UNIVERZITET U TUZLIFILOZOFSKI FAKULTET

POLITIČKA SITUACIJA U ALBANIJI OD KRAJAI SVJETSKOG RATA DO 1928. GODINE

SEMINARSKI RAD

Predmet: Historija Zemalja Jugoistočne Evrope savremenog doba IMentor: Doc. dr. sc. Denis BecirovićStudent: Alen AvdićIndeks : br. VII-373/06Odsjek: Historija

Tuzla, oktobar 2013. godine

SAŽETAK

Glavna tematika i zanimanje ovog seminarskog rada jesu poitičke prilike u Albaniji poslije prvog

svjetskog rata, zatim borba za predsjednika, kao I odnosi Albanije I Italije do 1928. godine.

UVOD

Ovaj seminarski rad bavi se periodom od 1918. do 1928. godine u Albaniji, u kojem joj se potvrđuje

nezavisnost i granice iz 1913. godine, a kasnije je proglašena Republikom zaslugom Ahmeda Zogua

kao vazne ličnosti tog vremena.

U seminarskom radu se tvrdi da je pojavljivanje nove ličnosti Ahmeda bega Zogulija kao 16-godišnjaka

u prvom svjetskom ratu, a kasnije i stupanjem na političku scenu bilo od velikog značaja za Albaniju u

periodu između dva svjetska rata. Također se govori i o velikom prisustvu I miješanju Italije kada je

riječ o uspostavi Albanije.

Da bi smo pokazali opravdanost navedenih zaključaka učinit ćemo sljedeće: najprije u prvom dijelu

ćemo govoriti o situaciji u prvim godinama posle Prvog svjetskog rata kada je dolazilo do ustanaka

domaćeg stanovništva, potom u drugom dijelu govorimo o periodu od 1921. do 1924. godine kada je

vođena politička borba između Ahmeda Zogua i Fan Nolija, iz koje je 1924 godine Ahmed Zogu izašao

kao pobijednik. i konačno o uspostavi republike Albanije i postavljanju Zogua za predsjednika sa

širokim ovlašćenjima. Na kraju ovog mog rada govorit cemo i o dva Tiranska pakta između Albanije I

Italije.

1. Političke prilke u Albaniji do Ambasadorske konferencije 1921. godine

Krajem Prvog svjetskog rata u Albaniji su se nalazile Italijanske, Francuske, Grčke i Srpske jedinice,

protiv kojih se Albanci dižu na oružje.1 Italija je podržavala Kongres koji se održao u Draču 19.

decembra 1919. godine, na kojem je stvorena privremena vlada.

U međuvremenu je na Mirovnoj konferenciji u Francuskoj 1918. godine dogovorena okvirna podjela

Albanije izmedju Grčke i Italije s tim da se u Italiji potvrdi protektorat nad Albanijom.2 Britanci i

Francuzi su bili spremni da prihvate podjelu ako i Kraljevstvo SHS dobije dio, ali američki predsjednik

Vudrov Vilson nije htio to da podrži. Posljedica je bila rasplamsavanje albanskog nacionalističkog

pokreta.3

Grupa prvaka suprostavljen Italijanaskom tutorstvu održala je januara 1920. godine protivkongres u

Lušnji, na kojem je uspostavljeno četveročlano Namjesničko vijeće, sastavljeno od po jednog

predstavnika sve četiri vjerske zajednice (bektašijski i sunitski muslimani, pravoslavni i katolički

hrišćani) te je stvorena jos jedna Vlada. Jak čovjek ove druge vlade bio je Ahmed Zoguli, koji se vratio

u Albaniju, bio je na položaju ministra unutrašnjih poslova u toj Vladi. Vlada je hitno premještena u

Tiranu u blizini Zoguove plemenske teritorije, podstrekujući napade na Italijanske trupe. Vlast se iz

Tirane postepeno širila, Maja 1920. godine oko 7000 ustanika spriječilo je Grke da poslije odlaska

Francuza zauzmu Korču i Đirokastru.4

O pojavljivanju nove ličnosti Ahmed-bega Zogulija možemo reći da vrativši se iz Istanbula kao 16-

godišnjak 1915. godine primio je vodstvo nad plemenom Mati, pošto je njegov otac zavladao nad

čitavom oblašću od Kroje do Miridita. On je svoju Privremenu vladu uspostavio u srednjealbanskom

Elbasenu, koji se nalazio pod bugarskom okupacijom. Austro-Ugarska preuzima od bugara taj teritorij,

a Ahmeda Zogulija poziva u Beč radi pregovora i tamo je ostao u svojstvu gosta do kraja Prvog

svjetskog rata.

Sa druge strane Albanija je imala problema sa uspostavljanjem vlasti oko grada Valone, kojeg su

italijanske okupacione vlasti odbile predati albanskim vlastima. Ipak nakon jačih sukoba kod Valone

juna 1920. godine potisnuti Italijani primorani su da se odreknu cijele teritorije osim ostrva Saznanija.

“Italijasnki premijer Đoliti smjesta je pokušao da se nagodi, al nije uspio te se složio da Italijani

napuste Albaniju sto su i učinili 2. augusta 1920. godine.”

U toku ljeta ustanici su napali trupe Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca koje su se zatekle u Albaniji.

1 Vojna enciklopedija, drugo izdanje, Beograd, 1970, 85.2 Džon Roberts, Evopa 1880-1945, Clio, Beograd, 2002, 375.3 Dž. Roberts, Evropa 1880-1945, 375.4 Vojna enciklopedija, 85.

Vlada Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca je 1921. godine mobilisala 7 armiju koja je na više mjesta

upala u Albaniju. Pod pritiskom velikih sila vojska Kraljevine SHS je zaustavila svoj prodor i pitanje

razgraničavanja između Albanije i Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca trebalo je riješiti na

Ambasadorskoj konferenciji u Londonu.

Ambasadorsku konferenciju u Londonu 1921. godine predvodile su velike sile koje su odlučile da se

Kraljevina SHS mora da povuce na granici iz 1913. godine. Albaniji su priznate granice iz 1913.

godine.

Odlukama Ambasadorske konferencije priznato je prvenstvo rimskog interesa, tako što je zvanično

preporučeno da Kraljevini Italiji bude povjerena cjelovitost i samostalnost Albanije ako bude ugrožena.

S nestankom neposredne prijetnje nekoliko narednih godina bilo je vrijeme zamršene borbe za vlast

između velikoposjedničkih begova, plemenskih glavara i obrazovnih pripadnika mlađeg građanskog

sloja.

2. Albanija 1921-1928

Albanija je dvadesetih godina 20. stoljeca bila idealna polazna tačka za Musolinijeve avanture na

Balkanu. Bila je nadohvat ruke,a italijanska vojska poznavala je teren.5 Lokalno stanovništvo bilo je

podijeljeno a njihove mnogobrojne frakcije lahko potkupljive. Musolini je oducio da kupi Albaniju

zajedno sa njenim rudnim bogastvima, rezervama nafte, prije nego što protjera albanske seljake iz

plodnih područja i na njihovo mjesto dovede italijanske koloniste.

Prvi izabrani parlament Albanije sazvan je 1921. godine. Konzervativce je predvodio bogati

zemljposjednik Šefket Verlaći (1880.- 1946.). Iako su se nazivali Naprednom strankom oni su željeli da

bude zadržano Osmansko zakonodavstvo. Reformisti su se pouzdali u Ahmeda Zogulija i Fan Nolija.

Ovaj drugi bio je albanski klirik grčkog obrazovanja iz Trakije koji je radio u Atini i Egiptu prije nego

sto je otišao u Sjedinjene Države. Prvi put je došao u Albaniju 1920. godine kao poslanik američkih

albanaca na kongres u Lušnji, Fan Noli je više svojim zapadnim idejama uticao na južnjačku

buržoaziju.

Ahmed Zoguli je na drugoj strani bio autokrata željan da uspostavi djelotvornij državni aparat. Obično

je uspijevao da bude ministar unutrašnjih poslova ili rata, svrstavajući se uz neku od političkih grupa ili

krivudajući između njih.

Katolici iz sjevernog plemena Miridita su ljeta 1921. godine pokušali da osnuju posebnu Republiku uz

pomoć nekadašnjih pristalica Esada Topatanija i podršku Kraljevine SHS. Pod pritiskom velikih sila

Kraljevina SHS je morala prestati podržavati pobunu Miridita na sjeveru tako da je pobuna postepeno

ugušena.

Ahmed Zogui djelovao je pomoću slabih vlada u kojima su većinu činili zemljoposjednici, potajno

sarađujuci sa glavarima sjevernih plemena “intelektualcima” južnjačkih gradova. Vjerovao je da

Albanija treba prvo da bude uspostavljena kao država i prije nego li bi se počela baviti irendističkim

ciljevima. Kada se pripremao da započne djelimičnu akciju razoružavanja Zogulijevu vadu je u

februaru 1922. godine, jedan vojni prevrat podržan od strane irendista naizgled, osamio u Tirani. Taj

vojni prevrat su vodili Fan Noli, Avri Rustem, Bajram Curi I Luiđi Gurakući.6 No, on ne smo da je

uspio da se održi, već mu je pošlo za rukom da ugrozi svoje protivnike, jačajući tako lični ugled.

Povrativši vlast u decembru on je prihvatio ostavku diskreditovanih regenata, imenujući na njihova

mjesta nove. Preuzevši položaj predsjednika vlade, Zoguli je promijenio svoje ime u Zogu.7

5 Miša Gleni, Balkan 1804-1999, Drugi dio, Beograd, 2001, 117.6 Vojna enciklopedija, 85.7 M. Gleni, Balkan 1804-1999, 117.

Demokratska stranka8 je bila protivnik Zoguovog rezima. Od tada Ahmed Zogu se odvajao od svojih,

nekada reformama naklonjenih, saveznika okupljenih oko Fan Nolija, i u znak veze sa konzervativcima

vjerio se kćerkom njihovog vođe Šefketa Verlaćija.

Vlada je po prvi puta skoro svuda uvazavana u Albaniji. Zogu se do septembra 1923. godine osjetio

dovoljno snaznim da raspusti ostatak parlamenta i sprovede izbore za ustavotvornu skupštinu. Tada nije

uspio da obezbjedi vecinu za tip drzave koji je želio da uspostavi.9

Nezadovoljstvo njegovim metodama je raslo. Organizovana opozicija u Parlamentu stvarana je oko Fan

Nolija. Zogua su u februaru 1924. godine pokušali da ubiju stoga je premijer morao da podnese

ostavku, a stanje u zemlji se naglo pogoršavalo, pošto je povrh poziva irendista i zahtjeva za obećanom

zemljišnom reformom nastala i glad u zemlji. Kada je u maju 1924, godine jedan od zamjenika Fan

Nolija ubijen, Noli se zajedno sa svojim pristalicama povukao iz ustavotvorne skupštine.10 Izbijali su

ustanci, a i namjesništvo je bilo raspušteno. Ustaničke odrede su predvodili Bajram Curi i Hasan-beg

Priština. Ustaničke čete su oslobodile Skadar, Peškopijju I Tiranu, a juna 1924. godine oslobodile su

Berat, Valonu i druga mjesta.

Ahmed Zogu nije mogao da podje putem pređenim 1922. godine tako da je bio primoran da se povuce

preko granice u Kraljevinu Srba, Hrvata I Slovenaca.

Fan Noli je uspostavio novu upravu. Obrazovana je buržoasko- demokratska vlada. Ipak zemlja još

uvijek nije bila ujedinjena, jer je malo njenih stanovnika prevashodno se smatralo Albancima. U

Albaniji je 90% stanovništva bilo nepismeno. Nisu postojali budžetski izvori, finansije su bile

iscrpljivane, a korupcija ogromna. Fan Noli se domogao vlasti uz italijansku podršku, predvodeći

raznoliku koaliciju sastavljenu samo radi uništenja Zogoua.

Novi predsjednik je najavio ambiciozan program uspostavljanje demokratije, iskorjevanje feudalizma,

osiguranje ekonomske samostalnosti seljaštva, organizovanje obrazovanja i zdravstvene zaštite I

podsticanje stranog kapitala. Bezazlen i neiskusan, Fan Noli je zatražio međunarodni zajam pod

pokroviteljstvom Drustva naroda i pored toga što je tu organizaciju smatrao da je orudje u rukama

velikih sila. Odbijanje Nolijevog zahtjeva da dobije zajam pogoršalo je situaciju.

Predsjednik Fan Noli je zastrašio zemljoposjednike, a istovremo je razočarao seljake. Ponistivsi izbore

iz 1923. godine on nije raspisivao nove, pri tome je progonio svoje političke protivnike. Prisiljen da

odbaci iredentizam, Fan Noli je izgubio podršku nacionalista, ali nije uspio zadobiti međunarodno

priznanje. Beograd nije bio voljan da ga prizna zbog podrške koju je pružao kosovskom iredentizmu i

8 Osnivač i vođa Demokratske stranke bio je Fan Noli I druge istaknute ličnosti djelovale su u Demokratskoj stranci poput: Bajrama Curija, Avrija Rustema, Luiđija Gurakućija, Hasan bega Prištine. Vojna enciklopedija, 85.

9 Stevan Pavlović, Istorija Balkana, Clio, Beograd, 2002, 341.10 S. Pavlović, Istorija Balkana, 341.

zbog uvjerenja da je oruđe u rukama Italije. Rim nije više bio sklon da prizna njegovu vladu. Italija se

ponovo sporazumila s Kraljevinom SHS, a Musolini je trebalo tek da učvrsti svoju vlast.11

Fan Noli je razmatrao mogućnost priznavanja Sovjetskog režima tako je zaplašio sve doživjevši pravu

neugodnost kada je krajem 1924. godine Sovjetska delegacija i stvarno doputovala u Albaniju. Do tada

Noli je uzbunio toliko svijeta da je izgubio najveći dio nekadašnje podrške.

U izgnanstvu Ahmed Zogu je djelovao kao samoimeni predstavnik posljednje zakonite vlade. Lijepo ga

je primio zvanični Beograd, koji se nadao pomažući mu, proširiti sopstveni uticaj u Albaniji, jer je

Musolini bio zauzet unutrašnjim problemima. Zogu se obavezao prema Kraljevini Srba, Hrvata i

Slovenca i Italijanima. Uz finansijsku i vojnu pomoć Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, regrutovao

je pravu vojsku sačinjenu od svojih albanskih pristalica. Decembra 1924. godine prešao je albansku

granicu. Nolijeva vlada izbjegla je u Kraljevini Italiju, jer su je vojnici napustili. Po ulasku u Tiranu

Zogu je preuzeo vlast i zaveo rate zakonike, sve dok nije bilo moguće obnoviti ustavnu vlast. Po

povratku Zogua na vlast između njega i kosovskih Albanaca nastavilo se neprijateljstvo. Međutim

predsjednikova politička motivacija za suprostavljanje kosovskim Albancima se promijenila. Na

zaprepašćenje Kraljevinje Srba, Hrvata I Slovenaca Zogu je počeo da flertuje sa Rimom.12

Zogu je odbacio kosovske Albance jer je već dovoljno bilo teško da uspostavi stabilnu državu unutar

granica Albanije, dok je ideju o irendističkoj borbi na Kosovu u Crnoj Gori, Makedoniji ili Sjevernoj

Grčkoj, jednostavno nije bilo moguće braniti.13 Predsjednik jedva da je imao dovoljno sredstava da

izdržava Albaniju a kamoli da jos pokušava da prosiri vlast na račun država sa mnogo jačim vojskama.

Umjesto toga Zogu je svoje susjede huškao jedne protiv drugih kako god mu se za to ukazala prilika.

Predsjednik Zogu je imao ambiciozan cilj i želio je da stvori ujedinjenu i stabilnu Albansku državu, to

je bio put skopčan s opasnošću kako za zemlju tako i za samog Zogua, ali i potpuno nedostižno od

samog početka. “Zogu je patio od paranoje, njegovo ponašanje je bilo nepredvidivo i pakosno,

nerazumno je birao savjetnike, procjenjuje se da je bio meta atentata bar 55 puta.”14 Zogu je igrao

uspješnu i lukavu igru koja zaista izaziva divljenje, Za Albaniju se jedva moglo reci da je bila država

početkom dvadesetih godina 20. stoljeća. Njene granice nisu bile regulisane do 1924. godine.

Kraljevina SHS kovala je planove da ovu zemlju podijeli sa Grčkom I Italijom. Albanija je prije svega

imala najstiniju socijalnu strukturu u Evropi.

11 Musolinijeva Fašistička partija je na vlast došla 1922. godine I nije u tom periodu u potpunosti uspostavila vlast u Itlaiji jer je bilo otpora prema novom režimu. Dž. Roberts, Evropa 1880-1945, 375.

12 M. Gleni, Balkan 1804-1999, 112.13 M. Gleni, Balkan 1804-1999, 112.14 A. Logoreci, Albanija 1913-1945, Oxford, London, 1980, 115.

2.1 Uspostava Republike Albanije

Albanija je 21 januara 1925. godine postala Republika sa posredno izabranom dvodomnom

Skupštinom, Zogu je izabran za predsjednika sa širokim ovlašćenjima i sa sedmogodišnjim mandatom.

Tirani je potvrđen status glavnog grada, mada je sa svojih 14000 stanovnika izgledala i osjećala se

daleko manje glavnim gradom od suparničkog Skadra sa njegovih 22000 žitelja.15

Zoguovi protivnici koji nisu pobjegli u inostranstvo pohvatani su i poslani u prognanstvo, osuđeni ili

ućutkani strahom. Da bi iskoristio iskustvo u vlasti konzervativnih zemljposjednika, Ahmed Zogu im je

dozvolio da zadrže svoja imanja ali ih je pod prijetnjom agrarnih reformi natjerao da se odreknu

političkih ambicija. Većinu plemenskih glavara pridobio je počastima, novcem, uz pomoć oružja i

amnestijom.

Ahmed Zogu je shvatio da Albanija ako želi ekonomski da preživi mora da se obrati stranim silama.

Kosovsko pitanje odvojilo je Albaniju od Kraljevine SHS koja ionko nije bila dovoljno ekonomski

snažna. Kraljevina Italija je bila jedina sila voljna da pruži pomoć uz male izgrede za ekonomski

dobitak. U Kraljevini Italiji postojala je velika albanska zajednica. Okrenuti se Italiji bilo je manje

nepopularno nego obratiti se Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca. Ahmed Zogu je osigurao podršku

italijanske vlade,iskoristivši pregovore sa Britanijom kako bi sto je moguce u većoj mjeri utvrdio pazar

s Rimom. Sporazumom u maju 1925. godine u Rimu je osnovano Društvo za ekonomski razvoj

Albanije.16

Ono je postalo Albanska banka za uzimanje gotovog novca u kojoj je Albanska vlada trebala da ima

većinski paket akcija, a kako Tirana nije imala dovoljno količina sredstava, Italijani su unijeli potrebnu

količinu početnog kapitala i stekli kontrolu nad 53% akcija banke.17 Banka je bila locirana u Rimu i na

čelu joj je bio odbor u kome su bila tri Italijana i dva Albanca. Sve zlatne rezerve prenijete su u

italijansku prijestolnicu. Društvo za ekonomski razvoj Albanije je davalo zajmove za infrastrkturne

projekte u Albaniji, a znatne sume su davane za građenje mostova i puteva, za melioracione radove

(odnosno za navodnjavanje zemljišta).

Na prvi pogled ti projekti su ukazivali da su Italijani sa svojim novcem mozda učinili neko dobro, ali

kad se njihova ulaganja pobliže ispitaju postaje jasno da su prioriteti Albanije rijetko uzmani u obzir.

Putevi nisu pravljeni u skladu s potrebama albanskog transporta i komunikacija. Isti je slučaj bio i sa

mostovima koji su građeni radi italijanskih vojnih ciljeva i vodili su prevashodno u pravcu granica sa

Kraljevinom Grčkom i Kraljevinom Srba, Hrvata i Slovenaca.

15 S. Pavlović, Istorija Balkana, 344.16 M. Gleni, Balkan 1804-1999, 119.17 M. Gleni, Balkan 1804-1999, 119.

Pomažući Ahmedu Zogu, vlada Kraljevine SHS je očekivala da će njen uticaj biti povećan. Međutim,

Ahmed Zogu nije učinio ništa više nego da u julu 1925. godine dovrši granični sporazum, predajući

Krajevini SHS sporni manastir na Ohridskom jezeru.

U avgustu 1925. godine je tajnom razmjenom pisama Albanija povezana sa Kraljevinom Italija vojnim

savezom, u slučaju rata s nekom balkanskom državaom. Do 1925. godine Albanija nije imala vojsku.18

Savez je trebalo da ostane tajan sve dok se obje strane nebi složile o njegovom objelodavanju. Ahmed

Zogu je dobio garanciju protiv moguće vojne intervencije od strane Kraljevine Srba, Hrvata i

Slovenaca. Pri tome je smatrao prijetnju objavljivanja dovoljnom da spriječi svaku pomisao na

dogovore o podjeli Albanije izmedju Kraljevine Italije i Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.

Drugi ustanak sjevernih katoličkih plemena, iako je ubrzo slomljen, dodatno je približio Ahmeda

Zogua Kraljevini Italiji.19 Musolini je postao zahtjevniji. Želio je da predsjednik Ahmed Zogu i

zvanično odobri preporuku Ambasadorske konferencije iz 1921. godine i povjeri Kraljevini Italiji

odbranu albanske nezavisnosti. Predsjednik Ahmed Zogu je odugovlačio pokušavajući da obezbjedi

svoj položaj u saradnji sa Beogradom i Londonom ali je našavši se diplomatskim izolovanim bio

primoran da učini veće ustupke nego sto je namjeravao.

O Albaniji su vodili razgovore i britanski ministar vanjskih poslova Ostin Čemberlen i italijanski vođa

Benito Musolini. Baš je septembar 1926. godine Ostina Čemberlena dok je krstario Sredozemljem

Benito Musolini pozvao kao gosta.20

Oni su u toskanskoj luci Livorno poveli nove razgovore o Albaniji. Čemberlen se nadao da će njih

dovjica pretresti razne diplomatske probleme, uključujući i Musolinijevu zabrinutost zbog činjenice da

britanski konzul u Tirani Ser Heri Erz ima neprikladan uticaj na predsjednika Zogua i da podržava

prvenstvo Italije u Albaniji. Čemberlen je u stvari nesto ranije priznao da mu je tajna razmjena

telegrama sa njegovim službenikom u Tirani bila zamorna jer je upozoravala na sve veće vojno

prisustvo Italije u Albaniji. Sada je Čemberlen mogao da smiri strasti, uvjerio je Musolinija da Britanija

ima ekonomske interese u Albaniji i da su oni konkretno regulisani sporazumom o nafti.

Ako bude bilo potrebe da se ponovo raspravlja o drugim pitanjima o Albaniji, napisao je Čemberlen

otvoreno prekoravajući konzula Erza neposredno prije svog susreta s Musolinijem: “onda ja želim da

razgovaram sa Rimom, bez obaveze da to prvo učinim sa Dračem.”21 Čemberlenovi savjetnici su

očigledno zaboravili da obavjeste da je albanska prijestolnica prebačena iz Drača u Tiranu. Ali u svjetlu

odluke britanskog ministra inostranih poslova da dozvoli Rimu da predstavlja interese Albanije (ne

18 Vojna enciklopedija. 85.19 S. Pavlović, Istorija Balkana, 345.20 A. Logoreci, Albanija 1913-1945, 121.21 A. Logoreci, Albanija: Evropska zaboravljena država, Viktor Golenc, London, 1977, 104.

pitajući naravno Albance za mišljenje), ova greška je bila beznačajna.22 Čemberlen je lijepo slagao sa

svojim domaćinom u Livornu.

Musolini je u dnevniku zapisao: “U dubini duše, Čemberlen je simpatizer fašista.”23 Musolini je tako

stekao utjecajne prijatelje, a britanci su mu dali odriješene ruke u Albaniji. Vojna akcija u Albaniji nije

bila neophodna. Slaba tačka predsjednika Albanije bila je novac. Stvaranje države se pokazao kao skup

posao, narocito pošto je predsjednik Zogu usmjerio 50% beznačajnog državnog prihoda na vojsku I

policiju.

Bilo je i drugih troškova jer lojalnost Zoguovog okruženja dobijala se samo mitom. Tokom tri godine

od 1924-1927. godine dok je širio svoju vlast predsjednik Ahmed Zogu je ostvario zavidna dostignuća.

Da bi uspostavio policijsku vlast on je od seljaka skupio na desetine hiljada pušaka, što je izuzetna

stvar u društvu u kome je oružje suštinski element svakodnevnog života.

Jedna od karakteristika albanskog društva jeste i krvna osveta. Ona je mogla biti lična, odnosno kada su

određene porodice rješavale svoje nesuglasice, ali je mogla biti i politička. Jedna od najdramantičnijih

političkih krvnih osveta, jeste i ubistvo Cena-bega Zoguovog zeta.24 Radilo se o uvredi časti jedne

ugledne porodice koja je ujedno bila i Zoguov politički oponent. Smatra se da je u tu intrigu i ubistvo

bila umiješana i sama Kraljevina Italija. Oktobra 1927. godine predsjednik Zogu je poslao Cena-bega u

Prag kao prvog ambasadora u Čehoslovačkoj. Cena-beg je ubijen samo nekoliko dana po dolasku, a

tokom suđena ubijen je i njegov ubica. Cenu-beg je bio izuzetni simpatizer Beograda i Zogu je

pretpostavio da iza toga ubistva stoje Italijani.

Italijani su u to vrijeme vršili pritisak na predsjednika Ahmeda Zogua ne bi ga primorali da se prikloni

njihovim zahtjevima za dobijanje još veće kontrole nad albanskom armijom. Predsjednik Ahmed Zogu

je sumnjao da je Rim podsticao najnoviji krug krvne osvete, u saradnji sa vođom klana iz okoline

Erbasana jugoistočno od Tirane, Šefket-begom Verlaćijem.25 Verlaći je bio bivši uticajni Predsjednik

Vlade, on je također bio budući Zoguov tast. Uprkos tome predsjednik Zogu je bio ubijedjen da on želi

da ga ubije. Predsjednik je zbog toga odlučio da preduprijedi čitavu stvar tako što će poslati jednu

pješadijsku jedinicu da ukloni Verlaćija, tako da bi Cenovo ubistvo bilo osječeno. Italijani bi tako

izgubili svog čovjeka. Vjenčanje je otkazano kao što je i sam Zog u i želio. Iako su dva Verlaćijeva

pratioca poginula. Sam Šefket-beg Verlaći je preživio, I tako je Zogu dodao jos jedno ime na dugačak

spisak ljudi koji su željeli njegvu smrt.

22 A. Logoreci, Albanija 1913-1945, 121.23 M. Gleni, Balkan 1804-1999, 118.24 A. Logoreci, Albanija: Evropska zaboravljena država, 105.25 A. Logoreci, Albanija: Evropska zaboravljena država, 105.

3. Prvi i drugi Tiranski pakt

S obzirom da je Kraljevina Italija imala čvrstu kontrolu nad albanskim novčanim resursima, Musolini

je novembra 1926. godine iskoristio Zoguove neprilike i preuzeo kontrolu nad spoljnom politikom

Republike Albanije. 26Početna cijena Zoguovog potcinjavanja Kraljevini Italiji bila je 20 miliona lira,

od kojih su ¾ otisle u predsjednikov džep. Itlija je ubijedila predsjednika Zogua, da potpiše ugovor,

odnosno petogodišnji Pakt prijateljstva, poznat kao Prvi Tiranski Pakt, koji je potpisan u novembru

1926. godine.

U članu 1. (bilo je utvrđeno da je “Svaki izgred protiv političkog, sudskog, teritorijalnog statusa qua

Albanije u suprotnosti sa njihovim političkim interesima”). U članu 2. Tirana se praktično odriče svih

prava na vođenje nezavisne spoljne politike: Da bi se obezbjedili gore navedeni interesi, visoki

predstavnici, strane koje zaključuju ugovor, obavezuju se na uzajamnu saradnju i međusobnu podršku.

Oni se isto tako obavezuju da sa drugim silama ne zaključuju političke i vojne sporazume, koji bi mogli

da ugroze interese, kao što je definisano u paktu.27

Predsjednik Ahmed Zogu je izgubio i ono malo diplomatske nezavisnosti kojom je ranije raspolagao.

Musolini je uglavnom dobio potvrdu italijanskih prava sadržanih u preporukama iz 1921. godine. Prvi

Tiranski Pakt prouzrokovao je dodatne napetosti sa Kraljevinom Srba, Hrvata i Slovenaca, krizu vlade

u Beogradu i pogoršanje odnosa izmedju Rima i Beograda. Musolini je bio zadovoljan jer mu je član 2.

davao apsolutno pravo da uloži veto na sve akcije koje Albanija preduzme na svjetskoj sceni, Albanija

je tako praktično poslata protektorat.28

Novembra 1927. godine tačno godinu dana poslije potpisivanja prvog pakta iz Tirane, Musolini je

iskoristio nove Zoguove finansijske teškoće insistirajući na potpisivanju Drugog Pakta iz Tirane. Drugi

Tiranski Pakt iz novembra 1927. godine pretvorio je prethodni sporazum u 20-godišnji odbrambeni

ugovor. Dodatnim tajnim pismima Kraljevina Italija izbrisala je sve sto je preostalo od albanske vojne

samostalnosti. Italija je potom nastavila da finansira, obučava i oprema albansku vojsku, koja je uskoro

došla pod njenu punu vlast.29

Italijanski oficiri i vojna oprema počeli su da pristižu u Albaniju i velikom broju. Tada je u Albaniju

stiglo 80 oficira na čelu sa jednim generalom radi organizovanja vojske. Broj italijanskih činovnika

rapidno se uvećavao. U svakoj albanskoj četi nalazio se italijnski instruktor.30 U to vrijeme uvezeno je u

Albaniju nekoliko poljskih baterija i vise hiljada pušaka s municijom. Vojni pitomci su slani na 26 M. Gleni, Balkan 1804-1999, 119.27 S. Pavlović Istorija Balkana, 345.28 M. Gleni, Balkan 1804-1999, 120.29 S. Pavlović, Istorija Balkana, 346.30 Vojna enciklopedija, 85.

školovanje u Italiju. Sve ključne jedinice sada su bile pod komandom italijanske vosjke. Kancelarije

Generalštaba postale su samo generalni glavni štab i italijanske vojske dok je lbanska vojska ubijeđena

da kupi velike količine oružja.

Predsjednik Ahmed Zogu je bez obzira na sve pokušao da očuva unutar svojih ovlaščenja civilnu vlast,

policiju i žandarmeriju. Žandarmerija koja je stvarana iz početka stavljena je pod komandu

penzionisanih britanskih oficira, koje je placala albanska vlada. Ahmed Zogu je odlozio isplatu kamata

na zajmove kako bi donekle izvršio pritisak na Kraljevinu Italiju, pošto su mu bila potrebna jemstva za

sprječavanje djelovanja emigranata. Izbjeglice rasute sirom Evrope uvijek su mogle da računaju na

finansijsku pomoć neke vlade.

ZAKLJUČAK

Albanija u ovom periodu nije uspjela da izgradi stabilan politički sistem niti da se dovoljno ekonomski

razvije. Postoji više razloga za to. Svakako jedan od tih razloga je zadržavanje osmanskog nasljeđa.

Veliki zemljoposjednici su više brinuli za svoje interese, nego za interese drzave. Političko nejedinstvo

je još jedan bitan faktor.

Albansku historiju ovog perioda obilježio je Ahmed Zogu. On je još za vrijeme Prvog svjetskog rata

pokazao određeno političko lukavstvo. Lahko se moze zaključiti da mu historiografija nije naklonjena,

da mu se pripisuje i ono što nije uradio. Ali svakako mu se mora odati priznanje jer je on uspostavio

Albaniju i poveo je. Bio je pragmatičan, u svakom trenutku je znao šta je najbolje za Albaniju, tako da

mu se ne može osporavati da nije bio patriota. U jednom društvenom sistemu gdje nema nikakvih

pravila, gdje su politička ubistva bila redovna pojava, Zogu se dobro snašao. Manevrisao je između

velikih sia iako mu nisu bile naklonjene.

Albanija je imala određenih rezervi nafte i rude, međutim, vlada nije ništa učinula da te rezerve

iskoristi kako bi se podigao životni standard albanskih građana koji je bio poražavajući. Ipak nije se

moglo mnogo toga ni učiniti u takvom društvenom poretku.

LITERATURA

• A. Logoreci, Albanija 1913-1945, Oxford, London, 1980.

• A. Logoreci, Albanija: Evropska zaboravljena država, Viktor Golenc, London, 1977.

• Džon Roberts, Evropa 1880-1945, Beograd 2002.

• Miša Gleni, Balkan 1804-1999, drugi dio, Beograd 2001.

• Stevan Pavlović, Istorija Balkana, Clio, Beograd 2002.

• Vojna enciklopedija, drugo izdanje, Beograd 1970.