3-3-3-3-3-
20122012201220122012
Bosh muharrir
Halim SAIDOV
Ilmiy-metodik,axloqiy-talimiy,ommabop jurnal
Tahrir hayati
Baxtiyor DONIYOROV
Jora YOLDOSHEV
Islom ZOKIROV
Talat GAFFOROVA
Dilfuza TOSHMUHAMEDOVA
Nafisa SAFAROVA
Gulmira KAMILOVA
(bosh muharrir orinbosari)
Shahnoza ALIYEVA
(masul kotib)
Manzilimiz: 100000, Toshkent,
Matbuotchilar kochasi, 32- uy.
Telefonlar: (0-371) 236-74-23,
(0-371) 232-02-90.
Fax: (0-371) 233-72-28
Veb-sayt: www.bt-jurnal.uz
E-mail: [email protected]
Jurnal Ozbekiston RespublikasiMatbuot va axborot agentligida 0056- raqam bilan 2006- yil22- dekabrda royxatga olingan.
MUASSIS:Ozbekiston Respublikasi
Xalq talimi vazirligi
Jurnal maketi tahririyatning matbaa
bolimida tayyorlandi.Dizayner - B. Jontemirov.
Sahifalovchi - M. Fayziyeva.
Bosishga 2016- yil 23.02. kuniruxsat etildi. Ofset usulida chop
etildi. Qogoz bichimi60x84 1/8. Qogoz hajmi shartli
4 bosma taboq. Nashriyothisobida 4,65 bosma taboq.
Tiraji: 19950. 156- buyurtma.Bahosi kelishilgan narxda.
Tahririyat nuqtayi nazariga moskelmagan maqolalar tahlil etilmaydiva egalariga qaytarilmaydi.
BOSHLANGICH TALIM 2016- yil
Sano-Standart MCHJbosmaxonasi.
100069, Toshkent shahri,Shiroq kochasi, 100- uy.
Nashr uchun masul:
D.Roziqulov.
Voqealar, dalillar, raqamlar
Ijodiy muhit samaradorlikomili....................................6
Mushtariy diqqatiga!
Muallimlar eng yaqinhamkorimiz.............................7
Metodik tavsiya
Boshlangich sinflarda Iqtidoryulduzlari klubini tashkiletishning afzalliklari...............8
Oqish
Aqlli bogbon(1- sinf, IV chorak)..............10
Ona tili
Sifatlarning mano turlari(4- sinf)..............................12
Sinf rahbari
Sinfdan tashqari ishlarda oquv-chilar faolligini oshirish...........14
Barkamol avlod
Kamolot kubogi.................15
Korgazmali qurol
Sehrli qasr......................16
:
...................................20
.........................................22
-
?.........23
.......................24
...............................26
,
, ................27
Zamonaviy dars
Oshxonada.........................28
Dam olish daqiqalarida
Yozuvga orgatish darslaridadidaktik oyinlar..................29
Musiqa olami
Xalq cholgu asboblari........30
Hikoya
Qaldirgoch.......................32
2
Sahna bay-
ramona beza-
tilgan. Sohib-
qiron bobo-
mizning surat-
lari, ogitlari aks
etgan plakatlar
qoyiladi. Ingliz
tili oqituvchisi
bilan hamkor-
likda tashkil
e t i l a d i g a n
ushbu tadbirga
ota-onalarn i
ham taklif etish
mumkin.
Maqsadlar: Amir Temur siymosi bilan
tanishtirish orqali oquvchilar qalbida milliy gurur,
iftixor tuygularini uygotish, vatanparvarlik, mardlik
xislatlarini tarbiyalash, oila-mahalla-talim
muassasasi hamkorligini mustahkamlash.
1- oquvchi:
Assalom, maktabim ey nuri ummon,
Assalom, bilimga chanqoq bolajon.
Assalom, marifat ey bahri iymon,
Assalom, muallim fidokor inson!
2- oquvchi:
Assalom, dunyoning nurli ziynati,
Assalom, tiriklik umr lazzati,
Assalom, yangilik ruhning quvvati,
Assalom, xalqimning olim xilqati!
Boshlovchi: Assalomu alaykum, aziz
mehmonlar, hurmatli ustozlar, qadrdon sinfdoshlar.
Bu yil biz buyuk Sohibqiron bobomiz Amir
Temurning 680 yillik tavallud ayyomini
nishonlayapmiz. Ushbu ayyomga bagishlangan
Sohibqiron bobomiz nomli tadbirimizga xush
kelibsiz!
Good morning, dear guests, teachers and
classmates! We are going to celebrate the 680th
anniversary of Amir Temur. Welcome to our party!
(Gud moning dia gests, tiches end klasmeyts. Vi a
gouing tu selebreyt ze siks handrid and eitiz
eniveseri of Amir Temur. Velkam tu auve pati!).
(Muhammad Alining Turkiston sultoni sheri).
1- oquvchi:
Jahonda ot surib otgon Temurbek,
Ozodlik tugini tutgon Temurbek.
Millatning qalbida tugyon Temurbek,
Mehr-u muhabbatdir arkoning sening.
2- oquvchi:
Yurganda shaxtingdan titraydi toglar,
Qaror-u ahdingdan yashnaydi boglar.
Tugilgan dillardan ketguvsi doglar,
Xazondan yiroqdir bostoning sening.
3- oquvchi:
Turkiston sultoni bolgonga salom,Qalbi yurt ishqiga tolgonga salom.Oglonlar ichida oglonga salom!To abad yangragay dostoning sening! Boshlovchi: Yosh Temurbek ziyrak, hamma narsani
bilishga intiluvchan bolib osdi. Tort yoshga tolganida,otasi uni qishloq maktabiga olib borib, Ibodulla domlaningqoliga topshirdi. Temurbek tort yil davomida Ibodulladomlaning qolida talim oldi. Savodi chiqqandan keyinTaragoy Bahodir oglini Shahrisabzdagi madrasaga berdi.U maktabda ham, madrasada ham yaxshi oqidi.Mamlakatni boshqarish ilmini esa otasidan organdi.Temurbek ustozi va otasining pand-nasihatlarini butun vujudibilan tinglardi. Ularga bir umr rioya qildi.
(3- sinf oqish kitobida berilgan Sohibqiron Temur
bobo hikoyasi asosida sahna korinishi namoyish etiladi).
Boshlovchi: Sohibqiron bobomiz buyuk davlatgaasos soldi. Ona yurtimiz Turkiston diyorini butun dunyogatanitgan. Kuch adolatdadir degan sozlar uning uzugidahamisha yarqirab turgan.
Bobomiz millat, Vatan sharafini hamma narsadanbaland qoygan. Olamni adl va ehson bilan obodetibmen, degan. Amir Temur bunyodkor, ilm-fan homiysiva kuchli sarkarda, zukko donishmand va betakrorsiymodir.
Musiqiy tanaffus. Vatan mening yuragim qoshigi ijro
etiladi.
Boshlovchi: Amir Temur 35 yil davomidamamlakatni boshqardi. Hindiston va Xitoydan Qoradengizga qadar va Orol dengizidan Fors qoltigiga qadarbolgan goyat katta hududni qamrab olgan ulkan saltanatnibarpo etdi. Tarixiy manbalarda Amir Temur Sohibqironnomi bilan bir qatorda, Sohibi jahon hamda Sohibiadl (Adolat sohibi) nomlari bilan uluglanadi. YUNESKOrahbarligida Toshkent, Samarqand va xorijiymamlakatlarda 1996- yilda Amir Temurning tavallud kunikeng miqyosda nishonlandi. Shu yil mamlakatimizda AmirTemur yili deb elon qilindi.
Ozbekiston Respublikasida Amir Temur ordeni tasis
etilgan. Bu orden bilan davlatchilikni mustahkamlashdagiulkan xizmatlari, memorchilikni, ilm-fan, adabiyot vasanatni, shu jumladan, harbiy mahoratni rivojlantirishgaulkan hissa qoshgan fuqarolar mukofotlanadilar.
(Raqs ijro etiladi).
Boshlovchi: Amir Temur oz davlatining shon-shuhrati uchun uning markaziy qismi bolganMovarounnahrning, ayniqsa, poytaxti Samarqandningobodonligiga alohida ahamiyat beradi. Uning har bir zafarlivoqeani, sevinchli hodisani muhtasham memoriy obidabarpo etish bilan nishonlash odati bolgan. Shu maqsaddaHindistondan olib kelingan yuzlarcha mohir gishtteruvchilar, Sheroz, Isfahon va Damashqning mashhur usta-hunarmandlari qatorida mahalliy ustalar mamlakatda gozalimorat-u inshootlar bino qildilar. Shahrisabzda dunyogamashhur Oqsaroy qad kotardi. Oqsaroyning koshinkor va
3
parchinkor peshtoqining guldor naqshlari orasiga Agarbizning quvvat va qudratimizga ishonmasang, bizningimoratlarimizga boq, degan xitobnoma bitilgan.
Oradan 6 asr otibdiki, bu imorat-u inshootlar haligachasaqlanib, yurtimiz korkiga kork qoshmoqda. Ularni korishuchun yurtimizga turli davlatlardan sayyohlar tashrifbuyurishadi.
Sayyohlar tashrifi. (Oquvchilar ijrosida kichik sahnakorinishi).
Sayyoh: Good morning! We are interested ineverything about great leader Amir Temur. We have readthe book of Spanish ambassador Clavijo History of GreatTemur. We would like to see the buildings which werebuilt by Amir Temur. (Gud moning. Vi a interested inevrising ebaut grit lide Amir Temur. Vi red ze buk ofSpenish embassado Kleviyxo Histori of grit Temur. Endvi vud layk tu si ze bildings vich ve bilt bay Amir Temur).
Tarjimon: Biz buyuk sarkarda Amir Temur bilanbogliq hamma narsaga qiziqamiz. Ispan elchisi KlavixoningBuyuk Temur tarixi asarini oqiganmiz. Amir Temurqurdirgan inshootlarni korishni xohlardik.
Gid: Bajonidil! Amir Temur bobomiz tomonidan judakoplab inshootlar barpo etilgan. Masalan, ShahrisabzdagiOqsaroy qarorgohi. Uni qurishga koplab memorlar jalbqilingan. Hatto boshqa yurtlardan ham memorlarchaqirtirilgan.
Tarjimon: My pleasure! A lot of buildings werebuilt by Amir Temur. For example, the castle Oqsaroyin Shakhrisabz. Many foreign skulptors were involved inbuilding this castle. (May pleje! E lot of bildings ve biltbay Amir Temur. For igzampl, ze kasl Oqsaroy inShehrisabz. Meni forin skalpters ve involvd in bilding ziskasl).
Gid: Amir Temur Samarqand shahrida ham koplabinshootlar qurdirgan. Shohizinda majmuasi, Bibixonimmadrasasi, dunyoga mashhur Registon maydoni bor.Bundan tashqari, Amir Temur Samarqand atrofidakopgina boglar barpo etdi. Bular Bogi Baland, BogiBehisht, Bogi Davlatobod, Bogi Dilkusho, BogiJahonnamo, Bogi Maydon, Bogi Nav, Bogi Chinor,Bogi Shamol kabilardir.
Tarjimon: A lot of buildings were also built inSamarkand by Amir Temur. They are Shah-i-Zindanecropolis, Bibi-Khanym mosque and Registansquare. Besides those, there were created a lot of gardens:Bogi Chinar, Bogi Behisht and others. (E lot ofbildings ve olso bilt in Samarkand bay Amir Temur. Zey aShahizinda nekropolis, Bibixanim mosk endRegistan skveye. Besaidz zous, zer ve krieytid e lot ofgadens: Bogi Dilkusho, Bogi Chinar, Bogi Behishtend azes).
Sayyoh: We are excited! These buildings look sonice even many hundred years have passed. (Vi a iksaytid!Zis bildings luk so nays ivin meni handrid yers hev pasd).
Tarjimon: Oradan shuncha yillar otgan bolsa-da,bu inshootlarning gozal va korkam saqlanib turganidanhayratdamiz.
Gid: Bunga sabab shuki, mustaqilligimizdansong tarixiy obidalarimizni qayta tiklashga kattaetibor qaratildi.
Tarjimon: The reason is that in years ofIndependence these buildings have been
reconstructed. (Ze rizn iz zet in yers of Indipendenszis bildings hev bin rikenstraktid).
Gid: Yuring, boshqa imoratlar bilan siznitanishtiraman.
Tarjimon: Let me, show you other buildings.(Let mi shou yu aze buildings).
Boshlovchi:
Ota-ona ikki soz,Biri qosh-u, biri koz.Bir-biridan qimmatli,Mehri daryo, himmatli.Ular ozin oylamas,Farzandi sog bolsa, bas.Hammasiga chidarlar,Ular qosha chinorlar.Endigi navbat ota-onalarimizga! Ular quyidagi
krossvordni yechadilar. Marhamat, ikki kishinisahnaga taklif etamiz.
1. Eng oliy hakam?2. Tomaris kim bolgan?3. Kuch va tafakkurda.4. Amir Temur bu bizning .5. Otmishni organuvchi fan?6. Amir Temur tugilgan shahar?7. Amir Temur davlatining poytaxti?8. Amir Temurning nabirasi?9. Amir Temurning otasi?(Tadbirdan olgan taassurotlari bilan ortoqlashish
uchun ota-onalarga soz beriladi).Boshlovchi: Mana, olti asrdan oshibdiki,
Sohibqiron bobomiz ogitlari zamonlardanzamonlarga, ellardan ellarga yoldosh bolibkelmoqda. Biz, yoshlar doimo bobomiz Amir Temurruhi oldida tazimdamiz. Aziz mehmonlar vamehribon ustozlar, Sohibqiron bobomiz AmirTemurning xotirasiga bagishlangan tadbirimiz oznihoyasiga yetdi. Etiboringiz uchun katta rahmat!
D.SHOHMURODOVA,Qashqadaryo viloyati Qarshi shahridagi
25- maktabning boshlangich sinfoqituvchisi.
4
Metodik qollanmaning multi-media ilovasidagi 45ta darsning harbirida animatsiyalar, trenajyormashqlar, oquvchilarning bilim,konikma va malakalarni ozlashtirishdarajasini aniqlovchi test topshi-riqlari, mantiqiy masalalar mavjudbolib, dam olish daqiqalari uchunmoljallangan 8ta videomaterial ilovaqilingan.
Metodik qollanma va multi-
mediali ilovalarda Togri burchak,Kopburchak perimetri, 18 ichidabir xonali sonlarni onlik orqali otibqoshish va ayirish, Kvadrat,Soat. Minut, Yuz ichida sonlarnixona orqali qoshish va ayirish,Sonli ifodalar, Yozma qoshish vaayirish, Harfli ifodalar, Teng-lama, Kopaytirish va bolish,Millimetr, Doira. Aylana markaziva radiusi, Shakllarning yuzi kabimavzular yoritilgan.
Metodik qollanmada dasturdanazarda tutilgan va darslikdayoritilgan mavzularni bayon etishmetodikasi ishlab chiqilgan. Metodikqollanma va multimediali ilovalardakeltirilgan materiallar oqituvchiningdarsga tayyorgarligi, uni tashkilqilish, oquvchilarning bilimlarini
tekshirishda yaqindan yordamberadi.
Qollanmaning multimedialiilovasida har bir darsda yangimavzuning bayoni animatsiyalarorqali taqdim etilgan. Masalan,oquvchilarga Soat. Minut
Elektron soatlarning tuzilishiva ularning ishlash mexanizminioqituvchilar oquvchilargaekranda otib borish jarayonidatushuntirib boradi. Elektronsoatlarning turlari oquvchi-lardan soraladi. Oquvchilarjavoblari oqituvchi tomonidantoldirib boriladi. Yangi mavzunimustahkamlash uchun Soatnikorsat nomli trenajyor mashqibajariladi. Bu mashqda chap vaong tomonlarda berilgan vaqtnikorsatkichli soatda ifodalash talabetiladi. Berilgan topshiriq togribajarilsa, quyidagi korinish hosilboladi:
Darsdan olingan bilimlarnibaholash uchun mavzuga oid testlar
20152016- oquv
yilida 2- sinf matema-
tika fanidan metodik
qollanma va multi-
mediali ilova yaratildi
hamda amaliyotga
joriy etildi. Oquv rejasi
boyicha 2- sinfda
m a t e m a t i k a g a
170 soat ajratilgan
bolib, metodik qol-
lanmada 45ta darsga
m o l j a l l a n g a n
multimedia ilovali dars
ishlanmalari va qolgan
darslar uchun metodik
tavsiyalar keltirilgan.
Ularda oqitishning
oyinli shakllari, in-
terfaol metod-
laridan foyda-
lanilgan.
mavzusini tushuntirish jarayoni tez vaoson bolishi uchun ekran orqalidastlab soatning turlari: qum,quyosh va kundalik hayotdauchraydigan korsatkichli va elektronsoatlarning turlari animatsiya orqaliekranda namoyish etiladi. Bu vaqtdaoqituvchi oquvchilarga ularningkelib chiqishi va ishlatilish usullarinitanishtiradi. Soatlardagi vaqtni bilish,uning strelkalari nimalarnianglatishini batafsil tushuntiribberadi.
2. Oquvchi ertalab 8:00da maktabga keldi va 12:00da uygaqaytdi. U necha soat maktabda bolgan?
4 soat-u 30 minut
4 soat
3 soat-u 30 minut
3 soat-u 10 minut 4 soat-u 30 minut
Mavzu: Soat. Minut.
Elektron soatlar
5
beriladi. Barcha tanlab olinganmavzularning mustahkamlash qismi-da berilgan testlar masala vatopshiriqlardan tuzilgan. Bu esaoqituvchiga tez va qisqa vaqt ichidabarcha oquvchilarni baholashimkoniyatini yaratadi.
Tenglama ikkinchi sinfdatushuntirilishi qiyin bolgan mavzu-lardan biridir.
Birinchi sinfda tenglamalardarchali sonli ifodalar shaklidaberilgan. Masalan, qoshiluvchilardanbiri nomalum bolgan sonli ifodalar:
+5=10, 3+ =9 korinishidagiyigindini topishga doir, kamayuvchiva ayriluvchi nomalum bolgan sonliifodalar: 4=3, 8 =5tarzida beriladi.
Ikkinchi sinfda tenglamaniorganishdan oldin harfli ifodalarberiladi. Songra 27+x=27, 69x=23, x24=41 korinishidagitenglamalarni yechish, No-malum kopaytuvchini topish,Nomalum boluvchini topishkabi mavzularni orgatishmetodikasi keltirilgan.
Masalan, 27+x=27 korini-shidagi tenglamani yechishmavzusining bayoni va tenglamahadlari oquvchilarga qahramontilidan batafsil tushuntiriladi.
Mavzuni mustahkamlashuchun berilgan trenajyor
mashqida bosh katakchalar ornigajadval pastida joylashgan sonlarniqoyish kerak boladi.
Unda berilgan misollarda no-malumlar darcha korinishidaifodalanadi. Yangi mavzu doirasida
ozlashtirilgan bilimlarni nazorat qilishva oquvchilarning barchasini birvaqtda baholash uchun testtopshirigi beriladi.
69x=23 korinishidagi tengla-mani yechish, x24=41 korini-shidagi tenglamani yechishmavzusini mustahkamlash uchunquyidagi trenajyorlar beriladi.
Nomalumlarni togri topibjadvalni toldiring topshiriginibajarish uchun kamayuvchi vaayriluvchi nomalum bolgan boshkatakchalar orniga jadval pastidaberilgan sonlarni togri joylashtirishkerak boladi.
Ushbu trenajyor mashqi teng-lamalar korinishida beriladi.Doirachalar ichida berilgan sonlartenglamalar javobiga korajoylashtiriladi. Agar oquvchitenglamaning javobini togri topsa,nomalumlar orniga son yozilib,yozuv kok rangga aylanib qoladi.Agar javoblarni togri topolmasa,olingan son joyiga qaytib keladi.
Nomalum kopaytuvchini
topish, Nomalum boluvchinitopish mavzulari ekran orqaliquyidagicha tushuntiriladi.
Ikkinchi sinfda berilayotganmalumotlar, animatsiyalar, trenaj-yorlar va testlar birinchi sinfdan
ancha murakkab va takomil-lashtirilgan holda tanlab olingan.Masalan, yurib turgan poyezd, uchibketayotgan raketa, samolyot vavertolyotlar shaklida berilgan.Yuqoridagi mavzudan olinganbilimlarni mustahkamlovchi trenajyormashqda misollarni yechib,parvozdagi samolyotni javoblargamos ranglar bilan boyash topshirigiberiladi.
Javoblar togri topilsa, tengla-malar yozilgan samolyotning qismlaritegishli rangga boyaladi. Bu kabimatematik mashqlarni berishdanmaqsad oquvchilarning oyinlarorqali organilayotgan materialniyaxshiroq ozlashtirishlarigaerishishdan iborat.
Boshlangich sinf oquvchilariningimkoniyat va ehtiyojidan kelib chiqqanholda, oqituvchi qollanmadaberilgan dars ishlanmalariga ijodiyyondashib, ozgartirishlar kiritsaboladi. Mazkur metodik qollanmanafaqat oqituvchi, balki ota-onalarva oquvchilar uchun ham moljal-langan. Qollanma va multimedialiilovalarda berilgan topshiriqlardanboshqa darslarda ham otilganlarnimustahkamlash va umumlashtirishjarayonida foydalanish mumkin.
Mamura TOSHPOLATOVA,Nizomiy nomidagi Toshkent
davlat pedagogika universitetikatta ilmiy xodim-izlanuvchisi.
Mavzu: 69-x=23 korinishidagi tenglamani yechish.
6
Toshkent shahar Yakkasaroy tumanidagi144- umumtalim maktabida boshlangich sinfoqituvchilari uchun Ijodiy muhitni tashkil eta olishsamaradorlik kafolatidir mavzusida Mahorat maktabioquv seminari otkazildi.
Seminar ishtirokchilari beshta shobaga bolinganholda oz bilim va mahoratini oshirdi. Birinchi va ikkinchishobalarda 144- maktabning boshlangich sinf oqituv-chilari Zulfiya Maqsudova va Manzura Orziyevamatematika hamda tabiatshunoslik darslarida talimiy
oyinlardan foydalanib, ochiq dars otdi. Toshkent shaharxalq talimi xodimlarini qayta tayyorlash va malakasinioshirish instituti katta oqituvchisi Mavluda Ishoqova3- shobada hamkasblarini Boshlangich sinflarda bayon
yozish metodikasi mavzusi orqali ilgor uslub va tajribalar
bilan tanishtirdi. Nizomiy nomidagi Toshkent davlat
pedagogika universiteti katta oqituvchisi Umida
Masharipova Ona tili darslarida zamonaviy metodlardan
foydalanish orqali oquvchilar faolligini oshirish
mavzusida pedagoglarning bilimlarini boyitdi.
Seminarning ikkinchi qismida boshlangich sinf
oqituvchilari Nodira Azizova va Mashrabxon Umarova
rahbarligida Ota-onalar bilan ishlash, Oquvchilarda
badiiy adabiyotga mehr uygotishda ota-onaning
roli mavzularida namunaviy ota-onalar yigilishi
tashkil etildi. Unda bolalarning suyukli adibi,
Ozbekiston xalq yozuvchisi Xudoyberdi
Toxtaboyev, bolalar shoiri Muazzam Ibrohimova
va boshqalar davlatimiz rahbari rahnamoligida
yurtimizda manaviyatni yuksaltirish borasida
amalga oshirilayotgan islohotlarning mazmun-
mohiyati xususida toxtalib otishdi. Maktab
qoshida tashkil etilgan Nihol togaragi azolari
ijro etgan sahna korinishi va kuy-qoshiqlar
yigilganlarga manzur boldi.Dilshod ROZIQULOV.
Fevral oyida mamlakatimizning
barcha talim muassasalarida
Navoiyxonlik va Boburxonlik
oyligi doirasidagi adabiy-marifiy
tadbirlar yuqori saviyada otkazildi.
Buxoro viloyati Gijduvon
tumanidagi 37- umumtalim
maktabida ham Navoiy va Bobur
ijodi manaviyat bulogi
mavzusida badiiy kecha tashkil etildi.
Tadbirga adabiyotshunos olimlar,
shoir va yozuvchilar hamda
oquvchilarning ota-onalari taklif
etildi.
Oquvchilarimizning biyron
tillarida ifodali tarzda yangragan
Alisher Navoiy va Zahiriddin
Muhammad Bobur hikmat va
ruboiylarining mazmun-mohiyati,
tarbiyaviy ahamiyati hech qachon
oz qimmatini yoqotmaydi.
Maktabimizning ingliz tili fani
oqituvchisi Farhod Haydarov
komagida chet tilida namoyish
etilgan buyuk siymolarning hayoti
va faoliyatiga doir sahna korinishi
barchaga manzur boldi, deydi
37- maktabning boshlangich sinf
oqituvchisi Feruza Hotamova.
Oylik doirasida 1- sinfda Avera
Roziyeva, 2- sinfda Lobar
Turdiyeva, 3- sinflarda Irina
Qosimova, Zuhra Togayeva,
4- sinflarda Laylo Ahtamova, Viloyat
Hamroyeva kabi tajribali pedagoglar12ta namunaviy ochiq dars tashkiletdilar. Tadbir davomidaoquvchilarning Bizga har kun kerakNavoiy, Bobur ibrati mavzularidanamoyish etilgan rasmlar va ijodiyishlar taqdimoti yigilganlarda kattataassurot qoldirdi.
* * *Respublika bolalar kutubxonasida
Zahiriddin Muhammad Boburtavalludining 533 yilligigabagishlangan Ulug siymo nomliadabiy kecha tashkil etildi. Undaboburshunos, adabiyotshunosolimlar, kutubxona faollari va maktaboquvchilari ishtirok etdi.
Tadbirni tashkil etishdan maqsadBobur ijodiy merosini yosh avlodqalbiga singdirish u haqda yozilganasarlarni aholiga kengroq targib
qilishdan iborat.D.MARDASHEV,
Iroda MUHIDDINOVA.
7
Toshkent shahar xalq talimibosh boshqarmasi tomonidanShayxontohur tumanidagi 320-maktabda tashkil etilgan festivalana shunday shior ostida otdi.Unda tumandagi ilgor ingliz tilioqituvchilari tomonidan mahoratdarslari tashkil etilib, Xalq talimivazirligi, Respublika talim markazi,Davlat test markazi vakillari vashahrimizdagi maktablar ingliz tilioqituvchilari etiboriga havola etildi.
Respublikamizdagi 130ta,shundan Toshkent shahridagi 13ta
Jurna-
limiz kichik
yoshdagi oquvchi-
larga pishiq, puxta, sifatli
talim berishda yollanma va
qollanma bola oladigan eng yaxshi
ilmiy-metodik maqolalar, oquv
materiallari orqali oqituvchilar, tarbiyachilar
va ota-onalarga doim madadkor. Oz navbatida,
respublikamizdagi boshlangich sinf oqituvchilari, ularni
tayyorlab beradigan talim muassasalari oqituvchi-
professorlari, metodistlarining ilmiy-metodik va ijodiy
materiallari, dars ishlanmalari, tadbir ssenariylari bilan
faol ishtirok etayotgani bizni hamisha quvontiradi, albatta.
Har bir ijodkor oqituvchining yangilikka intilib, bir
xillikdan qochishga harakat qilishi tabiiy holat.
Bizga yollangan materiallarni tahlil qilganda ayrim
mualliflarimiz tomonidan bazan boshlangich talim
yonalishida 1- va 2- sinf oqituvchilari uchun tuzuvchi-
mualliflar yaratgan ilgor pedagogik va axborot-
kommunikatsiya texnologiyalarini amaliyotga joriy etish
boyicha metodik qollanmalarda keltirilgan tayyor dars
ishlanmalarini yuborishayotganiga guvoh bolyapmiz.
Tahririyatimizga kelgan har bir material sohaning
bilimdon mutaxassislari bilan maslahatlashilgan holda
jurnalimiz sahifalarida yoritilishini inobatga olib,
mualliflarimiz tomonidan imkon qadar qollanmada
keltirilmagan mavzular boyicha, 34- sinflarda ham
faqat oz mehnati, ilgor tajribasidan kelib chiqib
yaratilgan dars ishlanmalarini yollasa, nur ustiga alo
nur bolar edi.
Bunga qoshimcha olaroq, pedagog-mualliflar
dars ishlanmasini tayyorlashda darsning har bir
tarkibiy qismini qatiy etiborga olishi;
dars mavzusining nechanchi sinfga va qaysi
chorakka moljallangani, otiladigan sanasini qayd etishi;
tadbir ssenariysida foydalanilgan badiiy asar
(sher, hikoya va shu kabilar)ning muallifini hamda
keltirilgan iqtiboslarning manbasini aniq korsatishi;
ilmiy-metodik maqolalar mazmuni esa muayyan
yangilikka asoslanishi;
ayni paytda muallif faoliyat korsatayotgan
muassasaning nomi, lavozimini toliq hamda qayta
boglanish uchun mobil va uyali telefon raqamlarini ilova
qilishi maqsadga muvofiq.
Farzandlarimizni xalq pedagogikasi asosida
tarbiyalash, milliy maktab muammolari, har bir darsni
sifatli va qiziqarli otish masalalari, hisoblashga orgatish,
fikrlash qobiliyatini ostirish, talimni qulaylashtirish
usullarini sohaga tatbiq etish dolzarb masalalardan
biridir. Ijodkor pedagoglar, olimlarning ayni jarayon bilan
hamohang mulohaza, tadqiqot va tajribalari bilan
jurnalimiz sahifalarida yanada faol ishtirok etishiga
ishonamiz. Chunki ular juda izlanuvchan, ijodkor va
mahoratli. Mushtariylar oynomamizni eng yaqin
hamrohimiz deb bilar ekan, shu orinda biz ham
pedagoglarni jurnalimizning mazmun jihatidan qiziqarli,
foydali va rang-barang bolishida eng yaqin hamkorimiz
ekanini eslatishdan mamnunmiz.TAHRIRIYAT.
maktabda tajriba-sinovdan otayot-gan 4- sinf chet til i darslik-majmualari xususida oqituvchi-larning fikr va takliflari tinglanib,123- sinf darslik-majmualarigakiriti lgan ozgartirish vaqoshimchalar muhokama qilindi.
Tadbir doirasida 822- yanvar
kunlari Buyuk Britaniyada malaka
oshirib qaytgan Yilning eng
yaxshi chet tili oqituvchisi korik-
tanlovi goliblari bilan davra
suhbati tashkil etilib, ular safardan
olgan taassuroti va chet tillarni
oqitishda yuzaga kelayotgan
muammolar hamda ularning yechimi
borasidagi mulohazalari, kelgusidagi
rejalari bilan ortoqlashdilar.
Madina MIRZAQOBILOVA.
O z b k i s t o n
Rspublikasi Xalq talimi
vazirligining 2011- yil 4- iyuldagi Uzluksiz mtodik xizmat
korsatish tizimini takomillashtirish togrisidagi
144- sonli, viloyat xalq talimi boshqarmasining
2011- yil 24- noyabrdagi Umumiy orta talim mak-
tablarida Dars muqaddas tadbirini amalga
oshirishni taminlash togrisidagi 264- sonli
buyruqlarining ijrosini taminlash, boshlangich sinflarda
iqtidorli oquvchilar bilan tizimli ishlashni amalga oshirish,
iqtidorli oquvchilarni qollab-quvvatlash, qobiliyatlarini
rivojlantirish jarayonida oqituvchiga mtodik yordam
korsatish maqsadida barcha talim muassasalarida
boshlangich sinf oquvchilari bilan Iqtidor yulduzlari
klubi tashkil etilgan.
Iqtidor yulduzlari klubining maqsadi boshlangichsinflarning iqtidorli oquvchilari bilantizimli ishlashni amalga oshirishdan iborat.Klubga maktabning boshlangich sinflarida
talim olayotgan, istdodli va iqtidorlioquvchilar jalb etiladi.Klub azolari bilandarsdan bosh
vaqtda, haftada12 marta
mashgu-lot larotka-z i b
b o r i -ladi. Shun-
day tadbirlarsirasiga quyida-
gilarni kiritish mum-
kin:
Zakovat oyinlarini tashkil
etish;
Kichik bilimdonlar, Yosh ijodkor,
Intllkt dunyosi korik-tanlovlarini;
eng yaxshi insholar, rasmlar, shrlar tanlovi;
Ijodiy istdod kchalari otkazish;
tvarak-atrofga maqsadli sayohatlar
tashkillashtirish;
qoshimcha mashgulotlar otish va hokazo.
Yashi oqituvchi oquvchig baliq tutib bermay,
qrmq yasshni orgtishi lzim. Shundy
vziflrni mlg shirishd yangi intrfl v
nnnviy pdggik tnlgiyalr qol klishini
tjribmiz ntijlri tsdiqlmqd. Shuning uchun hm
pedagog-oqituvchilr otyotgn mshgultlrid
innvtsin tnlgiyalar, interfaol usullarni oz ornid
qolly olishlri zrur.
Iqtidor yulduzlari klubi azolari bilan turli xildagi
interfaol oyinlarni tashkil etish oquvchilarda mehr-oqibat
va bir-biriga dostona
munosabatni shakllantiradi. Bu klubga kamida 810
nafar oquvchini azo qilish mumkin va ular bilan kichik
guruhlarda ishlash yaxshi samara beradi. Darslarda
qollanilayotgan interfaol metodlar iqtidorli
oquvchilarning fanga bolgan qiziqishini yanada oshiradi.
Bu metodlar oquvchi dunyoqarashining shakllanishida
muhim omil bolib xizmat qiladi.
Rasmlar ortasida aloqa mashqi. Oqituvchi
mavzulari bir-biriga umuman bogliq bolmagan 34
rasm toplamlarini oldindan tayyorlab qoyadi. Har bir
bunday toplam konvertga solib qoyiladi. Oqituvchi
bolalarga konvert ichidagi rasmlarni partaga chiqarib
qoyish, ularni diqqat bilan korib chiqish va ularning
ortasida qanday umumiylik borligi, qanday bogliqlik
mavjudligini aniqlashni taklif qiladi. Song oquvchilarga
ushbu rasmlar boyicha insho yozish va oz ishlariga
nom berish taklif etiladi. Ushbu mashq oquvchilarning
kuzatuvchanligini oshiradi, muloqotga kirishish
konikmalarini shakllantiradi, mantiqiy fikrlash qobiliyati
va nutqini rivojlantiradi.
Uchta rost va bitta yolgon mashqi. Har bir
oquvchi bir varaq qogozda organilayotgan yoki
organilgan mavzu boyicha uchta togri va bitta notogri
fikrni yozadi. Oquvchilar juftliklarga toplanib, varaqlarni
almashadilar va qaysi fikr notogri ekanini aniqlaydilar.
Mashqning afzalligi shundaki, kuzatuvchanlikni
rivojlantiradi, axborotni tanlab olish konikmasini oshiradi,
fikrni erkin ifodalashga orgatadi.
Galereya mashqi. Oquvchilarga mavzu kichik
bolimlarga bolib beriladi. Oquvchilar bolimlarga ijodiy
yondashgan holda, oz galereyasini yaratadi. Qolgan
oquvchilar sayohatchi bolib, galereyaga keladi. Masul
oquvchi oz galereyasidagi mahsulot togrisida
8
9
gapiradi. Keyin boshqa
galereyaga otiladi. Shu zaylda yaxlit mavzu
ozlashtiriladi.
Bumerang mashqi. Oquvchilarga mavzuga doir
savollar beriladi. Savollarga javob yozgan oquvchilar
belgilangan vaqt tugagach, javoblarni boshqalar bilan
almashadilar. Shunday qilib, butun sinf oquvchilari
savollarga turli variantdagi javoblarni yozadilar va
javoblarning togrisi tanlanadi.
Kollaj mashqi. Oquvchilarga biror bir mavzu
beriladi. Shu mavzudagi obrazlarni nimaga oxshatasiz,
shuni tasvirlab bering, degan topshiriq beriladi.
Oquvchilar bunday topshiriqni bajonidil bajaradilar. Bu
mashq orqali tasavvurini boyitadilar.
Interfaol usullarni dars jarayonida qollash
oquvchining fanga bolgan qiziqishini oshiradi, mavzuni
mukammal organishi uchun muhim omil bolib xizmat
qiladi.
Bolaning qobiliyat yonalishi dars jarayonida
aniqlanadi. Dars jarayo-
nida iqtidorli oquvchilar bilan ishlash birmuncha
qiyinchilik tugdirgan taqdirda (kop gapiradi, kop savol
beradi, darslikdagi malumotlar u uchun kamlik qiladi)
darsdan song ular bilan alohida ishlash lozim. Iqtidorli
bolalar bilan ish rejasi tuzilib, u asosida tashkil etilgan
mashgulotlar oquvchilarni mantiqiy tafakkur yuritishga
orgatish, bilim va konikmalarini rivojlantirishga, mustaqil
fikrlashga va uni erkin bayon etishga, qisqa vaqt ichida
koproq yangi malumotga ega bolishga, olgan bilimlarini
umumlashtira olish va nazorat qilishga, oz-ozini adekvat
baholashga yonaltirilgan bolishi lozim.
Sinfdan tashqari olib boriladigan turli uchrashuvlar,
Zakovat, Bilim-ring intellektual oyinlari, ochiq
tarbiyaviy soatlar va ochiq darslar ham oquvchilarning
iqtidorini rivojlantirishga, darsga bolgan qiziqishlarini
oshirishga yordam beradi.
Mhrtli oqituvchi
hmish ilgr tjriblrni
tzd ozlshtirib ldi.
Shuning uchun pdg-
gikd ksbiy milkrlik
tushunchsi trkibig yangi-
ch, ilgr, nvtrlik,
ijdkrlik, ksb tfkkuri
kbi tushunchlr singdirildi. Bu tushunchlrning
rivji oqituvchining mhrtid nmyon boldi.
Drsd ilgor pdggik tnlgiya usullridn
fydlnish oqituvchining oz ustid koprq
ishlshig, oquvchining mustqil, tnqidiy fikrly
lishig, ijdiy izlnishig imkn yartdi.
Darslarda qollanilayotgan yuqoridagi interfaol
usullar oquvchilarning iqtidorini aniqlashga yordam
beradi. Iqtidor yulduzlari klubi azolari bilan olib
borilayotgan qoshimcha mashgulotlar oquvchining
fanga bolgan qiziqishini oshiradi. Oquvchi koproq
izlanadi. Yangi narsalarni organishga oshiqadi.
Qoshimcha mashgulotlarni tashkil etish,
takomillashtirish, samaradorligini oshirish,
oqituvchidan yuksak mahoratni talab etadi. Xulosa
qilib shuni aytish mumkinki, qobiliyatning malum
bir darajasi istalgan oquvchida shakllangan bolishi
mumkin. Buni yuzaga chiqarib, rivojlantirish, talim-
tarbiya sifati va pedagog mehnatsevarligiga bogliq.
Shahlo RAHMATOVA,Navoiy viloyati Uchquduq tumanidagi
10- umumtalim maktabiningboshlangich sinf oqituvchisi.
Darsning maqsadlari:
talimiy: oquvchi larni Aql l i
bogbon ertagi bilan tanishtirish, kasb-
hunarga yonaltirish, ertakni ifodali
oqish, topshiriqlar ustida mustaqil
ishlash konikmasini shakllantirish;
tarbiyaviy: oquvchilarni mehnat-
sevarlikka, aql bilan ish qil ishga
orgatish;
rivojlantiruvchi: oquvchilarning
yozma nutqini, lugat ustida ishlash va
mantiqiy fikrlash malakalarini rivoj-
lantirish.
Dars turi: yangi bilim beruvchi.
Dars metodi: Soz top,
Boshqotirma, Rebus, Kapalak,
Ortiqchasini top mashqi.
Dars j ihozi: darsliklar va
videolavhalar, tarqatma materiallar, A-4
formatdagi qogoz, Kapalak kiyimi,
ertaklarga ishlangan rasmlar.
Darsning borishi
I. Tashkiliy qism.
Oqituvchi: Qani, bolalar, bugun
hamma soglommi? Yangi darsga
tayyormi?
Oquvchilar: Ustoz, bizlar
soglommiz, yangi darsga tayyormiz.
Oqituvchi: Kim sinfda navbatchi,
har narsadan xabarchi?
Navbatchi oquvchi:
Sinfda men navbatchi,
Atrofga bir qarang-chi?
Parta, stollar toza,
Eshik, oynalar soz-a?
Darsimiz oqish darsi,
Oqish va uqish darsi.
(Navbatchi axboroti tinglanadi,
davomat aniqlanib, oquvchilarning
darsga tayyorgarligi tekshiriladi).
II. Otilgan mavzuni mustah-
kamlash va uyga vazifani sorash.
Oti lgan mavzular yuzasidan
oquvchilarning bilimlari tekshirib olinadi.
Soz top metodi. Soglom-
lashtirish.
Soglom, olam, tola, lola, sog, tog,shar, shisha, sholgom, salom, mol, lol, tol
Oquvchilarning bajargan ishlaribaholanadi.
Darsda kapalak ishtirok etadi.
(Kapalak timsolini oquvchilardan biri
bajaradi).
Kapalak kirib keladi. Men qayerga kelib qoldim? Maktabimizning 1- A sinfiga. Sizlar bu yerda nima qilasizlar? Bilim olamiz. Hozir qaysi fanni organyapsizlar?Hamma:
Oqish sabogi bizgaOrgatar tez oqishni,Ifodali oqiymiz,Anglaymiz yoz-u qishni.Kapalak: Men ham darsingizda
sizga hamroh bolsam, maylimi?Oqituvchi: Albatta, bu sinfdagi
bolalar juda bilimdon. Ular hatto sizningkimligingizni va qaysi ertakdankelganingizni ham bilishadi.
Kapalak: Rostdanmi? Qani, undaayting-chi, men kimman?
Oquvchilar: Siz Kapalakhikoyasidagi kapalaksiz.
Kapalak: Juda ziyrak ekansizlar-ku.Men esa bir qancha jumboqlarni yechaolmay boshim qotdi. Sizlar uni yechishimgayordamlashasizlarmi? (Ha).
Men juda kop yurtlarni, ormonlarni,toglarni, boglarni kordim. Lekin bir
savolga javob topa olmadim. Oftobyaxshimi, odob yaxshimi?
(Oftob va odob sheri yod aytiladi).
Kapalak: Demak, oftob ham, odobham yaxshi ekan-da.
Yana men yolda Luqmoni hakimniuchratib qolganimda, u kishidan odobnikimdan organdingiz, deb soradim. U kishiOdobni odobsizdan organdim, debjavob berdilar. Men buning manosigatushunolmay turibman, qanday qilib odobniodobsizdan organish mumkin ekan?
Odob rivoyatidan parcha aytibberiladi.
Hamma: Odob oltindan qimmat.(Shu payt telefon jiringlaydi).
Boshqotirma
Rebus
10
Kapalak qorqib: I-ye, bu nima?
Maslahat sheri aytiladi.
Hamma: Oynab gapirsang ham, oylab gapir.
Kapalak: Yolda men donning tagida qolgan
sichqonni korib qoldim. Qiziq, nega u don tagida
qolgan ekan?
Ochkoz sichqon ertagi.
Hamma: Ochkozlik yomon odat,
Keltirar u falokat.
Kapalak: Maktabingiz eshigi oldida ikki bolaning
yongoq ustida janjallashib turganini kordim. Bir yigit
kelib, ularga yongoqlarni taqsimlab berdi, bolalar
ajablanib qolishdi. Buning sababi nimada?
Oquvchi: Chunki yigit yongoqni olib ikkiga
ajratdi. Bir palla pochogini birinchi bolaga, boshqa
palla pochogini ikkinchi bolaga berdi, ozi esa
yongoq magzini ogziga solib, jonab ketdi. Bolalar
esa ajablanib qolishdi.
Hamma: Ozga qanoat qilmagan kopdan qolur.
Oqituvchi: Kapalakoy, bolajonlar turli xil
rebuslarni ham yecha olishadi. (Rebus yechiladi).
ham uchraydi. Masalan, Surxondaryo, Samarqand,
Fargonada matal, Buxoro atrofidagi bazi
qishloqlarda ushuk, Xorazmda varsaki, Toshkent
shahri va uning atrofida chopchak atamasi ham
ishlatiladi.
Oqituvchi: Bugungi ertagimiz aqlli bogbon
haqida.
Bogbon bogdagi daraxtlarni parvarishlaydi, turli
xil noz-u nematlar yaratadi.
Ertak mazmuniga moslab ishlangan rasmlar
namoyish qilinadi.
Oquvchilarga ertak ifodali oqib beriladi.
Ertak mazmuni yuzasidan suhbat otkaziladi.
Quyidagi savollar beriladi:
Ertak sizlarga yoqdimi?
Bogbonning nechta ogli bor ekan?
Ularning odob-axloqi qanaqa edi?
Bogbon ogillariga qanday vasiyat qilgan?
Ogillari nima qilishibdi?
Oltin qayerda ekan?
Lugat ishi. Matndagi notanish sozlar va
iboralarning manosi tushuntiriladi.
Vasiyat olim oldidan aytiladigan tilak-istaklar.
Ajalim yetgan umrim oxirlagan.
Dunyodan otdi oldi.
Yalqov ishyoqmas.
Dam olish daqiqasi.
Nafas olish mashqlarini oquvchilar ustozlari bilan
birgalikda bajaradilar.
IV. Yangi mavzuni mustahkamlash.
Oquvchilarning navbatma-navbat oqishlari tashkil
etiladi. Bunda kapalak kimning kitobiga qonsa, shu
oquvchi oqishni davom ettiradi. Ifodali oqishga etibor
qaratiladi.
Ortiqchasini top metodi.
Olma, anor, hamma, nok, uzum.
Binafsha, atirgul, yomonliklarning, lola, kaktus.
Duradgor, shifokor, bogbon, boshi, nonvoy.
Ishladi, haydadi, axtardi, dangasalik, topmadi.
Banan, olma, qorqoqlik, anor, nok.
Ortiqcha sozlar yozib boriladi va hikmatli gap kelib
chiqadi.
Hikmatli gap: Hamma yomonliklarning boshi
dangasalik va qorqoqlik.
V. Darsga yakun yasash va baholash.
Darsimiz xulosalab,
Ballarimiz yigamiz.
Vazifani belgilab,
Saboqni yakunlaymiz.
Darsda faol qatnashgan oquvchilarga Eng faol
oquvchi, Eng odobli oquvchi, Eng mehnatsevar
oquvchi, Eng alochi oquvchi kabi nominatsiyalar
beriladi.
VI. Uyga vazifa.
Aqlli bogbon ertagini oqib, qayta sozlashga
tayyorlanish, mehnat haqidagi maqol va topishmoqlarni
organib kelish topshiriladi.
Surayyo MURODOVA,Buxoro viloyati Romitan tumanidagi
1- umumtalim maktabining boshlangichsinf oqituvchisi.
Odob insonga husn.
Oqituvchi: Bu nima?
Oquvchilar: Bolimning nomi.
Oqituvchi: Barakalla, oquvchilar, biz sizlar
bilan Odob insonga husn bolimini yakunladik.
Men oylaymanki, bu bolimdan har kim oziga tegishli
xulosa chiqaradi.
Oqituvchi: Kapalakoy, sen ham bolalardek
bilimga ega bolishni xohlaysanmi?
Kapalak: Ha.
Oqituvchi: Kel, bugungi sabogimiz bilan sen
ham tanishib ol. Marhamat. (Kapalak borib otiradi).
III. Yangi mavzu bayoni.
7- bolim: Mehnatning tagi rohat.
Mavzu: Aqlli bogbon (ertak).
Oqituvchi: Bugun sizlar bilan Mehnatning tagi
rohat bolimi bilan tanishamiz. Unda mehnatning
samarasi va qadri haqidagi tushunchalarga ega
bolasiz. Mehnatning tagida qanday rohat borligini
ham ertaklar orqali bilib olasiz.
Bolajonlar, ertak ozi nima?
Oquvchilar: Ertak xalq ogzaki ijodining eng
qadimiy, ommaviy turlaridan biridir. Ertakning paydo
bolishida qadimiy urf-odat, marosimlar, tabiat
hodisalari, jonivorlar muhim orin tutgan. Ertak
atamasi biror voqeani hikoya qilish manosini bildiradi.
Ertakning bazi bir viloyatlarda boshqacha atamasi
11
12
Darsning maqsadlari:talimiy: oquvchilarga sifatlarning mano turlari,
rang-tus, maza-tam, hajm, shakl, xil-xususiyatnibildiruvchi sifatlar haqida malumot berish;
tarbiyaviy: fanga bolgan qiziqishini ostirish,dunyoqarashini kengaytirish, oz ona tiliga hurmatruhida tarbiyalash, sozlashuv madaniyatiga rioyaqilish, ozaro suhbat jarayonida suhbatdoshiningfikriga etibor bilan qarashga orgatish;
rivojlantiruvchi: oquvchilarning mustaqilishlash konikmalarini rivojlantirish, ogzaki vayozma nutqini ostirish.
2- guruhga:1. Matn nima?2. Nuqtalar orniga kerakli qoshimchalarni
qoying.Paxta ...Ish ...Pilla ...3- guruhga:1. Nutq deb nimaga aytiladi?2. Kelishik qoshimchalarini ayting va misol
keltiring.Zanjir oyinida har bir qatordan oquvchilar
chiqib, bulut hosil qilish uchun soz turkumlarigamisol topadi.
Faol qatnashgan oquv-chilar ragbatlantiriladi.
Dars turi: no-
ananaviy.
Dars metodi: ogzaki bayon,
savol-javob, kichik guruhlarda ishlash
metodi.
Dars jihozi: darslik, tarqatma
materiallar, didaktik oyinlar uchun
rasmli kartochkalar.
Darsning borishi
I. Tashkiliy qism.
Oquvchilar bilan salomla-
shilgach, navbatchi axboroti
tinglanadi, oquvchilarning darsga
tayyorgarligi tekshiriladi.
II. Otilgan mavzu va uy
vazifasini sorash.
Oquvchilar otilgan mavzuni esga
olib, oqituvchi bergan savollarga
ketma-ketlikda javob beradi.
1. Sifat soz turkumining qoidasini
ayting.
2. Ular qanday soroqlarga javob
boladi va qanday soz turkumiga
boglanib keladi? Misollar keltiring.
3. Sifatlar qanday manolarda
qollaniladi? Gapda qanday bolak
vazifasini bajaradi?
Dars guruhlarga bolingan holda davom
ettiriladi. Oquvchilarga savol yozilgan
kartochkalar tarqatiladi.
1- guruhga:
1. Ot deb nimaga aytiladi?
2. Ot yasovchi qoshimchalarni ayting va
misollar keltiring.
III. Yangi mavzu bayoni.Daftarga husnixat mashqi bajariladi.Sifatlarning mano turlari mavzusi doskaga
yoziladi.Sifat soz turkumining qoidasi aytiladi:Shaxs, narsa belgisini bildirgan sozlar sifat
deyiladi. Sifat qanday?, qanaqa? soroqlariga javobboladi.
Sifatlarning mano turlari haqida ham malumotberiladi. Bunda rang-tusni, hajmni, maza-tam, shaklsingari xil-xususiyatlarni bildiruvchi sifatlartogrisidagi malumotlar korgazmali qurollar asosidabolalarga tushuntiriladi.
286- mashq. Sifatlarni mano turlariga korajadval asosida guruhlang.
Keng, taxir, oppoq, kichkina, bepoyon, egri,cheksiz, qiyshiq, botir, tor, shirin, jasur, dumaloq,yam-yashil, saxiy, shox, aqlli, qip-qizil, achchiq,yapaloq.
Jadvaldagi manodosh va qarama-qarshi manolisifatlarni ayting. Ularning yozilishini yodingizdasaqlang va yozing.
Namuna: kichkina, keng, bepoyon, cheksiz, tor;shirin, achchiq, taxir ...
287- mashq. Sifatlarning mano turlariga misol
topib, qatorlarni davom ettiring.
13
Rang-tus: moshrang, oppoq, kom-kok ...
Maza-tam: nordon, achchiq, shor, taxir ...
Shakl: qiyshiq, togri, tortburchak ...
Hajm: baland, past, keng, tor ...
Xil-xususiyat: muloyim, osoyishta,
xushchaqchaq, gamgin.
288- mashq shartiga kora, oquvchilar berilgan
otlarga mos rang bildiruvchi sifatlar asosida
birikma tuzib yozadilar.
Masalan: qizil lavlagi.
Shuningdek, ular sifatlarning
otlarga boglanishi haqidagi
savolga javob bera turib,
sabzavotlar qanday ranglarda
bolishini aytadilar.
(Berilgan mashqlar doskada
oquvchilar tomonidan baja-
riladi).
IV. Yangi mavzuni
mustahkamlash.
Guruhlarga maza-tamga doir qoshimcha
topshiriqlar beriladi.
1- guruhga: 2- guruhga: 3- guruhga:
banan xurmo olcha
limon sarimsoq uzum
olma qalampir nok
Javoblar:
Banan shirin
Limon nordon
Olma shirin (nordon)
Xurmo taxirSarimsoq achchiqQalampir achchiq
Olcha nordonUzum shirinNok shirinV. Darsga yakun yasash
va baholash.Savollar:
1. Sifatlar gapda qanday bolakvazifasida keladi?
2. Sifatlar otga qanday bog-lanadi?
3. Sifatlarning mano turlarinisanang.
Darsda faol qatnashganoquvchilar baholanadi.
VI. Uyga vazifa.Lugat daftariga mano, tam, taxir, saxiy
sozlarini yozib kelish topshiriladi. 284- mashqnibajarib, qoidalarni yodlash boyicha korsatmaberiladi.
Gavhar BOYNAZAROVA,Jizzax viloyati
Gallaorol tumanidagi22- umumtalim maktabiningboshlangich sinf oqituvchisi.
* * *
Ikki narsani bir-biriga qiyoslab, gaplar tuzingva yozing.
Qor (qanday?) oppoq, komir (qanday?)...Asal (qanday?) shirin, qalampir (qanday?)...
* * *
Oqing. Yod oling. Ajratilgan sozlarga soroqbering.
Bir tomoni keng otloq,Bir tomoni qorli tog.Gozal va nurli makon,Mening aziz qishlogim.
S.Barnoyev.
* * *
Birikmalardagi sifatlarni oz manosida
qollab, gap tuzing.
Namuna:
Shirin bola, achchiq gap, chaqqon
qiz, ...
* * *
Berilgan sifatlarga qarama-qarshi
manoli sifatlar tanlab yozing.
Uzun- ..., yaxshi- ... , qalin- ... ,
eski- ... , yupqa- ... , rost- ...
Rang-tusnibildiruvchisifatlar
oppoqyam-yashilqip-qizil
Maza-tamnibildiruvchisifatlar
taxirshirinachchiq
Hajmnibildiruvchisifatlar
kengkichikcheksiz
Shaklnibildiruvchisifatlar
qiyshiqegridumaloqyapaloq
Xil-xusu-siyatnibildiruvchisifatlar
botirjasursaxiyshoxaqlli
14
Har bir darsning muvaf-faqiyati oqituvchining ozoldiga qoygan maqsadigabogliqdir. Qachonki maqsadaniq, olchamli, erishimli,ahamiyatli, real asoslangan vavaqt bilan chegaralanganbolsa, darsnings a m a r a d o r l i g itaminlanadi.
S i n f d an
tashqari
ishlarda qizi-
qarli mashgu-
lotlarni tashkil qilish
oquvchini faollikka
undaydi. Albatta, faollik
oz-ozidan yuzaga
kelmaydi. Bu oqituvchining
chuqur bi l im-malakasi,
mashgulotlarni tashkil etish
mahorati, yangi pedagogik
texnologiyalar, axborot-
kommunikatsiya vositalaridan
foydalanish qobiliyatiga bogliq.
Boshlangich sinf oqituvchi-
sining vazifasi bir qaraganda,
yuqori sinf oqituvchisinikiga
nisbatan soddaroq va yengilroq
tuyulishi mumkin. Ammo aslida
bunday emas. Chunki boshlan-
gich talim oqituvchisi fanning
barcha yonalishlaridan atrof-
l icha bi l imga ega
bolishi,
ularni uzviy
boglagan holda umum-
lashtira olishi zarur. Kichik
yoshdagi maktab oquvchilari
bilan ishlash oqituvchidan sabr-
u iroda, yuqori psixologik
tayyorgarlikni talab qiladi.
Sinfdan tashqari tarbiyaviy
tadbirlarning asosiy xususiyati
oquvchini ijtimoiy hayotga
tayyorlashdan iborat. Oquvchi
kundalik ishlarining davomi
sifat ida sinfdan tashqari
tarbiyaviy tadbirlar orqali turli
mazmundagi suhbatlar, savol-
javoblarda qatnashadi,
kechalarni tayyorlashda ishtirok
etadi, rollarni ijro etadi, tinglaydi.
Qolaversa, bular orqali manaviy
dunyosi boyib boradi. Har
qanday sinfdan tashqari mash-
gulot oldiga tarbiyaviy
vazifalarni qoyish shart. Sinfdan
tashqari talimiy-tarbiyaviy ishlar
oqituvchining yillik ish rejasida
aniq korsatilgan, ularning
maqsad va vazifalari
belgilangan bolishi
lozim.
Oqituvchi talimiy-
tarbiyaviy tadbirlarni
uyushtirishda quyi-
dagi pedagogik
talablarga amal
qilishi kerak:
oquv-
c h i n i n g
yoshi, ruhiy
holatiga mos
bolishi;
darsda
olgan bilimlarni
mustahkamlashga
xizmat qilishi;
aniq maqsad
va reja asosida
uyushtirilishi;
tadbir orqali boshlangich
sinf oquvchilarida hamkorlik,
uyushqoqlik, ozaro
yordam kabi
axloqiy sifatlarning
tarkib topishi.
Sinfdan tashqari mashgu-
lotlarda oquvchilarning faolligini
oshirishda tadbirlarni mavzularga
ajratish maqsadga muvofiq.
Masalan:
manaviy-marifiy tadbirlar
(ommaviy bayram tantanalari,
ulug allomalarning tavallud
sanalariga bagishlangan kecha-
lar, fan bayramlari);
jismoniy tarbiya va sport
oyinlari (badantarbiya mashq-
lari, amaliy harakatlarni ozida
jamlagan mashgulotlar);
milliy xalq oyinlari (Oq
terakmi-kok terak, Gozlar-
gozlar, Doira oyini va h.k.);
intellektual bahs-munozara
va viktorinalar (Zakovat,
Imkon-shou, Intellekt-ring);
kasb-hunarga yonaltirilgan
amaliy mashgulotlar (rassom-
chilik, kashtachilik, tikuvchilik,
yumshoq oyinchoq yasash va
hokazo).
Mazkur yonalish va mavzu-
larga nisbatan oquvchilarning
qiziqishlarini belgilab olish
hamda ularga jalb etish kutilgan
samaralarni beradi. Masalan,
qaysidir oquvchida manaviy-
marifiy tadbirlarga qiziqish
kuchli bolsa, boshqasida fan
kechalariga, ularda beriladigan
jumboqli masala va muammo-
larni hal qilishga ishtiyoq yuqori
boladi. Shuningdek, tadbirlarda
qoshiq, sher aytishni, rol ijro
etishni, yana qaysi biri ularda
boshlovchilik qilishni yoqtiradi.
Shunga kora, sinfdan tashqari
mashgulotlar, manaviy tadbirlar
uchun oquvchilardan iborat
15
sanatkorlar guruhi;
ijodkorlar guruhi;
fotostudiya guruhi;
yosh muxbir lar
g u r u h i ;
tadbir tashkilot-
chilari, boshlovchilar kabi
havaskor yoshlar guruhlarini
tuzish mumkin. Bu oquvchilarni
yanada ruhlantiradi, kelajakda
ozlari qiziqqan sohaga
yonaltirib, dars va darsdan
tashqari mashgulotlardagi
shaxsiy faolligini oshiradi.
Misol uchun, bir sinf
doirasida malum allomaning
tavallud sanasiga bagishlangan
marif iy tadbirni otkazish
mumkin. Buning uchun:
boshlovchilar va tashkilot-
chilar guruhi ssenariy tuzadi va
tadbirni olib boradi;
i jodkorlar guruhi esa
mavzu yuzasidan sherlar,
matnlarni tayyorlaydi;
sanatkorlar guruhidan
havaskor raqqosa va raqqoslar
chiqish qiladi, qoshiqchilar
ashula aytadi, aktyorlar esa sinf
sahnasida al lomalarning
siymosini yarata-
dilar;
fotostudiya
guruhi tadbirni suratga oladi;
yosh muxbirlar guruhi
tadbir haqida sinf va maktab
devoriy gazetasiga xabar
tayyorlaydi.
Xuddi shunga oxshash
tart ibda intel lektual bahs-
munozara va viktorinalar dasturi
uchun ham:
yosh bilimdonlar guruhi;
havaskor hakamlar hayati;
kichik ekspertlar guruhi;
tahlilchilar jamoasi kabi
guruhlarni tashki l qi l ish
oquvchilar orasida soglom
manaviy muhitning qaror
topishini, ikkinchidan, ularning
fan sirlarini egallashga nisbatan
intilish va ishtiyoqlarini oshiradi.
Zakovat oyini otkazilganda,
ikki tarafda yosh bilimdonlar
guruhi bellashadi. Ularning
savol-javoblari havaskor
hakamlar hayati tomonidan
baholab boriladi. Savollarning
nechoglik togriligi, mavzuga
aloqadorligi, asoslanganligi esa
kichik ekspertlar guruhi
tomonidan nazorat
qilinadi. Maqul,
degan xulosa
beri lgach,
savollar-
dan foy-
dalaniladi.
Xulosa ornida
aytish joizki, oquv-
chilar faolligini oshi-
rishda sinfdan tashqari
tadbirlar asosida ularning
qiziqishlarini belgilab olish va
mashgulotlarga jalb etish
masalasi oqituvchining oldida
turgan bugungi dolzarb
pedagogik vazifalardan biri
hisoblanadi.
Dildora ASHURMATOVA,Toshkent shahar Sergeli
tumanidagi 264- maktabningboshlangich sinf oqituvchisi.
Toshkent shahar Chilon-zor tumanidagi 43- bola-lar va osmirlar sportmaktabida penchak-silatboyicha Kamolot kubogiII respublika turniriotkazildi.
Madaniyat va sport ishlari,Xalq talimi vazirliklari,Kamolot yoshlar ijtimoiyharakati, Respublika penchak-silat federatsiyasi hamkor-ligida tashkil etilgan bella-shuvda yurtimizning turlihududlaridan ikki yuzga yaqinumidli sportchilar oz maho-ratini sinovdan otkazdi.Musobaqada 6 yoshdan 16yoshgacha bolgan oquvchilarpenchak-silatning uchta tanzing, tungal vasekopasang yonalishidagilamga tushdi.
Murosasiz otgan bahslarning
yakuniy natijalariga kora, umum-
jamoa hisobida poytaxtlik oquvchilar
shohsupaning eng yuqori
pogonasini egalladi. Samarqand
viloyati jamoasi ikkinchi va
namanganlik sportchilar
uchinchi oringa sazovor
boldi.Yakkalik bahslar
yakunida oz yoshtoifasida kumushmedalni qolga kirit-gan Yakkasaroyt u m a n i d a g i127- umumtalimmaktabining 1- sinfoquvchisi MuhammadZiyo Salimjonovningiqtidori hakamlar hayatitomonidan alohida etirofetildi.
Ziyodbek ISMOILOV.
16
Andijon viloyati Baliqchi tumanidagi2- umumiy orta talim maktabi
boshlangich sinf oqituvchisi HulkaroyQosimova oquvchilarga darslarni qiziqarli
otishda korgazmali qurollardan unumlifoydalanadi. Har bir darsda foydalanishmumkin bolgan korgazmalilikningqulayligi oquvchining yodida yaxshisaqlanib qolishidir. Oqituvchi oz qolibilan yaratgan korgazmalar oddiy, rang-barang va universalligi bilan ajralib turadi.
Quyida shunday korgazmali qurollardanbiri Sehrli qasrni tayyorlash jarayoniva undan foydalanish tartibi bilantanishtiramiz.
Korgazmali qurolning maqsadlari:
oquvchilarning fikrlash doirasini ostirish,
ularda tevarak-atrofga ijobiy munosabatni
tarbiyalash, odob-axloq qoidalariga rioya
qilishga, asardagi qahramonlarning yaxshi
xislatlarini ozlashtirishiga, mehnatsevarlikka
orgatishdan iborat.
Korgazmani tayyorlash uchun karton quti,
gul qogozlar, yelim, yaltiroq va rangli qogoz,
ertak qahramonlarining rasmlari kerak
boladi. Uni tayyorlash jarayonida hech
qanday mablag sarflanmaydi yoki
topilmas narsalar ishlatilmaydi.
17
1- ish. Karton qutidan uycha shakli qirqibolinadi. Tomiga alohida ishlov berilib, derazasiga
parda tikiladi. Qutining orqa tomoni ochiq
qoldirilib, ustki tomoniga turli yaltiroq qogozlardan
jilo beriladi.
2- ish. Qasrning orqa tomoni turli ertak, hikoyaqahramonlari bilan bezatiladi. Shu tarzda Ayiq
bilan dehqon, Tulki bilan turna, Zumrad va
Qimmat, Ur, toqmoq, Maqtanchoq quyon,
Togrining kongli toq, Bori bilan echki
rtaklari, Hassa (Xudoyberdi Toxtaboyev),
Yaxshilik (Farhod Musajonov) hikoyalarining
qahramonlari va turli personajlar qasrimizda
mehmon bolishadi.
Qasrga kirish uchun oquvchi darchadagi
savollarga javob berishi lozim. Bu korgazmali
qurolning afzalligi shundaki, undan 14- sinf
oqish, ona tili, matematika, odobnoma, tabiat,
rus tili ( ), ingliz tili
(Magical castle) darslarida mustahkamlash
va yangi mavzuni tushuntirish jarayonida foyda-
lanish mumkin. Ertak, hikoya personajlari oqituvchi
tomonidan almashtirib turiladi. Ularni yasash
uchun darsdan tashqari mashgulotlarda
oquvchilar yordamidan foydalanish mumkin.
Savollar darsga, mavzuga qarab almashtiriladi.
Masalan, 3- sinf oqish fanidan Xayriddin
Sultonning Zahiriddin Muhammad Bobur nomli
asarini mustahkamlash qismida quyidagi
savollardan foydalanish mumkin.
1. Zahiriddin Muhammad Bobur qayerda
tugilgan?
2. Unga nima uchun Bobur deb ism qoydilar?
3. Bolaga yaqinlari qanday tilak bildirdilar?
4. U qanday inson bolib yetishdi?
5. Bobur ryboiylaridan namuna ayting.
Ona til i, matematika darslarida ham
korgazmadan shu zaylda foydalanish mumkin.
Ushbu korgazmali quroldan foydalanish orqali oquvchilarning ozarofikr almashishiga, topshiriqlarni birgalikda bajarishga, eng asosiysi,
darslarda faol bolishiga erishiladi.
1818
While experimenting t
he new textbook
with 2nd grade pup
ils I tried to use
different kinds of ac
tivities. It is already
known that letters, so
unds, reading rules
should be taught from
the first lesson.
This is the first step o
f explaining reading.
During my lessons I
always observe my
pupils and I have no
ticed that there are
representatives of al
l types of learning
styles such as aud
itory, visual, and
kinaesthetic in my cl
assroom. One thing
was very important for
me they adore
cartoons. I decided
to interweave their
real life interests
with the learning
material. When I write
my lesson planning
I imagine all activitie
s and the whole
procedure of my less
on. In my point of
view, simple explanati
on of reading rules
was too boring and n
ot relevant method
for young learne
rs. Taking into
consideration young
learners need and
age specification I
tried to be more
creative and discov
ered Foxy and
Serious letters.
Objectives: to learn different pronunciation ofthe letter C. To pronounce sounds correctly, Toread words.
Required equipment: a picture of a fox and alion, a poster of letter C, posters of sounds [k]and [s].
Demonstrate the picture of a fox and ask: Whatcan you see?
Pupils: It is a fox.Teacher: Do you like it? Pupils: No, it is a
symbol of lie and liar.Teacher: Yes, pupils, it is always foxy and
cunning.Teacher: Look. This is the letter C It looks
like our fox and it is very changeable. It has got alot of friends. If its friends are E, I, Y letter Csays: I am [s]. Kids, read, please: Pencil, face, icy.
Now kids A, O, U are coming. C says, I am[k]. Lets read together: Cow, cat, clock.
One of the most attractive and useful point of thelesson is my new game Hello, friends.
Objectives: to learn informal greeting, to motivatecareful listening, to practice quick thinking, to developmemory.
Required equipment: letter postersGive letters to 1012 pupils. Children form a
circle, one of them is chosen to be foxy C. Foxcomes to each letter and introduces himself, hemust say I am [s] to letters E, I, Y and I am [k]to other letters.
C: Hello, E. I am [s]. E: Hello [s], I am [i:];
C: Hello, A. I am [k]. A: Hello [k], I am [eI];C: Hello I. I am [s]. I: Hello [s], I am [aI] and
so on.
This activity is in mode of a game and thesecond grade children would benefit with it ratherthan the boring explanations. Every teacher shouldalways remember that children learn a languagebetter by playing games.
The foxy letters are vowels, letter combinations because they can give different sounds, in otherwords, they are very changeable, cunning and foxylike a fox.
The serious letters are consonants, which giveonly one sound and I consider Lion can be therepresentative of brave, serious, strong letters.
Explanation of foxy letter C.
Hello, E. I am [s]
Hello, A. I am[k]
Hello, I. I am [s]
It never lies and never changes.Read the following words: door, Daddy, duck.By this way you can teach all letters at each
lesson.It is obvious that this activity can make the
lessons unforgettable and easy understandablebecause teacher involves them with the help ofcartoon heroes. Have seen this activity makesthe lesson enjoyable and meaningful. Moreover,not only sounds, letters can be taught, but allvowels are recognized easily when theyremember rules. Using this activity can be anice way to get learners to memorize learnedrules and be literate as well. You should alwaysremember to follow the rule that before explainingnew letter, you must repeat previous learnedfoxy and serious letters. Rememberingreading rules works well because theyencourage pupils to have bright memory fromthe early age. It seems to me that using foxyand serious letters develops spelling andprepares them to write spelling dictationscorrectly.
There is another important issue that readingwords correctly is not the only way of teachingreading. According to Gerald Duffy, learningletters is the first step and it is followed by wordrecognition, word wall, vocabulary and fluency.For this reason I advise my colleagues to spendonly 10 minutes to memorize rules at eachlesson and then do other activities.
Dildora DADAKHANOVA,the english teacher of specialized school
number 53 Chartak districtNamangan region.
19
a-Bb-Cc-Dd-Ee-Ff-Gg(Ey-Bi-Si-Di-I-Ef-Dji)
Hh-Ii-Jj-Kk-Ll-Mm-Nn-Oo-Pp(Eych-Ay-Djey-Key-El-Em-En-Ou-Pi)
Qq-Rr-Ss-Tt-Uu-Vv(Kyu-Ar-Es-Ti-Yu-Vi)
Ww-Xx-Yy-and-Zz(Dablyu-Iks-Vay-end-Zet)
Now I know my A-B-C,(Nau Ay nou may Ey-Bi-Si)
Next time wont you sing with me?(Nekst taym vount you sing viz mi?)
a-Bb-Cc-Dd-Ee-Ff-Gg(Ey-Bi-Si-Di-I-Ef-Dji)
Hh-Ii-Jj-Kk-Ll-Mm-Nn-Oo-Pp(Eych-Ay-Djey-Key-El-Em-En-Ou-Pi)
Qq-Rr-Ss-Tt-Uu-Vv(Kyu-Ar-Es-Ti-Yu-Vi)
Ww-Xx-Yy-and-Zz(Dablyu-Iks-Vay-end-Zet)
Now I know my A-B-C,(Nau Ay nou may Ey-Bi-Si)
Tell me what you think of me.
(Tel mi vot yu sink of mi)
EXPLANATION OF THE LETTER D.Objectives: to learn pronunciation of the a letter
[d], required to teach pupils to be bold, courageousEquipment: Posters of letter D sound [d]Show the picture of a lion and say: What is it? Do
you like it?Pupils: It is a lion. It is strong.Teacher: You are right, pupils. Look at our
letter, it is [di:]. It is always [d]
20
? , -, . , , -, , . - , . , , , , - , , .
- ,
. :
- ,
. , - . , , - . - , - , , . -.
, - , .
. , -
-, ,
, ,
, , - . - . - - . -. , - - , - - . - . - -
- ,
-, ,
.
- - -, - - - . - , - , - . , , - , ., , - - , - - -.
-, - - - - 2 , 4 - , 2, - - - 1 , - 25 - , - - -2014, . , , , , , -, - - . -, , -, , -, - .
, - , - -
21
, - , -. , . , - . - . , -.
- - - , - - . - , -, . , , ,, , ,, .. - . - -, - -, - , .
, - , , - , ,- . - , - - . -, - - . - , - .
- - , , , , - , -
, -, .
- : , - , , -- .
.
. feedback . , , - . , -, , , , ..
, , . , : , -, , , - .
, , , , . , . , , - . , , , , . , . , ... .. , . - , .
, , , - , , -, .
. , , - .
, -, , , . -. , , , - .
- , . , - , .. , -, .
.
22
1. - . ,, . - - .
2. , - - . , -, - - , (-, ) - - , .
- : (, , -), - - .
- - .
- , , - -.
- -, -. ( ) .
- : , - , - . - , - . - , .
- , .
- - . , - - - - .
, - - . 715 .
- - .
3. - - . - , , -, - - , - , -
, , - -, - .
4. - . - , - , - -, - -. - -- .
, . - , -, - . -, . - -.
- , -, , - .
,
,
.
23
(. spam) - , - . - . -, , , !!! . , - , .
-
-
.
-
, -
-
. -
-
,
.
, , - . -, .
- .
- - -
1864 , - - ,
. spam 1936 .
SPiced hAM ( -), Hormel Foods Corporation. - . - spam , - , , , .
? -
. -
, - .
, .. , - .
-- ,-- ,-- ,-- .
-- ,-- ?-- ,-- ,-- .
--
,
-- .
--
,
--
.
--
.
- - . . - - , .
. - - , -
, - . - 34- , -.
, . :-- .
-.
-- ,-- ,-- ,-- .
,
28 . .
24
: .
: : -
- , -, - -
, -;
: , - , ;
: - , , - . : .: - -
, .: , -
, ,, ..
. . ( ).
I. . -
, .: -
: !Good morning the sun! Good morning the flowers! ! , -
.
! . .-. . . -, , -, , . - : ! !. . , .( - .).
II. -.
: - . - , , , - . 732733 .153.
: .
1. ? (, , - ).
732670308+520805300270182 040 7337 0054 2 01171 206:6 2808:4: ! -
. - . . : ,, . - 4- , :
- ;
;
; -
. : , . , -
.: !
, .
?( -).
25
- ).
1. 33 - 11 .
? (3).
2. :
18, 25, 33, 48, 57 ... (- ).
231, 564, 872, 954 ... (- ).
. .- -, -.
III. .: -
. , .( ).
, , , , , .( ).
.
-
? -
: 686:98.
686
98 . -
? -
:
1. 686 98,
90, 98 90, -
,
686:90. 7.
, -
,
98, 90.
2. 98 7= 686. -
-
. 686:98=7.
686 98
. , !
(735 .156).
.
564 : 94
390 : 78
252 : 84
261 : 29
.
-
-
-
.
,
.
,
.
( 736 .156).
. 84 - 75 . 336 ? - .
IV. .1. -
-? ( ).
2. , - 224:56?
. - ? (- ).
, .
: , - , .
V. .:
. , , - , , .
- ., - .
. (- ).
VI. ..158 745, 746.
,
64
.
26
::
, , - ;
: - - , ;
: - -
, - -.
: -, .: -
.
I. . .
II. .
: ! -. . , , - . 7 . - . - : , - ?
: ,
, --
, -.
III. . -:
, , . ,
. , .:
! ? -
. , , , .
. . , .
, , , , -, , , , , . , ,
, , , , , , , . -
.1-
. -, , -
, - . - - -, , - , - .
-. , . . : - .
2- - . - - , - .
- :
- , -.
, .
3- . - , , -,
27
, , , - - , - , . , , , , , . - , - -, -
, . -
, , , , .
40 , , - . , , , . , - , - , , , , - - . , - .
, , , - , , - . - - - . , -, - . , - -.
-, -.
-, - , , .- , , , - , . , - , , - , , , - .
., ., 1
.
, , - - .
4- - . , - . . , , , - .
, - .
- , . - - . - - . ( ).
IV. . -
. ,
.
1. -.
2. , , - .
3. .
4. , - , .
5. , .
6. , ( , , - ..). - , -. ( ).
. , ,
, , , ,, , .
V. .
: ? ?VI. . -
- .
,
2 .
28
Darsning maqsadlari:talimiy: quvchilarga oshxona
jihozlari, gazdan foydalanish, yonginxavfsizligi qoidalari haqida malumotberish;
tarbiyaviy: quvchilarda ozodalikhissini tarbiyalash, ularni onalarmehnatini qadrlashga orgatish;
rivojlantiruvchi: oquvchilarninguy va oshxona jihozlaridan foyda-lanish malakasini rivojlantirish.
Dars turi: yangi tushuncha vabilimlarni shakllantiruvchi.
Dars uslubi: suhbat, Tushun-chalar tahlili metodi, Sozni topoyini.
Dars jihozi: darslik, rasmlar,slaydlar.
Darsning borishiI. Tashkiliy qism.Salomlashish, davomatni aniqlash.Oquvchilarning darsga hozirligini
tekshirish.Fasl haqida suhbat.II. Otilgan mavzuni mustah-
kamlash.quvchilar bilan Biz foydala-
nadigan jihozlar mavzusini takrorlashmaqsadida suhbat otkaziladi.
Suhbat davomida quyidagisavollar beriladi:
1. Uy jihozlaridan qaysilarinibilasiz?
2. Kiyim javoniga nimalarqoyiladi?
3. Kitoblar qayerda turadi?III. Yangi mavzu bayoni.Sozni top oyini.Bu oyinda oquvchilar sozlarga
sozlarni qoshib, boginlarni ayiribyangi soz hosil qilishlari kerakboladi.
OSHPAZ PAZ + XONADON
DON = ?
Javob: oshxona.quvchilar topishmoqning
javobini topgach, oqituvchi oshxonajihozlari, idishtovoqlar, tabiiy gaz,undan foydalanish, yongin xavfsizligi,gigiyena qoidalari haqida malumotberadi.
quvchilar oshxona yumushlaridahar doim onalarga yordam berishilozimligi tushuntiriladi.
Darslik bilan ishlash.Darslikda berilgan rasmlar asosida
suhbat otkaziladi.qituvchi matnni ifodali oqib
beradi, mazmunini tushuntiradi.quvchilar ham matnni navbat
bilan oqiydilar, mazmunini sozlabberadilar.
Dam olish daqiqasi.Harakatli dam olish daqiqasi
otkaziladi. Oquvchilar birgalikdabajaradilar.
Elakda un elandi,Supra unga belandi.Xamir qildik kopgina,Kulcha yopdik tezgina.IV. Yangi mavzuni mustah-
kamlash.Tushunchalar tahlili metodi.Yangi mavzuni mustahkamlash
maqsadida Tushunchalar tahlilimetodidan foydalaniladi. Bundaoquvchilar berilgan tushun-chalarni ularning mazmuni bilanmoslashtirishlari lozim.
Tushuncha Mazmuni
Chovgum ovqat pishiriladigan idishGaz suv qaynatiladigan idishChoynak ovqat pishirishda foydalanamizQozon choy damlashda foydalanamiz
V. Darsga yakun yasash vaoquvchilarni baholash.
Savollar:1. Sizning oshxonangizda
nimalar bor?2. Idish-tovoqlarni qanday
saqlash kerak?3. Gazdan qanday foydalanish
lozim?4. Siz ham oshxona yumush-
larida onangizga yordamberasizmi?
quvchilar darsdagi ishtirokigakora baholanadilar.
VI. Uyga vazifa.Oshxonada matnini ifodali
oqib, sozlash.
Xadicha SATTOROVA, Nizomiy nomidagi TDPU
katta oqituvchisi.Shahnoza MUSLIMOVA,
Toshkent shahar Mirobodtumanidagi 328- maktabningboshlangich sinf oqituvchisi.
29
Oquvchilar maktabga kelgan ilk kunida berilgan topshiriqlarni korib, oqish shunchalik murakkab ekan-da,
degan fikrdan seskanib ketadi. Biz, oqituvchilar metodik jihatdan har bir mavzuni ularning yosh xususiyatlari va
imkoniyatlarini hisobga olgan holda, orgatib borishimiz lozim. Boshlangich talimda uzviylik va uzluksizlik, fanlararo
boglanish juda muhimdir.
Oquvchilarni chiroyli yozuvga orgatishda quyidagicha didaktik oyinlardan foydalanish mumkin.
Sherigingni top oyini.1. Oquvchilar ikki guruhga bolinadi.
2. Guruhlardan 45 nafardan ishtirokchi ortagachiqadi.
3. Oquvchilarga boginlar yozilgan kartochkalartarqatiladi.
4. Oquvchilar shu boginlardan sozlar tuzadi,yani ozidagi bogin va raqib guruhdagi bogindan soz
hosil qiladi.5. Qaysi guruh azosi birinchi bolib soz tuzsa, soz tuza
olmagan guruh azosini oz guruhiga olib ketadi.6. Tuzilgan sozlarning manosi izohlanadi.
7. Sozlardan gaplar tuziladi.8. Oyin oxirida faol qatnashgan guruhlar va
oquvchilar baholanadi.
Sehrli gor oyini.
1. Oyin tashkilotchisi vatm
an qogoziga gor rasmini
(gorni shunday chizib t
ayyorlash kerakki, eshikc
hasi
ochilsin) chizib, rasm at
rofiga savol yoki topshiri
qlar
yozilgan konvertlar tayyo
rlab keladi.
2. Ishtirokchilardan 3 yok
i 4 kishi (topshiriq soniga
qarab) xattaxta yoniga t
aklif etiladi.
3. Topshiriqni birinchi va
togri bajargan ishtirokch
i
mojaz gor eshigini ochib
, sehrli soz (barakalla, b
alli,
tasanno, ofarin kabi rag
batlar)ga ega boladi.
4. Oyin shu tartibda davo
m etadi.
5. Oyin tugagach, qolg
a kiritilgan sehrli sozlar
soniga qarab golib gu
ruh yoki golib qator
aniqlanadi va ragbatlan
tiriladi.
Kim kop biladi? oyini.
Ushbu oyindan oqishga orgatishdarslarida foydalanilsa, maqsadga muvofiqdir.
1. Oqituvchi 5 nafar oquvchini xattaxta yonigachiqarib, har biriga (avval organilgan) harf yozilganvaraqa beradi va vaqt belgilaydi (masalan, 2 daqiqa).
2. Oquvchilar shu vaqt ichida xattaxtaga oz harfigadoir sozlar yozadi.
3. Vaqt tugagach, eng kop soz topgan oquvchibaholanadi va ragbatlantiriladi.
4. Agar vaqt yetsa, shu sozlar ishtirokidagaplar tuzdiriladi.
Bilimlar kochasi oyini.Xattaxtaga Bilimlar kochasi sxemasi chizilgan vatman ilinadi. Undagi
sxemada kochalar (mavzular) nomi yozilgan konvertlar bolib, ular ichidagimatn xat boshi boyicha taqsimlanadi (matn guruh azolari soniga qarab bolinishilozim) hamda mavzu yuzasidan topshiriqlar, mavzuga oid savollar yozilgankartochkalar boladi.
Konvertlardagi topshiriqlar aniq mavzular yuzasidan bolib, darsliklardanham foydalaniladi.
1. Ishtirokchilar 4 guruhga bolinadi.2. Guruhga sardor saylanadi.3. Sardorlar konvertlarni tanlaydi.4. Guruh sardori konvertdagi savollar bilan guruh azolarini tanishtiradi.5. Guruhlar hozirlangach, oz topshiriqlarini vatmanga yozib, chizib
tayyorlaydilar.6. Har bir guruh vakili oz topshirigini navbat bilan ogzaki taqdim etadi.7. Ishtirokchilar baholanadi, golib guruh aniqlanadi va ragbatlantiriladi.
Qarindoshingni top oyini.1. 4 nafar oquvchi xattaxta yoniga chiqadi,
oquvchilarga Meva, Sabzavot, Daraxt, Gulkabi sozlar yozilgan kartochkalar beriladi.
2. Oquvchilarga shu turkumga oid sozlar topishkerakligi tushuntiriladi. Vaqt belgilanadi.
3. Oquvchilar sozlar topishadi. Masalan:Meva olma, anor, gilos, yongoq, behi, nokSabzavot pomidor, bodring, sabzi, kartoshka...Daraxt tol, archa, terak, majnuntol, chinorGul lola, qizgaldoq, nilufar, atirgul...
4. Vaqt tugagach, sozlarning togri va chiroyliyozilgani tekshiriladi.
5. Golib oquvchi aniqlanadi va ragbatlantiriladi.Oyin shu tariqa davom ettiriladi.
3030
Darsning maqsadlari:talimiy: odob bilan sozlash qoidalarini tushuntirish,
yomon sozlash, beodoblik salbiy odat ekanligini orgatish,sozlashish madaniyati, soz qadri, avvalo, oylash, songsozlash kerakligi haqida tushuncha berish;
tarbiyaviy: oquvchilarda insoniylik, dostlik,mehnatsevarlik, rostgoylik fazilatlarini tarbiyalash;
rivojlantiruvchi: oquvchilarning ijodiy fikrlashmalakalarini rivojlantirish.
Dars turi: yangi tushuncha va bilimlarni shakllantiruvchi.Dars metodi: Klaster, suhbat, kichik guruhlarda ishlash.Dars jihozi: darslik, soz haqidagi maqollar va hikmatli
sozlar yozilgan kartochkalar, odobli va odobsizoquvchilar tasvirlangan rasmlar.
Darsning borishiI. Tashkiliy qism.Oquvchilar bilan salomlashiladi. Davomat aniqlanadi.
Oquvchilarning darsga hozirligi tekshiriladi.II. Uyga vazifani sorash va otilgan mavzuni
mustahkamlash.Dars Abduxoliq Gijduvoniyning Oz ye, oz sozla, oz uxla
hikmatining bayoni bilan boshlanadi. Bu hikmatning asosiymazmuni, yani oz, manoli va togri sozlash kerakligi
tushuntiriladi.
Yaxshi sozdan olam yashnaydi,
Yomon sozdan odam qaqshaydi.
Yaxshi soz qaymoq,
Yomon soz toqmoqqa oxshaydi.
Oquvchilar bilan muomala odobi xususida suhbat
otkaziladi va oqituvchi sozlashish odobiga doir quyidagi
savollar bilan oquvchilarga yuzlanadi:
Sozlashganda qanday odob-axloq qoidalariga
rioya qilish lozim?
Yaxshi odam, xushmuomala, shirinsoz singari
sozlarning manosi nima?
Oz sozla, soz sozla, doim uzoqni kozla
hikmatining manosini izohlang.
Oqituvchi javob olgach, quyidagicha suhbat otkazadi:
Kishilarning ozaro muomala jarayonida shirinsozning
xosiyati va ahamiyati nechoglik muhimligi, doimo
shirinsuxanlik bilan murojaat qilganda, kechirasiz,
mumkinmi, rahmat, salomat boling, kop
yashang, omon boling, xop boladi kabi sozlardan
foydalanish tushuntiriladi.
Achchiq soz, yani qopol gapirish, sokinish, e,
boldi qiling, shu yetmay turuvdi kabi sozlarni oz
nutqlarida qollamaslik takidlanadi. Otilgan mavzu
yuzasidan savol-javob bilan dars umumlashtiriladi va
dam olish daqiqasi otkaziladi.
III. Yangi mavzuni tushuntirish.
Yaxshi soz yaxshida (T.Rahimova) sheri yuzasidan
savol-javob otkaziladi.
Har bir xalqning musiqiy cholgu asboblarida
osha millatning anana va qadriyatlari aks etadi.
Ulardan taraladigan musiqa tinglovchiga orom
va huzur bagishlaydi. Shu sababli soz ustalari
cholgularni yasash jarayonida bor mahoratini
ishga soladi.
Xalq cholgulari uzoq otmishda paydo
bolgan. Malumotlarga qaraganda, eramizdan
avvalgi on uchinchi ming yillikda dastlabki urma-
zarbli cholgular paydo bolgan. Ozbek xalq
cholgulari kop asrlik taraqqiyot davomida
takomillashdi va bugungi kunda dunyodagi
barcha elatlar musiqalarini yaratish imkoniga ega
boldi.
Maktabda boshlangich sinflardanoq
oquvchilarni musiqaga oshno qilib ulgaytirish
maqsadida musiqa darslari otiladi. Unda
oquvchilar milliy cholgu asboblari bilan tanishadi.
Musiqa olami ruknida oqituvchiga yordam
bolishi uchun cholgu asboblari haqida kengroq
malumot berib boramiz. Rukn materiallarining
rang-barang chiqishida pedagog, jurnalxonlarimiz
ham ishtirok etishlari mumkin.
Tanbur. Manbalarda tanbur sozi yuraknitirnovchi manosini anglatishi aytilgan. Tanbur
qadimda ikki torli bolgan, keyinchalik uchinchi
tor qoshilgan. Shuning uchun bazi adabiyotlarda
tanbur setor shaklida ham uchraydi. U torli-
chertma cholgular guruhiga kiradi. Tanburning
kosasi uzunchoq shaklli, oyma ravishda ishlangan
va yogoch deka (qopqoq) bilan qoplangan.
Dastasi dutornikiga nisbatan uzun va yogon
hamda ichak pardalar boglangan. Hozirda
yurtimizda, asosan, tort va uch torli tanburlardan
foydalaniladi. Tanburda tovush ong qolningkorsatkich barmogiga kiyiladigan maxsus noxun
(Davomi 31- betda.)
31
Oquvchilarga odobli bola qanday bolishini tasavvurqilish vazifasi topshiriladi. Oquvchilarning hikoyalaritinglanadi. Shu orinda oquvchilarga Polat MominningYaxshi bola sherini orgatish maqsadga muvofiq.
Yaxshi bolaHamma joyga yarashadiYaxshi bola, yaxshi bola.Uy ishiga qarashadiYaxshi bola, yaxshi bola.Oynab yurib quvonadiOz-ozidan, oz-ozidan.Yaxshiligi bilinadiYuz-kozidan, yuz-kozidan.
Yashayversin hamma joydaYaxshi bola, yaxshi bola.Keltiradi elga foydaYaxshi bola, yaxshi bola.
Ortoqlari, sheriklariKop boladi, kop boladi.Deydi doim, xop boladi,Xop boladi, xop boladi.Ijodiy ish sifatida Safar Barnoyevning Shirin bola
sheri oqitilib, mazmuni yuzasidan oquvchilarning fikrlariumumlashtiriladi.
IV. Yangi mavzuni mustahkamlash.Yangi dars yuzasidan Yaxshi sozning qudrati
mavzusidagi rasm asosida suhbat otkaziladi. Matnoqitilib, savol-javob asosida mavzuga oid bilimlarmustahkamlanadi.
Savollar:1. Siz jamoat joylarida ozingizni qanday tutasiz?2. Qanday odatlarni yomon deb hisoblaysiz?3. Odobli bola elga manzur, Odob inson
ziynati hikmatlarini qanday tushunasiz?4. Yaxshi sozga bagishlangan qanday maqollarni
bilasiz?V. Darsni yakunlash.Darsda faol qatnashgan oquvchilar ragbatlantiriladi.VI. Uyga vazifa.Soz haqidagi maqollarni topish va yod olish
topshiriladi.Nargiza MAHMUDOVA,
Xorazm viloyati XTXQTMOI Maktabgacha,boshlangich va maxsus talim kafedrasi mudiri,
pedagogika fanlari nomzodi.Zaynab QUTLIYEVA,
Xorazm viloyati Yangiariq tumani xalq talimimuassasalari faoliyatini metodik taminlash va tashkil
etish bolimi boshlangich talim metodisti.
bilan torlarni chertish orqali hosil qilinadi.Soz cholgu asbobi chuqur noksimon shakldagi
kosa va boglama pardali dastadan iborat boladi.Kosasi oyma ravishda (tut yoki yongoqdan) yasaladiva yogoch deka bilan qoplanadi. Kosaning yontomonida doira shaklida rezonator (musiqani
kuchaytiradigan va pasaytiradigan moslama) boladi.Ushbu sozning dastasida on bir dona boglamaparda bor. Bosh qismi dastaning davomi bolib,unda metall torlar taqilgan yogoch quloqlar mavjud.Sozdan yakkanavozlik va xalq cholgulariansambllarida jornavoz sifatida foydalaniladi. Tovushmizrob bilan torlarni chertish orqali hosil qilinadi.
Dutor ozbek xalqining eng sevimli torli-chertmacholgularidan biri hisoblanadi. U katta noksimonshakldagi qovurgali kosa, yogoch deka va uzunichak pardalar boglangan dastadan iborat.Cholguning kosasi va qopqogi tutdan, dastasi
orikdan, bogzi (kosa bilan dastani birlashtiruvchi
qismi) esa yongoq daraxtidan yasaladi. Qadimda
Buxoro, Xiva va Qoraqalpogistonda ikki qovurgali,
Samarqandda tort qovurgali, Qoqon, Toshkent
va boshqa hududlarda on-on ikki qovurgali
dutorlar yasalganini kuzatish mumkin.
Hozirda dutor qopqogiga sadolantiruvchi
oyiqlar tushiriladi. Dutordan nafaqat ozbek xalq
kuylari, balki jahon mumtoz musiqalarini ham
yaratish mumkin. Chunki dutor boshqa
cholgulardan zarba boyligi bilan ajralib turadi.
Dutorning ogirligi 850 gr, uzunligi 1200 mm, kosa
kengligi 210 mm keladi.
N.ERXONOVA tayyorladi.
(Davomi. Boshi 30- betda.)
32
Mohirjon juda shox bola edi.Uning dadasi ormon xojaligidanazoratchi bolgani uchunmi, tabiatnisevar, jonivorlarni korganda hammayumushlarini unutar edi.
May oyining oxirgi kunlaridaMohirjon ayvonning burchagiga inqurgan qaldirgochlarning chirqillabbezovta bolayotganini korib qoldi.Ikki qaldirgoch Mohirjondan yordamsorayotganday uning yonginasidanchirqillab uchib otar, tezda inigaemas, shiftdagi xas-choplargayopishar edi. Mohirjon in qurilgan
joyga tezlik bilan boribqaradi. Devorningnamiga dosh berol-
m a g a nqaldirgochini qulab
tush i sh igasalgina qolgan edi.
Mohirjon uyga kiribuzun-uzun mixlar va bolgani
olib keldi. Devorda arangosilib turgan inga qarabturdi-da, hovlining birburchagida turganyogoch qutining qop-
qogini olib keldi. Mevaterish uchun moljallangan
yigma narvonni qaldirgochinining tagiga qoydi. Narvonga
chiqib ehtiyotkorlik bilan mixlarnidevor burchaklariga qoqib chiqdi.
Qaldirgochlar
Mohirjonga xalal
bermaslik uchun xas-
chopga osilib turganicha,
uning ishini kuzatishar edi. Mohirjon
ishga beril ib ketgani uchun
qaldirgochlarga etibor bermasdi.
Mixlarni chamalab devorga qoqib
bolgach, faner qopqoqni inning
tagidan devorning oxirigacha tiqib
qoydi. Ishini tugatib bolgach,
sekingina qaldirgoch inini pastga
tortib kordi. In joyidan qozgalmadi.
Mohirjonning bobosi Azam bobo
nevarasining qaldirgochlarga
korsatgan mehribonligini kuzatib:
Shuncha yildan beri bir tomchi
yomgir otmagan joydan qanday
qilib suv otadi? Kelib-kelib,
qaldirgochlar in qurgan joydan
tomchi otganini qara, yomgir bir
otgan joydan ikkinchi marta yana
ham kuchli otadi, dedi.
Xayr qilsang, butun qil,
deydilar. U osmondagi bulutni
korsatib, yana yomgir yogishiga
shama qildi.
Unda nima qilamiz? soradi
bobosining qarorini kutgan
Mohirjon.
Tomning teshigini suvaymiz,
bolmasa, qilgan mehnating zoye
ketadi.
Bobo bilan nabira sersomon
qilib bir chelak loy qorib, tomga
chiqdi. Aynan tomchi otgan yerda
qoziq qoqilganini korgan bobosi bu
nabirasining ishi ekanini bilsa ham,
ozini bilmaganga oldi. Tavba, kim tomga
chiqib qoziq qoqdiykan, deb qoydi-yu, ishini davomettiraverdi.
Mohirjon bobosidan uzrsorab:
Men varrak uchirishmusobaqasida qatnashgankunim golib boldim. Uygakelib bolalarga varragim balanduchishini, kop vaqt osmonda
parvoz qila olishini isbotlashniyatida ortogim bilan tomga
chiqdik. Varragim borgan sariyuqoriroq parvoz qilar edi. Ipidantortib pastga tushirgim kelmadi.Qorongi tushganda ham, varragimparvoz qilayotgandi. Ortogimgavarrak ipini tutqazib qoydim-da,pastga tushib qoziqni shu yergaqoqdim, varragimni unga boglabqoydim. Ozimiz pastdan turibvarrak uchishini tomosha qildik.Shundan keyin ham bir necha martayomgir yogdi. Biroq hechqayeridan tomchi otmagan edi, dedi xijolatdan qizarib.
Toma-toma, kol bolur, debbejiz aytishmagan, bir tomchidanyigilgan suv oziga yol topgan-da,bolam, tushuntirdi bobosi.
Bobo va nabiraning tomni suvabtushganiga ham 1015 kunlar bolibqoldi. Shundan beri ikki marta jalaquydi. Lekin qaldirgochlarbezovtalanmadi. Aksincha, ularxursand bolib sayrashar edi.Sababi, inlarida yangi mehmonlar polaponchalar bir-biriga navbatbermay, ota-onasi olib kelganhasharotlarni talashar edi.
Shunda bobo Mohirjonningboshini silab:
Sen bolmaganingda, bukichkintoy dostlaring halok bolaredi, dedi.
Nabira esa qaldirgochlar uchunmamnun boldi. Oylamay qilganishning natijasi yomon bolishimumkinligidan xulosa chiqardi.
S.ALIMOVA,Toshkent shahar
Uchtepa tumanidagi295- maktabning boshlangich
sinf oqituvchisi.