aa1

123

OSNOVNI POJMOVI SOCIOLOGIJE DRUTVO, INDIVIDUA I DRUTVENE GRUPE OSNOVNI POJMOVI Osnovni pojmovi sociologije su: drutvo, ovjek (individua - linost) drutveni odnosi i li drutvene pojave koje opet ine drutveni procesi, drutvene tvorevine i socijalizacija. Kljune, uporine take drutvenog sistema predstavljaju pojmovi ovjeka (kao Klju ta ovjeka individualiteta) i drutva (kao kolektiviteta). U njima i izmeu njih, kao, reklo bi se, magnetnih polova, realno se odvija cjelokupni drutveni ivot. DRUTVO Rije drutvo oznaava razliite oblike zajerdnikog ivota ljudi (radni kolektiv, kola, Rije ozna razli zajerdni bolnica, sportski klub, narod u jednoj dravnoj zajednici). Ali sociologiju kao opu i op uopavajuu nauku o drutvu prvenstveno zanima samo ovaj posljednji oblik, a preko uop avaju njega i svi ostali. To je zbog toga to samo to drutvo predstavlja potpunu drutvenu zajednicu (grupu) koja je samodovoljna (autarhina) i autonomna, tj. sama sobom (autarhi upravlja. Drutvo u okviru jedne drave dakle, samo sebi je dovoljno i za svoje opstojanje ne trai drugo drutvo. Osim toga, ono samo sobom upravlja. Takva velika drutvena grupa mora da ima osnovne materijalne i duhovne pretpostavke za svoje egzistiranje. Ljudi u takvoj zajednici meusobno su i na mnogostruk nain povezani - prvo, nain krvnosrodniim, ekonomskim i kulturnim vezama. Te zajednice kao i njihova povezanost krvnosrodni stvarani su u dugom historijskom procesu. ZAJEDNICA I DRUTVO U prvo vrijeme u primitivnim odnosi veze bili su neposredni i zato ih nazivamo zajednicama. Sa pojavom prve drutvene podjele rada (izmeu plemena) i novane novane razmjene nastupili su procesi integracije kojima e se stvarati prvi oblici drutva robovlasniki i feudalni tip. Oni zadravaju neke elemente zajednice, a poprimaju i neka robovlasni bitna obiljeja drutva. Osnovu tome daje ekonomija (trina privreda), pojava drave (politike) i pojava pisma. Ovi elementi obiljeavaju poetak civilizacije. Tim procesima po zapoinje i razvoj ovjeka kao drutvenog i politikog bia. On zavrava sa integracijom zapo politi bi narodnih zajednica u naciju. One su danas drutveno i politiki oblikovane u moderne politi drave. Tako danas kada u okviru sociologije govorimo o drutvu kao njenom osnovnom predmetu onda moramo kazati da se u pravilu radi o identitetu: drutvo = nacija = drava. Ovaj identitet oblikuje se tek sa stvaranjem graanskog (buroaskog) drutva. drava. (buroaskog) Tek sa graanskim drutvom nastaje pravo istinsko drutvo. Dakle, u usponu novovjekog graanstva, odnosno treeg stalea. Ovaj stale simbolizira i izraava istinsko drutvo. treeg drutvo. ELEMENTI DRUTVA Materijalni - ekonomski, i duhovni - moralni elementi u razliitim kulturama razliito se razli razli vrednuju kao konstitutivni elementi drutva. Funkcionalistika vladajua teorija danas Funkcionalisti vladajua smatra da osnovu i strukturu drutva odreuje odgovarajua skala vrijednosti. Temeljne odgovarajua su moralne - etike vrijednosti. eti Zaista, ako analiziramo drutvo utvrdit emo da njegovu osnovu ine odreene etike postavke i vrijednosti. One odreuju na odnos prema samima sebi, kao i na odnos prema drugom ovjeku. Iz tog odnosa, a djelomino iz naeg odnosa prema prirodi, ovjeku. djelomi razvija se bogatstvo drutvenih, ekonomskih i uope kulturnih odnosa. Uistinu, drutvo je uop i bioloka i moralna, a i ekonomsko - politika zajednica. U takvoj zajednici izraeni su politi pojedinani, posebni i opedrutveni interesi i potrebe. pojedina op

KARAKTERISTIKE DRUTVA 1. ljudsko drutvo je nastalo iz prirode i ono je njen sastavni dio; 2. od prirode se ljudsko drutvo razlikuje po tome to ga odlikuju: svjesna (ljudska) djelatnost, kultura, teritorijalna situiranost, njegova stalna djelatnost i dinaminost u kojoj dinami se izraava, takoe, njegova stalna razvojnost, njegovo stanovnitvo, njegova ava, izra samodovoljnost (autarhinost) organiziranost, historijska trajnost, i najzad, kolektivna (autarhinost) drutvena svijest, izraena kroz snanu lojalnost i patriotizam. Svi ovi elementi ulaze u globalnu strukturu drutva. DEFINICIJE DRUTVA Pod drutvom u punom smislu razumijeva se neka vrsta niza ljudi, u kojem su svi meusobno ovisni, u kojem cjelina opstoji samo preko jedinstva funkcija to su ih na sebe preuzeli sudionici - svakom od njih je u principu dodijeljena po jedna, i gdje je u naelu svakom naelu svaki pojedinac u velikoj mjeri odreen svojom pripadnou cjelokupnom nizu. Pojam pripadnou drutva postaje tako funkcionalan pojam time to u prvom redu oznauje odnose izmeu oznauje svojih elemenata i zakonitosti. Ovako su drutvo definirali T. Adorno i M. Horkheimer. zakonitosti. Ova definicija drutva proizilazi iz funkcionalistike teorije drutva. Ova teorija je danas funkcionalisti dominantna u sociologiji i u drutvenoj nauci uope. Slino tome, Marks je mnogo ranije uop Sli rekao da je drutvo proizvod uzajamne djelatnosti ljudi u kojoj oni, proizvodei duhovne i proizvode materijalne vrijednosti, stupaju u mnogovrsne veze i odnose. Ti odnosi predstavljaju cjelinu - totalitet. Drutvo je "sistem potreba" - (Hegel), odnosno totalitet odnosa). Mogli bismo, zajedno sa T. Parsonsom kazati da je drutvo ukupnost drutvenog ivota ovjeka. Drutvo kao ukupnost nasljednih (biolokih), prirodnih (geografskih) i kulturnih elemenata (znanosti), tehnike, religije, filozofije i etikih sistema i umjetnikih tvorevina, eti umjetni obuhvata zapravo, ukupnost procesa socijalizacije. INDIVIDUA - LINOST LI Nastanak drutva bio je praen razvojem i konstituisanjem ovjeka kao individualnog i pra kolektivnog bia. Takav razvoj bio je utemeljen u prirodi ovjeka kojega su grki bi gr filozofi definirali kao ivo (prirodno) i umno bie. Prema tom odreenju ovjek je e. ovjek bi prirodno bie kod kojeg um vlada nad ostalim elementimanjegove prirode (osjeajima bi (osje i nagonima). U tome se ogleda drutvena priroda ovjeka. PRIRODA I UM ovjek je drutveno bie. Ljudi se meusobno povezuju u razliitim oblicima kolektivnog bie. razliitim ivota upravo pomou uma. Um je omoguio ovjeku da se udruuje s drugima i time da pomo omogu ispoljava i razvija svoju drutvenost. A drutvo sa svoje strane, jo vie je razvilo ovjekove sposobnosti, i njegovu drutvenu prirodu uope. Prirodna i umna dimenzija uop ovjeka utjecale su na njegov razvoj u dva pravca: iindividualnom i kolektivnom. Njegova individualnost izraena kroz egoizam rezultat je veeg utjecaja puke prirode. ovjekova ve drutvenost i kolektivnost vie je djelo njegova uma i utjecaja drutvene sredine. Ti utjecaji razvijaju kod ovjeka drutvena osjeanja, potrebe, interese i odnose uope. osje uop Drutvenost ovjeka je sposobnost ukljuivanja u sve vrste drutvenih odnosa. Za uklju takvoga ovjeka kaemo da je linost. Linost je ona individua kod koje je razvijena li Li cjelina najrazliitijih sposobnosti i potreba, osjeanja i znanja. Linost je, dakle, totalitet najrazli osje Li tih odnosa. INDIVIDUA I DRUTVO

ovjek kao individualitet i drutvo kao totalitet odnosa ulaze u meusobne odnose. ovjek individualitet ovjek najee izraava svoje egoistike, a drutvo kolektivistike - ope interese. U svakom naj e egoisti kolektivisti op drutvu postoji izraena suprotnost individualnog i opedrutvenog interesa. Ona op razdvaja i ovjeka na dvije sfere: privatnu i javnu.

ZAKLJUAK ZAKLJU Moemo zakljuiti da se ovjek danas oblikuje kao individualno (egoistiko) i kao zaklju (egoisti kolektivno - altruistiko drutveno bie. Ove sfere njegova ispoljavanja nisu odvojene. altruisti bi One ine jedinstvo. Takav ovjek, sa razvijenim potrebama, odnosima i sposobnostima, i na privatnom i na javnom planu, moe se kazati da predstavlja linost. li DRUTVENE GRUPE U svakom drutvu formiraju se grupe koje obuhvataju manji broj ljudi izmeu kojih se uspostavlja samo jedna ili vie vrsta drutvenih odnosa. Drutvenu grupu moemo ili moemo odrediti kao manju skupinu ljudi, meusobno povezanih, radi obavljanja neke djelatnosti i zadovoljavanja neke drutvene potrebe. ULOGA Grupa obavlja djelatnost za potrebe drutva kao cjeline, kao npr. djelatnosti kole, proizvodne organizacije, bolnice itd. Drutveno pozitivne grupe doprinose boljem funkcioniranju drutva kao cjeline. Ali u drutvenoj grupi i pojedinci zadovoljavaju svoje sopstvene interese i potrebe. Individualna energija i djelatnost ljudi u pravcu djelatnost zadovoljavanja svojih potreba i potreba drugih, ide upravo preko organiziranja i djelatnosti drutvenih grupa. U principu, drutvene grupe, predstavljaju most, odnosno posrednika izmeu pojedinaca i drutva. INDIVIDUALNO - DRUTVENO U drutvenim grupama na racionalan i konkretiziran nain spojeno je individualno i na drutveno. Vjebanje i igranje u koarkakom klubu istovremeno je individualni i kolektivni in, individualna potreba igraa i zadovoljenje ope drutvene potrebe igra op gledanja sportskog nadmetanja. Kao posrednici izmeu individualnih i ope - drutvenih gledanja ope interesa, potreba i shvatanja, drutvene grupe integriu ono individualno i kolektivno. PRINCIP Zato se na drutvenim grupama moe sagledati princip funkcioniranja jednog drutva u cjelini, kao i u detalju. Taj princip mogao bi se izraziti na slijedei nain: u zadovoljavanju slijede na individualnih potreba i interesa, unutar i posredstvom drutvenih grupa, pojedinci svjesno (ili nesvjesno) doprinose formiranju i zadovoljavanju i opedrutvenih interesa i op potreba.