ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

Επιµέλεια: ΝΕΦΙΛΙΜ Μέλη :Θεοφίλη Αικατερίνη Λάµπρου Χρυστάλλα Παπαδοπούλου Ευαγγελία Σαϊτά Ζηνοβία Η περίοδος 1950-1970 ήταν µια εικοσαετία η οποία χαρακτηρίστηκε από ορισµένες εγχώριες και διεθνείς πολιτικές εξελίξεις, οι οποίες είχαν αντίκτυπο στο οικονοµικό περιβάλλον της χώρας, το οποίο µε την σειρά του επέφερε σηµαντικές µεταρρυθµίσεις στην ελληνική κοινωνία.

∆ΙΕΘΝΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Ξεκινώντας από τις διεθνείς συγκυρίες παρατηρούµε πως ορισµένα πολιτικά συµβάντα είχαν επιδράσεις στη ιστορία της Ελλάδος. Τα κυριότερα είναι τα εξής: ΨΥΧΡΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ Η πρώτη φάση του Ψυχρού πολέµου θεωρείται ο ελληνικός Εµφύλιος πόλεµος που ξεκίνησε το 1946 και τελείωσε το 1949 και ο οποίος προκάλεσε φρικτές καταστροφές στην χώρα τόσο σε οικονοµικό, πολιτικό επίπεδο όσο και σε κοινωνικό.

Στις 4 Απριλίου του 1949 στην Ουάσιγκτον υπογράφηκε το Βορειοατλαντικό Σύµφωνο, γνωστό ως Ν.Α.Τ.Ο. Μετά από την ίδρυσή του, η διεθνής ένταση µεταφέρθηκε στη Ασία και συγκεκριµένα στην Κίνα, οι κοµµουνιστές µε ηγέτη τον Μάο Τσε-τουνγκ επικράτησαν στον κινέζικο εµφύλιο. Αργότερα, το 1950 η

κοµµουνιστική Βόρεια Κορέα επιτέθηκε εναντίον της φιλοαµερικανικής Νότιας Κορέας και ξεκίνησε άλλη µια εµφύλια σύρραξη στην οποία ενεπλάκησαν οι Η.Π.Α και η Κοµµουνιστική Κίνα. Τελικά ο πόλεµος τελείωσε µε την ανακωχή που έγινε το 1953. Το 1955 υπογράφεται το Σύµφωνο της Βαρσοβίας, µια συµφωνία ανάµεσα στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και τη Ρωσία. Όταν στο 20ό συνέδριο του Κοµµουνιστικού Κόµµατος της Σοβιετικής Ένωσης ο Χρουστσόφ εξήγγειλε την πολιτική της αποσταλινοποίησης κάποιες χώρες ερµήνευσαν λάθος το λόγο του, µε πρώτη την Ουγγαρία, η οποία το 1956 ανήγγειλε την αποχώρησή της από το Σύµφωνο της Βαρσοβίας. Το αποτέλεσµα σε αυτή την περίπτωση ήταν η κατάληψη της χώρας από σοβιετικά στρατεύµατα που κατέστειλαν την εξέγερσή της. Το 1961, η ΕΣΣ∆ και η ανατολική Γερµανία προκειµένου να διακόψουν την επικοινωνία µεταξύ ∆υτικού και Ανατολικού Βερολίνου δηµιούργησαν ένα τείχος που περιέβαλε το πρώτο. Το τείχος έµεινε γνωστό µε την ονοµασία Τείχος του Βερολίνου και µέχρι την πτώση του το 1969 έγινε σύµβολο της διαίρεσης της Ευρώπης.

Το 1962 σηµειώθηκαν εκρήξεις πυραύλων στην Κούβα, η οποία βρισκόταν υπό την ηγεσία του Κάστρο που είχε αποκτήσει κοµµουνιστική επιρροή και είχε ταχθεί εναντίον της Αµερικής. Ενώ όλα έδειχναν πως ένας νέος πόλεµος θα ξεκινούσε, οι ηγέτες Κένεντυ-Χρουστσόφ υπέγραψαν συµφωνία για την εγκατάσταση σοβιετικών πυραύλων στην Κούβα.

Την ίδια δεκαετία ένας άλλος πόλεµος απασχόλησε το διεθνές περιβάλλον κι αυτός δεν ήταν άλλος από τον πόλεµο στο Βιετνάµ που ξεκίνησε µετά την επικράτηση του κοµµουνιστή Χο Τσι Μινχ έναντι των Γάλλων αποίκων το 1954 κάτι το οποίο προκάλεσε την διάσπαση του κράτους σε Βόρειο κοµµουνιστικό Βιετνάµ και Νότιο φιλοαµερικανικό Βιετνάµ. Όταν το Νότιο Βιετνάµ κήρυξε εµφύλια διαµάχη, οι Αµερικάνοι αποφάσισαν να αναµειχθούν µε την αποστολή στρατιωτικών συµβούλων και την αεροπορική ενίσχυση.

Όµως η καθολική αντίσταση του λαού εναντίον των Αµερικανών, τα παρθένα δάση του Βιετνάµ , οι ακραίες κινήσεις των Αµερικανών, οι απώλειες και το γεγονός ότι το µεγαλύτερο µέρος του αµερικανικού λαού δεν είχε πεισθεί για την αναγκαιότητα αυτού το πολέµου είχε ως αποτέλεσµα την δηµιουργία ενός κινήµατος νέων στις Η.Π.Α που συνέβαλε στην υποχρέωση της υποχώρησης των αµερικανικών στρατευµάτων και τη λήξη της σύρραξης.

Τελικά, το Βιετνάµ δηµιούργησε κυβέρνηση µε πρόεδρο τον Νίξον και η χώρα ενώθηκε έπειτα από ακόµα µια εµφύλια διαµάχη. Η λήξη του Ψυχρού Πολέµου ήρθε αρκετά χρόνια αργότερα, το 1991 αφού µεσολάβησαν αρκετά γεγονότα που απασχόλησαν τη διεθνή επικαιρότητα.

Β’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσµίου πολέµου η Ελλάδα βρέθηκε σε µια από τις χειρότερες περιόδους της ιστορίας της, αλλά και µετά το τέλος του πολέµου οι καταστροφές που επέφερε συνέχισαν για αρκετά χρόνια να επιδρούν αρνητικά στην πολιτική και οικονοµική κατάσταση της Ελλάδας. Οι πόροι της Ελλάδας δέχονταν υπερεκµετάλλευση, ενώ µερικά δάση εξαφανίστηκαν από την υπερυλοτοµία.Ο λιµός και η καταστροφή των παραγωγικών δοµών έπλητταν το ελληνικό έθνος καθ’ όλη τη διάρκεια της κατοχής και πολλά εγγειοβελτιωτικά έργα, όπως γέφυρες, καταστράφηκαν είτε από Γερµανούς είτε από αντιστασιακές ενέργειες.

Όσον αφορά την οικονοµία, η υποτίµηση της δραχµής ήταν καθηµερινή και αισθητή ακόµη και στις πιο µικρές συναλλαγές. Οι Γερµανοί εφάρµοσαν στην Ελλάδα ένα σύστηµα απόσπασης του κυκλοφορούντος πλούτου από την αγορά, το οποίο στηριζόταν στην εξαπάτηση .Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσµίου Πολέµου η κατοχική καταστροφή είχε φτάσει 33 φορές το εθνικό εισόδηµα του 1946. Από την άλλη πλευρά, η ήττα του ιταλικού στόλου µε το τέλος του Β’ Παγκοσµίου Πολέµου σήµανε το οριστικό τέλος της κυριαρχίας των Ιταλών στο Ιόνιο Πέλαγος και την Ήπειρο. Επιπρόσθετα, µε την ένταξη της Ελλάδας και της Τουρκίας στο Ν.Α.Τ.Ο αποκλείσθηκε το όποιο ενδεχόµενο ενός νέου ελληνοτουρκικού πολέµου, παρά τις εντάσσεις σε Κωνσταντινούπολη και Κύπρο. Τα βόρεια σύνορα της χώρας απέκτησαν παγκόσµια γεωπολιτική σηµασία, γεγονός αξιοσηµείωτο καθώς µετά από αυτό οι σύµµαχοι εκδήλωσαν το ενδιαφέρον τους για την εδαφική ακεραιότητα της χώρας κι έλαβαν θέση στον Εµφύλιο Πόλεµο µε την χρηµατοδότηση ενός υψηλού ποσού το οποίο θα κάλυπτε τις καταστροφές που είχαν προκληθεί. Ως αντάλλαγµα, υποθηκεύτηκε η ανεξαρτησία της χώρας και τα δικαιώµατα των πολιτών και επικράτησαν µισαλλόδοξα πολιτικά κόµµατα τα «πιστεύω» των οποίων ήταν συντηρητικά. ΜΑΗΣ ΤΟΥ ‘68 Ο όρος Μάης του ‘68 (γνωστός και ως Γαλλικός Μάης) περιγράφει την πολιτική και κοινωνική αναταραχή που ξέσπασε στη Γαλλία κατά τη διάρκεια των µηνών Μαΐου-Ιουνίου του 1968.Τα γεγονότα ξεκίνησαν από κινητοποιήσεις των Γάλλων µαθητών και φοιτητών, επεκτάθηκαν µε γενική απεργία των Γάλλων εργατών και τελικά οδήγησαν σε πολιτική και κοινωνική κρίση, που άρχισε να παίρνει διαστάσεις επανάστασης και οδήγησε στη διάλυση της Γαλλικής Εθνοσυνέλευσης και την προκήρυξη εκλογών από τον τότε πρόεδρο Σαρλ Ντε Γκολ.

Οι συνέπειες των γεγονότων του Μάη ήταν οι εξής: Οι επιδράσεις που παρατηρούνται στην ελληνική κοινωνία είναι εντυπωσιακές καθώς ισχυρές µερίδες της ελληνικής νεολαίας, αλλά και της νέας εργατικής τάξης ανακαλύπτουν την αντικαπιταλιστική κριτική, το νέο µαρξισµό, τον «αριστερισµό», τον Μάο και την κινεζική επανάσταση, τον Τρίτο Κόσµο, τον Γκεβάρα και τις λατινοαµερικάνικες επαναστάσεις. Οι Λαµπράκηδες και η επίσηµη αριστερά της Ε∆Α και του ΚΚΕ ξαφνικά αποκτούν έναν αναπάντεχο «αντίπαλο» στα αριστερά τους, καθώς ο ιδεολογικός αµυντισµός και ο «φόβος» των (καθεστωτικών) αντιπάλων τους αναγκάζουν ολοένα και πιο πολύ να συµπεριφέρονται ως νοµιµόφρων πολιτική δύναµη. Η δικτατορία θα ανακόψει επίσης την επιρροή µιας νέας γενιάς δηµιουργών στον κινηµατογράφο, στο θέατρο, στη µουσική, στη λογοτεχνία. Λίγες µέρες πριν την επικράτηση της δικτατορίας, χιλιάδες νεολαίοι της εποχής θα συγκεντρωθούν στο γήπεδο του Παναθηναϊκού για τους Rolling Stones, µετατρέποντας τη συναυλία σε µια µεγάλη αντικαθεστωτική διαδήλωση των «αντισυµβατικών» της εποχής. Θα ανακόψει, τέλος, την ανάπτυξη των κοινωνικών επιστηµών και της κοινωνικής έρευνας, τοµείς που είχαν αρχίσει δειλά να εξελίσσονται στην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του ’60. Στην ουσία η πενταετία από το 1962 έως το 1967 θα αποτελέσει µια «Χαµένη Άνοιξη», όπως περίφηµα απέδωσε την εποχή ο Στρατής Τσίρκας, για τη τραυµατισµένη µετεµφυλιακή Ελλάδα.

ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Την ίδια περίοδο, η ελληνική κυβέρνηση λαµβάνοντας ορισµένες αποφάσεις επηρέασε καθοριστικά την ελληνική πραγµατικότητα. Οι πολιτικές εξελίξεις κατά το διάστηµα του 1950-1970 δεν ήταν τόσο ανατρεπτικές, παρόλα αυτά όµως καθοριστικές για την µετέπειτα ανάπτυξη της χώρας. Η δραχµή πλέον καθιερώνεται στην καθηµερινότητα του Έλληνα πολίτη και οι πολιτικές εξελίξεις κυλούν οµαλά. Συγκεκριµένα κατά τη διάρκεια του 1950 στις 24 Απριλίου ο τότε πρωθυπουργός Νικόλας Πλαστήρας ανακοινώνει την λήψη µέτρων αµνήστευσης, όπου λόγο αυτών των µέτρων περίπου 10.000 κατάδικοι αποφυλακίστηκαν .Λίγο πριν το τέλος της χρονιάς αποκαθιστώνται οι ελληνογιουγκοσλαβικές σχέσεις και συλλαµβάνεται ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ, ο Νίκος Μπελογιάννης, λόγο παράνοµης λειτουργίας παράνοµου µηχανισµού στον οποίο επέτρεψε την διεξαγωγή του.

Στη συνέχεια το 1951 το ΝΑΤΟ αποφασίζει την ένταξη της Ελλάδας και της Τουρκίας στη συµµαχία ενώ η Βουλή ψηφίζει το νέο σύνταγµα το οποίο τίθεται σε εφαρµογή την 1η Ιανουαρίου του 1952. Ο Νίκος Μπελογιάννης καταδικάζεται σε θάνατο µε ακόµα 7 άτοµα. Ο Νικόλαος Πλουµπίδης αναλαµβάνει τις κατηγορίες που δέχεται ο Νίκος Μπελογιάννης µέσα από µια γραπτή επιστολή στις εφηµερίδες. Τελικά Μπάσης , Καλούµενος, Μπελογιάννης και Αργυρίδης εκτελούνται. Ο 1953 ο υπουργός Συντονισµού Σ. Μαρκεζίνης ανακοινώνει την υποτίµησης της δραχµής µε την ισοτιµία 1$ = 30.000 δραχµές.

Επίσης γίνονται διαρρυθµίσεις του σχεδίου Μάρσαλ το οποίο είχε ως απώτερο σκοπό του την βοήθεια της Ελλάδας από την Αµερική αλλά και την διεξαγωγή επενδύσεων σ’ αυτήν. Στις 27 Ιουλίου του 1953 τερµατίζεται η εµπλοκή ,στον πόλεµο της Κορέας, του ελληνικού εκστρατευτικού σώµατος ενώ στις 9 Αυγούστου υπογράφεται στρατιωτική συµφωνία µεταξύ Ελλάδας, Γιουγκοσλαβίας και Τουρκίας. Λίγο πριν το τέλος του 1953 ο υπουργός Συντονισµού Σ. Μαρκεζίνης ανακοινώνει την µείωση των µηδενικών και έτσι η αναλογία δραχµής γίνεται 1$ = 30 δραχµές. Έτσι την 1η Μαΐου του 1954 αρχίζει να κυκλοφορεί η δραχµή χωρίς τα 3 τελευταία µηδενικά ενώ λίγο πριν το τέλος του 1954 το Συµβούλιο Ασφαλείας του Ο.Η.Ε απορρίπτει την προσφυγή της Ελλάδας για την Κύπρο. Το 1955 ξεκινούν οι διάφορες µεταρρυθµίσεις γύρω απ’ το σχέδιο Μάρσαλ όπως η ανάπλαση του αρχαιολογικού χώρου γύρω από την Ακρόπολη. Ακόµα στις 29 Αυγούστου αρχίζει στο Λονδίνο τριήµερη συνδιάσκεψη µεταξύ Μεγάλης Βρετανίας, Ελλάδας και Τουρκίας για το Κυπριακό ζήτηµα. Αποτέλεσµα της συνδιάσκεψης ήταν η επιδείνωση των σχέσεων της Ελλάδας µε την Τουρκία, αφού στις 6 Σεπτεµβρίου τουρκικός όχλος κατάστρεψε και λεηλάτησε Ελληνικές κατοικίες και καταστήµατα στην Κωνσταντινούπολη και στην Σµύρνη και έτσι µεγάλο κύµα προσφύγων κατέφυγε στην Ελλάδα.

Τα γεγονότα που διαδραµατίζονται κατά την περίοδο 1955-1959 στην Κύπρο επηρεάζουν ηθικά τους Έλληνες και έτσι αντιδρούν µε αρκετές διαµαρτυρίες και πολιτικές αναταραχές για το Κυπριακό ζήτηµα Μετά λοιπόν από αυτά τα γεγονότα το 1960 διαλύεται η συµφωνία µεταξύ Ελλάδας, Γιουγκοσλαβίας και Τουρκίας ενώ έγιναν κάποιες βιοµηχανικές και κοινωνικές µεταρρυθµίσεις στην Ελλάδα καθώς αρκετές µεγάλες βιοµηχανικές εταιρίες συµφωνούν στην δηµιουργία εργοστασίων. Στις 10 Ιανουαρίου του 1961 κυκλοφορεί για πρώτη φορά το νόµισµα των 20 δραχµών το οποίο περιείχε σε µεγάλο ποσοστό ασήµι. Στις 28 Αυγούστου διορίζεται από την κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραµανλή ως πρόεδρος και διευθυντής του

Κέντρου Οικονοµικών Ερευνών ο καθηγητής Ανδρέας Παπανδρέου ενώ µετά από περίπου ένα µήνα παραιτείται η κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραµανλή και έτσι η χώρα οδηγείται σε εκλογές µε αποτέλεσµα το νέο κόµµα το οποίο φτιάχτηκε από τον Ανδρέα Παπανδρέου να διοικείται από οκταµελή επιτροπή µε πρόεδρο τον Ανδρέα Παπανδρέου. Αργότερα στις 2 Νοεµβρίου ορκίζεται η νέα Κυβέρνηση υπό τον Κωνσταντίνο Καραµανλή. Στις 30 Αυγούστου 1962 ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ επισκέπτεται την Αθήνα για συνοµιλίες σχετικά µε το σχέδιο Μάρσαλ. Στις αρχές του 1963 η Ελλάδα συζητά για την είσοδό της στην Ευρωπαϊκή κοινότητα του Χάλυβα και του Άνθρακα. Ενώ στις 18 Μαΐου ο πρόεδρος της Γαλλικής δηµοκρατίας επισκέπτεται την Ελλάδα και µιλά στην Βουλή των Ελλήνων. Επίσης στις 11 Ιουνίου ο Κωνσταντίνος Καραµανλής παραιτείται από την κυβέρνηση αφού δεν καταφέρνει να πείσει τον βασιλιά Παύλο να µην πραγµατοποιήσει το ταξίδι στο Λονδίνο. Ο Κωνσταντίνος Καραµανλής αναχωρεί για Ελβετία εποµένως ακολούθησαν εκλογές για τον καινούργιο πρόεδρο που ανακηρύχτηκε ο Γιώργος Παπανδρέου. Όταν ανάλαβε τα καθήκοντά του απέναντί στο κράτος ανακοίνωσε πως τα βιβλία του δηµοτικού αλλά και του γυµνασίου θα είναι πλέον δωρεάν από τις 3 ∆εκεµβρίου. Το 1964 στις 15 Φεβρουαρίου οι ΗΠΑ προειδοποίησαν την Ελλάδα και την Τουρκία να µην επέµβουν στην Κύπρο. Παρόλα αυτά όµως ο Γιώργος Παπανδρέου δηλώνει πως θα υπερασπιστεί την Κύπρο εάν η Τουρκία εµπλακεί σε στρατιωτικές επιχειρήσεις ενάντια στην Κύπρο. Την 28η Μαρτίου η τούρκικη κυβέρνηση απελαύνει περίπου 10.00 Έλληνες από την Κωνσταντινούπολη εκµεταλλευόµενη το κλίµα που επικρατούσε στην Κύπρο. Η Ελλάδα συνεχίζει να βρίσκεται στο πλάι της Κύπρου µυστικά έτσι ούτως ώστε να µην έχει άλλες αντιπαραθέσεις µε την Τουρκία, και την Αµερική. Το 1965 ο Πρωθυπουργός συµφωνεί για να κατασκευαστεί µια γέφυρα που θα ενώνει το Ρίο µε το Αντίρριο και οργανώνονται δύο προγράµµατα η «Ασπίδα» και ο «Περικλής». Τα προγράµµατα αυτά θα βοηθήσουν στις επόµενες πολιτικές εξελίξεις. Μετά την ίδρυση λοιπόν των δύο αυτών οργανισµών καταψηφίζεται η κυβέρνηση του Ηλία Τσιριµώκου στις 5 Αυγούστου 1965. Στις αρχές του 1966 η Τουρκία συνεχίζει την απέλαση των υπόλοιπων 12.000 που απέµειναν στην Κωνσταντινούπολη, ενώ η κυβέρνηση περνά στα χέρια του τότε Πρωθυπουργού Ιωάννη Παρασκευόπουλου. Το 1967 η κυβέρνηση Παρασκευόπουλου παίρνει ψήφο εµπιστοσύνης από τη Βουλή αλλά παραιτείται και έτσι αναλαµβάνει ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος. Το 1968 αποδυναµώνεται η Κύπρος αφού ο ελληνικός στρατός αναγκάζεται να αποχωρήσει από εκεί λόγο της συµφωνίας Παπαδόπουλου – Τσαγλαγιαγκιλ. Όσο για τα δύο τελευταία χρόνια δηλαδή 1969 – 1970, γίνονται πολλά έργα έτσι το βιοτικό επίπεδο της Ελλάδας ανεβαίνει. Τέλος µερικά από τα δικαιώµατα των γυναικών έρχονται στην επιφάνεια και αποκαθιστούν την αξία τους αφού πλέον οι γυναίκες δικαιούνται να δουλέψουν στο δηµόσιο τοµέα της Ελλάδας. Μέσα απ’ αυτά τα γεγονότα η πολιτική της Ελλάδας είδαµε πως παρόλα τα γεγονότα στον εσωτερικό και εσωτερικό τοµέα η µόνη ουσιαστική εξέλιξη της δραχµής ήταν η ισοτιµία της µε το δολάριο και η αφαίρεση των τριών τελευταίων µηδενικών από το νόµισµα της δραχµής. Επίσης παρ’ όλες τις δολιοφθορές που υπήρξαν µέσα στα κόµµατα µε υπουργούς που εκτελέστηκαν η Ελλάδα κατάφερε να σταθεί στο ύψος της και να µην αποδυναµωθεί και βοήθησε την Κύπρο που βρισκόταν σε µία γενικότερη

σύγχυση αυτή την περίοδο. Όσο για την οικονοµική της κατάσταση, µέσω του σχεδίου Μάρσαλ βγήκε από την δύσκολη οικονοµική κατάσταση και έτσι αυξήθηκε σηµαντικά και ο τουρισµός.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Το 1949, το τέλος του Εµφυλίου πολέµου σηµατοδότησε µια νέα εποχή για την Ελλάδα που χαρακτηρίστηκε από τραγικές οικονοµικές συνθήκες για την χώρα. Αναλυτικότερα , το ποσοστό των εξαγωγών ήταν περιορισµένο και τα φορολογικά έσοδα ανεπαρκή, γεγονότα που συντέλεσαν στην γέννηση αµφιβολιών για την αξιοπιστία και την σταθερότητα της δραχµής. Παράλληλα, το κύριο µέσο συναλλαγών αποτέλεσε η χρυσή αγγλική λίρα. Εποµένως, οι καταθέσεις µειώθηκαν αισθητά ενώ η αποταµίευση έπαψε να αποτελεί πηγή άντλησης κεφαλαίων και δηµιουργίας πιστώσεων. Με τον περιορισµό της βοήθειας από το εξωτερικό, έγινε αντιληπτή η ανάγκη για ένα αυτοχρηµατοδοτούµενο πρόγραµµα που θα στηριζόταν στις δυνατότητες της χώρας και στα κεφάλαια που θα µπορούσα να προσελκυσθούν από το εξωτερικό και που θα αποτελούσε τη βάση για την οικονοµική ανάπτυξη. Η νοµισµατική αστάθεια, οι µη ευνοϊκοί εξωγενείς παράγοντες και η ανυπαρξία προϋποθέσεων παραγωγικής ικανότητας της χώρας ήταν οι αιτίες στις οποίες οφείλεται η ανεπιτυχής έκβαση µιας σειράς προγραµµάτων µέχρι το 1952. Το µόνο παραγωγικό πρόγραµµα αποδείχθηκε το Σχέδιο Μάρσαλ που καταρτίστηκε το 1953 και αποτελούσε µέρος της Αµερικανικής βοήθειας προς το ελληνικό κράτος. Οι στόχοι του ήταν βασισµένοι στην λογική και ανταποκρίνονταν στην τότε οικονοµική πραγµατικότητα. ∆ιαχωρίζεται σε τέσσερα κεφάλαια που είναι τα εξής: -α’ κεφάλαιο: περιέχει την µελέτη των οικονοµικών εξελίξεων της χώρας από το 1948 έως το 1952. -β’ κεφάλαιο: περιέχει τα απαραίτητα κεφάλαια για την πραγµατοποίηση ορισµένων παραγωγικών επενδύσεων, οι οποίες θα αξιοποιούσαν τους πλουτοπαραγωγικούς πόρους της χώρας. Αυτό θα είχε ως αποτέλεσµα τον περιορισµό του ελλείµµατος ή τον ισοσκελισµό του ισοζυγίου των εξωτερικών πληρωµών. -γ’ κεφάλαιο: περιλαµβάνει τα µέτρα που θα έπαιρνε η οικονοµική, η νοµισµατική και η δηµοσιονοµική πολιτική στα πλαίσια της εφαρµογής του παρόντος προγράµµατος. -δ’ κεφάλαιο: αποτελείται από αναλύσεις των προβληµάτων και των προοπτικών του ισοζυγίου των εξωτερικών πληρωµών.

Το πρόγραµµα του 1953 έδωσε τις απαραίτητες βάσεις στην καταπονηµένη ελληνική οικονοµία , εξασφάλισε τις προϋποθέσεις για ανάπτυξη, έδωσε λύση στο δηµογραφικό πρόβληµα και επανέφερε την ισορροπία στην οικονοµία, στηριζόµενο πάντα στις επικρατούσες συνθήκες και στις τότε δυνατότητες χρηµατοδότησης. Ακόµη, εστίασε στην αξιοποίηση των πηγών ενέργειας της χώρας, δηλαδή τις υδατοπτώσεις και τα κοιτάσµατα λιγνιτών που κάλυψαν σε µεγάλο ποσοστό τις κρατικές ανάγκες σε ρεύµα. Πιο αναλυτικά, συντέλεσε στην τελειοποίηση των έργων που βρίσκονταν σε εξέλιξη ,στην προσθήκη µονάδων ενέργειας και στην συµπλήρωση του σχεδίου µεταφοράς. Με τα κεφάλαια που προήλθαν από το εξωτερικό, το 1950 άρχισαν να τελούνται κάποια έργα εξηλεκτρισµού όπως το θερµοηλεκτρικό εργοστάσιο του Αλιβερίου και τα υδροηλεκτρικά εργοστάσια του Άγρα, του Λάδωνα και του Λούρου. Το σχέδιο Μάρσαλ αποσκοπούσε στην δηµιουργία µιας αυτοδύναµης, ανεξάρτητης και ισορροπηµένης ελληνικής οικονοµίας. Στα πλαίσια της αµερικανικής βοήθειας συµπεριλαµβάνονταν ενέργειες που φα συντελούσαν στην οριστική αντιµετώπιση της κρίσιµης κατάστασης της χώρας. Πιο συγκεκριµένα η Αµερική: -επέτρεψε την εισροή του δολαρίου στην Ελλάδα που στόχευε στην πραγµατοποίηση των απαραίτητων εξαγωγών για την κάλυψη του εξωτερικού ισοζυγίου. -χρηµατοδότησε το δηµόσιο ελληνικό έλλειµµα δίνοντας έναυσµα στη λειτουργία του ελληνικού κράτους. -έδωσε τη δυνατότητα στην Τράπεζα της Ελλάδος να λειτουργήσει ξανά. Την ίδια χρονική περίοδο, και συγκεκριµένα στις 9 Απριλίου 1953, αποφασίστηκε η υποτίµηση της δραχµής κατά 50 % έναντι του δολαρίου και των άλλων ξένων συναλλαγµάτων. Αν και ο ελληνικός λαός υποδέχθηκε αυτή

τη µεταρρύθµιση µε νευρικότητα, γρήγορα η οµαλότητα αποκαταστάθηκε και τα αποτελέσµατα για την οικονοµία ευνόησαν την βελτίωσή της. Αυξήθηκαν οι εξωτερικές συναλλαγές και τα κεφάλαια που προέρχονταν από το εξωτερικό κι έτσι το έλλειµµα που προήλθε από την εξάντληση της αµερικανικής βοήθεια καλύφθηκε. Η βιοµηχανική και µεταλλευτική παραγωγή αναζωογονήθηκε και η γεωργική παραγωγή αυξήθηκε θεαµατικά λόγω του κλίµατος και της µεγαλύτερης έκτασης καλλιεργήσιµης γης.

Επιπρόσθετα, µεταξύ των ετών 1951-1958 επεκτάθηκε το βασικό οδικό δίκτυο, έφτασε στο 80% της σηµερινής του έκτασης, το οποίο χρησιµοποιήθηκε για στρατιωτικούς σκοπούς και όχι για την µεταφορά αγαθών, καταπολεµήθηκε η ελονοσία και ολοκληρώθηκαν τα αποξηραντικά και αρδευτικά έργα. Σηµαντική ήταν και η βελτίωση του κατά κεφαλήν εισοδήµατος. Στον τοµέα των επενδύσεων η έλλειψη των απαιτούµενων κεφαλαίων, επιχειρηµατικών φορέων και εκσυγχρονισµένης τεχνολογίας αποτελούσαν σηµαντικές ελλείψεις. Παρ΄ όλα αυτά είχε ήδη επιτευχθεί ένα µεγάλο µέρος του προγράµµατος εξηλεκτρισµού και των εγγειοβελτιωτικών έργων. Έως το 1956, τα µέτρα αυτά συγκράτησαν τον πληθωρισµό και αποκατέστησαν την εµπιστοσύνη του λαού προς τη δραχµή. Το πλέον σταθερό εθνικό νόµισµα έδωσε κίνητρο στους µετανάστες, τους ναυτεργάτες, τους εφοπλιστές και τους τουρίστες να µεταφέρουν το συνάλλαγµα στην χώρα τους και να το µετατρέπουν σε δραχµές. Οι εισαγωγές διατηρήθηκαν σε υψηλά επίπεδα ενώ η αγορά µπορούσε πλέον να λειτουργήσει υπό το καθεστώς ελεύθερου ανταγωνισµού. Επιπρόσθετα, τον χρυσό ως µέσο συναλλαγών αντικατέστησε το δολάριο και οι παράνοµες δανειακές συµβάσεις έγιναν νόµιµες, πράξη ευνοϊκή για όλους όσους όφειλαν. Αν και η απασχόληση του µεγαλύτερου µέρους του κεφαλαιουχικού εξοπλισµού ήταν ο κύριος λόγος της οικονοµικής ανάπτυξης που σηµειώθηκε,

υπήρχε ένα ποσοστό πλεονάζοντος εργατικού δυναµικού που στράφηκε προς την µετανάστευση για την αναζήτηση µιας καλύτερης τύχης.

Στις αρχές της δεκαετίας του ’70, η πληθυσµιακή αύξηση οδήγησε πολλούς κατοίκους στην µετακίνηση στα µεγάλα αστικά κέντρα της εποχής, την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Το γεγονός επέφερε σηµαντικές αλλαγές, όπως η είσοδος των γυναικών στην αστική αγορά εργασίας, ο περιορισµός της παιδικής εργασίας και η αύξηση του αριθµού µαθητών και φοιτητών στα ελληνικά σχολεία και πανεπιστήµια.

Με την αύξηση του εισοδήµατος τα βιοµηχανικά προϊόντα και οι υπηρεσίες έχουν πολύ µεγαλύτερη ζήτηση από τα αγροτικά προϊόντα, κάτι το οποίο παρουσιάζεται εξαιτίας της αυξηµένης ζήτησης για κεφαλαιουχικές και ενδιάµεσες βιοµηχανικές εισροές και υπηρεσίες, απαραίτητη προϋπόθεση για την αποτελεσµατικότητα όλων των τοµέων παραγωγής. Η ζήτηση των παραπάνω που συνεχώς γίνεται µεγαλύτερη ωθεί την Ελλάδα σε εξαγωγή αγροτικών προϊόντων και εισαγωγή βιοµηχανικών προϊόντων. Παράλληλα, προκειµένου να αποφευχθεί η διόγκωση του ελλείµµατος του ισοζυγίου πληρωµών και η λήψη µέτρων σταθεροποίησης της νοµισµατικής και δηµοσιονοµικής κατάρρευσης η οποία θα εµπόδιζε την οικονοµική ανάπτυξη, τίθεται απαραίτητη η, ως ένα βαθµό, εκβιοµηχάνιση της χώρας , κάτι που επιτυγχάνεται.

Το κατακεφαλήν εισόδηµα µιας χώρας σχετίζεται άµεσα µε τον βαθµό εκβιοµηχάνισης, συγκεκριµένα µε το ποσοστό των απασχολουµένων ατόµων κάθε χώρας στον βιοµηχανικό τοµέα παραγωγής. Στο παγκόσµιο επίπεδο, κατά τη διάρκεια της πρώτης µεταπολεµικής τριακονταετίας, η παραπάνω σχέση κινείται οµαλά και οµοιόµορφα. Έτσι το ποσοστό των απασχολουµένων αντιστοιχεί σε συγκεκριµένη τάξη µεγέθους του κατακεφαλήν εισοδήµατος µιας χώρας. Στην Ελλάδα, το 1951 το ποσοστό των απασχολούµενων εργατών αγγίζει το 41% του συνόλου ενώ το κατακεφαλήν εισόδηµα ανέρχεται στα 354 δολάρια, δηλαδή 10% υψηλότερο από αυτό άλλων χωρών. Το 1961 το ποσοστό των απασχολούµενων στον αστικό τοµέα φτάνει το 44% του συνόλου και το κατακεφαλήν εισόδηµα αυξάνεται κατά 64%, στα 580 δολάρια, το οποίο είναι 60% υψηλότερο από το εισόδηµα άλλων χωρών. Το συµπέρασµα από τις παραπάνω συγκρίσεις είναι πως η Ελλάδα, ως µία χώρα που διχάζεται ανάµεσα στην γεωργική και βιοµηχανική παραγωγή, παρουσιάζει σηµαντικές αποκλίσεις στη σχέση κατακεφαλήν εισοδήµατος-ποσοστό απασχολουµένων, γεγονός που αποτελεί την βάση της οικονοµικής αστάθειας. Η µεγέθυνση του κατακεφαλήν εισοδήµατος βασιζόταν στις συναλλαγµατικές εισροές. Η ζήτηση των βιοµηχανικών προϊόντων αυξήθηκε εξαιτίας τις συναλλαγµατικής επιρροής της εξωτερικής βοήθειας και των άδηλων πόρων ενώ η αυξηµένη εισαγωγή τους οφείλεται στην διαθεσιµότητα των συναλλαγµατικών πόρων. Έτσι, η ανάγκη για παραγωγή συνεχώς περιοριζόταν. Αποτελεσµατικά, η µεγέθυνση του εισοδήµατος επέκτεινε το έλλειµµα του εµπορικού ισοζυγίου που µέχρι τότε καλυπτόταν από τους άδηλους πόρους, καθώς ο ρυθµός του πολλαπλασιασµού των συναλλαγµατικών εισροών δεν βρισκόταν σε αναλογία µε τον ρυθµό εισροής των εξωτερικών πόρων. Από τα προαναφερόµενα γίνεται αντιληπτή η κρισιµότητα της τότε οικονοµικής κατάστασης και την ανάγκη λήψης ορισµένων δραστικών µέτρων για την διαρθρωτική προσαρµογή της οικονοµίας από την ελληνική κυβέρνηση. Η αναποτελεσµατικότητα της τελευταίας οφειλόταν στην επανάπαυση της στην νοµισµατική σταθεροποίηση του ‘53 και στην εισροή εξωτερικών πόρων. Πέρα από ορισµένες επενδύσεις σε έργα υποδοµής η κυβέρνηση δεν ενδιαφέρθηκε για τη δηµιουργία βιοµηχανικών εγκαταστάσεων,

για τον εκσυγχρονισµό της δηµόσιας διοίκησης, της εκπαίδευσης και της έρευνας. Συµπερασµατικά, η οικονοµία έµεινε εκτεθειµένη σε πιθανούς µελλοντικούς κινδύνους και ο αναπτυξιακός προγραµµατισµός ανύπαρκτος. Στα τέλη της δεκαετίας του ’50, σηµειώθηκε µία σειρά από µη ευνοϊκές εξελίξεις για την ελληνική οικονοµία. Οι εξαγωγές, µετά την άνοδο που γνώρισα στα έτη 1953-1956, σταθεροποιήθηκαν και το 1959 µειώθηκαν. Η διεθνής ναυτιλιακή κρίση, επηρέασε την ελληνική πραγµατικότητα µε την προσωρινή ανακοπή της συσσώρευσης του ναυτιλιακού συναλλάγµατος, οι εισαγωγές κατά τη διετία 1959-1960 µειώθηκαν ακόµη περισσότερο, κάτι που είχε ως επακόλουθο την µείωση του κατακεφαλήν εισοδήµατος της χώρας. Με την κρίση που εκδηλώθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1950, άρχισε να εξελίσσεται η βιοµηχανική κοινωνία που σταδιακά αντικατέστησε την αγροτική. Η κινητήρια δύναµη αυτής της µεταρρύθµισης ήταν οι στενές σχέσεις της Ελλάδας µε τις δυτικές, συνεχώς αναπτυσσόµενες κοινωνίες, σχέσεις που καθορίζονταν από τον Ψυχρό πόλεµο, ο οποίος βρισκόταν σε εξέλιξη. Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέµου οι σχέσεις της χώρας µε τις δυτικές οικονοµίες αφορούσαν τις µεταβιβάσεις προϊόντων από το εξωτερικό στην Ελλάδα χάρη στην γεωπολιτική σηµασία της θέσης της και των δραστηριοτήτων των Ελλήνων του εξωτερικού. Τον Ιούλιο του 1961, υπεγράφη η Συµφωνία Σύνδεσης µε την Ε.Ο.Κ των έξι που είχε ως άµεσα επακόλουθα την ενίσχυση του αισθήµατος εµπιστοσύνης στο µέλλον της ελληνικής οικονοµίας και τον προσανατολισµό των εξαγόµενων ελληνικών προϊόντων στη δυτική Ευρώπη. Έµµεσα, η παρούσα συµφωνία έµελλε να επηρεάσει σε µεγάλο βαθµό την πολιτική και οικονοµική πραγµατικότητα των επόµενων ετών.

Η πτώση του Τείχους του Βερολίνου, τον ίδιο χρόνο, υποχρέωσε την αναπτυσσόµενη δυτικοευρωπαϊκή βιοµηχανία να αναζητήσει εργατικά χέρια στις µεσογειακές χώρες, ανάµεσα σε αυτές και στην Ελλάδα. Το 1960 είχαν γίνει συµφωνίες ανάµεσα στη ∆υτική Γερµανία και την Ελλάδα για την προσωρινή απασχόληση των εργατών.

Το µεταναστευτικό κίνηµα προς την Ευρώπη ήταν το µεγαλύτερο που είχε γνωρίσει η ελληνική ιστορία και οι επιπτώσεις του ήταν τόσο η ερήµωση της υπαίθρου και η στασιµότητα του πληθυσµού των επαρχιακών περιοχών, όσο και η ελάττωση του αριθµού του εργατικού δυναµικού. Έτσι, σηµειώνεται ακόµα ένα αίτιο που προκάλεσε την µετατροπή της γεωργικής κοινωνίας σε βιοµηχανική. Κατά την δεκαετία 1961-1971, πραγµατοποιήθηκε η τοµεακή αναδιάρθρωση της οικονοµίας. Το ποσοστό των αγροτών από 56% του συνολικού ποσοστού των εργαζοµένων µειώθηκε σε 39%. Εξαιτίας αυτής της µείωσης, η διαρθρωτική απόκλιση της ελληνικής οικονοµίας από τα παγκόσµια πρότυπα, σε ό,τι είχε σχέση µε την τοµεακή απασχόληση και το κατακεφαλήν εισόδηµα, αν και παρέµεινε σε υψηλά επίπεδα λόγω των άδηλων πόρων, σταθεροποιήθηκε. Η εµφανής µείωση του αγροτικού πληθυσµού οφειλόταν στο αυξηµένο ποσοστό των µεταναστών οι οποίοι εγκατέλειπαν την καλλιεργήσιµη γη φέρνοντας την αγροτική παραγωγή σε οριακό ποσοστό και επιτρέποντας την εκβιοµηχάνιση και την χρηµατοδότηση των απαραίτητων επενδύσεων. Παράλληλα, η κάθε περιοχή αγροτικής παραγωγής άρχισε να εξειδικεύεται µε βάση τα προϊόντα που παρήγαγε κατεξοχήν. Αυτό σήµαινε καλύτερες επιδόσεις καθώς το ποσοστό παραγωγής διπλασιάστηκε, παρά την µείωση του αγροτικού δυναµικού.

Το αυξηµένο ποσοστό παραγόµενων προϊόντων επηρέασε θετικά την οικονοµία της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης. Αντιθέτως, η οικονοµική πραγµατικότητα των αγροτικών κοινωνιών ακολούθησε φθίνουσα πορεία. Οι παραπάνω αλλαγές στον τρόπο παραγωγής οδήγησαν στην εσωτερική µετανάστευση προς τα µεγάλα αστικά κέντρα. Αποτελεσµατικά, τα νησιά και οι ορεινές περιοχές ερηµώθηκαν και παρακµάσανε. Από την άλλη πλευρά, η συγκέντρωση πληθυσµού στις µεγαλουπόλεις αύξησαν την ανάγκη για δηµιουργία κατοικιών και έργων υποδοµής (οδικού δικτύου, σχολείων, δηµοσίων κτηρίων, έργων ύδρευσης και αποχέτευσης). Η κατοικία αποτέλεσε για δεκαετίες µια αποτελεσµατική επένδυση χάρη στην µεγάλη ζήτηση που είχε. Έτσι πολλοί κεφαλαιούχοι στράφηκαν προς την αγορά κατοικιών, ενώ ταυτόχρονα αυξήθηκε η εισροή κεφαλαίων από Έλληνες του εξωτερικού για την αγορά ακινήτων. Οι κατασκευές κτιρίων ήταν ο κύριος παράγοντας της αναπτυξιακής πολιτικής, η οποία ασκήθηκε µε την αύξηση των στεγαστικών δανείων, την αναθεώρηση των σχεδίων πολεοδόµησης και την ανοχή προς τα αυθαίρετα κτίρια. Συµπερασµατικά, ο τοµέας των κατασκευών, και οι λοιποί σχετικοί πέρασαν στην πρώτη θέση του δευτερογενούς τοµέα παραγωγής. Τα µεταναστευτικά εµβάσµατα διαµορφώθηκαν από το 2,5% του Α.Ε.Π σε 4% καλύπτοντας την ανάγκη εισαγωγής προϊόντων και ενισχύοντας το διαθέσιµο εισόδηµα. Οι σχέσεις ελληνικής-διεθνούς οικονοµίας είχαν θετικές επιδράσεις στην ανάπτυξη της ναυτιλίας και του τουρισµού της χώρας έως το 1973. Πιο συγκεκριµένα, ο ελληνικός στόλος, κατά τη διάρκεια των ετών 1961-1973, τριπλασιάστηκε φθάνοντας στο ένα τρίτο του εθνικού Α.Ε.Π. Ο Πειραιάς αποτέλεσε ναυτιλιακό κέντρο ύψιστης σηµασίας καθώς πολλοί εφοπλιστές, αφού δέχθηκαν τα προνόµια της ελληνικής δικτατορίας µετέφεραν τις ναυτιλιακές δραστηριότητες τους από το Λονδίνο και τις Η.Π.Α εκεί. Αυτή η µεταρρύθµιση επηρέασε και άλλους οικονοµικούς τοµείς καθώς πολλοί εφοπλιστές επένδυσαν τόσο στην βιοµηχανία όσο και στον τριτογενή τοµέα παραγωγής. Η µεταφορά των εθνικών προϊόντων διευκολύνθηκε χάρη στην αραίωση των αυστηρών δασµών. Ωστόσο, οι δασµοί στους ανεπτυγµένους κλάδους παραγωγής εξακολουθούσαν να παραµένουν αυστηροί, ενώ ελαττώνονταν για τα προϊόντα που δεν παρήγαγε η Ελλάδα, δηλαδή για αυτά που είχαν σχέση µε ανεπτυγµένη τεχνολογία. Φυσικά, αυτό κατέστησε µη εφικτή την ανάπτυξη της παραγωγής τους. Οι βιοµηχανικές επενδύσεις ενισχύθηκαν από το κράτος κατά τα έτη 1961-1975 υπό την µορφή φορολογικών απαλλαγών, απαλλαγών από εισφορές σε φορείς κοινωνικής ασφάλισης, επιδοτήσεων επιτοκίων, άµεση καταβολή µέρους του κεφαλαίου. Το ύψος της κρατικής ενίσχυσης είναι δύσκολο να προσεγγιστεί µε ακρίβεια, παρ’ όλα αυτά υπολογίζεται πως ξεπέρασε το εν δεύτερο της αξίας των επενδύσεων. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της βιοµηχανικής ανάπτυξης της Ελλάδας παρουσιάστηκαν σηµαντικές αδυναµίες, οι οποίες στάθηκαν εµπόδιο απέναντι στη βιωσιµότητα και τα θετικά επακόλουθα της. Πιο συγκεκριµένα, το κράτος παραχώρησε σε ιδιώτες επενδυτές σηµαντικούς πόρους, κυρίως κατά τη περίοδο της δικτατορίας, και συνήθως µε σκανδαλώδης τρόπους. Γενικά, ο τρόπος σχεδιασµού των επενδύσεων ήταν απερίσκεπτος, δεν

δρούσε σύµφωνα µε τα συµφέροντα του κράτους και οδηγούσε συχνά στην σπατάλη των κοινωνικών πόρων. Επιπρόσθετα, ο εξοπλισµός τεχνολογίας που εισήχθηκε από την δεκαετία του 1960 δεν ήταν ανάλογη των δυνατοτήτων του βαθµού εκβιοµηχάνισης του κράτους, αντιθέτως είχε σχεδιαστεί για ένα διαφορετικό, πιο ανεπτυγµένο βιοµηχανικά περιβάλλον, µε αποτέλεσµα να αυξηθεί το κόστος παραγωγής. Παράλληλα η βιοµηχανική ανάπτυξη της χώρας αποδείχθηκε ζηµιογόνος για το περιβάλλον αφού αρκετές περιοχές υποβαθµίστηκαν ενώ άλλες µετατράπηκαν σε βιοµηχανικές καθώς αξιοποιήθηκαν για τη δηµιουργία κατοικιών και τουριστικών θέρετρων. Αρκετές περιοχές εξελίχθηκαν σε τσιµεντουπόλεις και αρχαιολογικά µνηµεία καταστράφηκαν. Ο βασικός παράγοντας της βιοµηχανικής ανάπτυξης, η ευνοϊκή διεθνής συγκυρία, είχε ως αποτέλεσµα την ίδρυση θυγατρικών από πολυεθνικές εταιρίες που αν και αρχικά φαινόταν πως θα ωφελούσε το εµπορικό ισοζύγιο, αποδείχθηκαν µη παραγωγικές. Εποµένως, µπορούµε να καταλάβουµε πως, αν και η περίοδος 1961-1975, υπήρξε η σηµαντικότερη εποχή της βιοµηχανικής ανάπτυξης της χώρας καθώς η ελληνική οικονοµία προσέγγισε αυτή των ανεπτυγµένων χωρών του κόσµου , εµφανίστηκαν στο προσκήνιο αρκετές ελλείψεις και αδυναµίες που είχαν να κάνουν µε αποφάσεις πάνω στα οικονοµικά προγράµµατα και στις οικονοµικές µεταρρυθµίσεις. Το Α.Ε.Π., οι επενδύσεις, η παραγωγικότητα και τα κεφάλαια πολλαπλασιάστηκαν σε αριθµό τάχιστα, όµως, ενώ νέοι κλάδοι βιοµηχανίας εµφανίστηκαν και αναπτύχθηκαν, δεν εµφάνισαν διεθνή ανταγωνιστικότητα. Η λήξη της «Χρυσής Εποχής» σηµατοδοτήθηκε το 1973 και φανέρωσε τα επακόλουθα όλων των παραπάνω µεταρρυθµίσεων στον οικονοµικό κλάδο. Το µεταναστευτικό ρεύµα προς τη ∆υτική Ευρώπη περιορίστηκε ενώ η ελληνική ναυτιλία ανακόπηκε. Η ελληνική βιοµηχανία βρισκόταν σε αδιέξοδο, καθώς από τη µια πλευρά δεν µπορούσε να ανταγωνιστεί τα χαµηλά κόστη παραγωγής των αναπτυσσόµενων χωρών και από την άλλη δεν µπορούσε να ακολουθήσει κάποιο σχέδιο παραγωγής που απαιτούσε προηγµένη τεχνολογία. Έτσι, πολλές µονάδες παραγωγής χρεοκόπησαν και εµφανίστηκε οικονοµική κρίση που διήρκεσε είκοσι χρόνια. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Στις αρχές του 1950, τόσο η κοινωνική φυσιογνωµία της χώρας όσο και το φυσικό τοπίο είχαν δραστικά µεταβληθεί σε σχέση µε το προπολεµικό παρελθόν. Πολλοί από όσους είχαν αποµακρυνθεί από τα βουνά δε θα επέστρεφαν ποτέ, µε τον κοινωνικό ιστό να έχει διαρραγεί οριστικά, καθώς ενδοφυλετικές µειονότητες (στη δυτική Μακεδονία και τη Θράκη) εγκατέλειπαν τη χώρα και κοινωνικές οµάδες (ορεινός αγροτικός πληθυσµός) ακολουθούσαν το δρόµο της µεγάλης πόλης και της µετανάστευσης.

ΠΕΡΙΟ∆ΟΣ 1950-1960 Για πρώτη φορά στην περίοδο 1952-63 συντελέστηκε µια διαδικασία αστικοποίησης του πληθυσµού στην Ελλάδα, κατά την οποία η αναλογία αγροτικού-αστικού τοµέα ανατράπηκε υπέρ του δεύτερου µε κύριο τόπο

απορρόφησης το πολεοδοµικό συγκρότηµα των Αθηνών. Παράλληλα, η αθρόα κίνηση από την ύπαιθρο στις πόλεις συνοδεύτηκε από τη ραγδαία ανάπτυξη του εξωτερικού µεταναστευτικού ρεύµατος. Οι δοµικές αλλαγές που σηµειώθηκαν αποτυπώνονται κυρίως στην εργασία (µορφές απασχόλησης), στην κατανάλωση και στα κυβερνητικά µέτρα για τη σταθεροποίηση και την ανάπτυξη της οικονοµίας.

Η υποτίµηση του νοµίσµατός του 1953 δηµιούργησε ένα νέο πλέγµα οικονοµικών ιεραρχιών. ∆ηλαδή αύξηση των εισαγωγών, τόνωση της εµπορικής κατανάλωσης, καταπολέµηση του πληθωρισµού αλλά και έλλειµµα στο εµπορικό ισοζύγιο. Η επέκταση των δηµοσίων επενδύσεων, παρά το συχνά περιορισµένο προσανατολισµό τους, υπήρξε ιστορικής σηµασίας απόφαση των κυβερνήσεων Καραµανλή. Οι ρυθµοί ανόδου του Α.Ε.Π. µε τη συµβολή των άδηλων πόρων είναι εκρηκτικοί (7% ετησίως), αλλά δεν αντανακλούν φαινόµενα όπως η βιοµηχανική στασιµότητα και η έλλειψη κεντρικού προγραµµατισµού στον τοµέα της γεωργίας. Η αντιµετώπιση της παραγωγικότητας, της υποαπασχόλησης και της αυτάρκειας πόρων αποτέλεσαν βασικό µέληµα των κυβερνήσεων της περιόδου 1956-61. Παρά το γεγονός ότι η γεωργία εξακολουθούσε να είναι ο µεγαλύτερος παραγωγικός τοµέας, ο κόσµος του αγρότη είχε υποστεί ριζικές αλλαγές σε σχέση µε το Μεσοπόλεµο. Η ανάπτυξη των επικοινωνιακών δικτύων, η διάδοση του κινηµατογράφου, η ανάδυση του τουρισµού έφεραν σε επαφή ευρύτερα κοινά.

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΡΕΥΜΑΤΑ ΣΤΗ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΕΛΛΑ∆Α

Η µετεµφυλιακή πολιτική και κοινωνική πραγµατικότητα σηµάδευε βαθιά, συχνά ανεξίτηλα, τις συνειδήσεις του πνευµατικού κόσµου και αποτυπώθηκε ποικιλότροπα στα έργα τους. Στο χώρο της λογοτεχνίας συνυπήρχαν τρεις

διαφορετικές γενιές, µε την παλαιότερη (τη γενιά του ’30, µε εξέχοντες τους Μ. Καραγάτση, Γ. Θεοτοκά, Η. Βενέζη, Σ. Μυριβήλη κ.ά.) να ελέγχει την πνευµατική ζωή του τόπου. Μερικοί από αυτούς όπως ο Ο. Ελύτης µε το Άξιον Εστί και ο Ν. Καζαντζάκης µε τα πιο γνωστά σηµερινά έργα του (ο Χριστός Ξανασταυρώνεται κ.ά.), συγκροτούν µεγάλες δηµιουργίες, η απήχηση των οποίων αυξάνεται στο πέρασµα του χρόνου. ∆ηµιουργοί όπως οι Α. Εµπειρίκος (ποιητής και πεζογράφος) και Ν. Εγγονόπουλος (ποιητής και ζωγράφος) συνέχισαν τη δική τους µοναχική πορεία, µε τον υπερεαλισµό να αποτελεί το θεµελιακό άξονα στην τέχνη τους.

∆ίπλα στα σηµαντικά λογοτεχνικά περιοδικά που συνέχισαν την πορεία τους (Νέα Εστία), ιδρύθηκαν νέα 9όπως η Επιθεώρηση Τέχνης). Παράλληλα εκδόθηκε µία σειρά άλλων επαρχιακών(κριτική στη Θεσ/νίκη κ.ά.), που αναδείχθηκαν σε πόλους συσπείρωσης και παραγωγής πολιτιστικής δράσης στην περιφέρεια. Η πρώτη µεταπολεµική γενιά, χωρίς να απαρνηθεί τις εκφραστικές κατακτήσεις των προηγουµένων, προώθησε την ανανέωση και συχνά αµφισβήτησε την αστική ιδεολογία των προκατόχων τους, ξεχωριστή θέση ανάµεσά τους έχουν οι Μ. Αναγνωστάκης, Ν. Καρούζος, ∆. Χατζής, Α. Κότζιας κ.ά.

Η ΑΝΑ∆ΕΙΞΗ ΤΟΥ ΛΑΪΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥ∆ΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ

Ο χώρος που σηµαδεύει την αµφίσηµη αυτή περίοδο είναι αυτός του λαικού τραγουδιού. Ως απάντηση στη µετανάστευση και την αστυφιλία, τη φτώχεια και την κρατική καταστολή, το λαικο τραγούδι µε µια πλειάδα σηµαντικών τραγουδιστών-δηµιουργών -ανάµεσά τους οι Σ. Καζαντζίδης, Μ. Χιώτης, Γ. Μπιθικώτσης, Β. Τσιτσάνης κ.ά.- καταγράφει γνήσια τη δύσκολη καθηµερινότητα της εποχής.

Στο χώρο της µουσικής, καταλυτικές είναι οι παρουσίες του Μ. Χατζιδάκη µε την πολύµορφη δραστηριότητά του (σταθµός η διάλεξή του για το ρεµπέτικο τραγούδι), το ‘Ελληνικό Χορόδραµα’ της Ρ. Μάνου και οι εµφανίσεις κορυφαίων προσωπικοτήτων, όπως ο ∆. Μητρόπουλος (στη διεύθυνση της κρατικής ορχήστρας κ.ά.) και η Μ. Κάλλας (στην όπερα).

Οι πολιτιστικοί φορείς που δραστηριοποιούνται (Ινστιτούτο Γκαίτε, Ελληνοαµερικανική Ένωση, Γαλλικό Ινστιτούτο κ.ά.) και κυρίως θεσµοί, όπως το φεστιβάλ Αθηνών (1955) και τα Επιδαύρεια (1956), θα συγκεντρώσουν την πρωτοπορία των ελλήνων αλλά και ξένων δηµιουργών. Το εµπορικό θέατρο µε προεξάρχουσα την επιθεώρηση ανθεί, ενώ φορείς όπως το Θέατρο της Τέχνης του Κ. Κουν σηµατοδοτούν την είσοδο σε µια νέα εποχή για την ελληνική δραµατουργία. Ωστόσο πόλο έλξης του κοινού θα αποτελέσει ο κινηµατογράφος, που διανύει περίοδο ποσοτικής ανάπτυξης. Με ελάχιστες εξαιρέσεις (π.χ. Ν. Κούνδουρος, Μ. Κακογιάννης), η κωµωδία και το µελόδραµα κυριαρχούν απόλυτα χρησιµοποιώντας καταξιωµένους ηθοποιούς και σενάρια από το εµπορικό θέατρο.

ΠΕΡΙΟ∆ΟΣ 1960-1970

Στο πεδίο της κοινωνίας, τη δεκαετία αυτή αναδύθηκε η νεολαία ως διακριτή κοινωνική δύναµη, µε αυτόνοµη παρουσία (δηµιουργία µιας νέας κουλτούρας στη µουσική, στη µόδα κτλ.) και δυναµική έκφραση στο χώρο των κοινωνικών διεκδικήσεων. Η εξαρχής ‘ναρκοθετηµένη’ ανεξαρτησία που παραχωρήθηκε στην Κύπρο αποτέλεσε ένα σηµαντικό πεδίο κατά βάση νεολαιίστικων κινητοποιήσεων. Οι αγώνες για µεταβολές στη παιδεία, που σε έναν βαθµό υλοποιήθηκαν πρόσκαιρα από την εκπαιδευτικη µεταρρύθµιση του 1964, αποτέλεσαν το δεύτερο. Η χώρα προβλέπει και επηρεάζεται -συνήθως ετεροχρονισµένα- από την Ευρώπη και τις τάσεις που επικρατούσαν εκεί όσο ποτέ πριν, και υπό την έννοια αυτή η επιβολή της χούντας έρχεται σε αναντιστοιχία µε τα κοινωνικά και πολιτισµικά τεκταινόµενα.

ΑΝΑΝΕΩΣΗ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Η δεκαετία αυτή, που ουσιαστικά τερµατίζει βίαια µε το στρατιωτικό πραξικόπηµα του 1967, υπήρξε ιδιαίτερα σηµαντική όσον αφορά την παραγωγή στο χώρο των ελληνικών γραµµάτων. Στην ποίηση, η γενιά του ’30 σηµειώνει δηµιουργικές κορυφώσεις. Οι Γ. Ρίτσος, Ο. Ελύτης, Α. Εµπειρίκος, Ν.Γ. Πεντζίκης εκδίδουν κάποια από τα πιο ώριµα έργα τους. Αναµφισβήτητα, κορυφαία αναγνώριση της υψηλής ποιότητας που παρουσίασε η ποιητική δηµιουργία στην περίοδο αυτή συνιστά η απονοµή του βραβείου Νόµπελ Λογοτεχνίας στο Γ. Σεφέρη (1963).

Παράλληλα, η δεύτερη µεταπολεµική γενιά καταθέτει την ίδια εποχή βιωµατικά και µε αµεσότητα τις κοινωνικές και ιδεολογικές ζυµώσεις του κόσµου της. Χαρακτηριστικές είναι οι περιπτώσεις των Β. Βασιλικού, Μ. Κουµανταρέα, Ν. Ασλάνογλου, Ν. Χριστιανόπουλου, Μ. Χάκκα κ.ά.. έργα όπως το Τρίτο Στεφάνι του Κ. Τάχτση έγιναν ιδιαίτερα δηµοφιλή πολύ µετά την έκδοσή τους, ενώ Το τέλος της µικρής µας Πόλης του ∆. Χατζή προκαλεί ρήγµα σε σχέση µε την προπολεµική πεζογραφία. Τέλος η δηµοσίευση της τριλογίας του Σ. Τσίρκα Ακυβέρνητες Πολιτείες µε τη σύζευξη ιστορίας και λογοτεχνίας εισήγαγε νέους αφηγηµατικούς τρόπους και αποτέλεσε σηµείο αναφοράς για τη µεταπολεµική παραγωγή. Η απριλιανή δικτατορία σκιάζει την πνευµατική παραγωγή µιας και η συντριπτική πλειοψηφία των λογοτεχνών, όταν δε βρίσκονται στη φυλακή (Ρίτσος, Βουρνός κ.ά.) ή στην εξορία (Πατρίκιος, Αλεξάνδρου κ.ά.), αυτολογοκρίνονται. Η απαγόρευση του καθεστώτος προκάλεσε συµβολικές πράξεις διαµαρτυρίας εκ µέρους του πνευµατικού κόσµου, µε κορυφαία τη δηµόσια καταγγελία του Γ. Σεφέρη (Μάρτιος 1969).

ΟΙ ΝΕΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΗΣ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ

Η περίοδος αυτή που άνοιξε µε την εµφάνιση των Μπητλς και έκλεισε µε τις φοιτητικές εξεγέρσεις του ’68 (Παρίσι, Μπέρκευ) αποτελεί µία από τις πιο γόνιµες εποχές, σε ό,τι αφορά την άρση των κοινωνικών συµβάσεων και τη γένεση µιας µορφής πολιτισµού ριζοσπαστισµού για τις δυτικές κοινωνίες. Η Ελλάδα δεν αποτέλεσε εξαίρεση. Η ρήξη αυτή ξεκίνησε από την αποδοχή και οικειοποίηση ενός νέου µουσικού ιδιώµατος (ροκ εν ρολ), γρήγορα όµως επεκτάθηκε στις ατοµικές συµπεριφορές ( µε έµφαση στις σχέσεις των δύο φύλων), στη συλλογική έκφραση αλλά και γενικότερα στην αισθητική. Παράλληλα εγχώριες δηµιουργίες, όπως ο Επιτάφιος του Μ, Θεοδωράκη ή το φορτηγό του ∆. Σαββόπουλου, που εισάγουν εκφραστικές καινοτοµίες, έχουν µεγάλη απήχηση στην κυρίως νεολαία της εποχής. Μια νέα γενιά συνθετών κάνει την εµφάνιση της, όπως οι Μ.Λοίζος, Σ.Ξαρχάκος, Γ. Μαρκόπουλος κ.ά.,

ένα καινούριο µουσικό είδος γνωρίζει αναπάντεχη επιτυχία (Νέο Κύµα), ενώ και το λαϊκό τραγούδι συνεχίζει τη ‘χρυσή’ εποχή του.

Η θεατρική ζωή γνωρίζει στις αρχές της δεκαετίας ιδιαίτερη άνθηση, αλλά ο τοµέας που πραγµατικά απογειώνεται την περίοδο αυτή είναι ‘η έβδοµη τέχνη’. Πολυβραβευµένες ταινίες, όπως το Ποτέ την Κυριακή, κάνουν διεθνή καριέρα προβάλλοντας το λαϊκό φολκλόρ ως κατεξοχήν αναγνωριστικό στοιχείο της σύγχρονης Ελλάδας στο εξωτερικό. Ενδιαφέρον, ωστόσο, παρουσιάζει το γεγονός της παρουσίας µιας νέας σειράς δηµιουργών έξω από το κυρίαρχο εµπορικό κύκλωµα της εποχής (Α. Βούλγαρης, Λ. Παπαστάθης κ.ά.). Τέλος,

και οι εικαστικές τέχνες την εποχή αυτή ακµάζουν και ανανεώνονται εκφραστικά.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

-http://el.wikipedia.org/wiki/Ψυχρός_πόλεµος -http://ellas.pblogs.gr/2007/03/ellada-1945-1950 -http://ellas.pblogs.gr/2007/03/ellada/1950-1960 -http://ellas.pblogs.gr/2007/03/ellada/1960-1970 -http://www.dspace.lib.uom.gr/2159/300/5/Pantelidhs.pdf -Βιβλίο Ιστορίας Γ’ Λυκείου -Οικονοµική Ιστορία-1945_1953_meetings_meeting_0039_3739 -Εγκυκλοπαίδεια ∆οµή -Google Εικόνες