Upload
duongnhu
View
218
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
© C
entr
um
Ed
uka
cji A
rtys
tycz
nej
1
Anna Pawelec
Nauczyciel w Państwowej Szkole Muzycznej I stopnia nr 3 im. Juliusza Zarębskiego w War-szawie (kształcenie słuchu i audycje muzyczne, Zespół Muzyki Dawnej „Il Mattino”, dyrygent chóru i orkiestry szkolnej), adiunkt w Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie (przedmioty specjalnościowe mo-dułu Wychowanie Muzyczno-Ruchowe, dyrygent Chóru Akademickiego).
Wykształcenie: absolwentka Akademii Muzycznej im. Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów w Łodzi (studia magisterskie – rytmika) oraz Akademii Muzycznej im. Fryderyka Chopina w Warszawie (studia magisterskie – dyrygentura symfoniczno-operowa).
Wykształcenie uzupełniające: Peter the Great Music Academy, Sankt Petersburg, Rosja (klasa mistrzowska – dyrygentura), Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy (Podyplomowe Studium Emisji Głosu), Letnie Kursy Metodyczne Muzyki Dawnej, Warszawa (klasa mistrzowska – flet prosty), Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie (doktorat w dyscyplinie artystycznej dyrygentura).
Ważniejsze nagrody i wyróżnienia: V Ogólnopolski Festiwal Orkiestr Szkół Muzycznych I stopnia, Będzin 2013 – I miejsce i wyróżnienie dla najlepszego dyrygenta; II Ogólnopolski Konkurs Chórów „Warszawska Wiosna Chóralna” 2013 – Brązowy i Srebrny Dyplom; IV Mazowiecki Festiwal Chórów Akademickich „Vivat Academia”, Warszawa 2013 – Brązowy Dyplom; III, IV, V Festiwal Muzyki Dawnej, Leżajsk 2010, 2011, 2012 – nagrody i wyróżnienia dla solistów oraz prowadzonych zespołów: Zespołu Muzyki Dawnej „Il Mattino” i Orkiestry Kameralnej PSM I st. nr 3; I i II Festiwal Chórów Szkół Muzycznych Regionu Mazowieckiego, Warszawa 2010, 2012 – II miejsca dla chóru PSM I st. nr 3; X i XII Festiwal Chórów, Ciechanów 2006 i 2008 – wyróżnienia dla dyrygenta; IX i X Spotkania Uczniów Szkół Muzycznych I st. „Wykształcony słuch”, Żyrardów 2010, 2012 – finaliści i laureaci; II Ogólnopolski Konkurs Kompozycji Chóralnej, Wrocław 2005 – I nagroda; Dyplom Ministra Kultury „Za szczególne osiągnięcia w pracy artystycznej” – 2003.
Ważniejsze publikacje: Lusterka – 21 ćwiczeń symetrycznych na fortepian, Warszawa 2007; Osiem
tańców staropolskich – opracowanie na orkiestrę dziecięcą, Warszawa 2009; rozdziały w pracach zbiorowych: Pieśni Fryderyka Chopina – inspiracje, popularyzacja [w:] Oblicza muzyki Fryderyka
Chopina w pedagogice specjalnej, red. Sz. Kawalla, L. Ploch, Warszawa 2010; Idą dzieci, Wszyscy
razem się zbierajmy [w:] Kolędować Małemu, red. J. Węcowski, Warszawa 2010; Kultura
w wychowaniu [w:] Słowa obrazy dźwięki w wychowaniu (współautorstwo), red. Sz. Kawalla, E. Lewandowska-Tarasiuk, J.W. Sienkiewicz, Warszawa 2011; Baśń w edukacji regionalnej [w:] Słowa obrazy dźwięki. Baśń w terapii i wychowaniu, red. Sz. Kawalla, E. Lewandowska-Tarasiuk, J.W. Sienkiewicz, Warszawa 2012.
© C
entr
um
Ed
uka
cji A
rtys
tycz
nej
2
Anna Pawelec PSM I stopnia nr 3 im. Juliusza Zarębskiego w Warszawie
Wybrane części suity z baletu Dziadek do orzechów
Piotra Czajkowskiego na lekcjach
kształcenia słuchu i audycji muzycznych
Suita z baletu Dziadek do orzechów Piotra Czajkowskiego jest zbiorem zróżnicowanych, niewielkich
rozmiarowo i czytelnie zbudowanych utworów, które mogą okazać się bardzo przydatne na lekcjach
kształcenia słuchu i audycji muzycznych w szkole muzycznej I stopnia. Z poszczególnych części cyklu
można czerpać inspiracje do tworzenia ćwiczeń melodycznych, rytmicznych czy melodyczno-rytmicznych.
Analiza słuchowa utworu i analiza wzrokowa partytury może posłużyć do wprowadzania i utrwalania
zagadnień takich jak: forma muzyczna, elementy dzieła muzycznego (w zakresie percepcji słuchowej
i wzrokowej) i wielu innych.
Podane poniżej propozycje są zbiorami ćwiczeń zbudowanych na bazie zagadnień zawartych w wybranych
częściach Dziadka do orzechów. Nie należy traktować ich jako cyklu. Każda grupa ćwiczeń nie jest też
zamkniętą całością, przeznaczoną do zrealizowania na jednej lekcji. Są to formy otwarte, można więc
realizować je fragmentarycznie lub rozłożyć na kilka jednostek. Można też – i należy – wprowadzać własne
modyfikacje, które konkretnej grupie uczniów pomogą zrozumieć zagadnienia opracowywane na lekcji.
Ćwiczenia skonstruowane są w sposób elastyczny – dają możliwość wprowadzenia dodatkowych
elementów, mogą też być uproszczone, jeśli zajdzie taka potrzeba. Mogą wreszcie, po dostosowaniu,
posłużyć jako materiał do opracowywania zupełnie innych zagadnień.
Korzystałam z nagrania Dziadka do orzechów w wykonaniu Royal Philharmonic Orchestra (dyr. Jurij
Simonow), wydanego w cyklu „Biblioteka Gazety Wyborczej – wielcy kompozytorzy” (2005). Materiały
nutowe (partytury) znajdują się w bezpłatnej internetowej bibliotece IMSLP Petrucci Music Library
(www.imslp.org).
Propozycje, które Państwu przekazuję, zostały przeze mnie wypróbowane i zweryfikowane. Moi uczniowie
sporadycznie korzystają z gotowych podręczników – zwykle sama przygotowuję zadania dostosowane do
ich maksymalnych możliwości, pozwalające jednocześnie zrealizować program nauczania. Dzieci noszą
zeszyty – uważam bowiem, że sama czynność pisania nut, tak rzetelnie, „od początku do końca”, jest
niezmiernie ważna. Ćwiczenia wymagające posiadania zeszytu oznaczyłam w scenariuszu słowem
„Zeszyt”. Na wybranych lekcjach rozdaję również specjalnie przygotowane materiały; ćwiczenia z ich
wykorzystaniem oznaczyłam słowami „Materiały dla ucznia”. Do realizacji pozostałych ćwiczeń potrzebne
są nagrania, materiały nutowe i tablica.
© C
entr
um
Ed
uka
cji A
rtys
tycz
nej
3
Marsz
W ramach ćwiczeń zbudowanych w oparciu o materiał muzyczny Marsza znajdują się zadania zawierające
następujące elementy:
− ćwiczenia melodyczne: gama G-dur, triada harmoniczna, pojęcie „progresja” (jako progresja
niemodulująca – wprowadzenie lub utrwalenie), śpiew w kanonie;
− ćwiczenia rytmiczne: określanie pulsu i metrum, spostrzeganie i utrwalenie trioli ósemkowej,
dwugłos rytmiczny, słuchowe określanie charakterystycznych cech rytmu (dominujących
wartości/grup rytmicznych) i przyporządkowywanie ich obrazowi graficznemu;
− ćwiczenia melodyczno-rytmiczne: dwugłos melodyczno-rytmiczny;
− spostrzeganie formy ABA.
Uwaga 1: rzeczywista budowa to oczywiście ABA1, ale dla lepszego zrozumienia przez ucznia pojęcia
budowy trzyczęściowej, analiza utworu ogranicza się jedynie do motywów pierwszoplanowych
(charakterystyczny rytm i melodia), najlepiej słyszalnych; pominięty został aspekt zmienionej
instrumentacji w części A1.
Uwaga 2: na podstawie analizy wzrokowej partytury treści opracowywane na lekcji można rozszerzyć
m.in. o prezentację kluczy muzycznych, pojęcie instrumentów transponujących, układ partytury.
Realizacja:
1. Utrwalenie gamy G-dur: śpiew gamy, triady harmonicznej, utrwalenia w tonacji, śpiew gamy od d1 do
d2, z zakończeniem na tonice – wszystko z taktowaniem na cztery. Wzór:
Utrwalanie gamy G-dur można rozszerzyć o śpiew gamy w kanonie dwu- lub trzygłosowym. Wzór:
2. Wysłuchanie początkowego fragmentu utworu: ustalenie pulsu, określenie metrum, analiza rytmu.
3. Zeszyt: zapis rytmu pierwszych dwóch taktów.
© C
entr
um
Ed
uka
cji A
rtys
tycz
nej
4
4. Ćwiczenia melodyczne:
− odtworzenie przez uczniów melodii pierwszych dwóch taktów utworu, analiza kształtu i ambitusu
melodii,
− progresja niemodulująca (motyw melodyczno-rytmiczny otwierający Marsz) śpiewana według
stopni gamy solmizacją i literowo; wzór progresji:
− progresja śpiewana od I do IV stopnia, następnie gama od d1 do d2 (solmizacją i literowo); próba
śpiewu w kanonie; wzór:
Uwaga: należy dążyć do tego, by uczniowie zaśpiewali ćwiczenie bez wspomagania się zapisem, gdyż
wykonanie takie rozwija wyobraźnię muzyczną. Jeśli jednak sprawia im to trudność, można zastosować
wspomagający zapis nutami lub stopniami gamy, np.:
5. Ćwiczenia rytmiczne: realizacja głosem rytmu zapisanego w zeszycie (tataizacja lub inne dowolnie
wybrane sylaby) oraz wystukanie/wyklaskanie kontrapunktu rytmicznego (rytmy złożone z wartości
występujących w temacie – propozycja podana w punkcie 7 lub inny rytm).
Uwaga: ćwiczenie można wykonać najpierw w grupach, potem w parach; chętni uczniowie mogą
wykonać obydwa rytmy jednocześnie.
6. Zeszyt: zapis wzoru progresji oraz definicji progresji (jeśli pojęcie to zostało dopiero wprowadzone).
7. Ćwiczenia melodyczno-rytmiczne: śpiewanie wzoru progresji (lub dłuższej progresji) z jednoczesnym
wystukiwaniem (wyklaskiwaniem) kontrapunktu rytmicznego.
© C
entr
um
Ed
uka
cji A
rtys
tycz
nej
5
Uwaga: ćwiczenie to można wykonać najpierw z podziałem na dwie grupy.
8. Materiały dla ucznia: wysłuchanie utworu w całości, zanotowanie informacji: tytuł, kompozytor,
analiza formalna – rozpoznanie formy ABA, rozpoznawanie powracającego motywu rytmicznego,
określenie rytmu dominującego w przebiegu.
© C
entr
um
Ed
uka
cji A
rtys
tycz
nej
6
MATERIAŁY DLA UCZNIA
Słuchamy:
______________________________________________________________
Uzupełnij tabelkę. Jakie rytmy słychać w miejscach, gdzie nie ma ☺? – znajdź je
wśród podanych pod tabelką.
= rytm:
Forma muzyczna, która składa się z trzech części, a pierwsza i ostatnia są takie
same, to forma ABA.
Na liniach przed tabelką napisz odpowiednie litery.
© C
entr
um
Ed
uka
cji A
rtys
tycz
nej
7
Taniec wieszczki cukrowej (z suity op. 71a)
W ramach ćwiczeń zbudowanych w oparciu o materiał muzyczny Tańca wieszczki cukrowej znajdują się
zadania zawierające następujące elementy:
− ćwiczenia melodyczne: gama e-moll, odmiany gamy molowej, triada harmoniczna; sekundy
wielkie i małe śpiewane w tonacji i w oderwaniu od niej; dźwięki obce w melodii;
− ćwiczenia rytmiczne: określanie pulsu i metrum, słuchowe określanie charakterystycznych cech
rytmu (powtarzających się grup rytmicznych), dyktando rytmiczne – „uzupełnianka”;
− ćwiczenia melodyczno-rytmiczne: ćwiczenie „Melodie szyfrowane”;
− spostrzeganie formy ABA1;
− pojęcia: solo i tutti;
− barwa dźwięku instrumentów – czelesta.
Realizacja:
1. Gama e-moll harmoniczna i eolska, triada, utrwalenie w tonacji (np. wg wzoru z Marsza);
Uwaga: na etapie utrwalania gamy harmonicznej należy wskazać ważną rolę dźwięku prowadzącego
w tej odmianie.
Utrwalanie zależności harmonicznych w gamach molowych można wzbogacić o „śpiewanki
trytonowe”. Wzór:
„Śpiewanka kwintowa”
„Śpiewanka kwartowa”
Uwaga: „śpiewanki” są wzorem uniwersalnym – zapis stopniami gamy ma zastosowanie w każdej
tonacji durowej i molowej – rozwija umiejętność transponowania znanych słuchowo struktur
melodycznych. Drugie części „śpiewanek” (dwugłosowe) kształcą umiejętność słyszenia
harmonicznego. W grupach słabo radzących sobie ze śpiewaniem w dwugłosie można wspomóc
uczniów graniem trytonów z rozwiązaniem.
2. Śpiewanie wskazywanych przez nauczyciela stopni gamy (gama zapisana na tablicy dźwiękami lub
stopniami;
Uwaga: zapis winien rozpoczynać się od VII stopnia, aby można było zrealizować następstwa
dźwięków nawiązujące do pierwszych taktów Tańca wieszczki cukrowej).
© C
entr
um
Ed
uka
cji A
rtys
tycz
nej
8
3. Ćwiczenie solfeżowe z zastosowaniem kodów ruchowych (w gamie e-moll).
Wykonanie: nauczyciel pokazuje następujące gesty (kody ruchowe):
− dwa palce złączone w górę (gest zgłaszania się do odpowiedzi) – sekunda gamowłaściwa
w górę,
− dwa palce złączone w dół – sekunda gamowłaściwa w dół.
Rozpocząć od I stopnia gamy; śpiewać solmizacją i literowo. Wzór:
4. Ćwiczenie solfeżowe z zastosowaniem kodów ruchowych – próba śpiewania w oderwaniu od tonacji.
Uwaga: ćwiczenie o cechach atonalnych, dość trudne
Wykonanie: nauczyciel pokazuje następujące gesty (kody ruchowe):
− dwa palce złączone w górę (gest zgłaszania się do odpowiedzi) – sekunda mała w górę,
− dwa palce złączone w dół – sekunda mała w dół,
− dwa palce rozłączone w górę (gest „victoria”) – sekunda wielka w górę,
− dwa palce rozłączone w dół – sekunda wielka w dół.
Rozpocząć od dźwięku e1, śpiewać nazwami literowymi. Wzór:
5. Ćwiczenie solfeżowe „Melodie szyfrowane” (można je spotkać również pod nazwą „melodie
dalcroze’owskie”).
Wykonanie: schemat zapisany na tablicy; uczniowie śpiewają fragment gamy – liczbę stopni
i kierunek wskazuje cyfra ze strzałką – w rytmie zawierającym adekwatną do cyfry liczbę wartości
w takcie:
cyfra 2 cyfra 3 cyfra 4 cyfra 5
© C
entr
um
Ed
uka
cji A
rtys
tycz
nej
9
Pełna realizacja:
Uwaga: podana powyżej „melodia szyfrowana” jest jedynie propozycją ułożoną tak, by zawierała
zwrot melodyczny z Tańca wieszczki cukrowej (następstwo dźwięków: g-fis-dis-e). W zależności od
opracowywanych na lekcji zagadnień można opracować własne melodie; kwestia metrum (parzyste,
nieparzyste) oraz taktu (ósemkowy, ćwierćnutowy) jest również otwarta – dlatego w pierwotnej
wersji schemat nie posiada oznaczenia metrycznego i jest zapisany umownie całymi nutami. Nuty
można zastąpić stopniami gamy – wtedy ćwiczenie staje się trudniejsze, ale też wzbogaca wyobraźnię
muzyczną. Rozszerzeniem wersji ze stopniami gamy jest śpiewanie „melodii szyfrowanej”
w transpozycjach do bliskich (i wygodnych dla głosu) tonacji.
6. Słuchowe rozpoznanie metrum Tańca wieszczki cukrowej. Wyklaskanie i słuchowa analiza rytmu
pierwszych czterech taktów głównego tematu.
7. Zeszyt: uzupełnienie rytmu.
1 2 1 2 1 2 1 2
8. Materiały dla ucznia: uzupełnienie melodii (przykład grany na fortepianie – najwyższe dźwięki
z prawej ręki partii czelesty, zapis dwie oktawy niżej). Analiza słuchowa melodii pod kątem obecności
następstwa dźwięków g-fis-dis-e (użyte w zadaniu nr 5) oraz dźwięków repetowanych. Wskazanie
dźwięku obcego w melodii.
9. Materiały dla ucznia: wysłuchanie utworu w całości, zanotowanie informacji: tytuł, kompozytor,
analiza formalna i określenie różnic między częścią A i A1 (w razie potrzeby jeszcze raz wysłuchać
początków części A i A1).
© C
entr
um
Ed
uka
cji A
rtys
tycz
nej
10
MATERIAŁY DLA UCZNIA
Słuchamy:
______________________________________________________________
Uzupełnij brakujące dźwięki. Który stopień gamy jest w ramce? – podpisz go. Czy jest gdzieś
w melodii dźwięk nie należący do gamy e-moll? – jeśli tak, narysuj nad nim ! i napisz:
dźwięk obcy!
Uzupełnij tabelkę. Gwiazdkę będziesz wpisywać tyle razy, ile razy pojawi się rytm napisany
poniżej. W miejscu, w którym nie będzie gwiazdki, narysuj coś innego, np. słoneczko, chmurkę.
= rytm: , gra __________ (wpisz nazwę instrumentu)
Jeśli utwór składa się z trzech części, a pierwsza i ostatnia są prawie takie
same (różnią się niewielkimi szczegółami) – jest to forma ________.
Na liniach pod tabelką napisz odpowiednie litery.
Jeśli jeden instrument ma ważniejszą melodię – jest to solo.
Jeśli wszyscy grają jednakowo ważne melodie – jest to tutti.
Tutti po włosku znaczy „wszyscy”.
© C
entr
um
Ed
uka
cji A
rtys
tycz
nej
11
Taniec hiszpański – czekolada
W ramach ćwiczeń zbudowanych w oparciu o materiał muzyczny Tańca hiszpańskiego znajdują się zadania
zawierające następujące elementy:
− ćwiczenia melodyczne: gama Es-dur, ćwiczenie solfeżowe, słuchowe spostrzeganie struktur
melodycznych w zakończeniach myśli muzycznych (interwał, trójdźwięk); różnice w zakończeniach
fraz, zdań i okresów muzycznych;
− ćwiczenia rytmiczne: określanie pulsu i metrum;
− ćwiczenia percepcji wzrokowej: rozpoznawanie interwałów w zapisie nutowym;
− ćwiczenia percepcji wzrokowo-słuchowej: szeregowanie rozrzuconych elementów zapisu
nutowego na podstawie słyszanej melodii;
− spostrzeganie dwuczęściowej formy AB z kodą;
− pojęcia: solo i tutti;
− barwa dźwięku instrumentów – trąbka.
Uwaga: prezentowany przykład muzyczny utrzymany jest w dość szybkim tempie i między innymi przez to
nie należy do najłatwiejszych. Stąd też poniższe ćwiczenia adresowane są raczej do uczniów starszych.
Realizacja:
1. Utrwalenie gamy Es-dur (można zastosować wzór z Marsza i rozszerzenia z Tańca wieszczki cukrowej)
2. Ćwiczenie solfeżowe w gamie Es-dur – z zastosowaniem kodów ruchowych
Wykonanie: nauczyciel pokazuje następujące gesty (kody ruchowe), odpowiadające interwałom
gamowłaściwym (do kwinty) oraz przyporządkowanym rytmom:
− dwa palce, dłoń do góry (gest zgłaszania się do odpowiedzi) – sekunda w górę,
− dwa palce, dłoń w dół – sekunda w dół,
− trzy palce, dłoń do góry – tercja w górę,
− trzy palce, dłoń w dół – tercja w dół,
− cztery palce, dłoń do góry – kwarta w górę,
− cztery palce, dłoń w dół – kwarta w dół,
− cała dłoń do góry – kwinta w górę,
− cała dłoń w dół – kwinta w dół.
Rozpocząć od dźwięku es1, śpiewać nazwami literowymi z taktowaniem na trzy. Wzór:
3. Wysłuchanie Tańca hiszpańskiego, rozpoznanie metrum.
4. Rozpoznanie ostatniego interwału oraz ostatniej struktury (trójdźwięk durowy) w prezentowanym
przykładzie.
Uwaga: należy zatrzymać odtwarzanie przykładu; uczniowie najpierw śpiewają zakończenie, potem
analizują je i nazywają rozpoznane struktury.
5. Materiały dla ucznia: uszeregowanie taktów („rozsypanka”) – zapis całości po kilkukrotnym
wysłuchaniu, podpisanie interwałów pod melodią (uwaga na znaki przykluczowe!).
© C
entr
um
Ed
uka
cji A
rtys
tycz
nej
12
6. Materiały dla ucznia: wskazanie różnic między ośmiotaktem zapisanym a drugim ośmiotaktem
utworu – zaznaczenie (zakreślenie kółkiem) taktów, które się różnią. Wzór:
7. Materiały dla ucznia: wysłuchanie utworu w całości, zanotowanie informacji: tytuł, kompozytor,
analiza formalna – forma dwuczęściowa z kodą.
© C
entr
um
Ed
uka
cji A
rtys
tycz
nej
13
MATERIAŁY DLA UCZNIA
Słuchamy:
______________________________________________________________
Trębaczowi rozsypały się nuty. Pomóż mu je pozbierać. W jakiej kolejności zagrał swoje takty?
Ponumeruj je!
A teraz wpisz takty po kolei. Podpisz wszystkie interwały pomiędzy dźwiękami.
Znów wysłuchasz utworu, ale tym razem dłuższego fragmentu (melodia i jej powtórzenie). Zaznacz
w nutach kółkiem te takty, które były inne w melodii granej za drugim razem.
Uzupełnij tabelkę. Jak zbudowany jest utwór, którego słuchasz? Jaka to forma muzyczna?
A Główną melodię na początku gra _______________
____ Melodię grają _______________
_______
Utwór muzyczny może mieć specjalne zakończenie.
Zakończenie takie nazywamy kodą.
© C
entr
um
Ed
uka
cji A
rtys
tycz
nej
14
Trepak, Taniec arabski – kawa, Taniec pastuszków – tempo muzyczne
Trzy części z Dziadka do orzechów: Trepak, Taniec arabski – kawa oraz Taniec pastuszków mogą posłużyć
jako utwory do wykorzystania na lekcji wprowadzającej pojęcie tempa muzycznego oraz związanych z nim
określeń, wprowadzenia lub powtórzenia wiadomości o instrumentach i pojęciach związanych z grą w
orkiestrze oraz wprowadzenia lub powtórzenia wiadomości na temat podstawowych form muzycznych.
Lekcja ta została zaplanowana jako zajęcia, na których dominują treści z audycji muzycznych. Do pełnej
realizacji scenariusza niezbędna będzie odpowiednia ilość materiałów nutowych (partytur lub chociaż
początkowych fragmentów utworów).
Zajęcia można wzbogacić o dodatkowe elementy, np. zadania związane z percepcją wzrokową rytmu
i melodii (na podstawie analizy słuchowej i obserwacji partytury).
Realizacja:
1. Wysłuchanie Trepaka, Tańca arabskiego – kawa oraz Tańca pastuszków, zanotowanie informacji
o utworach: kompozytor, tytuły; rozmowa z uczniami:
− analiza pod kątem tempa i jego zmian w usłyszanych przykładach,
− określenie cech charakterystycznych budowy (ABA, ABA1),
− rozpoznanie barw instrumentów grających solowe partie.
2. Prezentacja partytury (ew. wybranych stron) – wskazanie określeń dotyczących tempa.
3. Zeszyt: wprowadzenie pojęć: partytura, dyrygent, batuta, solo, tutti (zanotowanie definicji, jeśli
pojęcia nie były wcześniej wprowadzone).
4. Materiały dla ucznia: praca domowa – opis aktualnie wykonywanych utworów (według schematu:
kompozytor, tytuł, określenie tempa wraz z wyjaśnieniem, np.: Feliks Rybicki – Pod szabelką, tempo
Poco allegro – szybkie), krzyżówka do rozwiązania.
5. Zeszyt: praca domowa – krótka notatka o Piotrze Czajkowskim.
© C
entr
um
Ed
uka
cji A
rtys
tycz
nej
15
MATERIAŁY DLA UCZNIA
Słuchamy:
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
Słuchamy:
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
Słuchamy:
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
Tempo muzyczne może być stałe od początku do końca utworu, może się również zmieniać (można
spotkać np. zwolnienia lub przyspieszenia).
Oznaczenia słowne dotyczące tempa i jego zmian zwykle podawane są w języku włoskim. Mogą im
towarzyszyć różne dodatkowe określenia. Czasem kompozytorzy korzystają z określeń w swoim ojczystym
języku.
Tempa wolne Tempa umiarkowane Tempa szybkie
Largo
Lento
Adagio [adadżio] Grave [grave]
Andante
Andantino
Moderato
Allegro
Allegretto
Vivo [wiwo] Presto
Przyspieszenie Zwolnienie
accelerando [aczelerando] skrót: accel. – przyspieszając
poco a poco accel. – stopniowo przyspieszać animando – ożywiając stringendo [strindżendo] – zwiększając tempo sempre più mosso – coraz żywiej
allargando – rozszerzając, zwalniając rallentando, skrót: rall. – zwalniając ritardando, skrót: ritard. – opóźniając, zwalniając ritenuto, skrót: rit. – opóźniając, zwalniając,
powstrzymując
Powrót do tempa zasadniczego Dodatkowe określenia dotyczące tempa
tempo primo, tempo I – tempo pierwsze a tempo – do tempa, wrócić do poprzedniego tempa
molto – bardzo assai – bardzo meno – mniej più – bardziej, więcej sempre – zawsze, stale sostenuto – wstrzymując un poco – trochę, nieco non troppo – nie zanadto
© C
entr
um
Ed
uka
cji A
rtys
tycz
nej
16
CIEKAWOSTKA ☺☺☺☺
Co to znaczy (M.M.) = 60 ?
Na początku utworu kompozytor umieszcza oznaczenie tempa. Może ono być wyrażone słowem (np. Moderato) lub oznaczeniem
metronomicznym, np. (M.M.) = 60. Oznacza to, że wahadło
metronomu lub metronom elektroniczny wykonuje 60 uderzeń na minutę, a ćwierćnuta równa jest jednemu uderzeniu. Metronom wynalazł w XIX w. Johann Nepomuk Maelzl (inna pisownia nazwiska: Mälzl, Melzl, Mälzel, Maelzel). Litery M.M. oznaczają: „Metronom Maelzla”.
Sprawdź, w jakich tempach są utwory, które teraz grasz na swoim instrumencie. Napisz tytuły utworów,
imiona i nazwiska ich kompozytorów oraz tempa, w których są utrzymane (i co one oznaczają), np. Feliks
Rybicki, Pod szabelką, tempo Poco allegro – szybkie. Jeśli tego tempa nie ma w tabelce i nie wiesz, co
oznacza – zapytaj swojego nauczyciela lub samodzielnie sprawdź, np. w Słowniczku muzycznym.
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
Rozwiąż w domu krzyżówkę – skorzystaj z tabelki z tempami! Hasło wpisz w wolne miejsce w ramce
z definicją tempa muzycznego.
1. Tempo umiarkowane
2. Tempo szybkie
3. Largo, Lento, Adagio i Grave to tempa…
4. Tempo wolne
5. Tempo szybkie
6. Allegro, Vivo i Presto to tempa…
7. Andante, Andantino, Moderato to tempa…
1. M
2. R
3. O
4. V
5. V
6. B
7. R
Tempo muzyczne, czyli __________________ to szybkość wykonania utworu.
© C
entr
um
Ed
uka
cji A
rtys
tycz
nej
17
Utwory wykorzystane na lekcji:
Piotr Czajkowski – Suita z baletu Dziadek do orzechów op. 71a, części:
− Marsz
− Taniec wieszczki cukrowej
− Taniec hiszpański – czekolada
− Trepak
− Taniec arabski – kawa
− Taniec pastuszków