao odreĎeno političko lukavstvo. Lahko se moze zaključiti da mu historiografija nije naklonjena,

da mu se pripisuje i ono što nije uradio. Ali svakako mu se mora odati priznanje jer je on uspostavio

Albaniju i poveo je. Bio je pragmatičan, u svakom trenutku je znao šta je najbolje za Albaniju, tako da

mu se ne moţe osporavati da nije bio patriota. U jednom društvenom sistemu gdje nema nikakvih

pravila, gdje su politička ubistva bila redovna pojava, Zogu se dobro snašao. Manevrisao je izmeĎu

velikih sia iako mu nisu bile naklonjene.

Albanija je imala odreĎenih rezervi nafte i rude, meĎutim, vlada nije ništa učinula da te rezerve

iskoristi kako bi se podigao ţivotni standard albanskih graĎana koji je bio poraţavajući. Ipak nije se

moglo mnogo toga ni učiniti u takvom društvenom poretku.

LITERATURA

• A. Logoreci, Albanija 1913-1945, Oxford, London, 1980.

• A. Logoreci, Albanija: Evropska zaboravljena drţava, Viktor Golenc, London, 1977.

• Dţon Roberts, Evropa 1880-1945, Beograd 2002.

• Miša Gleni, Balkan 1804-1999, drugi dio, Beograd 2001.

• Stevan Pavlović, Istorija Balkana, Clio, Beograd 2002.

• Vojna enciklopedija, drugo izdanje, Beograd 1970.