3-3-3-3-3-

20122012201220122012

Bosh muharrir

Halim SAIDOV

Ilmiy-metodik,axloqiy-talimiy,ommabop jurnal

Tahrir hayati

Baxtiyor DONIYOROV

Jora YOLDOSHEV

Islom ZOKIROV

Talat GAFFOROVA

Dilfuza TOSHMUHAMEDOVA

Nafisa SAFAROVA

Gulmira KAMILOVA

(bosh muharrir orinbosari)

Shahnoza ALIYEVA

(masul kotib)

Manzilimiz: 100000, Toshkent,

Matbuotchilar kochasi, 32- uy.

Telefonlar: (0-371) 236-74-23,

(0-371) 232-02-90.

Fax: (0-371) 233-72-28

Veb-sayt: www.bt-jurnal.uz

E-mail: talim-uz@xtv.uz

Jurnal Ozbekiston RespublikasiMatbuot va axborot agentligida 0056- raqam bilan 2006- yil22- dekabrda royxatga olingan.

MUASSIS:Ozbekiston Respublikasi

Xalq talimi vazirligi

Jurnal maketi tahririyatning matbaa

bolimida tayyorlandi.Dizayner - B. Jontemirov.

Sahifalovchi - M. Fayziyeva.

Bosishga 2016- yil 23.02. kuniruxsat etildi. Ofset usulida chop

etildi. Qogoz bichimi60x84 1/8. Qogoz hajmi shartli

4 bosma taboq. Nashriyothisobida 4,65 bosma taboq.

Tiraji: 19950. 156- buyurtma.Bahosi kelishilgan narxda.

Tahririyat nuqtayi nazariga moskelmagan maqolalar tahlil etilmaydiva egalariga qaytarilmaydi.

BOSHLANGICH TALIM 2016- yil

Sano-Standart MCHJbosmaxonasi.

100069, Toshkent shahri,Shiroq kochasi, 100- uy.

Nashr uchun masul:

D.Roziqulov.

Voqealar, dalillar, raqamlar

Ijodiy muhit samaradorlikomili....................................6

Mushtariy diqqatiga!

Muallimlar eng yaqinhamkorimiz.............................7

Metodik tavsiya

Boshlangich sinflarda Iqtidoryulduzlari klubini tashkiletishning afzalliklari...............8

Oqish

Aqlli bogbon(1- sinf, IV chorak)..............10

Ona tili

Sifatlarning mano turlari(4- sinf)..............................12

Sinf rahbari

Sinfdan tashqari ishlarda oquv-chilar faolligini oshirish...........14

Barkamol avlod

Kamolot kubogi.................15

Korgazmali qurol

Sehrli qasr......................16

:

...................................20

.........................................22

-

?.........23

.......................24

...............................26

,

, ................27

Zamonaviy dars

Oshxonada.........................28

Dam olish daqiqalarida

Yozuvga orgatish darslaridadidaktik oyinlar..................29

Musiqa olami

Xalq cholgu asboblari........30

Hikoya

Qaldirgoch.......................32

2

Sahna bay-

ramona beza-

tilgan. Sohib-

qiron bobo-

mizning surat-

lari, ogitlari aks

etgan plakatlar

qoyiladi. Ingliz

tili oqituvchisi

bilan hamkor-

likda tashkil

e t i l a d i g a n

ushbu tadbirga

ota-onalarn i

ham taklif etish

mumkin.

Maqsadlar: Amir Temur siymosi bilan

tanishtirish orqali oquvchilar qalbida milliy gurur,

iftixor tuygularini uygotish, vatanparvarlik, mardlik

xislatlarini tarbiyalash, oila-mahalla-talim

muassasasi hamkorligini mustahkamlash.

1- oquvchi:

Assalom, maktabim ey nuri ummon,

Assalom, bilimga chanqoq bolajon.

Assalom, marifat ey bahri iymon,

Assalom, muallim fidokor inson!

2- oquvchi:

Assalom, dunyoning nurli ziynati,

Assalom, tiriklik umr lazzati,

Assalom, yangilik ruhning quvvati,

Assalom, xalqimning olim xilqati!

Boshlovchi: Assalomu alaykum, aziz

mehmonlar, hurmatli ustozlar, qadrdon sinfdoshlar.

Bu yil biz buyuk Sohibqiron bobomiz Amir

Temurning 680 yillik tavallud ayyomini

nishonlayapmiz. Ushbu ayyomga bagishlangan

Sohibqiron bobomiz nomli tadbirimizga xush

kelibsiz!

Good morning, dear guests, teachers and

classmates! We are going to celebrate the 680th

anniversary of Amir Temur. Welcome to our party!

(Gud moning dia gests, tiches end klasmeyts. Vi a

gouing tu selebreyt ze siks handrid and eitiz

eniveseri of Amir Temur. Velkam tu auve pati!).

(Muhammad Alining Turkiston sultoni sheri).

1- oquvchi:

Jahonda ot surib otgon Temurbek,

Ozodlik tugini tutgon Temurbek.

Millatning qalbida tugyon Temurbek,

Mehr-u muhabbatdir arkoning sening.

2- oquvchi:

Yurganda shaxtingdan titraydi toglar,

Qaror-u ahdingdan yashnaydi boglar.

Tugilgan dillardan ketguvsi doglar,

Xazondan yiroqdir bostoning sening.

3- oquvchi:

Turkiston sultoni bolgonga salom,Qalbi yurt ishqiga tolgonga salom.Oglonlar ichida oglonga salom!To abad yangragay dostoning sening! Boshlovchi: Yosh Temurbek ziyrak, hamma narsani

bilishga intiluvchan bolib osdi. Tort yoshga tolganida,otasi uni qishloq maktabiga olib borib, Ibodulla domlaningqoliga topshirdi. Temurbek tort yil davomida Ibodulladomlaning qolida talim oldi. Savodi chiqqandan keyinTaragoy Bahodir oglini Shahrisabzdagi madrasaga berdi.U maktabda ham, madrasada ham yaxshi oqidi.Mamlakatni boshqarish ilmini esa otasidan organdi.Temurbek ustozi va otasining pand-nasihatlarini butun vujudibilan tinglardi. Ularga bir umr rioya qildi.

(3- sinf oqish kitobida berilgan Sohibqiron Temur

bobo hikoyasi asosida sahna korinishi namoyish etiladi).

Boshlovchi: Sohibqiron bobomiz buyuk davlatgaasos soldi. Ona yurtimiz Turkiston diyorini butun dunyogatanitgan. Kuch adolatdadir degan sozlar uning uzugidahamisha yarqirab turgan.

Bobomiz millat, Vatan sharafini hamma narsadanbaland qoygan. Olamni adl va ehson bilan obodetibmen, degan. Amir Temur bunyodkor, ilm-fan homiysiva kuchli sarkarda, zukko donishmand va betakrorsiymodir.

Musiqiy tanaffus. Vatan mening yuragim qoshigi ijro

etiladi.

Boshlovchi: Amir Temur 35 yil davomidamamlakatni boshqardi. Hindiston va Xitoydan Qoradengizga qadar va Orol dengizidan Fors qoltigiga qadarbolgan goyat katta hududni qamrab olgan ulkan saltanatnibarpo etdi. Tarixiy manbalarda Amir Temur Sohibqironnomi bilan bir qatorda, Sohibi jahon hamda Sohibiadl (Adolat sohibi) nomlari bilan uluglanadi. YUNESKOrahbarligida Toshkent, Samarqand va xorijiymamlakatlarda 1996- yilda Amir Temurning tavallud kunikeng miqyosda nishonlandi. Shu yil mamlakatimizda AmirTemur yili deb elon qilindi.

Ozbekiston Respublikasida Amir Temur ordeni tasis

etilgan. Bu orden bilan davlatchilikni mustahkamlashdagiulkan xizmatlari, memorchilikni, ilm-fan, adabiyot vasanatni, shu jumladan, harbiy mahoratni rivojlantirishgaulkan hissa qoshgan fuqarolar mukofotlanadilar.

(Raqs ijro etiladi).

Boshlovchi: Amir Temur oz davlatining shon-shuhrati uchun uning markaziy qismi bolganMovarounnahrning, ayniqsa, poytaxti Samarqandningobodonligiga alohida ahamiyat beradi. Uning har bir zafarlivoqeani, sevinchli hodisani muhtasham memoriy obidabarpo etish bilan nishonlash odati bolgan. Shu maqsaddaHindistondan olib kelingan yuzlarcha mohir gishtteruvchilar, Sheroz, Isfahon va Damashqning mashhur usta-hunarmandlari qatorida mahalliy ustalar mamlakatda gozalimorat-u inshootlar bino qildilar. Shahrisabzda dunyogamashhur Oqsaroy qad kotardi. Oqsaroyning koshinkor va

3

parchinkor peshtoqining guldor naqshlari orasiga Agarbizning quvvat va qudratimizga ishonmasang, bizningimoratlarimizga boq, degan xitobnoma bitilgan.

Oradan 6 asr otibdiki, bu imorat-u inshootlar haligachasaqlanib, yurtimiz korkiga kork qoshmoqda. Ularni korishuchun yurtimizga turli davlatlardan sayyohlar tashrifbuyurishadi.

Sayyohlar tashrifi. (Oquvchilar ijrosida kichik sahnakorinishi).

Sayyoh: Good morning! We are interested ineverything about great leader Amir Temur. We have readthe book of Spanish ambassador Clavijo History of GreatTemur. We would like to see the buildings which werebuilt by Amir Temur. (Gud moning. Vi a interested inevrising ebaut grit lide Amir Temur. Vi red ze buk ofSpenish embassado Kleviyxo Histori of grit Temur. Endvi vud layk tu si ze bildings vich ve bilt bay Amir Temur).

Tarjimon: Biz buyuk sarkarda Amir Temur bilanbogliq hamma narsaga qiziqamiz. Ispan elchisi KlavixoningBuyuk Temur tarixi asarini oqiganmiz. Amir Temurqurdirgan inshootlarni korishni xohlardik.

Gid: Bajonidil! Amir Temur bobomiz tomonidan judakoplab inshootlar barpo etilgan. Masalan, ShahrisabzdagiOqsaroy qarorgohi. Uni qurishga koplab memorlar jalbqilingan. Hatto boshqa yurtlardan ham memorlarchaqirtirilgan.

Tarjimon: My pleasure! A lot of buildings werebuilt by Amir Temur. For example, the castle Oqsaroyin Shakhrisabz. Many foreign skulptors were involved inbuilding this castle. (May pleje! E lot of bildings ve biltbay Amir Temur. For igzampl, ze kasl Oqsaroy inShehrisabz. Meni forin skalpters ve involvd in bilding ziskasl).

Gid: Amir Temur Samarqand shahrida ham koplabinshootlar qurdirgan. Shohizinda majmuasi, Bibixonimmadrasasi, dunyoga mashhur Registon maydoni bor.Bundan tashqari, Amir Temur Samarqand atrofidakopgina boglar barpo etdi. Bular Bogi Baland, BogiBehisht, Bogi Davlatobod, Bogi Dilkusho, BogiJahonnamo, Bogi Maydon, Bogi Nav, Bogi Chinor,Bogi Shamol kabilardir.

Tarjimon: A lot of buildings were also built inSamarkand by Amir Temur. They are Shah-i-Zindanecropolis, Bibi-Khanym mosque and Registansquare. Besides those, there were created a lot of gardens:Bogi Chinar, Bogi Behisht and others. (E lot ofbildings ve olso bilt in Samarkand bay Amir Temur. Zey aShahizinda nekropolis, Bibixanim mosk endRegistan skveye. Besaidz zous, zer ve krieytid e lot ofgadens: Bogi Dilkusho, Bogi Chinar, Bogi Behishtend azes).

Sayyoh: We are excited! These buildings look sonice even many hundred years have passed. (Vi a iksaytid!Zis bildings luk so nays ivin meni handrid yers hev pasd).

Tarjimon: Oradan shuncha yillar otgan bolsa-da,bu inshootlarning gozal va korkam saqlanib turganidanhayratdamiz.

Gid: Bunga sabab shuki, mustaqilligimizdansong tarixiy obidalarimizni qayta tiklashga kattaetibor qaratildi.

Tarjimon: The reason is that in years ofIndependence these buildings have been

reconstructed. (Ze rizn iz zet in yers of Indipendenszis bildings hev bin rikenstraktid).

Gid: Yuring, boshqa imoratlar bilan siznitanishtiraman.

Tarjimon: Let me, show you other buildings.(Let mi shou yu aze buildings).

Boshlovchi:

Ota-ona ikki soz,Biri qosh-u, biri koz.Bir-biridan qimmatli,Mehri daryo, himmatli.Ular ozin oylamas,Farzandi sog bolsa, bas.Hammasiga chidarlar,Ular qosha chinorlar.Endigi navbat ota-onalarimizga! Ular quyidagi

krossvordni yechadilar. Marhamat, ikki kishinisahnaga taklif etamiz.

1. Eng oliy hakam?2. Tomaris kim bolgan?3. Kuch va tafakkurda.4. Amir Temur bu bizning .5. Otmishni organuvchi fan?6. Amir Temur tugilgan shahar?7. Amir Temur davlatining poytaxti?8. Amir Temurning nabirasi?9. Amir Temurning otasi?(Tadbirdan olgan taassurotlari bilan ortoqlashish

uchun ota-onalarga soz beriladi).Boshlovchi: Mana, olti asrdan oshibdiki,

Sohibqiron bobomiz ogitlari zamonlardanzamonlarga, ellardan ellarga yoldosh bolibkelmoqda. Biz, yoshlar doimo bobomiz Amir Temurruhi oldida tazimdamiz. Aziz mehmonlar vamehribon ustozlar, Sohibqiron bobomiz AmirTemurning xotirasiga bagishlangan tadbirimiz oznihoyasiga yetdi. Etiboringiz uchun katta rahmat!

D.SHOHMURODOVA,Qashqadaryo viloyati Qarshi shahridagi

25- maktabning boshlangich sinfoqituvchisi.

4

Metodik qollanmaning multi-media ilovasidagi 45ta darsning harbirida animatsiyalar, trenajyormashqlar, oquvchilarning bilim,konikma va malakalarni ozlashtirishdarajasini aniqlovchi test topshi-riqlari, mantiqiy masalalar mavjudbolib, dam olish daqiqalari uchunmoljallangan 8ta videomaterial ilovaqilingan.

Metodik qollanma va multi-

mediali ilovalarda Togri burchak,Kopburchak perimetri, 18 ichidabir xonali sonlarni onlik orqali otibqoshish va ayirish, Kvadrat,Soat. Minut, Yuz ichida sonlarnixona orqali qoshish va ayirish,Sonli ifodalar, Yozma qoshish vaayirish, Harfli ifodalar, Teng-lama, Kopaytirish va bolish,Millimetr, Doira. Aylana markaziva radiusi, Shakllarning yuzi kabimavzular yoritilgan.

Metodik qollanmada dasturdanazarda tutilgan va darslikdayoritilgan mavzularni bayon etishmetodikasi ishlab chiqilgan. Metodikqollanma va multimediali ilovalardakeltirilgan materiallar oqituvchiningdarsga tayyorgarligi, uni tashkilqilish, oquvchilarning bilimlarini

tekshirishda yaqindan yordamberadi.

Qollanmaning multimedialiilovasida har bir darsda yangimavzuning bayoni animatsiyalarorqali taqdim etilgan. Masalan,oquvchilarga Soat. Minut

Elektron soatlarning tuzilishiva ularning ishlash mexanizminioqituvchilar oquvchilargaekranda otib borish jarayonidatushuntirib boradi. Elektronsoatlarning turlari oquvchi-lardan soraladi. Oquvchilarjavoblari oqituvchi tomonidantoldirib boriladi. Yangi mavzunimustahkamlash uchun Soatnikorsat nomli trenajyor mashqibajariladi. Bu mashqda chap vaong tomonlarda berilgan vaqtnikorsatkichli soatda ifodalash talabetiladi. Berilgan topshiriq togribajarilsa, quyidagi korinish hosilboladi:

Darsdan olingan bilimlarnibaholash uchun mavzuga oid testlar

20152016- oquv

yilida 2- sinf matema-

tika fanidan metodik

qollanma va multi-

mediali ilova yaratildi

hamda amaliyotga

joriy etildi. Oquv rejasi

boyicha 2- sinfda

m a t e m a t i k a g a

170 soat ajratilgan

bolib, metodik qol-

lanmada 45ta darsga

m o l j a l l a n g a n

multimedia ilovali dars

ishlanmalari va qolgan

darslar uchun metodik

tavsiyalar keltirilgan.

Ularda oqitishning

oyinli shakllari, in-

terfaol metod-

laridan foyda-

lanilgan.

mavzusini tushuntirish jarayoni tez vaoson bolishi uchun ekran orqalidastlab soatning turlari: qum,quyosh va kundalik hayotdauchraydigan korsatkichli va elektronsoatlarning turlari animatsiya orqaliekranda namoyish etiladi. Bu vaqtdaoqituvchi oquvchilarga ularningkelib chiqishi va ishlatilish usullarinitanishtiradi. Soatlardagi vaqtni bilish,uning strelkalari nimalarnianglatishini batafsil tushuntiribberadi.

2. Oquvchi ertalab 8:00da maktabga keldi va 12:00da uygaqaytdi. U necha soat maktabda bolgan?

4 soat-u 30 minut

4 soat

3 soat-u 30 minut

3 soat-u 10 minut 4 soat-u 30 minut

Mavzu: Soat. Minut.

Elektron soatlar

5

beriladi. Barcha tanlab olinganmavzularning mustahkamlash qismi-da berilgan testlar masala vatopshiriqlardan tuzilgan. Bu esaoqituvchiga tez va qisqa vaqt ichidabarcha oquvchilarni baholashimkoniyatini yaratadi.

Tenglama ikkinchi sinfdatushuntirilishi qiyin bolgan mavzu-lardan biridir.

Birinchi sinfda tenglamalardarchali sonli ifodalar shaklidaberilgan. Masalan, qoshiluvchilardanbiri nomalum bolgan sonli ifodalar:

+5=10, 3+ =9 korinishidagiyigindini topishga doir, kamayuvchiva ayriluvchi nomalum bolgan sonliifodalar: 4=3, 8 =5tarzida beriladi.

Ikkinchi sinfda tenglamaniorganishdan oldin harfli ifodalarberiladi. Songra 27+x=27, 69x=23, x24=41 korinishidagitenglamalarni yechish, No-malum kopaytuvchini topish,Nomalum boluvchini topishkabi mavzularni orgatishmetodikasi keltirilgan.

Masalan, 27+x=27 korini-shidagi tenglamani yechishmavzusining bayoni va tenglamahadlari oquvchilarga qahramontilidan batafsil tushuntiriladi.

Mavzuni mustahkamlashuchun berilgan trenajyor

mashqida bosh katakchalar ornigajadval pastida joylashgan sonlarniqoyish kerak boladi.

Unda berilgan misollarda no-malumlar darcha korinishidaifodalanadi. Yangi mavzu doirasida

ozlashtirilgan bilimlarni nazorat qilishva oquvchilarning barchasini birvaqtda baholash uchun testtopshirigi beriladi.

69x=23 korinishidagi tengla-mani yechish, x24=41 korini-shidagi tenglamani yechishmavzusini mustahkamlash uchunquyidagi trenajyorlar beriladi.

Nomalumlarni togri topibjadvalni toldiring topshiriginibajarish uchun kamayuvchi vaayriluvchi nomalum bolgan boshkatakchalar orniga jadval pastidaberilgan sonlarni togri joylashtirishkerak boladi.

Ushbu trenajyor mashqi teng-lamalar korinishida beriladi.Doirachalar ichida berilgan sonlartenglamalar javobiga korajoylashtiriladi. Agar oquvchitenglamaning javobini togri topsa,nomalumlar orniga son yozilib,yozuv kok rangga aylanib qoladi.Agar javoblarni togri topolmasa,olingan son joyiga qaytib keladi.

Nomalum kopaytuvchini

topish, Nomalum boluvchinitopish mavzulari ekran orqaliquyidagicha tushuntiriladi.

Ikkinchi sinfda berilayotganmalumotlar, animatsiyalar, trenaj-yorlar va testlar birinchi sinfdan

ancha murakkab va takomil-lashtirilgan holda tanlab olingan.Masalan, yurib turgan poyezd, uchibketayotgan raketa, samolyot vavertolyotlar shaklida berilgan.Yuqoridagi mavzudan olinganbilimlarni mustahkamlovchi trenajyormashqda misollarni yechib,parvozdagi samolyotni javoblargamos ranglar bilan boyash topshirigiberiladi.

Javoblar togri topilsa, tengla-malar yozilgan samolyotning qismlaritegishli rangga boyaladi. Bu kabimatematik mashqlarni berishdanmaqsad oquvchilarning oyinlarorqali organilayotgan materialniyaxshiroq ozlashtirishlarigaerishishdan iborat.

Boshlangich sinf oquvchilariningimkoniyat va ehtiyojidan kelib chiqqanholda, oqituvchi qollanmadaberilgan dars ishlanmalariga ijodiyyondashib, ozgartirishlar kiritsaboladi. Mazkur metodik qollanmanafaqat oqituvchi, balki ota-onalarva oquvchilar uchun ham moljal-langan. Qollanma va multimedialiilovalarda berilgan topshiriqlardanboshqa darslarda ham otilganlarnimustahkamlash va umumlashtirishjarayonida foydalanish mumkin.

Mamura TOSHPOLATOVA,Nizomiy nomidagi Toshkent

davlat pedagogika universitetikatta ilmiy xodim-izlanuvchisi.

Mavzu: 69-x=23 korinishidagi tenglamani yechish.

6

Toshkent shahar Yakkasaroy tumanidagi144- umumtalim maktabida boshlangich sinfoqituvchilari uchun Ijodiy muhitni tashkil eta olishsamaradorlik kafolatidir mavzusida Mahorat maktabioquv seminari otkazildi.

Seminar ishtirokchilari beshta shobaga bolinganholda oz bilim va mahoratini oshirdi. Birinchi va ikkinchishobalarda 144- maktabning boshlangich sinf oqituv-chilari Zulfiya Maqsudova va Manzura Orziyevamatematika hamda tabiatshunoslik darslarida talimiy

oyinlardan foydalanib, ochiq dars otdi. Toshkent shaharxalq talimi xodimlarini qayta tayyorlash va malakasinioshirish instituti katta oqituvchisi Mavluda Ishoqova3- shobada hamkasblarini Boshlangich sinflarda bayon

yozish metodikasi mavzusi orqali ilgor uslub va tajribalar

bilan tanishtirdi. Nizomiy nomidagi Toshkent davlat

pedagogika universiteti katta oqituvchisi Umida

Masharipova Ona tili darslarida zamonaviy metodlardan

foydalanish orqali oquvchilar faolligini oshirish

mavzusida pedagoglarning bilimlarini boyitdi.

Seminarning ikkinchi qismida boshlangich sinf

oqituvchilari Nodira Azizova va Mashrabxon Umarova

rahbarligida Ota-onalar bilan ishlash, Oquvchilarda

badiiy adabiyotga mehr uygotishda ota-onaning

roli mavzularida namunaviy ota-onalar yigilishi

tashkil etildi. Unda bolalarning suyukli adibi,

Ozbekiston xalq yozuvchisi Xudoyberdi

Toxtaboyev, bolalar shoiri Muazzam Ibrohimova

va boshqalar davlatimiz rahbari rahnamoligida

yurtimizda manaviyatni yuksaltirish borasida

amalga oshirilayotgan islohotlarning mazmun-

mohiyati xususida toxtalib otishdi. Maktab

qoshida tashkil etilgan Nihol togaragi azolari

ijro etgan sahna korinishi va kuy-qoshiqlar

yigilganlarga manzur boldi.Dilshod ROZIQULOV.

Fevral oyida mamlakatimizning

barcha talim muassasalarida

Navoiyxonlik va Boburxonlik

oyligi doirasidagi adabiy-marifiy

tadbirlar yuqori saviyada otkazildi.

Buxoro viloyati Gijduvon

tumanidagi 37- umumtalim

maktabida ham Navoiy va Bobur

ijodi manaviyat bulogi

mavzusida badiiy kecha tashkil etildi.

Tadbirga adabiyotshunos olimlar,

shoir va yozuvchilar hamda

oquvchilarning ota-onalari taklif

etildi.

Oquvchilarimizning biyron

tillarida ifodali tarzda yangragan

Alisher Navoiy va Zahiriddin

Muhammad Bobur hikmat va

ruboiylarining mazmun-mohiyati,

tarbiyaviy ahamiyati hech qachon

oz qimmatini yoqotmaydi.

Maktabimizning ingliz tili fani

oqituvchisi Farhod Haydarov

komagida chet tilida namoyish

etilgan buyuk siymolarning hayoti

va faoliyatiga doir sahna korinishi

barchaga manzur boldi, deydi

37- maktabning boshlangich sinf

oqituvchisi Feruza Hotamova.

Oylik doirasida 1- sinfda Avera

Roziyeva, 2- sinfda Lobar

Turdiyeva, 3- sinflarda Irina

Qosimova, Zuhra Togayeva,

4- sinflarda Laylo Ahtamova, Viloyat

Hamroyeva kabi tajribali pedagoglar12ta namunaviy ochiq dars tashkiletdilar. Tadbir davomidaoquvchilarning Bizga har kun kerakNavoiy, Bobur ibrati mavzularidanamoyish etilgan rasmlar va ijodiyishlar taqdimoti yigilganlarda kattataassurot qoldirdi.

* * *Respublika bolalar kutubxonasida

Zahiriddin Muhammad Boburtavalludining 533 yilligigabagishlangan Ulug siymo nomliadabiy kecha tashkil etildi. Undaboburshunos, adabiyotshunosolimlar, kutubxona faollari va maktaboquvchilari ishtirok etdi.

Tadbirni tashkil etishdan maqsadBobur ijodiy merosini yosh avlodqalbiga singdirish u haqda yozilganasarlarni aholiga kengroq targib

qilishdan iborat.D.MARDASHEV,

Iroda MUHIDDINOVA.

7

Toshkent shahar xalq talimibosh boshqarmasi tomonidanShayxontohur tumanidagi 320-maktabda tashkil etilgan festivalana shunday shior ostida otdi.Unda tumandagi ilgor ingliz tilioqituvchilari tomonidan mahoratdarslari tashkil etilib, Xalq talimivazirligi, Respublika talim markazi,Davlat test markazi vakillari vashahrimizdagi maktablar ingliz tilioqituvchilari etiboriga havola etildi.

Respublikamizdagi 130ta,shundan Toshkent shahridagi 13ta

Jurna-

limiz kichik

yoshdagi oquvchi-

larga pishiq, puxta, sifatli

talim berishda yollanma va

qollanma bola oladigan eng yaxshi

ilmiy-metodik maqolalar, oquv

materiallari orqali oqituvchilar, tarbiyachilar

va ota-onalarga doim madadkor. Oz navbatida,

respublikamizdagi boshlangich sinf oqituvchilari, ularni

tayyorlab beradigan talim muassasalari oqituvchi-

professorlari, metodistlarining ilmiy-metodik va ijodiy

materiallari, dars ishlanmalari, tadbir ssenariylari bilan

faol ishtirok etayotgani bizni hamisha quvontiradi, albatta.

Har bir ijodkor oqituvchining yangilikka intilib, bir

xillikdan qochishga harakat qilishi tabiiy holat.

Bizga yollangan materiallarni tahlil qilganda ayrim

mualliflarimiz tomonidan bazan boshlangich talim

yonalishida 1- va 2- sinf oqituvchilari uchun tuzuvchi-

mualliflar yaratgan ilgor pedagogik va axborot-

kommunikatsiya texnologiyalarini amaliyotga joriy etish

boyicha metodik qollanmalarda keltirilgan tayyor dars

ishlanmalarini yuborishayotganiga guvoh bolyapmiz.

Tahririyatimizga kelgan har bir material sohaning

bilimdon mutaxassislari bilan maslahatlashilgan holda

jurnalimiz sahifalarida yoritilishini inobatga olib,

mualliflarimiz tomonidan imkon qadar qollanmada

keltirilmagan mavzular boyicha, 34- sinflarda ham

faqat oz mehnati, ilgor tajribasidan kelib chiqib

yaratilgan dars ishlanmalarini yollasa, nur ustiga alo

nur bolar edi.

Bunga qoshimcha olaroq, pedagog-mualliflar

dars ishlanmasini tayyorlashda darsning har bir

tarkibiy qismini qatiy etiborga olishi;

dars mavzusining nechanchi sinfga va qaysi

chorakka moljallangani, otiladigan sanasini qayd etishi;

tadbir ssenariysida foydalanilgan badiiy asar

(sher, hikoya va shu kabilar)ning muallifini hamda

keltirilgan iqtiboslarning manbasini aniq korsatishi;

ilmiy-metodik maqolalar mazmuni esa muayyan

yangilikka asoslanishi;

ayni paytda muallif faoliyat korsatayotgan

muassasaning nomi, lavozimini toliq hamda qayta

boglanish uchun mobil va uyali telefon raqamlarini ilova

qilishi maqsadga muvofiq.

Farzandlarimizni xalq pedagogikasi asosida

tarbiyalash, milliy maktab muammolari, har bir darsni

sifatli va qiziqarli otish masalalari, hisoblashga orgatish,

fikrlash qobiliyatini ostirish, talimni qulaylashtirish

usullarini sohaga tatbiq etish dolzarb masalalardan

biridir. Ijodkor pedagoglar, olimlarning ayni jarayon bilan

hamohang mulohaza, tadqiqot va tajribalari bilan

jurnalimiz sahifalarida yanada faol ishtirok etishiga

ishonamiz. Chunki ular juda izlanuvchan, ijodkor va

mahoratli. Mushtariylar oynomamizni eng yaqin

hamrohimiz deb bilar ekan, shu orinda biz ham

pedagoglarni jurnalimizning mazmun jihatidan qiziqarli,

foydali va rang-barang bolishida eng yaqin hamkorimiz

ekanini eslatishdan mamnunmiz.TAHRIRIYAT.

maktabda tajriba-sinovdan otayot-gan 4- sinf chet til i darslik-majmualari xususida oqituvchi-larning fikr va takliflari tinglanib,123- sinf darslik-majmualarigakiriti lgan ozgartirish vaqoshimchalar muhokama qilindi.

Tadbir doirasida 822- yanvar

kunlari Buyuk Britaniyada malaka

oshirib qaytgan Yilning eng

yaxshi chet tili oqituvchisi korik-

tanlovi goliblari bilan davra

suhbati tashkil etilib, ular safardan

olgan taassuroti va chet tillarni

oqitishda yuzaga kelayotgan

muammolar hamda ularning yechimi

borasidagi mulohazalari, kelgusidagi

rejalari bilan ortoqlashdilar.

Madina MIRZAQOBILOVA.

O z b k i s t o n

Rspublikasi Xalq talimi

vazirligining 2011- yil 4- iyuldagi Uzluksiz mtodik xizmat

korsatish tizimini takomillashtirish togrisidagi

144- sonli, viloyat xalq talimi boshqarmasining

2011- yil 24- noyabrdagi Umumiy orta talim mak-

tablarida Dars muqaddas tadbirini amalga

oshirishni taminlash togrisidagi 264- sonli

buyruqlarining ijrosini taminlash, boshlangich sinflarda

iqtidorli oquvchilar bilan tizimli ishlashni amalga oshirish,

iqtidorli oquvchilarni qollab-quvvatlash, qobiliyatlarini

rivojlantirish jarayonida oqituvchiga mtodik yordam

korsatish maqsadida barcha talim muassasalarida

boshlangich sinf oquvchilari bilan Iqtidor yulduzlari

klubi tashkil etilgan.

Iqtidor yulduzlari klubining maqsadi boshlangichsinflarning iqtidorli oquvchilari bilantizimli ishlashni amalga oshirishdan iborat.Klubga maktabning boshlangich sinflarida

talim olayotgan, istdodli va iqtidorlioquvchilar jalb etiladi.Klub azolari bilandarsdan bosh

vaqtda, haftada12 marta

mashgu-lot larotka-z i b

b o r i -ladi. Shun-

day tadbirlarsirasiga quyida-

gilarni kiritish mum-

kin:

Zakovat oyinlarini tashkil

etish;

Kichik bilimdonlar, Yosh ijodkor,

Intllkt dunyosi korik-tanlovlarini;

eng yaxshi insholar, rasmlar, shrlar tanlovi;

Ijodiy istdod kchalari otkazish;

tvarak-atrofga maqsadli sayohatlar

tashkillashtirish;

qoshimcha mashgulotlar otish va hokazo.

Yashi oqituvchi oquvchig baliq tutib bermay,

qrmq yasshni orgtishi lzim. Shundy

vziflrni mlg shirishd yangi intrfl v

nnnviy pdggik tnlgiyalr qol klishini

tjribmiz ntijlri tsdiqlmqd. Shuning uchun hm

pedagog-oqituvchilr otyotgn mshgultlrid

innvtsin tnlgiyalar, interfaol usullarni oz ornid

qolly olishlri zrur.

Iqtidor yulduzlari klubi azolari bilan turli xildagi

interfaol oyinlarni tashkil etish oquvchilarda mehr-oqibat

va bir-biriga dostona

munosabatni shakllantiradi. Bu klubga kamida 810

nafar oquvchini azo qilish mumkin va ular bilan kichik

guruhlarda ishlash yaxshi samara beradi. Darslarda

qollanilayotgan interfaol metodlar iqtidorli

oquvchilarning fanga bolgan qiziqishini yanada oshiradi.

Bu metodlar oquvchi dunyoqarashining shakllanishida

muhim omil bolib xizmat qiladi.

Rasmlar ortasida aloqa mashqi. Oqituvchi

mavzulari bir-biriga umuman bogliq bolmagan 34

rasm toplamlarini oldindan tayyorlab qoyadi. Har bir

bunday toplam konvertga solib qoyiladi. Oqituvchi

bolalarga konvert ichidagi rasmlarni partaga chiqarib

qoyish, ularni diqqat bilan korib chiqish va ularning

ortasida qanday umumiylik borligi, qanday bogliqlik

mavjudligini aniqlashni taklif qiladi. Song oquvchilarga

ushbu rasmlar boyicha insho yozish va oz ishlariga

nom berish taklif etiladi. Ushbu mashq oquvchilarning

kuzatuvchanligini oshiradi, muloqotga kirishish

konikmalarini shakllantiradi, mantiqiy fikrlash qobiliyati

va nutqini rivojlantiradi.

Uchta rost va bitta yolgon mashqi. Har bir

oquvchi bir varaq qogozda organilayotgan yoki

organilgan mavzu boyicha uchta togri va bitta notogri

fikrni yozadi. Oquvchilar juftliklarga toplanib, varaqlarni

almashadilar va qaysi fikr notogri ekanini aniqlaydilar.

Mashqning afzalligi shundaki, kuzatuvchanlikni

rivojlantiradi, axborotni tanlab olish konikmasini oshiradi,

fikrni erkin ifodalashga orgatadi.

Galereya mashqi. Oquvchilarga mavzu kichik

bolimlarga bolib beriladi. Oquvchilar bolimlarga ijodiy

yondashgan holda, oz galereyasini yaratadi. Qolgan

oquvchilar sayohatchi bolib, galereyaga keladi. Masul

oquvchi oz galereyasidagi mahsulot togrisida

8

9

gapiradi. Keyin boshqa

galereyaga otiladi. Shu zaylda yaxlit mavzu

ozlashtiriladi.

Bumerang mashqi. Oquvchilarga mavzuga doir

savollar beriladi. Savollarga javob yozgan oquvchilar

belgilangan vaqt tugagach, javoblarni boshqalar bilan

almashadilar. Shunday qilib, butun sinf oquvchilari

savollarga turli variantdagi javoblarni yozadilar va

javoblarning togrisi tanlanadi.

Kollaj mashqi. Oquvchilarga biror bir mavzu

beriladi. Shu mavzudagi obrazlarni nimaga oxshatasiz,

shuni tasvirlab bering, degan topshiriq beriladi.

Oquvchilar bunday topshiriqni bajonidil bajaradilar. Bu

mashq orqali tasavvurini boyitadilar.

Interfaol usullarni dars jarayonida qollash

oquvchining fanga bolgan qiziqishini oshiradi, mavzuni

mukammal organishi uchun muhim omil bolib xizmat

qiladi.

Bolaning qobiliyat yonalishi dars jarayonida

aniqlanadi. Dars jarayo-

nida iqtidorli oquvchilar bilan ishlash birmuncha

qiyinchilik tugdirgan taqdirda (kop gapiradi, kop savol

beradi, darslikdagi malumotlar u uchun kamlik qiladi)

darsdan song ular bilan alohida ishlash lozim. Iqtidorli

bolalar bilan ish rejasi tuzilib, u asosida tashkil etilgan

mashgulotlar oquvchilarni mantiqiy tafakkur yuritishga

orgatish, bilim va konikmalarini rivojlantirishga, mustaqil

fikrlashga va uni erkin bayon etishga, qisqa vaqt ichida

koproq yangi malumotga ega bolishga, olgan bilimlarini

umumlashtira olish va nazorat qilishga, oz-ozini adekvat

baholashga yonaltirilgan bolishi lozim.

Sinfdan tashqari olib boriladigan turli uchrashuvlar,

Zakovat, Bilim-ring intellektual oyinlari, ochiq

tarbiyaviy soatlar va ochiq darslar ham oquvchilarning

iqtidorini rivojlantirishga, darsga bolgan qiziqishlarini

oshirishga yordam beradi.

Mhrtli oqituvchi

hmish ilgr tjriblrni

tzd ozlshtirib ldi.

Shuning uchun pdg-

gikd ksbiy milkrlik

tushunchsi trkibig yangi-

ch, ilgr, nvtrlik,

ijdkrlik, ksb tfkkuri

kbi tushunchlr singdirildi. Bu tushunchlrning

rivji oqituvchining mhrtid nmyon boldi.

Drsd ilgor pdggik tnlgiya usullridn

fydlnish oqituvchining oz ustid koprq

ishlshig, oquvchining mustqil, tnqidiy fikrly

lishig, ijdiy izlnishig imkn yartdi.

Darslarda qollanilayotgan yuqoridagi interfaol

usullar oquvchilarning iqtidorini aniqlashga yordam

beradi. Iqtidor yulduzlari klubi azolari bilan olib

borilayotgan qoshimcha mashgulotlar oquvchining

fanga bolgan qiziqishini oshiradi. Oquvchi koproq

izlanadi. Yangi narsalarni organishga oshiqadi.

Qoshimcha mashgulotlarni tashkil etish,

takomillashtirish, samaradorligini oshirish,

oqituvchidan yuksak mahoratni talab etadi. Xulosa

qilib shuni aytish mumkinki, qobiliyatning malum

bir darajasi istalgan oquvchida shakllangan bolishi

mumkin. Buni yuzaga chiqarib, rivojlantirish, talim-

tarbiya sifati va pedagog mehnatsevarligiga bogliq.

Shahlo RAHMATOVA,Navoiy viloyati Uchquduq tumanidagi

10- umumtalim maktabiningboshlangich sinf oqituvchisi.

Darsning maqsadlari:

talimiy: oquvchi larni Aql l i

bogbon ertagi bilan tanishtirish, kasb-

hunarga yonaltirish, ertakni ifodali

oqish, topshiriqlar ustida mustaqil

ishlash konikmasini shakllantirish;

tarbiyaviy: oquvchilarni mehnat-

sevarlikka, aql bilan ish qil ishga

orgatish;

rivojlantiruvchi: oquvchilarning

yozma nutqini, lugat ustida ishlash va

mantiqiy fikrlash malakalarini rivoj-

lantirish.

Dars turi: yangi bilim beruvchi.

Dars metodi: Soz top,

Boshqotirma, Rebus, Kapalak,

Ortiqchasini top mashqi.

Dars j ihozi: darsliklar va

videolavhalar, tarqatma materiallar, A-4

formatdagi qogoz, Kapalak kiyimi,

ertaklarga ishlangan rasmlar.

Darsning borishi

I. Tashkiliy qism.

Oqituvchi: Qani, bolalar, bugun

hamma soglommi? Yangi darsga

tayyormi?

Oquvchilar: Ustoz, bizlar

soglommiz, yangi darsga tayyormiz.

Oqituvchi: Kim sinfda navbatchi,

har narsadan xabarchi?

Navbatchi oquvchi:

Sinfda men navbatchi,

Atrofga bir qarang-chi?

Parta, stollar toza,

Eshik, oynalar soz-a?

Darsimiz oqish darsi,

Oqish va uqish darsi.

(Navbatchi axboroti tinglanadi,

davomat aniqlanib, oquvchilarning

darsga tayyorgarligi tekshiriladi).

II. Otilgan mavzuni mustah-

kamlash va uyga vazifani sorash.

Oti lgan mavzular yuzasidan

oquvchilarning bilimlari tekshirib olinadi.

Soz top metodi. Soglom-

lashtirish.

Soglom, olam, tola, lola, sog, tog,shar, shisha, sholgom, salom, mol, lol, tol

Oquvchilarning bajargan ishlaribaholanadi.

Darsda kapalak ishtirok etadi.

(Kapalak timsolini oquvchilardan biri

bajaradi).

Kapalak kirib keladi. Men qayerga kelib qoldim? Maktabimizning 1- A sinfiga. Sizlar bu yerda nima qilasizlar? Bilim olamiz. Hozir qaysi fanni organyapsizlar?Hamma:

Oqish sabogi bizgaOrgatar tez oqishni,Ifodali oqiymiz,Anglaymiz yoz-u qishni.Kapalak: Men ham darsingizda

sizga hamroh bolsam, maylimi?Oqituvchi: Albatta, bu sinfdagi

bolalar juda bilimdon. Ular hatto sizningkimligingizni va qaysi ertakdankelganingizni ham bilishadi.

Kapalak: Rostdanmi? Qani, undaayting-chi, men kimman?

Oquvchilar: Siz Kapalakhikoyasidagi kapalaksiz.

Kapalak: Juda ziyrak ekansizlar-ku.Men esa bir qancha jumboqlarni yechaolmay boshim qotdi. Sizlar uni yechishimgayordamlashasizlarmi? (Ha).

Men juda kop yurtlarni, ormonlarni,toglarni, boglarni kordim. Lekin bir

savolga javob topa olmadim. Oftobyaxshimi, odob yaxshimi?

(Oftob va odob sheri yod aytiladi).

Kapalak: Demak, oftob ham, odobham yaxshi ekan-da.

Yana men yolda Luqmoni hakimniuchratib qolganimda, u kishidan odobnikimdan organdingiz, deb soradim. U kishiOdobni odobsizdan organdim, debjavob berdilar. Men buning manosigatushunolmay turibman, qanday qilib odobniodobsizdan organish mumkin ekan?

Odob rivoyatidan parcha aytibberiladi.

Hamma: Odob oltindan qimmat.(Shu payt telefon jiringlaydi).

Boshqotirma

Rebus

10

Kapalak qorqib: I-ye, bu nima?

Maslahat sheri aytiladi.

Hamma: Oynab gapirsang ham, oylab gapir.

Kapalak: Yolda men donning tagida qolgan

sichqonni korib qoldim. Qiziq, nega u don tagida

qolgan ekan?

Ochkoz sichqon ertagi.

Hamma: Ochkozlik yomon odat,

Keltirar u falokat.

Kapalak: Maktabingiz eshigi oldida ikki bolaning

yongoq ustida janjallashib turganini kordim. Bir yigit

kelib, ularga yongoqlarni taqsimlab berdi, bolalar

ajablanib qolishdi. Buning sababi nimada?

Oquvchi: Chunki yigit yongoqni olib ikkiga

ajratdi. Bir palla pochogini birinchi bolaga, boshqa

palla pochogini ikkinchi bolaga berdi, ozi esa

yongoq magzini ogziga solib, jonab ketdi. Bolalar

esa ajablanib qolishdi.

Hamma: Ozga qanoat qilmagan kopdan qolur.

Oqituvchi: Kapalakoy, bolajonlar turli xil

rebuslarni ham yecha olishadi. (Rebus yechiladi).

ham uchraydi. Masalan, Surxondaryo, Samarqand,

Fargonada matal, Buxoro atrofidagi bazi

qishloqlarda ushuk, Xorazmda varsaki, Toshkent

shahri va uning atrofida chopchak atamasi ham

ishlatiladi.

Oqituvchi: Bugungi ertagimiz aqlli bogbon

haqida.

Bogbon bogdagi daraxtlarni parvarishlaydi, turli

xil noz-u nematlar yaratadi.

Ertak mazmuniga moslab ishlangan rasmlar

namoyish qilinadi.

Oquvchilarga ertak ifodali oqib beriladi.

Ertak mazmuni yuzasidan suhbat otkaziladi.

Quyidagi savollar beriladi:

Ertak sizlarga yoqdimi?

Bogbonning nechta ogli bor ekan?

Ularning odob-axloqi qanaqa edi?

Bogbon ogillariga qanday vasiyat qilgan?

Ogillari nima qilishibdi?

Oltin qayerda ekan?

Lugat ishi. Matndagi notanish sozlar va

iboralarning manosi tushuntiriladi.

Vasiyat olim oldidan aytiladigan tilak-istaklar.

Ajalim yetgan umrim oxirlagan.

Dunyodan otdi oldi.

Yalqov ishyoqmas.

Dam olish daqiqasi.

Nafas olish mashqlarini oquvchilar ustozlari bilan

birgalikda bajaradilar.

IV. Yangi mavzuni mustahkamlash.

Oquvchilarning navbatma-navbat oqishlari tashkil

etiladi. Bunda kapalak kimning kitobiga qonsa, shu

oquvchi oqishni davom ettiradi. Ifodali oqishga etibor

qaratiladi.

Ortiqchasini top metodi.

Olma, anor, hamma, nok, uzum.

Binafsha, atirgul, yomonliklarning, lola, kaktus.

Duradgor, shifokor, bogbon, boshi, nonvoy.

Ishladi, haydadi, axtardi, dangasalik, topmadi.

Banan, olma, qorqoqlik, anor, nok.

Ortiqcha sozlar yozib boriladi va hikmatli gap kelib

chiqadi.

Hikmatli gap: Hamma yomonliklarning boshi

dangasalik va qorqoqlik.

V. Darsga yakun yasash va baholash.

Darsimiz xulosalab,

Ballarimiz yigamiz.

Vazifani belgilab,

Saboqni yakunlaymiz.

Darsda faol qatnashgan oquvchilarga Eng faol

oquvchi, Eng odobli oquvchi, Eng mehnatsevar

oquvchi, Eng alochi oquvchi kabi nominatsiyalar

beriladi.

VI. Uyga vazifa.

Aqlli bogbon ertagini oqib, qayta sozlashga

tayyorlanish, mehnat haqidagi maqol va topishmoqlarni

organib kelish topshiriladi.

Surayyo MURODOVA,Buxoro viloyati Romitan tumanidagi

1- umumtalim maktabining boshlangichsinf oqituvchisi.

Odob insonga husn.

Oqituvchi: Bu nima?

Oquvchilar: Bolimning nomi.

Oqituvchi: Barakalla, oquvchilar, biz sizlar

bilan Odob insonga husn bolimini yakunladik.

Men oylaymanki, bu bolimdan har kim oziga tegishli

xulosa chiqaradi.

Oqituvchi: Kapalakoy, sen ham bolalardek

bilimga ega bolishni xohlaysanmi?

Kapalak: Ha.

Oqituvchi: Kel, bugungi sabogimiz bilan sen

ham tanishib ol. Marhamat. (Kapalak borib otiradi).

III. Yangi mavzu bayoni.

7- bolim: Mehnatning tagi rohat.

Mavzu: Aqlli bogbon (ertak).

Oqituvchi: Bugun sizlar bilan Mehnatning tagi

rohat bolimi bilan tanishamiz. Unda mehnatning

samarasi va qadri haqidagi tushunchalarga ega

bolasiz. Mehnatning tagida qanday rohat borligini

ham ertaklar orqali bilib olasiz.

Bolajonlar, ertak ozi nima?

Oquvchilar: Ertak xalq ogzaki ijodining eng

qadimiy, ommaviy turlaridan biridir. Ertakning paydo

bolishida qadimiy urf-odat, marosimlar, tabiat

hodisalari, jonivorlar muhim orin tutgan. Ertak

atamasi biror voqeani hikoya qilish manosini bildiradi.

Ertakning bazi bir viloyatlarda boshqacha atamasi

11

12

Darsning maqsadlari:talimiy: oquvchilarga sifatlarning mano turlari,

rang-tus, maza-tam, hajm, shakl, xil-xususiyatnibildiruvchi sifatlar haqida malumot berish;

tarbiyaviy: fanga bolgan qiziqishini ostirish,dunyoqarashini kengaytirish, oz ona tiliga hurmatruhida tarbiyalash, sozlashuv madaniyatiga rioyaqilish, ozaro suhbat jarayonida suhbatdoshiningfikriga etibor bilan qarashga orgatish;

rivojlantiruvchi: oquvchilarning mustaqilishlash konikmalarini rivojlantirish, ogzaki vayozma nutqini ostirish.

2- guruhga:1. Matn nima?2. Nuqtalar orniga kerakli qoshimchalarni

qoying.Paxta ...Ish ...Pilla ...3- guruhga:1. Nutq deb nimaga aytiladi?2. Kelishik qoshimchalarini ayting va misol

keltiring.Zanjir oyinida har bir qatordan oquvchilar

chiqib, bulut hosil qilish uchun soz turkumlarigamisol topadi.

Faol qatnashgan oquv-chilar ragbatlantiriladi.

Dars turi: no-

ananaviy.

Dars metodi: ogzaki bayon,

savol-javob, kichik guruhlarda ishlash

metodi.

Dars jihozi: darslik, tarqatma

materiallar, didaktik oyinlar uchun

rasmli kartochkalar.

Darsning borishi

I. Tashkiliy qism.

Oquvchilar bilan salomla-

shilgach, navbatchi axboroti

tinglanadi, oquvchilarning darsga

tayyorgarligi tekshiriladi.

II. Otilgan mavzu va uy

vazifasini sorash.

Oquvchilar otilgan mavzuni esga

olib, oqituvchi bergan savollarga

ketma-ketlikda javob beradi.

1. Sifat soz turkumining qoidasini

ayting.

2. Ular qanday soroqlarga javob

boladi va qanday soz turkumiga

boglanib keladi? Misollar keltiring.

3. Sifatlar qanday manolarda

qollaniladi? Gapda qanday bolak

vazifasini bajaradi?

Dars guruhlarga bolingan holda davom

ettiriladi. Oquvchilarga savol yozilgan

kartochkalar tarqatiladi.

1- guruhga:

1. Ot deb nimaga aytiladi?

2. Ot yasovchi qoshimchalarni ayting va

misollar keltiring.

III. Yangi mavzu bayoni.Daftarga husnixat mashqi bajariladi.Sifatlarning mano turlari mavzusi doskaga

yoziladi.Sifat soz turkumining qoidasi aytiladi:Shaxs, narsa belgisini bildirgan sozlar sifat

deyiladi. Sifat qanday?, qanaqa? soroqlariga javobboladi.

Sifatlarning mano turlari haqida ham malumotberiladi. Bunda rang-tusni, hajmni, maza-tam, shaklsingari xil-xususiyatlarni bildiruvchi sifatlartogrisidagi malumotlar korgazmali qurollar asosidabolalarga tushuntiriladi.

286- mashq. Sifatlarni mano turlariga korajadval asosida guruhlang.

Keng, taxir, oppoq, kichkina, bepoyon, egri,cheksiz, qiyshiq, botir, tor, shirin, jasur, dumaloq,yam-yashil, saxiy, shox, aqlli, qip-qizil, achchiq,yapaloq.

Jadvaldagi manodosh va qarama-qarshi manolisifatlarni ayting. Ularning yozilishini yodingizdasaqlang va yozing.

Namuna: kichkina, keng, bepoyon, cheksiz, tor;shirin, achchiq, taxir ...

287- mashq. Sifatlarning mano turlariga misol

topib, qatorlarni davom ettiring.

13

Rang-tus: moshrang, oppoq, kom-kok ...

Maza-tam: nordon, achchiq, shor, taxir ...

Shakl: qiyshiq, togri, tortburchak ...

Hajm: baland, past, keng, tor ...

Xil-xususiyat: muloyim, osoyishta,

xushchaqchaq, gamgin.

288- mashq shartiga kora, oquvchilar berilgan

otlarga mos rang bildiruvchi sifatlar asosida

birikma tuzib yozadilar.

Masalan: qizil lavlagi.

Shuningdek, ular sifatlarning

otlarga boglanishi haqidagi

savolga javob bera turib,

sabzavotlar qanday ranglarda

bolishini aytadilar.

(Berilgan mashqlar doskada

oquvchilar tomonidan baja-

riladi).

IV. Yangi mavzuni

mustahkamlash.

Guruhlarga maza-tamga doir qoshimcha

topshiriqlar beriladi.

1- guruhga: 2- guruhga: 3- guruhga:

banan xurmo olcha

limon sarimsoq uzum

olma qalampir nok

Javoblar:

Banan shirin

Limon nordon

Olma shirin (nordon)

Xurmo taxirSarimsoq achchiqQalampir achchiq

Olcha nordonUzum shirinNok shirinV. Darsga yakun yasash

va baholash.Savollar:

1. Sifatlar gapda qanday bolakvazifasida keladi?

2. Sifatlar otga qanday bog-lanadi?

3. Sifatlarning mano turlarinisanang.

Darsda faol qatnashganoquvchilar baholanadi.

VI. Uyga vazifa.Lugat daftariga mano, tam, taxir, saxiy

sozlarini yozib kelish topshiriladi. 284- mashqnibajarib, qoidalarni yodlash boyicha korsatmaberiladi.

Gavhar BOYNAZAROVA,Jizzax viloyati

Gallaorol tumanidagi22- umumtalim maktabiningboshlangich sinf oqituvchisi.

* * *

Ikki narsani bir-biriga qiyoslab, gaplar tuzingva yozing.

Qor (qanday?) oppoq, komir (qanday?)...Asal (qanday?) shirin, qalampir (qanday?)...

* * *

Oqing. Yod oling. Ajratilgan sozlarga soroqbering.

Bir tomoni keng otloq,Bir tomoni qorli tog.Gozal va nurli makon,Mening aziz qishlogim.

S.Barnoyev.

* * *

Birikmalardagi sifatlarni oz manosida

qollab, gap tuzing.

Namuna:

Shirin bola, achchiq gap, chaqqon

qiz, ...

* * *

Berilgan sifatlarga qarama-qarshi

manoli sifatlar tanlab yozing.

Uzun- ..., yaxshi- ... , qalin- ... ,

eski- ... , yupqa- ... , rost- ...

Rang-tusnibildiruvchisifatlar

oppoqyam-yashilqip-qizil

Maza-tamnibildiruvchisifatlar

taxirshirinachchiq

Hajmnibildiruvchisifatlar

kengkichikcheksiz

Shaklnibildiruvchisifatlar

qiyshiqegridumaloqyapaloq

Xil-xusu-siyatnibildiruvchisifatlar

botirjasursaxiyshoxaqlli

14

Har bir darsning muvaf-faqiyati oqituvchining ozoldiga qoygan maqsadigabogliqdir. Qachonki maqsadaniq, olchamli, erishimli,ahamiyatli, real asoslangan vavaqt bilan chegaralanganbolsa, darsnings a m a r a d o r l i g itaminlanadi.

S i n f d an

tashqari

ishlarda qizi-

qarli mashgu-

lotlarni tashkil qilish

oquvchini faollikka

undaydi. Albatta, faollik

oz-ozidan yuzaga

kelmaydi. Bu oqituvchining

chuqur bi l im-malakasi,

mashgulotlarni tashkil etish

mahorati, yangi pedagogik

texnologiyalar, axborot-

kommunikatsiya vositalaridan

foydalanish qobiliyatiga bogliq.

Boshlangich sinf oqituvchi-

sining vazifasi bir qaraganda,

yuqori sinf oqituvchisinikiga

nisbatan soddaroq va yengilroq

tuyulishi mumkin. Ammo aslida

bunday emas. Chunki boshlan-

gich talim oqituvchisi fanning

barcha yonalishlaridan atrof-

l icha bi l imga ega

bolishi,

ularni uzviy

boglagan holda umum-

lashtira olishi zarur. Kichik

yoshdagi maktab oquvchilari

bilan ishlash oqituvchidan sabr-

u iroda, yuqori psixologik

tayyorgarlikni talab qiladi.

Sinfdan tashqari tarbiyaviy

tadbirlarning asosiy xususiyati

oquvchini ijtimoiy hayotga

tayyorlashdan iborat. Oquvchi

kundalik ishlarining davomi

sifat ida sinfdan tashqari

tarbiyaviy tadbirlar orqali turli

mazmundagi suhbatlar, savol-

javoblarda qatnashadi,

kechalarni tayyorlashda ishtirok

etadi, rollarni ijro etadi, tinglaydi.

Qolaversa, bular orqali manaviy

dunyosi boyib boradi. Har

qanday sinfdan tashqari mash-

gulot oldiga tarbiyaviy

vazifalarni qoyish shart. Sinfdan

tashqari talimiy-tarbiyaviy ishlar

oqituvchining yillik ish rejasida

aniq korsatilgan, ularning

maqsad va vazifalari

belgilangan bolishi

lozim.

Oqituvchi talimiy-

tarbiyaviy tadbirlarni

uyushtirishda quyi-

dagi pedagogik

talablarga amal

qilishi kerak:

oquv-

c h i n i n g

yoshi, ruhiy

holatiga mos

bolishi;

darsda

olgan bilimlarni

mustahkamlashga

xizmat qilishi;

aniq maqsad

va reja asosida

uyushtirilishi;

tadbir orqali boshlangich

sinf oquvchilarida hamkorlik,

uyushqoqlik, ozaro

yordam kabi

axloqiy sifatlarning

tarkib topishi.

Sinfdan tashqari mashgu-

lotlarda oquvchilarning faolligini

oshirishda tadbirlarni mavzularga

ajratish maqsadga muvofiq.

Masalan:

manaviy-marifiy tadbirlar

(ommaviy bayram tantanalari,

ulug allomalarning tavallud

sanalariga bagishlangan kecha-

lar, fan bayramlari);

jismoniy tarbiya va sport

oyinlari (badantarbiya mashq-

lari, amaliy harakatlarni ozida

jamlagan mashgulotlar);

milliy xalq oyinlari (Oq

terakmi-kok terak, Gozlar-

gozlar, Doira oyini va h.k.);

intellektual bahs-munozara

va viktorinalar (Zakovat,

Imkon-shou, Intellekt-ring);

kasb-hunarga yonaltirilgan

amaliy mashgulotlar (rassom-

chilik, kashtachilik, tikuvchilik,

yumshoq oyinchoq yasash va

hokazo).

Mazkur yonalish va mavzu-

larga nisbatan oquvchilarning

qiziqishlarini belgilab olish

hamda ularga jalb etish kutilgan

samaralarni beradi. Masalan,

qaysidir oquvchida manaviy-

marifiy tadbirlarga qiziqish

kuchli bolsa, boshqasida fan

kechalariga, ularda beriladigan

jumboqli masala va muammo-

larni hal qilishga ishtiyoq yuqori

boladi. Shuningdek, tadbirlarda

qoshiq, sher aytishni, rol ijro

etishni, yana qaysi biri ularda

boshlovchilik qilishni yoqtiradi.

Shunga kora, sinfdan tashqari

mashgulotlar, manaviy tadbirlar

uchun oquvchilardan iborat

15

sanatkorlar guruhi;

ijodkorlar guruhi;

fotostudiya guruhi;

yosh muxbir lar

g u r u h i ;

tadbir tashkilot-

chilari, boshlovchilar kabi

havaskor yoshlar guruhlarini

tuzish mumkin. Bu oquvchilarni

yanada ruhlantiradi, kelajakda

ozlari qiziqqan sohaga

yonaltirib, dars va darsdan

tashqari mashgulotlardagi

shaxsiy faolligini oshiradi.

Misol uchun, bir sinf

doirasida malum allomaning

tavallud sanasiga bagishlangan

marif iy tadbirni otkazish

mumkin. Buning uchun:

boshlovchilar va tashkilot-

chilar guruhi ssenariy tuzadi va

tadbirni olib boradi;

i jodkorlar guruhi esa

mavzu yuzasidan sherlar,

matnlarni tayyorlaydi;

sanatkorlar guruhidan

havaskor raqqosa va raqqoslar

chiqish qiladi, qoshiqchilar

ashula aytadi, aktyorlar esa sinf

sahnasida al lomalarning

siymosini yarata-

dilar;

fotostudiya

guruhi tadbirni suratga oladi;

yosh muxbirlar guruhi

tadbir haqida sinf va maktab

devoriy gazetasiga xabar

tayyorlaydi.

Xuddi shunga oxshash

tart ibda intel lektual bahs-

munozara va viktorinalar dasturi

uchun ham:

yosh bilimdonlar guruhi;

havaskor hakamlar hayati;

kichik ekspertlar guruhi;

tahlilchilar jamoasi kabi

guruhlarni tashki l qi l ish

oquvchilar orasida soglom

manaviy muhitning qaror

topishini, ikkinchidan, ularning

fan sirlarini egallashga nisbatan

intilish va ishtiyoqlarini oshiradi.

Zakovat oyini otkazilganda,

ikki tarafda yosh bilimdonlar

guruhi bellashadi. Ularning

savol-javoblari havaskor

hakamlar hayati tomonidan

baholab boriladi. Savollarning

nechoglik togriligi, mavzuga

aloqadorligi, asoslanganligi esa

kichik ekspertlar guruhi

tomonidan nazorat

qilinadi. Maqul,

degan xulosa

beri lgach,

savollar-

dan foy-

dalaniladi.

Xulosa ornida

aytish joizki, oquv-

chilar faolligini oshi-

rishda sinfdan tashqari

tadbirlar asosida ularning

qiziqishlarini belgilab olish va

mashgulotlarga jalb etish

masalasi oqituvchining oldida

turgan bugungi dolzarb

pedagogik vazifalardan biri

hisoblanadi.

Dildora ASHURMATOVA,Toshkent shahar Sergeli

tumanidagi 264- maktabningboshlangich sinf oqituvchisi.

Toshkent shahar Chilon-zor tumanidagi 43- bola-lar va osmirlar sportmaktabida penchak-silatboyicha Kamolot kubogiII respublika turniriotkazildi.

Madaniyat va sport ishlari,Xalq talimi vazirliklari,Kamolot yoshlar ijtimoiyharakati, Respublika penchak-silat federatsiyasi hamkor-ligida tashkil etilgan bella-shuvda yurtimizning turlihududlaridan ikki yuzga yaqinumidli sportchilar oz maho-ratini sinovdan otkazdi.Musobaqada 6 yoshdan 16yoshgacha bolgan oquvchilarpenchak-silatning uchta tanzing, tungal vasekopasang yonalishidagilamga tushdi.

Murosasiz otgan bahslarning

yakuniy natijalariga kora, umum-

jamoa hisobida poytaxtlik oquvchilar

shohsupaning eng yuqori

pogonasini egalladi. Samarqand

viloyati jamoasi ikkinchi va

namanganlik sportchilar

uchinchi oringa sazovor

boldi.Yakkalik bahslar

yakunida oz yoshtoifasida kumushmedalni qolga kirit-gan Yakkasaroyt u m a n i d a g i127- umumtalimmaktabining 1- sinfoquvchisi MuhammadZiyo Salimjonovningiqtidori hakamlar hayatitomonidan alohida etirofetildi.

Ziyodbek ISMOILOV.

16

Andijon viloyati Baliqchi tumanidagi2- umumiy orta talim maktabi

boshlangich sinf oqituvchisi HulkaroyQosimova oquvchilarga darslarni qiziqarli

otishda korgazmali qurollardan unumlifoydalanadi. Har bir darsda foydalanishmumkin bolgan korgazmalilikningqulayligi oquvchining yodida yaxshisaqlanib qolishidir. Oqituvchi oz qolibilan yaratgan korgazmalar oddiy, rang-barang va universalligi bilan ajralib turadi.

Quyida shunday korgazmali qurollardanbiri Sehrli qasrni tayyorlash jarayoniva undan foydalanish tartibi bilantanishtiramiz.

Korgazmali qurolning maqsadlari:

oquvchilarning fikrlash doirasini ostirish,

ularda tevarak-atrofga ijobiy munosabatni

tarbiyalash, odob-axloq qoidalariga rioya

qilishga, asardagi qahramonlarning yaxshi

xislatlarini ozlashtirishiga, mehnatsevarlikka

orgatishdan iborat.

Korgazmani tayyorlash uchun karton quti,

gul qogozlar, yelim, yaltiroq va rangli qogoz,

ertak qahramonlarining rasmlari kerak

boladi. Uni tayyorlash jarayonida hech

qanday mablag sarflanmaydi yoki

topilmas narsalar ishlatilmaydi.

17

1- ish. Karton qutidan uycha shakli qirqibolinadi. Tomiga alohida ishlov berilib, derazasiga

parda tikiladi. Qutining orqa tomoni ochiq

qoldirilib, ustki tomoniga turli yaltiroq qogozlardan

jilo beriladi.

2- ish. Qasrning orqa tomoni turli ertak, hikoyaqahramonlari bilan bezatiladi. Shu tarzda Ayiq

bilan dehqon, Tulki bilan turna, Zumrad va

Qimmat, Ur, toqmoq, Maqtanchoq quyon,

Togrining kongli toq, Bori bilan echki

rtaklari, Hassa (Xudoyberdi Toxtaboyev),

Yaxshilik (Farhod Musajonov) hikoyalarining

qahramonlari va turli personajlar qasrimizda

mehmon bolishadi.

Qasrga kirish uchun oquvchi darchadagi

savollarga javob berishi lozim. Bu korgazmali

qurolning afzalligi shundaki, undan 14- sinf

oqish, ona tili, matematika, odobnoma, tabiat,

rus tili ( ), ingliz tili

(Magical castle) darslarida mustahkamlash

va yangi mavzuni tushuntirish jarayonida foyda-

lanish mumkin. Ertak, hikoya personajlari oqituvchi

tomonidan almashtirib turiladi. Ularni yasash

uchun darsdan tashqari mashgulotlarda

oquvchilar yordamidan foydalanish mumkin.

Savollar darsga, mavzuga qarab almashtiriladi.

Masalan, 3- sinf oqish fanidan Xayriddin

Sultonning Zahiriddin Muhammad Bobur nomli

asarini mustahkamlash qismida quyidagi

savollardan foydalanish mumkin.

1. Zahiriddin Muhammad Bobur qayerda

tugilgan?

2. Unga nima uchun Bobur deb ism qoydilar?

3. Bolaga yaqinlari qanday tilak bildirdilar?

4. U qanday inson bolib yetishdi?

5. Bobur ryboiylaridan namuna ayting.

Ona til i, matematika darslarida ham

korgazmadan shu zaylda foydalanish mumkin.

Ushbu korgazmali quroldan foydalanish orqali oquvchilarning ozarofikr almashishiga, topshiriqlarni birgalikda bajarishga, eng asosiysi,

darslarda faol bolishiga erishiladi.

1818

While experimenting t

he new textbook

with 2nd grade pup

ils I tried to use

different kinds of ac

tivities. It is already

known that letters, so

unds, reading rules

should be taught from

the first lesson.

This is the first step o

f explaining reading.

During my lessons I

always observe my

pupils and I have no

ticed that there are

representatives of al

l types of learning

styles such as aud

itory, visual, and

kinaesthetic in my cl

assroom. One thing

was very important for

me they adore

cartoons. I decided

to interweave their

real life interests

with the learning

material. When I write

my lesson planning

I imagine all activitie

s and the whole

procedure of my less

on. In my point of

view, simple explanati

on of reading rules

was too boring and n

ot relevant method

for young learne

rs. Taking into

consideration young

learners need and

age specification I

tried to be more

creative and discov

ered Foxy and

Serious letters.

Objectives: to learn different pronunciation ofthe letter C. To pronounce sounds correctly, Toread words.

Required equipment: a picture of a fox and alion, a poster of letter C, posters of sounds [k]and [s].

Demonstrate the picture of a fox and ask: Whatcan you see?

Pupils: It is a fox.Teacher: Do you like it? Pupils: No, it is a

symbol of lie and liar.Teacher: Yes, pupils, it is always foxy and

cunning.Teacher: Look. This is the letter C It looks

like our fox and it is very changeable. It has got alot of friends. If its friends are E, I, Y letter Csays: I am [s]. Kids, read, please: Pencil, face, icy.

Now kids A, O, U are coming. C says, I am[k]. Lets read together: Cow, cat, clock.

One of the most attractive and useful point of thelesson is my new game Hello, friends.

Objectives: to learn informal greeting, to motivatecareful listening, to practice quick thinking, to developmemory.

Required equipment: letter postersGive letters to 1012 pupils. Children form a

circle, one of them is chosen to be foxy C. Foxcomes to each letter and introduces himself, hemust say I am [s] to letters E, I, Y and I am [k]to other letters.

C: Hello, E. I am [s]. E: Hello [s], I am [i:];

C: Hello, A. I am [k]. A: Hello [k], I am [eI];C: Hello I. I am [s]. I: Hello [s], I am [aI] and

so on.

This activity is in mode of a game and thesecond grade children would benefit with it ratherthan the boring explanations. Every teacher shouldalways remember that children learn a languagebetter by playing games.

The foxy letters are vowels, letter combinations because they can give different sounds, in otherwords, they are very changeable, cunning and foxylike a fox.

The serious letters are consonants, which giveonly one sound and I consider Lion can be therepresentative of brave, serious, strong letters.

Explanation of foxy letter C.

Hello, E. I am [s]

Hello, A. I am[k]

Hello, I. I am [s]

It never lies and never changes.Read the following words: door, Daddy, duck.By this way you can teach all letters at each

lesson.It is obvious that this activity can make the

lessons unforgettable and easy understandablebecause teacher involves them with the help ofcartoon heroes. Have seen this activity makesthe lesson enjoyable and meaningful. Moreover,not only sounds, letters can be taught, but allvowels are recognized easily when theyremember rules. Using this activity can be anice way to get learners to memorize learnedrules and be literate as well. You should alwaysremember to follow the rule that before explainingnew letter, you must repeat previous learnedfoxy and serious letters. Rememberingreading rules works well because theyencourage pupils to have bright memory fromthe early age. It seems to me that using foxyand serious letters develops spelling andprepares them to write spelling dictationscorrectly.

There is another important issue that readingwords correctly is not the only way of teachingreading. According to Gerald Duffy, learningletters is the first step and it is followed by wordrecognition, word wall, vocabulary and fluency.For this reason I advise my colleagues to spendonly 10 minutes to memorize rules at eachlesson and then do other activities.

Dildora DADAKHANOVA,the english teacher of specialized school

number 53 Chartak districtNamangan region.

19

a-Bb-Cc-Dd-Ee-Ff-Gg(Ey-Bi-Si-Di-I-Ef-Dji)

Hh-Ii-Jj-Kk-Ll-Mm-Nn-Oo-Pp(Eych-Ay-Djey-Key-El-Em-En-Ou-Pi)

Qq-Rr-Ss-Tt-Uu-Vv(Kyu-Ar-Es-Ti-Yu-Vi)

Ww-Xx-Yy-and-Zz(Dablyu-Iks-Vay-end-Zet)

Now I know my A-B-C,(Nau Ay nou may Ey-Bi-Si)

Next time wont you sing with me?(Nekst taym vount you sing viz mi?)

a-Bb-Cc-Dd-Ee-Ff-Gg(Ey-Bi-Si-Di-I-Ef-Dji)

Hh-Ii-Jj-Kk-Ll-Mm-Nn-Oo-Pp(Eych-Ay-Djey-Key-El-Em-En-Ou-Pi)

Qq-Rr-Ss-Tt-Uu-Vv(Kyu-Ar-Es-Ti-Yu-Vi)

Ww-Xx-Yy-and-Zz(Dablyu-Iks-Vay-end-Zet)

Now I know my A-B-C,(Nau Ay nou may Ey-Bi-Si)

Tell me what you think of me.

(Tel mi vot yu sink of mi)

EXPLANATION OF THE LETTER D.Objectives: to learn pronunciation of the a letter

[d], required to teach pupils to be bold, courageousEquipment: Posters of letter D sound [d]Show the picture of a lion and say: What is it? Do

you like it?Pupils: It is a lion. It is strong.Teacher: You are right, pupils. Look at our

letter, it is [di:]. It is always [d]

20

? , -, . , , -, , . - , . , , , , - , , .

- ,

. :

- ,

. , - . , , - . - , - , , . -.

, - , .

. , -

-, ,

, ,

, , - . - . - - . -. , - - , - - . - . - -

- ,

-, ,

.

- - -, - - - . - , - , - . , , - , ., , - - , - - -.

-, - - - - 2 , 4 - , 2, - - - 1 , - 25 - , - - -2014, . , , , , , -, - - . -, , -, , -, - .

, - , - -

21

, - , -. , . , - . - . , -.

- - - , - - . - , -, . , , ,, , ,, .. - . - -, - -, - , .

, - , , - , ,- . - , - - . -, - - . - , - .

- - , , , , - , -

, -, .

- : , - , , -- .

.

. feedback . , , - . , -, , , , ..

, , . , : , -, , , - .

, , , , . , . , , - . , , , , . , . , ... .. , . - , .

, , , - , , -, .

. , , - .

, -, , , . -. , , , - .

- , . , - , .. , -, .

.

22

1. - . ,, . - - .

2. , - - . , -, - - , (-, ) - - , .

- : (, , -), - - .

- - .

- , , - -.

- -, -. ( ) .

- : , - , - . - , - . - , .

- , .

- - . , - - - - .

, - - . 715 .

- - .

3. - - . - , , -, - - , - , -

, , - -, - .

4. - . - , - , - -, - -. - -- .

, . - , -, - . -, . - -.

- , -, , - .

,

,

.

23

(. spam) - , - . - . -, , , !!! . , - , .

-

-

.

-

, -

-

. -

-

,

.

, , - . -, .

- .

- - -

1864 , - - ,

. spam 1936 .

SPiced hAM ( -), Hormel Foods Corporation. - . - spam , - , , , .

? -

. -

, - .

, .. , - .

-- ,-- ,-- ,-- .

-- ,-- ?-- ,-- ,-- .

--

,

-- .

--

,

--

.

--

.

- - . . - - , .

. - - , -

, - . - 34- , -.

, . :-- .

-.

-- ,-- ,-- ,-- .

,

28 . .

24

: .

: : -

- , -, - -

, -;

: , - , ;

: - , , - . : .: - -

, .: , -

, ,, ..

. . ( ).

I. . -

, .: -

: !Good morning the sun! Good morning the flowers! ! , -

.

! . .-. . . -, , -, , . - : ! !. . , .( - .).

II. -.

: - . - , , , - . 732733 .153.

: .

1. ? (, , - ).

732670308+520805300270182 040 7337 0054 2 01171 206:6 2808:4: ! -

. - . . : ,, . - 4- , :

- ;

;

; -

. : , . , -

.: !

, .

?( -).

25

- ).

1. 33 - 11 .

? (3).

2. :

18, 25, 33, 48, 57 ... (- ).

231, 564, 872, 954 ... (- ).

. .- -, -.

III. .: -

. , .( ).

, , , , , .( ).

.

-

? -

: 686:98.

686

98 . -

? -

:

1. 686 98,

90, 98 90, -

,

686:90. 7.

, -

,

98, 90.

2. 98 7= 686. -

-

. 686:98=7.

686 98

. , !

(735 .156).

.

564 : 94

390 : 78

252 : 84

261 : 29

.

-

-

-

.

,

.

,

.

( 736 .156).

. 84 - 75 . 336 ? - .

IV. .1. -

-? ( ).

2. , - 224:56?

. - ? (- ).

, .

: , - , .

V. .:

. , , - , , .

- ., - .

. (- ).

VI. ..158 745, 746.

,

64

.

26

::

, , - ;

: - - , ;

: - -

, - -.

: -, .: -

.

I. . .

II. .

: ! -. . , , - . 7 . - . - : , - ?

: ,

, --

, -.

III. . -:

, , . ,

. , .:

! ? -

. , , , .

. . , .

, , , , -, , , , , . , ,

, , , , , , , . -

.1-

. -, , -

, - . - - -, , - , - .

-. , . . : - .

2- - . - - , - .

- :

- , -.

, .

3- . - , , -,

27

, , , - - , - , . , , , , , . - , - -, -

, . -

, , , , .

40 , , - . , , , . , - , - , , , , - - . , - .

, , , - , , - . - - - . , -, - . , - -.

-, -.

-, - , , .- , , , - , . , - , , - , , , - .

., ., 1

.

, , - - .

4- - . , - . . , , , - .

, - .

- , . - - . - - . ( ).

IV. . -

. ,

.

1. -.

2. , , - .

3. .

4. , - , .

5. , .

6. , ( , , - ..). - , -. ( ).

. , ,

, , , ,, , .

V. .

: ? ?VI. . -

- .

,

2 .

28

Darsning maqsadlari:talimiy: quvchilarga oshxona

jihozlari, gazdan foydalanish, yonginxavfsizligi qoidalari haqida malumotberish;

tarbiyaviy: quvchilarda ozodalikhissini tarbiyalash, ularni onalarmehnatini qadrlashga orgatish;

rivojlantiruvchi: oquvchilarninguy va oshxona jihozlaridan foyda-lanish malakasini rivojlantirish.

Dars turi: yangi tushuncha vabilimlarni shakllantiruvchi.

Dars uslubi: suhbat, Tushun-chalar tahlili metodi, Sozni topoyini.

Dars jihozi: darslik, rasmlar,slaydlar.

Darsning borishiI. Tashkiliy qism.Salomlashish, davomatni aniqlash.Oquvchilarning darsga hozirligini

tekshirish.Fasl haqida suhbat.II. Otilgan mavzuni mustah-

kamlash.quvchilar bilan Biz foydala-

nadigan jihozlar mavzusini takrorlashmaqsadida suhbat otkaziladi.

Suhbat davomida quyidagisavollar beriladi:

1. Uy jihozlaridan qaysilarinibilasiz?

2. Kiyim javoniga nimalarqoyiladi?

3. Kitoblar qayerda turadi?III. Yangi mavzu bayoni.Sozni top oyini.Bu oyinda oquvchilar sozlarga

sozlarni qoshib, boginlarni ayiribyangi soz hosil qilishlari kerakboladi.

OSHPAZ PAZ + XONADON

DON = ?

Javob: oshxona.quvchilar topishmoqning

javobini topgach, oqituvchi oshxonajihozlari, idishtovoqlar, tabiiy gaz,undan foydalanish, yongin xavfsizligi,gigiyena qoidalari haqida malumotberadi.

quvchilar oshxona yumushlaridahar doim onalarga yordam berishilozimligi tushuntiriladi.

Darslik bilan ishlash.Darslikda berilgan rasmlar asosida

suhbat otkaziladi.qituvchi matnni ifodali oqib

beradi, mazmunini tushuntiradi.quvchilar ham matnni navbat

bilan oqiydilar, mazmunini sozlabberadilar.

Dam olish daqiqasi.Harakatli dam olish daqiqasi

otkaziladi. Oquvchilar birgalikdabajaradilar.

Elakda un elandi,Supra unga belandi.Xamir qildik kopgina,Kulcha yopdik tezgina.IV. Yangi mavzuni mustah-

kamlash.Tushunchalar tahlili metodi.Yangi mavzuni mustahkamlash

maqsadida Tushunchalar tahlilimetodidan foydalaniladi. Bundaoquvchilar berilgan tushun-chalarni ularning mazmuni bilanmoslashtirishlari lozim.

Tushuncha Mazmuni

Chovgum ovqat pishiriladigan idishGaz suv qaynatiladigan idishChoynak ovqat pishirishda foydalanamizQozon choy damlashda foydalanamiz

V. Darsga yakun yasash vaoquvchilarni baholash.

Savollar:1. Sizning oshxonangizda

nimalar bor?2. Idish-tovoqlarni qanday

saqlash kerak?3. Gazdan qanday foydalanish

lozim?4. Siz ham oshxona yumush-

larida onangizga yordamberasizmi?

quvchilar darsdagi ishtirokigakora baholanadilar.

VI. Uyga vazifa.Oshxonada matnini ifodali

oqib, sozlash.

Xadicha SATTOROVA, Nizomiy nomidagi TDPU

katta oqituvchisi.Shahnoza MUSLIMOVA,

Toshkent shahar Mirobodtumanidagi 328- maktabningboshlangich sinf oqituvchisi.

29

Oquvchilar maktabga kelgan ilk kunida berilgan topshiriqlarni korib, oqish shunchalik murakkab ekan-da,

degan fikrdan seskanib ketadi. Biz, oqituvchilar metodik jihatdan har bir mavzuni ularning yosh xususiyatlari va

imkoniyatlarini hisobga olgan holda, orgatib borishimiz lozim. Boshlangich talimda uzviylik va uzluksizlik, fanlararo

boglanish juda muhimdir.

Oquvchilarni chiroyli yozuvga orgatishda quyidagicha didaktik oyinlardan foydalanish mumkin.

Sherigingni top oyini.1. Oquvchilar ikki guruhga bolinadi.

2. Guruhlardan 45 nafardan ishtirokchi ortagachiqadi.

3. Oquvchilarga boginlar yozilgan kartochkalartarqatiladi.

4. Oquvchilar shu boginlardan sozlar tuzadi,yani ozidagi bogin va raqib guruhdagi bogindan soz

hosil qiladi.5. Qaysi guruh azosi birinchi bolib soz tuzsa, soz tuza

olmagan guruh azosini oz guruhiga olib ketadi.6. Tuzilgan sozlarning manosi izohlanadi.

7. Sozlardan gaplar tuziladi.8. Oyin oxirida faol qatnashgan guruhlar va

oquvchilar baholanadi.

Sehrli gor oyini.

1. Oyin tashkilotchisi vatm

an qogoziga gor rasmini

(gorni shunday chizib t

ayyorlash kerakki, eshikc

hasi

ochilsin) chizib, rasm at

rofiga savol yoki topshiri

qlar

yozilgan konvertlar tayyo

rlab keladi.

2. Ishtirokchilardan 3 yok

i 4 kishi (topshiriq soniga

qarab) xattaxta yoniga t

aklif etiladi.

3. Topshiriqni birinchi va

togri bajargan ishtirokch

i

mojaz gor eshigini ochib

, sehrli soz (barakalla, b

alli,

tasanno, ofarin kabi rag

batlar)ga ega boladi.

4. Oyin shu tartibda davo

m etadi.

5. Oyin tugagach, qolg

a kiritilgan sehrli sozlar

soniga qarab golib gu

ruh yoki golib qator

aniqlanadi va ragbatlan

tiriladi.

Kim kop biladi? oyini.

Ushbu oyindan oqishga orgatishdarslarida foydalanilsa, maqsadga muvofiqdir.

1. Oqituvchi 5 nafar oquvchini xattaxta yonigachiqarib, har biriga (avval organilgan) harf yozilganvaraqa beradi va vaqt belgilaydi (masalan, 2 daqiqa).

2. Oquvchilar shu vaqt ichida xattaxtaga oz harfigadoir sozlar yozadi.

3. Vaqt tugagach, eng kop soz topgan oquvchibaholanadi va ragbatlantiriladi.

4. Agar vaqt yetsa, shu sozlar ishtirokidagaplar tuzdiriladi.

Bilimlar kochasi oyini.Xattaxtaga Bilimlar kochasi sxemasi chizilgan vatman ilinadi. Undagi

sxemada kochalar (mavzular) nomi yozilgan konvertlar bolib, ular ichidagimatn xat boshi boyicha taqsimlanadi (matn guruh azolari soniga qarab bolinishilozim) hamda mavzu yuzasidan topshiriqlar, mavzuga oid savollar yozilgankartochkalar boladi.

Konvertlardagi topshiriqlar aniq mavzular yuzasidan bolib, darsliklardanham foydalaniladi.

1. Ishtirokchilar 4 guruhga bolinadi.2. Guruhga sardor saylanadi.3. Sardorlar konvertlarni tanlaydi.4. Guruh sardori konvertdagi savollar bilan guruh azolarini tanishtiradi.5. Guruhlar hozirlangach, oz topshiriqlarini vatmanga yozib, chizib

tayyorlaydilar.6. Har bir guruh vakili oz topshirigini navbat bilan ogzaki taqdim etadi.7. Ishtirokchilar baholanadi, golib guruh aniqlanadi va ragbatlantiriladi.

Qarindoshingni top oyini.1. 4 nafar oquvchi xattaxta yoniga chiqadi,

oquvchilarga Meva, Sabzavot, Daraxt, Gulkabi sozlar yozilgan kartochkalar beriladi.

2. Oquvchilarga shu turkumga oid sozlar topishkerakligi tushuntiriladi. Vaqt belgilanadi.

3. Oquvchilar sozlar topishadi. Masalan:Meva olma, anor, gilos, yongoq, behi, nokSabzavot pomidor, bodring, sabzi, kartoshka...Daraxt tol, archa, terak, majnuntol, chinorGul lola, qizgaldoq, nilufar, atirgul...

4. Vaqt tugagach, sozlarning togri va chiroyliyozilgani tekshiriladi.

5. Golib oquvchi aniqlanadi va ragbatlantiriladi.Oyin shu tariqa davom ettiriladi.

3030

Darsning maqsadlari:talimiy: odob bilan sozlash qoidalarini tushuntirish,

yomon sozlash, beodoblik salbiy odat ekanligini orgatish,sozlashish madaniyati, soz qadri, avvalo, oylash, songsozlash kerakligi haqida tushuncha berish;

tarbiyaviy: oquvchilarda insoniylik, dostlik,mehnatsevarlik, rostgoylik fazilatlarini tarbiyalash;

rivojlantiruvchi: oquvchilarning ijodiy fikrlashmalakalarini rivojlantirish.

Dars turi: yangi tushuncha va bilimlarni shakllantiruvchi.Dars metodi: Klaster, suhbat, kichik guruhlarda ishlash.Dars jihozi: darslik, soz haqidagi maqollar va hikmatli

sozlar yozilgan kartochkalar, odobli va odobsizoquvchilar tasvirlangan rasmlar.

Darsning borishiI. Tashkiliy qism.Oquvchilar bilan salomlashiladi. Davomat aniqlanadi.

Oquvchilarning darsga hozirligi tekshiriladi.II. Uyga vazifani sorash va otilgan mavzuni

mustahkamlash.Dars Abduxoliq Gijduvoniyning Oz ye, oz sozla, oz uxla

hikmatining bayoni bilan boshlanadi. Bu hikmatning asosiymazmuni, yani oz, manoli va togri sozlash kerakligi

tushuntiriladi.

Yaxshi sozdan olam yashnaydi,

Yomon sozdan odam qaqshaydi.

Yaxshi soz qaymoq,

Yomon soz toqmoqqa oxshaydi.

Oquvchilar bilan muomala odobi xususida suhbat

otkaziladi va oqituvchi sozlashish odobiga doir quyidagi

savollar bilan oquvchilarga yuzlanadi:

Sozlashganda qanday odob-axloq qoidalariga

rioya qilish lozim?

Yaxshi odam, xushmuomala, shirinsoz singari

sozlarning manosi nima?

Oz sozla, soz sozla, doim uzoqni kozla

hikmatining manosini izohlang.

Oqituvchi javob olgach, quyidagicha suhbat otkazadi:

Kishilarning ozaro muomala jarayonida shirinsozning

xosiyati va ahamiyati nechoglik muhimligi, doimo

shirinsuxanlik bilan murojaat qilganda, kechirasiz,

mumkinmi, rahmat, salomat boling, kop

yashang, omon boling, xop boladi kabi sozlardan

foydalanish tushuntiriladi.

Achchiq soz, yani qopol gapirish, sokinish, e,

boldi qiling, shu yetmay turuvdi kabi sozlarni oz

nutqlarida qollamaslik takidlanadi. Otilgan mavzu

yuzasidan savol-javob bilan dars umumlashtiriladi va

dam olish daqiqasi otkaziladi.

III. Yangi mavzuni tushuntirish.

Yaxshi soz yaxshida (T.Rahimova) sheri yuzasidan

savol-javob otkaziladi.

Har bir xalqning musiqiy cholgu asboblarida

osha millatning anana va qadriyatlari aks etadi.

Ulardan taraladigan musiqa tinglovchiga orom

va huzur bagishlaydi. Shu sababli soz ustalari

cholgularni yasash jarayonida bor mahoratini

ishga soladi.

Xalq cholgulari uzoq otmishda paydo

bolgan. Malumotlarga qaraganda, eramizdan

avvalgi on uchinchi ming yillikda dastlabki urma-

zarbli cholgular paydo bolgan. Ozbek xalq

cholgulari kop asrlik taraqqiyot davomida

takomillashdi va bugungi kunda dunyodagi

barcha elatlar musiqalarini yaratish imkoniga ega

boldi.

Maktabda boshlangich sinflardanoq

oquvchilarni musiqaga oshno qilib ulgaytirish

maqsadida musiqa darslari otiladi. Unda

oquvchilar milliy cholgu asboblari bilan tanishadi.

Musiqa olami ruknida oqituvchiga yordam

bolishi uchun cholgu asboblari haqida kengroq

malumot berib boramiz. Rukn materiallarining

rang-barang chiqishida pedagog, jurnalxonlarimiz

ham ishtirok etishlari mumkin.

Tanbur. Manbalarda tanbur sozi yuraknitirnovchi manosini anglatishi aytilgan. Tanbur

qadimda ikki torli bolgan, keyinchalik uchinchi

tor qoshilgan. Shuning uchun bazi adabiyotlarda

tanbur setor shaklida ham uchraydi. U torli-

chertma cholgular guruhiga kiradi. Tanburning

kosasi uzunchoq shaklli, oyma ravishda ishlangan

va yogoch deka (qopqoq) bilan qoplangan.

Dastasi dutornikiga nisbatan uzun va yogon

hamda ichak pardalar boglangan. Hozirda

yurtimizda, asosan, tort va uch torli tanburlardan

foydalaniladi. Tanburda tovush ong qolningkorsatkich barmogiga kiyiladigan maxsus noxun

(Davomi 31- betda.)

31

Oquvchilarga odobli bola qanday bolishini tasavvurqilish vazifasi topshiriladi. Oquvchilarning hikoyalaritinglanadi. Shu orinda oquvchilarga Polat MominningYaxshi bola sherini orgatish maqsadga muvofiq.

Yaxshi bolaHamma joyga yarashadiYaxshi bola, yaxshi bola.Uy ishiga qarashadiYaxshi bola, yaxshi bola.Oynab yurib quvonadiOz-ozidan, oz-ozidan.Yaxshiligi bilinadiYuz-kozidan, yuz-kozidan.

Yashayversin hamma joydaYaxshi bola, yaxshi bola.Keltiradi elga foydaYaxshi bola, yaxshi bola.

Ortoqlari, sheriklariKop boladi, kop boladi.Deydi doim, xop boladi,Xop boladi, xop boladi.Ijodiy ish sifatida Safar Barnoyevning Shirin bola

sheri oqitilib, mazmuni yuzasidan oquvchilarning fikrlariumumlashtiriladi.

IV. Yangi mavzuni mustahkamlash.Yangi dars yuzasidan Yaxshi sozning qudrati

mavzusidagi rasm asosida suhbat otkaziladi. Matnoqitilib, savol-javob asosida mavzuga oid bilimlarmustahkamlanadi.

Savollar:1. Siz jamoat joylarida ozingizni qanday tutasiz?2. Qanday odatlarni yomon deb hisoblaysiz?3. Odobli bola elga manzur, Odob inson

ziynati hikmatlarini qanday tushunasiz?4. Yaxshi sozga bagishlangan qanday maqollarni

bilasiz?V. Darsni yakunlash.Darsda faol qatnashgan oquvchilar ragbatlantiriladi.VI. Uyga vazifa.Soz haqidagi maqollarni topish va yod olish

topshiriladi.Nargiza MAHMUDOVA,

Xorazm viloyati XTXQTMOI Maktabgacha,boshlangich va maxsus talim kafedrasi mudiri,

pedagogika fanlari nomzodi.Zaynab QUTLIYEVA,

Xorazm viloyati Yangiariq tumani xalq talimimuassasalari faoliyatini metodik taminlash va tashkil

etish bolimi boshlangich talim metodisti.

bilan torlarni chertish orqali hosil qilinadi.Soz cholgu asbobi chuqur noksimon shakldagi

kosa va boglama pardali dastadan iborat boladi.Kosasi oyma ravishda (tut yoki yongoqdan) yasaladiva yogoch deka bilan qoplanadi. Kosaning yontomonida doira shaklida rezonator (musiqani

kuchaytiradigan va pasaytiradigan moslama) boladi.Ushbu sozning dastasida on bir dona boglamaparda bor. Bosh qismi dastaning davomi bolib,unda metall torlar taqilgan yogoch quloqlar mavjud.Sozdan yakkanavozlik va xalq cholgulariansambllarida jornavoz sifatida foydalaniladi. Tovushmizrob bilan torlarni chertish orqali hosil qilinadi.

Dutor ozbek xalqining eng sevimli torli-chertmacholgularidan biri hisoblanadi. U katta noksimonshakldagi qovurgali kosa, yogoch deka va uzunichak pardalar boglangan dastadan iborat.Cholguning kosasi va qopqogi tutdan, dastasi

orikdan, bogzi (kosa bilan dastani birlashtiruvchi

qismi) esa yongoq daraxtidan yasaladi. Qadimda

Buxoro, Xiva va Qoraqalpogistonda ikki qovurgali,

Samarqandda tort qovurgali, Qoqon, Toshkent

va boshqa hududlarda on-on ikki qovurgali

dutorlar yasalganini kuzatish mumkin.

Hozirda dutor qopqogiga sadolantiruvchi

oyiqlar tushiriladi. Dutordan nafaqat ozbek xalq

kuylari, balki jahon mumtoz musiqalarini ham

yaratish mumkin. Chunki dutor boshqa

cholgulardan zarba boyligi bilan ajralib turadi.

Dutorning ogirligi 850 gr, uzunligi 1200 mm, kosa

kengligi 210 mm keladi.

N.ERXONOVA tayyorladi.

(Davomi. Boshi 30- betda.)

32

Mohirjon juda shox bola edi.Uning dadasi ormon xojaligidanazoratchi bolgani uchunmi, tabiatnisevar, jonivorlarni korganda hammayumushlarini unutar edi.

May oyining oxirgi kunlaridaMohirjon ayvonning burchagiga inqurgan qaldirgochlarning chirqillabbezovta bolayotganini korib qoldi.Ikki qaldirgoch Mohirjondan yordamsorayotganday uning yonginasidanchirqillab uchib otar, tezda inigaemas, shiftdagi xas-choplargayopishar edi. Mohirjon in qurilgan

joyga tezlik bilan boribqaradi. Devorningnamiga dosh berol-

m a g a nqaldirgochini qulab

tush i sh igasalgina qolgan edi.

Mohirjon uyga kiribuzun-uzun mixlar va bolgani

olib keldi. Devorda arangosilib turgan inga qarabturdi-da, hovlining birburchagida turganyogoch qutining qop-

qogini olib keldi. Mevaterish uchun moljallangan

yigma narvonni qaldirgochinining tagiga qoydi. Narvonga

chiqib ehtiyotkorlik bilan mixlarnidevor burchaklariga qoqib chiqdi.

Qaldirgochlar

Mohirjonga xalal

bermaslik uchun xas-

chopga osilib turganicha,

uning ishini kuzatishar edi. Mohirjon

ishga beril ib ketgani uchun

qaldirgochlarga etibor bermasdi.

Mixlarni chamalab devorga qoqib

bolgach, faner qopqoqni inning

tagidan devorning oxirigacha tiqib

qoydi. Ishini tugatib bolgach,

sekingina qaldirgoch inini pastga

tortib kordi. In joyidan qozgalmadi.

Mohirjonning bobosi Azam bobo

nevarasining qaldirgochlarga

korsatgan mehribonligini kuzatib:

Shuncha yildan beri bir tomchi

yomgir otmagan joydan qanday

qilib suv otadi? Kelib-kelib,

qaldirgochlar in qurgan joydan

tomchi otganini qara, yomgir bir

otgan joydan ikkinchi marta yana

ham kuchli otadi, dedi.

Xayr qilsang, butun qil,

deydilar. U osmondagi bulutni

korsatib, yana yomgir yogishiga

shama qildi.

Unda nima qilamiz? soradi

bobosining qarorini kutgan

Mohirjon.

Tomning teshigini suvaymiz,

bolmasa, qilgan mehnating zoye

ketadi.

Bobo bilan nabira sersomon

qilib bir chelak loy qorib, tomga

chiqdi. Aynan tomchi otgan yerda

qoziq qoqilganini korgan bobosi bu

nabirasining ishi ekanini bilsa ham,

ozini bilmaganga oldi. Tavba, kim tomga

chiqib qoziq qoqdiykan, deb qoydi-yu, ishini davomettiraverdi.

Mohirjon bobosidan uzrsorab:

Men varrak uchirishmusobaqasida qatnashgankunim golib boldim. Uygakelib bolalarga varragim balanduchishini, kop vaqt osmonda

parvoz qila olishini isbotlashniyatida ortogim bilan tomga

chiqdik. Varragim borgan sariyuqoriroq parvoz qilar edi. Ipidantortib pastga tushirgim kelmadi.Qorongi tushganda ham, varragimparvoz qilayotgandi. Ortogimgavarrak ipini tutqazib qoydim-da,pastga tushib qoziqni shu yergaqoqdim, varragimni unga boglabqoydim. Ozimiz pastdan turibvarrak uchishini tomosha qildik.Shundan keyin ham bir necha martayomgir yogdi. Biroq hechqayeridan tomchi otmagan edi, dedi xijolatdan qizarib.

Toma-toma, kol bolur, debbejiz aytishmagan, bir tomchidanyigilgan suv oziga yol topgan-da,bolam, tushuntirdi bobosi.

Bobo va nabiraning tomni suvabtushganiga ham 1015 kunlar bolibqoldi. Shundan beri ikki marta jalaquydi. Lekin qaldirgochlarbezovtalanmadi. Aksincha, ularxursand bolib sayrashar edi.Sababi, inlarida yangi mehmonlar polaponchalar bir-biriga navbatbermay, ota-onasi olib kelganhasharotlarni talashar edi.

Shunda bobo Mohirjonningboshini silab:

Sen bolmaganingda, bukichkintoy dostlaring halok bolaredi, dedi.

Nabira esa qaldirgochlar uchunmamnun boldi. Oylamay qilganishning natijasi yomon bolishimumkinligidan xulosa chiqardi.

S.ALIMOVA,Toshkent shahar

Uchtepa tumanidagi295- maktabning boshlangich

sinf oqituvchisi.