1B Chuong04._Triet_hoc_phuong_Tay_hien_dai.pdf

7/28/2019 1B Chuong04._Triet_hoc_phuong_Tay_hien_dai.pdf

1/85

CHNG IVMT S TRO LU TRIT HC

PHNG TY HIN ITrit hc phng Ty hin i bao gm nhng khuynh

hng trit hc ngoi trit hc Mc, ra i v pht trin

mnh trong thi k tng khng hong ca ch ngha t bn.

,bn hin i: cc h thng trit hc t bin trnn li thi,s pht trin mnh m ca khoa hc, hai cuc chin tranh

th gii do ch ngha quc gy ra, tnh trng khnghong tm l, tnh dc trong x hi hin i, vn tngio, v.v..


2/85

Trit hc phng Ty hin i c nhiu khuynhhng khc nhau, i lp nhau nhng u phn nh

nhng kha cnh khc nhau ca x hi t bn vth hin s b tc trong vic gii quyt nhng vn do x hi t bn t ra.

Cc khuynh hng ch yu:

,phn tch, trit hc ngn ng, trit hc khoa hc)

nhn bn phi l tnh (ch ngha hin sinh)

trit hc thc tin (ch ngha thc dng) cao v thc (ch ngha Phrt)

iu ha tn gio vi khoa hc (ch ngha Tmat mi)

ch ngha v thn


3/85

1. Tro lu trit hc duy khoa hc

Tro lu trit hc duy khoa hc ra i t th kXIX, i biu l ch ngha thc chng.a) Ngun gc ra i v cc giai on pht trin

- Cc h thng trit hc t bin (nht l trit hc

Hghen, trit hc tn gio ) t ra li thi v bt lc

trong vic nhn thc v gii quyt nhng mu thunx hi. Cc nh thc chng rt cm ght tnh cht t

bin ca siu hnh hc c v tm cch xa b n.- Do cha xc nh ng i tng ca trit hc nnkhi ph nhn trit hc t bin, h cng ph nhn lunc chc nng th gii quan ca trit hc.


4/85

- S pht trin mnh m ca khoa hc, sng dng rng ri ton hc v lgc ton trongkhoa hc dn n khuynh hng tuyt i haton hc, lgc hc, khoa hc thc nghim,quy chc nng trit hc ch cn cng c phn

tch l ic, hn tch n n n hc v cho

khoa hc, cho rng tt c cc mnh ltl uc th chng minh hay bc b bng quan st

v thc nghim khoa hc .Qu trnh pht trin ca ch ngha thc

chng qua 3 hnh thc:


5/85

Hnh thc th nht ca CN thc chng ra i t u thk XIX. Ngi khi xng l nh trit hc Php . Cngt

(Auguste Comte, 17981857 ), cc i biu ni ting khc lnh trit hc Anh H. Xpenx (Herbert Spencer, 1820-1903),Gi. Mill(John Stuart Mill, 1806-1873).

Hnh thc th hai ca ch ngha thc chng l ch ngha

kinh nghim ph phn vi cc i biu l nh trit hc o, -Avnariut (R. Avenarius, 1831-1896). Hnh thc th ba l ch ngha thc chng mi ra i sau

Th chin I v pht trin mnh m vo nhng nm 50. Nhngi biu xut sc ca ch ngha thc chng mi l, LudwigWittgenstein v Rudolf Carnap.


6/85

b) Tro lu trit hc duy khoa hc hin ic mt s khuynh hng sau: Trit hc phn tchv trit hc ngn ng; ch ngha thc chng lgic hay chngha kinh nghim lgic; trit hc khoa hc.

- Trit hc phn tch v trit hc ngn ng

i biu xut sc l B. Russell v L. Wittgenstein+ Bertrand Russell (1872-1970).

ng sinh Trelleck, Wales. L nh

ton hc, trit hc, lgc hc, x hihc Anh, c gii thng Nobelvn hc nm 1950.


7/85

V mt trit hc ng l ngi khi phc lich ngha kinh nghim trong l lun nhnthc.Trong tc phm Tri thc ca chng ta v th

gii bn ngoi (Our Knowledge of the

v ngha v chn l (Inquiring into Meaningand Truths, 1962), ng gii thch rng: Mi tri

thc thc s ca chng ta u c xy dngt nhng kinh nghim trc tip.


8/85

B. Russell l ngi sng lp thuyt nguynt lgc (logical atomism). Theo ng, yu tcu to nn th gii khng phi l nhngnguyn t vt cht, m l nhng n v lgc,tc l nhng phn on nh nht, n gin

nht, da trn c stri gic cm tnh.ng mun xa b s i lp gia ch

ngha duy vt v ch ngha duy tm. ng cho

rng tinh thn v vt cht chng qua l nhnghnh thc khc nhau ca kinh nghim: ti liuch quan l kinh nghim trc tip v ti liu

khch quan l kinh nghim gin tip.


9/85

ng ph nhn ngha ca mi vn trithc truyn thng v quy i tng v nhimv ca trit hc ch cn s phn tch lgcca ngn ng.

ng ch trng ly vic phn tch lgc

hc, ly lgc ton-l hin i lm c ssngto ra ngn ngnhn to m bo s nht

tr gia cu trc ng php ca mnh vicu trc lgc ca n.


10/85

Russel ng trn quan im v thn trit . ng cnhiu bi vit vch ra tnh v cn c ca thn hc, nh bi

ging: Why I am not a Christian (*)ng c tng danh hiu qun qun v t do t tng

v c gii thng Nobel vn hc nm1950.Russel l ngi ln n ti c chin tranh ca M Vit

Nam. ng c tc phm War crimes in Vietnam. Cui,Sartre v 25 nhn vt ni ting khc, phn ln l nhngngi c gii thng Nobel v cc gii thng c gi tr

khc sng lp Ta n quc t xt x ti c chin tranh caM Vit Nam. Ta n hp hai phin ta nm 1967 Stockhom v Copenhagen. (*)


11/85

+ Ludwig Wittgenstein

(1889-1951)ng sinh Vin trong mt gia

nh giu c. Lc u hc kin trc

o, sau sang hc Anh v tr

n c r c a n r c vton hc ni ting Bertrand Russell i hc Cambridge.

ng ging dy y t 1939-1947.


12/85

Trong tc phm The investigations ofphilosophy, (1929-1939), ng cho rng ngi tadng nhiu loi ngn ng khc nhau vo nhiu mcch khc nhau trong i sng hng ngy. Chng lnhng tr chi ngn ng (language games) vi

nhng lut chi khc nhau.

chng c dng trong trong tr chi ngn ng.Theo gio trnh M From Socrates to Sarte: A

Philosophic Quest, Vi quan im mi ny, Wittgensteinmra giai on th hai trong trit hc ngn ng - trit hcphn tch, n thng tr trong trit hc cc nc niting Anh hn mt phn t th k.


13/85

Nhim v ca trit hc l phn tch ngn ng khm phra nhng tr chi ngn ng khc nhau, nhng lut l ca

chng trong vic s dng ngn ng v loi b nhng s viphm lut chi.Theo Wittgenstein, chnh nhng nh trit hc khng theo

ng lut trong tr chi ngn ng. V th, nhng vn trit

hc khng phi l nhng vn chn chnh m ch l iu., sai lm ca cc nh trit hc cn phi c cha tr, vtrit hc phi b th tiu.

Khi nh trit hc hc c cch dng ngn ng thngngy th h s khng cn ri vo sai lm ngn ng na vs trn tr ca h v th gii, v con ngi, v Thng sc gii ta, bi v h khng cn mun ni v nhng iu

v ngha nh th na (From Socrates to Sartre..., tr.408).


14/85

- Ch ngha thc chng lgc, hay chngha kinh nghim lgc

c sng lp o do nhm Vin (nhng nm20-30) ng u l M. Shlick (1882-1936, o), R.Carnap (1891-1970), O. Neurath (1882-1945).

T n truyn sang cc nc Chu u, c bit

c vi H. Reichenbach (1891 1935), sang Anhvi A. Ayer (1910-89).

Ch ngha thc chng lgc s dng nhng thnhqu ca ton, c bit l lgc ton, em tt c trithc quy thnh cc mnh c th dng lgc ton biu th.


15/85

Rudolf Carnap, 1891-1970, i

biu xut sc ca ch ngha thcchng lgc hay ch ngha kinhnghim lgc, sinh v hc i hc c.

Carnap chu nh hng ca nh ton hc c G.Frege, nh trit hc Anh B. Russell, nh trit hco L. Wittgenstein. Carnap l mt trong nhngngi lnh o nhm Vin. Nm 1935, ng di csang M trnh pht xt c v lm vic HCalifornia.


16/85

Ch ngha thc chng lgc xem vn c bn catrit hc l nhng vn tru tng, siu hnh,khng c ngha khoa hc, l nhng vn gi. Htuyn b on tuyt vi mi trit hc truyn thng.

H cho rng chn l ch c trong phm vi tri thc

thc chng v ch kim tra c bng con ngn ng m trc t p, ng p t n ng suy u ngin tip.

Ch ngha thc chng lgc cho rng trit hc chcn c nhim v phn tch lgc, kt cu lgc cangn ng khoa hc. Nh vy trit hc b ng nhtvi lgc hc v ch cn l cng c ca khoa hc.


17/85

Nguyn tc c bn ca ch ngha thc chnglgc l nguyn tc thc chng (verifiabilityprinciple).

Cc mnh c phn chia thnh hai loi:nhng mnh c ngha khoa hc v nhng mnh

khng c ngha khoa hc.ng m n c ng a oa c n ng m nc th kim tra, chng thc c (gm nhng M chnthc v M khng chn thc).

Nhng mnh khng c ngha khoa hc l nhngmnh khng th chng thc, kim tra c (ton bnhng lun im ca CN duy vt v CN duy tm trc kia)

cn phi loi b.


18/85

Nguyn tc kim tra ca ch ngha thc chnglgic b cng kch t nhiu pha, vi nhng ly do

sau:- N da trn tiu chun duy nht l kim tra bng

kinh nghim cm tnh, nn loi b tt c nhng tri

thc l lun tru tng, trong c vn th gii, ,nim o c, thm m, v.v.. ch cn gi li nhngtri thc ton hc, lgic hnh thc, khoa hc thc

nghim.- Bn thn nguyn tc kim tra ca ch ngha thc

chng cng khng th kim tra c xc nh

ng hay sai.


19/85

- Trit hc khoa hcTrit hc khoa hc l mt trng phi, tuy

khng nm trong ch ngha thc chng, nhngc im chung vi CNTC l duy khoa hc,tuyt i ha vai tr ca khoa hc kinh

n him, h nhn vai tr th ii uan ca

trit hc.Cc i biu ca trit hc khoa hc l K. Popper

(Karl Popper, 1902-1994), T. Kuhn (Thomas SamuelKuhn, 1922-96), I. Lakatos (Imre Lakatos 1922-1974).


20/85


21/85

Trong tc phm Lgc ca pht minh khoa hc(The Logic of Scientific Discovery , 1934), Popper

ch trch phng php quy np l phng phpc dng ph bin trong khoa hc. Popper nhnmnh khoa hc ch l s suy din c tnh cht githuyt. Popper bc b nguyn tc kim tra ca chn ha th c chn v n uan ni m c th chnminh tnh chn thc (verifiability) ca mt l thuyt

bng phng php quy np.

Popper a ra mt nguyn tc kim tra mi-nguyn tc ph chng(falsifiability principle), theonguyn tc ny th khng th chng minh tnh chnthc, m ch c th chng minh tnh gi di.


22/85

Nhng l thuyt khoa hc ch l nhng gi

thuyt m t c th suy din ra nhng phnon c th c kim tra bng s quan st.Nu nhng quan st thc nghim chng minh

c tnh sai lm ca nhng phn on ny th.Nu gi thuyt qua c s kim tra th n

tm thi c chp nhn. Khng c

mtlthuyt khoa hc no c th thit lp mt cch

chc chn c.


23/85

Nguyn tc ph chng ca Popper c th

tm tt trong s sauP1 TT EE P2P1: Problem1 (vn 1)TT: Tempory theory (l thuyt tm thi),

,P2: Problem 2, tc l vn khoa hc mi

c a ra.Nh vy theo Popper th khng c mt chn l khoa hc no c,s pht trin ca khoa hc ch l s a mt gi thuyt v bc b n

ri hnh thnh mt gi thuyt khc. S tin trin ca khoa hc chl tin trnh i t gi thuyt ny n gi thuyt khc, l mt chuinhng sai lm ni tip nhau m thi.


24/85

Trit hc khoa hc c Cun (Kuhn) v Lacatt(Lakatos) pht trin

+ Thomas S. Kuhn (18.7.1922 17.6.1996),nh trit hc khoa hc M. Trong tc phm Cutrc ca cc cuc cch mng khoa hc (1962),Kuhn lp lun rng s nghin cu khoa hc v ttn ni chun b u nh b nhn h chun(h quy chiu). H chun c Kuhn quan nim nhl mt h thng nim tin c chp nhn hn l mt

h thng nhng tiu chun khch quan. Cc nhkhoa hc chp nhn mt h chun ang c thnhhnh, tin hnh v m rng hot ng nghin cutrong phm vi h chun .


25/85

Dn dn nhng h chun ny khng cn thch hpna gy ra mt cuc khng hong v ch c gii

quyt bng mt cuc cch mng thay i th hchun c bng mt h chun mi, chng hn nh ls thay th thuyt a tm ca Ptlmy bng thuytnht tm ca Cpecnich, thay th h chun ca

Einstein v mt v tr tng i.Tht ra, y l mt cch nhn phin din. N tuyt

i ha yu t ch quan v ph nhn yu t khchquan l yu t gi vai tr quyt nh trong ni dungv phng php nghin cu ca cc khoa hc.


26/85

+ Imre Lakatos (1922-1974), nh trit hctrong ton hc v khoa hc Hungari.

Trong Phng php lun ca cc chng trnhnghin cu khoa hc, Lakatos tm cch khc phcnhng thiu st trong quan im ca Karl Popper v

ca Thomas S. Kuhn v bn cht ca nhng phtm n oa c v t n tr n p t tr n ca oa c.Lakatos khng tn thnh nguyn tc ph chng

(falsificationism) ca Pppv quan nim v vai tr

quyt nh ca h chun ca Kuhn i vi tri thckhoa hc. Theo Lakatos, c Pppv Cun u phnhn tnh chn l khch quan v tnh lin tc ca s

pht trin tri thc khoa hc.


27/85

Lakatos, tri li, coi s pht trin ca khoahc l qu trnh pht trin t thp ln cao

trong tnh lin tc ca chng trnh nghincu (Research Programme), trong cchc thuyt c lin h cht ch vi nhau.

Mi hc thuyt tip sau hc thuyt ban utrong chng trnh u xu t hin vi t cchl kt qu b sung thm cho hc thuyt trc

. Tuy nhin, cc hc thuyt u chia xnhng im chung m L. gi l ht nhncng (hard core).


28/85

2. Tro lu trit hc phi l tnh :

a) Ch ngha hin sinh (Existentialism)CNHS pht trin c v Php t nhng nm 20

ca th k XX, tr thnh mt tro lu mnh m chu u trong v sau Th chin II, nh hng mnh

thnh th min Nam Vit Nam trong thi k chin

tranh xm lc ca M (1964-75).Thut ng ch ngha hin sinh xut pht t

ting Latin existentia (existence; Dasein), dch rating Vit l s hin hu hay s hin sinh) chiu nh l s tn ti c nhn c th vi mt ngha nht nh.


29/85

+ Ngun gc ra i v nhng i biu chnh

CNHS ra i do cc iu kin sau:

- S khng hong ca ch ngha t bn y con ngivo tnh trng tha ha cng cc.

- Hai cuc chin tranh th gii do ch ngha quc gyra em li s tn ph, au thng cht chc khngkhi ra tnh tr n khn hon su sc tron i sntinh thn ca con ngi.

- S bt lc ca cc h thng trit hc duy l v khoa hck thut trong vic gii quyt nhng mu thun x hi.

V th, con ngi b b ri, h b quan, tuyt vng, khngcn tin tng vo l tr, vo khoa hc k thut, vo x hiv nh nc, vo tng lai.


30/85

CNHS c ngun gc t nh trit hc kim thnhc an Mch Xren Kickg (Sren Kierkegaard,

1813- 1855), nh trit hc c Phririch Nits(Friedrich Nietzsche, 1844-1900), nh hin tnghc c Etmun Hutxec (Edmund Husserl, 1859-1938).

Kit gio v ch ngha hin sinh v thn.Ch ngha hin sinh tn gio :

S. Kierkegaard, K. Jaspers, G. Marcel.Ch ngha hin sinh v thn :

M. Heidegger, J. P. Sartre, A. Camus.


31/85

Soren Kierkegaard

(1813- 1855)

Sinh Copenhagen, an Mch,hc trit hc v thn hc i hc

Copenhagen.

Kierke aard chn l i tnh h thn tron trithc nht l h thng trit hc Hghen.

C nhn t to cho mnh bn cht ring ca mnh

thng qua s la chn ty , khng c mt tiuchun khch quan, ph bin no. Gi tr ca s lachn hon ton do ch quan quyt nh.


32/85

Trong cun sch Hoc l, hoc l (Either / Or, vit 1843),Kierkegaard m t hai lnh vc hay hai giai on ca hin sinh, mc nhn c th la chn: ci thm m v ci o c.

Li sng thm ml ch ngha khoi lc thun tu. C nhn lunlun tm kim ci mi v ci l, nhng rt cc cng phi i u vis chn chng v tuyt vng.

Li sng o c gn lin mt cch cung nhit i vi trch

nhim, i vi ngha v x hi. vit 1844), Kierkegaard coi s phc tng ngha v l s nh mttrch nhim c nhn, v ng a ra giai on th ba: li sng tngio trong con ngi phc tng chca Thng v tm c

t do chn chnh.T li sng o c chuyn sang li sng tn gio l bc nhy mng gi l bc nhy v nim tin (the leap of faith).


33/85

Kierkegaard i hi nim tin tuyt i iuha nhng mu thun gia nim tin vi l tr v o

c.Trong tc phm S hi v Run ry (Fear and

Trembling, vit nm 1845), Kierkegaard phn tch

huyn thoi trong Kinh thnh, vic Abraham vngnht ca mnh l Isaac (Xem Sng th k 22 *)

Mc d mnh lnh ny l khng hp l, v o

c nhng Abraham vn chp hnh, khng cn hiuv chng minh.

Kierkegaard coi y l bc nhy v nim tin vchnh l bn cht ca o Thin cha


34/85

Friedrich Nietzsche

(1844-1900)L nh trit hc, nh th, nh c

ng vn c. Sinh Roken, ncPh. Cha l mt mc s Tin lnh,

cht khi Nietzsche ln 5 tui.ng nghin cu Ng vn i hc Born v

Leipzig; nm 24 tui c b nhim lm gio

s Ng vn i hc Basel.


35/85

Sut i b chng au na u v mt kmv buc phi v hu nm 35 tui. Mi nm

sau, ng b chng suy nhc thn kinh khnghi phc c v cht nm 1900.

Tc phm chnh ca ng gm: Zarathustra

ni nh th (Also sprach Zarathustra,1885), Ch ng li Thin cha (Der Antichrist,1888), Bui hong hn ca Thng v

chquyn lc (Der Wille zur Macht, 1901).


36/85

Mnh ni ting ca Nietzsche: Thng cht.

Bng cch tuyn b Thng cht, Nieteschekhng nh rng tt c nhng gi tr o c ctruyn ca Thin cha gio mt ht quyn lc

i vi cuc sng c nhn.Theo ng l mt n n o c n dch (slave

morality), c to ra bi nhng c nhn yu ui,bt mn nhm mc ch phc v cho li ch ca h.

Nietzsche a ra nhng gi tr o c mi,trong ni bt nht l quan nim v siunhn.


37/85

Nietzsche khinh r qun chng nhn dn. Ch csiu nhn mi l ngi sng to ra nhng gi tr,

sng to ra o c lm ch (master morality)phn nh sc mnh v tnh c lp ca nhng conngi khng b rng buc bi tt c nhng gi tr,tr nhnggi tr m h cho l ng n.

Nietzsche cho rn n chnh vi ca con n il chquyn lc, khng ch quyn lc i vi ngikhc m c i vi bn thn mnh, l iu cnthit cho s sng to. Siu nhn l nhng con ngich p ln tt c thc hin chquyn lc camnh.

T tng v siu nhn bo cha cho ch n l,

ch c ti.


38/85

Jean Paul Sartre

(1905-1980)Sinh Paris. Hc i hc Thu s

v Berlin. Dy trit hc nhiutrng trung hc khc nhau, n 1929

n p ng .

Trong 1940-41 ng b c Quc x cm t. Sau

khi ra t, tip tc dy hc. Nm 1945, thi dy hc,thnh lp Tp chThi mi (Les Temps Modernes).Sartre t chi gii thng Nobel v vn hc nm

1964.


39/85

Tc phm chnh: Tn ti v H v (L

tre et le nante), Ph phn l tnh binchng (Critique de la raison dialectique),Bun nn (Nause), Khng li thot (Noexit), Nhng con ng t do (Les chemins

.

Trong tc phm Tn ti v h v,

Sartre khng nh s t do tuyt i vtrch nhim c nhn i vi nhng quytnh ca mnh.M Sartre v S. Beauvoir (*)


40/85

Sinh Mondavi, Angiri. Sau khicha cht, ng sng trong cnhngho kh. Bnh lao buc ngphi t b i hc v tr thnh nh

Albert Camus (1913-1960)

khu.

Camus cng quan tm n nhng vn chnh tr.

T 1930 lm bo Angiri, sau Php. TrongTh chin II tham gia phong tro chng pht xtc.


41/85

T tng ch yu ca Camus l chng minhs phi l (absurdity) ca s hin hu ca con

ngi v ku gi s ni lon (revolt) chng li ci phi l.

Theo Camus, con ngi khng th tm c s

tho mi trong cuc sng. Bi v, con ngi mongmi trt t, s sng sa, ngha v s vnh cu cacuc i, th nhng th gii l hn n, ti tm,lnh m v ch em li s au kh v cht chc.

V th con ngi tr thnh xa l, tha hatrong th gii.


42/85

+ Nhng ch chnh ca CNHS+ Tn ti v hin sinh. CNHS khng ph nhn

tn ti khch quan ca th gii, nhng theo h tnti t n khng l ci g c. H phn bit tn ti(PH: tre; A: being; : Sein) vi hin sinh hay hin

hu (PH, A: existence; : Dasein). Ch c tn ti

c thc mi s hin hu, s hin sinh, v nhvy ch con ngi mi hin hu, hin sinh; cn vt ch n gin tn ti m thi. vt ch hin

hu khi con ngi c nhng cm xc v n; shin hu ca vt l do con ngi em li.


43/85

+ Hin sinh c trc bn cht. Cc nhhin sinh cho rng hin sinh c trc bn cht

(Lexistence prcde lessence). Con ngikhng c mt bn cht vn c, mt bn tnhno c. Mi c nhn trthnh ci g l do do

thc ca n, do s t do la chn ca n.Simone de Beauvoir (*) c cu ni ni ting

rng: Ngi ta khng phi sinh ra l ngi

ph n, m tr thnh ngi ph n (On nenat pas femme, on le devient). vt cng vy, n l ci g l do cm xc

ca ngi hin sinh em li cho n.


44/85

+ Chn l l ch quan.i vi cc nh hinsinh, chn l hon ton c tnh ch quan. H ph

nhn tnh tt yu v quy lut v do ph nhn ltnh v khoa hc. Theo hc, chn l ch ph thucvo s la chn hon ton t do ca mi ngi.

+ Mi ci u phi l. Trit hc hin sinh l mtr o u tr t c p t n rra ona sm , pnhn ch ngha duy l, ph nhn s gii thch svt, hin tng bng l lun, bng khoa hc. Ci

phi l (A: absurd; PH: absurde) l ci khng cbn cht, khng c tnh tt yu, khng c quy lut,khng c nguyn nhn, mc ch, ni chung lkhng th gii thch bngl tr.


45/85

Ngay s hin din ca con ngi l iuphi l. Mi ngi chng ta ch n gin bnm vo th gii trong lc ny, ch ny. Thnhng nh Kickg hi, ti sao li l chny? ti sao li l lc ny? Khng c mt l

do no c khn c mi lin h tt u noc, v nh th i ti ch l mt s kin ngunhin, phi l.


46/85

+ S tha ha. CNHS pht trin khi nimtha ha n cc oan. Con ngi hin sinh lnhng con ngi b tha ha, tch ri, trthnh xa l vi tt c: vi th gii vt, vix hi, trong lao ng, trong quan h vi

,v con ci, gia v chng, gia con ci vinhau, v k c s tha ha ngay c trong tnh

yu. Sartre cho rng:a ngc l nhng ngi khc

(L' enfer est les autres).


47/85

+ S trn tr, s au kh, ci cht .Cc nh hin sinh c mt ci nhn en ti, bi quan v

cuc sng, h ph nhn t tng v hnh phc, ch nghalc quan ca cc nh khai sng. H khai thc trit khacnh bi kch, au kh, tuyt vng trong s hin hu ca conngi.

Con ngi hin sinh l con ngi lun lun shi trcci ch t, v s s ngl s t n ti d n n ci ch t.

Ci cht treo l lng trn u, trong mi giy pht cacuc sng. Theo Sartre, ci cht cng phi l nh s sinh ra.

N khng l ci g khc hn l ch l xa i s hin hu cati. Ci cht cng l mt bng chng khc v s phi l cacuc i.


48/85

+ Tdo v trch nhim. T do theo quan imca CNHS l t do tuyt i. T do l s t la

chn hon ton ch quan ci g ph hp vi xccm ni tm, ci g m c nhn coi l ng n,khng do bt k s quy nh no bn ngoi, khng

c bt k tnh tt yu no, khng b rng b bi btc g c s n, c p ong c, p qu n, g ro c, gi tr thm m, lut php, tn gio, khngcn m xa n hiu qu thc t ca s la chn

.Ngi hin sinh hon ton chu trch nhim v

s la chn ca mnh. S t do khng b quy nhbi bt k ci g khc ngoi trch nhim c nhn.


49/85

Nhn chung, CNHS l s phn ng ca con ngitrc tnh trng b h thp, b b ri, b tha ha cng cc

trong thi k tng khng hong ca ch ngha t bn.CNHS v thn nu cao vn t do ca con ngi

chng li nim tin m qung v rng buc ca o ctn gio.

Tuy nhin, CNHS l tro lu trit hc duy tm chquan, ph nhn thc ti v quy lut khch quan, ph nhnkh nng nhn thc ca con ngi nn khng th tm racon ng ng n gii phng con ngi.

L tro lu trit hc bi quan v cuc sng, tuyt i cnhn i lp vi x hi, tuyt i ha t do c nhn, phnhn trit hc tt yu v quy lut x hi nn hu qu tiucc ca n i vi tng lp tr l khng th trnh khi.


50/85

b. Ch ngha Phrt (Freudism)Ch ngha Phrt ra i khi ch ngha t bn bc

vo ch ngha quc, cc mu thun x hi trnn gay gt, bnh tinh thn pht trin nhanh. Sinhhc, sinh l hc, tm l hc cng pht trin mnhm lm tin cho nhng cch gii thch mi v

.

Trong bi cnh , Freud sng lp ra thuyt phntch tm l (Phn tm hc) gii thch nhng hin

tng tm l, bnh tm thn v sau vn dng gii thch cc hin tng x hi khc. Phn tm hckhng cn b hp trong phm vi y hc m tr thnhmt tro lu trit hc.


51/85

Ngi sng lp: Sigmund Freud, nn gi l chngha Phrt.

Cc i biu ni ting khc l Alfred Adler(1870-1937), Otto Rank (1884-1939), Carl Jung(1875-1961), Erich Fromm, 1900-1980, v.v..

Kha c nh trit h c uan tr n ca tro lu nl vai tr ca ci v thc trong i sng tinh thnca con ngi.


52/85

Sigmund Freud (1856-1939),sinh Freiberg (nay thuc Cng ha Sc).

ng hc i hc Vin, trthnh bc s, nhnghin cu tm thn hc, ngi sng lp ra

phn tm hc.

Trong thi gian hc i hc cng nh sau khi ra trng,

thn kinh, bnh thn kinh, bnh tm thn.Nm 1885 ng c mi lm ging vin v bnh hc

thn kinh ti i hc Vin, nm 1902 trthnh ging vinchnh thc. T nm 1896 tr i ng i su nghin cu khacnh tm l ca bnh tm thn hn l kha cnh sinh l can v t tn cho lnh vc nghin cu ca mnh l Phn tmhc (Psychoanalysis).


53/85

Trong nhng nm 1908 Freud c mt s nhiukhoa hc ng h hnh thnh nhm phn tm hc

Vin, v n nm 1910, mt t chc th gii cthnh lp gi l Hi phn tm hc quc t (theInternational Psychoanalytic Association)

Sau Th chin th nht, ng p dng l thuyt

gio, thn thoi, ngh thut, vn hc.Khi c xm chim o nm 1938, Freud l

ngi Do Thi nn phi lnh nn sang Anh v chtLun n ngy 23 thng 9 nm 1939.


54/85

+ L lun v v thc

Phrt c ng gp quan trng trong s phttrin l lun v v thc. Phrt cho rng phnln nhng hnh vi con ngi u xut pht tv thc.

nht ca i sng tinh thn. thc(conscious) l phn nh, ni ln trn. Trung

gian gia v thc v thc l tin thc(preconscious).


55/85

V thc l hin tng tm l nm ngoiphm vi ca l tr, c ngun gc t bn nng,

thi quen v dc vng ca con ngi. Vthc hot ng theo nguyn tc khoi cm,tc do dc vng chi phi, khng do quy tc

l c. V thc l c s ca hnh vi conngi, cn thc ch l mt thuc tnhkhng n nh ca trng thi tm l.


56/85

Freud m t i sng tinh thn cacon ngi nh mt tng bng, phnln nht chm su xung di mt

nc l v thc. Phn nh hn niln trn l thc. V thc l ci chyu trong i sng tinh thn v ngmngm chi phi thc.

Freud chia cu trc nhn cch con n i thnh bab phn: ci n (id), ci ti (ego) v ci siu ti(superego). Ci n (id) l ci bn nng (chnh l

libido:bn nng

tnhdc

ct

khi conngi

sinhra). N l mt kt cu phi l tnh, ch tun theonhng nguyn tc khoi cm; n l ngun nnglng tm l i hi phi c tha mn mt cch

mnh lit.


57/85

Ci ti (ego) l h thng thc ca conngi. Ci siu ti (superego) l ci x hi,

c to thnh t nhng chun mc x hi,nhng quy tc lun l, nhng gii lut tngio, v.v..

ngi l s cn bng gia 3 ci: ci y, ci tiv ci siu ti. S xung t gia ci y v ci

ti l nguyn nhn ca bnh tm thn. Cisiu ti khuyn khch s u tranh gia ci tiv ci y.


58/85

Thuyt tnh dc cng l ni dung quantrng trong hc Phn tm hc ca Freud.

Theo Freud, tnh dc (libido) l ht nhn, lc s ca hnh vi con ngi.

Tnh dc l bn nng biu hin t lc a

Qu trnh pht trin tnh dc ca tr em tri qua ba giaion. Giai on u l giai on ming (oral stage) biu

hin bng hin tng tr con khoi ngm v m, hoc mtngn tay; giai on th hai l giai on hu mn (analstage) biu hin khoi cm ca a tr i vi nhnghot ng ca hu mn; giai on th ba l giai on

dng vt, m vt(phallic stage).


59/85

giai on ny tr con biu hin tnh dc vi ngikhc gii tnh gn nht l ngi b hoc ngi m n. Trem trai th hin s quyn luyn vi ngi m v thngghen tc vi ngi b, Phrt gi hin tng ny l mccm ip (Oedipus complex). Tr em gi biu hin tnh dcvi ngi b gi l mc cm Electra. Cng ln ln th trcng km ch c ci mc cm ny v hng vic tha

ngi ln, s dn nn, khng c tha mnv bn nng tnh dc l c bc l ra trong gic

m, l nguyn nhn ca bnh tm thn, hoc cngc th thng hoa thnh nhng hin tng nh vnhc ngh thut.


60/85

Sau Th chin I, Freu p dng l thuyt phntm hc vo vic nghin cu gii thch cc hin

tng thn thoi, tn gio, vn ha , ngh thut,vn hc, nh nc, php lut, v.. Tt c u cgii thch bng nhng ng cv thc, m c thl libido (bn nng tnh dc). Phrt cho rng

,g vi i sng vt cht ca x hi m bt ngun tbn nngtnh dc b hn ch, dn nn.


61/85

Trong s nhng tc phm v tm l v trit hc ca Phrt c Slgii v gicm (The Interpretation of Dreams), 1899; Bnh hc tm lca i sng hngngy (The Psychopathology of Everyday Life), 1904; Ba ng gp vo l

thuyt vtnh dc (Three Contributions to the Sexual Theory), 1905; T vtvcm k ( Totem and Taboo), 1913; Tng v bn ng ( Ego and the Id), 1923;Tng lai ca mt o tng (The Future of an Illusion), 1927; Nhng biging nhp mn mi v Phn tm hc (New Introductory Lectures onPsychoanalysis), 1933; Mxe v c thn gio (Moses and Monotheism), 1939.

Cc i biu ni ting ca trng phi ny,ng t c tr o c n t n t t c a rtl Anphret Ale, Otto Rank, C.G. Iung v mt sngi khc, do bt ng vi Freud trong vic gii

thch cu trc ca v thc v vai tr ca bn nngtnh dc trong i sng v thc ca con ngi, cci biu ny dn on tuyt vi Freud v pht trin

l lun ring ca mnh.


62/85

Nhn xt chung v ch ngha Phrt

u im:+ Hc thuyt ca Freud ln u tin nura nhiu vn quan trng cn phi cnghin cu mt cch su sc, nh vai tr ca

c v c, c a n n ng n c, c a sxung t ca bn nng tnh dc.+ Hc thuyt ca ng a ra nhng cchnhn nhn mi i vi nhng vn trn vb sung nhiu kin thc quan trng vo chtrng ca tm l hc.


63/85

Nhc im ca hc thuyt Freud l:

+ cao ci v thc, tuyt i ha ci tml, bn nng, h thp vai tr ca thc; coiv thc l c s, l yu t ch o mi hnhvi ca con ngi.

+ uy n c n ng n c n ctui th). Tuyt i ha bn nng tnh dc,cho rng bn nng tnh dc (libido) l nglc tm l duy nht ca mi hnh vi conngi, ph nhn nhng ng lc kinh t,chnh tr, tinh thn ca x hi.


64/85

3. Ch ngha thc dng (Pragmatism)

a) Ngun gc ra i v nhng ibiu ca ch ngha thc dngThut ng ch ngha thc dung xut pht t thut ng

Pragma trong ting Hy Lp c ngha l hnh ng

cng t xu t pht cc t practice (thc hnh, thc ti n).Nh vy, CNTD nu dch st ngha l ch ngha hnhng, trit hc thc tin.

CNTD l tro lu trit hc c nh hng ln M tcui th k XIX n nay. N ra i trong nhng nm 1871-1874, cng vi s thnh lp Cu lc b siu hnh hc Trng i hc Cambridge.


65/85

CNTD do C.S. Pecx (Charles S. Peirce) lnhng ngi t nn tng, Uylim Gim (William

James) l ngi bin CNTD thnh h thng v Giniuy (John Dewey) l ngi pht trin CNTD, an vo cuc sng.

CNTD cn c nhng i biu ni ting khc, nh George H.- -

biu c coi l i biu ca Ch ngha thc dng mi (neo-Pragmatm), nh Nelson Goodman, Richard Rorty v Hilary Putnam

CNTD phn nh t tng, li ch v nhu cuthc t ca giai cp t sn M, kin quyt ontuyt vi phng php t duy t bin, kinh vintruyn thng, xa ri thc t ca ngi chu u.


66/85

Charles Sanders Peirce (1839-1914)

L nh trit hc v vt l hc M,sinh Cambridge, Massachusetts.

Theo Peirce, s vt hay khi

nim khng c mt gi tr hayt m quan trng v n c ca n. ngha ca n nm trong hiu qu thc t do kt qu ca

vic s dng hay p dng n. Chn l ca mt nim hay

s vt ch c chng minh bng s iu tra c tnh chtkinh nghim v cng dng ca n.

Peirce khng nh mi l thuyt phi c chng minhbng quan st v thc nghim.


67/85

William James (1842-1910)ng sinh New York, dy sinh l

hc v trit hc Trng i hcHarvard t 1880 n 1907 chuynsang dy Trng i hc

Columbia v i hc Oxford.William James gp phn ph bin trit hc

thc dng vi tc phm: Ch ngha thc

dng: Mtci tn mi cho nhngcch tduyc (Pragmatism: A New Name for Old Waysof Thinking, 1907).


68/85

Chu nh hng ca C. S. Peirce, W. Jamescho rng chn l l ci g c tc dng (truth isthat which works) hoc em li kt qu thcnghim.

V l lun, James lp lun rng Thng

,tin thc s em li li ch cho con ngi.


69/85

L nh trit hc, tm l hc v giodc hc M, tt nghip tin s tii hc Johns Hopkins.

John Dewey (1859 -1952)

ng y n u r ng c:Michigan, Minnesota, Chicago, Columbia. Deweycn ging dy, nghin cu h thng gio dc

Trung Hoa, Nht Bn, Mhic, Th Nh K v LinX.

D h h h th ii t it


70/85

Dewey ph nhn chc nng th gii quan ca trithc; trit hc v qu trnh t duy ni chung ch cn l

nhng cng c, nhng phng tin vch k hochhnh ng, loi b nhng tr ngi gia nhu cu vthc t.

Dewey khng tha nhn trit hc ca mnh l ch

(Instrumentalism)Tc phm trit hc ca Dewey: Xy dng li trit hc (Reconstruction

in Philosophy), 1920; Bn chtv tcch ca con ngi (Human Nature

and Conduct), 1922; Kinh nghim v tnhin (Experience and Nature),1929; i tm ci chc chn (The Quest for Certainty), 1929; Ngh thutvi tnh cch l kinh nghim (Art as Experience), 1934; Lgc hc: Lthuyt v s iu tra (Logic: The Theory of Inquiry),1938; Nhng vn ca con ngi (Problems of Men, 1946).


71/85

b) Nhng lun im chnh ca CNTD

CNTD tuyn b kin quuyt on tuyt vi truynthng siu hnh hc c. N t b ci tru tng v chquan tm n ci c th; n xa lnh ch ngha gioiu, phng php t bin hng ti hnh ng

thc t. (*)

Nhng nh tri t hc thc dng l nhng nh kinhnghim ch ngha. Tt c nhng g tn ti u lnhng yu t ca kinh nghim.

CNTD coi kinh nghim nh l ci bao hm trongn c vt cht v thc, c khch quan v ch quan.

B h t b ki h hi l i d


72/85

Bng cch tuyn b kinh nghim l ci duynht, CNTD cho rng h khc phc c s i

lp gia ch ngha duy vt v ch ngha duy tm v gii quyt trit vn c tranh ci hngnghn nm nay.

CNTD coi trit hc ca h ch l phngphp (a

method onl .CNTD coi t du ni chun trit h cni ring ch l phng tin, cng c vch khoch v phng sch cho hnh ng.

Gim ni L lun trthnh phng tin, khngcn l s gii p cho nhng iu bn. T duych c gi tr khi n tin on, gii quyt cnhng vn thc tin.


73/85

Quan nim nh vy, mt mt c tc dngtch cc trong vic khc phc nhng biu hin

ca ch ngha kinh vin, ch ngha gio iu,xa ri thc t; nhng mt khc dn n phnhn mt chc nng c bn ca trit hc

chc nn th ii uan.Trit hc ch cn chc nng phng php

lun; t duy ch l cng c, k hoch hnh

ng, ch khng phi l hnh nh, l phn nhca s vt khch quan.


74/85

CNTD nhn mnh vai tr ca thc tin(practice) nh l mc ch ca trit hc, nh l

tiu chun ca chn l. Th nhng h lixuyn tc bn cht ca hot ng thc tin.

Theo h, con ngi trong tin trnh hot

n ca mnh ch xut ht t l i ch tmong mun ch quan ca mnh, h khng bhn ch bi bt k tnh tt yu, quy lut khch

quan no c.Tt c nhng ci c coi l quy lut khchquan, hin thc khch quan u l sn phm

ca hot ng sng to ca con ngi.

D h k l


75/85

Do , h rt ra kt lun: con ngi tuyti tdo trong hot ng ca mnh, h c th

lm bt c vic gh mun, bt cci g c licho h. Gi tr ca t tng hay l lun khngphi ch n c phn nh ng n hin thc

khch quan hay khng, m l ch n c emli hiu qu thc thay khng.Ch ngha duy vt hay ch ngha duy tm,

khoa hc hay tn gio nu em li li ch, hiuqu thc t th u c gi tr nh nhau, vchng u l nhng cng c t n mcch ca i sng con ngi m thi.


76/85

4. Ch ngha Tmt mi (Neo-Thomism)

a) Hon cnh ra i v cc i biuCh ngha Tmat mi (neo-Thomism) l thutng c p dng t th k XIX ch tro lu ttng bao gm nhng hc thuyt, nhng tc gi

hc kinh vin, nh thn hc ni ting ca Kit gioth k XIII: Tmat Aquin (Thomas Aquinas, 1225-

1274).

Ch h T t i l l h hi l i h


77/85

Ch ngha Tmat mi l l s phc hi li hthng thn hc ca Tmat Aquin, kt hp vi mt

s yu t trong trit hc duy tm ca Kant,Hghen, ch ngha kinh nghim Anh, ch nghaduy l hin i, ch ngha t do, v.v..

S pht trin mnh m ca n bt ngun t bc

. .hong La M Lng XIIIthc dc cc nh trit hcKit gio pht trin hc thuyt ca Tmat Aquin

chng minh cho s tn ti v nhng thuc tnh caThng v chng li nhng sai lm ca cc nh

trit hc ng thi.


78/85

Ch ngha Tmat mi c truyn b mnh m nhiunc nh Php, Itali, Ty Ban Nha, B, o, M, Canada, v.v.,

vi nhng i biu ni ting, nh hai nh trit hc PhpJacques Maritain (1882-1973) v tiene Gilson (1884-1978),nh trit hc B Joseph Marchal (1878-1944), nh trit hcCanaa Bernard Lonergan (1904-1964), nh trit hc cKarl Rahner(1904-1984), nh trit hc O Emerich Coreth

- , . ..

N c nhiu trung tm nghin cu ln trn th gii, nhVin Hn lm TmatVatican, Vin Kit gio Pari, Trngi hc Cng gio Washington, Vin Trit hc ti cao, hayTrngThnh Tmat Aquin Louvain, B. Ngoi ra, nghincu ch ngha Tmt mi cn c cc Khoa Thn hc Trng i hc Fribourg Thy S, Trng i hc Ottawav Trng i hc Laval Canada

b Nhng lun im chnh


79/85

b. Nhng lun im chnhCh ngha Tmat mi chng minh s tn ti

ca Thng , ly Thng lm trung tm.Tt c u bt ngun t Thng , tn ti nhThng v cui cng quay v vi Thng

.Cc nh trit hc Php Jacques Maritain,

tienne Gilson, nh trit hc Anh Eric Lionel

Mascall (1905-1993) bo v lp lun 5 cchca Tmat Aquin dng chng minh cho stn ti ca Thng .

d h th t h h th A i tt


80/85

p dng hc thuyt v hnh thc ca Arixtt,nhng nh trit hc Tmt mi tuy khng ph nhn

vt cht, nhng cho rng vt cht ch l kh nng,tim nng; ch c hnh thc mi tn ti thc s. Hnhthc ca sinh vt l linh hn. Thng l hnh thcca mi hnh thc.

,i, v hn. Vt cht do Thng to ra, ch ctnh cht tm b, xut pht t h v v tr v vi h

v, ch c Thng l tn ti vnh cu. Ch nghaTmt mi khng ph nhn mi quan h khng thtch ri nhau gia th xc v linh hn, nhng vncoi linh hn l yu t cao qu, tn ti vnh cu.

Ch ngha Tmat mi tha nhn vai tr ca


81/85

Ch ngha Tmat mi tha nhn vai tr canhn thc cm tnh, s phn nh th gii

thng qua cm gic, tri gic, nhng h khngnh cm gic khng phi l ngun gc canhng tri thc v bn cht ca s vt.

i tng ca nhn thc l tnh khng phil s vt vt cht, m l ci tinh thn ph bin.Nh vy, ch ngha Tmt mi tch ri i

tng ca nhn thc cm tnh vi i tngca nhn thc l tnh. L tnh ch lin quann nhng g siu vt cht m thi.


82/85

Mt lp trng cn bn ca CN Tmt, kc CN Tmt mi l tha nhn vai tr ca l

tr bn cnh lng tin tn gio (iu ny ilp vi truyn thng guytxtanh tuyt iha lng tin v trc gic).

,s thng nht vi nhau, tuy nhin chng cngun gc khc nhau. Lng tin tn gio c

ngun gc l Thng , do s mc khi(revelation: s tit l) ca Thng . Do ,lng tin phi cao hn, c u th hn so vi l

trca con ngi.


83/85

Mt lun im na ca ch ngha Tmt mi liu ha gia khoa hc v tn gio. H khng nh

gia tn gio v khoa hc, gia lng tin v l trkhng c mu thun vi nhau. H c bin tt c lngtin tn gio, tt c nhng tn iu tn gio thnhnhng vn ca l tr khoa hc.

Nh khoa hc phi c lng tin tn gio th mi phthin ra c bn cht ca th gii. Lng tin tn gio

phi l ngun gc sc mnh siu thc ca l tr khoa

hc. Nu khoa hc vi chn l cht hp khng thxm nhp vo tn gio th tn gio vi nhng chn lti cao ca mnh cn xm nhp vo khoa hc, trthnh lc lng tinh thn lnh o khoa hc.


84/85

Trong lnh vc x hi, cc nh Tmt miph nhn quy lutpht trin khch quan cax hi. Theo h, trong lch s, tt c cquyt nh bi chca Thng .

Nhng ngi theo ch ngha Tmt mi tin

,ngha t bn, trong Gio hi Kit gio snm chnh quyn.


85/85

Trc s pht trin v sc mnh ca khoa hc,CN Tmt mi mt mt khng dm cng khai ph

nhn khoa hc . H ra sc s dng nhng thnhtu v c nhng hn ch ca khoa hc chngminh s tn ti ca Thng v s ng n canhngtn iu tn gio.

Hc thuyt tin ha ca Darwin tng b kt n bi ta n dgio th by gi c cc nh thn hc tha nhn v coi s tin hadin ra theo chca Thng ; con ngi xut hin trong qu

trnh tin ha, nhng c Thng ban cho linh hn, v.v..

V quan h gia trit hc v thn hc, ch nghaTmt mi vn gi lun im c ca ch nghaTmt: Trit hc l y t ca tn gio.

Documents

1B Chuong04._Triet_hoc_phuong_Tay_hien_dai.pdf