199600999 Rp Nin Anayasa Degisikligi Uzlasma Teklif

7/21/2019 199600999 Rp Nin Anayasa Degisikligi Uzlasma Teklif

1/152


2/152

T.B .M.M

Y E R : 96-674

YIL :

CLT :

K S M :

K O P :

DEM .SG-999

KTPHANES

REFAH PARTS NN

A N A Y A S A

DEKL

UZLAMA T E K L F

TBMM KUTUPHANESI


3/152TBMM KUTUPHANESI


4/152

S U N U

A N A Y A S A S A A D E T G E T R M E L

Anayasalar bir lkede dzeni tanzim eden nemli

belgelerdir. Vatandalarn saadetleri ise hereyden

nce ve en byk oranda dzene baldr. Dolaysyla

Anayasalarn amac topluma ve onun bireylerine

saa-

det getirmektir.

Biz Refah Partisi olarak toplumun ancak Adil

DzerV ' le saadet ulaabileceine inanyoruz. Bundan

dolay Anayasa Adi l D zen in kurulm asn ve

yrmesini gerekletirecek bir Anayasa olmaldr. Mille-

timize saadet getirmek iin demokratik dzen iinde ve

yasalara uygun olarak Anayasay deitirecek imkana

sahip olduumuzda btn yurttalarmza ve lkemize

huzur, hrriyet, adalet, refah ve itibar getirme gayesini

gden Adil Dzen'e uygun Ana yasa y hazrlam ak

ve vatandalarmzn tasvibi i le yrrle koymak

grevimizdir.

A N A Y A S A N S A N H A K L A R I N I

T E M N A T A L T I N A A L M A L I

Anayasalar , b i r lkede yaayan vatanda lar

arasnda, onlarn arzusuna uygun olarak tanzim edilmi

bir

Toplumsal andlama

niteliindedir. Anayasann

hazrlanmasnda gaye, istisnasz btn vatandalarn

Bizim ne gzel Anayasamz var inancnda olma-

larn temindir. Bunun iin de Anayasalarn gayesi,

TBMM KUTUPHANESI


5/152

insan hak ve hrriyetlerini teminat altna almaktr.

Yoksa bunlar ortadan kaldrmak deildir.

Btn dnya lkeleri anayasalarndan derlenerek

sunulan Ek: 1'den de grld gibi, btn ada

anayasalarda insan hak ve hrriyetlerinin en nemlisi

olarak din ve vicdan hrr iyet i ele al nm ve bu

hrriyetin varolabilmesi iin ayrlmaz drt unsuru temi

nat altna alnmtr.

Din ve vicdan hrriyetinin ayrlmaz drt unsuru

unlardr:

1 -

fade ve yayma hrriyeti

2-

renim ve retim hrriyeti

3-

rgtlenme hrriyeti

4 - nand gibi yaama ve ibadet hrriyeti

nand gibi yaama ve ibadet hrriyetinin iindeki

Hukuk seme hrriyeti en nemli insan hakkn

tekil eder. Bunun iin toplumlara saadet getirecek

anayasalarn ok hukuk lu sistem e uygun anaya

salar olmas gerekmektedir.

8 2 A N A Y A S A S I B R A N E V V E L

D E T R L M E L D R

Halbuki lkemizde ok parti l i hayata girdiimiz ell i

yldan beri partilerin biraraya gelerek yapt bir Anaya

sa olmamtr. Anayasalar askeri ihti lallerin rn ola

rak, Adil D zen in temel esaslar tannmadan, bat et

kisinde kalnarak ve baz olaylara kar reaksiyonlar

TBMM KUTUPHANESI


6/152

esas alnarak hazrlanm ve

Milletin ne istedii

deil, Millete nasl bir ek il verilecei gzetilerek

dzenlenmilerdir. Bu yzden bir yandan bu anayasa-

larn sk sk deimesi gerekmi dier yandan da top-

lumda huzur ve saadeti temin edeceine huzursuzluk

ve buhranlara sebep olmulardr.

1982 Anayasasnn bu bakmdan biran evvel

deitirilmesi gereklidir. Milletin bu arzusunu yerine ge-

tirmek bizatihi yrrlkteki Anayasann da belirttii gibi,

anayasay deitirme yetkisine sahip ve greviyle so-

rumlu olan Trkiye Byk Millet meclisinin vazifesidir.

B U T E K L F M Z B R

U Z L A M A T E K L F D R

Anayasalar btn toplumu kucaklayan Bir toplum -

s a l a n d l a m a o l d u k l a r i i n A n a y a s a n n

deitirilmesinde millet iradesinin temsilcileri olan Siyasi

Partilerin hepsinin uzlamasnn temininin byk nemi

bulunmaktadr. Bu uzlama hi d eilse TB MM de tem-

silcisi bulunan partiler arasnda gereklemelidir. Byle

bir uzlamaya dayanmayan sadece bir iki part inin

uygun grmesiyle yaplacak deiikliklerin lkeye huzur

getirmesi ve vatandalarn beklentilerine cevap vermesi

ve ayrca uzun mrl olmas mmkn deildir. Sadece

yeni huzursuzluklara yol aar.

te biz Refah Partisi olarak il iikteki telif lerimizi

Refah Partimizin asl amac olan Adil Dzen Anaya-

sas 'ola ra k de il , TBM M de tem silcisi bulunan d ier

partilerle hangi konuda anlaabileceimizi gzeten bir

TBMM KUTUPHANESI


7/152

Uzlama teklifi

olarak sunuyoruz. mit ediyoruz ve

inanyoruz ki, konular zerinde iyiniyetle ve yeterince

grme yapld takdirde bu teklifimizin ana fikirleri

zerinde uzlama salanabilecektir.

N E M L O L A N

V A T A N D A L A R I N O Y A L A N M A S I D E L

Z D E D E K L K T R

Tekl i f imizi sunarken dier bir amacmz, vatan-

dalarmzn beklentisine hi deilse en az lde de

olsa bir cevap verebilmek ve toplumumuzdaki halen

mevcut olan huzursuzluklar ortadan kaldrabilmektir.

Bu sebepten dolay biz Refah Partisi olarak;

N e,

hangi eki lde olursa olsun bi r Anayasa

deiiklii yapm olalm fikrine iltifat edebiliriz,

Ne de peyderpey mutabk kalmadmz deiiklikleri

yapmak suretiyle amaca ulaalm fikrine iltifat edebiliriz.

Zira amacmz,

vatanda lar oyalamak

deil,

onlarn asl beklentilerine cevap vermek ve huzursuz-

luklarn nedenlerini ortadan kaldrarak hizmet etmektir.

Bu ise baz maddelerin eklen deitirilmesiyle mmkn

olmayp, m utlaka

Anayasann z

ndeki hatalarn gi-

derilmesiyle yani istenmeyen tatbikata yol aan sebep-

lerin ortadan kaldrlarak dzenin btn vatandalarca

benimsenecek hale getiri lmesiyle mmkndr.

TBMM KUTUPHANESI


8/152

A N A Y A S A H A Z I R L A N M A S I N I N T E M E L N

A R T L A R I

Bu amaca ulaabilmek iin bir lkede vatandalarn

istedii Anayasann yaplmasnda i lk art, fikir ve

inan hrriyetinin nndeki btn kst lamalar ve

tabularn kaldrlmasdr.

Bunun kadar nemli dier bir temel art ise Sami-

m i y e f

t ir . Yani bir yandan

Demokrasi

deyip, dier

yandan Milleti kendi isteine uydu rmak amac

gdlmemelidir. Ayn ekilde bir yandan oulcu de

mokrasi deyip, br yandan bir ksmnn dier ksma,

hatta Aznl n ounlua tahakkm gayesi

gdlmemelidir . Ve yine nsan haklarna sayg

deyip, d ier yandan nsan haklar n or tadan

kaldrmak

iin allmamaldr.

ok nemli bir husus da bir takm esaslar Anaya

saya koymann yeterl i olmaddr. Eer uygulama

bunun tam tersi olarak yryorsa o zaman Anayasa bir

deer tamaz.

Biz Refah Partisi olarak bu gerekleri dikkate alarak,

iliikteki teklifimizde;

1 -

nsan haklarnn tam, kmil ve ada mana

da teminat altna alnmas

2- Gerek demokrasi

3- Gerek oulcu demokrasi tatbikat

i lkelerinin temel alnmasn gzetmi bulunuyoruz.

Halbuki 1982 Anayasas bu ilkeler yerine, tatbikatta;

TBMM KUTUPHANESI


9/152

1 -

Mslmanln tatbikatta yasaklanmas

2-

Hile rejimi

3-

A z n l n o u n l u a t a h a k k m n n

yrtlmesine

msait ekilde dzenlenmitir.

te bizim zde deiiklik tekl i f imizin manas

Ana yasa nn bu tatbikata yol am ayacak tam tersine

yukarda ifade ett iimiz i lkelerin yrrlkte olmasn

temin edecek ekilde deitirilmesidir.

1 9 8 2 A N A Y A S A S I N I N

Z N D E K H A T A L A R

1982 Anayasas iin yukarda yaptmz belirleme

gerei ifade etmektedir. Nitekim:

MSLMANLIIN YASAKLANMASINA YOL

AMASI

1 -

nsan haklarnn tam, kmil ve ada mana

da teminat altna alnmas yerine Mslmanln

tatbikatta yasaklanmasnn yrrlkte olmas.

982 Anayasasnda btn kel imeler in vatan

da la r n an layaca d i lde ku l lan lmasna zen

gsterildii halde ilmi ve ada manas itibariyle;

a)

Herkesin din ve inan hrriyetine sahip olduu

b) Kimsenin inancndan dolay baskya maruz

braklamyaca

TBMM KUTUPHANESI


10/152

c) Devletin dine, dinin de devlete mdahale etme-

mesi.

manalarnn Trke i le i fade edilmesi yerine, sadece

batda bu manaya birl ikte ifade etmek zere kul-

lan lan ve fakat bizim vatandalarmz tarafndan

manas bil inmeyen,

laik kelimesinin Anayasaya yazlmas.

2. Din ve vicdan hrriyetinin (Tam kmil ve ada

manada) teminat altna alnmas iin Anayasaya konu-

lan 24. maddede; iyi, gzel ve doru olan hereyin

kabul edilip konuulabilecei ve fakat herhangi birey

doru, gzel ve faydal olsa

dahi,

eer slam dininde

mevcutsa kabu l ed i lmek y le dursun, ha t ta

konuulamyaca tatbikatna yol aan cmlelerin ko-

nulmas ve bylece laiklik sanki bu manay kapsarm

gibi, laik kelimesinin tamamen laikliin ada ve ilmi

manasna aykr ekilde tatbikatna yol almas.

3. Aka sylenmedii halde gerekte slam dinini

deitirmek, slam dininin sosyal hayata ait toplum

yaamna huzur, adalet ve saadet getirmekle i lgi l i

hkmlerinin ortadan kaldrlarak slam dinini sadece

vicdanlara hapsedilecek yeni bir din haline getirmek,

gayesinin gdlmesi. (Baknz Ek: 2)

Bu gayenin gereklemesi iin, hibir ada lkede

olmad halde (Bkz Ek: 1) Diyanet leri Bakanlnn

dinin emirlerine gre deil idarenin arzusuna uygun

olarak hareket etmesi iin zerk olmasna msaade

edi lmemi, Anayasann 136. maddesi i le Genel

idare

iine alnm yine ayn maksatla dini eit im,

TBMM KUTUPHANESI


11/152

Anayasann 24. maddesi i le darenin den etim ve

gzetimi altna alnmtr. (Bkz. Ek: 2)

Ek: 1'de aka grld gibi bugn yeryznde

ada hibir lkede ne byle bir din hrriyeti anlay,

ne de byle bir tatbikat vardr.

Trkiye'de el l i y ldan beri yrtlen bu uygulama,

ada ve ilmi laiklie tamamen aykrdr. Bu uygulama

btn dinlere serbestlik tand halde gerekte slam

din in i de it i rme ve yasaklama yani slam

dmanl amacn gtmektedir. % 98'den fazlas

Mslman olan memleketimizde laikl ie de aykr bu

yanl uygulama lkemizde sosyal huzursuzluk ve buh-

ranlarn temel nedenini tekil etmektedir.

te biz Refah Partisi olarak, laiklie aykr bir ekilde

Mslmanl n ta tb ikat ta yasaklanmasna ve

slam dmanl

na yol amamas iin Anayasann

2.

ve 24. maddelerindeki deiiklikleri teklif ediyoruz.

Memnuniyetle i fade edelim ki, TBMM'de temsilcisi

bulunan btn parti ler de bugne kadar Anayasann

deitiri lmesi konusunda tekil edilen komisyonlardaki

grmelerde ayn gre sahip olduklarn i fade

etmilerdir. Esasen TCK 163. maddesinin Trkiye

Byk Millet Meclisince kaldrlmas ve bunun millete

byk tasvip grmesi de TBMM'nin ve mil letimizin bu

konudaki irade ve arzusunu aka gstermektedir.

Yine bu maksat la btn ada anayasalarda

insan haklarnn en nemlisi olan din ve vicdan

hrriyetinin ayrlmaz drt temel unsurunun Mslmanlar

iin snrlanmas maksadyla;

TBMM KUTUPHANESI


12/152

fade ve yayma hrriyeti

Anayasa Madde 2'de

cumhuriyetin nitelikleri arasna yabanc bir kelime olan

laik kelimesinin konulmas, 13 ve 14. maddede ada

anayasalarn hibirinde mevcut olmayan hkmlerle

hrriyetlerin snrlandrlabilecei esasnn vazedilmesi,

24. madde ile de Mslmanlarn inanlarnn ifade ve

yayma hrr iyet ler inin el ler inden al nmas, i fade ve

yayma hrriyetini ortadan kaldrmaktadr.

renim ve retim hrriyeti ise, yukarda da

iaret olunduu gibi 24. madde ile engellenmitir.

rgtlenme hrriyeti anayasann 13 ve 14. mad-

delerindeki snrlandrma hkmleri vastasyla ortadan

kaldrlmtr.

nand gibi yaama ve ibadet hrriyetinin

ise

yine anayasann 13 ve 14. maddesindeki snrlamalar

ve 24. maddedeki hkmlerin yol at tatbikat

dolaysyla zne mdahale edilmektedir.

HLE REJM NE YOL AM ASI

I I -

1992 Anayasas

Gerekdemokrasi

yerine

Milleti keyfi arzulara uydurma ya yani Hile

Reji

mi n msait bir yap tamaktadr. nk bu anaya-

san n her ne kadar btn ilgili maddelerinde Demokra-

si ve Dem okratik kelimeleri kullanlmsa da asl milleti

temsil eden TBMM seimini dzenleyen 67. maddede

TBMM'nin mil let i adi l bir eki lde temsi l etmesini

salayacak temel esaslar belirlenmemitir. Herey ka-

nuna braklmtr. Bu belirsizl ikten yararlanlarak ta

TBMM KUTUPHANESI


13/152

getiimiz yl larda seim kanunlar gayriadil ekilde

yaplm, her seimde adaletsizlii daha da artracak

partizan deiiklikler yaplm ve her seime ayr bir

seim kanunu ile girilmitir. Bu yolla bir parti 30 bin oya

bir milletvekili karrken bir dierinin ise 375 bin oya bir

milletvekili karmas gibi eine rastlanmam bir adalet

sizlik yr tlmt r. Bunun sonucu olarak da Millet

baka parlamento baka olmutur. Dem okrasi ile ilgisi

olmayan byle bir durumun meydana gelmesine hileli

seim kanunlar i le millet de kanun zoruyla alet edil

mitir. Ve neticede demokrasi sadece anayasada yazl

kalm, fakat tatbikatta milletin ounluunun arzu ve

istekleri geersiz duruma dmtr.

Bu

11

A l d a tm a c a ve Hi leyi yrtebilmek iin

seim sisteminde Adalet yerine stikrar szne

ar l k verme yoluna saplmtr . Seim hkmet

kartmal demagojisine bavurulmutur.

Halbuki gerek demokrasi ancak seim sisteminin

adi l o lmasy la mmkndr. Mi l let kendi kendini

ynetmek iin temsilcilerini seiyor ve bylece milleti ve

milli iradeyi temsil eden TBMM teekkl ediyor. Gerek

demokraside TBMM'nin mil leti aynen ve adil ller

iinde temsil etmesi ve herbir seim evresinde milletin

kendisini istedii kimselerle temsil ett irmesi esastr.

Se im evre ler i ve b lge ler indek i vatanda lar n

ounluunun gerekte kabul etmedii k imselerle,

eit l i hi le yollarna bavurularak temsil ett ir i lmeye

kalklmas demokrasiye de, insan haklarna da aykrdr.

Sadec e aldatmac adr ve dem okrasi deil Hile

Reji-

mi dir. Demokraside esas

olan,

millet iradesinin basksz

ve a rptlmadan tecellisidir.

TBMM KUTUPHANESI


14/152

TBMM'nin milleti temsil etmesi gereine asla halel

getirilmeden istikrarn salanmasna allmaldr. Parla

mento ayr hkmet etmek ve program uygulamak ayr

bir konudur. stikrar konusunda srar edildii takdirde,

baka zmlerin bulunamad hallerde

dahi,

mesele

TBMM'de ye tamsaysnn % 40'nn desteine sahip

bir parti veya koalisyon, hkmet olup kendi programn

uygulamasna imkan veri lebil ir. Bunun iin parlamen

toyu arptmaya ve milletin ounluunun istemedii in

sanlarla temsil ettiri lmesi zorlamasna gidilmeden Plan

ve Bte Komisyonunun tekil i i le i lgi l i Anayasann

162. maddesindeki bavurulan usul uygulanabilir.

te biz bu gerekleri dikkate alarak Anayasann 67.

maddesinde gerek demokrasiyi teminat altna alacak

deiiklik teklifini sunuyoruz. Ve istikrara arlk vermek

hususunda srarda bulunulursa bir are olarak da

Anayasann 110. maddes inde yap lab i lecek b i r

deiiklikle bu ihtiyacn giderilmesine alyoruz.

TAHAKKM E YOL AMASI

111-1982 Anayasas Gerek oulcu dem okrasi

t a t b i k a t

yer ine Az n l n o un lua ta -

h a k k m n n y r t l m e s i n e msa i t ek i l de

dzenlenmitir.

Nitekim yuka rda akladm z ekilde istikrar

keli

mesi paravan olarak kullanlmak suretiyle yaplan hileli

seim kanunlaryla milletin aznlna tekabl eden bir

part i veya koal isyon, Mecl iste sandalye i t ibar iy le

TBMM KUTUPHANESI


15/152

ounluu alabilmekte ve buna dayanarak iktidar ola

bilmektedir. Bir defa iktidar olduu zaman anayasann,

kanun larn ve tatbikatn Gerek ou lcu dem okrasi

esaslarna uygun olmas iin gerekli tedbirleri almamas

yznden tatbikatta:

- TRT ve zel radyo ve televizyon yaynlar

- Meclis faaliyetlerinde ve heyetlerinde temsil

- Meclis krssnde konuabilme imkan

- Komisyonlarda ve Meclis Genel Kurulunda her

hangi bir kanunu gndeme aldrma imkan

- Anayasa Mahkemesine mracaat edebi lme

imkan

Milli Gvenlik Kuruluna katlma imkan

gibi oulcu demokrasi gerei mill i iradenin temsil edil

mesi gereken en nemli konularda bile muhalefet parti

ler ine hibir hak tannmamakta bylece aznl n

ounlua tahakkm gerekletiri lmektedir.

te biz Refah Partisi olarak aznln ounlua ta

hakkm yerine, gerekte anayasann da ngrd

oulcu demokrasinin tatbikatta da var olmas iin;

Anayasann,

133. madde TRT

95.

madde tzk

150. madde Anayasa Mahkemesine mracaat

118. madde Milli Gvenlik Kurulu

TBMM KUTUPHANESI


16/152

bata o lmak zere i lg i l i maddeler inde gerekl i

deiiklikleri teklif ediyoruz. Ayrca oulcu demokrasiye

aykr tatbikata yol a lmamas iin 91. maddedeki

k a n u n k u v v e t i n d e k a r a r n a m e y e t k i s i n i d e

snrlandrmay teklif ediyoruz.

te bu akladmz sebeplerden dolay bizim Refah

Partisi olarak, zle ilgili deiiklikler yaplmadan sade

ce ek ille ilgili de iikliklerin yaplmas suretiyle hi yok

tan iy id i r fe lsefes iyle halkn oya lanm asna ve

aldatlmasna taraftar olmamz mmkn deildir. Bu

sebe pten dolay Anayasa deiikl ii alm alarnda

aadaki prensip ler in temel kabul edi lmesini ve

yntemi teklif ediyoruz:

P R E N S P L E R V E Y N T E M

1-

Anayasa deiiklii almalar sonuna kadar hi

de i l se TBMM'de temsi l c i s i bu lunan par t i l e r in

tamamnn katlmasyla yrtlmelidir.

2-

almalarda zle ilgili

I- nsan haklarnn tam kamil ve ada manada

teminat altna alnmas

II - Gerek demokrasi

III- Gerek oulcu demokrasi tatbikat

esas alnmaldr.

3- Bu alm alarn effaf bir ek ilde m illetim iz

tarafndan da izlenmesi iin tedbirler alnmal ve partile

r in grlerinin mi l lete ei t art lar la ve yeterince

tantlmas iin televizyon ve radyo imkan salanmaldr.

TBMM KUTUPHANESI


17/152

4-

almalar blm blm olduu takdirde i lk

blmde mutlaka yukarda 2. maddede ifade edilen

zle

ilgili

deiikl ikler yaplmaldr. Bunun iin de

sunuta belirtt iimiz ve Anayasa tekl i f imizde yeralan

deiikliklerin ncelikle ele alnp tamamlanmas gerekir.

Bu tamamlanmadan ayrntlara arlk verilmesini uygun

bulmuyoruz.

Bundan dolay partilerin deiiklikler hakknda:

I- Mikro mutabakat

II- Makro mutabakat

alnmaldr. Yalnz mikro mutabakatn alnmas yetmez.

5- TBMM'de temsilcisi bulunan parti lerin temsil edil

dii bir komisyon zle ilgil i deiiklikleri yapmak iin

alrken Anayasann tmnde kkl deiiklikler yap

mak zere ayrca yine TBMM'de temsilcisi bulunan par

ti lerin temsilcilerinin katlaca ikinci bir komisyon da

memleketin daha fazla vakit kaybetmemesi iin biran

evvel kurularak almaya balanmasnda yarar vardr.

TBMM KUTUPHANESI


18/152


21/152

D N Y A L K E L E R A N A Y A S A L A R I N D A

D N V E V C D A N H R R Y E T

L E L G L H K M L E R

SVRE

eitl i dini kanaatlerde olan svire halk ok din

dardr. Kadiri m utlak Allah'n izniyle (Co nfed e-

res)lerin ittifakn... teyid gayesi ile aadaki Fe

deral esas tekilat kanununu kabul etmitir .

Vicdan ve itikad hrriyeti masundur. Hi kimse dini

bir cemiyete dahil olmaya, dini bir tedrisi takip et

meye, dini bir fiil ifasna icbar edilemeyecei gibi

Bir fikir dolaysyla herhangi bir mahiyette cezaya

da mahkum olamaz. Mezheplerin serbest icras

amme nizam ve adab umumiye ile telif edildikleri

nisbette memmendir. Jesuit tariki ve buna merbut

cemiyetler svire'nin hibir ksmna kabul edilmez

ler.

Muhafazakar Katolik Partisi; siyasi hayatta messir

bir kuvvettir. Bern Kantonu Maarif Kanununa gre

retimin gayelerinden biri de genlikte hristyanlk sela

metini siyret ve adabn hasl etmeye almaktadr. Fri-

burg Kantonunda retim dini ve mill i bir ruh vermeyi

gaye bil ir. Cali Kantonu Devlet mekteplerinde de din

dersi vermeyi kabul etmitir medeni Kanunlarnn esas

prensipleri Katolik Hukuktan mlhemdir.

TBMM KUTUPHANESI


22/152

Paragraf 27 3

Din ve mezhep fark gzetmeksizin ve din ve vicdan

hrriyetine halel getirilmeksizin istisnasz her vatanda

devlet okullarnda okuyabilmelidir.

Paragraf 49

1 .

Din ve vicdan hrriyetinin dokunulmazl vardr.

2. Hi kimse dini bir birlie veya din dersine katlmak

veya herhangi bir dini davran iin zorlanamaz. Ayn

eki lde din i inancndan dolay h i kimse ceza

land ramaz.

3. ocuklarn dini eitiminden, 16 ya dolduruncaya

kadar vasi sorumludur.

4 . Vatandalk haklar ve siyasi haklar .ki l ise

tarafndan veya dini kurallarla snflandrlamaz.

5. Dini inanlar, vatandalk grevlerinin yerine

geti

rilmesinde mani tekil etmez.

6. Hi kimse ye olmad herhangi bir dini kurulua

vergi demekle mkellef deildir.

Paragraf 50

1 .

Dini ayin ve ibadet, ahlak kurallarna aykr

olmadka ve kamu dzenini bozmadka serbesttir.

2.

Kantonlar ve Federasyon, dzeni ve bar

salamak iin deiik mezheplere ait dini birlik ve kuru

lulara mdaha le etme hakkna sahiptirler, zellikle ki-

TBMM KUTUPHANESI


23/152

l ise vatandalk haklarna ve devlet sorunlarna kart

durumlarda)

3. Kamusal itirazlar veya dini birl ik ve kurumlarn

oluturulmasndan veya dalmasndan ortaya kan

zel haklar, ikayetname yoluyla i lgi l i makamlarn

kararna braklr.

4.

svire snrlar ierisinde Piskoposluk amak fede-

rasyonun onayna tabidir.

AMERKA BRLEK DEVLETLER

Amerika Birleik Devletleri stiklal Beyannamesinde:

Beeri hadiselerin ak iinde bir halk iin ... ta-

biatn Allah'nn, Kanunlarnn bahettii Hakka

dayanarak

ayrlmann sebebini izah etmekte,

Bilu-

mum insanlarn Halikleri tarafndan fera kabul

etmez baz haklarla mtehall i k l nmlardr.

hkmn ihtiva etmektedir. Birleik Devletler, anaya-

sasna gre Kon gre herhan gi bir dinin tesisine

veya serbest icrasnn menine... mteallik hibir

kanun vazedemeyecektir.

Amerikan Yksek Mahke-

mesi zorach V. Clousa n davas mnasebetiyle

verdii kararda u hususu aklamtr. Biz Allah' en

yksek varlk kabul eden messeselere bal din-

dar bir milletiz. Cemiyetimizde her ahsn, kendi

inand tarz ve usullerde ibadet etmesi teminat

altna alnm ve insan nev'inin ruhi ve manevi ih-

tiyalarn karlayabilecek her eit inan ve

aki-

delere yer verilmitir Doent Dr. lhan Arse l in Ame-

rikan Anayasas adl eserinde belirti ldii zere, Yer

TBMM KUTUPHANESI


24/152

yznde hibir millet Amerikallar kadar dini adet

ve akidelere ve inanlara bal deildir. Amerika'y

ziyaret etmi olanlar gerek Kongrede ve gerekse

Eyalet teri meclislerinde, celselerin bir rahip huzu-

runda dini dualarla aldn bilirler, bunun

gibi,

Cumhurreisinin kongreye yollad mesajlar veya

halk irat ett ii nutuklar, umumiyetle Allah'n

i n a y e t v e y a r d m n d i l e y e n c m l e l e r l e

sslenmit i r . Mahkemelerde ve dier amme

messeselerinde daima Allah'n inayeti niyaz olu-

nur ve onun mafiretine snlr. Hristiyan kilisele-

ri Federal konseyinin Amerika'nn umumi politika

gidii zerinde messir oluu da bir baka

gerektir.

Amerikan Anayasasndan:

Madde 1: Kongre herhangi bir din tesis etmeye

veya herhangi bir dinin serbeste uygulanmasna

konuma ve basn hrriyetlerinin kstlanmasna veya

halkn bar bir ekilde toplanmasna ve ikayetlerinin

gideri lmesi iin hkmete dileke vermesine

ilikin

hibir kanun yapamaz.

S O N U : Amerikan Anayasasnn ortaya koyduu

rejim portresi dem okra tik yar-laik bir hukuk dev letidir.

Krtaj dini eitim veren okullara devlet yardm okullar

da derslere dua ile balanmas evrim ve yaratl teori

lerinin ders kitaplarnda ileni ekli gibi konularda

Yksek Mahkemenin zaman zaman farkl kararlar ald

TBMM KUTUPHANESI


25/152

grlmektedir. Ancak, Amerikan laikl iinin kta

Avru-

pasndaki uygulamalara bakla ok daha yum uak ,

din ve devleti ayran duvarn -Thom as Jefferson'n

deyimiyle- ok daha esnek olduu sylenebilir.

SRAL

Yahudilerin anayasa dibacesini aynen naklediyoruz.

Biz, srael Milleti, Yce Tanrya bizi srgnn

sk nt s ndan kurtard ve eski vatanmza

kavuturduu iin tevazu i le teekkr ederek,

srgndeki nesil lerin azimli mukavemetleri ve

onlarn milletimizin bekas ve milletin manevi gele

neklerinin muhafazas iin katlandklar kahraman

ca fedakarl klar hatr layarak, f i l ist inde kalarak

orada yahudi yerlemesini yzy l lar boyunca

devam ettirenleri ve milli kalkn nclerinin gay

retlerini tebcil ederek, lkemizi israel Peygamber

lerinin bar ve adalet ideallerine uygun olarak ye

niden inaya, memlekete dnmek isteyen her

yahudiye hsn kabul gstermee ve snrlarmz

dahilinde yayan btn insanlarn gvenlik ve

refahn salamaya azmetmi olarak, aada

yazl anayasay kabul ederiz.

Dini kitaplar olan Tevrata iddetle ballklar netice

si kurduklar devletin resmi dili olarak, hepsi bir baka

dil konu tuklar halde, Tev ratn di l i olan braniceyi

resmi di l olarak kabul etmiler, dini mahkemelerini

kurmular, anayasalarnn yetmiyedinci maddesinde

ilham kaynaklarn u ekilde aklamlardr. ...srailde

gelecekte kabul edilecek kanunlar yahudi hukuku-

TBMM KUTUPHANESI


26/152

nun temel prensiplerinden ilham alacaktr.

ayrca

Cumartesileri (Sabbath) ve kutsal yahudi gnleri

istirahat ve manevi ykseklik gnleridir ve memle-

ket kanunlarnda byle kabul edilirler. Sair dini top-

luluklarn kutsal gnleri (mesela Mslmanlar iin

Cuma, Ramazan ve Kurban Bayram gnleri) bu

topluluklar yeleri bakmndan kanuni istirahat

gnleri olarak tannr.

TBMM KUTUPHANESI


27/152

A V R U P A K I T A S I N D A K L K E L E R N

A N A Y A S A L A R I

BATI ALMANYA

1949 da me vki i m er iyete giren Alm anya Federal

Cumhuriyeti Anayasas yle balar:

Allah ve insan-

lar karsnda mes'uliyetlerini mdrik olan... Alman

halk. . . ibu Alman Federal Cumhuriyeti Anaya-

sasn kabul etmitir.

Bu An ayasaya gre, dinin serbeste icras

temin edilir. Dini retim laik okullar dnda resmi

okullarda da mecburidir. Bu retim devletin

gzetimi mahfuz kalmak zere deiik kiliselerin

prensipleri ile uygunluk halinde yaplr, kiliselerin

ve dini cemiyetlerin mebanilerine ve ibadetlerine,

tedrise ve hayr ilerine mahsus tesisleriyle ma-

meleklerinin sair bil'umum unsurlar memmendir.

Ha len Almanya y Hristiyan Dem okrat Partisi l iderleri

idare etmektedirler.

Federal Almanya Cumhuriyeti Anayasas (1961)

Madde 1: nsanlk haysiyetinin himayesi:

a) nsann eref ve haysiyeti mukaddestir. Devlet

otoritesini kullanma yetkisine sahip btn grevliler onu

korumak ve ona hrmmet etmekle ykmldrler.

b) Alman halk bu sebeple, dokunulmaz ve devredil-

mez insan haklarn , dnyadaki her insan toplu-

luunun,

barn ve adaletin temeli olarak tanr.

TBMM KUTUPHANESI


28/152

c) Aadaki temel haklar, dorudan doruya geerli

hukuk olarak yasama, yrtme ve yarg organlarn

balar.

Madde 4: Din ve inan hrriyeti:

a) Din ve vicdan hrriyeti ile dini ve dnyevi inan

hrriyetine dokunulamaz.

b) Dinin serbeste icras teminat altna alnr.

c) Hikimse, harp zamannda vicdanna aykr olarak

silahl hizmete zorlanamaz.

Madde 7:

ocuun din dersine katlmasn kararlatrmak, ter

biye hakkna sahip olanlarn hakkdr.

Din dersi laik okullar dndaki resmi okullarda mec

buridir. Din dersi devletin denetim hakkna halel gel-

meyoek ekilde kiliselerin temel ilkelerde anlamas su

retiyle verilir. Hibir retmen arzusu hilafna din dersi

verrreye zorlanamaz.

NGLTERE

Halen mer i o lan Act of Settlemen t e gre , bu

tahta clus edecek kimse, kanunen messes

ingi-

lis kilisesi mezhebine riayetkar olacaktr. Riayet

edilegelmek te olan hkmlerine gre nc Hanri nin

byk hatt nn b irinci maddesindeki taahh tlerden birisi

de udur. bu hat ile evv ela, eva m iri ilahiyeye

uyarak ingiltere kilisesinin hr olmasn ve hibir

halele uramaksz n bi lcmle haklarndan ve

TBMM KUTUPHANESI


29/152

hrriyetlerinden mstefit olmasn kendi nammza

ve i lanihhaye varislerimiz namna teyid ett ik.

ngiltere de kral ve kralies i Anglikan kilisesinin tabi bir

hkm yoktur. Non-Conformist kil iseler, ii partisi i le

temas halindedir. Muhafazakarlar ise Milli anglikan

kili

sesine baldrlar. Dini retime gelince Kaza (County)

okulu ile zel okullardaki ders gn btn talebenin

hazr bulunaca toplu bir dini ayin ile balar.

RLANDA:

rlanda anayasasnn krkdrdnc maddesine gre,

Devlet kadiri mutlak olan Cenab- Hakka umumi

taabbt ve cibesini tastik eder. Devlet ismullaha

mutavaat vedine riayet ve hrmet eyliyecektir.

Devlet , yurt talarnn byk bir ekseriyet inin

mmini bulunduu dinin muhafz olan Roma Kato

lik mukaddes kilisesinin mahsus vaziyetini tasdik

eder.

TALYA:

talya nn 1848 tarihli anayasasnda, Apostolik ve

romert katolik dini devletin yegane dinidir. kayd

mevcut idiyse de, ikinci dnya harbi sonunda kabul

edi len anayasada deiikl ik yaplarak u hkmler

konmutu r .

Dev let ve katolik kilisesi kend i alan

larnda bamsz ve egemendirler. Umumi adaba

aykr olmadka, herkesin kendi dini akidesini

yaymaa, bu akidenin propagandasn yapmaa

veya ayinlerini hususi ve umumi olarak icra

TBMM KUTUPHANESI


30/152

etmee hakk vardr.

Dini cemiyet ve parti kurmak

serbesttir. Hristiyan Sosyalist Partisi iktidar partisidir. Ve

talya y idare etmektedir.

talya Anayasas

Madde 7: Devlet ve Katolik kilisesi, kendi nizamlar

iinde bamsz ve egemendirler. Onlarn mnasebetleri

lateran anlamalar ile dzenlenmitir.

Madde 8: Btn din ve mezhepler kanun nnde

eit olarak serbesttir. Katolik dininden baka dinler,

talyan hukuku nizamna muhal i f olmamak artyla

kendi statlerine gre tekilatlanmak hakkn haizdirler.

Onlarn,

devlet ile ilikileri, kendilerini temsil edenlerle

anlama esas zerinden kanun ile dzenlenir.

Madde 19: Herkes, kendidini inancn serbeste,

herhangi bir ekilde ferdi olarak veya dierleri i le

birlemi olarak yaymaa ve propagandasn yapmaa,

hususi veya umum i olarak ibadet ve ayinini icra et-

meye genel adab ve ahlaka aykr olmamak art i le

hakk vardr.

FRANSA:

Din, devletten ayrlmtr. retim laiktir. ocuklarn

din dersleri grmesi iin okullar perembe gn de tatil

edilir, dini ilerini idare etmek zere dini cemiyetler kur-

mak hakk tannmtr. Dini partiler de faaliyettedir. Kato-

lik MRP Fransa nn en kuvvetli partilerindendir.

TBMM KUTUPHANESI


31/152

Fransa Anayasasndan

1946 Anayasasnn balang blmyle, k a m u

dzenini ihlal etmedike, hi kimsenin dini nitelik-

de dahi olsa fikir ve kanaatlerinden dolay tedirgin

edi lemiyecei , dnce, f ik i r ve kanaat ler in

bakalarna zgrce iletilmesi iin her vatandan

serbeste konuma, yazma ve eserini yaymlama

hakkna sahip olduu ve hi kimsenin kanunun em

retmedii eyleri yapmaya zorlanamayaca kabul

edilmektedir.

Egemenlik bal altndaki birinci blmde, Fran-

sa nn blnmez, laik, demokratik ve sosyal bir cumhu-

riyet olduu, cumhuriyetin btn vatandalara kanun

nnde rk ve din fark gzetmeksizin eit davranaca

ve btn inanlara sayg gsterecei vurgulanmak-

tadr. Madde 2)

SPANYA ANAYASASI 1978

Madde 16:

1.

Kanunla korunan kamu dzeninin devamn

kstlamad srece cemaatlerin ve bireylerin fikir, din

ve ibadet zgrl garanti altndadr.

2. Hikimse dinine, inan ve fikirlerine ynelik olarak

beyanda bulunmaya zorlanamaz.

3. Devletin dini olamaz. Devlet yetkilileri, ispanyol

halknn dini inanlarn dikkate alarak katolik

kili

sesi ve dier dini kurumlarla mnasip ibirliini

srdrecektir.

TBMM KUTUPHANESI


32/152

Madde 95:

1 .

He rhangi bir uluslararas antlama anaya saya

aykr hkmler ihtiva ediyorsa ncelikli olarak anayasa

deiiklii gerekir.

2. Hkmet veya kongre anayasa Mahkemesinden

bir aykrlk olup olmad yolunda beyan talep edebilir.

PORTEKZ

Portekiz Anayasasnn krknc maddesine gre

Devletin temin ettii talim ve terbiyenin gayesi,

bedeni terbiye ve fikri kabiliyetlerinin tekamln

den baka, karakter terbiyesi ve mesleki kymetin

tekaml ve memleketin ananesine uygun olarak

h r is t iyan ah lak ve mezhebi prens ip ler ine

mteveccih olarak ahlaki ve medeni faziletlerin

inkiaf olacaktr. Hususi mekteplerde dini tedris

m saad eye tabi deildir. Krkbeinci mad deye

gre ise, Resmi veya husus i hiyerari kaidelerine

ve disipl inler ine tevf ikan serbeste teki lat

lanabilecekler ve bu suretle medeni varlklar ve

hukuki ahsiyetleri devlete musaddak birlikler

veya teekkller tekil edeceklerdir. Beeri ahsn

hayat, fizik tamamiyeti ve ahlak ile te'lif kabul et-

miyen mezhebi tatbikat hkmden haritir.

HOLLANDA

Hollanda anayasasna gre kral ve kralie yem inini

Cenab- Hak muinim olsun niyaziyle bitirir. Kraliye

t in bi lumum dini mezheplerine ayn msavi hak

TBMM KUTUPHANESI


33/152

bahedilm itir. Muhtelif dini m ezhep lerin yahu t

bunlarn rahiplerinin elyevm mstefid bulunduklar

m a a , nafaka ve sa i r her nevi ver idat

memmendir. imdiye kadar Devlet hazinesinden

hibir maa almayan ve gayrikafi maa alan rahip

lere birer maa veya zamm maa tahsis edebilir.

Umumi talim herkesin dini hissiyatna riayet

edil

mek suretiyle kanun ile tanzim edilecektir. Hollan-

da da din partilerinin rol de ok mhimdir.

Ne dine, ne inanlara, ne siyasi fikirlere, ne cinsiye-

te ne de herhangi bir dier sebebe dayal olarak ayrm

gzetilmesine msaade edilmez.

Madde 1:

Ho llanda da bulunan herkes, eit koullarda, eit

ekilde muamele grr. Ne dine, ne inanlara, ne siya-

si fikirlere, ne cinsiyete ve nede herhangi bir dier se-

bebe dayal olarak ayrm gzetilmesine msaade

edil-

mez.

Madde 6:

1 . Her insan serbeste kendi din ve inanlarn, tek

bana veya topluca belirtebilir, ancak her bireyin kanu-

na kar sorumluluu dahilinde,

2.

Bu hakkn kullanlmasna gelince, kapal yerler ve

binalar dnda, saln korunmas, trafiin yarar ve

dzensizliklerin nlenmesi iin kanun kurallar koyabilir.

BELKA

Pek ok tadiller gren Belika Anayasasna gre,

Din hrriyeti, dinin alenen icras hrriyeti ile her-

TBMM KUTUPHANESI


34/152

hangi bir ekilde dncenin izhar hrriyeti

memmendir. Devlet herhangi bir dinin rahiplerinin

tayinine ve bunlarn birlemesine mdahale ede-

miyecei gibi bunlarn amirler ile muhabere ve ve

sikalarn neretmelerine karamaz. 1984de ikti-

dar alan Katol ik halk fkras i le orta mekteplere

liberallerin kaldd din derslerini tekrar koymutur. Bu

parti Belika da en tesirli partilerden birisidir.

Belika Anayasas

Madde 14:

badet hrriyetleri ile bunlarn aka

icras hrr iyet i ve her konuda f ik ir ler ini aklamak

hrriyeti bu hrriyetlerin kullanlmas mnasebetiyle

ilenmi sularn cezalandrlmas sakl kalmak zere, te-

minat altndadr.

Madde 15: Hi kimse bir ibadetin fiil ve merasimleri-

ne herhangi bir ekilde katlmaya veya bunlarn tatil

gnlerine uymaya zorlanamaz.

Madde 16:

Devlet herhangi bir din grevlisinin tayin

veya tesisine mdahale etmek veyahut bunlarn kendi-

lerinden daha yukardaki grevlilerle mektuplamalarn

ve kararlarn yaymlamalarn yasaklamak hakkna sahip

deildir.

Madde 56:

Senatr sei lebi lmek i in ayrca

aadaki kategorilerden birine dahil olmak lazmdr.

Fkra 6: En az 10 sene sre ile devletten maa ala-

rak din grevlisi olarak alanlar.

Madde 117: Din grevlilerinin aylk ve emeklil ikleri

TBMM KUTUPHANESI


35/152

devlet tarafndan denir. Bunlar karlayacak gerekli

meblalar her yl bteye konur.

Madde 127: Bir kanuna dayanmadka hibir yemin

yaptrlamaz. Kanun yemin cmlesini tespit eder.

Madde 130: Anayasa tamamen veya ksmen askya

alnamaz.

Madde 131:

Yas am a kuvve ti tespit ettii herhangi

bir anayasa hkmnn deitiri lmesi gerektiini beyan

etmek hakkna sahiptir.

LKSEMBURG

Lksemburg anayasasna gre naib yemini

Allah

muinim olsun dileiyle bitirir. Mezahib, mezahibe

ait ibaretin icras ve herkesin dini fikirlerinin izhar

hrriyeti memmendir. Herhangi bir dini korporas-

yon tesisi kanun msaadesine tabiidir.

Y U N A N S T A N

1 Ocak 1952 tarihinde kabul edilen Yunan anaya-

sas u cmle ile balamaktadr.

Kutsal, ayni cevherlerden gelme ve taksim

edil

mez (Trinite) adna Helenler parlemantosu (u hu

suslar) kararlatrr.

Madde 1:

Yunanistann messes dini sa'nn Dou Orta-

doks kilisesi dinidir. Sair btn bilinen dinler ser

best olup, bunlarn ibadetleri herhangi bir engele

TBMM KUTUPHANESI


36/152

uratlmakszn kanunlarn himayesi altnda icra

edilir. Bakalarn kendi dinine sokmaa almak

ve messes dine sair her trl mdahalelerde ya-

saktr.

Anayasann ikinci maddesinde ise u hususlar

kaytldr.

Yunanistan ortadoks kil isesi bakan olarak

tanrmz sa'y kabul eder ve doktrin bakmndan

sa'nn stanbul'daki byk kilisesi ile ayn doktrin-

den yazlarn, metinleri deitirilmeden muhafaza

edilir. stanbul'daki Byk sa Kilisesinin nceden

msaadesi salanmakszn bunlarn baka bir lisa-

na evrilmesi kesin bir surette yasaktr.

SVE

Evanjelik Luterien Kilisesi sve milli kilisesidir.

Bu ki l iseye mensup olmayanlar, vekil olamad gibi,

dini tedrisatta vazife alamaz. Resmi dinle ilgili mevzular

da hakimlik yapamaz ve memur ise mtalaa, profesr

ise ders veremez.

Mutlak Hak ve zgrlkler

Anayasa de i t i r i lmed i i srece k s t lanmas

mmkn olmayan hak ve zgrlkler unlardr

- badet zgrl

- Kiinin siyasi, dini, kltrel ve benzeri grlerini

hibir zorlamayla karlamakszn beyan edebilmesi,

TBMM KUTUPHANESI


37/152

- Kiinin siyasi bir dernee, dini bir cemaate veya

benzeri derneklere hibir baskya maruz kalmakszn

ye olabilmesi.

NORVE

Norve anayasasna gre de ncil Luter dini devle

tin resmi dinidir. Bu dine salik olan ahali ocuklarn bu

dinde terbiye ile mkelleftir.

Jesuitlere kar msamaha yoktur. Kral daima incil i

luter dinine sadk olmaa, bu dini idame ve siyanete

mecburdur. Resmi dine mensup olmayanlar Devlet

kili

sesine mteallik mzakere ve kararlara itirak etmezler.

Kil iseye mahsus mallarn sat bedelleri veya aidat

ancak ruhban menfaatna veya tal im ve terbiyenin

inkiaf iin sarfedilebilir.

DAN MARKA

1953 hazirannda mer'iyete giren Danimarka anaya

sasnn drdnc maddesi

Dev letin M illi Kilisesi

Evanjelik luterien kilisesidir ve bu sfatla devletten

yardm grr. Altnc maddede ise kraln durum unu

tesbit etmektir. Kral

Evanjelik luterien kilises ine

sahip bulunmaldr.

Danimarka Anayasas

Madde 73: Milli kilisenin tekilat bir kanun ile tanzim

edilecektir.

TBMM KUTUPHANESI


38/152

Madde 74:

Ahlaka ve kamu dzenine aykr hibir

ey talim ve tatbik etmemek artyla yurttalar kendi iti

katlarna gre Cenab- H ak ka taabbt etmek iin ce

maat halinde birleebilirler.

Madde 77: Hi kimse dini itikadi dolaysyla medeni

ve siyasi haklarndan tamamen istifadeden ve yurttalk

vazifelerinin ifasndan mahrum edilemez.

V A T K A N

Banda Katolik Kilisesinin en byk ruhani reisi

olan papann bulunduu, Vatikan Sitesi 1929 tarihl i

Latran anlamas i le milletleraras sahada hakimiyetini

hukuken de kabul ettirmitir. Tebaas ve lkesi vardr.

Mdafaas talya devleti tarafndan deruhte edil

mitir.

L HTENTAYN

1921 tarihl i anayasaya gre

Vicdan ve itikat

hrriyeti herkes iin memmendir. Katolik Romen

kilisesi resmi kilisedir ve bu vasf dolaysyla Dev

letin, am menin talim ve terbiyesine sureti mahsu-

sada itina edecektir. Bu hizmet, genliin, ailenin,

mektep ve kilisenin yardmndan dini ve ahlaki bir

teekkl,

vatana ballk ve mesleki ehliyet iktisap

etmesini temin edecek bir surette tanzim edilecek

tir. ... Dini tedris Kilise otoriteleri tarafndan

veri

lir.

TBMM KUTUPHANESI


39/152

M O N A K O

Monako Prensliinin anayasasnn onuncu maddesi-

ne gre

Mezhep hrriyeti, mezheplerin aleni iba-

deti hrriyeti ve herhangi bir suretle fikrini izhar

hrriyeti memmendir. Bu hrriyetlerin suistimali

dolaysyla irtikab edilen sularn tecziyesi mah-

fuzdur.

A V U S T U R Y A

Avusturyada da din hrriyeti vardr. Bunun tabii neti-

cesi olarak dini cemiyet kurma hrriyeti de tannmtr.

Faaliyete geebilmesi iin bu cemiyetlerin tescil edilme-

si gerekmektedir.

FNLANDYA

Milli kilise Evanjelik kilisesidir. Diyette fevajelik Lute-

rien mezhebine mensup bulunmayan bir kimse Evanje-

lik Luterien kilisesinin din adamlar hakkndaki kanunu

ilgilendiren hkmlerin veya umumiyetle Evanjelik Lute-

rien dini dairelerin haiz olmalar gereken artlarn

grlmesine itirak edemez.

TBMM KUTUPHANESI


40/152

A M E R K A K I T A S I N D A K L K E L E R N


KANADA

Kanada da din hrriyeti 1774 kral iyet ngil tere

hattyla tannm ve Katolik Romen kilisesinin ahsiyeti

tasdik edi lmit i r . Mektep amak hakk katol iklere

tannan tedris ve tekilatlanma

hakk,

ngiliz imali Ame-

rikas 1867 kanunu ile Protestan ve katolik tabann mu-

tezil mekteplerine de tannmtr.

P A N A M A

Panama anayasasnn otuzbeinci maddesine gre,

Btn dinler ve bunlarn ibadeti, hristiyan ahlak

ve kamu nizam tahdidi hari olmak zere serbest-

tir. Otuzaltnc maddeye gre ise, Katolik dininin

Panamallarn dini olduu kabul edilir. Kamu okul-

larnda tedris edilir, ancak renilmesi ve ibadetle-

re itirak evebeyn veya vasileri talep ettikleri tak-

dirde renciler iin mecburi deildir.

P A R A G U A Y

1940 da kabul edilen anayasann nc m adde si

ne gre, Devletin

dini,

katolik apostolik Romen di-

nidir, ancak ahlak ve kamu dzenine aykr

olmadka sair dinlere msamaha gsterilir.

Ondo-

kuzuncu maddeye gre de, Btn vatandalar ve

sakinler dinlerini serbeste icra etmek, renmek

TBMM KUTUPHANESI


41/152

ve retmek hakkn haizdir. Krkaltnc maddeye

gre ise

Cumhurbakannn.. . Romen Katolik

Apostolik dininden bulunmas, vazifesi iin gere

ken ahlaki artlar haiz olmas lazmdr. Otuzbeinci

madde de u hkm iht iva eder. Paraguayllar

arasnda kin samak veya sn f mcadelesi

yaplmasna msamaha edilmez.

KOLOMBYA:

Anayasasnda dinle ilgil i hkmlerden bazlar

Ka

tolik dini milletin dinidir. Devletin iktidarlar bu dini

itimai nizamn asli unsuru olarak himaye edecek

ler, mer'i klacaklardr. Hristiyanlk ahlakna ve ka

nuna mugayir olmayan bilumum mezheplerin icras

mubahtr. Maarif katolik dinine tevfikan tanzim ve

idare olunacaktr.

KOSTA-RKA:

Kosta-Rika anayasasnn ellibirinci maddesi aynen

yledir:

Devletin dini Rom en Katolik dinidir. Dev

let, ahlaka ve adaba mugayir olmamalar artyla

dier dinlerin cumhuriyet dahilinde serbest icrasna

mani olmakszn bu dinin idamesine yardm ede

cektir.

ARJANT N:

Muhtelif tarihlerde tadillere urayan Arjantin anaya

sasnn ikinci maddesine gre Federal hkmet ka-

TBMM KUTUPHANESI


42/152

BREZLYA

1946 tarihli Brezilya Birleik devletleri anayasasna

gre

Dini mezhepler tesis etmek, bunlara

yardmda yahut mevcut olanlarn faaliyetlerine

mani olmak ... herhangi bir mezhep veya kilise

tolik, apostolik ve romen dinini siyanet eder. On-

dokuzuncu madde ise

Amme nizam ve ahlakn

ihlal etmeyen ve nc ahslara zarar vermeyen

hususi fi i l lerden yalnz Allah'a kar mes'uliyet

mevcuttur ve mahkemelerde kabi l i muhakeme

deildir. Hkm konulmutur.

BOLVYA

Bol ivya anayasasnn ik inc i maddes inde d in

hakknda u hkm mevcuttur.

Devlet, dier herhan -

gi bir mezhebin alenen icrasna msaade etmekle

beraber, Katolik Apostolik Romen dinini himaye

eder.

EL SALVADOR

Anayasann onnc maddesine gre Devlet

Katolik kilisesi hkmi ahsiyetinin Salvadorlularn

ounluu tarafndan icra edilen dini temsil ettiini

tanr. Dier kiliseler kanuna uygun olarak hkmi

ahsiyetlerinin tannmasn elde edebilirler.

TBMM KUTUPHANESI


43/152

i le i t t i fak veya tabi iyet mnasebet ler i tesis

etm ek... yasaktr. Vicdan ve din hrriyetine doku

nulmaz ve kamu dzenine ve ahlaka ayk r

olmadklar mddete dini ibadetlerin yaplmas

serb estt i r . Ai le fesh olun m aya n evlen m e ile

teekk l eder ve devle t in ze l h imayesi

altndadr. Dini retim resmi oku llarn retim

programlarnn bir ksmn tekil eder.

DOU URUGUAY

1942 tarihli anayasaya gre

Uruguay'da btn

dini mezhepler serbesttir. Devletin hibir resmi dini

yoktur. Devlet, dkn evlerine, hastahanelere, ha

pishanelere yahut sair kamu messeselerine mah

sus mescitler mstesna olmak zere ksmen veya

tamamen milli hazine tarafndan ina edilmi olan

btn mabetlerin mlkiyetini katol ik ki l isesine

tanr. Devlet halen muhtelif mezheplere tahsis

edil

mi bulunan mabedlerin vergiden muaf olduklarn

tasdik eder.

L

1925 tarihli il i Cumhuriyeti Anayasasna gre

Bi

lumum itikatlarn izhar, vicdan hrriyeti ve ahlaka,

adaba ve amme nizamna mugayir o lmayan

bilumum dinler ibadeti serbestt ir . Binaenaleyh,

muhtelif dini mezhepler, kavanin ve nizamatn tes-

bit ettii emniyet ve shhat artlar dairesinde, ma

betler ve mtemilatn ihdas ve muhafaza edebi-

TBMM KUTUPHANESI


44/152

l irler.. . Bir dinin ibadetine muhassas bulunan

mabet ve mtemilat her trl vergiden muaf

tutu-

lacaklardr.

HONDURAS

1936 tar ih l i Honduras cumhuriyet anayasasna

gre

Kilise devletten ayrlmtr. Memleket ka-

nunlarna aykr bulunmayan btn dinlerin ser-

beste icras temin edilir. Mezheplere ve dini tedri-

sata mali yardmda bulunmak yasaktr. retim

serbestisi salanr. Kamu paralaryla desteklenen

eitim laikdir.

PERU

1933 tarihl i anayasaya gre Vicdan ve inan

hrriyetine dokunulmaz. Kilise mensuplar millet-

vekili veya senato yesi Cumhurbakan ve Cum-

hurbakan Yadmcs olarak sei lmez. Yeni

bapapazl k veya papazl k lar ihdas etmek veya

yrtme kuvvetinin talebi zerine mevcut olanlar i lga

etmek Kongrenin yetkisi dahilindedir. Cumhurbakan

ruhani heyet zerinde tefti hakkn icra bapapaz ve

papazlarn seimi iin kongreye er isimli listeler tevdii

Papapaz ve papazlarn isimlerini papazla takdim ve

bu husustaki papazlk kararlarn kabul kil ise memur-

larn tay in kiliseler kararlarn kongrenin muvafaka tine

ve nceden Ali Mahkemeye danarak kabul veya red

haklarn haizdir.

TBMM KUTUPHANESI


45/152

A S Y A K I T A S I N D A K

L K E L E R N A N A Y A S A L A R I

A F G A N S T A N

Afganistan Anayasasndan alnan dinle i lgi l i baz

hkmler Afganistann dini, mukaddes islam dini

dir ve resmi ve umumi mezhebi, Hanefi mezhebidir.

Afgan kralnn bu dinden olmas lazmdr. Afganis

tan'da bulunan hintliler ve yahudiler gibi sair din

mensuplar , kamu dzenini ve adet ler i boz

madklar mddete himaye grrler. kence, vs.

ikence etme usulleri kesin surette kaldrlmtr.

Mukaddes eriat in ve memleket kanunlarnn

hkmetmedii bir ceza veri lemez. Eit im ve

retimin islam fikir ve hkmetmedii bir ceza ve

rilemez. Eitim ve retimin islam fikir ve emirleri

ne zt olmamasn ve

ilmi,

artistik, edebi menfaat-

lara uygun olmalarn teminen Afganistann btn

okullar hkmetin gzetimine tabidir. Afganistan

gazeteleri ve yaynlar dine aykr olmamak ve

basna taalluk eden zel kanuna tabi olmak art

serbesttir.

RAN (ah Dnemi)

ran anayasasndan alnan baz cmleler:

Bismil lahirrahmanirrahim. ran'n resmi

dini,

islam dinidir ve hakiki mezhebi Caferi mezhebidir.

ran hkmdar bu mezhebe mensuptur ve

TBMM KUTUPHANESI


46/152

yaylmasna nezaret eder. Kanunlar slamn mukad

des prensiplerine ve Peygamberin szlerine aykr

olamaz. eriatn yasak ett ikleri dnda sanat,

edebiyat ve ilmin renilmesi ve retilmesi ser

besttir. Kt yola sevkedenler ve dine aykr olan

lar dnda btn yaynlar serbesttir.

PAKSTAN

Pakistan slam dinine balanan hint halknn

kurduu bir devlettir. Birlii temin eden slamiyettir. Son

darbe i hkmetten nce neredilen anayasa projesin-

den ve temel prensipler komitesinin kararlarndan

birka cmleyi bir fikir vermek zere aynen neklediyo

ruz.

slam dininin ifade etmi olduu dem okra si,

hrriyet eitlik, tesamh ve sosyal adalet prensip

ler ine tam bir suret te r iayet edi lmel id i r .

M s l m a n l a r h a y a t l a r n m n f e r i d e n v e

mtereken Kur'an ve snnet gereince ayarlaya-

bilmelidir. Mslmanlarn hayatlarn Kur'an ve

snnet gereince ayarlamalarn teminen u tedbir

ler alnmaldr:

a) Kur'ann mslmanlara retilmesi mecburi

olmaldr.

b)

ki,

kumar ve fuhuun yasak edilmesi.

c) Riba (Faiz) nn yok edilmesi.

) slam ahlak standartlarnn gelitirilmesi ve

muhafazas .

d) Cami ve dini tesislerin gerekli ekilde

tekilatlandrlmas.

TBMM KUTUPHANESI


47/152

slam dinini halka retmek zere bir tekilat

kurulmaldr. Mevcut kanunlar slam dininin pren-

siplerine uydurulmaldr. Ancak muktedir, karakter

sahibi, dindar ve devlet ilerini, gayeler hakkndaki

kara

1

*

gereince, i faya salih bir ahs devlet

bakan olarak seilebilir. Gayri mslim topluluk-

larn btn meru hak ve menfaatlarnn korunmas

lazmdr.

ENDONEZYA

1950 tarihli anayasada ilan edildii zere, Devlet

ulu Tanrya inan temeline istinad eder. Devlet her

sakinine kendi setii dini kabul etmek ve dini va-

zifelerini kendi dini ve inanc gereince ifa etmek

hrriyetini temin eder. Kamu otoritesi tannm

btn dini birlik ve teekklle eit himaye salar.

RDN

rdn Krallnn 1952 ylnda kabul edilen anaya-

sasnn ikinci maddesine gre, Devletin dini slam ve

resmi dili Arapadr.

Y E M E N :

Yemen, Kur'an'n emirlerini kabul eden slam dininin

prensipleri zerine kurulmu demokratik bir krallktr.

Adalet, Snnet esaslarna ve sair rf ve adet ile mahalli

kanunlar tatbik eden mahkemeler tarafndan datlr.

TBMM KUTUPHANESI


48/152

SUUD ARABSTAN

1926 tarihli anayasaya gre Hicaz Arap Devleti

monarik meruti ve mslman bir devlettir. Ma

jesteleri eri'at'a baldr. Hicaz krallnda hukuk

dsturlarnn daima Kuran ve snnete uygun olma

lar gereklidir.

SURYE

1953 tarihli Suriye Cumhuriyeti anayasasna gre

Cumhurbakannn dini s lam Dinidir . s lam

itihad mevzuatn ana temelidir. nan hrriyetini

korur ve devlet btn dinlere hrmet eder. Her

dinin btn retim derecelerindeki tedrisi herke

sin kendi mezhebine uygun olarak vuku bulur.

Daha sonra Msrla birleerek, Birleik Arap

Cumhuriyet in in eyalet i o lan Sur iye 'de d in i

bakmdan bir deiiklik olduu sylenemez.

KORE

1948 tarihli Kore anayasasna gre

Btn vatan

dalar din ve vicdan hrriyetlerinden istifade eder.

Devlet dini yoktur. Din siyasetten ayrdr.

J A P O N Y A

Yeni kabul edilen Japon anayasasna gre Her

kesin din hrriyeti bu kanunla teminat altna

alnmtr. Hibir dini tekilat devletten imtiyaz ala-

TBMM KUTUPHANESI


49/152

maz ve siyasi bir yetki kullanamaz. Hi kimse me-

rasimlere, tes'it lere, ayinler ve dini faaliyetlere

itirake zorlanamaz. Devlet ve dier kamu organ-

lar dini eitimden veya herhangi bir dini faaliyet-

ten kanmak mecburiyetindedir.

HNDSTAN

Hindistan anayasasna gre Kamu dzeni, ahlak

ve salk icaplar ve bu ksmn sair hkmleri mah-

fuz kalmak zere her ahsn ayn v icdan

hrriyetine ve dini tedriste bulunmaya, ibadet yap-

maya ve serbeste dinini yaymaya hakk vardr.

LBNAN

Lbnan anayasasna gre Vicdan hrriyeti mut-

laktr. Tanrya ibadet edilirken, devlet btn dinle-

re hrmet gsterir ve kamu dzenine aykr olma-

malar art ile dini ayin ve merasimin serbeste

icrasn korur. Aynen devlet her mezheb toplu-

luunda halkn ahsi haklarn ve dini menfaatlerini

teminat altnda bulundurur.

SAM VE TBET

Siam ve Tibet dini devlettirler. Siamde kral budha di

nine mensuptur ve dini reistir. Tibette de Dalai-Lama

devlet reisi ve dini reistir.

TBMM KUTUPHANESI


50/152

FLPNLER

Filipinler anayasas u cmlelerle balar Filipinler

halk Ulu Tanrya niyaz ederek ibu anayasay emir

ve neir ve ilan eyler. Bir dini tesis eden veya ser

beste bir dinin ibadetini meneden hibir kanun

yaplamaz ve herhangi bir tercih ve fark gzetmede bu-

lunulmakszn serbeste dine sahip olmaya ibadet yap

maya msaade edilir.

Filipinler bakan yeminini Tanr yardmcm olsun

dileiyle bitirir.

TBMM KUTUPHANESI


51/152

A F R K A V E A V U S T R A L Y A L K E L E R


CENUB AFRKA

Cenubi Afrika Birliinin kuruluuna ait kanunun birin-

ci maddesinde dine ballk u ekilde ifade olunur.

ttihat halk, kadiri mutlak Cenab- Hakkn haki

miyet ve idaresini tasdik eder.

LBERYA

Liberya anayasasndan bir ka cm le, ... Biz,

Afri-

ka'daki Liberya topluluu, bize hristiyan dininjn ni

metler i ve siyasi , dini ve medeni hrr iyet i

bahetmi olan Tanrnn iyiliine kar kran his

leri besleyerek... bu anayasay sz geen devle

tin idaresi iin emir ve tesbit eyliyoruz. Vicdan-

lar na uyarak, gle ve mdahaleye maruz

kalmakszn Tanrya ibadet etmek btn insanlarn tabii

ve devredilmez hakkdr. Skunetle hareket eden ve

dierlerini dini ibadetlerinde rahatsz eylemeyen her-

hangi bir ahs kendi dinini serbeste icra hususunda

kanunun himayesine bir mezhebin zararna tercih ve

ayrcalklara sahip olamaz. Ancak btn mezheplere

msamaha gsterilir.

TBMM KUTUPHANESI


52/152

A V U S T R A L Y A

Avustra lya Konfederasyonu anayasasna gre

Avustralya halk lar Kemali tevazu i le Cenab-

Hakkn ltuf ve inayetine snarak (Common

VVealth) da ittihad kabul etmiler... Konfederas

yon bir din tesisi, dini bir mezheb tahmili yahut bir

dinin serbeste icrasn men iin hi bir kanun va-

zetmeyecektir. Konfederasyona ait herhangi bir

memuriyet veya vazife iin hi bir din art

gzeti lmeyecektir. Dini cemiyet kurmak serbest ol-

makla beraber telkin ve faaliyetleri mevcut nizam bo-

zucu mi l l i savunmaya zarar l d in i teekkl ler

datlmaktadr.

TBMM KUTUPHANESI


53/152

mut m

TBMM KUTUPHANESI


55/152

EK: 2

A N A Y A S A H U K U K U P R O F E S R

M M T A Z S O Y S A L I N

1 0 0 S O R U D A A N A Y A S A N I N A N L A M I

S M L K T A B I N D A N

Onikinci Blm

LAK DEVLET

Soru 5 : Laik devlet ilkesinden ne anlamak ge-

rekir?

Latincedeki laicus sznde n gelen laik d eyim i,

Trkeye Franszcadaki laic ya da laique sfatndan

gemi. lk kullanld Bat dillerinde Dine yada kiliseye

ait olmayan anlamn tayor.

Laiklik, Bat toplumlarnda, bellibal aamadan

geerek bugnk geni anlamn kazanm.

Birinci aamada, devlet organlarnca gdlen mez-

hep yobazlnn kaldrlmas, dinsel inanlarn insanlara

eit davranlmasn engel lememesi salanm, ama,

buna karn, bir sre, devlet kurulularyla din

kuru-

lular arasndaki kaynama srp gitmi, devletler

Resmi bir dine sahip saylmlar.

TBMM KUTUPHANESI


56/152

k inci a am a, bu Dev let d in i denen eyin

kaldrlmas oluyor. Yine de ngiltere gibi, bugn hl bir

resmi dine sahip lkeler var. Yalnz, buralarda, artk bu

resmi dinin vatandalara kar farkl davranlara yol

amas sz konusu deil.

nc aama olarak, hukyk sisteminin ve kamu

hizmetlerini dzenleyen kurallarn dinsel ya da dinle ilgi-

l i kurallar olmaktan karlmas geliyor. Kabul etmek ge-

rekir ki, bugn laik diye bil inen hukuk sistemlerinin

ounda, kura l lar n temel i d inse l inanlara ve

balangtaki dsturlara kadar iniyor; fakat bir davran

kuralnn balang bakmndan dinsel olmas, onun za-

ma nla Laiklem i ve belir li gereksinm elere karlk

veren bir forml haline gelmesine engel olmamtr.

Trk toplumunun zel durumu ve Kurtulu

Savandan sonra geirdii devrim, laikl ik i lkesine,

saylanlar dnda deiik bir unsurun daha eklenmesini

zorunlu klyor. Bu da, dinin toplum ilerinden, toplum-

sal grevlerinden syrlp Vicdanlara itilmesi , kiilerin

i dnyalarndan darya tamayan bir inanlar btn

saylabilmesi.

Bu, ayn zamanda, dnya ileriyle ok

yakndan ilgili olan slam dininin kendi iinde de bir

byk deiiklie ve eer slamda hi bulunmayan

bir terim ku llanm ak gere kirse , bir Reform a

girimek demekti....

Laikl ik polit ikas dini Toplum sal olm aktan

karp K iise l'letirirke n, M slma nln tem el

niteliklerinden birine de dokunmu oluyordu. Laik

dev le t , ya ln z mezhepler a ras nda ay r m

gtmeyen, resmi bir dini olmayan, dinsel kurallarla

TBMM KUTUPHANESI


57/152

i grm eyen bir devlet olmakla ka lmamal ayn za-

manda dinin vicdanlara it i lmesi iin gerekli

nlemleri de alabilen devlet olmalyd.

Soru 52: Laik bir devlette Diyanet leri

Bakan lnn Genel dare iinde yer almas

nasl yorumlanmaldr?

Cumhuriyetin kurulmasndan sonra, 3 Mart 1924'te

halifelik kaldrlrken, eyhlislamln yeni bir biimde

deva m olan er' iye Ve kaleti de kaldr larak yerine

Diyanet leri Reislii kurulm utu. Diyanet arapa da

Dindarlk, din duygusu anlamna geliyor. er'iye Ve

kaletini kaldran yasaya gre, Diyanet leri Reisliinin

grevi, slam dininin tikat (inanlar) ve ibada ta dair

(tapnmalara il ikin) olan btn ahkm (hkmler) ve

mesalihinin tedviri (ilerini yrtmek) ve messesat- di-

niyenin (din kurumlarnn) idaresi'ydi. 1924 Anayasas

dneminde bu durum byle kald. Laik birdevlette, din

ilerine bakmakla grevli bir kuruluun devlet yaps

iinde yer almasn doru bulmayanlarn eletiri lerine

karn,diyanet ileri Reislii yerine bir Cem aat tekilat

kurulmas yoluna gidilmedi. 1961 Anayasas da bu du

rumu deitirmiyor.

1982 Anayasasndaki 136. madde, 1961 Anaya

sasndaki 154. madde gibi, Diyanet leri Bakanlnn

Genel idare yani dorudan doruya hkm ete bal

merkez kurulular iinde kalmasn salamaya alyor.

Bu noktaya nem verilmi olm as laiklik soru -

nunu ounluu bakmndan Mslman bir toplum-

da zlmesini byk lde kolaylatran bir duru-

mun kaybedilmemesi iindir.

TBMM KUTUPHANESI


58/152

Laikl ik asndan Trk toplumu i le Bat toplumlar

kar lat r ldnda, bu i lkenin gereklet i r i lmesin i

gletiren ve kolaylatran unsurlar bakmndan tam bir

kartlk dikkati ekiyor. slam d ini din ile devlet

ilerini ayrmak yle dursun bunlarda tam bir

kaynama getiriyor. Din insanlarn i dnyalar

kadar devlet konusundaki davranlarn da kural-

lara balamak amacn gtmektedir. Bu alanda laik-

letirmee doru atlan her adm eninde sonunda

dinin kendisiyle atmaya kadar varyor.

Buna karlk, Hristiyanlk, ilk ortaya k biimiyle,

yeryznde egemel ik kurmak iddias tamyordu.

Balca amac, "nsanln br dnyadaki kurtuluunu

hazr am ak"t . Kay zer'e ya da S eza r'a, yani Rom a

mparatoruna vergi deyip dememekte tereddt

edenlere sa'nn syledii "Sezar'a ait olan Sezar'a

Tanr'ya ait olan da Tanr'ya verin" sz, yeryz ve

gkyz iktidarlarnn farklln aklamaktayd. Onun

i ind i r k i , Or taa 'dan ve re formlardan sonra,

Hristiyanlk dnyasnda laiklik ynnde atlan her

adm dinin balangtaki temel niteliine dn

anlamna geldii

iin

dinsel dnce asndan

daha rahatlkla gerekleebildi. Hristiyanlk, din ve

dnya ilerinin kaynatrlmasn bir balang ilkesi ola

rak savunmamt.

Fakat , la ik l i in gereklet i r i lmesi bakmndan

Hristiyan lkelerin karlatklar bir sorun Mslmanlkta

yok. Ortaa boyunca "sa'nn yerine almak" iddiasyla

gcn artran Kilise, hkmdarlardan da ar, "Devlet

iinde devlet" hatta "Devlet stnde devlet" nitelii

tayan byk bir kurulu haline gelmiti. zellikle Kato-

TBMM KUTUPHANESI


59/152

l ik lkelerde laikliin gerekletiri lmesi iin atlan her

adm bu kurulula uramak zorunda kald. Oysa,

Mslmanln inanlar ve yaps, askerl ikteki rtbe

dzenine benzer biimi de rgtlenmi bir din

kuru-

luunun meydana kmasna elveril i deildi. Devlet

gcn kar kacak, d i renecek byle b i r g

olmaynca, laikl ik davasnn baz ynleri kolayl kla

baarlabiliyor. Buna karlk, bir slam topluluunda, din

hizmetlerini devlet hizmetlerinden kesin olarak ayrmak

ok g. Daha dorusu, byle bir yola gidil ip din hiz-

metlerini topluluklarn kendi paralaryla yrtlecek hiz-

metler haline getirince, devletten ayr ve ister istemez

ona kar bir g olarak belirecek kurulularn ortaya

kmasna da katlanmak gerekiyor. Onun iindir ki,

grnte laikl ik i lkelerine daha uygun saylabilecek

o l a n b u y o l , e n i n d e s o n u n d a l a i k l i i n

gerekletirilmesini gletirici gelimelere kadar varabi-

liyor.

Din ileriyle toplum dzeni kesinl ikle birbirinden

ayrlrken, bu ayrlma dine kar aka bir baskyla

sonulanmad. Ama, dini kiilerin i dnyalarndan

darya tamayan bir inanlar btn durumuna

getirm ek, onu toplum ilerinden ve Top lumsa l

g r ev ler ind en s y r p V icdanlara i tm ek ' t i . Bu

yap l rken, d in h izmet ler in i devlet h izmet ler inden

bsbtn ayrp bir Cemaat tek ilat kurmaa gidilsey-

di, bu rgtn, ok ksa bir zamanda, byk para

gcyle, birbir ine kenetlenmi adamlaryla, aktan

aa devletle arpan bir g haline gelecei muhak-

kakt. Buna karlk, laiklie inanmam bir iktidarn elin-

de,

genel idare iinde yer alm bir din ileri rgtnn

TBMM KUTUPHANESI


60/152

de kt sonular douraca dnlebilir ama bu du -

rumda hi olmazsa parlamenter ve yargsal denetim

yo llaryla sz konusu kt sonular belli snrlar iinde

tutmak mmkndr.

Laik bir devlette Diyanet leri Ba k an ln n

genel idare iinde yer almas, Trk devriminin

zelliklerine uygun bir laikliin, yani dini toplum

ilerinden kiisel vicdanlara itebilme iinin daha

salam ve emin yol lardan gereklet i r i lmesi

dnda herhangi bir anlam tayamaz.

Soru 5 : Laiklii srdrmek amac Anayasayla

ne gibi snrlamalarn konm asn zorunlu klmtr?

Din ve vicdan zgrl dolaysyla 39. soruda

da gr ld

g ib i ,

dinsel inanlara ya da

inanszl klara sayg bakmndan, 1961 Anaya

sasnn hem kedinden nceki 1924 Anayasasna,

hem de genellikle btn Anayasalara oranla ok

ak ve ayrntl biimde getirdii hkmler 1982

Anayasasyla da tekrar edilmitir.

Anayasadaki 24. maddenin byke bir blm

hereyden nce kiinin i dnyasn ve inanlarn ko-

rumaa ayr lm; vicdan dinsel inan ve kanaat

zgr l

ibadet dinse l ayin ve tren lere katlp

katlmama serbestl ii dinsel inan ve kanaatlerden

tr knanmaa ve sulanmaa kar korunma...

Din eitim ve retimini gzetim ve denetim

alt nda bulundurmak, hatta dorudan doruya

stlenmek, Trkiye Cumhuriyetinin kendine zg

laiklik anlayndan doan zorunluluklar olarak or-

TBMM KUTUPHANESI


61/152

taya kmtr.

1982 Anayasas bu bakmdan 1961

Anayasasndan daha ayrntl ve kesin kurallar getiriyor:

Din ve ahlk eitim ve retimi devletin gzetim ve de-

netimi altnda yaplr. Din kltr ve ahlak retimi ilk ve

ortaret im kurumlarnda okutulan zorunlu dersler

arasnda yer alr.

1961 An ay as as , din eit im ve retimini Ancak

kiilerin kendi isteine ve kklerin de kanuni temsilci-

lerinin isteine

bal

tutmaktayd. Bylece, dinle ilgil i

davranlar bakmndan bireyler zerindeki toplum

basksna ince ve anlaml bir snr konmu oluyordu:

ocuklarna din dersi verilmem esini deil, verilmesini

isteyen velilerin okul ynetimlerine bavurmalar gerek-

m ektey di. Baka bir dey ile, kims e, ocuum a din

dersi verilmesin diye yazl bavuruda bulunmak zorun-

da kalmayacak, dindar topluluklarn tepkisini aka

kendi zerine ekmi olmayacakt.

1982 Anayasas, herhalde dinle i lgil i eitimin

gzetimsiz ve denetimsiz

yobazlk kurulularna kay-

masn nlemek amacyla,

i lk ve ortaretim kurum-

larnda zorun lu olarak din kltr ve ahlak okutul-

masn ngrmtr. Ancak bu allm anlamdaki

din eitim ve retiminden farkl olmas gereken

bir okututur: btn dinler hakknda bilgi veren, dinin

ibadet dnda kalan ynlerini anlatan, toplumdaki

yaygn d insel inan lar reten ve by le l ik le

evrelerindeki insanlarla daha ok uyum iinde olacak

kii ler yetitirmeyi ama layan bir Kltr ve ahlk

retimi sz konusu. Tasarnn Danma Meclisinden

kan m etninde zorunlu klnan, Din ve ahlk eitimi ve

retim i yd i. Mill i Gvenlik K onseyi aa m asnda bu

TBMM KUTUPHANESI


62/152

de itiri ldi ve ancak Din kltr ve ahlk retim inin

zorunlu k l nmas kabul edi ldi . O aamada yaz lan

gereke de, Gayrimslim ler, bu zorunlu eitim dnda

braklmlardr diyor. D o lay s y la ibadete ve

inanlarn uygulanmasna taan bir zorunlu retim

sz konusu olamayacaktr . Anayasa, o eit bir

retim bakmndan, 24. maddenin 4. fkrasndaki son

hkmle, yine istee bal l k i lkesini srdryor:

Bunun (yani , d in kl tr ve ahlk ret iminin)

dndaki din eitim ve retimi ancak kiilerin kendi

isteine, kklerin de kanuni temsilcisinin talebine

baldr.

Hi kukusuz, Anayasann dinle i lgi l i en nemli

dzenlemesi, 39. soru dolaysyla da belirt i ldii gibi,

devletin temel yapsn din kurallarna dayandrmay ve

eitl i karlar iin din duygularndan yararlanmay ya

saklayan snrlamadr.

Bir bakma, din konusunda aklanan dncelerin,

Sosyal,

iktisadi, siyasi veya hukuki temel dzeni din

kurallarna daya ndrma am acn gtt her zam an

ileri srlebilir. zellikle slam dininin temel nitelii,

din

sel inanlara toplum dzeni arasnda kesin bir ayrm

yapmaa e lver i l i de i l . rnein , fa iz in haram

olduunu sylemek, dolaysyla kaldrlmas gerektiini

savunm ak, kolaylkla, ktisadi ve hukuki temel dzeni

d in ku ra l l a r na k smen day and rma am acna

balanabilecektir. Bu gr savunan bir politikacnn

Siyasi kar salamaa alt, bu gr aklayan

bir din adam nn ahsi nfuz salamaa alt ko

layca sylenebilir. Anayasann 24. maddesini byle yo

rumlamak, dnceyi yayma ve aklama zgrl ge-

TBMM KUTUPHANESI


63/152

tiren 26. maddeyle ak bir eliki yaratmaa ve baz

dncelerin serbeste aklanmasna engel olmaa

varr. An ayasa bir yandan 26. ma ddesiyle bt n

dncelerin aklanmasna serbestlik tanrken bir

yand an da rnein 24. m addesiyle bir takm

dncelerin aklanmasn yasaklam olamaz.

De m ek k i 26 . ve 24. m add eler aras nda

grnrdeki

elikiyi gidermek

iin,

24.

maddenin

5.

fkrasn daha dikkatli bir yorumdan geirmek gerekir.

Fkrayla yasaklanan nedir? Bir eylem mi, b i r

dnce mi? Metin Kimse, dini veya din duygularn

yahut dince kutsal saylan eyleri istismar edemez ve

ktye kul lanamaz diyor. Dnce nin ak lanm as,

kimden, hangi kurulutan gelirse gelsin, bu terimlerin

kapsamna gi rer mi? Dncenin aklanmasyla,

hemen ak ve yakn bir tehlike olarak, bir istismarn, bir

ktye kullann doduunu ispatlamak gerekir. Baka

bir deyile, dnce tek bana yasaklanm deildir.

Ya sak lanan, stismar etme ve ktye kullanma eyle-

midir. Dnce, bu sula yakn ve ak bir tehlike ilikisi

iinde bulunduu lde ve tek bana deil o suun

bir unsuru olarak ele alnmaldr. Temel l u olmal:

Dinden, din duygularndan yahut dince kutsal saylan

eylerden dncede yararlanmak, bunlar dncenin

birer unsuru olarak kullanmak yasaklanm deildir. Ya-

saklanan , bunlarn Sm rlmesi ve Ktye

kul-

lanlmasdr. Demek ki, yasaklama ve cezalandrma iin

aratrlmas ve ortaya konmas gereken unsur, Dini,

din duygularn yahut dince kutsal say lan eyleri

smrme ve ktye kullanma kastdr.

TBMM KUTUPHANESI


64/152

Byle bir eylemsel tehl ike ni tel ii tamayan

dnceleri srf Laiklie

aykr

olularndan tr ce-

zaland rma yoluna gitmekten kanmak gerekir. Akla

dayal dnceler olduunu syleyip yapay bir ayrma

gitmek ve laiklie aykr dnceleri bu gerekeyle ya-

saklamak ise, dnce zgrl asndan yeni bir tu-

tarszlk yaratmak olur.

Klasik demokrasi anlay, sa ya da sol btn

dncelerin serbestliine ve bu serbestlik sonunda or-

taya kacak sonucun en iyi sonu olaca inancna

dayanr. Ayn serbestlii, herhangi bir eyleme bitiik ol-

mayan laiklik d dncelere de tanmak gerekir. Laik

devlet dzeni, yapay dne yasaklarndan ok daha

salam temellere dayanan, somut baarlaryla insanlar

baka dzenler aramak zorunda brakmayan bir dzen

olabilmelidir.

TBMM KUTUPHANESI


67/152

R E F A H P A R T M Z N

A N A Y A S A U Z L A M A T E K L F L E

G E T R D N E M L D E K L K L E R

Birinci Blm

Z'DE DEKLKLER

1 .

Mslmanln tatbikatta yasaklanmas yerine,

nsan Haklarnn tam, kamil ve ada manada

teminat altna alnmas.

2. Hile Rejimi yerine,

Gerek demokrasi

3. Aznln ounlua tahakkmnn yrtlmesi

yerine

Gerek oulcu demokrasi tatbikatn

teminat

altna almak amacyla yaplan deiiklikler.

kinci Blm

(DER NEML DEKLKLER)

1 .

Milletin isteine tercman olarak:

A) Mil letimizin mmkn olduunca en iyi ekilde

TBM M de temsilini salayacak nisbi temsilin nerilmesi.

(Md.

67)

TBMM KUTUPHANESI


68/152

B) Temel hak ve hrriyetlerin zellikle insan hak

larnn kamil manada kul lanma imkannn gerekl i

kstlamalardan kurtarlmas. (Md. 13,15, 17, 19-24).

C) oulcu demokrasiye uygun olarak mahalli idare

lerin glendiri lmesi ve organlarnn yarg denetimiyle

teminata balanmas. (Md. 127)

D) zel radyo ve TV istasyonlar kurulmasna imkan

salanmas toplumu kaynatran i lkelere bal olarak

almaya tabi tutulmas. (Md . 132)

2. Devlet ile mileti yabanc ilkelerle atma haline

drmek yerine toplum fertlerinin kaynatrabilecek

deerlere yer vermi olmas. (Md. 24)

3. Maddi imkanlardan yoksun renci lere EN

YKSEK DERECEYE KADAR renim deste in in

salanmas (Md . 42)

4-A) Memurlara sendikal hak verilmesi (Madde 51),

memurlar iin eel mobil sisteminin getirilmesi (Md. 55)

ve milletvekillii adayl iin istifa artnn kaldrlmas.

(Md.76)

B) Asgari cretin 4 kiil ik bir ailenin geimi esas

alnarak tesbiti ve bu miktarn vergi d braklmas.

(Madde 55)

5. Genliin mill i ve manevi deerlere bal olarak

yetitirilmesi esas. (Madde 58)

6.- Sosyal gvenlikten yallarn yannda dknlerin

de yararlanmas. (Madde 61)

7. Sem en yann 18 e (Madde 68), seilme yann

25 e (Madde 76) d rlmesi.

TBMM KUTUPHANESI


69/152

8. Grubu olan Siyasi Parti lerin ve bete bir yerine

onda bir yenin Anayasa Mahkemesi nezdinde iptal

dav as a ab i lme si M adde 150), s iyas i part i ler

h a kk n d a k i d a va l a r n An a ya sa Ma h ke me s i n d e

durumal olarak yap lmas . Madde 69)

9. Kimseye mali gcnn stnde vergi ve benzeri

klfet yklenem eyece i esasnn getiri lmesi. Md. 73)

10. Se im lerin 4 y lda bir yap lma s M d. 77)

seimlerde Geici Bakanlar Kurulunun tesbit inde yeni

esaslar getirilmes i. Md. 114)

11. Bir siyasi partiden dier siyasi bir partiye geen

milletvekilinin Milletvekilliinin dmem esi. Md. 84)

12.

Meclis grmelerinin TV ile yaym , effaflk ge

tirilmesi) Md. 97)

13. Mil l i Gvenlik Kuruluna Meclis Bakannn ve

grubu olan siyasi parti bakanlarnn da dahil edilmesi.

Md. 118)

14. Devlet Gvenlik Mahkemesi yetki lerinin terr

olaylaryla snrlandrlmas Madde 143)

15.

Devlet fonlarnn Saytayn denetimine tabi tu

tulmas. Md. 160)

16. Yksek renim Kurumlarnn ynetiminde yeni

dzenleme getiri lmesi. Madde 103-13)

TBMM KUTUPHANESI


70/152

ANAYASA DEKL UZLAMA TEKLFNN MADDELERNE

LKN FHRST

AYNI KALAN DET RLEN DETRLEN AYNI KALAN KALDIRILAN

MAD DELE R MADDELER FAKAT FAKAT MADDELER

AYNENDE DETRLEBLE

KALABLECEK CEK OLA N

MADDELER MADDELER

6 110 4

GEC 1

GEC 2

GEC 3

GEC 4

GEC 5

GEC 6

GEC 7

GEC 8

GEC 9

GEC 10

GEC 11

GEC 12

GEC 13

GEC 14

GEC 15

GEC 16

174

177

1 104

2 83

7

105

3 84

8

106

5 87

9 107

13 88

10

108

14

90

11

109 15 91

12

112

17

92

16

113 19

93

18 115

20 94

25

116 21 95

32 117 22

96

35

119 23

97

36

120 24 99

37

123 26

101

39 124

27 103

40

126

28 111

43

132 29

114

44 137 30 118

45

138 31

121

47

139 33

122

50

141

34

125

53

142

38

127

54

147

41 128

56

155

42 129

57

156 46 130

59

157 48

131

60 158

49

133

62 161 51

135

64

162 52 136

71

163 55

140

75 164 58 143

80

165

61 144

82

167

63

145

85

168 65 146

86 171

66 148

89

172 67

149

98

173 68 150

100

175

69

151

102

70

152

72 153

73 154

74 159

76

160

77

166

78 169

79 170

81 176

TBMM KUTUPHANESI


71/152

B R N C K I S I M

GENEL ESASLAR

1 .

Devletin ekli

M A D D E 1 -

1982 Anayasasnn 1 nci maddesi

aynen braklabilir.

II. Cumhuriyetin Nitelikleri

MADDE 2:Trkiye Cum huriyeti vatandalarna her

trl basky nleyen ve hizmeti esas alan,

toplu

mun huzuru ve adalet anlay iinde, insan haklarna

dayanan,

milli, demokratik ve sosyal bir hukuk devleti

dir.

BU TEKLFN GEREKES

(Yukardaki madde metninde, laik kelimesinin

ayrca zikredilmemesinin sebebi bu niteliin

Vatandalarna her trl basky nleyen,

insan haklarna dayanan demokratik dev

let niteliinin iinde bulunan bir unsur olmas

yzndendir. Nitekim, bundan dolaydr ki

ada An aya salar n h ib ir inde Fransa

hari bu kel imen in ayrca zikr ine lzum

grlmemitir. (Bkz. Ek-1)

TBMM KUTUPHANESI


72/152

Laikliin tarifi 24 nc maddede yaplm ve

Devletin bu tarife uygun ada ve insan

haklarna saygl anlayn karsna geilerek

la ik sznn kul lan lmas ve sonra bu

sze laikliin de dnda bir anlam verilerek

insan haklarna aykr tatbikata yol almas

(Bkz. Ek-2) gerekte, adala da, insan

haklarna da, demokrasiye de, laikl ie de

aykr olmak demektir. Ve daha Anayasann

banda ie elikilerle balamak demektir.)

Bu geree ramen mutlaka bu yabanc keli

menin kullanlmasnda srar ediliyorsa, kabul

edilebilecek dier bir ekil .de ancak u olabi

lir:

MADDE 2:

Trkiye Cumhuriyet i ,

vatandalarna

her trl basky nleyen ve hizmeti esas alan,

top

lumun huzuru ve adalet anlay iinde,

insan hak-

larna dayanan,

milli, demokratik, laik ve sosyal bir

hukuk devletidir.

Laikliin anlam 24 nc madde ile aklanmtr.

III. Devletin Btnl, Resmi Dili, Bayra, Milli

Mar ve Bakenti.

MADDE 3: Trkiye Devleti, lkesi ve mil leti i le

blnmez bir btndr.

Resmi

dil Trke'dir.

Bayra,

ekli kanunda belirtilen, beyaz ayyldzl al

bayraktr.

MilliMar, stiklal Marfdr.

TBMM KUTUPHANESI


73/152

Bakenti Ankara dr.

MADDE 4: (Kaldrlmtr)

IV Devletin Tem el Am a ve Grevleri

MADDE 5: Devletin temel ama ve grevleri, Trk

mi l let in in bamszl n ve btnln, lkenin

blnmezliini, Cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak,

kii ler in ve toplumun refah, huzur ve mutluluunu

salamak, kiinin temel hak ve hrriyetlerini, 13 nc

maddeyle badamayacak surette snrlayan siyasal,

ekonomik ve sosyal engelleri kaldrmaya, insann maddi

ve manevi varlnn gelimesi iin gerekli artlar

hazrlamaya almaktr.

V Egemenlik

MADDE 6: Egemenlik, kaytsz artsz milletindir.

Trk Mi l le t i , egemenl i in i , anayasann koyduu

esaslara gre, Milli Organlar eliyle kullanr.

Egemenl iin kul lan lmas, hibir surette kiiye,

zmreye veya snfa braklamaz. Hibir kimse veya

organ kaynan, Anayasadan almayan bir Devlet yetki-

si kullanamaz.

MADDE 6: 1982 Anayasasnn 6 nc maddesi

aynen de braklabilir.

TBMM KUTUPHANESI


74/152

MADDE 8 : 1982 Anayasasnn 8 nci maddesi

aynen braklabilir

MADDE 9: 1982 Anayasasnn 9 ncu maddesi

aynen braklabilir

MADDE 1 : 1982 Anayasasnn 10 ncu maddesi

aynen braklabilir

MADDE 11 :

1982 Anayasasnn 11 nci maddesi

aynen braklabilir

TBMM KUTUPHANESI


75/152

K N C K I S I M

T E M E L H A K L A R V E D E V L E R

BRNC BLM

GENEL HKMLER

MADDE 12: 1982 Anayasasnn 12 nci maddesi

aynen braklabilir.

II Temel Hak ve Hrriyetlerin Snrlanmas

MADDE 13: Te m el hak ve hrriyetler De vletin

lkesi ve milliyetiyle blnmez btn lnn milli ege -

menl i in

Cu m hur i ye t i n m i ll i gve n l i in kamu

dzen in in genel asay i in kamu yarar n n genel

ahlakn ve genel saln korunmas amac i le anaya-

sann zne ve ruhuna uygun olarak kanunla

snrlanabilir.

Kanun temel hak ve hrriyetlerin zne dokuna-

ma z

Temel hak ve hrriyetlerle ilgili snrlamalar demokra-

t ik toplum dzeninin gereklerine aykr olamaz ve

ngrldkleri ama dnda kullanlamaz.

III Temel Hak ve Hrriyetlerin Ktye Kul-

lanlmamas

M A D D E 1 4 : Anayasada yer a lan hak ve

hrr iyet lerden hibir i devlet in lkesi ve mil let iyle

TBMM KUTUPHANESI


76/152

blnmez btnln bozmak Trk Devlet inin ve

cum huriyetin varln tehlikeye drmek temel hak ve

hrriyetleri yok etmek amacyla kullanlamazlar.

Bu yasaklara aykr hareket edenler hakknda uygu-

lanacak meyyideler kanunla dzenlenir.

Anayasann hibir hkm Anayasada yer alan hak

ve hrriyetleri yok etmeye ynelik bir faaliyette bulunma

hakkn verir ekilde yorumlanamaz.

IV Tem el Hak ve Hrriyetlerin Ku llanlma snn

Durdurulmas

MADDE 15: Sava seferberl ik skynetim veya

olaanst hallerde durumun gerektirdii lde temel

hak ve hrriyetlerin kullanlmas ksmen veya tamamen

durdurulabilir.

Birinci fkrada belirlenen durum larda da sava hu -

kukuna uygun fiiller sonucu meydana gelen lmler ile

lm ceza larnn infaz dnda kiinin yaam a hakk na

maddi ve manevi varlnn btnlne dokunulamaz.

Din ve vicdan hrriyeti kstlanamaz Kimse din vic-

dan

dnce ve kanaatlerini aklamaya zorlanamaz

ve bunlardan dolay sulanamaz. Su ve cezalar

gem ie yrtlem ez sululuu mahkeme karar ile

saptanncaya kadar kimse sulu saylamaz.

MADDE 16: 1982 Anayasasnn 16 nci maddesi

aynen braklabilir.

TBMM KUTUPHANESI


77/152

KNC BLM

KNN HAKLARI VE DEVLER

1 .

kiinin dokunulmazl maddi ve manevi

varl

MADDE 17 :

He rkes yaa m a maddi ve manevi

varln koruma ve gelitirme hakkna sahiptir.

Tbbi zorunluluklar ve kanunda yazl haller dnda

kiinin vcut btnlne dokunu lamaz rzas olma -

dan bilimsel ve tbbi deneylere tabi tutulamaz.

Kimseye ikence ve eziyet yaplamaz kimse insan

haysiyetiyle badamayan bir cezaya veya muameleye

tabi tutulamaz.

Mahkemelerce verilen lm cezalarnn yerine getiril-

mesi hali i le meru mdafaa h

Documents

199600999 Rp Nin Anayasa Degisikligi Uzlasma Teklif